VISION & ROBOTICS. The Soft Edition. Techniek wordt telepathisch. De professionele consument. Levenskwaliteit met meer grip

VISION & ROBOTICS

jaargang 5 | nummer 6 | december 2013

The Soft Edition

ssier o D f e i s u l c In Logistiek

Techniek wordt telepathisch De professionele consument Levenskwaliteit met meer grip

Easy integration guaranteed

CNC | ROBOT | ROBOMACHINE

Maximum flexibility and easy handling Explore the latest FANUC LR Mate generation: more compact and lightweight, with increased payload, a wider working envelope and higher axes speeds – your ideal easy-to-integrate solution for cost-effective handling or transfer applications in standard and special purpose machinery.

LR Mate 200iD/4S New Max. payload: 4 kg

Max. reach: 550 mm

IP69K protection available for stringent cleaning requirements

Integrated solenoid valves directly available near the wrist

Compact for space saving solutions even integrated into a machine

Lightweight: only 20 kg Short cycle times and high acceleration for increased productivity

Easy integration quick, easy, and economical installation for all mounting positions

02 CONTACT US: +32 15 20 71 57

User-friendly integrated cabling and easy to clean surfaces for minimal maintenance

WWW.FANUC.EU

Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatiseringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen.

Boys will be boys

jaargang 5 | nummer 6 | december 2013 Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation. Uit g e v e r Jos Raaphorst, FenceWorks BV Telefoon: 06 34 73 54 24 E-mail: [email protected] R e d a cti e Liam van Koert, The Text Factory Joanna Hughes, The Text Factory Telefoon: 06 - 17 58 82 65 Email: [email protected] R e d a cti e r a a d Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL Martin van der Have, RAB en ABB Fred Bokhorst, RAB en Ferdar Bas Wondergem, DVC Hans Lenos, lenosonline.info Wim Hoeks, NTS groep V or m g e vin g Laura Willemsen, Grafisch ontwerp Dr u k

We waren elkaar de nodige jaartjes uit het oog verloren. Zo gaan die dingen soms. Helemaal als de één na de middelbare schoolperiode op kamers gaat en de ander vanuit het geboortedorp (het pittoresque Nuland in mijn geval) zijn weg vervolgt. De keren dat de verloren zoon dan op het nest terugkeert, is de aktieradius dan toch vooral beperkt tot de voor- en achtertuin van het ouderlijk huis. Alle informatie over oud-klasgenootjes komt niet meer uit eerste hand, maar via de grapevine. Moeders in mijn geval. Het was dan ook een bijzondere gewaarwording toen de telefoon overging en ik een oude jeugdvriend aan de lijn had. Of ik hem kon helpen met de communicatie van zijn bedrijf. Natuurlijk wilde ik dat graag. Ik zit inmiddels al enige jaren in die business en denk er zowaar wat zinnigs over te kunnen vertellen. Eenmaal op zijn kantoor aangekomen, beginnen we natuurlijk met wat oude koeien. Weet je nog die ondergrondse hut die we gebouwd hadden? Ja, nu je het zegt. Daar fikkie stoken was inderdaad niet zo’n goed idee. Of dat alarmsysteem dat we maakten om vervelende broertjes buiten de deur te houden? Een vloed van herinneringen stort zich uit over de koffietafel. Wat hebben we samen veel uitgehaald. En geknutseld. En dan zie ik het ineens. Eigenlijk is hij geen spat veranderd. In plaats van een kampvuurtje prijkt in de loods beneden een robot met vuurtoorts die metershoge vlammen opwerpt. Lachen joh. Komt makkelijk tot aan het dak. En in plaats van aan een alarmsysteem knutselt hij nu aan een productielijn van een bekende ontbijtkoekenbakker. Ineens zie ik het. Volgens mij is het goed nieuws. Want in een tijd waar er een tekort aan jonge techneuten dreigt en men zich telkens maar weer afvraagt hoe men de nieuwe generatie kan interesseren voor techniek, realiseer ik me dat we ten minste een ongeëmancipeerde troef in handen hebben. Boys will be boys. Geef ze een paar oude kranten en een lucifer en ik weet zeker dat ze het vuur zullen uitvinden.

Grafia Media Groep P osta d r e s r e d a cti e Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer

LIAM van koert

E-mail: [email protected] Abonn e m e nt e n [email protected] Telefoon: 079 - 500 05 59 A d v e rt e nti e - e x ploitati e Mike de Jong Telefoon: 06 - 10 82 59 93 E-mail: [email protected] A a n d it n u m m e r w e r k t e n m e e Bert Stap, Christopher Parlitz, Koenraad Van de Veere Erik Steenkist, Lonneke van Asperdt

Column 03

www.zeroseven.de

Automation becomes easy. Ontdek hoe KUKA zich heeft toegelegd op het vereenvoudigen van de robotica in elke dimensie: Automation becomes easy! Eenvoudig te plannen. Eenvoudig te integreren. Eenvoudig te bedienen. Eenvoudig in onderhoud. Eenvoudig in aanpassen naar specifieke vragen. Met de QUANTEC robotgeneratie – veelzijdiger en sterker dan nooit ervoor. Met de KR C4 kontroller – waar overbodige Hardware geëlimineerd is. Met het nieuwe KUKA smartPAD – de gemakkelijkste manier om een robot te bedienen.

Meer informatie over de nieuwe KUKA-producten kan U vinden op: www.automation-becomes-easy.com Of scan deze QR-code met je smartphone.

KUKA Automatisering & Robots, Centrum Zuid 1031, 3530 Houthalen, België. Email: [email protected]. Tel.: +32 (0)11 51 61 60.

In dit nummer

Techniek wordt telepathisch

08

De professionele consument

12





Levenskwaliteit met meer grip

16



Modernste logistiek centrum Benelux

20



Risicoanalyse en



beoordeling in de praktijk

26



Fabriek van de toekomst met robotica

32



08

Rubrieken Redactioneel 03 Colofon 03

Nieuws

06



Dossier Logistiek 19



Branche Bulletin

24



19 32

Robotveiligheid 26 (Un)safe 36 Productnieuws 38

Column Vision

December 2013 | VISION & ROBOTICS

42

Inhoud 05

‘Factory in a day’ maakt robotica betaalbaar voor kleinere bedrijven Het midden- en kleinbedrijf in Europa maakt zelden gebruik van geavanceerde robottechnologie. Het EU-project ‘Factory in a Day’ probeert daar verandering in te brengen door het ontwikkelen van een flexibel, leasebaar en goedkoop roboticasysteem dat binnen 24 uur operationeel is. Dit project ontvangt de komende vier jaar 11 miljoen euro, waarvan 7,9 miljoen wordt gefinancierd door de Europese Unie in het kader van het FP7-programma ‘Factory of the Future’. Het internationale consortium bestaat uit zestien partners en de TU Delft is de penvoerder. Processen als het verpakken en controleren

timaliseren. “Met behulp van de technologische

machinesoftware, waarna de robot wordt ge-

van fruit, het polijsten van staalvormen en het

en organisatorische innovaties van het Factory

leerd hoe hij taken als het oppakken van een

vullen van een verfspuitmachine hebben één

in a Day project willen we de manieren waarop

object moet uitvoeren. De operator staat daarbij

ding gemeen: ze worden meestal handmatig

robots worden gebruikt in de productie funda-

in fysiek contact met de robot. Ook is er een set

uitgevoerd. Dat komt doordat er geen robot of

menteel veranderen”, zegt projectcoördinator

vooraf gedefinieerde vaardigheden beschikbaar,

geautomatiseerd proces is dat deze taken net

Martijn Wisse, universitair hoofddocent aan de

op dezelfde manier als apps voor smartphones.

zo efficiënt kan uitvoeren als de mens. Het in-

TU Delft. Hoe ziet zo’n installatiedag eruit? Voor-

Zodra de robot operationeel is, kan het perso-

stalleren van een roboticasysteem duurt tegen-

dat de robot naar het bedrijf wordt gebracht,

neel worden getraind in het gebruik ervan. En

woordig weken tot maanden en is erg duur. De

analyseert een systeemintegrator welke stap-

dat allemaal binnen 24 uur. Omdat de robot

seizoensgevoelige bedrijven in het MKB produ-

pen in het proces kunnen worden overgenomen

werkt zonder afscherming – een situatie die niet

ceren meestal maar kleine partijen, waardoor

door de robot. Meestal wordt repetitief werk

gebruikelijk is bij de meeste industriële toepas-

dergelijke investeringen meestal niet rendabel

door de robot uitgevoerd, terwijl de menselijke

singen – zal er nog een aantal veiligheidsmaat-

zijn. Bovendien bieden hypermoderne systemen

werknemer zich bezighoudt met flexibele taken

regelen worden ontwikkeld.

niet de flexibiliteit die ze nodig hebben om con-

die meer nauwkeurigheid vereisen, en met het

currerend te blijven op de wereldmarkt. Vandaar

oplossen van problemen. Klantspecifieke hard-

dat het MKB in Europa nauwelijks gebruikmaakt

wareonderdelen worden geproduceerd met een

van geavanceerde robottechnologie. Binnen 24

3D-printer en op de grijpers van de robot ge-

uur Het Factory in a Day-project biedt de oplos-

plaatst. Daarna wordt de robot naar de fabriek

sing voor deze problemen: het introduceert een

gebracht en geïnstalleerd. Ook worden eventu-

robot die binnen 24 uur operationeel is. MKB-

ele hulpcomponenten, zoals camera’s, geïnstal-

bedrijven gebruiken de robot voor een bepaalde

leerd in de productiefaciliteiten, die verder on-

taak en het personeel leert hoe het moet sa-

gewijzigd blijven. Vervolgens wordt de robot via

menwerken met de robot om de productie te op-

merkonafhankelijke software verbonden met de

06 Nieuws

Nieuws

Samenwerken met robots kan stress leveren Meestal zijn mens en robot door een hek gescheiden en werken ze niet in

de robot aangeven waar hij de werkstukken naar toe moest brengen. De

elkaars nabijheid. Trend is dat deze harde grens vervaagd. Volgens psycho-

bewegingssnelheid van de robot werd opgevoerd en zijn bewegingspa-

loog Markus Koppenborg van de Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität

troon gevarieerd, waardoor zijn bewegingen onvoorspelbaar werden. De

Bonn kan dit voor de menselijke werknemer extra stress opleveren. Hele-

psycholoog bekeek hoeveel opdrachten door de testpersonen in een be-

maal wanneer de robot sneller wordt. Voor een onderzoek gebruikte Kop-

paalde tijd werden uitgevoerd en hoe groot het foutpercentage was. Ook

penborg het Virtual-Reality-Labor van de IFA. Op een groot beeldscherm

namen sensoren hun hartfrequentie op. De resultaten toonden aan dat bij

werd een bedrieglijk echt uitziende 3D-robot geprojecteerd, die werk-

de mens de prestaties bij de uitvoering van hun opdrachten afnamen zodra

stukken verplaatste. De werkruimte van mens en robot overlapten elkaar

de robot in een gevarieerder en daardoor onvoorspelbaarder werkte. En

hierbij. Werknemers moesten zelf opdrachten uitvoeren en tegelijkertijd

hoe sneller, des te meer stress dit opleverde.

EU wil spoofing biometrische beveiliging aanpakken Met de groei van biometrische beveiliging voor

uitgenodigd om aanvalsplannen te ontwikkelen

zoeksproject heeft een uitgebreide lijst van mo-

moderne apparaten als smartphones en tablets,

en te proberen om verschillende biometrische

gelijke misleidingsscenario’s gemaakt en heeft

groeit ook het fenomeen ‘Spoofing’. Bij spoo-

systemen te misleiden. Deelnemers lieten zien

tegenmaatregelen ontwikkeld. Deze sporen bij-

fing worden biometrische systemen voor de gek

dat er veel verschillende en creatieve manieren

voorbeeld tekens van leven op (zoals knipperen

gehouden door gebruik te maken van zaken als

zijn om de systemen aan te vallen. Bij de meest

van oogleden, zweten) en verbeteren daarmee

make-up, foto’s en spraakopnamen. Het Tabula

vindingrijke aanval in de wedstrijd werd succes-

de veiligheid van biometrische systemen. Tabula

Rasa consortium, dat wordt gesteund met EU-

vol gebruikgemaakt van make-up om een 2D

Rasa heeft al vijf van deze tegenmaatregelen

investeringen, doet onderzoek naar de zwakke

gezichtsherkenningssysteem voor de gek te hou-

overgedragen aan bedrijven. De uitgebreide

plekken om de systemen van de toekomst vei-

den. Andere deelnemers gebruikten bekende

kennis over misleidingsaanvallen zorgt ervoor

liger te maken. In het kader van het onderzoek

methodes, zoals foto’s, maskers of vervalste vin-

dat Europese organisaties op dit gebied hun lei-

zette Tabula Rasa een ‘Spoofing Challenge’ op,

gerafdrukken (‘gummy fingers’) om de systemen

derschap behouden door bestendigheid van bio-

waarbij onderzoekers uit de hele wereld werden

succesvol te misleiden. Het Tabula Rasa onder-

metrische sensoren steeds verder te verbeteren.

Concurrentie van robotband uit Japan Het is zeker niet de eerste robotband. Die eer schrijft de

in petto. Gitarist genaamd ‘Mach’, bespeelt twee gitaren

redactie van Vision & Robotics liever toe aan het Neder-

tegelijk. Drummer ‘Ashura’ houdt twintig drumstokken

landse TeamDare. Toch is er in deze nichemarkt van ech-

tegelijkertijd vast. Keyboardspeler ‘Cosmos’ bleek zeer

te robotbands sinds kort heuse concurrentie. En wel uit

rock ’n roll en kwam niet opdagen. Dit mocht de pret

het robotland bij uitstek: Japan. Op de Maker Faire Tokyo

niet drukken en de overige bandleden leken er weinig

2013 speelde Z-Machines, na een debuut eerder deze zo-

last van te hebben. Naast de juiste toon, blijkt ook voor

mer dit jaar, een overtuigende show. De band, die wordt

pneumatisch aangestuurde Z-machine de timing één van

gesponsord drankjesmerk Zima, werd voor het eerst ge-

de moeilijkste uitdagingen te zijn. De afgelegde weg van

spot in het artistieke Shibuya in Tokio. Hier waren de in-

een drumstokje is nu eenmaal niet dezelfde als die van

teractieve robots zo geprogrammeerd dat ze reageerden

een plectrum. Desondanks speelt de band overtuigend

op hun publiek en op bezoekers van de Z-Machines web-

zijn programma. Of dat dit tijdens de Maker Faire Tokyo

site. Tijdens de Maker Faire trad Z-Machines tien minuten

altijd even strak was, hing ook af van de bezoeker. Die

op en na twee nummers kreeg de kunstmatige band al

kon namelijk elke robot zelf konden aansturen middels

flink wat gejuich. De band heeft aardig wat virtuositeit

een elektrische gitaar of een keyboard.

Nieuws 07

Nieuwe perspectieven voor mens-machine-interacties

Techniek wordt telepathisch Naarmate machines en instrumenten complexere bewegingen en handelingen kunnen

sing is te vinden in de 'intuïtieve software' – programmatuur die de gebruiker zich als vanzelf eigen maakt. Nog mooier is het natuurlijk als de machine direct zelf begrijpt wat hij moet doen. De operator als besturing, een vertaalprogramma als interface en het mechaniek als uitvoerder. De techniek daarvoor heeft Festo al in ontwikkeling – de volgende stap is de toepassing ervan om de samenwerking tussen mens en machine een nieuw aanzien te geven. 08 Robotsoftware

Tekst: Lonneke van Asperdt, Festo BV

verrichten, wordt het programmeren van zulke taken ingewikkelder. Een deel van de oplos-

Werken zonder moe te worden, voelen en be-

leiden. De ExoHand versterkt de grijpkracht van

van mens naar machine en vice versa. De ope-

wegen zonder rechtstreeks contact – de Exo-

de hand en draagt eraan bij dat medewerkers

rator hoeft niet langer uitsluitend af te gaan op

Hand is een fascinerende ontwikkeling van

langer aan het werk kunnen blijven zonder ri-

visuele en akoestische waarnemingen, maar

Festo die het menselijke manipulatiepotentieel

sico van chronisch letsel. Om vermoeidheids- en

kan een vorm, een weerstand of het effect van

enorm uitbreidt. Het exoskelet, dat de gebruiker

slijtageverschijnselen te voorkomen kan de Exo-

een uitgeoefende kracht rechtstreeks voelen.

draagt als een handschoen, maakt het mogelijk

Hand bijvoorbeeld gedragen worden bij assem-

de vingers gewoon te bewegen. De bewegin-

blagewerkzaamheden. Hij functioneert daarbij

Kracht voor alledaagse handelingen

gen worden geregistreerd en in real time aan de

als hulpsysteem dat het werk lichter en aange-

Bij revalidatieprocessen zal de ExoHand in de

robothand doorgegeven – de handkracht wordt

namer maakt.

toekomst geschikt zijn als actieve orthese voor

verveelvoudigd. Op die manier combineert

de hand – als medisch hulpmiddel dat een ex-

Festo de menselijke intelligentie met de capaci-

Risicovrije handlingtaken

tremiteit steun of verlichting biedt of controle

teiten van de robot. Het systeem heeft alle be-

Een ander toepassingsgebied van de ExoHand is

teruggeeft. Een dergelijke handorthese kan

langrijke fysieke bewegingsmogelijkheden van

het op afstand bedienen van een robothand in

patiënten die na een beroerte verlammings-

zijn menselijke tegenpool en ondersteunt alle

een industriële productieomgeving. Gevaarlijke

verschijnselen vertonen helpen de verbroken

technieken van de menselijke hand om voor-

taken kunnen aldus vanaf een veilige afstand

coördinatie tussen hersenen en handen te her-

werpen te pakken en te hanteren.

worden uitgevoerd. Als systeem voor krachtte-

stellen. Daarbij kan een interface tussen herse-

rugkoppeling vergroot de ExoHand ook de be-

nen en computer de elektroëncefalografische

Langer gezonder werken

wegingsvrijheid van productiemedewerkers. Hij

signalen (EEG) uit de hersenen opvangen - en

Zelfs bij de hoogste automatiseringsgraad zijn

kan niet alleen direct over een menselijke hand

daarmee de impuls van de patiënt om zijn hand

er nog talloze taken in de industriële omgeving

worden gedragen, maar ook over een kunstma-

te openen of te sluiten. De bewegingen worden

die alleen mensen kunnen uitvoeren. Tegelij-

tige hand van silicone. Aldus functioneert hij te-

vervolgens uitgevoerd door de ExoHand, aange-

kertijd kunnen grote hoeveelheden repeteren-

gelijkertijd als interface voor de operator en als

stuurd door de interface. Dat resulteert in een

de handelingen gemakkelijk tot vermoeidheid

robothand. Hij kanaliseert de informatiestroom

trainingseffect, dat patiënten helpen kan met-

De ExoHand is interface en robothand tegelijk

'Fingerspitzengefühl': precieze oriëntatie van alle vingergewrichten resulteert in ongekend flexibele bewegingen met maximale vrijheid.

Robotsoftware 09

tertijd hun hand weer te leren bewegen zonder

ren van de beweging van het batje via breinim-

Een interactieve toekomst

technische hulpmiddelen.

pulsen en biologische signalen mogelijk maakt.

ExoHand en CogniGame laten zien welke enor-

CogniWare maakt communicatie tussen brein

me mogelijkheden voor mens-machineïnterac-

De kracht van de gedachte

en hardware mogelijk zonder dat de gebruiker

ties de toekomst in petto heeft. In de toekomst

Het brein-computerinterface vertegenwoordigt

zijn toevlucht hoeft te nemen tot gesproken op-

kunnen arbeiders zwaar en inspannend werk,

de volgende generatie mens-machineïnterfaces.

drachten of invoerapparatuur. Het brein-compu-

dat nu nog alleen handmatig verricht kan wor-

CogniGame van Festo laat zien hoe een dergelijk

terinterface en CogniWare zorgen samen voor

den, soepel en moeiteloos uitvoeren.

door gedachten bestuurd operationeel concept

de registratie van de gedachtenimpulsen in de

in de praktijk vorm kan krijgen. Het is gebaseerd

hersenen van de speler, verwerken die en ver-

Robots met uiterst gevoelige aansturing op af-

op het videospelletje 'Pong' uit de jaren zeven-

talen ze in opdrachten aan de hardware.

stand maken het niet alleen mogelijk precisie-

tig, waarin spelers een tafeltennisbatje met een

Voor CogniWare gebruikten de ontwikkelaars

werkzaamheden vanaf grote afstand te laten

joystick over een TV-scherm bewogen teneinde

van Festo een in de handel verkrijgbaar brein-

uitvoeren, maar laten operators ook ervaren

een balletje terug te spelen naar hun tegenstan-

computerinterface dat is uitgerust met in totaal

wat de robot oppakt en hoe hij dat doet. Door

der. In het geval van CogniGame verplaatsten de

14 signaalelektroden en twee referentieëlek-

het overbruggen van de kloof tussen het men-

ontwikkelaars bij Festo het speelveld naar een

troden. Deze interface scant de hersenen 128

selijk brein en de aan te sturen hardware kun-

echte tafel, uitgerust met Festo componenten.

keer per seconde; de opgevangen signalen

nen mensen en machines een echte samenwer-

Het unieke van het concept is dat één speler zijn

worden gefilterd en doorgeleid naar de soft-

king aangaan – iets wat tot voor enkele jaren

bat uitsluitend bestuurt via een brein-compu-

ware. De werking van de brein-computerinter-

alleen door een paar onderzoekers en science-

terinterface (BCI). Deze interface meet via een

face is gerelateerd aan de “mu-golven” die door

fictionauteurs voor mogelijk werd gehouden.

serie elektroden de spanningsfluctuaties over de

de motorsensorische hersenschors worden ge-

schedel van de speler die de motorische activi-

genereerd. Deze mu-gulven manifesteren zich

teit in de hersenen aangeven.

niet alleen bij actieve bewegingen, maar ook bij gedachten aan zulke bewegingen. Alleen de

Het hoofd als controller

impuls om de linkerhand in een bepaalde rich-

Voor dit project ontwikkelde Festo CogniWare,

ting te bewegen is daardoor al voldoende om

een eigen softwaretoepassing dat het aanstu-

de hardware die beweging te laten uitvoeren.

Een laatste vraag Trends in Automation: “Kunt u in een

Elias M. Knubben: “We vervaardigen de Exo-

paar woorden vertellen wat de voor-

Hand van polyamide, daarbij gebruikma-

naamste elementen van de ExoHand zijn

kend van de selectieve laser sintertechniek

en hoe ze functioneren?”

(SLS). Het exoskelet wordt geproduceerd op basis van een 3D-scan van de hand van de

Elias Maria Knubben, Hoofd Corporate

gebruiker. Acht pneumatische dubbelwer-

Bionic Research Projects bij Festo

kende actuators – Festo DKFK-10 cilinders – worden bevestigd aan de buitenkant. Zij stellen de gebruiker in staat om de vingers met uiterste precisie te bewegen. De wijsvinger kan daarnaast in beide richtingen gestrekt bewegen, en de duim kan naar de handpalm toe draaien. Lineaire potentiometers registreren zowel de positie van de vingers als de kracht die elke aandrijfeenheid genereert. De drukopbouw in de verschillende kamers wordt geregeld door proportionele piëzo-ventielen. Sensoren op het ventieleiland regelen de druk en geven een indicatie van de door de cilinder ontplooide kracht.

010 Robotsoftware

CogniWare software zet mu-golven uit de hersenen om in een signaal voor de hardware

CogniGame: gedachtenaansturing van hardware via een brein-computerinterface, als tegenwicht voor de traditionele motorische aansturing.

Mogelijk scenario voor morgen: machines aansturen door alleen maar te denken

Brein en spieren geoefend: ExoHand in combinatie met een brein-computerinterface

Robotsoftware 011

De professionele consument De consument van morgen weet wat hij wil. Bovendien weet hij precies wat er allemaal mogelijk is, dus neemt hij geen genoegen met een inferieur alternatief. Deze assertieve consument uit de nabije toekomst is van grote invloed op hoe producten eruit zien, en dus ook op de productie en de technologie die deze mogelijk maakt. Hoe hierdoor de rol van de producent, de machinebouwer en de technologie­ leverancier verandert? We horen het tijdens een persbijeenkomst bij de firma Lenze in het Duitse Hamelen.

012 Vision, Robotics & Mechatronics 2013

Het begint een aardige traditie van de Duitse

jectief gezien is er niet meer en niet minder te

automatiseringsbedrijven te worden. Een pers-

zien dan een tiental witte stipjes die zich op een

conferentie voor de vakpers organiseer je niet

zwarte achtergrond bewegen. Maar de mannen

vóór de Hannover Messe, maar vóór de SPS in

in de zaal hoeven geen seconde na te denken

Neurenberg. Daar toon je de laatste innovaties

wat zich hier “in werkelijkheid” afspeelt en zien

en uiteraard probeer je voor de beurs zo hard

een vrouw die zich gracieus voortbeweegt, ter-

mogelijk op de trommel te slaan. Zo ook aan-

wijl ze soepel met haar heupen wiegt. Wat dit te

drijfspecialist Lenze GmbH uit Hamelen. Verschil

maken heeft met consument? “Alles”, is Rehme

moet er zijn. In het geval van Lenze zit hem dit

overtuigd. “Consumentengedrag is een cumu-

niet zozeer in hoe hard er op de trommel wordt

latie van keuzes. En wie wil dat de consument

geslagen, als wel hoe, naast de verplichte num-

voor hem kiest, doet er goed aan te begrijpen

mers als winstcijfers en productpresentaties, er

waarop deze zijn keuzes baseert.”

een bijzondere context wordt geschetst. Innovator en auteur Frank Rehme neemt de zaal in

De consument

‘birds eye view’ mee op een reis naar de consu-

Een poster uit de veertiger jaren werpt een blik

ment van de toekomst, om te voorspellen wat

in de toekomst. De lucht is gevuld met talloze

disillusie van onze artiest uit. “Maar de echte

van de technologie van de toekomst verlangd

helikoptertjes. Eén van de helikopters wordt be-

veranderingen zitten in de maatschappij. Rol-

zal worden. Deze reis begint interessant genoeg

stuurd door een man in pak met hoed. Een akte-

lenpatronen worden doorbroken en nieuwe

in de allerminst grijze bovenkamer van deze

koffertje staat naast zijn stoel en de man zwaait

demografische verhoudingen sturen de vooruit-

zelfde consument.

ingetogen met een warme lach op zijn gezicht.

gang. Zo wordt de mens steeds ouder, waardoor

Naar wie? Naar zijn lieftallige vrouw natuurlijk

er vergrijzing optreedt. Tegelijkertijd heeft deze

Menselijk brein

die, zoonlief aan de hand, boven op het platte

‘grijze’ generatie best het nodige te besteden

Frank Rehme gelooft niet zo in de ratio van

dak staat om haar man een goede werkdag toe

en wil hij zo lang mogelijk onafhankelijk zijn.

de mens. Althans, niet als primair besturings-

te wensen. De artiest zou zich rot geschrokken

Het is aan de bedrijven om op dit relatief nieu-

instrument van de grote beslissingen. “Ik ben

zijn als hij werkelijk zeventig jaar vooruit had

we type consument in te spelen en hem op de

gezond, jong van hart en geest, rijk en zie er – al

kunnen kijken. Wat zat hij er toch naast. Niks

juiste manier te bedienen.”

zeg ik het zelf – best behoorlijk goed uit. Wil je

allemaal een helikopter als persoonlijk vervoer-

nu met me trouwen?” Hoewel hij niet op zijn

middel, maar nog gewoon met de auto naar

Professionalisering

knieën gaat, is de dame op de voorste rij aan

het werk. En wat zien we daar? Een vrouw die

In algemene zin is de consument volgens Reh-

wie de vraag gesteld wordt een beetje ontstelt

gaat werken en een man die thuisblijft? Of nog

me en echte professional geworden. In verge-

en overvallen door deze directe en onverwachte

vreemder: een gezin met twee vaders of twee

lijking met het verleden is hij goed voorgelicht

vraag. Niet dat ze twijfelt. Integendeel. Na een

moeders? “Als we naar de toekomst kijken, zijn

op tal van gebieden. Dit wordt ook van hem

zenuwachtig lachje roept ze volmondig: “Nee,

we geneigd ons vooral op de voortschrijdende

verwacht, aangezien hij over elk af te nemen

natuurlijk niet!” “I rest my case”, is het antwoord

techniek te focussen”, legt Rehme de potentiële

product wel een mening moet hebben om een

van Rehme. “Rationeel was ik echt niet zo’n slechte vangst geweest hoor. Maar geloof me, de mensen die het zelf voor het zeggen hebben, kiezen hun levenspartner instinctief. En dit geldt voor veel meer grote beslissingen. Sterker nog: geen enkele menselijke beslissing is honderd procent gebaseerd op feiten.” Volgens Tekst: Liam van Koert, The Text Factory

Rehme komt dit doordat het menselijk brein gebruikmaakt van twee systemen. Systeem 1 is de intuïtie. Dit systeem is snel, parallel, automatisch en associatief. Systeem 2 is de logica. Dit systeem is expliciet, langzaam, serieel, gecontroleerd en op regels gebaseerd. Hoewel systeem 2 ons helpt de wereld om ons heen beter te begrijpen, biedt systeem 1 een aantal skills die systeem 2 nooit zou kunnen bieden. Om dit te demonstreren toont Rehme een filmpje. Ob-

Trends 013

keuze te kunnen maken. “Hoewel de oude

praktijk begint te worden. Rehme: “Omdat de

baar is het gat tussen producent en consument

ambachtslieden er nog wel zijn waar de con-

professionele consument irrationeel beslist, is

nog gapend en kunnen we maar lastig voorspel-

sument met zijn productvraag bij de vakman

ervaring zeer belangrijk. Mits de context goed

len wat hij wil. In elke supermarkt is er daarom

terecht kan, heeft de consument een behoor-

is – Starbucks en Nespresso zijn hier mooie

wel een proefballonnenschap, waar producten

lijke professionaliseringsslag doorgemaakt. Een

voorbeelden van – is de consument bereid het

hooguit enkele maanden verblijven. De korte

eerste stap vond plaats toen de supermarkt zijn

vijfvoudige neer te tellen voor een bakje koffie.

levenscycli van deze proefballonnen – lees tach-

intrede deed en zelf zijn producten pakte. Met

Of wat te denken van een nieuwe mini in roze

tig procent van de nieuwe producten - heeft

een almaar groeiend aanbod moet de klant

tijgerprint? Deze mini is niet stuk, maar ziek.

nogal wat consequenties voor de producenten,

vandaag rekening houden met een heel scala

Deze auto gaat niet naar de garage, maar naar

logistieke centra en hun machinebouwers. “Een

aan parameters. Van prijs en kwaliteit, tot en

de kliniek. En eenmaal beter, dan wacht de be-

machine in een paar maanden afschrijven? Dat

stuurster een persoonlijk bedankkaartje van de

is wel heel gortig. Daarmee is flexibiliteit geen

kliniek die haar namens de patiënt persoonlijk

cliché, maar een keiharde must. En met name

bedankt voor de goede zorgen. Het inspelen op

hier is nog heel wat te winnen”, aldus Rehme.

"Maar liefst tachtig procent van de geintroduceerde producten faalt"

individuele ervaringen van de professionele, maar ook irrationele consument is natuurlijk

2020

bij uitstek geschikt voor mass customisation.

Rehme heeft geen glazen bol. Als het gaat om

En eindelijk lijkt de techniek zover dat het van

het voorspellen van de toekomst beperkt hij

de grond komt. Zo kwam Coca Cola onlangs met

zich dan ook liever tot een jaartje of vijf. Voor

met herkomst, houdbaarheid en gezondheid. Er

blikjes waarop je eigen naam staat en Absoluut

wat betreft de toekomst voor de producent,

zijn eco-’, ‘fairtrade-’ en ‘bewuste keuze-’ keur-

Wodka gebruikte een random patroongenerator

machinebouwer

merken nodig om enige orde in dit woud van

zodat de opdruk op geen enkele fles hetzelfde is

durft hij 2020 wel aan. Met name omdat de zich

gegevens te scheppen. Bovendien zijn er op het

en het collectors-items worden. Maar het mooi-

ingezette weg zich momenteel zo duidelijk af-

internet fora en kudo’s die ook parameters als

ste en bekendste voorbeeld is misschien wel

tekent. “De individualisering van producten en

levertijd en klantgerichtheid voor het voetlicht

het drukken dat plaats maakt voor hoogwaar-

productie zal zich alleen maar verder voortzet-

brengen. De consument moet het allemaal we-

dig printen. Elke consument kan zijn foto’s zelf

ten. De mens gaat zijn brein de komende jaren

gen, en dit voor zeer uiteenlopende producten.

naar de systemen van de producent uploaden

echt niet anders gebruiken. Bovendien zijn er

Als consument sta je er zelf misschien niet zo bij

om een uniek enkelstuks hardcover fotoboek te

steeds meer mensen, bedrijven en markten die

stil, maar je kiest zelf je energie, verzekeringen

produceren.”

in deze trend meegaan en zelfs stappen over-

en pensioenen, televisie, tablet, mobiel, huis en

Almaar kleinere seriegroottes, een kortere ‘time

slaan. Denk aan de Masaikrijger die vandaag

auto. Dat is nogal wat om verstand van te heb-

to market’ en verbonden met de wereld mid-

meer informatie op zijn mobieltje beschikbaar

ben. En toch ‘krijgt’ de consument steeds meer

dels internet. Voor menig journalist klinken ze

heeft dan destijds president Clinton. Dit bete-

verantwoordelijkheid, waar hij vervolgens pro-

inmiddels als clichés. Maar volgens Rehme gaan

kent potentieel een stroomversnelling, ook voor

fessioneel mee omgaat.” Als verantwoordelijk

we er nog veel meer van horen. In de huidige

wat betreft de vernetting van consumenten en

voorbeeld noemt Rehme de benzinepomp. “Het

gang van zaken faalt namelijk nog tachtig pro-

systemen, wat de heren van Lenze geloof ik in-

was vroeger ondenkbaar dat de consument zelf

cent van de geïntroduceerde producten. Blijk-

dustrie 4.0 noemen.”

ging tanken. Daarvoor was de brandstof veel te gevaarlijk. Natuurlijk zijn tegenwoordig hele tankstations onbemand.”

Impact op techniek De ingezette weg van de professionele consument vergt behoorlijk wat van de techniek. Zo zal de door Rehme genoemde benzinepomp inderdaad wel veilig moeten zijn. Bovendien wil de consument een duurzaam product met transparantie over de herkomst, een constante kwaliteit en een goede prijs. Voor de producent betekent dit efficiëntie, tracking, tracing, inline kwaliteitscontrole enzovoorts. De grootste impact van de consument zal echter zijn dat deze zich steeds meer met het productieproces zal gaan bemoeien. Nu zijn termen als ‘mass customisation’ geen nieuw gegeven. Maar wie om zich heen kijkt zal zien dat het eindelijk de

014 Trends

en

technologieleverancier

N E W AT S T E M M E R I M A G I N G : I D S C A M E R A S I LLUMI NATION OPTICS

IDS offers a comprehensive range of USB and GigE based cameras, accessories and software tools for the scientific, instrumentation and machine vision markets. The uEye camera series currently comprises

CAMERAS

over 100 model variants with CMOS and CCD sensors and cater not

CAB LI NG

only to the classical image processing markets, but also new markets

ACQU ISITION SOFTWAR E

such as security technology, sports analysis and scientific instruments. Explore state of the art vision technology from Europe’s largest provider. Discover how we combine leading products with outstanding

SYSTEMS

competence and service to make you stronger!

ACCESSOR I ES

Imaging is our passion.

Phone +31 575 495159 www.stemmer-imaging.nl

Levenskwaliteit met meer grip

Lena Kredel heeft multiple sclerose. Ze kan haar armen en benen niet bewegen, maar desondanks werkt ze. Ze loopt stage als bibliothecaresse in de Universiteit van Bremen. Wat er bijzonder aan is? Ze gebuikt een servicerobot, Friend genaamd, als gereedschap. Met de lichtgewicht arm heeft ze autonome interactie met haar omgeving. Onlangs hebben de

mechatronische helper aangepast, zodat Lena Kredel onafhankelijk de boeken van de universiteitsbibliotheek kan catalogiseren. “Met Friend heb ik echt geluk ge-

centraal element – een lichtgewicht

'Friend' echt een soort vriend voor

dat Lena gebruikt alweer de vierde

had”, zegt Lena Kredel. De afkorting

arm van grijperspecialist Schunk.

haar geworden. Het gebruik heeft

generatie. Het systeem is geba-

'Friend' staat voor 'functional robot

Met een joystick bij haar hoofd en

haar een hoop vreugde, vrijheid en

seerd op een concept van gedeelde

arm with user-friendly interface for

middels stemherkenning bestuurt

onafhankelijkheid geschonken.

autonomie. Dingen die onafhanke-

disabled people'. Dit klinkt als een

Lena Kredel de robot, neemt ze

mond vol en ook het voorkomen is

boeken op in standaard software

Hand in hand werken

nen worden opgelost, worden door

enigszins lijvig: de elektrische rol-

voor bibliotheken en gebruikt ze

Sinds 1997 voert IAT Bremen on-

de robot zelf gedaan. Wanneer de

stoel is uitgerust met een monitor,

een normale internetbrowser voor

derzoek uit naar robotondersteunde

robot zijn grenzen bereikt, grijpt de

tal van sensorsystemen en – als

onderzoek. In de loop der tijd is

systemen. Vandaag is het systeem

gebruiker in om de grijperpositie te

016 Servicerobots

lijk van elkaar door de robot kun-

Tekst: Liam Christopher van Koert Parlitz, Manager Service Robotics, Schunk.

robotspecialisten van het Instituut voor AutomatiseringTechnologie (IAT) in Bremen de

Het belangrijkste deel van de mobiele robot is de LWA 3.10 lichtgewicht arm van Schunk. Om boeken te kunnen oppakken, is de PG 70 parallelle grijper gebruikt.

Het deels autonome systeem wordt door de gebruiker bestuurd. In dit geval be-

Foto’s: Schunk

stuurt case projectmanager Torsten Heyer het grijpproces. Indien er zich fouten of

corrigeren of om onvoorziene sto-

zelfs de kleinste lettertjes leesbaar

24 volt gekozen, aangezien de ge-

moeilijkheden voordoen, kan hij op elk

ringen op te lossen. Volgens Torsten

maakt. Wanneer het systeem zijn

middelde voedingseisen onder de

moment in het proces ingrijpen.

Heyer, projectmanager bij IAT, kun-

grenzen bereikt, dan grijpt Kredel

3 ampère liggen. Bovendien kan de

nen op deze manier 95 procent van

in.

arm daardoor – indien er geen net-

Project Manager Torsten Heyer tijdens een

spanning voor handen is of de arm

systeemtest. Hij is ervan overtuigd dat in

alle processen worden opgelost, zonder dat hiervoor externe hulp

Veelzijdige lichtgewicht arm

wordt ingezet voor een mobiele ap-

de toekomst meer en meer mensen met

nodig is. Om perfect teamwork te

De kern van de assistentrobot wordt

plicatie – zo’n 2 tot 3 uur onafgebro-

een beperking steun zullen krijgen van ro-

garanderen worden omgevings-

gevormd door de LWA 3.10 lichtge-

ken werken indien aangesloten op

botassistenten.

factoren automatisch vastgelegd

wicht arm van Schunk. Dit is een mo-

de accu van de rolstoel. Aangezien

middels een driedimensionale ca-

dulair integreerbare grijperarm met

het vermogen van de grijperarm

bedded pc. Dankzij het lichte, stijve

mera en een infrarood camera die

zeven graden van vrijheid, waarbij

minder dan 100 watt is, is het ri-

ontwerp tot slot, is de lichtgewicht

boven het hoofd van de gebruiker

er drie gebruikt worden voor positi-

sico op letsel er laag bij gebruik van

arm zeer energie-efficient. Dit heeft

is geplaatst. Als Kredel het systeem

onering en voor het vermijden van

de standaard versie. Maar om zelfs

zo zijn voordelen voor wat betreft

start, lokaliseert het systeem auto-

obstakels. In tegenstelling tot de

dit lage risico volledig uit te sluiten

het aantal operationele uren in mo-

matisch de boekenplank, de boe-

klassieke industriële robots zijn de

heeft IAT Bremen de assistent-robot

biele applicaties.

ken en de plek waar deze moeten

lichtgewicht armen ontworpen voor

bovendien uitgerust met krachtsen-

Aangezien de robotassistent die in

komen te staan. Vervolgens nadert

het automatiseren van afwisse-

soren en sensoren voor ruimtelijke

Bremen wordt gebruikt een grijper-

de bepaalde positie autonoom.

lende taken in de directe omgeving

monitoring. Aangezien de verster-

radius van 180 centimeter moet

Markers en gekleurde markeringen

van een mens. Hierbij kan gedacht

ker en controller direct in de licht-

aankunnen, ziet hij er op het eerste

worden door het systeem als refe-

worden aan inspectie en assem-

gewichtarm zijn geïntegreerd, is

gezicht wat lijvig uit. Maar dank-

rentiepunten gebruikt. De bestu-

blagetaken, maar ook aan toepas-

er geen besturingskast nodig. Alle

zij het modulaire programma van

ring van het gehele grijpersysteem

singen in assistentiesystemen. Een

besturingen en elektronische rege-

Schunk, denkt Torsten Heyer de

wordt door Kredel gedaan. Hiervoor

constante hoge herhaalnauwkeu-

lingen zijn geïntegreerd in de ge-

arm zonder problemen te kunnen

is het systeem met vele features

righeid van +/-0.1 mm schept de

wrichten. Positie, snelheid en torsie

verruilen voor de compactere Po-

uitgerust die het inschatten en be-

optimale

voor

kunnen flexibel worden aangepast.

werball LWA 4.6 lichtgewicht arm.

sturen van het grijpproces mogelijk

precieze grijptaken. Normaliter zijn

En dankzij de geïntegreerde intelli-

Nadeel zou wel zijn dat de rolstoel

maken. Een camera bij de robotgrij-

lichtgewichtarmen draagbaar, of

gentie, universele communicatie in-

dan telkens weer hergepositio-

per stuurt continu live beelden van

ontworpen voor mobiele toepassin-

terfaces en bekabelingstechnologie

neerd moet worden wanneer een

het grijpproces die direct voor de

gen. De maximale payload van de

voor data en voeding, kan de arm

boek vanaf de voorzijde moet wor-

gebruiker zichtbaar zijn op een mo-

grijperarm voor nauwkeurig werk

snel in bestaande concepten wor-

den opgepakt. Het instituut kiest er

nitor. Tegelijkertijd kan de camera

is 10 kilogram. Voor de voeding

den geïntegreerd. Bovendien wordt

daarom voor nog wat langer bij de

als leeslens gebruikt worden die

wordt is een voedingsspanning van

de arm bestuurt middels een em-

grotere uitvoering te blijven.

randvoorwaarde

Servicerobots

017

Ook voor amateurs

ling werken hangt af van het indivi-

heeft IAT samen met Lena Kredel

systeem verder worden vergroot.

De lichtgewicht arm is geprogram-

duele programma. Dat maakt deel

een begrijpbare gebruikersinterface

Het doel is om uiteindelijk in 99.9

meerd via de Schunk-interface. De

uit van het wetenschappelijke werk

ontwikkeld om de lichtgewicht arm

procent van de gevallen succesvol

bewegingen worden gepland en

dat hier bij IAT wordt uitgevoerd”,

te besturen.

te zijn. Volgens Heyer, toont het

naar de ionterface gestuurd. De

aldus Fragkopoulos. Aangezien het

Het resultaat is indrukwekkend. Bij

modelproject 'ReIntegraRob' het

individuele bewegingsstrategieën

systeem is gebaseerd op een mo-

aanvang was de handlingtijd voor

verborgen potentieel van robotassi-

werden door IAT ontwikkeld. Vol-

dulair ontwerp en elke component

een individueel boek ongeveer 17

stenten. “Na de integratie en oriën-

gens Christos Fragkopoulos, werk-

individueel is geprogrammeerd,

minuten. Nu heeft Kredel slechts

terende fase kunnen gebruikers in

zaam bij IAT, was het programme-

kunnen individuele modulen snel

tussen de 5 en 7 minuten nodig

het ideale geval weer voltijd aan de

ren van de lichtgewicht arm een

en eenvoudig op aanvraag worden

voor het hanteren van de boeken

slag, zonder hulp van een persoon-

eenvoudige klus. “We bepalen de

gebruikt. Om het ook voor robot­

en ongeveer 15 minuten voor het

lijke assistent.”

snelheid of de stroom via de inter-

amateurs mogelijk te maken de

catalogiseren. In een volgende stap

face. Maar hoe de modules onder-

assistentiesystemen te bedienen,

zal de betrouwbaarheid van het

Lena Kredel over de mogelijkheden en grenzen van assistentsystemen

"Ik ben trots onafhankelijk te kunnen werken" Mevrouw Kredel werkt nu ongeveer

Wat zijn de voordelen voor u?

sociale en persoonlijke contacten erg

een jaar samen met de robotassi-

Het systeem stelt me in staat weer te

belangrijk voor me zijn.”

stent Friend. Hoe snel maakte ze zich

participeren op de arbeidsmarkt. Ik

vertrouwd met haar mechatronische

heb mijn baan in de bibliotheek en ik

Zijn er situaties waar u wenst dat u

helper?

draag dankzij deze geoptimaliseerde

een dergelijke elektronische hulp

Kredel: “In het begin had ik veel

robot mijn steentje bij.”

heeft? “In het geval van persoonlijke zaken

respect voor dit monster. Toen ik met het trainen van het systeem

Hoe reageerde uw vrienden toen ze

kan de technologie een zeer waarde-

begon zei ik tegen mijn assistenten

hoorden dat u weer ging werken?

volle hulp zijn. Ik gebruik al techni-

“ik moet vandaag weer in de ro-

“De reacties waren zeer verschillend.

sche hulpmiddelen voor het schrijven

bot”. Vervolgens, beetje bij beetje,

Sommigen begrepen niet waarom

van brieven of voor het telefoneren.

leerde ik met Friend om te gaan en

ik mezelf de last van het werken op

Ze maken me meer onafhankelijk.

Terugkeer naar de werkvloer: Kredel

herkende ik al snel de voordelen.

de hals haalde, aangezien ik mijn

Maar ik kan me een dergelijk systeem

geniet van de vrijheid en onafhan-

Later, toen ik in staat was het ge-

beperkingen heb. Voor mij is het een

ook voorstellen om zelf te kunnen

kelijkheid die haar robotassistent

vaarte probleemloos met de joystick

verrijking. Ik doe iets nuttigs en ben

eten.”

Friend haar geeft. Photo: IAT insti-

te manoeuvreren, verdwenen mijn

er trots op onafhankelijk te kunnen

tute Bremen

zorgen.”

werken.”

Had u al ervaringen met elektrische

Kunt u zich voorstellen dat een ser-

Dit kan tot onplezierige situaties lei-

rolstoelen?

vicerobot op een dag uw assistent

den tijdens het voeden. Hier kan een

“Ik had altijd het idee dat elektrische

zal vervangen?

robot tot hulp zijn. Het IAT instituut

rolstoelen te opdringerig waren. Toch

“Ik ben hier sceptisch over, aangezien

heeft hiervoor al enkele eerste con-

heb ik me snel met Friend weten te

mijn appartement te klein is voor een

cepten voor Friend ontwikkeld.”

verzoenen, ook al is hij zo omvangrijk.”

dergelijk systeem en aangezien mijn

Waarom voor eten? “Mensen eten allemaal verschillend.

018 Servicerobots Metaal

VISION & ROBOTICS Dossier Logistiek

Modernste logistiek centrum Benelux Augmented Reality voor warehouses Onderzoek technologietrends 019

Elettric80 realiseert modernste logistiek centrum van de Benelux Totaal onbemand is het logistiek centrum van Hartog&Bikker Logistics in Den Bosch nog net niet. Maar op de 55.500 m2 van het meest geautomatiseerde logistiek centrum van de Benelux zie je wel erg weinig mensen. Het merendeel van het werk wordt gedaan door de twintig Laser Guided Vehicles die tot de nok toe voorzien zijn van SICK-technologie. De voor dit project door H&B Logistics gecontracteerde systemintegrator is Elettric80 – eveneens producent en leverancier van de LGV’s, de bijbehorende conveyorbanen en de totale overkoepelende automatisering. De componenten van Ellettric80 sluiten naadloos aan op andere geautomatiseerde systemen in het logistiek centrum. Marcel Pullen, embedded engineer bij Elettric80: “Bij ons is SICK de standaard voor scanners en sensoren.” 020 Dossier Logistiek

Tot 2007 werkt ‘s lands grootste bierproducent die ook een brouwerij in

hoogtebepaling van de mast, een trekdraadencoder van 1,5 meter voor

Den Bosch heeft, in dezelfde regio met meerdere eigen overslagpanden.

de positiebepaling van de vorken en een trekdraadencoder van 1,5 meter

Omdat de productie het hele jaar door niet even groot is, wordt de be-

voor de positie van het shiftboard. Ook bevindt zich aan beide zijkanten

hoefte aan een veel meer flexibiliteit biedend warehouse steeds sterker.

van elke LGV een trekdraad-noodstopbeveiliging van Sick. Alles wordt

Dat moet dan een warehouse met onbemande heftrucks en geautomati-

aangestuurd met Sick Flexisoft.”

seerde laad- en lossystemen worden. Om dit te realiseren, komt de bierproducent in contact met H&B Logistics – onderdeel van de Meeus Group.

LGV-posities permanent bekend

Resultaat is het immens grote complex (55.500 m2) aan de Rietvelden-

“De zones waarin de LGV’s rijden, zijn ingedeeld in vakken. Erboven han-

weg in Den Bosch. Pullen: “Niet alle 2 tot 3 miljoen pallethandelingen

gen overal reflectoren. Op elke plek is het aantal zichtbare reflectoren

die hier per jaar plaatsvinden, betreffen bier. Maar het merendeel wel.”

en de stand ervan weer anders. Er is niet één zone hetzelfde. De positie van die reflectoren zal ook nooit gewijzigd worden. De Sick NAV200

Wereldspelers

detecteert continu alle reflectoren binnen zijn zichtbereik. Aan de hand

Pullen: “Zoekend naar de meest geschikte partij voor de opzet van zo’n

van die unieke combinatie van data ziet het besturingssysteem steeds

geavanceerd logistiek centrum kwam H&B Logistics bij Elettric80 terecht.

waar de LGV’s zich bevinden – met een tolerantie van maximaal 25 mm!”,

Wij zijn een Italiaans bedrijf maar opereren wereldwijd. Eén van onze

legt Pullen uit. Wat in Den Bosch gerealiseerd is, is uniek voor Europa.

principes is dan ook dat we uitsluitend componenten monteren die we-

Niet qua formaat van het logistiek centrum maar vanwege de hoge au-

reldwijd snel verkrijgbaar zijn. Daarom passen we voor de beveiliging,

tomatiseringsgraad. Alles vanaf het moment van laden tot en met het

afstandmeting en dergelijke consequent Sick toe. Onze Laser Guided

lossen is volledig geautomatiseerd. De complete vrachten worden vanuit

Vehicles zitten vol met Sick-componenten. Bovenop zit de Sick NAV200

de wagens met automatische lossystemen in één gang overgezet op ket-

waarmee continu de positie wordt bepaald. Om dit mogelijk te maken,

tingbanen. Vervolgens schuiven de ladingen automatisch door naar de

zijn overal in de hal reflectoren aangebracht – meestal aan het plafond.”

gewenste baan voor verdere interne distributie. Terwijl het lossen plaats-

“Aan de achterzijde zit een Sick S3000 – voor mixed navigation – en aan de

vindt, hebben de LGV’s de te laden pallets alweer op andere kettingbanen

voorzijde bevinden zich twee Sick S300 laserscanners met een kijkhoek

gereedgezet die naar de betreffende truck worden gestuurd zodra het

van 270°. Met deze drie laserscanners heeft het voertuig bijna rondom

losproces is voltooid. Al met al kan op deze wijze een vrachtwagencombi-

zicht. Hierdoor stopt het voertuig altijd op tijd, zodra er gevaar dreigt.

natie gelost en opnieuw geladen worden in krap acht minuten.

Verder zitten er twee Sick trekdraadencoders van 5 meter op voor de

Alles gaat vanzelf Truckchauffeurs krijgen bij aankomst een pincode, voeren deze in bij het dock waarvoor ze moeten lossen en/of laden, en vervolgens gaat alles automatisch. Staan ze bij een verkeerd dock of voeren ze een foute pincode in, dan wordt dat meteen gemeld. Bij de boxen hangen Sick CLV650 barcodescanners. Die scannen de codes op de aankomende goederen. Op deze wijze weet het systeem welke producten er staan. Vervolgens wijst het systeem automatisch de gewenste locatie binnen het warehouse aan de betreffende lading toe en zorgen de LGV’s ervoor dat de pallets daar worden opgeslagen. De opslag vindt zodanig plaats dat bij elkaar horende pallets niet op verschillende locaties terechtkomen. Ze worden zoveel mogelijk bij elkaar geplaatst, rekening houdend met de houdbaarheidsdata (principe van eerst in, eerst uit). Bij de laadboxen bevinden zich eveneens vele Sick-sensoren. Zo zijn de kettingbanen voorzien van sensoren voor onder meer het exact positioneren van de getransporteerde pallets.

Flexibiliteit in optima forma Wat bij het immens grote en ultramoderne logistiek centrum van H&B Logistics opvalt, is het ontbreken van tussenwanden en het schaarse aantal steunpilaren. Pullen: “Hierdoor kan de beschikbare ruimte echt variabel toegekend worden. Gangpaden verdwijnen en ontstaan naar gelang de beoogde meest efficiënte stroming van de goederen. Het systeem met de LGV’s is in 2010 in gebruik genomen. We werken normaliter 5 dagen in de week, 24 uur per dag met 3 ploegen, maar indien nodig 7 dagen. Wanneer de bierbrouwer een deel van de opslag niet nodig heeft, wordt dit benut voor andere food- of nonfood-opdrachtgevers. Met die flexibiliteit zijn alle partijen optimaal gediend”, aldus Pullen.

Dossier Logistiek 021

Augmented Reality voor warehousing

Er zijn verschillende manieren

time worden verwerkt. De enige

waarop slimme brillen in de gro-

manier om dat vandaag de dag

te installed base van enterprise

goed te doen is door de applicatie

software te integreren en zo de

in de bril zelf te integreren. Aange-

efficiëntie van de logistiek te ver-

zien de M100 een open systeem is

beteren. In het geval van SAP is

dat geen internetverbinding nodig

er gewerkt aan een zogenoemde

heeft om applicaties te kunnen

'picking-toepassing',

de

draaien, kunnen de brillen in bijna

werknemer precies zit welk item

elke omgeving hun werk doen, of

moet worden opgepakt. Een twee-

dit nu ergens in het bos is of een

de toepassingsgebied is het ver-

gasleiding in Alaska.”

waarbij

krijgen van real-time data en video

Vuzix, een producent van slimme brillen kondigde eerder dit jaar al aan dat ze met SAP werken aan een Augmented Reality oplossing voor warehousing, ‘in het veld’ datacollectie en andere mobiele toepassingen. Centraal staat de M100 Smart Glasses, die al diverse prijzen in de wacht heeft gesleept en door sommigen in één adem met Google Glass wordt genoemd.

022 Dossier Logistiek

van de fabrieksvloer op afgelegen

De Vuzix M100 Smart Glasses zijn

plekken. Paul Travers, directeur van

een handsfree display voor de

Vuzix, legt uit: “Er zijn duizenden

smartphone of directe netwerk-

applicaties die van de kracht van

verbinding. Ze beschikken over

onze slimme brillen en augmented

een kleuren display die wordt ge-

reality kunnen profiteren. Door de

voed door een krachtige beeld-

mogelijkheid om applicaties lokaal

verwerkingsengine die op Android

op de bril te zelf draaien, worden

draait. Het heeft een geïntegreerde

camerabeelden en schermupdates

hoofdtracker en GPS voor de juiste

aan de realiteit van de gebruiker

positie en oriëntatie te kunnen be-

toegevoegd. Dus eigenlijk overal

palen. Een geïntegreerde camera

waar gebruikers hun handen vrij

maakt het mogelijk video op te

moeten hebben of op een afstand

nemen, foto’s te maken en zet de

toegang tot hun database willen,

deur open naar AR-toepassingen

kunnen hun voordeel doen met

door bijvoorbeeld het toevoegen

een AR-bril.” Met name het real-

van beeldherkenning. Door gebruik

time karakter van de Vuzix brillen

te maken van Android is er al een

is volgens Travers van groot be-

groot aantal applicaties door der-

lang. “Wil Augmented Reality echt

den ontwikkeld, en aangezien deze

tot zijn recht komen, dan moet

apps op de bril worden geïnstal-

alle sensor- en door de computer

leerd is verbinding met de cloud

gegenereerde informatie in real-

niet noodzakelijk.

Technologietrends in distributiecentra Intermec, een onderdeel van Honeywell Scanning & Mobility, liet

(23 procent) van alle bedrijven nog steeds papier gebruikt om de proces-

onlangs onderzoeken waar de verborgen kosten zitten in distributie-

sen in het distributiecentrum uit te voeren. Dit staat in schril contrast met

centra. Hiertoe werden 250 supply chain managers in Europa geïnter-

het aantal bedrijven dat nog afhankelijk is van papier voor de processen in

viewd. Het uitgebreide rapport bevat veel informatie over technolo-

hun distributiecentrum. Opmerkelijk is dat de overgrote meerderheid van

gie en trends.

de bedrijven het ermee eens is dat up-to-date technologie nodig is om de prestaties van het distributiecentrum te verbeteren. Zo zijn multifunctionele

“Voor maatregelen die een impact hebben op de bottom line, evalueer-

apparaten volgens 72 procent van de managers cruciaal om ervoor te zor-

den managers ook het gebruik en de impact van technologie op de werk-

gen dat medewerkers flexibel inzetbaar zijn en beschikken over de uitrus-

plek”, zegt Bruce Stubbs, Industry Market Director bij Intermec. “Bijna drie

ting om méér te doen. Hiermee samenhangend zijn managers de mening

kwart (74 procent) van de managers is van mening dat het verhogen van

toegedaan dat intuïtieve en gebruiksvriendelijke apparaten helpen om de

de automatisering in het distributiecentrum de meeste impact zou hebben

tevredenheid, motivatie en loyaliteit van medewerkers te verbeteren.”

om de winstgevendheid te verhogen. Eenzelfde percentage is van mening

“Er zijn ook andere technologietrends die in opmars zijn om de efficiëntie te

dat dit ook geldt voor de adoptie van nieuwe technologie. Desondanks is

verbeteren”, besluit Stubbs. “Meer dan de helft (52 procent) van de mana-

meer dan de helft (51 procent) van mening dat het een ‘grote uitdaging’ is

gers maakt gebruik van RFID in het distributiecentrum. Dit percentage is het

om ervoor te zorgen dat medewerkers nieuwe technologie adopteren. Dit

hoogst in Duitsland: 60 procent. Vrijwel een kwart van alle managers ge-

betekent dat alle nieuwe technologie intuïtief moet zijn en eenvoudig te

bruikt momenteel voice-gestuurde werkprocessen, terwijl mobiele printers

gebruiken. Bijna eenzelfde aantal managers (49 procent) beweert dat het

ook een populaire keuze zijn met een adoptiegraad van 58 procent. Naast

moeilijk is om te bepalen op welke gebieden in het distributiecentrum een

investering in technologie om de winst te verhogen, is ook de productiviteit

investering het meest resultaat zou opleveren. Meer dan twee derde (68

van medewerkers een belangrijk aspect volgens managers. In de meeste

procent) is van mening dat de mobiliteit en flexibiliteit van medewerkers

landen beschouwden managers productiviteit en daaruit voortvloeien-

van cruciaal belang zijn om de winstgevendheid te verbeteren. Deze me-

de lagere arbeidskosten als de belangrijkste factor om de activiteiten te

ning leeft het sterkst in de Verenigde Staten (76 procent) en het Verenigd

verbeteren.”

Koninkrijk (84 procent). Ondanks de erkenning van de voordelen van die nieuwe technologie is het verrassend te ontdekken dat bijna één op de vier

Het gehele onderzoeksrapport is downloaden op www.intermec.nl.

Nieuw productie- en testcenter voor AGV’s Egemin Automation heeft een nieuw productie-

gezet. Uit algemeen statistisch onderzoek blijkt

een helling en laadkaaien voorzien, wat belang-

en testcenter voor AGV’s in gebruik genomen.

immers dat 85 procent van de storingen optreedt

rijk is om de ATL-functie (automatic truck loading)

Egemin zal er zijn AGV-toestellen opbouwen en

binnen de eerste 100 uren. Omdat Egemin steeds

te testen. Dat moest vroeger bij de klant gebeu-

testen alvorens ze naar eindklanten over de hele

meer Egv’s produceert en het gamma verder

ren. Tot slot heeft Egemin nu ook ruimte voorzien

wereld gaan. Het nieuwe productie-en testcen-

uitbreidt, was de bestaande productie- en test-

om specifieke producten tijdelijk te stockeren als

ter heeft een capaciteit die ruim drie keer zo

ruimte te klein geworden. In de nieuwe testhal,

een bepaalde klant nieuwe Egv’s heeft besteld.

hoog is als de ruimte die het vervangt en komt

die 2.200m² groot is, kunnen voortaan tot negen

Als een klant bijvoorbeeld met uitzonderlijk gro-

daarmee tegemoet aan de snelle verkoopgroei.

toestellen tegelijk proefdraaien. De testhall in de

te rollen papier werkt of specifieke opslagkooien

Egemin heeft ruim 100.000 euro in het nieuwe

E’gv Factory is zo opgezet dat het de situatie bij

heeft, gebruikt Egemin die ook echt gedurende

center geïnvesteerd.

de klant maximaal benadert. Zo is er een station

de simulatietests. Vroeger was plaats soms een

voorzien waar toestellen die daartoe zijn uitge-

beperkende factor om verschillende type toe-

Elke E’gv - zoals Egemin zijn AGV’s noemt - die

rust automatisch van batterij kunnen wisselen. Er

stellen gelijktijdig te laten testdraaien. De nieu-

Egemin verlaat, moet gedurende honderd uren

staan stellingen opgesteld om het plaatsen van

we E’gv Factory heeft nog potentieel voor ver-

proefdraaien alvorens hij bij de klant wordt in-

pallets in hoge rekken te simuleren. Ook zijn er

dere groei en zal jaarlijks circa 200 E’gv’s testen.

Dossier Logistiek 023

Arturo Baroncelli gekozen als nieuwe IFR-voorzitter Het bestuur van de International Federation of Robotics heeft Arturo Baroncelli van het Italiaanse Comau Robotics gekozen als nieuwe voorzitter van het IFR. Tijdens een bijeenkomst in Barcelona, bedankte hij voormalig voorzitter Dr. Shinsuke Sakakibara van Fanuc voor zijn toewijding tijdens zijn tweejarige voorzitterschap. Sakakibara zal terugtreden uit het bestuur, maar blijft wel Fanuc representeren in de Robot Supplier Group. “De wereldwijde zichtbaarheid van

en maken bedrijven succesvol zodat

Arturo Baroncelli is al sinds 1985 in

met betrekking tot persautomatise-

de robotindustrie bleef bijzonder

er meer werknemers nodig zijn. Ro-

de robotindustrie actief en al sinds

ring en robotlassen.

toenemen tijdens het voorzitter-

bots worden steeds eenvoudiger in

1988 bij Comau, waar hij nu directeur

schap van Dr. Sakakibara”, laat

gebruik en helpen daarom ook het

robotica is. Hij heeft diverse posities

Joe Gemma houdt zich al meer dan

Arturo Baroncelli weten. “Ik wil deze

middenkleinbedrijf met het verbe-

in projectmanagement, proposal

25 jaar met automatisering bezig en

weg voortzetten en verder bijdragen

teren van hun productieprocessen.”

engineering, productplanning, mar-

werkt sinds 1997 bij Staubli, waar hij

aan een positief imago en meer be-

Joe Gemma van Staubli USA werd

keting & sales, strategische planning

sinds 2011 CEO van Staubli in Duncan

grip ten aanzien van robotica. Robots

verkozen tot vicevoorzitter. Hij voegt

en business development. Baroncelli

(South Carolina) is. Hij heeft diver-

brengen banen. Robots vergroten de

toe: “Automatisering en robotica zijn

is al sinds 2008 lid van het bestuur

se posities binnen Staubli USA en

concurrentiekracht en productiviteit

de enige manier waarop bedrijven

van IFR. Sinds 1998 is hij tevens

Frankrijk bekleed. Voor 1997 werkte

van productiebedrijven wereldwijd

werkellijk de concurentie op wereld-

bestuurslid van SIRI – de Italiaanse

hij voor de Amerikaanse produc-

niveau kunnen aangaan, waarbij de

robotfederatie – en in 2005 ontving

tiebedrijven Advanced Technology

flexibiliteit behouden blijft om zich

hij de Joseph Engelberger Award in

Systems, Crellin Technologies en

zowel vandaag als morgen aan te

Tokio. Baroncelli is van origine een

Corner & Lada. Gemma is vers als het

kunnen passen aan de dynamiek

werktuigbouwkundige en studeerde

om IFR-activeiten gaat. Hij heeft een

van de productieomgeving. De toe-

af aan de universiteit van Pisa en de

diploma Business Management van

komst is verzekerd door deze tech-

Scuola Superiore S. Anna. Hij heeft

Rhode Island College. Hij heeft in

nologie te omarmen en de voorde-

bovendien een diploma 'Executive

diverse comités binnen de Robotics

len die het biedt met elkaar te delen.

Development' van IMD in Lausanna,

Industries Association (VS) gezeten,

De International Federation of Robo-

Zwitserland. Hij heeft 27 papers voor

waar hij momenteel de tweede

tics speelt een kritieke rol om deze

diverse conferenties en vakbladen

vicevoorzitter is.

kar wereldwijd te trekken.”

geschreven en heeft twee patenten

EMVA ook op SPS-IPC-Drives in Neurenberg Van 26 tot en met 28 november vindt in Neurenberg

de show zal de volledig nieuwe Machine Vision Standards

wederom de SPS-IPC-Drives plaats. Aangezien VISION in

overzicht worden gepresenteerd. Het overzicht is speci-

Stuttgart dit jaar niet plaatsvindt, wordt de SPS-IPC-Drives

aal ontworpen voor developers en geeft voor het eerst

deze herfst het toneel waar veel machinevisionspelers

volledig inzicht in standaarden van digitale interfaces die

elkaar zullen treffen. EMVA heeft samen met AIA en JIIA

in de visionindustrie worden gebruikt, inclusief een ge-

het initiatief genomen om een speciale tentoonstelling

detailleerde vergelijking van verschillende hardware- en

over internationale machinevisionstandaarden te orga-

softwarestandaarden die de visionindustrie rijk is.

niseren. Stand 646 in hal 7A zal het trefpunt worden voor visionexperts en geïnteresseerde eindgebruikers. Tijdens

024 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Precisiebeurs 2013: platform voor ketensamenwerking en open innovatie

Op dinsdag 3 en woensdag 4 december organiseert het Mikrocentrum de

Materialen. Meer big science komt aan de orde in de tweede track, met

13 editie van de Precisiebeurs. Het evenement wordt gehouden in NH Con-

onder meer ESS en ESRF, onderzoekscentra voor ’s werelds krachtigste neu-

ference Centre Koningshof, Veldhoven en is gratis toegankelijk. Openings-

tronenbron en synchrotronstraling. Op de tweede beursdag zijn er ook de

tijden zijn van 09.30 tot 17.00 uur. De Precisiebeurs is uitgegroeid tot hét

nodige buitenlandse sprekers. Het ochtendprogramma staat Additive Ma-

trefpunt van bedrijven en organisaties actief in hoge- en ultra-precisietech-

nufacturing centraal en de middag wordt ingevuld door euspen (European

nologie. Met ook dit jaar weer meer exposanten, 275 bedrijven en instel-

Society for Precision Engineering and Nanotechnology). Daarnaast verzor-

lingen uit met name Nederland, België en Duitsland.Het event richt zich op

gen de exposanten in het lezingenprogramma meer dan veertig presen-

componenten- en systeemleveranciers, engineeringfirma’s, onderzoeksin-

taties over onder meer micro-bewerkingen, engineering, motion control

stituten en universiteiten in de hightech systems sector. De Precisiebeurs is

en meten. Enterprise Europe Network (EEN), een initiatief van de Europese

een combinatie van een vakbeurs en een congres. Het congresprogramma

Unie, biedt tijdens het brokerage-event de mogelijkheid voor 1-op-1 ‘meet

van de Precisiebeurs telt vier keynote tracks. De eerste is gewijd aan CERN

& match’-gesprekken. Ook worden dit jaar onder auspiciën van de DSPE de

en de roadmap Instrumentation van de topsector High Tech Systemen en

'Rien Koster-prijs' en de 'Wim van der Hoek-prijs' uitgereikt.

e

Metaalunievoorzitter nieuwe voorman MKB-Nederland Michaël van Straalen is met ingang van vandaag

“Wij zijn er trots op dat onze voorzitter die rol gaat

nieuwe voorzitter gaat voorbereiden. De eerste

de nieuwe voorzitter van de Koninklijke Vereni-

vervullen, al betekent dat helaas dat wij voortij-

taak van die commissie wordt het opstellen van

ging MKB-Nederland. Van Straalen (57) heeft er

dig afscheid van hem moeten nemen als voorzit-

een profielschets, waarna de wervingsprocedure

feitelijk al een paar maanden als voorzitter van

ter”, aldus Bert Jaarsma, directeur organisatie Ko-

zal starten.

MKB-Nederland op zitten. Sinds 1 september

ninklijke Metaalunie. Met het aantreden van Van

vervulde hij die rol al waarnemend. Sinds 2007

Straalen als voorzitter van MKB-Nederland gaat

is Van Straalen voorzitter van Koninklijke Metaal-

Metaalunie per direct op zoek naar een nieuwe

unie en ook vicevoorzitter van MKB-Nederland.

voorzitter. “Tot een opvolger benoemd is en aan-

Hij is een echte ondernemer met gevoel voor

treedt, is Michaël bereid gevonden de beide func-

politiek. Metaalunie feliciteert hem van harte en

ties te combineren. Om dat mogelijk te maken

wenst hem veel succes in zijn nieuwe functie. Me-

zullen andere bestuursleden en de directie soms

taalunie heeft het volste vertrouwen dat hij een

taken van hem overnemen”, schetst Jaarsma. Op

echte voorman voor het mkb in Nederland gaat

korte termijn wordt een benoemingsadviescom-

zijn zoals hij dat nu ook is voor het mkb-metaal.

missie ingesteld die een voordracht voor een

Branche Bulletin 025

CE PRAKTIJKERVARINGEN II

Risicoanalyse & risicobeoordeling Dit is het tweede artikel in de serie praktijkervaringen van de afgelopen twintig jaar. Deze keer volledig toegespitst op het opstellen van een risicoanalyse. Over dit onderwerp is in de loop der jaren zo veel gepubliceerd dat er niet veel nieuws over te zeggen is. Wel kunnen we eens op een rijtje zetten wat er zoal met de risicoanalyse wordt gedaan (of beter gezegd: niet wordt gedaan) in de praktijk. Maar voordat ik allerlei zaken ga aanhalen, lijkt het mij goed om eens duidelijk te maken wat een risicoanalyse is en waar een goede

In de loop der jaren zijn er allerlei verschillende Europese normen ge-

sche elektriciteit of gevaren die inherent zijn aan bepaalde bewerkingen

weest waarin beschreven werd waar een risicoanalyse of risicobeoorde-

met of bepaalde handelingen bij de machine. Vooral het in kaart brengen

ling aan moet voldoen en welke methodiek men kan gebruiken. Ook zijn

van de gevaren, die niet zo vaak voorkomen, wordt nog al eens vergeten.

er allerlei meningsverschillen geweest welke risicobeoordeling dan wel

Laten we daarbij maar zwijgen over de gevaren die zouden kunnen ont-

of niet zou voldoen en welke methode het meest compleet is. Om die

staan bij onderhoud aan of het oplossen van storingen van de machine.

discussie gelijk de grond in te boren, wil ik een citaat uit één van de nor-

Voordat ik verder in ga op de risicobeoordeling en een aantal praktische

men over risicobeoordeling (NEN-EN-ISO 12100:2010) aanhalen. In deze

ervaringen daarmee, eerst de redenen waarom een risicobeoordeling

norm wordt kort samengevat het volgende gesteld: “Een risicobeoorde-

noodzakelijk (belangrijk) is als we over veilige machines of in het al-

ling is een consistente systematische methode voor het beoordelen van

gemeen over machineveiligheid nadenken. Voor iedereen zal toch te-

risico’s”. Hiermee worden er twee eisen aan de methode gesteld. De me-

genwoordig duidelijk zijn dat als men een machine wil leveren het een

thode moet consistent en systematisch zijn. Als iemand van mening is dat

wettelijke verplichting is om de Machinerichtlijn na te leven. Als we de

hij altijd zijn risicobeoordeling op een kladbladje kan maken, dan kunnen

Machinerichtlijn 2006/42/EG lezen, dan begint Bijlage I van deze richt-

we daar onze bedenkingen bij hebben maar het is en blijft een methode.

lijn met de Algemene beginselen waarbij in punt 1 het volgende wordt

En als hij dit blijft doen dan is de methode ook nog eens consistent. Ik wil

gesteld:

het dan ook niet hebben over de methode van risicobeoordeling omdat ik van mening ben dat iedereen vrij is in zijn/ haar manier van vastleg-

De fabrikant van een machine of diens gemachtigde garandeert dat een

ging. Wat ik veel belangrijker vind, is dat degene die de risicobeoorde-

risicobeoordeling wordt uitgevoerd om na te gaan welke veiligheids- en

ling uitvoert oog heeft voor risico’s en weet hoe hij /zij deze technisch

gezondheidseisen op die machine van toepassing zijn; bij ontwerp en

kan reduceren. Wel heb ik in de loop der jaren geleerd dat ca. 70% van

bouw van de machine moet vervolgens rekening worden gehouden met

de risico’s van de machine door iedereen gezien worden. Dit zijn dan

de resultaten van deze risicobeoordeling. Via het herhalen van bovenbe-

meestal de duidelijk zichtbare, vaak grote, risico’s. Het ontdekken van

doelde risicobeoordeling en -beperking dient de fabrikant of diens ge-

de resterende risico’s vraagt vaak meer kennis, ervaring en inspanning.

machtigde:

Soms ook veel meer tijd. Bij deze laatste 30% spreken we meestal over

★ de grenzen van de machines te bepalen, zowel uitgaande van het

gevaren / risico’s die niet direct zichtbaar zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld

beoogde gebruik als van elk redelijkerwijs voorzienbare verkeerde

aan gevaren van een onjuiste veiligheidsschakeling, gevaren door stati-

gebruik daarvan,

026 Robotveiligheid

Tekst: Bert Stap Senior CE consulent van ESV Technisch Adviesbureau BV te Barneveld

risicoanalyse aan moet voldoen.

★ na te gaan welke gevaren door de machines kunnen worden veroorzaakt en welke gevaarlijke situaties daaraan verbonden zijn,

mechanische afschermingen of elektrotechnische veiligheidscomponenten). En als er uiteindelijk technisch niets meer mogelijk is, als derde en

★ de risico’s in te schatten met inachtneming van de ernst van het mo-

laatste stap de gebruikers te informeren over de restrisico’s waarbij even-

gelijke letsel of de aantasting van de gezondheid en de waarschijnlijk-

tueel aangegeven moet worden of een bijzondere opleiding vereist is en

heid dat deze zich voordoet,

indien nodig vermelden dat er ook persoonlijke beschermingsmiddelen

★ de risico’s te beoordelen teneinde, overeenkomstig de doelstelling

gebruikt moeten worden.

van deze richtlijn, te bepalen of risicoreductie vereist is, ★ de gevaren weg te nemen of de aan deze gevaren verbonden risico’s

Als men de eisen van de Machinerichtlijn leest, dan is het direct dui-

te verminderen door de toepassing van beschermende maatregelen

delijk dat men bij het opstellen van de regelgeving ervan uitgegaan is,

in de in punt 1.1.2, onder b) vastgestelde volgorde.

dat de meeste fabrikanten vanaf het ontwerp van de machines zouden nadenken over de veiligheid van de machine. Waarschijnlijk zouden de

Hier wordt direct al aangegeven waarom een risicobeoordeling noodza-

opstellers van de Machinerichtlijn verdrietig worden als zij nu zouden

kelijk is. Als een fabrikant verklaart dat de, door hem geleverde, machine in overeenstemming is met de Machinerichtlijn, of mooier gezegd stelt dat hij levert in compliance met de Machinerichtlijn, dan garandeert hij ook dat er een risicobeoordeling is opgesteld. Daarbij wordt aangegeven waaraan een risicobeoordeling moet voldoen: risico’s inschatten, de ernst

De meeste machinebouwers hanteren de 'achteraf' methode

van de risico’s inschatten, bepalen of er een risicoreductie vereist is en bij het verminderen van de risico’s een bepaalde volgorde te hanteren.

zien wat in de praktijk normaal is. De meeste machinebouwers hanteren namelijk de 'achteraf' methode. Dit betekent dat er over het aspect vei-

In de genoemde eis, eis 1.1.2. lid b van de Bijlage I van de Machinericht-

ligheid nagedacht wordt als de machine bijna gereed is voor aflevering.

lijn 2006/42/EG, wordt een bekende veiligheid technische strategie ge-

Vaak gebeurt dat dan ook in de vorm van een 'o, dit moet ook nog'. De

hanteerd. Als eerste stap om eventuele risico’s uit te sluiten of zoveel mo-

praktijk heeft geleerd dat wij als consulenten ook vaak pas ingeschakeld

gelijk te verminderen (men noemt dit ook wel veiligheid in het ontwerp

worden als de machine al bijna gereed is.

en de bouw van de machine integreren). Als de eerste stap niet haalbaar is, als tweede stap eventueel noodzakelijke beveiligingsmaatregelen te

Hiermee komen we dan ook gelijk op een heel praktisch discussiepunt.

treffen voor risico’s die niet kunnen worden uitgesloten (denk hier aan

Techneuten willen nog wel eens met elkaar discussiëren over het feit of de machine nu beoordeeld moet worden met of zonder de veiligheden. Met andere woorden gezegd moet de kale machine beoordeeld worden ja of nee? Het antwoord lijkt mij duidelijk. Als er bij het ontwerp nagedacht moet worden over eventuele risico’s dan is er nog geen sprake van veiligheidsoplossingen of risico-reducerende maatregelen. Deze zouden allemaal het gevolg moeten zijn van de risicobeoordeling. Dus alle risico’s, waarvoor men risico-reducerende maatregelen treft, moeten vermeld worden in de risicobeoordeling. Vinden wij de 'achteraf' methode een goede methode? Absoluut niet! Waarom niet? Om de eenvoudige reden dat wij er van overtuigd zijn dat bij het ontwerp veel winst te behalen valt als men goed nadenkt over technische (veiligheid) oplossingen. Een afscherming, die direct al meegenomen wordt bij de fabricage van de machine is nu eenmaal goedkoper dan een afscherming die later aangebracht wordt. Bedrading voor elektrische veiligheidscomponenten, die bij de bouw van de machine met de andere bedrading aangelegd wordt is goedkoper dan de bedrading die men achteraf moet aanbrengen. Zo kan ik nog veel meer mogelijke besparingen bedenken. Voor hen die nog niet overtuigd zijn, wil ik een klein voorbeeldje geven. Bij een productoverzetter in een transportsysteem (het haaks overzetten van een doos naar een andere transportlijn) bestaat er klemgevaar bij de heen- en teruggaande slag. Klemgevaar tussen de pusher en de productgeleiding of de rand van transportbaan. Gevaar dus voor vingeren handbeklemming. Nu heeft men bij het ontwerp de mogelijkheid om

Robotveiligheid 027

★ Method Organised for a Systematic Analysis of Riks (MOSAR), ★ Foutboomanalyse (FTA), ★ Risicoanalyse volgens Fine & Kinney, De methodieken zijn over het algemeen allemaal gebaseerd op een inschatting van het gevaar op basis van de factoren waarschijnlijkheid, blootstelling, frequentie en effect. Wel kunnen we stellen dat de ene methode nauwkeuriger is dan de andere methode. Een 18 punten risicograaf geeft meer beslissingsmogelijkheden dan een 6 punten risicograaf. Maar op zich kunnen we hier stellen dat de vraag welke methode gebruiken niet belangrijk is. In principe is het raadzaam om een methode te gebruiken die men prettig en werkbaar vindt. Wel zou ik hier willen aangeven welke soorten risicobeoordelingen ik in de afgelopen 20 jaar onder ogen heb gehad. Even een klein overzicht: 1. “de met grote stappen snel thuis” risicoanalyse. Een analyse die geen diepgang kent zonder een serieuze benadering van de risico’s. Herkenbaar aan het noteren van heel weinig risico’s. 2. “de desinteresse” risicoanalyse. Het opstellen van een risicoanalyse alleen maar om het feit van het moet. Qua uitvoering gelijk aan de eerste risicoanalyse. 3. “de laat het een ander maar doen” risicoanalyse. De risicoanalyse, die niet opgesteld wordt omdat men vindt dat een collega die maar moet opstellen. Hierbij speelt dan het bekende verhaal van iemand en niemand. 4. “de alleen elektragevaar” risicoanalyse. Een risicoanalyse waarbij de tussen de pusher en de geleiding meer ruimte te realiseren, waardoor er geen beklemming meer kan ontstaan. Een eenvoudige technische oplos-

focus alleen maar ligt op de elektrische installatie en er schijnbaar geen sprake is van mechanische gevaren.

sing waarmee een gevaar bij het ontwerp weggenomen kan worden. De

5. “de gereduceerde risicoanalyse”. Een risicoanalyse met vastlegging

minimum afstanden waarbij er geen beklemming zou kunnen optreden

van de resterende risico’s nadat men al allerlei veiligheidsmaatrege-

voor bijvoorbeeld een vinger of hand kan men vinden in de Europese

len getroffen heeft.

norm NEN-EN-349. In deze norm staan prachtige duidelijke tabellen die

6. “de niet opgestelde” risicoanalyse. De fabrikant vindt het opstellen

men kan gebruiken. Uiteindelijk een simpele manier om een gevaar te

van een risicoanalyse alleen maar extra werk en kostenverhogend.

elimineren.

Heeft voor hem geen toegevoegde waarde. Vaak onder het motto “wij bouwen altijd dezelfde machines op dezelfde manier”.

Iedereen begrijpt dat deze aanpak van het reduceren van risico’s goed-

7. “de ooit opgestelde” risicoanalyse. Heel lang geleden heeft men CE

koper is dan het moeten plaatsen van een afschermkap of een andere

werkzaamheden gedaan en een Technisch Constructie Dossier voor

veiligheidsoplossing.

een machine opgesteld. Ondanks het feit dat de machine in de loop

Ik zou heel veel voorbeelden kunnen geven om aan te tonen dat na-

der jaren een totale re-design heeft gehad heeft men het dossier

denken over risico’s en eventuele risico-reducerende maatregelen tijdens

nooit aangepast.

de ontwerpfase kostenbesparend kunnen werken. Waarschijnlijk zal iedereen het met deze aanname eens zijn. Blijft dan natuurlijk een vraag

Als men er dan op gewezen werd, waren er allerlei excuses en slappe

waarom veel constructeurs pas in een later stadium over de veiligheid

argumenten om het goed te praten. Ik denk dat ik ze in de afgelopen

nadenken. Misschien een aanzet om uw eigen projectaanpak / enginee-

twintig jaar wel allemaal gehoord heb. Ondertussen heb ik ook begrepen

ring nog eens tegen het licht te houden?

dat vaak kosten het niet vertelde hoofdargument was.

In het begin heb ik al aangegeven dat ik niet te veel zou ingaan op allerlei

Belangrijkste bij een risicobeoordeling is het kunnen onderkennen van de

methoden die er zijn voor het systematisch opstellen van een risicoana-

risico’s / gevaren van een machine of installatie. Vaak worstelen technici

lyse. Even voor de goede orde toch een kleine greep uit de beschikbare

met de vraag van welk risico er nu sprake is (hoe moeten we het risico

methodieken:

benoemen)? Want wanneer is er sprake van een beknellingsgevaar en

★ 6 Punten risicograaf,

komst. In de NEN-EN-ISO 12100:2010 norm wordt een prachtig algemeen

★ 14 Punten risicograaf,

overzicht gegeven van alle mogelijke risico’s die kunnen optreden. Dit

★ 18 Punten risicograaf,

wordt een List of Hazards genoemd. In veel C-normen (machine speci-

★ Failure Mode and Effect Analysis (FMEA),

fieke normen) wordt, voor de machines, waar de betreffende norm voor

wanneer van afknellingsgevaar? Gelukkig geven de normen hierover uit-

028 Robotveiligheid

bedoeld is, meestal ook een specifieke list van Hazards genoemd. Op zich

productieafdeling stond. Ik had een aantal weken eerder een training aan

kan deze lijst heel nuttig zijn bij het opstellen van een risicoanalyse van

een twintig-tal medewerkers gegeven. Tijdens de training was er ook

een machine. Men heeft al voorzet gedaan. In de list of hazards wordt

geoefend met het opstellen van een risicobeoordeling. Op zich was ik

dan een bepaald gevaar genoemd als zijnde aanwezig bij de machine.

me niet bewust van de achtergrond van de vraag. Omdat ik de installatie

Wel moet men dan vaak nog bepalen waar dit gevaar in de machine

gezien had kon ik redelijk inschatten dat het ongeveer zou gaan om een

optreedt, de frequentie waarmee het gevaar optreedt, of men er ook

zeventig-tal risicopunten. Zijn reactie was dat zijn mensen dan wel veel

regelmatig aan blootgesteld wordt en als laatste moet men even inschat-

en veel beter waren dan mij, omdat zij bijna 200 risicopunten hadden

ten hoe ernstig het effect kan zijn. Ook dit laatste wil ik even aan de hand

gevonden. Wat bleek nu het geval te zijn? Na de training had men een

van een voorbeeld toelichten.

werkgroep ingesteld van vier medewerkers. Deze medewerkers van verschillende disciplines vormden met elkaar de 'risk group'. Zij waren aan

Als voorbeeld wil ik even een robotinstallatie noemen. Voor de meeste

de slag gegaan met het inventariseren van de risico’s van de transport-

lezers herkenbaar. Iedereen zal het met mij eens zijn dat er nog al ver-

installatie en hadden zo met elkaar de risicoanalyse opgesteld. Wat was

schillen zijn op het gebied van robots. Er zijn robots die zo lief overkomen

er echter gebeurd? Als voorbeeld noemde de manager een paar gevaren,

dat we ze gerust zouden durven te kietelen (zogenaamde knuffelrobots,

die zij gevonden hadden. Eén van de geconstateerde gevaren was het

bijvoorbeeld zeer kleine robots met lage payloads), terwijl andere robots

gevaar van een beenbeklemming/afknelling tussen een palletdraaita-

de uitstraling van een wild dier hebben. Op grond van de norm over ro-

fel en de palletbaan. Risico van een beenamputatie. Prima gesteld. Het

bots NEN-EN-ISO- 10218/1 en 2 kunnen we stellen dat robots in principe

volgende geconstateerde risico was het gevaar dat men zou voelen dat

in een beveiligd gebied (restricted area) moeten draaien. Maar aan de andere kant kunnen we ook stellen dat niet alle robots altijd gevaarlijk zijn. De mate van de risico’s van een robotinstallatie worden heel sterk bepaald door de omvang van de robot en de snelheid die de robot kan

Niemand, hoe deskundig ook, zal altijd een complete risicoanalyse opstellen

bereiken. Maar laten we ons maar eens indenken dat de robot niet beveiligd is en dat ik samen met de robot een spelletje tikkertje zou doen. Degene die mij beter kennen zullen inschatten dat ik een zeer langzaam

het been beklemd werd, net op tijd los kon rukken, achteruit zou stappen

draaiende robot (stel een snelheid van 250 mm/s_0,9 km/uur) nog zal

en over een pallet met onderdelen, die daar stond, zou vallen. Gevolg

kunnen ontwijken. Maar ook dat een snel draaiende robot (meer dan

geen beenamputatie, maar een hoofdwond. Een ander lid van de groep

10 km/uur) naar alle waarschijnlijk van mij zal winnen. Als de robot dan

bedacht toen dat men ook in het heftruckpad dat net achter de pallet

ook nog een grote payload kan hebben dan kon het tikje weleens heel

liep zou kunnen vallen, terwijl er net een heftruck aan kwam rijden.

hard aankomen en grote gevolgen hebben. Hiermee zal wel duidelijk zijn

Gevolg: allerlei verwondingen waarbij nummer vier bedacht dat de hef-

dat een gevaar aanwezig kan zijn, maar dat uiteindelijk de ernst van het

truck weleens over het hoofd zou kunnen rijden. Uiteindelijk resulteerde

gevaar (de hoogte van een risico) bepaald wordt door meerdere factoren.

dus een mogelijke beenbeklemming in dood. Mijn reactie was direct dat

In de praktijk blijkt het opstellen van een risicoanalyse voor veel tech-

men er nog één vergeten was. Namelijk dat vijf minuten vantevoren een

neuten een probleem. Men kijkt vaak al angstig als je er over begint. Bij

vliegtuig op Schiphol opgestegen was die op dat moment net boven hun

navraag blijkt dan altijd weer dat men bang is voor het gevaar/risico dat

fabriek een motor had verloren. Waarschijnlijk gevolg: nog meer gewon-

men een gevaar/risico over het hoofd zal zien. Met andere woorden het

den. Doorredenatie van gevaren zal meestal resulteren in het simpele

eventueel dus het niet compleet zijn van de risicoanalyse, waardoor de

'veel te veel'. Op zich bleek hier maar weer eens dat je ook met te veel

machine dan toch gevaarlijk zou kunnen zijn. Het argument: “Stel dat er

mensen een risicobeoordeling kan opstellen. Beter kan men zich houden

eens iets zou gebeuren dan ........!”, wordt dan leidend. Eigenlijk is deze

aan het gegeven dat twee meer zien dan één en dat meer weer veel te

angst ongegrond omdat, zoals al eerder gesteld, alle grote risico’s van

veel zien. De benadering kan gewoon heel simpel zijn. Voorkom door een

een machine voor iedereen herkenbaar en duidelijk zijn. Vaak is gewoon

afscherming de mogelijkheid van beenbeklemming en alle andere situ-

nuchter techneutenverstand voldoende om een gevaar/risico te kunnen

aties zullen niet optreden. Soms is een goede risicobeoordeling gewoon

herkennen. Daarnaast moet ik misschien, als extra motivatie om deze

simpel nadenken.

taak toch op te pakken, hier aangeven dat niemand, hoe deskundig dan ook, altijd een complete risicoanalyse zal opstellen. Ook de meest erva-

Worden er in de praktijk nu door fabrikanten altijd risicobeoordelingen

ren consulent zal er wel altijd naar streven om compleet te zijn, maar ook

opgesteld? In het begin heb ik aangegeven dat dit een strikte eis is van-

hij zal in de praktijk weleens een gevaar over het hoofd zien. Een groot

uit de Europese wetgeving. Jammer genoeg moet ik stellen: 'Niet'. Vorig

gevaar? Waarschijnlijk niet. Maar ook het opstellen van een risicoanalyse

jaar was ik betrokken bij een groot project waar een gerenommeerde

blijft mensenwerk. Gedegen, nauwkeurig en systematisch te werk gaan

machinefabrikant drie machines had geleverd. Toen wij, namens onze

is al een goed uitgangspunt voor een goede risicoanalyse.

klant, om inzicht in de risicoanalyse vroegen gaf hun vertegenwoordiger aan dat dit geen probleem was. Toen we weken later nog niets ontvan-

Ben ik in de praktijk nog leuke verhalen tegengekomen? Hoeveel wilt u

gen hadden, hebben we nog maar eens navraag gedaan. Toen werd ons

er horen? Een aantal jaren geleden werd ik door een manager van een

verteld dat de machines in deze uitvoering nu voor het eerst in Europa

bedrijf gebeld met de vraag of ik kon inschatten hoeveel gevaren ik zou

waren geleverd en dat men de risicobeoordeling nog niet opgesteld had.

kunnen vinden bij een bepaalde transportinstallatie, die binnen hun

Ondertussen stonden er bij onze klant in een vestiging buiten Europa en

Robotveiligheid 029

hier in Nederland wel zes grote machines, met nog diverse gevaren in

over toegekende waarden, over factoren, over uitkomsten, etc. Ook kan

zich, opgesteld.

men discussiëren over hoe men een risicoreductie moet wegen en of een risicoreductie nu wel of niet voldoende effectief is? Wat te denken over de

Ook wil ik nog wijzen op de gevaren van het geheel of gedeeltelijk auto-

keuze van het wel of niet toepassen van een technische veiligheid oplos-

matiseren van een risicobeoordelingssysteem. Vooral zij die grote instal-

sing? Maar over het moeten opstellen van een risicobeoordeling mag /

laties bouwen willen, uit het oogpunt van kostenbesparing, nog wel eens

kan volgens mij absoluut geen discussie zijn.

werken met risicobeoordelingen van verschillende modules. Uiteindelijk

Wel tot slot nog een goede tip. Denk bij het opstellen van de risicoana-

ontstaat dan de complete risicoanalyse met daarbij een risico-reducerend

lyse niet alleen aan de operationele gevaren maar ook aan de gevaren

plan door de gebruikte modules in het systeem aan te vinken waarna

die men loopt bij onderhoud of het oplossingen van storingen. Bij deze

de risicoanalyse gegenereerd wordt. Natuurlijk een prachtig systeem dat

bedrijfsomstandigheden kunnen gevaren, die bijvoorbeeld bij operatio-

een hele hoge reproduceerbaarheid in zich heeft. Met minimale inspan-

neel bedrijf niet mee spelen omdat ze boven de 2700 mm hoogte liggen,

ning wordt de risicobeoordeling compleet gemaakt. Wel bleken er, bij

wel gaan meespelen omdat bij deze werkzaamheden gebruik gemaakt

een controle, toch wel zwakke plekken in het systeem te zitten. Toen ik

wordt van klimmateriaal. Als men rekening houdt met de verschillende

de risicoanalyse aan het doorlezen was en deze aan het vergelijken was

bedrijfsmodi, dan zullen ook die gevaren aan de orde komen.

met de lay-out van de installatie, kwam ik op een bepaald moment al-

Als uitsmijter nog een voorbeeld waar ik als consulent zelf te kort door

lerlei gevaren tegen die te maken hadden met een hydraulisch systeem.

de bocht ging. Kan men tijdens een noodstop extra gevaar veroorzaken?

Ik kon mij niet herinneren dat er in de specificatie en de systeembeschrij-

Jaren geleden mocht ik een zaagmachine met een automatische aanvoertafel nakijken. Aan de achterzijde van de aanvoertafel had men een

Wie niet in staat is een fout te maken, is tot niets in staat.

pneumatisch hefstation gemaakt over de volle lengte van de aanvoertafel. Met het hefstation kon men een bundel buizen op de hoogte van de aanvoertafel brengen, waarna de buizen naar de aanvoertafel overgezet konden worden. Ik moet eerlijk toegeven dat ik vantevoren niet de schema’s van de machine bekeken had. Tijdens de controle vroeg ik de machi-

ving gesproken werd over een hydraulisch systeem. Bij navraag bleek dit

nefabrikant naar de werking van de noodstop. Die kon volgens hem wel

ook niet het geval te zijn en moest men aangeven dat een medewerker

even getest worden. Dus vol goede moed de noodstop ingedrukt om te

in dit geval een vinkje verkeerd gezet had. Andere gevolgen zouden kun-

kijken wat het effect zou zijn. Het merendeel van de machine stond direct

nen zijn dat men modules gaat aanpassen zonder dat de risicoanalyse

stil. De noodstop werkte dus goed. De machine werd volledig energieloos

van de module aangepast wordt. Misschien krijgt iemand dan op termijn

gemaakt. Tot mijn verrassing iets te veel. Door de afschakeling van de

in de gaten dat er gevaren vergeten zijn. Met het automatiseren van ri-

pneumatische toevoer en de snel ontluchting werden ook de hefcilinders

sicoanalyses op zich is niets mis. Alleen zal men een controlesysteem in

van de heftafel ontlucht en kwam de tafel samen met een bundel buizen

moeten bouwen dat de analyse met de werkelijkheid gecheckt wordt.

van pakweg 1500 kg zo’n 70 cm naar beneden. Wat een klap. Gelukkig

Zijn er dan geen discussies over de risicoanalysemethodieken? Natuurlijk

was er niemand in de buurt van de tafel, want dat had zo maar verkeerd

wel, anders zouden wij geen Nederlanders zijn. Men kan discussiëren

kunnen aflopen. In deze situatie had de fabrikant te strikt gedacht in het 'energieloos' maken. In deze situatie hadden de hefcilinders bekrachtigd moeten blijven. Natuurlijk is dit voorval mij bijgebleven. Heb ik later niet weer een zelfde situatie meegemaakt? Toch wel. Vorig jaar trok ik in overleg met een klant een elektrisch beveiligde deur los. Op zich geen probleem, alleen werd er een doorvoerrol (bleek ook een klemmende rol) van het materiaal direct omhoog gestuurd, waardoor het materiaal los gelaten werd. Op zich niet erg, als daarvoor niet een zwaartekracht balancer gezeten had. De balancer toonde direct aan dat Newton of Galilei gelijk hadden. Hij viel met geweld naar beneden. Totaal onverwacht, voor zowel mij als mijn klant. Uiteindelijk resulteerde dit gelukkig wel in het vinden van een risico dat misschien anders niet gevonden zou zijn. Maar hier was meer sprake van een geluk bij een ongeluk. Als we het over de risicoanalyse/risicobeoordeling hebben, dan kan ik waarschijnlijk nog bladzijden vol schrijven over met wat ik zelf in de loop der jaren vergeten ben of verkeerd heb ingeschat. Toch ben ik er van overtuigd dat dit mij niet zal kunnen afbrengen van de overtuiging dat ik in staat ben om een goede risicobeoordeling op te stellen. “Ja”, zal iemand roepen, “jij bent een specialist en jij bent dagelijks met veiligheid bezig”. Dan moet ik volmondig toegeven dat hij gelijk heeft. Maar misschien mag ik eindigen met een wijze uitspraak van Abraham Lincoln: “Wie niet in staat is een fout te maken, is tot niets in staat.”

030 Robotveiligheid

Vision & Robotics nu ook online

Kijk voor alle artikelen en het laatste nieuws op www.visionenrobotics.nl 031 Dossier metaalbewerking

Tekst: Liam van Koert

Trapliftenfabrikant realiseert fabriek van de toekomst

032 Lasrobots

In West-Europa blijft de industrie nog volop investeren in productie-automatisering. Gezien hun flexibiliteit speelt de inzet van robots daarbij een belangrijke rol. Maar ook voor robots geldt: hoe kleiner de seriegrootte, hoe zwaarder de programmeertijd weegt in het rendement. Trapliftenfabrikant Thyssen Encasa wist die drempel te overwinnen en realiseerden met lasrobotintegrator Valk Welding een volledige automatisering van het gehele voortraject van CAD naar CAM. Bij de trapliftenfabrikant in Krimpen aan den IJssel worden nu de rail­ onderdelen voor de trapliften volledig automatisch op klantspecificatie in seriegrootte 1 geproduceerd. Managing Director Erik Steenkamer: “Daardoor zijn we nu in staat de productie van 250 liften per week naar 400 op te voeren, zonder extra personeelsuitbreiding.” Een traplift moet voor ieder woonhuis op maat

naar enkele uren, en het risico op fouten vrijwel

de betreffende bewerking (buigen en lassen)

worden gemaakt, waarbij ieder railsysteem,

geheel geëlimineerd.

kunnen oproepen. Deze manier van werken is gebaseerd op het principe van Mass Custo-

bestaande uit rechte en gebogen delen, per

mization, wat inhoudt dat je klantspecifieke

zorgt dat de installateur het railsysteem in één

Las- en buigprogramma’s automatisch genereren

keer passend kan plaatsen en de productie van

ThyssenKrupp Encasa nam Valk Welding in de

produceren.

de railsystemen kunt automatiseren, kan je als

arm als samenwerkende partner om het ge-

fabrikant veel winstpunten behalen.” Thyssen-

hele programmeer- en lasproces te automati-

3D Free shape welding

Krupp Encasa wilde daarom het gehele proces

seren. Erik Steenkamer: “Deze lasrobotintegra-

Cruciale fase in de productie is het samenstel-

van inmeten tot en met de productie automa-

tor heeft veel know-how van robotisering en

len van de tandheugelstrips op de buisele-

tiseren om daarmee uiteindelijk de fabriek van

lastechniek en is in staat met maatwerksoft-

menten. Beide delen moeten exact dezelfde

de toekomst te kunnen realiseren.

ware en visionsystemen enkelstuks productie

3D gebogen vrije vorm hebben. Voor de lasro-

te automatiseren.” De grote winstslag moest

botintegrator een grote uitdaging de lasrobot

Inmeettraject gedigitaliseerd

worden behaald door gebruik te maken van de

hiervoor te programmeren en de lasnaad exact

Als eerste stap heeft ThyssenKrupp Encasa

data uit de CAD-applicatie, om van daaruit pro-

te kunnen blijven volgen. Met de Automatic

het hele traject van inmeten gedigitaliseerd.

gramma’s voor zowel de buigmachine, de las-

Program Generation worden de programma’s

Waar voorheen een medewerker een trap

robots als het snijden van de tandheugelstrips

met rolmaat op moest meten en vervolgens

te genereren.

bij de tekenkamer neerlegde, had het bedrijf

Valk Welding heeft daarbij gebruik gemaakt

Automatic Program Generation (APG)

te maken met een lang en arbeidsintensief

van het Panasonic DTPS-systeem en Automa-

Automatic Program Generation (APG) is

voorbereidingstraject, met een groot risico op

tic Program Generation (APG), een door Valk

een door Valk Welding ontwikkelde tool-

meetfouten. In de nieuwe situatie wordt ieder

Welding ontwikkelde toolkit om programma’s

kit waarmee lasprogramma’s op basis

project volgens het EZEE survey systeem met

automatisch te genereren. Voor een naad-

van data uit ERP, CAD-systemen en Excel-

een digitale camera vastgelegd. De techno-

loze samenwerking met de output van de ICT-

sheets, automatisch gegenereerd kunnen

logie is afkomstig uit de automotive industry

systemen van ThyssenKrupp Encasa heeft Valk

worden. Naast programma’s voor de las-

waar het wordt gebruikt voor het vastleggen

Welding een stuk maatwerk software geschre-

robot bevat deze tevens de positionering

en registeren van botsingsproeven. Speciale

ven, zogeheten Custom Made Robot Software

van de lastoorts, de toortshoek en de juiste

software interpreteert de foto’s en zet deze

(CMRS).

lasparameters, zoals stroomsterkte, span-

project verschilt. Erik Steenkamer: “Wanneer je

data om in een 3D-model van de trap. Op de

producten op een seriematige manier kunt

ning, weaving parameters, krater vulling

werkvoorbereiding worden hiervan in een spe-

Mass Customization

parameters, enz. APG biedt het voordeel

ciale Flowcad applicatie de raildelen gegene-

Op de productie-afdeling wordt dus niets meer

dat minder hoog opgeleide mensen nodig

reerd. ThyssenKrupp Encasa heeft daarmee het

geprogrammeerd. Ieder product is van een bar-

zijn voor de programmering. Bovendien le-

hele traject van inmeten en dimensioneren van

codelabel voorzien, waarmee de werknemers

vert dit in de werkvoorbereiding een aan-

de raildelen van enkele weken teruggebracht

bij ThyssenKrupp Encasa het programma voor

zienlijke tijdsbesparing op.

Lasrobots 033

voor de 8- en 9-assige lasrobots volautomatisch

de operator de orders binnen uit het systeem.

gegenereerd. Deze software herkent zelf welk

Ook hier is de barcode van het betreffende rail-

type product het betreft en berekent daarvoor

deel gekoppeld aan het lasprogramma, zodat

de optimale routing. Mocht door het vrije vorm

de operator alleen het programma hoeft op te

buigproces toch een botsing optreden bij de

roepen en het werkstuk hoeft op te spannen.

uitgerekende programma’s dan signaleert de software dit en komt de software automatisch

Onbemand intern transport

met een oplossing die wel botsingsvrij is.

De trapliftenfabrikant heeft onlangs ook een

De lasrobots controleren de raildelen eerst op

onbemande vorklift in gebruik genomen die als

maatafwijkingen, alvorens de lasrobot kan

een AGV het intern transport van de raildelen tus-

worden ingeschakeld. Daarvoor zijn de lasro-

sen de verschillende werkstations verzorgt. De

bots op de kop uitgerust met een vision sy-

vorklift scant onderweg de route en signaleert

steem (roterende laser sensor) die per zone de

of een medewerker in de weg loopt. Ook hier-

lasnaden scant en zorgt dat mogelijke maataf-

mee wil ThyssenKrupp Encasa het concept van de

wijkingen ten opzichte van het lasprogramma

fabriek van de toekomst verder doorvoeren.

automatisch worden gecorrigeerd.

Accent op softwarematige kant Vier lasrobotinstallaties

Met de automatisering van de werkvoorberei-

In de geheel gemoderniseerde productie-af-

ding en inzet van de lasrobotinstallaties heeft

deling voor de raildelen van zet ThyssenKrupp

ThyssenKrupp Encasa een grote efficiencyslag

Encasa nu vier lasrobotinstallaties in, om zowel

gemaakt. Het project is representatief voor de

de rechte als gebogen tandheugelstrips op de

wens die bij veel fabrikanten op dit moment

buizen te lassen.

speelt om de ordergestuurde productie op een

Om de 3D-raildelen te kunnen aflassen heeft

hoger niveau te automatiseren. Technisch di-

Valk Welding de lasrobots deze voorzien van

recteur Adriaan Broere van Valk Welding ziet

dubbele manipulatoren, zodat de robotlastoorts

de vraag hiernaar al een aantal jaren oplopen.

de raildelen over het hele 3D-traject onder een

“Vooral bedrijven die al langer lasrobots inzet-

haakse hoek kan lassen. Voor de zeer complexe

ten, erkennen dat juist in het hele voortraject

en grootste buizen is één van de robots uitge-

veel tijd- en productiewinst kan worden be-

rust met een hoogte verplaatsing.

haald. Het accent verschuift daardoor steeds

Op een werkplek tussen de twee cellen haalt

meer naar de softwarematige kant.”

Toolkit voor automatisch programmeren Offline programmeren met DTPS biedt weliswaar de ultieme tool voor programmering, simulatie en planning van de lasrobot, maar vraagt wel om geschoolde medewerkers met gedegen kennis van het lasproces. De vraag naar technici van een dergelijk niveau is echter groter dan het aanbod op de arbeidsmarkt. Kijkend naar de toekomst is door de softwareengineers van Valk Welding daarom hard gewerkt aan een toolkit met open source software waarmee een groot deel van die programmering kan worden geautomatiseerd. De toolkit wordt onder de naam APG (Automatic Path Generator) al bij een respectabel aantal klanten inmiddels met succes toegepast. APG maakt gebruik van data uit ERP, Excel sheets en CAD systemen om

www.tkacc.nl

complete programma’s automatisch voor

www.valkwelding.com

de lasrobot te genereren.

034 Lasrobots

FICTION BECOMES REALITY The new Ensenso N10 Stereo 3D camera Realtime 3D – quick, easy, precise ¾ Global-Shutter CMOS Sensors ¾ Integrated Pattern Projector ¾ Precalibrated ¾ Multi-Camera Operation ¾ Free Software Package

Become or find an ENSENSO intergration partner? Request a demo or additional information? [email protected] or call +32 9 261 61 61

Ensenso N10 – the first stereo 3D camera by IDS. The compact and robust problem solver for all applications requiring quick and accurate 3D information on the fly – whether the objects are static or in motion. A frame rate of 30 fps at full resolution (752 x 480 pixels) makes the Ensenso N10 a perfect choice for quick volume determination, part presence checks, and robot gripper technology. The Ensenso N10 works right out of the box: Connect precalibrated camera and get started via MVTec HALCON interface or object oriented API. It‘s so easy!

www.ids-imaging.com/ensenso

IDS_Ensenso_Half_Page_2013_EN.indd 1

11-11-13 11:35

Alpha Robotica is specialist in het programmeren en integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica en machinebesturingen zijn wij voor zowel gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.

Software en support voor industriële automatisering

Precisiebeurs 2013 • Nieuwe technologieën, oplossingen en producten • Expositie van 260 specialistische bedrijven en kennisinstellingen • Gratis 50 innoverende, inspirerende en onafhankelijke lezingen • Inclusief internationaal Brokerage Event door Syntens/EEN • Grote CERN delegatie

Robotica Vision

met 260 exposanten en 50 lezingen groter dan ooit!

13e edit ie • Grat

is toeg ang

ww w.p rec isie beu

rs.n l

Vakbeurs & Congres

Dinsdag 3 en woensdag 4 december 2013 NH Conference Centre Koningshof te Veldhoven

PLC

+31 (0)172 41 95 53 [email protected] www.alpha-robotica.nl

Met ondersteuning van:

035

Diepere gedachten van een CE-consultant

CE heeft schijnbaar wel grenzen Wie was er in augustus van dit jaar niet ver-

In eerdere columns heb ik al aangegeven dat er

wonderd over het feit dat onze veilige Europese

meer controle zou moeten zijn op de naleving

als 'geen echte CE-malkeling'. Ouders dus opge-

Unie opeens niet meer zo veilig blijkt te zijn.

van veiligheidsregels bij machines omdat ik de

let. Niet meer kijken of er een CE-markering op

In het acht uur journaal van 11 augustus werd

laatste jaren de ervaring heb dat sommige fa-

het product staat want alleen nog 'made in Hol-

er uitgebreid aandacht aan besteed. Het blijkt

brikanten het niet zo nauw nemen met de re-

land' of 'made in Germany' is vertrouwd. Hierbij

dat ouders, die via internet speelgoed kopen,

gels. Toen heb ik het nog niet eens gehad over

nemen we natuurlijk even mee dat ook in de

hun kinderen in gevaar brengen. In het jour-

eventuele andere producten zoals speelgoed.

landen rond de Middellandse Zee en de landen

naal werd gemeld dat via internet gekocht

Maar nu blijkt dat er ongeveer 39 zeecontai-

van het oude Oostblok veel makkelijker met de

speelgoed niet voldoet aan de veiligheidseisen

ners (3 procent) per maand (lijkt mij als je dat

regels omgesprongen wordt.

die wij in Europa aan het speelgoed stellen. Het

op een hoop gooit een hele grote bult) vol met

In een wereld die door onze social media

item was gebaseerd op een persbericht van

gevaarlijk speelgoed ons land binnenkomen.

steeds minder grenzen kent, moeten wij weer

de NVWA. Dit persbericht begint echter heel

Gelukkig betreft het vooral speelgoed dat be-

dijken gaan opwerpen. Verplicht nationaal

subtiel met de mededeling dat via internet

stemd is voor onze jongste kinderen (jonger

marktprotectionisme. Het nieuwe moto wordt:

gekochte machines, gereedschappen en elek-

dan drie jaar). Deze kunnen we best duidelijk

“Eigen producten eerst”. Maar ja, dat kunnen

trische apparaten steeds vaker onveilig blijken

maken dat ze er wel mee mogen spelen, maar

wij wel stellen, maar de vraag is en blijft: “wat

te zijn.

dat ze extra moeten oppassen omdat het ge-

wil uiteindelijk de consument?”. We hebben

Leuk om zo’n bericht te horen en te lezen. Denk

vaarlijk voor hen kan zijn.

in verband met onze overconsumptie al de

je als papa of mama een verantwoorde aan-

Natuurlijk weten we allemaal dat de 'CE-mar-

'plofkip' uitgevonden. Krijgen we nu, omdat

koop te doen om je kroost eens te verwennen.

kering' ooit bedoeld was om grenzen te laten

we steeds meer voor minder willen, ook het

Natuurlijk geleid door het 'goede' Nederlandse

wegvallen en de handel tussen de Europese lid-

'plofspeelgoed'. Ik zie de reclame al voor me.

argument: “het liefst veel voor weinig”. Blijkt

staten makkelijker te maken. Maar de initiatief-

De reclame begint met: “We willen toch het

opeens dat niet al het speelgoed dat binnen de

nemers van de Europese Unie hadden niet kun-

beste voor onze kinderen”. Waarom ligt er dan

Europese Unie geleverd wordt, voldoet aan de

nen vermoeden dat de Chinezen dit statement

in de schappen bij de Blokker, de Intertoys en

hier geldende veiligheidseisen en dat terwijl

wel erg letterlijk zouden nemen. In hetzelfde

de Action 'plofspeelgoed'? Aan het eind van

die mooie spullen wel voorzien zijn van een

bericht wordt ons gemeld dat de NWA vermoed

de reclame laten we dan een autootje 'made

prachtige 'CE-markering'. Als we die markering

dat de toestroom alleen maar meer zal wor-

in China' helemaal uit elkaar ploffen met een

zien, dan mogen we toch veronderstellen dat

den. Erg geruststellend en fijn om dat te weten.

beetje verborgen vuurwerk van Chinese ma-

het veilig is?

Dus over een poosje betekent 'made in China',

kelij. Wat zullen we genieten van de beelden.

036 (Un)Safe

'made in Tawain' of 'made in Korea' hetzelfde

Bert Stap

Maar wat zal het resultaat zijn? Och, ik denk dat

nl/speelgoed kunt u terecht voor speelgoed

weinig gebruiksaanwijzingen lees, omdat ik

ik de komende jaren nog regelmatig columns

voor de laagste prijs. Keuze uit maar liefst

meestal denk dat ik wel weet hoe de machine

zal kunnen schrijven over zaken die wij in de

47.000 producten. Als ik alleen maar op de

of het apparaat werkt. Maar de keren dat ik het

praktijk qua naleving van veiligheidswetgeving

zoekterm 'goedkoop speelgoed' zoek, dan krijg

wel probeer, krijg ik soms ook het gevoel dat ik

zien en tegenkomen. Laten we eerlijk zijn: de

ik 1.450.000 resultaten. In de marketing wordt

beter op mijn eigen technisch inzicht kan ver-

beurs (niet de aandelenbeurs, maar die in onze

altijd geleerd dat het marktaanbod gestuurd

trouwen.

achterzak) is toch in veel gevallen onze leids-

wordt door de vraag van de markt.

Zo zijn we op verschillende manieren grenze-

man geworden. Minder voor meer!

Ook las ik in dezelfde maand een krantenbe-

loos geworden. De Europese regelgeving heeft

Waarom durf ik dit zo te stellen? Omdat ik op

richt waarin gemeld werd dat er dit jaar al vier

sinds de vijftigerjaren van de vorige eeuw

internet een paar uur na het NOS-journaal al

dodelijke ongevallen met grasmachines (met

onze Europese handelsgrenzen geslecht. Door

commentaar tegenkwam van iemand, die al

meerijdende bestuurder) gebeurd zijn. Ik wil

internet hebben we ondertussen verbinding

jaren Chinese producten koopt en nog nooit iets

niet stellen dat de betreffende machines on-

gekregen met bijna de gehele wereld om ons

onveiligs gezien had. Deze persoon kwalificeer-

line gekocht waren en onveilig waren. Echter

heen. Nieuwe technieken maken ondertussen

de het bericht van de NVWA als kul en als zuiver

in hetzelfde bericht staat dat er jaarlijks 670

vanalles mogelijk. Misschien staan we over een

marktprotectionisme van de westerse landen.

ongevallen zijn met aangedreven tuinmachi-

paar jaar met onze eigen 3D-printer thuis ver-

Hier kan ik alleen maar concluderen dat zo lang

nes. In het bericht wordt als hoofdoorzaak door

vangingsonderdelen te maken voor apparaten

er zulke consumenten zijn, we te maken zul-

de slachtoffers aangegeven: 'onveilig hande-

en machines die stuk gegaan zijn. Programma’s

len hebben met een toestroom van deze pro-

len'. Als ik 'tuinmachines online kopen' als

voor de betreffende onderdelen kunnen dan bij

ducten. Alleen was het vroeger alleen maar de

zoekterm opgeef, dan krijg ik ook maar liefst

de fabrikant gedownload worden. De reparatie

kerstverlichting die onveilig was, nu speelgoed

184.000 resultaten. Mogelijk dat hier, de door

kunnen we, dankzij een online coaching van de

voor onze kinderen, apparaten, gereedschap-

NVWA genoemde machines / gereedschappen

fabrikant, zelfstandig uitvoeren. Maar hoe zal

pen en machines. Hoe ziet straks onze wereld

online aangeboden worden. Waarschijnlijk ook

de veiligheid dan gewaarborgd blijven?

zonder grenzen eruit? Kinderen met bepaalde

weer tegen prachtige (lage) prijzen. Machines

We kunnen in ieder geval concluderen dat Euro-

niet herleidbare nieuwe ziektes? Doe-het-zel-

die geleverd worden met een onduidelijke

pa grenzeloos geworden is. Controles zijn afge-

vers met geamputeerde ledematen?

gebruiksaanwijzing en minimale veiligheids-

schaft en uiteindelijk zien we dat de mensheid

Maar we moeten ook eerlijk zijn. Misschien

voorschriften. Misschien ook een oorzaak van

schijnbaar niet zonder controles kan. Daarom

werken u en ik er ook aan mee. Want er is

onveilig handelen? Zou kunnen. Aan de andere

kan ik misschien beter eindigen met “wordt

schijnbaar voldoende markt. Op www.beslist.

kant moet ik eerlijk toegeven dat ik zelf heel

vervolgd!”.

(Un)Safe 037

Ensenso N10 primeur in Benelux Onlangs bracht IDS Imaging Deve-

vergelijkingsalgoritme is de Ensen-

de Ensenso N10 te bieden heeft.

bruikt, die gratis wordt meegele-

lopment Systems GmbH een zeer

so N10 in staat om bijna elk opper-

Want met 30 frames per seconde is

verd, duurt installatie slechts tien

bijzondere 3D-stereocamera op de

vlak binnen zijn field of view te

ook een 100 procent inspectie van

minuten. Natuurlijk kan de Ensenso

markt. De Ensenso N10 is een com-

kunnen vastleggen. En omdat de

bewegende onderdelen geen enkel

N10 middels een object georiën-

pacte 3D-camera met USB-inter-

patronenprojector

probleem.

teerde API (C++) ook in bestaande

face, die werkt volgens een nieuwe

van pulserend infrarood licht heeft

Eén van de grote voordelen van de

systemen worden geïntegreerd. De

methode die het bedrijf ‘Projected

het systeem geen last van externe

Ensenso N10 is dat hij kan worden

Ensenso N10 camera’s zijn in de Be-

Texture Stereo Vision’ noemt. Hier-

lichtinvloeden. Niet alleen voor wat

toegepast in multicamerasyste-

nelux exclusief verkrijgbaar bij de

door blinkt hij uit in het vastleggen

betreft belichting is de Ensenso N10

men. Bijgeleverde software zorgt

Belgische visionexpert Phaer.

van ongestructureerde oppervlak-

robuust. Een stevige en compacte

ervoor dat de outputdata van alle

ken en kan hij ook worden ingezet

aluminium behuizing van slechts

camera’s tot één 3D-puntenwolk

in multicamerasystemen. De inno-

150 x 45 x 45 millimeter maken

worden gecombineerd. Hierdoor

vatieve Ensenso N10 is uitgerust

hem geschikt voor de meest uitda-

kunnen objecten geheel synchroon

met twee global shutter CMOS-sen-

gende industriële omgevingen. Dit

van verschillende kanten worden

soren en een patronenprojector. De

geldt ook voor de te borgen 3-pins

bekeken, wat schaduweffecten be-

projector projecteert random een

M8-connector met GPIO’s voor de

perkt en het field of view vergroot.

hoogcontrasterend statisch punten-

12-24 V hardware triggers (input en

In totaal zijn er 24 modellen ver-

patroon op een object, dat niet of

output) en USB-kabel die eveneens

krijgbaar met brandpuntsafstanden

nauwelijks met het blote oog te

geborgd kan worden. Natuurlijk

van 3,6 tot 16 millimeter. Alle En-

zien is. Vervolgens wordt het pa-

profiteren ook de medische wereld,

senso N10 camera’s worden in de

troon door de beeldsensoren vast-

de robotica, logistiek en andere

fabriek gekalibreerd. Wanneer de

gelegd. Door een tevens nieuw

veeleisende toepassingen van wat

MVTec Halcon-interface wordt ge-

gebruikmaakt

The essence of natural innovation for pick and place robotics Codian delta robots are specifically suited for the packaging, food and pharmaceutical industry. The robots can be controlled by various industry standard motion control systems, therefore a duplicate control system is unnecessary. The proven concept design (over 1000 robots world-wide in use) results in a large program of high quality robots. Keywords: innovative - dynamic – fast – quality lightweight construction – low maintenance

038 nieuws

T +31 (0)318 502 671 | www.codian-robotics.com

Productnieuws

Nieuwe vacuümcombinatie voor korte responstijden en energiebesparing

Kleine kleurensensor

Het piGrip zuignappenprogramma van

ficiënte werking worden gewaar-

Pixelteq heeft zijn 8-bands multispectrale fotodiode array gelan-

Piab is uitgebreid met een geïnte-

borgd. Door hun compleet modulaire

ceerd, waarbij acht golflengte-selectieve fotodiodes in een compac-

greerde Coax-cartridge. Hiermee kan

opbouw zijn de piGrip vacuümzuig-

te vierkante chip van 9 millimeter zijn samengebracht, waardoor

op eenvoudige wijze een gedecentra-

nappen met geïntegreerde Coax-

multispectrale sensing op een kleinere schaal kan worden uitge-

liseerde

gereali-

cartridge goed op het gebruiksdoel af

voerd dan met bestaande fotodiode arrays. Spectrale filtering op

seerd worden. De zuignap/cartridge-

te stemmen. De door Piab gepaten-

sensorniveau vereenvoudigt optische designs en vermindert kosten

samenstelling kenmerkt zich door de

teerde cartridge is geschikt voor situa-

voor integratie van apparatuur. Door middel van Pixelteq´s gepaten-

een korte reactietijd met minimaal

ties waar de gebruiker een extra grote

teerde micro-patroon optische filtertechnologie, leveren smalband

energieverbruik De Coax/piGrip-com-

capaciteit verlangt en de werking door

filters verbeterde sensitiviteit en contrast voor multispectrale toe-

binatie is volgens de Scandinavische

mogelijke vervuiling beïnvloed zou

passingen, van draagbare kleurenmonitoren tot industriële en we-

fabrikant geschikt voor het transporte-

kunnen worden. Afhankelijk van het

tenschappelijke instrumenten. De PixelSensor fotodiode verdeelt

ren van zakken, het openen van ver-

gekozen type kan een vacuüm van -92

het zichtbare spectrum in acht discrete kleurbanden. Zijn standaard

pakkingen en de handling van kleine

kPa worden bereikt.

20-pins LCC pakket kan gemonteerd worden aan het oppervlak of

vacuümoplossing

dozen. Bij een gedecentraliseerd vacu-

stekkerdoos. Normale kathode operatie levert laag geluidsniveau en

ümsysteem wordt bij elke zuignap af-

snelle responstijd. Aangepaste OEM-versies van PixelSensor zijn ook

zonderlijk – direct op de plaats waar

verkrijgbaar met gebruikersspecifieke spectrale banden. Onafge-

het nodig is - vacuüm opgewekt. Het

broken 8-bands sensing van een apparaat dat op uw vingertop past

grote voordeel hiervan is dat men al-

is een krachtig instrument voor ontwerpers”, zegt Randel Mercer, VP

tijd van een snelle reactie verzekerd

Business Development bij Pixelteq. “Het is spannend om te zien hoe

kan zijn, niet alleen bij het oppakken,

klanten applicatie-specifieke sensoren implementeren in een breed

maar ook bij het loslaten van de opge-

scala aan apparatuur die de gezondheid, productiviteit, kwaliteit en

pakte producten. Ongewenste lekkage

veiligheid verbetert.” Pixelteq levert micro-patroon spectrale filters,

(zoals die tussen de verschillende

sensoren en camera´s, die gebruikers helpen door multi-golflengte

componenten van een centraal sy-

apparatuur in een enkel pakket te samen te voegen, voor nieuwe

steem vaak voorkomt) is vrijwel ge-

optische functies zorgen en applicatie-specifieke sensoren en

heel uitgesloten. Daardoor kunnen

camera´s leveren.

een grote bedrijfszekerheid en een ef-

MULTIPROTOCOL VELDBUS OPLOSSINGEN Volautomatische herkenning en aanpassing van protocol in Profinet-IO, Ethernet/IP en Modbus-TCP netwerken QuickConnect voor Ethernet/IP (<90 ms) en FastStartup voor Profinet-IO (<150 ms) in IP67 systemen voor applicaties met bijvoorbeeld Tool wisselingen

www.turck.com

Dankzij interne switches ook in lijn topologie te installeren

Met deze QR-Code ontvangt u verdere informatie

Leverbaar als BL20- en BL67-Gateway en als IP67-Block-I/O-Module Draagt bij aan kostenbesparing door generische installatieconcepten, type reductie en vereenvoudiging Met name geschikt voor toepassing in de Machinebouw door protocol onafhankelijke opbouw van de machine of installatie

F0865_NL_185x91+3mm_Vision&Robotics_MP.indd 1

Sense it! Connect it! Bus it! Solve it!

Turck B.V. Ruiterlaan 7, NL-8019 BN Zwolle Postbus 297, NL-8000 AG Zwolle Tel. +31 38 4 22 77 50 Fax +31 38 4 22 74 51 Email [email protected] internet www.turck.com

5.9.2013 09:02:05

Intelligent Unigripper-systeem Toen in 1997 het eerste Unigripper

loop van de jaren voor een onge-

tenteerde kleppen¬techniek die

hout of kunststof), golfkarton, ke-

vacuümgrijpersysteem geïntrodu-

kend aantal handlingtoepassingen

hier wordt toegepast. Dankzij deze

ramiek, stenen, lege of gevulde

ceerd werd, kon men nauwelijks

bijzonder geschikt gebleken. Deze

bijzondere techniek kan verzekerd

glazen potten en containers als me-

vermoeden welke gebruiksmoge-

in Zweden ontwikkelde vacuümap-

worden dat alleen daar vacuüm

talen blikken en kunststof vaten.

lijkheden dit ‘intelligente’ systeem

paratuur heeft het voordeel dat

wordt gebruikt waar producten

Zelfs zware producten als olievaten

allemaal zou gaan bieden. Door de

hiermee in veel gevallen zonder

aanwezig zijn. In de praktijk

en rollen metaal, kunststof of pa-

enorme veelzijdigheid is het in de

omstellen verschillende objecten te

betekent dit dat onnodig vacuüm-

pier – per stuk of per laag - leveren

hanteren zijn, ongeacht hun aantal,

verlies uitgesloten is, zodat men

geen problemen op. Mede dankzij

vorm of afmetingen. Dankzij de

altijd meer dan voldoende vacuüm-

de

grote flexibiliteit valt vaak met één

kracht beschikbaar heeft op de

omvat het Unigripper-programma

systeem te volstaan om snel, veilig

plaatsen waar dit verlangd wordt.

een omvangrijke reeks vacuüm­

en voorzichtig diverse voorwerpen

Het universele systeem is in combi-

units waarmee in de hedendaagse

tegelijk te verplaatsen. Maar sinds

natie met alle gangbare handling-

industriële automatisering aan vrij-

de introductie hebben de ontwik-

apparatuur en industriële robots

wel alle denkbare wensen en eisen

kelingen natuurlijk niet stilgestaan.

toe te passen. Het is niet alleen ge-

kan worden voldaan. De fabrikant

Want inmiddels heeft de fabrikant

schikt voor verplaatsen van pallets,

benadrukt daarbij dat het in veel

tal van extra’s gepresenteerd,

dozen en kratten, maar ook voor

gevallen geen standaard-appara-

waarmee dit betrouwbare vacuüm-

het hanteren van allerlei bouw-

tuur betreft; stuk voor stuk zijn het

grijpersysteem perfect op het spe-

producten, zoals deuren en ramen.

oplossingen waarvan de afmetin-

cifieke gebruiksdoel afgestemd kan

Voorts kan worden gedacht aan de

gen, vorm en capaciteit perfect aan

worden.

Het belangrijkste ken-

handling van al dan niet geperfo-

de betreffende opdracht beant-

merk van de Unigripper is de gepa-

reerd plaatmateriaal (in metaal,

woorden.

Global solutions

verschillende

verbeteringen

Thermometer of camera? De Fluke VT04 is een nieuwe visuele infraroodthermometer. Het combineert een ingebouwde digitale camera met infrarood-warmtebeelden. Daarmee is het gat tussen traditionele infraroodthermometers en infraroodcamera’s gedicht. De VT04 is gebaseerd op de Fluke VT02 maar is voorzien van automatische alarmfuncties en PyroBlend Plus waardoor een vier keer scherpere resolutie ontstaat dan bij de VT02. Het betreft een eerstelijnsinstrument voor storingzoeken voor elektronische toepassingen, industriële onderhoudswerkzaamheden, HVAC/R- en automotive-toepassingen. De compacte VT04 is volledig geautomatiseerd zodat problemen zonder training kunnen worden opgespoord. Hij is voorzien van geavanceerde alarmfuncties voor intermitterende problemen, een Hi/Lo-temperatuuralarm, een beeldopnamefuntcie met Time-lapse en een autobewakingsalarm. Het instrument kent een volledig digitale, een volledig infrarode en drie gecombineerde modi (25, 50 en 75 procent) voor weergave of opslag op de meegeleverde micro-SD-kaart. De VT04 is uitgerust met een oplaadbare Li-ionbatterij. Beelden kunnen in de SmartView-software voor analyse en rapportage worden geïmporteerd.

+31(0)297 (0)297285332 285332 www.destaco.com www.destaco.nl +31

040

Productnieuws

Software voor robots Stäubli, producent van industriële robots, intro-

van VAL3-programma’s.Daarnaast omvat de

van het robotsysteem. Verder is de robot te be-

duceert versie 2013 van de Stäubli Robotics Sui-

module een VAL3-programma-editor die voor-

dienen vanaf een externe PC met live visuele

te, een Windows software omgeving waarin ro-

ziet in functies als 3D-visualisatie binnen pro-

feedback van elke bewerking die de operator op

botapplicaties zijn te ontwikkelen en te

grammeertools, online foutopsporing en de vol-

de teach pendant uitvoert.

onderhouden. De programmeersuite is geschikt

tooiing en automatische opmaak van codelijnen.

voor VAL 31, VALproducts2 en uniVAL drive3 en

CAD-bestanden zijn in verschillende formaten

beschikt over één venster met lintpresentaties

(STEP, IGES, STL, VRML) te importeren. Het is mo-

zoals gebruikt in recente Windows-updates. De

gelijk 3D-modellen te creëren op basis van stan-

Robotics Suite versie 2013 omvat twee geïnte-

daard primitieven (kubussen, sferen, cilinders).

greerde modules: Development Studio en Main-

De programma-editor is bovendien rechtstreeks

tenance Studio.Development Studio is een ont-

gekoppeld aan de 3D-scène voor het creëren en

wikkelingsgereedschap voor robotapplicaties en

bewerken van de geometrische gegevens.

3D-simulaties. Het pakket integreert diverse

Maintenance Studio is ontwikkeld voor onder-

functies: bestandsoverdracht tussen de ontwik-

houdsmedewerkers en biedt geavanceerde

kelingscomputer en de robot controller, back-up

functies om diagnostische bewerkingen uit te

van het gehele robotsysteem, visualisatie van

voeren. De robot controller beschikt over een

robotarmen in 3D en uitvoering of aanpassing

volledige remote toegang, met 3D-visualisatie

Nieuwe semi- autonome robot Unbounded robotics heeft de UBR-1

vriendelijk en neutraal aandoend

zelf ontwikkelde software. Dankzij

1,5 kilo optillen. Ook is de arm mo-

ontwikkeld. Het is een semi-auto-

uiterlijk gekregen. Er is zelfs ge-

deze software kan de robot op-

dulair, dus klanten kunnen hun ei-

nome robot met één arm bestemd

dacht aan een grote rode stopknop,

drachten uitvoeren, zonder iedere

gen robothanden ontwerpen als ze

voor bedrijfsautomatisering en aca-

volgens de ontwerpers ter voorko-

stap te moeten programmeren. De

willen.

demisch onderzoek. Unbounded

ming van een ‘robot-apocalyps’. De

gebruiker kan ook instructies door-

Robotics noemt de UBR-1 een ‘mo-

robot heeft een vierde-generatie

geven door de arm fysiek te bewe-

biel

wat

Intel Core i5 processor aan boord

gen, of een plan van aanpak te ma-

neerkomt op een robot die kan zien

met 8GB RAM en een harde schijf

ken met de aansturingssoftware.

waar hij naartoe gaat, zelfstandig

van 120GB. Het besturingssysteem

De robot heeft ook een verlengbare

kan voortbewegen en objecten kan

is het open source ROS, ontwikkeld

ruggengraat waarmee de robot tot

manipuleren. De robot is ontwor-

door Willow Garage. Aansturing

132 centimeter lang kan worden.

pen om samen te werken met

van de robot gebeurt met een PS3-

Hij weegt 68 kilo, heeft verschei-

mensen en heeft daarom een

controller of via de door het team

dene sensoren aan boord en kan

manipulatieplatform’,

Slimme motor voor veel toepassingen De nieuwe Lenze Smart Motor combineert een-

instellen zelf - dit kan contactloos zonder adres-

len van start-/stop-curven. De Lenze Smart Mo-

voud van een netmotor met de technische voor-

sering, maar ook spanningsvrij met NFC-techno-

tor voldoet bovendien aan toekomstige stan-

delen van een elektronische aandrijfbesturing.

logie. Samen met een Smartphone App van

daarden voor energie-efficiëntie zonder meer

Dit biedt diverse voordelen. Zo kunnen gebrui-

Lenze kan de gebruiker de motoren via 'Near

ruimte in te nemen.

kers het aantal uitvoeringen aandrijvingen sterk

Field Communication' op hun taak voorbereiden.

terugbrengen. Ook kan men de bediening via

Lenze heeft berekend dat de Lenze Smart Motor

RFID probleemloos via smartphone uitvoeren.

het aantal uitvoeringen met ongeveer zeventig

Maximale standaardisering, eenvoudige bedie-

procent kan terugbrengen. Hierdoor neemt de

ning en hoge energie-efficiëntie: in plaats van

benodigde engineeringtijd, documentatie, aan-

een grote verscheidenheid aan uitvoeringen

schaf en bevoorrading van reserveonderdelen af

biedt de nieuwe Lenze Smart Motor flexibel toe-

- om maar vier voorbeelden te noemen. Ook is

rentallen van 500 tot 2600 omwentelingen per

Lenze erin geslaagd om meer functies te inte-

minuut bij een constant koppel dankzij meer in-

greren dan bij gewone starters. Denk hierbij aan

telligentie in de klemmenkast. Ook handig is het

toerentalomschakeling en het individueel afstel-

Productnieuws 041

Visioncultuurverschil? Ik heb al meerdere lansen gebroken voor 3D-robotvision. En hoewel ik

Een scepticus zou kunnen inbrengen dat Belgen sneller zaken met Bel-

het in deze column eigenlijk over een aanverwant onderwerp wil hebben,

gen doen. En het klopt, ik ben een Belg die 3D vision onder meer voor

denk ik vooruit. Eentje kan er nog wel bij. Deze dan wel in de vorm van

robotbesturing vanuit een economische relevantie voor integratoren en

een puntige opsomming. Dat spaart papier en hopelijk blijft het dan iets

eindgebruikers promoot en op dit gebied veel met Belgen samenwerk.

beter op het netvlies hangen.

Maar toch kan dit niet het hele verhaal zijn. Op de eerste plaats zouden

Nummer 1. 3D-robotvision is kampioen als het gaat om flexibele auto-

Nederlandse integratoren ook best Nederlandse partners kunnen zoeken

matisering.

om met 3D-robotvision aan de slag te gaan, iets wat nauwelijks gebeurt.

Nummer 2. Met 3D-robotvision kan je nieuwe toepassingen realiseren die

Bovendien doen de 3D-robotvision Belgen die ik ken prima zaken in Ne-

met andere technologie onmogelijk zijn

derland. En dan niet met de eerste de beste bedrijven, maar met de crème

Nummer 3. Met 3D-robotvision kan men zich daarom onderscheiden, in

de la crème van de Nederlandse high-tech sector.

een klimaat waar arbied zwaar belast is waarde realiseren en een voorsprong op de concurrentie nemen, behouden en vergroten.

Zou het een visioncultuurverschil zijn? Heeft de Nederlander een an-

Nummer 4. 3D -robotvision is niet moeilijk en vaak niet fragiel. Robuuste

dere kijk op visiontechnologie en 3D-robotvision in het bijzonder? Is hij

applicaties kunnen snel worden gebouwd.

voorzichtiger dan de Belg en door de polder geneigd eerst alle neuzen

Nummer 5. Voor succes met 3D-robotvision is kennis nodig. Op het vision

dezelfde kant op te krijgen voordat hij het avontuur aangaat? Hoewel ik

vlak is dat kennis ten aanzien van ‘de natuurkunde’ achter vision, kennis

al lang in beide visionculturen actief ben, moet u het antwoord helaas

over de juiste componenten en kennis over de applicatie.

schuldig blijven. Belg of Nederlander, ik zou er graag eens met u over van gedachten wisselen.

Dit gezegd hebbende, valt me al enige tijd wat op, waar ik mijn vinger nog niet goed op kan leggen. Het betreft een onderscheid tussen Nederlanders en Belgen. Misschien zit de oorzaak in de clichés, maar volgens mij is dat te kort door de bocht. Dit is wat ik zie: sinds de komst van hoogwaar-

Heeft de Nederlander een andere kijk op visiontechnologie en 3D-robotvision in het bijzonder? dige technologie die robuuste 3D-robotvision mogelijk maakt hebben diverse Belgische vision integratoren met robot specialisme dit omarmd. Ze hebben zich erin verdiept, de leercurve verwant aan een standaard ontwikkelcomponent bemeesterden bouwen nu succesvolle applicaties waarmee ze zich onderscheiden. En terwijl er mooie kansen liggen, lijken de Nederlandse integratoren nog afwachtend. Ze snuffelen aan 3Drobotvision, maar besluiten vervolgens niet de proef op de som te nemen.

042 Visie op vision

Koenraad Van de Veere, Phaer

Voor iedere meting hebben wij de oplossing

Data-acquisitie producten van National Instruments zijn de meest betrouwbare, computergebaseerde meetinstrumenten en bieden de hoogste nauwkeurigheid en maximale prestaties. Voor de NI CompactDAQ systemen zijn meer dan 50 specifieke meetmodules beschikbaar voor de meest uiteenlopende sensoren en signalen. Samen met de analyse- en signaalverwerkingsmogelijkheden van NI LabVIEW software, biedt de combinatie u een krachtig platform voor grafisch systeemontwerp waarmee u elk meetsysteem sneller ontwikkelt.

LabVIEW software biedt efficiënte analysemogelijkheden voor al uw meetgegevens, het vereenvoudigt de ontwikkeling van grafische user interfaces, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

>> Verhoog uw productiviteit. Bezoek ni.com/measurements-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV n Pompmolenlaan 10 n Postbus 124 n 3440 AC Woerden n Tel +31 348 433 466 n Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce n # 301 168 13 n Utrecht ©2013 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 13032

043

Energiezuinig produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en flexibel in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

044