VOETANGELS EN KLEMMEN BIJ DE INRICHTING VAN IKC’S Juridische checklist voor (aanstaande) samenwerkingspartners Door: Jos van Elderen
Over de auteur Jos van Elderen is senior adviseur bij Van Beekveld & Terpstra Organisatieadviesbureau. Hij houdt zich vooral bezig met de begeleiding van bestuurlijke processen in het onderwijs: het functioneren van schoolbesturen (toezicht, bestuur en management) en de samenwerking tussen schoolbesturen (van samenwerkingsverbanden tot bestuurlijke fusies).
Scholen willen steeds vaker samenwerken met kinderopvangvoorzieningen, peuterspeelzalen, organisaties voor naschoolse opvang en dergelijke. De aanbieders van de verschillende voorzieningen kunnen het meestal prima eens worden over hun visie op het kind en de missie van de geïntegreerde organisatie. Maar als de samenwerking dan nog even ‘geregeld’ moet worden, beginnen de problemen. Wensen en regels botsen nog vaak. Voor partners zaak om zich hiervan bewust te zijn. Deze checklist helpt daarbij. Aan idealen ontbreekt het aanstaande samenwerkingspartners doorgaans niet. Het beeld van de toekomstige samenwerkingsorganisatie hebben ze scherp op het netvlies. De gezamenlijke toekomst zien ze bij voorkeur in één gebouw (in een integraal kindcentrum of multifunctionele accommodatie). En ’t liefst op basis van zo intensief mogelijke samenwerking (Sterrenschool, Vensterschool). Ze beogen een samenwerking die uitgaat van integrale aansturing, één geïntegreerd personeelsbestand, efficiënte lasten-‐ en risicospreiding en het vermijden van bureaucratische ‘schotten’. Zo kan voor de kinderen één pedagogisch klimaat en een optimaal voorzieningenaanbod worden gerealiseerd. De rijks-‐ en gemeentelijke overheid stimuleren deze ontwikkelingen daarom ook. Maar ondanks alle mooie woorden, ook van de overheid, belemmert de wet-‐ en regelgeving nu vaak nog wat samenwerkingspartners willen. In deze checklist zetten wij een aantal veel voorkomende obstakels op een rij. Heeft u plannen om te gaan samenwerken, neem deze lijst dan eens door.
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
1
Onderwijswetten
Scholen worden bekostigd door het Ministerie van OCW en vallen onder het regime van de onderwijswetten (WPO, WEC). De toepasselijkheid van deze onderwijswetten leidt – direct of indirect – tot de volgende aandachtspunten en kaders: • Het Ministerie van OCW gaat ervan uit dat een schoolbestuur de volle verantwoordelijkheid moet kunnen dragen (en daarop moet kunnen worden aangesproken) voor het onderwijs dat wordt gegeven op scholen onder zijn bevoegd gezag. Dat betekent bijvoorbeeld dat een schoolbestuur altijd doorslaggevende zeggenschap moeten kunnen hebben over het onderwijsaanbod van de eigen school. Om die reden is het bijvoorbeeld niet toegestaan dat de pedagogische aansturing van een IKC wordt ondergebracht bij een persoon, commissie of bestuur waarin dat schoolbestuur geen doorslaggevende invloed heeft. • De onderwijswetten verbieden dat groepen van leerlingen van verschillende scholen gezamenlijk onderwijs ontvangen, ongeacht of de scholen onder hetzelfde bestuur vallen. Groepen leerlingen mogen dus niet worden ‘gemengd’, ook niet als dat in het kader van passend onderwijs in een combinatie van basisonderwijs en speciaal basisonderwijs een prima oplossing zou zijn. • Onderwijs mag alleen worden gegeven door personen die een onderwijsbevoegdheid hebben. Een kinderopvangleidster mag dus niet even inspringen voor een kleutergroep bij afwezigheid van de leerkracht. Onder ‘geven van onderwijs’ wordt als regel verstaan het dragen van de onderwijsverantwoordelijkheid voor een groep leerlingen. Co-‐educatie binnen een groep (onderwijsassistentie) of opvang buiten de onderwijstijd valt niet onder deze beperking. • De subsidie die voor een school verkregen wordt, dient ‘overeenkomstig zijn bestemming’ besteed te worden. Hoewel het begrip ‘overeenkomstig zijn bestemming’ rekbaar is, is het bijvoorbeeld niet toegestaan dat de subsidie voor de school wordt benut voor de financiering van materiaal voor de kinderopvang.
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
2
Werkgeverschap
De personen die binnen een IKC werkzaam zijn, zullen in dienst moeten zijn van een bepaalde werkgever. Ook dat aspect vergt aandacht vanuit de regelgeving. • Personeelsleden die in dienst zijn van een schoolbestuur vallen van rechtswege onder de Cao Primair Onderwijs, de ABP-‐ pensioenregelingen, regelingen voor bovenwettelijke uitkeringen bij ontslag en dergelijke. Voor werknemers in de kinderopvang geldt een ander regime (eigen cao, andere regels rond taakbeleid, functiewaardering e.d.). Dat noodzaakt tot praktische afspraken (bijvoorbeeld rond vakanties), en leidt er bijvoorbeeld toe dat een ondersteunend personeelslid dat zowel voor de school als de kinderopvang werkt, soms twee werkgevers, twee arbeidscontracten en twee cao-‐regimes zal moeten krijgen. • Soms wordt ervoor gekozen voor het IKC een aparte beheersstichting o.i.d. op te richten en personeelsleden daar in dienst te laten treden. Voor personeel in dienst van die beheersstichting geldt dan niet zonder meer de onderwijsrechtspositie. Veel aspecten van de onderwijsrechtspositie kunnen wel ‘vrijwillig’ van toepassing worden verklaard, maar dat gaat niet zo eenvoudig voor zaken als ABP-‐verzekering en bovenwettelijke ontslaguitkeringen. Bovendien verliezen werknemers bij zo’n beheersstichting overplaatsingsrechten naar andere scholen. Bestuurlijke inrichting
Samenwerking van verschillende organisatieonderdelen binnen een IKC vergt meestal een bepaalde vorm van gecoördineerde sturing. Volledig gecentraliseerde aansturing is nauwelijks mogelijk. Die kwestie leidt tot de volgende aandachtspunten: • De gecoördineerde aansturing van het IKC moet zich verhouden tot de eigen eindverantwoordelijkheid van de partners. Het is denkbaar dat in gezamenlijkheid een managementteam voor het IKC wordt ingesteld met bijvoorbeeld één afgevaardigde namens elke partner. Maar voor een goed functionerend MT is het wel wenselijk dat elk van de MT-‐leden van het ‘eigen’ bestuur een mandaat krijgt en dat die mandaten – en daarmee de bevoegdheden van de MT-‐ leden – onderling enigszins gelijkwaardig zijn.
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
3
•
•
•
Bij het maken van afspraken rond inrichting en organisatie, kunnen voor de verschillende partijen verschillende principes een rol spelen, bijvoorbeeld rond identiteit. Dat kan ertoe leiden dat het toelatingsbeleid van de ene partner zich niet verhoudt tot dat van de ander. Hiervan moet men zich vooraf goed bewust zijn en zo mogelijk moet men hier afspraken over maken. Indien de inrichting van het IKC leidt tot gedeelde eigendom van huisvesting, dan kan het nodig zijn appartementsrechten te vestigen en een vereniging van eigenaren op te richten (VvE; pas op voor de spraakverwarring). Elk van de onderdelen van het IKC heeft waarschijnlijk z’n eigen medezeggenschapsorgaan met bevoegdheden ten aanzien van besluiten die dat organisatieonderdeel aangaan. In het onderwijs is dat een medezeggenschapsraad, in de kinderopvang een ouderraad (en soms een cliëntenraad). Gecoördineerde besluitvorming ten aanzien van het IKC vraagt eigenlijk ook om gecoördineerde medezeggenschap voor zaken die het hele IKC aangaan. Dat vergt dus creatieve oplossingen.
En dan nog wat
Ten slotte nog twee ‘losse’ aandachtspunten: • Als binnen het IKC de ene stichting diensten levert aan de andere, dan is daarover in beginsel btw verschuldigd. Van onderlinge dienstverlening is bijvoorbeeld sprake als de conciërge in dienst van het schoolbestuur klusjes verricht voor de kinderopvang. Soms kan een beroep worden gedaan op btw-‐vrijstellingen. • De kinderen binnen het IKC vallen onder de verantwoordelijkheid van de school of kinderopvangorganisatie bij wie zij zich ingeschreven hebben. Die instelling heeft ook de zorg over de persoonsgegevens van dat kind (het ‘kinddossier’). Hoewel het voor de hand zou liggen gegevens (zoals over allergieën, ziekte e.d.) onderling uit te wisselen, mag dat niet zomaar. ‘Één kind één plan’ is makkelijker gezegd dan gedaan. Dit valt eventueel op te lossen door bij toelating aan ouders toestemming te vragen voor het doorgeven van kindgegevens.
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
4
Frustraties beperken
U ziet het: als u wilt samenwerken, kunt u veel obstakels tegenkomen. Natuurlijk is dat te gek en ontstaat hierover in toenemende mate maatschappelijk protest. In reactie daarop mag gehoopt worden op versoepeling van de geldende kaders. Daarop bestaat echter nog geen concreet perspectief. Tot het zover is, heeft u met deze belemmeringen te maken. Tijdige alertheid, het managen van verwachtingen en (soms) enige juridische handigheid kunnen frustratie enigszins beperken. Uw vragen of opmerkingen Wij bedanken u hartelijk voor uw belangstelling voor deze checklist. Uw feedback stellen wij zeer op prijs. Heeft u vragen of opmerkingen naar aanleiding van de checklist? Neem dan gerust contact op met Jos van Elderen, de auteur van deze checklist.
Contactgegevens auteur Jos van Elderen, senior adviseur (
[email protected]; 0229 - 24 42 24 of 06 - 51 85 63 60)
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
5
Over Van Beekveld & Terpstra Van Beekveld & Terpstra is een gerenommeerd organisatieadviesbureau gespecialiseerd in het onderwijs en de zorg. Hier werken specialisten en generalisten, met diverse achtergronden, kennis en ervaring, maar allen met hart voor onderwijs en zorg en allen gericht op kwaliteit en resultaat. Voor inspirerend advies, resultaatgerichte begeleiding, een gemotiveerde interim-manager, gedegen werving & selectie… Op al deze terreinen zijn wij u graag van dienst. Contactgegevens Van Beekveld & Terpstra Organisatieadviesbureau Nieuwe Steen 18 1625 HV Hoorn T: 0229 - 24 42 24 E:
[email protected] I: www.vanbeekveldenterpstra.nl Twitter: @vbent_advies
© 2014 Van Beekveld & Terpstra Behoudens beperkingen door de wet gesteld, mag niets uit deze publicatie worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van Van Beekveld & Terpstra B.V.
Van Beekveld & Terpstra | Voetangels en klemmen bij de inrichting vaan IKC’s
6
