VISION & ROBOTICS. Een verse blik. Mechatronica wordt biologisch. Besturing van een 70-tons grijper. Kwaliteitsbewaking met lichtschermen

VISION & ROBOTICS

j a a r g a n g 6 | n u m m e r 1 | f e br u a ri 2 0 1 4

Een verse blik

ssier o D f e i s u l c In Veiligheid

Mechatronica wordt biologisch Besturing van een 70-tons grijper Kwaliteitsbewaking met lichtschermen

FANUC is, met drie productgroepen, de enige onderneming in haar sector die alle belangrijke componenten zelf ontwikkelt en produceert. Elk detail, zowel de hardware als de software, wordt in een geoptimaliseerde keten beheerd. Dat leidt tot een superieure functionele betrouwbaarheid en het vertrouwen van tevreden klanten wereldwijd. The colour of automation.

One supplier, infinite opportunities

Bezoek onze stand op Techni Show 11-14 maart - Hal 11 stand C008 02

WWW.FANUC.EU

Colofon Vision & Robotics is hét vakblad over automatise-

Even jaar

ringsoplossingen voor de maak-, agro-en foodindustrie door specialisten in robotica en visionsystemen.

Aan het einde van het jaar, wat steeds vaker het begin van het volgende jaar wordt heb ik het idee, bepalen veel bedrijven welke beur-

j a a r g a n g 6 | n u m m e r 1 | f e br u a ri 2 0 1 4

zen ze in het nieuwe seizoen zullen aandoen. Een kleine blik in de agenda leert dat we dit jaar met onze neus in de boter vallen. Want

Vision & Robotics verschijnt zes maal per jaar. Toezending

zowel in Nederland als in Duitsland is er in de ‘even jaren’ aan beurzen

geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

voor de vision- en roboticaliefhebber nou niet bepaald een tekort. Laten we aftrappen met de Techni-Show. Voor de grote robotbouwers

Uit g e v e r

en robotintegratoren uit de metaal wordt er voor deze beurs tonnen

Jos Raaphorst, FenceWorks BV

aan materiaal aangesleept om de vele vierkante meters van hun

Telefoon: 06 34 73 54 24

stand te vullen. Wie niet in de metaal zit maar de zware jongens toch

E-mail: [email protected]

eens in actie wil zien en hiervoor niet te veel wil reizen, moet er zeker maar eens een kijkje nemen. Een ander Nederlands hoogtepuntje

R e d a cti e

wordt voor mij ongetwijfeld Vision, Robotics & Mechatronics. Ik was

Liam van Koert, The Text Factory

onlangs aanwezig bij een eerste netwerkbijeenkomst die het Mikro-

Ab Muilwijk, FenceWorks

centrum traditioneel organiseert en kijk uit naar een stevig inhoude-

Telefoon: 06 - 17 58 82 65

lijk programma, waarbij er dit jaar ook een gezamenlijke track met de

E-mail: [email protected]

beurs Photonics zal zijn. Vervolgens is het tijd voor misschien wel de meest spraakmakende Nederlandse beurs in 2014: de WOTS. Deze tij-

R e d a cti e r a a d

dens de industriële week plaatvindende samenwerking tussen FEDA

Pieter Jonker, TU Eindhoven en TU Delft

en FHI maakt een einde aan het lang voortslepende dilemma waar-

Jaap van de Loosdrecht, Computer Vision Lab, NHL

voor veel bedrijven zich jaren lang gesteld zagen: moet ik naar

Martin van der Have, RAB en ABB

Amsterdam of Utrecht? De World Of Technology & Science belooft

Fred Bokhorst, RAB en Ferdar

een feestje boordevol automatisering, motion, elektronica en

Bas Wondergem, DVC

lab­automatisering te worden.

Hans Lenos, lenosonline.info Wim Hoeks, NTS groep

Tot zover mijn Nederlandse top 3 lijstje in chronologische volgorde. Want wie een beetje een internationale bril op heeft kijkt natuurlijk

V or m g e vin g

ook over de landsgrenzen. In 2014 is het vooral in Duitsland te doen.

Laura Willemsen, Grafisch ontwerp

Ik trap af met de Hannover Messe. Dit jaar een must voor het Nederlandse bedrijfsleven, aangezien Nederland tot partnerland is verko-

Dr u k

zen. Het doet me dan ook deugt dat al veel bedrijven en organisaties

Grafia Media Groep

hun krachten hebben gebundeld om de vierde industriële revolutie in Hannover te vertegenwoordigen. Voor de serieuze automatiserings-

P osta d r e s r e d a cti e

liefhebber blijft het daar niet bij. Die houdt het momentum vast, pakt

Beatrixstraat 2, 2712 CK Zoetermeer

door en reist twee maanden later af naar München voor de Automa-

E-mail: [email protected]

tica. Met name de rol van robot in slimme fabrieken zal hem niet teleurstellen. Een Duitse eindsprint is er in november. Die brengt ons

Abonn e m e nt e n

eerst in Stuttgart waar op Vision het grootste aanbod van onder an-

[email protected]

dere machinevision in Europa te vinden zal zijn. En wie dan nog ener-

Telefoon: 079 - 500 05 59

gie over heeft voor een flinke portie aandrijf- en besturingstechnologie pikt natuurlijk ook de SPS IPC Drives in Neurenberg nog even mee.

A d v e rt e nti e - e x p l oitati e

Met de samenstelling van dit lijstje doe ik ongetwijfeld een hoop

Mike de Jong

mooie bijeenkomsten in binnen- en buitenland te kort. Maar volledig-

Telefoon: 06 - 10 82 59 93

heid was nooit mijn bedoeling. Wel het onder de aandacht brengen

E-mail: [email protected]

dat de ‘even jaren’ ook vooral ‘kansvolle jaren’ zijn waarin er een hoop te halen valt. Doe er vooral uw voordeel mee. Volgend jaar is

A a n d it n u m m e r w e rkt e n m e e Bart Driessen, Bert Stap, Simone Keijzers, Pawel Majecki

weer een ‘oneven jaar’ en is er weer wat tijd voor een rustmomentje.

LIAM van koert

Column 03

In dit nummer Mechatronica wordt biologisch

08

Zonnecelinspectieframe voor ESA

11



Besturen 70-tons grijparm geen sinecure

12

Nieuwe gebruikers over 3D streep trekken

16



28

Precisie met licht



08



Automatica 2014

32



Flexibel automatiseren een must

34



Rubrieken Redactioneel 03 Colofon 03

Nieuws

06



Veiligheidsnieuws 27



12



Branche Bulletin

30

Productnieuws 38

32

Februari 2014 | VISION & ROBOTICS

Inhoud 05

Microchirurgierobot vijf keer preciezer dan mensenhand Werktuigbouwkundige Raimondo Cau ontwikkelde een nieuwe robot speciaal voor microchirurgie. Met deze robot kunnen chirurgen trillingsvrij en vijf keer preciezer opereren dan met de hand, zodat de wachtlijsten verkort kunnen worden. Bij ‘reconstructieve chirurgie’ wordt weefsel

De robot heeft twee joysticks die de chirurg met

Met een voetpedaal kan de chirurg bepalen in

ergens in het lichaam weggehaald om op een

zijn handen kan bedienen. De bewegingen van

welke mate dit gebeurt. Daarnaast filtert de ro-

andere plek vorm en functie te herstellen. Dit

de joystick worden ‘geschaald’ naar de armen

bot trillingen van de handen en geven de robot-

gebeurt bijvoorbeeld bij een borstreconstructie,

van de robot die gereedschappen bevatten voor

armen een extra sterke reactie als ze iets aanra-

bij kinderen met een aangeboren afwijking of

de operatie: een grote uitslag wordt vertaald

ken (‘force feedback’).

slachtoffers van ernstige ongelukken. De opera-

naar een kleine beweging van de robotarmen.

ties die nodig zijn om bloedvaten en zenuwbanen te hechten aan nieuw weefsel zijn zo precies, dat slechts een klein deel van de chirurgen zulke operaties kan uitvoeren. Wachttijden hiervoor zijn al gauw een aantal maanden en soms zelfs langer dan een jaar. Prof. René van der Hulst, plastisch chirurg in het Maastricht Universitair Medisch Centrum (AZM), vroeg de TU/e om een oplossing voor dit probleem. Werktuigbouwkundige Raimondo Cau greep de uitdaging aan. Na veelvuldig meekijken bij operaties en het voeren van gesprekken met microchirurgen bouwde hij een werkend prototype dat vijf keer nauwkeuriger is dan een mensenhand. “Dit is een geweldige stap voor de microchirurgie”, aldus Van der Hulst. “Helemaal omdat we zien dat de behoefte aan zeer precieze hersteloperaties als microchirurgische borstreconstructies toeneemt.”

Google richt zich steeds meer op robotica. Het bedrijf heeft in een paar maanden tijd maar liefst 8 technologiebedrijven overgenomen die zich richten op robotica. Het bedrijf wil met behulp van de overgenomen bedrijven zeer geavanceerde robots gaan ontwikkelen. Google heeft niet bekendgemaakt waar de roboticatechnologie voor wordt ingezet. Het lijkt er echter op dat Google zijn productie- en logistiek proces verder wil automatiseren. Zo zou Google in het productieproces zoveel mogelijk menselijke handelingen willen vervangen door robots, waardoor de productiekosten dalen. Daarnaast denkt Google ook in zijn magazijnen met behulp van robots flinke winst te kunnen behalen. Het bedrijf zal dan ook naar verwachting in de nabije toekomst meer roboticabedrijven gaan overnemen.

06 Nieuws

Google neemt 8 roboticabedrijven over

Nieuws

Robotlibelle DelFly Explorer ontwijkt zelf obstakels

RoboEarth na vier jaar opgeleverd

Onderzoekers van de TU Delft heb-

wikkeld”, zegt René van de Molengraft, TU/e-onderzoeker en projectlei-

ben de DelFly Explorer ontwikkeld,

der van RoboEarth. “Alledaagse variaties die bij onze omgeving onvermij-

's werelds eerste Micro Air Vehicle

delijk zijn, maken ieder voorgeprogrammeerde handeling onbruikbaar.

(MAV) met flapperende vleugels

Met RoboEarth kunnen robots nieuwe taken en omgevingen gewoon

dat zelf obstakels kan ontwijken.

van elkaar leren. Al hun kennis en ervaring worden via een centrale,

Deze prestatie is uniek vanwege

online database wereldwijd gedeeld. Daarnaast kan reken- en denkwerk

het zeer lage gewicht van de Del-

uitgevoerd worden via het systeem (een zogenoemde ‘cloud engine’),

Fly Explorer (20 gram), waardoor

waardoor de robot over minder rekenkracht of batterijvermogen hoeft

Een nieuw platform gaat robots wereldwijd de mogelijkheid nieuwe vaardigheden van elkaar te leren. Het platform RoboEarth is het resultaat van vier jaar onderzoek door onderzoekers van TU Eindhoven, Philips en vier andere Europese universiteiten. “Het probleem is dat robots nu vaak voor één specifieke taak worden ont-

waar zich obstakels bevinden.

te beschikken.”

worden voor zowel kleinere als

Als er een obstakel wordt ge-

Een robot kan bijvoorbeeld een ziekenhuiskamer in beeld brengen en

grotere MAV's.

detecteerd, vliegt de DelFly nog

deze kaart uploaden op RoboEarth. Een andere robot, die de kamer nog

Door zijn twee flapperende trans-

een klein stukje verder en maakt

niet kent, kan de kaart van RoboEarth gebruiken om direct de locatie van

parante vleugels lijkt de DelFly nog

daarna een cirkelbeweging tot het

een glaasje water te vinden, in plaats van hier eindeloos naar te moeten

het meest op een robotachtige

obstakel niet meer zichtbaar is.

zoeken. Net zo kan de handeling van het openmaken van een doosje

libelle. Het miniatuurvliegtuigje

Vervolgens vliegt de DelFly in die

pillen via RoboEarth worden gedeeld, zodat andere robots dit ook lukt

is nu voorzien van een nieuw sy-

richting verder. Op die manier is

zonder dat ze voor dit specifiek type doosje waren geprogrammeerd.

steem met stereoscopisch beeld.

het miniatuurvliegtuigje in staat

Onlangs is RoboEarth door het team onderzoekers van zes Europese on-

Het hele systeem weegt slechts

om zelfstandig onbekende gebie-

derzoeksinstituten (TU/e, Philips, ETH Zürich, TU München en de univer-

vier gram en bestaat uit twee ca-

den te onderzoeken, zonder hulp

siteiten van Zaragoza en Stuttgart) na vier jaar onderzoek opgeleverd.

mera's en een minuscule compu-

van buitenaf.

Met vier robots en twee nagebouwde ziekenhuiskamers is de werking

ter. De afstand tot obstakels wordt

De DelFly Explorer kan autonoom

van het platform gedemonstreerd aan een afvaardiging van de Europese

bepaald door de beelden van de

opstijgen, op dezelfde hoogte blij-

Commissie die het project financierde.

twee camera's te combineren, op

ven en obstakels ontwijken tot de

dezelfde manier als mensen doen

batterij op is (na ongeveer 9 minu-

met hun twee ogen. De minuscule

ten). De gegevens van de sensoren

computer verwerkt de beelden net

worden aan boord verwerkt, zon-

zo snel als ze worden ontvangen,

der tussenkomst van mensen of

waardoor de DelFly precies weet

een externe computer.

nieuwe

toepassingen

mogelijk

Nieuwe testrobot kan zelfstandig problemen oplossen Onderzoekers hebben een reac-

net als de mens te denken. Zodra

geving. De robot is bijvoorbeeld in

sen. In dit geval schakelt de robot

tief systeem op basis van insecten

een probleem opduikt zou de robot

staat over een steen te klimmen

over op zijn cognitieve systeem,

ontwikkeld. Hierdoor is een robot

moeten nadenken over de moge-

als deze in de weg ligt. Het feit

waardoor de robot verschillende

ontstaan die over vaardigheden be-

lijke en verschillende stappen, deze

dat de onderzoekers de cognitieve

gedragingen kan doorlopen en alle

schikt die erop wijzen dat de robot

stappen in gedachten beproeven

componenten van de robot hebben

mogelijke opties kan bekijken.

een bewustzijn heeft ontwikkeld.

en vervolgens besluiten hoe verder

uitgebreid maakt Hector bijzonder.

De robot moet in staat zijn zelfstan-

gehandeld moet worden. Dit moet

De robot is in staat zelf nieuwe

dig iets uit te testen. De robot is

de robot in staat stellen testhande-

gedragsmethoden uit te vinden

ontwikkeld door onderzoekers van

lingen uit te voeren. Hector, zoals

en proefhandelingen aan te leren.

de Universiteit van Bielefeld.

de robot door de onderzoekers is

Hector doet dit zodra een probleem

De onderzoekers wilden een robot

genoemd, lijkt op een sprinkhaan

zich voordoet wat hij niet vanuit

ontwikkelen die in staat zou zijn om

en reageert op signalen uit de om-

zijn reactieve systeem kan oplos-

Nieuws 07

Biomechatronics aan vooravond grote doorbraak

Mechatronica wordt biologisch Dr. Hugh Herr leidt het Biomechatronics Lab van het beroemde Massachusetts Institute of Technology. Hoewel de producten die er nu vandaan komen nu vooral nog mechatronische hoogstandjes zijn, staat dit op het punt te veranderen. De biologie gaat zich namelijk met het vakgebied bemoeien, waardoor er een aantal verbluffende toepassingen in het verschiet ligt.

Tekst: Liam van Koert

“De mens maakt al duizenden jaren schoenen. Ongelofelijk dat we er nog steeds blaren in krijgen”

08 Mechatronica

Het is weer januari en dus tijd voor SolidWorks

het goed vertellen. De reden? Hugh Herr is

sende prothesen aan. Om precies te zijn heb

World. En hoewel de reis naar deze zeer grote

erg betrokken bij zijn onderzoek. Terwijl hij

ik acht verschillende paren in de kast staan.”

gebruikersconferentie – dit jaar liepen er meer

onverschrokken soepel het grote podium op

Tegenwoordig klimt Hugh Herr sneller en ho-

dan 5600 deelnemers in San Diego rond – voor

loopt, zichzelf voorstelt, om even later in een

ger dan ooit.

de Vision & Robotics lezer geen directe link

grote fauteuil te worden geïnterviewd, rolt hij

lijkt te hebben, is er toch altijd weer wat bij-

beide broekspijpen op. Niet één, maar twee

BoiM

zonders te halen. Dit jaar was geen uitzonde-

bionische benen hadden hem het podium op

Met zijn ervaring en doorzettingsvermogen

ring, al bekroop me wel een gevoel van déjà

gedragen. Ik bleek niet de enige die nu een

groeide ook de faam van zijn bouwsels. De

vu. Misschien lag het aan de films die ik tij-

klein ‘jaw drop’ momentje ervoer. Zijn tred

BoiM is zijn laatste pièce de résistance. “Met de

dens de veel te lange heenreis zag. Eerst was

had namelijk volkomen natuurlijk geleken.

eerste BioM hebben we geprobeerd de mense-

er Elysium waarin Matt Damon een met zijn

Hoe hij aan deze twee high-tech benen kwam?

lijke voet en bijbehorende onderbeen natuur-

hersenpan verbonden exoskelet kreeg aan-

Hij begint zijn verhaal in de jaren tachtig. Als

getrouw na te bootsen. Het logische gevolg is

geschroefd. Het maakte hem sterk genoeg

zeventienjarige klimmer wordt hij overvallen

namelijk dat de leercurve voor de gebruiker

om robots te lijf te gaan. Nummer twee, Pa-

door een sneeuwstorm. Hoewel hij na enkele

zeer veel korter – in sommige gevallen een

cific Rim deed er met het Jaeger project een

dagen wordt gered, verliest hij door bevriezing

kwestie van minuten - is en hij er vanaf het

flink bionisch schepje bovenop. Hier waren het

beide benen. In het ziekenhuis neemt hij zich

begin al veel natuurlijker mee omgaat. Het ge-

twee mensen die gezamenlijk een huizenhoog

voor ooit weer te klimmen. Hij begint met de

wicht is namelijk hetzelfde als zijn oude been

robotpak aantrokken.

ontwikkeling van eigen protheses, omdat het-

en ook de gewrichten reageren op een manier

Misschien was het ook het feit dat Vision & Ro-

geen destijds verkrijgbaar was niet veel meer

die hij gewend is.”

botics het jaar zou aftrappen met een mecha­

is dan het houten been dat vooral in de pira-

Het feit dat het menselijk been voor een be-

tronisch nummer dat de sensoren wat meer op

tenfilms furore maakte. “Het is raar hoe lang

langrijk deel uit ‘zwaar’ water bestaat heeft

scherp stelde. Hoe dan ook, dit jaar werden we

de tijd op het gebied van protheses heeft stil

zo zijn voordelen. In plaats van een passief

op SolidWorks World op onze wenken bediend.

gestaan”, merkt Herr op. “Helemaal wanneer

systeem konden Herr en zijn team aan de slag

je alles tot onder de knie als een ‘blank canvas’

met een actief systeem, waarbij kleine accu’s

Jaw drop momentje

kan beschouwen. Toen ik mijn eigen protheses

motoren aandrijven die de werking van achil-

Hugh Herr krijgt de zaal op het puntje van zijn

ging maken bedacht ik varianten die meer grip

lespees en het enkelgewricht nauwkeurig na-

stoel. Naast een duidelijk slimme man – hij

op de rotsen hebben en weer andere die veel

bootsen. “In eerste instantie hebben we heel

heeft een natuurkundig diploma, een werk-

langer zijn dan dat gewone benen zijn. Net

veel modellen van menselijke bewegingen

tuigbouwkundige masters van MIT en een

als iemand die voor een bepaalde activiteit

gemaakt. Hierbij hebben we niet alleen ge-

biofysische PhD van Harvard op zak, kan hij

het juiste schoeisel aantrekt, trek ik de bijpas-

keken naar de kinematica, maar bijvoorbeeld

Amerikaanse investeringen Vanuit het Revolutionising Prosthetics project van DARPA worden er al sinds 2006 diverse prothese projecten gefinancierd. Het project loopt nog steeds en is gezien het aantal bermbommen waar veel Amerikaanse soldaten mee te maken krijgen zeer actueel. Met name op het gebied van armprothese zijn er de afgelopen jaren enorme vorderingen gemaakt. Voor het besturen van de prothesen middels electrocorticography (ECoG) beginnen binnenkort de clinical trails. In 2013 startte Obama het BRAIN initiatief. BRAIN staat voor Brain Research through Advancing Innovative Neurotechnologies. In analogie met het Human Genome Project willen de Amerikanen de activiteit van elke neuron in het menselijk brein vastleggen. Het project is begroot op 300 miljoen dollar per jaar voor de komende tien jaar. Mede door bovengenoemde investeringen verwacht Dr. Hugh Herr dat de bio­ mechatronica in een stroomversnelling komt.

Mechatronica 09

ook naar hoe, en de mate waarin spieren op welk moment samentrekken. Uiteindelijk hebben we dit vertaald naar een actief systeem. Door volledig automatisch geregelde veersystemen in zowel de achillespees als het enkelgewricht op te nemen, kunnen we de hoeveelheid energie en de snelheid waarmee deze in de gewrichten vrijkomt bepalen. Niet alleen beschikt de gebruiker hierdoor over dezelfde propulsie-energie als het geval is met zijn echte been – met een standaard koolstof prothese verliest hij ten minste 50 procent van deze energie waardoor hij sneller moe is en niet zo snel kan lopen - ook weet de BioM wanneer de parameters moeten worden aangepast wanneer de drager bijvoorbeeld besluit

staat het vakgebied volgens hem nog in de

Ethiek

te gaan rennen.”

kinderschoenen. Want om ‘bio’ in biomecha­

Een van de onderwerpen die tijdens een afzon-

tronics zijn volle lading te doen dekken, moet

derlijke persconferentie met Hugh Herr veel be-

BioM 2.0

het meer omvatten dan het wiskundig be-

sproken werd, waren de ethische aspecten van

Hoewel het nog een jaartje of twee zal duren

schrijven van de natuur om dit vervolgens in

biomechatronica. Zo zijn de BioM prothesen niet

voor hij op de markt is, is er al een BioM met

een regelsysteem na te kunnen bootsen. Nee,

bepaald goedkoop: zo’n €50.000 per stuk en daar-

een heuse knie. Dat de knie geen gemakke-

de biomechatronica van de toekomst inte-

mee niet voor iedereen weggelegd. Herr bespeurt

lijk gewricht is om na te bouwen zal niemand

greert slimme synthetische systemen met

ook hier een kentering. Enerzijds zullen de prijzen

verbazen. “De knieën die we nu voor de BioM

moeder natuur. In het geval van Herr’s labora-

met het volume omlaag gaan. Belangrijker is ech-

hebben gemaakt beschikken over twaalf sen-

torium bij MIT wordt naarstig gezocht naar me-

ter dat er meer naar de totale kosten wordt ge-

soren voor het meten van krachten, posities,

thoden om de ledenmaten met het menselijk

keken. Biomechatronische systemen leveren veel

snelheden en versnellingen. Ze zijn allemaal

zenuwstelsel te verbinden. De eerste voorzich-

minder slijtage van gewrichten op bij de gebrui-

nodig voor een natuurgetrouw functioneren.

tige successen zijn hierbij al geboekt. “Wereld-

ker, de gebruiker is snel weer op de been en kan

Maar een prothese met een knie biedt ook een

wijd wordt er door verschillende universiteiten

weer volledig aan het arbeidsproces deelnemen.

extra voordeel. Het gewricht vangt veel ‘ne-

en onderzoeksinstellingen wordt gewerkt aan

Tel je deze argumenten erbij op, dan levert bio-

gatieve energie’ op en is dus een ideale ener-

methoden om biologische met halfgeleidersy-

mechatronica juist geld op. Bovendien is het lastig

gieopwekker. In ons huidige ontwerp wordt

stemen te koppelen. Bij MIT hebben we bij-

om aan levenskwaliteit een prijskaartje te han-

deze teruggewonnen energie benut voor het

voorbeeld microkanalen ontwikkeld die met

gen. Zo gaan in de reconstructieve chirurgie, waar

aandrijven van de enkel.” Herr geeft aan dat

de zenuwcellen van een geamputeerd li-

bijvoorbeeld ook ledematen worden getransplan-

de huidige op de markt zijnde BioM een niet

chaamsdeel kunnen worden verbonden. Dit

teerd, steeds meer geluiden op om eerder te am-

bescheiden 10.000 stappen meegaat, uiter-

opent de deur naar door het zenuwgetriggerde

puteren. Er blijft dan immers een 40-tal operaties

aard afhankelijk van de tred van de gebruiker.

prothesen. Een volgende stap is een koppeling

in 10 jaar tijd bespaard, de patiënt kan veel snel-

Zelf zorgt hij dat hij altijd wat extra batterijen

met tweerichtingsverkeer. Dankzij een bioni-

ler zijn leven weer oppakken en is bovendien veel

op zak heeft als hij besluit een flinke wande-

sche huid zal het bijvoorbeeld mogelijk wor-

mobieler. Over ethiek en biomechatronica in zijn

ling te maken of een stukje te rennen.

den om de prothese van titanium gevoel te

algemeenheid zegt Herr: “Technologie is zonder

Een tweede technologie binnen handbereik is

geven. Tot slot vindt er momenteel zeer baan-

moraal. Het is de manier waarop die door men-

het gebruik maken van additive manufacturing

brekend en veelbelovend onderzoek plaats

sen wordt ingezet wat iets goed of slecht maakt.

voor het precies op maat maken van de ‘soc-

met licht en hersencellen. Zo zijn wetenschap-

Daarom moet parallel aan grote technologische

ket’ van de prothese. “Een goede pasvorm is

pers er onlangs in geslaagd om met licht indi-

en biologische doorbraken beleid worden ontwik-

natuurlijk allesbepalend voor een comfortabe-

viduele hersencellen ‘aan’ of ‘uit’ te zetten. Dit

keld om verantwoord gebruik te waarborgen.” De

le, goed functionerende prothese. Gelukkig zit-

biedt niet alleen legio mogelijkheden in com-

biomechatronica trein is volgens hem allang vet-

ten 3D productiemethoden momenteel in een

binatie met bionische prothesen, maar ook

rokken. En dat is maar goed ook. Want in potentie

stroomversnelling en dat is maar goed ook.

voor tal van mentale therapieën waarvoor nu

kan het elk mens ter wereld genezen.

Want ergens blijft het raar. De mens maakt

nog medicijnen moeten worden geslikt.” Een

al duizenden jaren schoenen en we krijgen er

laatste punt waar Herr zijn tanden wel in zou

nog steeds blaren in.”

willen zetten is in zelfhelende technologie. Want hoewel hij er van overtuigd is dat de bio-

de systemen over een jaartje of tien verwacht,

BioM kwadraat

nische ledematen van de toekomst op vele

zal het veel langer duren voordat de biome-

Ondanks het feit dat de mechatronische lede-

fronten beter zullen zijn dan hun biologische

chatronische systemen een heel mensenleven

maten van Herr best futuristisch aandoen,

tegenhanger en hij de eerste zenuwgekoppel-

meegaan.

010 Mechatronica

‘Stabiliteit van de verticale as was het belangrijkste’

Techsupport bouwt zonnecelinspectieframe voor ESA Binnen de ruimtevaarttechniek staat duurzaamheid en stabiliteit van oplossingen voorop. Toen Techsupport afgelopen jaar voor ESA een zonnecel-inspectieframe mocht ontwikkelen, was het bedrijf daarom extra kritisch op de keuze van zijn toeleveranciers. Het belangrijkste onderdeel van het inspectiesysteem was een lange verticale lineaire as. Hier is een Uniline A75 van Rollon voor gebruikt.

Via Dutchspace kwam Techsupport, een aan-

cellen intact zijn. “Voor Dutchspace hebben we

4 m.” Wanneer de as helemaal ingeschoven is,

bieder op het gebied van oplossingen in de

destijds een frame ontwikkeld met een verti-

is het inspectieframe compact en makkelijk te

machinebouw, in contact met ESA. Gert-Jan ten

cale as van 3,5 m. Het zonnecel-inspectieframe

vervoeren. Voor het vervoer heeft Techsupport

Hoope, eigenaar van Techsupport, vertelt dat

werkt naar alle tevredenheid, maar we hebben

nog een extra transportcontainer ontworpen,

het bedrijf al meerdere producten ontwikkeld

besloten om het voor ESA anders aan te pakken.

waarin het frame van 2,5 m hoog en 1,5 m

heeft voor Dutchspace. Een van deze producten

Het nieuwe frame zou namelijk veel vervoerd

breed veilig vervoerd kan worden.

was een zonnecel-inspectieframe met came-

moeten worden en met een verticale as van 3,5



raopstelling, dat de zonnecellen op de uitklap-

m is dat niet eenvoudig. Daarom hebben we

Stabiliteit

schermen van satellieten inspecteert. Nadat het

een truc toegepast,” legt Ten Hoope uit.

Techsupport heeft al vaker met Rollon gewerkt en is hier zeer tevreden over. “De prijs-/presta-

frame eenmaal in gebruik was genomen, kwam de Europese Ruimtevaartorganisatie al snel met

Voor het nieuwe inspectiesysteem heeft Tech-

tieverhouding van de producent van lineaire as-

de vraag of Techsupport een vergelijkbaar sy-

support ervoor gekozen om het originele pro-

sen en geleidingen is uitstekend en dat vinden

steem voor de ESA kon maken.

duct van Rollon, een Uniline A75, aan te pas-

we belangrijk. Voor het frame was een telesco-

sen en te combineren met twee monorails.

pische geleiding niet stabiel genoeg. Bovendien

Truc

Ten Hoope: “De achterkant van de as hebben

kan deze niet worden aangedreven. Doordat

Voordat een satelliet de ruimte in wordt ge-

we opengemaakt en aan de originele tandriem

we de lineaire as konden aanpassen en we er

stuurd, worden eerst de zonnecellen op de

hebben we een extra loopwagen gekoppeld.

twee monorails naast konden zetten, hebben

uitklapschermen uitvoerig gecontroleerd. Dit

Voor de stabiliteit hebben we aan de zijkant nog

we een uiterst stabiel product kunnen maken.

gebeurt door middel van een cameraopstelling

twee monorails bevestigd. Gevolg van deze ex-

De hele stellage staat op wieltjes en is net als

op een beweegbaar frame. De videoresultaten

tra stappen is dat niet alleen de camera 2,2 m

de verticale as van het frame met een afstands-

moeten namelijk van dusdanige kwaliteit zijn,

omhoog schuift via de normale as, maar dat de

bediening te besturen.” ESA is tevreden en

dat het onmogelijk is deze met de hand te fil-

as ten opzichte van het statief ook nog een slag

Dutchspace

men. Vervolgens analyseert speciale software

van ruim 1,5 m heeft. Dankzij deze telescopi-

in de nieuwe variant van het zonnecel-

de videoresultaten en controleert of de zonne-

sche werking bereikt hij een hoogte van bijna

inspectieframe.

heeft

al

interesse

getoond

Mechatronica 011

70-tons grijparm voor offshore windturbines

Besturen geen sinecure "De combinatie van LabVIEW en CompactRIO levert niet alleen de rekenkracht die nodig is voor onze low-level besturingen en kinetische berekeningen, maar biedt tevens het noodzakelijke determinisme en de essentiële betrouwbaarheid die vereist zijn voor onze veiligheidskritieke operationele logica", vertelt Pawel Majecki, Industrial Systems and Control (ICS). Hij verwijst naar het opzetten van een

op diepten van maximaal 40 meter worden

vol hydraulisch, beweging gecompenseerde,

intuïtief en betrouwbaar systeem om een

ingeslagen. Deze pijlers dienen als basis voor

overzetsysteem voor onderhoudspersoneel

hydraulische grijparm, die gebruikt wordt in

het installeren van de windmolens. Ervoor

op volle zee voor windturbines, is ICS er vanaf

het begeleiden van de verplaatsingen van de

zorgdragen dat de pijlers verticaal blijven

de start van dit nieuwe project bij betrokken.

pijlers voor de offshore windmolenparken, te

terwijl het heien met de hydraulische hamer

In eerste instantie is dynamische simulatie

stellen, te positioneren en te verplaatsen.

plaatsvindt, is een enorme uitdaging. Denk al-

toegepast om het effect van het gebruik van

leen maar aan de aanwezigheid van stromin-

terugkoppeling parallel met de hydraulische

“Als oplossing hebben we gekozen voor het

gen en golfbewegingen. Eenmaal geplaatst is

kleppen van de tegengewichten te onder-

ontwikkelen van een geïntegreerd controle­

het corrigeren van positieonnauwkeurigheden

zoeken. Deze kleppen zijn essentieel voor de

systeem die gebruikmaakt van een NI Com-

van de pijler extreem kostbaar en vereist een

besturing en de realisatie van de haalbare po-

pactRIO systeem in combinatie met de NI Lab-

complete verwijdering en het opnieuw heien

sitienauwkeurigheid.

VIEW software om real-time data-acquisitie uit

van de pijler. Het charteren van de benodigde

“Wij gebruiken NI LabVIEW software en de

te voeren voor monitoring en positiecontrole.”

daarvoor geschikte vaartuigen gaat gepaard

LabVIEW Real-Time Module, de LabVIEW FPGA

De bouw van offshore windturbineparken

met aanzienlijke kosten, waarbij dagtarieven

Module, de LabVIEW MathScript RT Module en

omvat onder andere het heien van 65 meter

gelden. Een kostenpost voor de aannemer en

de LabVIEW Touch Panel Module om de bestu-

lange stalen pijlers in de zeebodem. Gespe-

het voorkomen van vertragingen vormt dan

ringssoftware te implementeren. Echter, voor-

cialiseerde vaartuigen beschikken over zeer

ook een aanzienlijke stimulans voor voorna-

dat het actuele systeem wordt aangesloten,

grote kranen die de pijlers dragen en in het

melijk technische verbeteringen.

wordt de functionaliteit van het algoritme met

water laten zakken voordat ze de zeebodem

De bedachte oplossing voor dit probleem van

behulp van een gedetailleerde software emu-

het begeleiden van de pijler wordt het PGA

lator tot in het extreme getest.”

Pijler grijper CAD-concept door Houlder Ltd

012 Grijpertechnologie

(Pile Gripper Arms) hulpmiddel genoemd, zie figuur 1. De grijper arm houdt de pijler vast

Grijparmen te groot voor fabriekstesten

en zorgt dat zijn verticale positie gehandhaafd

De hydraulisch aangedreven grijparmen on-

blijft, terwijl de pijler de grond in wordt geha-

dersteunen het heiproces van de grote pijlers

merd. Het is Houlder Ltd die dit concept van

die tot 700 ton in gewicht zijn met een lengte

de grijper arm heeft ontwikkeld en het me-

van 75 meter en een diameter hebben van

chanische ontwerp voor haar rekening heeft

zeven meter. Vanwege de grootte van de me-

genomen. Dit met de ondersteuning en de

chanische onderdelen, kan de grijperarm niet

betrokkenheid van MPIC en MPI Offshore Ma-

compleet in de fabriek worden gebouwd, zo-

nagement voor het ingezette offshore schip,

dat we in software een gedetailleerde emu-

de MPI Discovery.

lator hebben ontwikkeld om alle mogelijke

Volgend op een eerder ontwikkeld succes-

effecten te testen.

Het besturen van de grijparmen met behulp van het werkvest van de operator

Wat volgt is de ingebruikneming binnen de fa-

ontwikkeld dat de voorwaartse en de inverse

briek. Hier worden deeltesten met behulp van

kinetische energie combineert voor de beide

de beschikbare onderdelen van het werkelijke

grijpklauwen en gebruikt wordt voor het bere-

systeem uitgevoerd, terwijl de componenten

kenen van de vereiste lengten van de hydrau-

die niet aanwezig zijn worden gesimuleerd.

lische cilinder om er voor te zorgen dat de arm

Verder worden de prestaties van elke indivi-

in de gewenste richting beweegt. Een eenvou-

duele cilinderbesturing onderzocht, evenals de

dige PI-regeling minimaliseert de positioneer-

volledige XY-beweging.

fouten van de cilinder. Speciale handling soft-

Het is van cruciaal belang dat het controlesy-

ware zorgt dat het gedrag aan de randen van

steem er voor zorgt dat de grijpklauwen de

het werkgebied binnen de toelaatbare grenzen

pijler niet vermorzelen. Dat betekent dat on-

blijft en vergemakkelijkt de arm intrekking en

der alle omstandigheden een minimale spleet

beperkt de toelaatbare klauwdiameter om

moet worden gehandhaafd tussen de armen.

schade aan de pijler te voorkomen.

Hoofdbesturingskast met de CompactRIO

Vanwege de enorme fysieke grootte van het systeem, kan de volledige eindtest van het

Operationele logica, monitoring en acties op

controlesysteem alleen worden uitgevoerd na-

optredende fouten worden ook op de Com-

dat het compleet op het schip geïnstalleerd is.

pactRIO uitgevoerd en zijn via een touch panel met een joystick toegankelijk en visueel be-

Controlesysteem op basis van LabVIEW

schikbaar via een aantal knoppen en LED’s die

“Wij ontwikkelden een zogenoemde GACS

eveneens in het werkvest van de operator zijn

(Gripper Arm Control System) voor het waar-

geïntegreerd.

borgen van een betrouwbare werking, stuwing en positionering van de grijparmen in het hori-

Systeemfuncties

zontale vlak met behulp van een joystick die in

Het GACS regelt de stationering en de verplaat-

het werkvest van de operator is opgenomen.”

sing van de armen met behulp van twee hy-

Het volledige besturingssysteem voor de

draulische liftactuatoren. Twee paar hydrauli-

grijparmen is ontwikkeld met behulp van Lab-

sche cilinders zorgen voor de XY-positiesturing

VIEW en NI CompactRIO hardware en door Det

die de operator via de joystick op zijn werkvest

Norske Veritas (DNV) goedgekeurd voor de

aanstuurt. De Inverse kinematica software be-

veiligheid, voldoet aan de EMC-normen en be-

rekent de lengte van de cilinder, vereist om de

antwoordt aan de maritieme regelgeving in-

grijper armen naar een bepaalde positie in het

zake milieuvoorschriften. Zo is een algoritme

horizontale vlak te verplaatsen.

Het is van cruciaal belang dat het controlesysteem er voor zorgt dat de grijpklauwen de pijler niet vermorzelen Grijpertechnologie 013

De pijler grijparmen die op de MPI Discovery zijn geïnstalleerd (Foto van Houlder)

Voorwaartse kinematica bewaakt de individuele en relatieve grijparmposities om de beperkingen van het systeem (bewegingslimieten en de minimale pijlerspleet) in de gaten te houden en wordt weergegeven op het touch panel in het werkvest. Uit de joystick bewegingen van de operator worden de richting en snelheid van de armbeweging bepaald. Deze ‘snelheidseis’ wordt intern omgezet in XY-positie instellingen met behulp van inverse kinematica en de momentane XY-posities van de armen. De instellingen zijn gelimiteerd en worden via de inverse kinematica doorgegeven en omgezet in de overeenkomstige cilinderlengte waarmee rekening wordt gehouden met de minimale en maxi-

operator of dat de besturing een noodstop

leerd zijn en in gebruik genomen op de MPI

male grenzen. Tot slot worden door de dyna-

initieert. Een externe veiligheidsschakeling

Discovery, vaart het schip uit naar het Hum-

mische besturingen (PID-terugkoppeling) van

reageert op beide externe noodstopknoppen

ber Gateway Offshore windmolenpark om

de individuele cilinderlengte de besturings-

en GACS geïnitieerde fouten (uitgebreide be-

een viertal pijlers en de overgangsstukken,

signalen berekend waarmee de overeenkom-

waking van analoge I/O, digitale I/O en de

het zichtbare, geelgekleurde fundament van

stige hydraulische servokleppen worden aan-

interne stand en berekeningen). Een watch-

de windturbines, te installeren. Dit windpark

gestuurd. De afzonderlijke cilinderbesturingen

dog-timer initieert automatisch een noodstop

is gelegen op acht kilometer uit de kust in de

bevatten tevens feedforward eigenschappen

mocht de embedded controllersoftware niet

buurt van Grimsby in het Verenigd Koninkrijk,

om de af te leggen weg te optimaliseren en

reageren. Deze timer maakt gebruik van de

in waterdiepten tot achttien meter. Het park zal

ook uiteenlopende versterkingen voor de cilin-

FPGA in de CompactRIO controller voor functio-

bestaan uit 73 turbines als het in 2015 is vol-

der uitstoot en intrekking vast te leggen.

naliteit waarbij integriteit essentieel is.

tooid. ICS ingenieurs zijn tijdens de succesvolle

De software waarborgt dat fouten worden her-

installatie van de eerste twee pijlers aanwezig,

kend en een snelle en passende reactie volgt,

Succesvolle testen op volle zee

waarbij de grijparm naar behoren functioneert

of dat nu gaat om een waarschuwing aan een

Nadat de grijparm en de software geïnstal-

om de positionering en het verticaal houden van de pijlers tijdens de werkzaamheden te

Positionering van de eerste pijler op het Humber Gateway windmolenpark

waarborgen. Het plaatsen neemt een aantal uren in beslag. Snelle ontwikkeling en flexibele interface De ontwikkeling van het besturingssysteem kunnen we als zeer succesvol beschrijven. “Wij realiseerden vanaf een blanco stuk papier naar implementatie, naar fabriekstesten en succesvol afgeronde proeven in slechts enkele maanden!” Terwijl de succesvolle implementatie van het grijparm systeem wordt besproken, verklaart Frederic Perdrix, Chief Technical Officer bij Houlder: “Het resultaat combineert zware structurele, mechanische en hydraulische engineering en de vereiste extreem nauwkeurige besturingen met elkaar!” De combinatie van LabVIEW en CompactRIO levert de noodzakelijke rekenkracht voor de low-level controle en kinetische berekeningen, evenals het determinisme en de vereiste betrouwbaarheid voor de veiligheidskritieke operationele logica. De grijparmen werken momenteel aan de plaatsing van pijlers op zee en ze functioneren uitstekend onder de omstandigheden zoals die op zee aanwezig zijn.

014 Grijpertechnologie

STEMMER IMAGING TECHNOLOGY FORUM 2014 CAM__SC=839.472

CAM__SC=538.473

CAM__SC=547.135

α=95,628

d=26,952mm

d=2,739µm CAM__SC=836.104

TECHNOLOGY

F O R UM

2014

Om geïnteresseerde bedrijven en relaties op de hoogte te houden van de laatste ontwikkelingen op het gebied van Machine Vision, organiseert STEMMER IMAGING het Technology Forum 2014. Gedurende dit forum zullen de meest vooraanstaande fabrikanten van componenten die bij Machine Vision toepassingen ingezet kunnen worden, de laatste ontwikkelingen op hun vakgebied presenteren en demonstreren.

U kunt presentaties van de volgende productgroepen verwachten: 1D, 2D, 3D en Time-Of-Flight camera’s, lenzen, verlichting, lasers, framegrabbers, bekabeling en vision software etc. U wordt van harte uitgenodigd om uw vision uitdaging mee te nemen en voor te leggen aan de aanwezige specialisten van de diverse fabrikanten.

Imaging is our passion. Het forum zal plaatsvinden op 13 Maart 2014 Congrescentrum Hanzehof Coehoornsingel 1 7201 AA Zutphen

Voor meer informatie en registratie verwijzen wij naar de volgende website: www.stemmer-imaging.nl/ pages/technologyforum-2014 of via de QR code.

Phone +31 575 798888 www.stemmer-imaging.nl

Technische groothandelaar introduceert direct modeling CAD tool

Nieuwe gebruikers over 3D streep trekken Eind 2013 presenteerde het van origine Engelse RS components in Boedapest iets wat je niet meteen van een technische groothandel zou verwachten: een 3D CAD pakket. Onder de naam Design Spark Mechanical moet het klanten van RS helpen snel behuizingen voor hun PCB’s te ontwerpen. En u raadt het al: de stuklijst kan inderdaad met een druk op de knop via een

Als we het over CAD hebben kun-

tal potentiële gebruikers zou CAD

ook avonturiers die mooie 3D praat-

technologie van Space Claim uitge-

nen we doen alsof 2D iets uit het

wel willen gebruiken, maar vindt

plaatjes maken in gratis pakketten

ruste software van RS Components

verre verleden is. De realiteit is

het te ingewikkeld. Zij maken een

als Google Sketch-Up. Hen zal de

is niet alleen gratis, het is boven-

echter toch net even anders. Een

schetsje met pen en papier, of la-

opmerkelijke introductie van een

dien zeer eenvoudig in gebruik.

groot aantal gebruikers werkt nog

ten het hele tekenen gemakshalve

nieuwe 3D CAD tool zeker interes-

Met slechts vier commando’s en de

gewoon in 2D. Een nog groter aan-

maar achterwege. Natuurlijk zijn er

seren. Want de met direct modeling

gebruikelijke functies als knippen,

Raspberry Pi krijgt ook infraroodcamera

een resolutie van 2592x1944. De zeer klei-

Ook voor de Raspberry Pi kan natuurlijk

ne module, met afmetingen van slechts

het nodige aan hardware worden ontwor-

20x25x9 mm, kan ook tot 1080p HD-vi-

pen met Mechanical Design Spark. Voor

deo's opnemen met 30 frames per secon-

dit platform is sinds kort bovendien een

de, waardoor gebruikers van de Raspberry

infraroodcamera op de markt. De Pi NoIR

Pi video-toepassingen kunnen bouwen. De

infrarood-cameramodule is een variant

module kan ingeplugd worden in de tot nu

van de bestaande Raspberry Pi-camera-

toe ongebruikte CSI-pins op de Raspberry

module en heeft dezelfde 5Mpx-sensor,

Pi, waarbij de I²C-interface voor besturing

waarbij het optische filter voor zichtbaar

gebruikt wordt. De Pi NoIR kan gebruikt

licht is weggelaten om infrarood lichtfre-

worden met zowel de Raspberry Pi Mo-

quenties mogelijk te maken. De Pi NoIR is

del A als B, waarbij een OS-geïnstalleerde

ontwikkeld voor diverse applicaties waar-

SD-kaart en een accu-pack of voeding nog

onder applicaties die nachtzicht vereisen

nodig zijn. Optionele accessoires zijn onder

(bijvoorbeeld observatie van gedrag van

meer een infrarood lamp, een Raspberry

nachtdieren), hyperspectrale beeldweer-

Pi-camerastatief en diverse kabels voor

gave, astronomisch onderzoek, waarbij de

HDMI, VGA en ethernet-aansluiting.

Pi NoIR stilstaand beeld kan opnemen met

016 Mechatronica

Tekst: Liam van Koert

webshop worden besteld.

plakken en ongedaan maken, kan

tal dingen die je goed voor elkaar

in zeer korte tijd een 3D ontwerp

moet hebben. Enerzijds is er na-

worden gemaakt. Bij voorkeur een

tuurlijk een goed voorraadbeheer.

behuizing voor een PCB, aangezien

Want in een tijd waarin steeds

RS de software in eerste instantie

meer bedrijven lean en mean wil-

bedoeld heeft voor paneelbouwers

len zijn met zo min mogelijk voor-

en elektrotechnici met weinig me-

raad, zal toch iemand die voorraad

chanische ervaring. Maar er staat

wel moeten hebben, wil er snel

een niet elektrotechneut niets in

geleverd kunnen worden. Tweede

de weg de software voor zijn eigen

succesfactor is een geoliede marke-

doeleinden te gebruiken.

tingmachine. De meeste producten kunnen immers ook ergens anders

E-marketing

gekocht worden, dus je moet goed

Wat beweegt een technische groot-

op het netvlies van de klant blijven

handel er in hemelsnaam toe om

staan. Dit betekent onder andere

een eigen CAD-pakket te ontwik-

veel klantcontact, waarbij telkens

kelen zult u zich afvragen. Wel, ei-

gevraagd wordt waar de knelpun-

genlijk komt Design Spark Mecha-

ten bij de klant zitten. RS vroeg

nical ook weer niet zo hard uit de

duizenden klanten. En langzaam

lucht vallen. In 2010 introduceerde

begon zich het besef af te tekenen

het bedrijf namelijk al Design Spark

dat het huidige CAD-landschap nog

PCB, een tool om PCB’s te ontwer-

niet compleet was. “Zo’n 95 pro-

pen. Deze stap richting eigen soft-

cent van onze klanten heeft geen

wareontwikkeling kan zondermeer

toegang tot CAD-software”, zegt

een succes genoemd worden, want

Martin Keenan, hoofd applicaties

inmiddels kent Design Spark PCB

strategie bij RS Components. “Niet

meer dan 280.000 gebruikers we-

dat er geen CAD software is, maar

reldwijd. De sleutel tot dit succes zit

de drempels zijn veel te hoog. Op

hem in het feit dat RS haar klanten

de eerste plaats zijn er de aanschaf-

heel graag wil helpen zo snel mo-

kosten die klanten weerhouden

gelijk de juiste componenten te be-

CAD te gebruiken. Vervolgens wordt

stellen. Een win-win situatie die er

er een te grote leerinspanning ge-

toe heeft geleid dat inmiddels het

vraagd, die overigens ook geld kost,

hele RS portfolio, dat zich uitstrekt

om voordelig te zijn. Dit is vooral

van PLC’s en PCB’s tot en met kruip-

het geval bij kleinere bedrijven.”

ontworpen en vervolgens de behui-

olie en vuilniszakken, via het inter-

Keenan vervolgt dat er anderzijds

zing, gebeurt dit vandaag steeds

net te bestellen is. Bovendien zijn

wel een grote behoefte is aan 3D

meer parallel. Het gebruik van 3D

van zeer veel onderdelen (meer dan

CAD. “De twee grootste uitdagin-

CAD kan hier veel winst opleveren.

38.000) al kant en klare 3D-model-

gen waar onze klanten mee te ma-

Men komt sneller tot een concept,

len in 24 formaten te downloaden,

ken hebben, zijn het bijhouden van

kan dit beter communiceren en met

die zo in een tekening kunnen wor-

nieuwe technologie en de steeds

bijvoorbeeld 3D printen snel tot een

den geplaatst. Dit is door gebruikers

korter wordende time-to-market.

prototype komen. “

al meer dan 500.000 keer gedaan.

Laatstgenoemde betekent dat de werelden van het elektrische en het

Direct Modeling

Veel onderzoek

mechanische ontwerp steeds meer

Wat maakt dat Mechanical Design

Wil je als technische groothandel

integreren. Met andere woorden,

Spark niet de gebruikelijke CAD-

succesvol zijn, dan is er een aan-

waar vroeger eerst het circuit werd

drempels opwerpt? Op de eerste

Mechatronica 017

3D CAD voor Arduino robot? Naast de Raspberry Pi is het Arduino plat-

digitaal kompas, vijf infraroodsensoren

form een van de populairdere consumen-

voor het volgen van lijnen, vijf i/o-pinnen

tenproducten die via RS Components te

en zes pwm-kanalen. Energie betrekt het

verkrijgen is. En sinds 2013 is er hiervan

apparaat via usb of vier aa-batterijen. De

tevens een robot uitvoering beschikbaar.

microcontrollers voorzien beide ook in usb-

De Arduino Robot bestaat uit twee delen.

communicatie, waarbij het apparaat zich

Een motorboard zorgt voor de werking van

via de usb-poort aan computers voordoet

de motoren, terwijl een controlboard de

als virtuele com-poort. Wie een stapje ver-

sensoren uitleest en de overige besturing

der wil gaan dan het programmeren van de

reguleert. In beide gevallen gaat het om

Arduino Robot voor een specifieke taak (RS

borden die te programmeren zijn op basis

Components maakte samen met oprichters

van Arduino's IDE en beide borden bevat-

van Arduino enkele heldere tutorial vi-

ten de ATmega32u4-microcontroller. De

deo’s), zou Mechanical Design Spark en een

robot bevat twee smalle wielen en twee

3D printer zeker eens moeten overwegen.

dc-motoren. Ook beschikt de robot over een kleine kleuren-lcd, een speaker, een

plaats is het gratis. Maar aan­

Dergelijke eigenschappen zijn erg

ling werd een grote hit en inmiddels

gevoegd. Daarna kan de ontworpen

gezien de grootste kosten bij CAD

nuttig als men met het detailont-

zijn er diverse pakketten te vinden

behuizing middels een STL-bestand

in het gebruik zitten, moet daar ook

werp bezig is of een koppeling met

die er gebruik van maken.

rechtstreeks naar een 3D printer

de grootste winst behaald wor-

de productie wil realiseren. Er kleeft

den. RS Components deed dit door

echter ook een nadeel aan parame-

Design Spark Mechanical

den geëxporteerd als DXF, OBJ,

een beroep te doen op de kunde

trisch ontwerpen. Omdat de relaties

Het meest recente direct modeling

3D-PDF, XAML, JPG of PNG. En wie

van het Amerikaanse SpaceClaim.

vastliggen, kan je niet zomaar even

pakket dat op 16 september zijn

zeker van zijn zaak is en de spullen

De ingewijden onder u zullen nu

wat veranderen. Het model of de

intrede deed is dus Design Spark

zo snel mogelijk in huis wil hebben,

ongetwijfeld denken: ‘ah Michael

samenstelling heeft een historie

Mechanical. Met slechts vier basis

die vraagt middels de stuklijst, die

Payne en de zijnen’. Voor de niet

en handelingen dienen in een be-

commando’s (pull, move, fill, com-

door Design Spark Mechanical au-

ingewijden is een kleine toelichting

paalde volgorde te worden uitge-

bine) maakt het de belofte van

tomatisch wordt bijgehouden, met

op zijn plaats.

voerd. Dit vereist niet alleen ken-

groot gebruiksgemak zonder pro-

een druk op de knop een offerte

Michael Payne is een van de grote

nis van het te ontwerpen product,

bleem waar. En de demonstratie

aan. Want uiteraard moet ook het

der aarde als het om CAD gaat.

maar ook van de CAD software.

die RS Components in Boedapest

bestellen de klant zo gemakkelijk

Naast SpaceClaim is hij oprichter van

Deze vastliggende relaties kunnen

aan de wereldpers laat zien, toont

mogelijk worden gemaakt.

SolidWorks en PTC en wordt vaak

bovendien wel eens onhandig zijn

dat met deze vier commando’s bo-

gezien als de vader van het zoge-

tijdens de conceptfase. Je wilt dan

vendien in rap tempo verbluffend

noemde parametrisch ontwerp. Bij

eigenlijk vrijer, meer schetsend te

ingewikkelde

parametrische CAD-software wor-

werk gaan, zonder je zorgen te hoe-

worden vormgegeven. Men kan

den relaties tussen 3D geometrie

ven maken welke afmeting een on-

doorsnedes bekijken en het model

vastgelegd om tot een 3D model of

derdeel precies krijgt. Met dit in het

zonder deze 2D-doorsnede weerga-

samenstelling te komen. Het grote

achterhoofd richtte Michael Payne

ve te verlaten aanpassen. Uiteraard

voordeel is dat precieze waarden

in 2005 SpaceClaim op. En hoewel

is het ook mogelijk de in Design

aan geometrieën kunnen worden

hij niet de eerste was (dat was Xan-

Spark PCB gemaakte circuits in te

meegegeven en een bout bijvoor-

dorra met CoCreate – dat nu in han-

laden. Hetzelfde geldt voor de meer

beeld altijd op de juiste plek in het

den is van PTC) gaf hij grote aan-

dan 38.000 modellen die in de RS

juiste gat blijft zitten, ook al wordt

dacht aan een nieuw fenomeen in

bibliotheek aanwezig zijn of eigen

een gatenpatroon veranderd. Bo-

CAD-land dat direct modeling werd

STEP, OBJ of SKP (SketchUp) model-

vendien maakt het parametrische

genoemd. Ontwerpen in 3D met

len. Is men eenmaal tevreden met

karakter het mogelijk het genereren

direct modeling is meer als digitaal

het ontwerp, dan kan net als bij een

van 3D-modellen te automatiseren,

kleien. Je duwt, draait en trekt aan

parametrisch model het ontwerp

door afmetingen te laten aansturen

je model, totdat het de vorm heeft

netjes worden bemaat, zonder dat

door bijvoorbeeld een Excel tabel.

die je voor ogen hebt. Direct mode-

hierdoor beperkingen worden toe-

018 Mechatronica Metaal

worden gestuurd, of kan het wor-

modellen

kunnen

VISION & ROBOTICS Dossier Veiligheid Gebruiksaanwijzingen Tapijtproductie met lichtschermen Veiligheidsnieuws

019

Connecting Global Competence

New exhibition sector: professional service robotics

OPTIMIZE YOUR PRODUCTION Information: Van Ekeris Expo Service B.V. | Haarlem Tel. +31 23 525 8500 020 [email protected]

6th International Trade Fair for Automation and Mechatronics June 3–6, 2014 | Messe München www.automatica-munich.com

CE PRAKTIJKERVARINGEN III

Gebruiksaanwijzingen Dit is het derde artikel in de serie artikelen over de praktijkervaringen van de afgelopen 20 jaar. Deze keer volledig toegespitst op een onderwerp dat al heel vaak ter discussie heeft gestaan, namelijk de gebruiksaanwijzing. Veel fabrikanten zien de gebruiksaanwijzing alleen maar als een kostenverhogend onding en doen dan ook weinig moeite om hier aandacht aan te besteden (vaak zichtbaar aan het resultaat). Een veel gehoord argument is dat de gebruiksaanwijzing toch niet gelezen wordt. In de praktijk blijkt dan dat dit ook nog eens de werkelijkheid is. Veel gebruikers zien de gebruiksaanwijzing als een mooie kastvulling, want ze kijken er toch niet in.

Misschien is dit dan ook direct de oorzaak dat ik in de afgelopen 20 jaar

dit artikel alleen de benaming gebruiksaanwijzing gebruikt, omdat deze

allerlei eigenmachtige uitleggingen van de eis 1.7.4. van Bijlage I van

term ook in de Machinerichtlijn 2006/42/EG gebruikt wordt.

Tekst: Bert Stap, Senior CE consulent van ESV Technisch Adviesbureau BV in Barneveld

de Machinerichtlijn 2006/42/EG of 98/37/EG of 89/392/EG (was in elke versie van de Machinerichtlijn dezelfde eis) ben tegengekomen. Wel viel

De uitvoering en de omvang van de gebruiksaanwijzing varieert, afhan-

me daarbij op dat de kosten (lees: geld) vaak het motief waren voor

kelijk van het aankoopbedrag. Van het prachtige full-color instructieboek-

de eigenmachtige uitleggingen. Dus nu een artikel over deze verguisde

je dat we bij onze nieuwe auto krijgen, tot een zwart/wit meertalige

gebruiksaanwijzing, waarbij ingegaan wordt op het nut en onnut van de

handleiding bij een koffiezetapparaat. Eén ding hebben ze allemaal ge-

gebruiksaanwijzing. Omdat er over de gebruiksaanwijzing zoveel te doen

meen: de fabrikant probeert belangrijke informatie over te dragen aan de

is geweest zou ik niet één artikel, maar een heel boek er over kunnen

gebruiker. We zouden kunnen stellen dat de gebruiksaanwijzing bedoeld

schrijven. Maar ja, dat zou dan weer in de wetenschap zijn, dat niemand

is als een informatiedrager. Nu kunnen we bij deze laatste uitspraak ook

dat boek ooit zal lezen en dat het boek bij de ongelezen gebruiksaan-

een kanttekening plaatsen, want vaak zijn de gebruiksaanwijzingen niet

wijzingen in de bekende kast zal belanden. Daarom wil ik eerst eens

echt gebruikersvriendelijk of begrijpelijk. Laten we er maar eens een paar

door middel van dit artikel proberen om de lezer er van te overtuigen

onder de loep nemen:

dat de gebruiksaanwijzing als eerste een wettelijke verplichting is, maar daarnaast ook gezien kan worden als een nuttig en werkbaar instrument.

• De ‘Ikea’ handleiding. Kenmerken: moest een goedkope uitstraling hebben en zo moeilijk te begrijpen zijn, dat het zelfs voor de beste

Voor de begripsvorming wil ik vooraf even duidelijk aangeven wat er met

techneut nog een uitdaging is om te lezen. Eén ding is zeker: u houdt

een gebruiksaanwijzing wordt bedoeld. Een gebruiksaanwijzing is een

altijd montagemateriaal over. Voorheen werden deze gebruiksaan-

boek dat door de fabrikant wordt meegeleverd bij een apparaat of machi-

wijzingen gekenmerkt door nieuwe Nederlandse woorden. Even een

ne om bijvoorbeeld uitleg te geven over de werking en de bediening van

paar voorbeelden: schrøefen, døveltjes, etc.

het apparaat. Meestal wordt dan ook verteld hoe men het moet installe-

• Het ‘mooier kan niet’ instructieboekje. Kenmerk: wordt meestal ver-

ren, hoe men storingen moet oplossen en hoe men het moet onderhou-

strekt bij kapitaalgoederen zoals een auto. Tweede belangrijk ken-

den. Voor de gebruiksaanwijzing zijn er in de praktijk allerlei prachtige

merk: bij het lezen komt men vaak tot de ontdekking dat er uiteinde-

namen in omloop zoals instructieboekje, handleiding, gebruikshandlei-

lijk heel veel niet van toepassing is omdat men het verkeerde model

ding, user manual of montagehandleiding. Voor de duidelijkheid wordt in

heeft gekocht of men vergeten is bepaalde opties er bij te kopen.

Robotveiligheid 021

• De ‘Babylonische’ handleiding. Kenmerk: Alleen mensen met een be-

• De ‘ik geloof het wel’ handleiding. Kenmerk: zelfs aan de vermelde

paalde opleiding kunnen de handleiding begrijpen. Handleiding vol

datum is te zien dat de fabrikant heel lang geleden iets geschreven heeft

met allerlei moeilijke technische woorden en begrippen. Om dit te

en daarna nooit meer de moeite heeft genomen om de gebruiksaanwij-

verduidelijken willen we een voorbeeld geven waaruit blijkt dat de

zing aan te passen of te updaten.

schrijver zich er niet in kan verplaatsen dat de lezers niet kunnen begrijpen wat er bedoeld wordt als hij spreekt ‘dat de verticale hoofdas

Apparaten en machines verschillen heel sterk. Van heel eenvoudig tot

gedragen wordt door kogeltaatslager’ (lees: kogel-taats-lager en niet

zeer complex. Maar ook de gebruikers verschillen nogal. Van mensen die

kogel-taat-slager).

zelfs met de meest uitgebreide gebruiksaanwijzing er nog niet uitkomen

• De ‘versie 1’ handleiding. Kenmerk: de machine of het apparaat lijkt

tot techneuten die natuurlijk geen hulp nodig hebben en denken het zelf

totaal niet op de, in de gebruiksaanwijzing, afgebeelde machine of

wel te kunnen. Omdat het merendeel van het lezerspubliek van Vision &

apparaat. Komt veel voor bij fabrikanten die machines in serie maken

Robotics valt onder de categorie techneuten (waar ik mijzelf ook toe re-

en op een bepaald moment hebben vergeten dat er sprake is geweest

ken) zal men zich herkennen in het volgende. Bij alle dingen die ik koop,

van een re-design. Komt ook voor bij fabrikanten die als maar blijven variëren op een gebruiksaanwijzing die men ooit voor een bepaalde

Veel gebruikers zien gebruiksaan­ wijzingen als een mooie kastvulling

machine geschreven heeft. • De ‘modulair’ opgebouwde handleiding. Kenmerk: heeft een grote overeenkomst met de ‘mooier kan niet’ handleiding, omdat men veel informatie krijgt over bepaalde modules die men toch niet gekocht heeft. • De ‘je begrijpt het wel’ handleiding. Kenmerk: alles is zo kort beschre-

ook dingen die ik in elkaar moet zetten of moet installeren, instellen of

ven dat je alleen met voldoende voorkennis de instructies en voor-

programmeren, wordt de gebruiksaanwijzing netjes aan de kant gelegd

schriften kan begrijpen. Tweede kenmerk: staat vol met vakjargon

en ga ik stoer op mijn eigen manier aan de slag. Pas als het niet lukt of

waarmee de schrijver zijn uitgebreide kennis heeft kunnen etaleren.

uiteindelijk niet werkt, dan neem ik de moeite om ook eens in het boekje

• De ‘handleiding voor dummy’s’. Kenmerk: Voor elk moeilijk woord dat

te kijken hoe die fabrikant nu weer eens zo iets doms (zo dom, dat ik

uiteindelijk vermeden wordt heeft de schrijver een lange zin in Jip

het niet begrijp) heeft kunnen bedenken. Meestal eindigt een dergelijke

en Janneke taal geschreven. Tweede kenmerk: omdat de handleiding

ervaring met groei van mijn zelfkennis. Al zal ik dat natuurlijk niet gauw

drie keer zo lang geworden is, zal deze door niemand gelezen worden.

toegeven.

• De ‘ego strelende’ handleiding. Kenmerk: zo geschreven dat de meeste vrouwen de instructies niet kunnen begrijpen en de hulp van hun

Soms is het ook wel weer leuk om wat sneller dan een ander iets tech-

echtgenoot nodig hebben. Gevolg dat de vrouwen daarna weer met

nisch te kunnen doorgronden. Een vriend van mij heeft een tijdje geleden

extra respect naar hun mannen kunnen opkijken. Deze handleidingen

een prachtige 530 gekocht (voor hen die dit niet herkennen: een BMW

zijn bedoeld om huwelijken een nieuwe impuls te geven. Over het

530). Een paar dagen later vroeg zijn vrouw aan mij of ik hem niet de

algemeen worden dit soort handleidingen verstrekt bij huishoudelijke

werking van alle knopjes kon uitleggen, want hij had wel het hele boekje

apparaten.

aan opties er op gekocht (dus zijn instructieboekje klopte) maar snapte niet dat niet alle dingen zomaar automatisch zouden gaan werken. ‘Koop je zo’n auto en dan moet je nog op een knopje drukken? En dat in deze tijd?’ Maar goed, terug naar de gebruiksaanwijzing voor de machines zoals er in de eis 1.7.4. van Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42/EG over gesproken wordt. Volgen mij een eis die zeker in de Machinerichtlijn 2006/42/EG duidelijk is (de vorige richtlijnen waren er ook al duidelijk over, maar nu is het nog beter omschreven). In ieder geval duidelijk over het feit in welke taal en met welke inhoud de gebruiksaanwijzing geleverd moet worden. Toch heb ik diverse fabrikanten over deze eis een eigenmachtige uitleg horen geven. Als ik ze dan deze eis op hun manier hoor uitleggen moet ik op de één of andere manier altijd aan mijn kleinkinderen (de oudste is pas 6 jaar) denken. Goed leren lezen is één van de uitdagingen voor onze (klein)kinderen in het basisonderwijs. Hoe meer ze gaan lezen, hoe meer ze ontdekken en begrijpen van die grote wereld om hen heen. Soms laten kleine kinderen, als ze op hun manier iets moeten voorlezen, hun fantasie werken en ko-

022 Robotveiligheid

Eis 1.7.4. Bijlage I Machinerichtlijn 2006/42/EG

gen regels en interpretaties hebben. De één levert een prachtig boek met

Bij iedere machine moet een gebruiksaanwijzing zijn gevoegd in de

allerlei mooie plaatjes, foto’s en tekeningen. De ander kopieert er lustig

officiële Gemeenschapstaal (of talen) van de lidstaat waar de ma-

op los en levert mappen met gekopieerde vellen technische informatie

chine op de markt wordt gebracht en/of in bedrijf gesteld.

van allerlei componenten en stukken uit allerlei gebruiksaanwijzingen



van anderen (over plagiaat gesproken). Het beste kan men dit soort docu-

De bij de machine gevoegde gebruiksaanwijzing moet een ‘oorspron-

menten omschrijven als een samenraapsel van veel onnodige informatie.

kelijke gebruiksaanwijzing’ of een ‘vertaling van de oorspronkelijke

Omdat verbindende tekst ontbreekt, moet je meestal raden over welke

gebruiksaanwijzing’ zijn; in het laatste geval moet bij de vertaling

machine het gaat en is het moeilijk om een duidelijk begin en einde te

een ‘oorspronkelijke gebruiksaanwijzing’ zijn gevoegd.

herkennen. Als wij een gebruiksaanwijzing ter controle krijgen, dan kun-



nen wij al gauw zien hoe de fabrikant met zijn verplichtingen omgegaan

In afwijking hiervan hoeven onderhoudsinstructies die bestemd zijn

is. Wij hebben als adviesbureau een eenvoudige checklist ontwikkeld

voor gespecialiseerd personeel dat in zeggenschap werkt van de

waarmee wij de inhoud van de gebruiksaanwijzing kunnen toetsen. In de

fabrikant of diens gemachtigde, slechts in één door dat personeel

checklist zijn ook een paar criteria opgenomen zoals opmaak, inhoudsop-

begrepen taal van de Gemeenschap te worden verstrekt.

gave en leesbaarheid. Bij sommige gebruiksaanwijzingen komen we tot



de conclusie dat ook wij de gebruiksaanwijzing liever niet hadden willen

De gebruiksaanwijzing moet zijn opgesteld volgens de hierna ge-

lezen. Maar ja, wij hebben geen keuze, het hoort nu eenmaal bij ons vak.

noemde uitgangspunten… Naast de inhoud kan ook de taal van de gebruiksaanwijzing aanleiding men de mooiste verhalen uit hun mondjes (ervaring van een grootvader

geven voor uitvoerige discussies. Natuurlijk speelt deze vraag bij de le-

zou ik dit willen noemen). Eigenlijk zou je hier kunnen zeggen dat ze uit-

vering van een machine door een Nederlandse machinebouwer aan een

spreken wat ze denken dat er volgens hen zou moeten staan of misschien

Nederlandse klant geen rol. Wel als de Nederlandse machinebouwer zijn

zelfs wel wat ze willen dat er staat. Bij volwassenen kom je dit ook nog

machine exporteert. Maar laten we ons beperken tot het aankopen van

weleens tegen. Men leest wat men zou willen dat er staat. Zo is het ook

machines van een buitenlandse machinebouwer door een Nederlandse

met die fabrikanten die op hun manier uitleggen wat ze denken te lezen

gebruiker. Dan blijkt deze taaleis wel degelijk een grote rol te spelen.

in de eis 1.7.4. van Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42/EG (eis over

Voor veel buitenlandse machinebouwers is namelijk het Nederlandsta-

de inhoud en de taal van de gebruiksaanwijzing). Het wonderlijke is dan

lige grondgebied veel en veel te klein en dus niet interessant genoeg.

dat die uitleg meestal wel het beste in hun straatje past. Voor het gemak

Wat kunnen ze hier nu afzetten? Daarom krijgen Nederlandse productie-

noemen we dit even lezen met een gekleurde bril.

bedrijven, die in het buitenland een machine kopen, vaak te horen dat zij

Voor mij reden om met u eens te kijken wat er nu werkelijk in die eis

geen Nederlandstalige gebruiksaanwijzing bij de machine krijgen en als

1.7.4. van Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42/EG staat.

ze die wel willen hebben dat ze daar dan flink extra voor moeten betalen.

Voor hen die niet zo bekend zijn met de Europese regelgeving, eerst

Mag dit zo maar? Als we hier antwoord op willen geven dan moeten we

nog wat achtergrondinformatie. Sinds de komst van de Machinerichtlijn

ons bewust zijn dat de Europese Richtlijnen (productrichtlijnen) Europese

begin jaren negentig (1993-1995) zijn machinefabrikanten verplicht om

wetgeving is, met als doel harmonisatie en een vrije marktwerking bin-

hun machines te leveren met een gebruiksaanwijzing volgens de eis

nen de EU te bevorderen. In alle Europese Richtlijnen staat aangegeven

1.7.4. van de Bijlage I van de Machinerichtlijn (zoals eerder aangegeven

dat de EU lidstaten de verplichting hebben om de Europese Richtlijnen in

ongeacht welke versie). Hier staat geformuleerd dat de gebruiksaanwij-

hun nationale wetgeving te implementeren. Dit betekent dus dat er in

zing een verplicht document is.

alle EU landen sprake is van dezelfde wetgeving met daaruit voortvloeiende dezelfde verplichtingen. Dus als er dan in de eis 1.7.4. van Bijlage

Gebruiksaanwijzing een wettelijk verplicht document

I van de Machinerichtlijn 2006/42/EG staat dat alle machines binnen de

In zowel de oude Machinerichtlijn 89/392/EG, Machinerichtlijn 98/37/EG

Europese Unie geleverd moeten worden met een gebruiksaanwijzing in

als de nieuwe Machinerichtlijn 2006/42/EG wordt er in de eis 1.7.4. van

de officiële taal van het land waar de machine in bedrijf wordt gesteld,

Bijlage I gesteld dat een machine met een gebruiksaanwijzing geleverd

dan geldt deze verplichting voor alle machineleveranciers binnen en bui-

moet worden. In de eis staat tevens geformuleerd in welke taal, door

ten de Europese Unie. We zouden hier kunnen spreken over de taaleis van

wie, voor wie en met welke inhoud deze gebruiksaanwijzing geleverd

de Machinerichtlijn. Dus moeten zij in Nederland machines leveren met

moet worden. Nu moeten we hier wel bij aantekenen dat de eis 1.7.4. in

een Nederlandstalige gebruiksaanwijzing.

de nieuwe Machinerichtlijn 2006/42/EG qua inhoud en de eisen aan de te verstrekken informatie uitgebreider is dan in de oude Machinerichtlijn

Omdat er sprake is van een wettelijke plicht kan hij achteraf voor een Ne-

98/37/EG.

derlandstalige gebruiksaanwijzing geen extra geld vragen. Hij mag wel vooraf de kosten voor een Nederlandstalige gebruiksaanwijzing in zijn

Als men de eis 1.7.4. leest, lijkt mij dat er geen discussie mogelijk is. Al

kostenbegroting meenemen. De kosten voor een Nederlandstalige verta-

jaren merk ik dat dit toch wel kan omdat er sprake is van het fenomeen

ling mogen ook niet apart, in de aanbieding, vermeld worden. Als men

‘wat men wil lezen’. In de praktijk blijkt regelmatig dat machinebouwers

dat wel doet dan lijkt het of de koper de keuze heeft om een goedkopere

ook anno 2014 over het meeleveren van een juiste documentatie hun ei-

versie en een duurdere versie van de machine te kopen. Deze keuze is

Robotveiligheid 023



niet aan de koper omdat we hier spreken van een wettelijke leverings-

Ondanks het feit dat er uitvoerig beschreven wordt wat er in de gebruiks-

verplichting voor de machinebouwer. Natuurlijk geldt dit hele verhaal

aanwijzing moet staan, hebben sommige fabrikanten toch hun eigen

ook voor een Nederlandse machinebouwer in omgekeerde volgorde als

uitleg. Want waar in de Machinerichtlijn gesproken wordt over een ge-

deze een machine exporteert naar één van de andere EU landen.

bruiksaanwijzing (Engels: ‘Operator Manual’) wordt door een deel van de machinebouwers ‘bedieningshandleiding’ gelezen. Hoe zo, een ge-

Mag dan een Nederlands bedrijf, als er in de aanbieding van een buiten-

kleurde bril? Uiteindelijk blijkt dat de eerder genoemde ‘taaleis’ dan de

landse machinebouwer nergens over de taal van de gebruiksaanwijzing

oorzaak blijkt te zijn. Uiteindelijke doel is dan zo min mogelijk informatie

gesproken wordt, aannemen dat de machine met een Nederlandstalige

te moeten vertalen.

gebruiksaanwijzing geleverd zal worden? Ja, want men mag aannemen dat de buitenlandse machinebouwer zijn wettelijke verplichtingen kent.

Dit betekent dat dankzij deze uitleg er allerlei varianten zijn op het ge-

Kan men achteraf als blijkt dat er toch met een anderstalige gebruiksaan-

bied van de aanlevering van documentatie. We willen even een paar

wijzing geleverd wordt, vragen om een Nederlandstalige gebruiksaan-

varianten beter bekijken:

wijzing zonder extra kosten? Ja, men kan dan een beroep doen op de eis 1.7.4. van de Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42/EG.

Een gebruiksaanwijzing is geen last, maar kan een nuttig document zijn

Toch zien we in de praktijk nog veel bedrijven, die klakkeloos de machine met een vreemdtalige gebruiksaanwijzing accepteren. Vooral machines waarvoor men niet zo gauw naar een andere fabrikant kan gaan. Deze bedrijven vergeten dan vaak dat zij volgens de ARBO wetgeving wel de

1. Een gebruiksaanwijzing beschrijft alleen het operationele gebruik van

verplichting hebben om hun werknemers te voorzien van Nederlands-

de machine. Verdere informatie (ook technische) vindt de machine-

talige werk-, bedienings- en veiligheidsinstructies. Een goede gebruiks-

bouwer niet noodzakelijk.

aanwijzing zou juist daarin goed kunnen voorzien. Als we over het ‘nut’

Over een gebruiksaanwijzing waarin alleen het operationele gebruik

van een gebruiksaanwijzing willen spreken, dan hebben we hier al een

beschreven wordt kunnen we vrij kort zijn. Hierbij kunnen we heel

zeer belangrijk argument voor de koper. Straks bij de behandeling van de

eenvoudig verwijzen naar de eis 1.7.4.2. van Bijlage I van de Machine-

inhoud van de gebruiksaanwijzing komen we nog een keer terug op de taaleis, omdat sommige fabrikanten denken dat niet alle informatie van de gebruiksaanwijzing vertaald moet worden.

richtlijn 2006/42/EG 2. Een gebruiksaanwijzing bestaat uit een Nederlandse bedieningshandleiding en allerlei vreemdtalige technische documenten met informatie over:

Maar wat hoort nu wel of niet in de gebruiksaanwijzing te staan?

a. Transport, verplaatsen en opslaan;

Hierover is, zoals al eerder gesteld, de eis 1.7.4. van de nieuwe Machi-

b. Informatie over installatie, montage en aansluiten van de machine;

nerichtlijn 2006/42/EG alleen maar duidelijker geworden dan de voor-

c. De inbedrijfstelling;

gaande versies. Het aantal punten is ook uitgebreid van a t/m h tot a t/m

d. Informatie over afstellen en onderhoud van de machine;

v. Was het voorheen nog wel eens onduidelijk welke informatie men zou

e. Het oplossen van storingen;

mogen verwachten of mogen eisen, nu staat de verplichte inhoud van de

f. Demontagevoorschriften;

gebruiksaanwijzing, in de eis 1.7.4. lid 2, duidelijk omschreven.

g. Etc.

024 Robotveiligheid

Volgens de machinebouwer moet alleen de bedieningshandleiding in de juiste taal meegeleverd worden. De andere technische documenten mogen volgens hem in één van de officiële talen (Duits, Frans, Engels) van de Europese unie geleverd worden.

door de fabrikanten aangeleverde, gebruiksaanwijzingen in één ordner te stoppen. Bij het samenstellen van een productielijn bestaande uit meerdere machines heeft de samensteller te maken met dezelfde eisen als andere machinebouwers die een stand-alone machine leveren. De sa-

Hier kunnen we eenvoudig aanvoeren dat niet alleen de bedienings-

mensteller zal voor het samenstel van de machines (de productielijn)

informatie maar ook de resterende technische informatie een wezen-

een gebruiksaanwijzing moeten maken. Volgens de eerder genoemde

lijk deel van de gebruiksaanwijzing is. Ook de technische informatie

gids is een samensteller (integrator) verplicht om de toegeleverde

wordt in de eis 1.7.3. van Bijlage I van de Machinerichtlijn 2006/42/

informatie op een logische wijze te rangschikken en te komen tot een

EG duidelijk genoemd. Dit betekent dat de gehele inhoud van de ge-

eenduidige gebruiksaanwijzing.

bruiksaanwijzing ook onder de eerder genoemde taaleis valt. Als we over gebruiksaanwijzingen spreken dan moeten we voor de vol Veel fabrikanten proberen zich dan te verschuilen achter de uitzonde-

ledigheid ook nog wijzen op een afwijking die in de Machinerichtlijn

ring zoals deze genoemd wordt in de eis 1.7.4. Bijlage I van de Machi-

is vastgelegd. Bepaalde machines mogen namelijk wel met een ander

nerichtlijn 2006/42/EG. In die uitzondering staat dat in afwijking van

soort document geleverd worden. We spreken dan over de niet voltooide

de taaleis de onderhoudsinstructies, die bestemd zijn voor gespecia-

machines. Aan de documentatie voor deze machines worden andere ei-

liseerd personeel dat in zeggenschap werkt van de fabrikant of diens

sen gesteld dan aan die van een voltooide machine. De niet voltooide

gemachtigde, slechts in één door dat personeel begrepen taal van de

machine mag geleverd worden met een montagehandleiding volgens

Gemeenschap te worden verstrekt. De gids voor toepassing van de

bijlage VI van de Machinerichtlijn 2006/42/EG. Op deze montagehandlei-

machinerichtlijn, tweede uitgave juni 2010, is hier in § 256 heel duide-

ding is niet de eerder genoemde ‘taaleis’ van toepassing.

lijk over. In die paragraaf wordt gesteld dat de genoemde uitzondering niet van toepassing is op instructies voor onderhoudswerkzaamheden,

Nu zullen sommige lezers denken wat bedoel je nu? Wat is nu weer een

die moeten worden uitgevoerd door de gebruikers of onderhoudsme-

niet voltooide machine? In een eerdere publicatie in dit blad is daar door

dewerkers, die in opdracht van de gebruiker werken.

mij al eens uitvoerig op in gegaan. Zie artikel ‘Voltooid of niet voltooid’ in Vision & Robotics nr.1:2010. In dit artikel is toen door mij gesteld dat een

3. Bij het samenstellen van een productielijn bestaande uit meerdere

robot gezien kan worden als een niet voltooide machine. Tegelijk heb ik

machines van verschillende fabrikanten is het voldoende om alle,

toen daarbij aangegeven dat ik hoopte dat robotleveranciers hun robots niet alleen met een montagehandleiding zouden gaan leveren omdat de robot systemintegrator (en uiteindelijk de gebruiker) dan veel en veel te weinig informatie zouden ontvangen. Gelukkig zien we in de praktijk ook dat de meeste robotleveranciers op dit gebied hun verantwoording hebben genomen en heel veel informatie met de robot meeleveren. In principe kunnen we hier stellen dat de formulering van de montagehandleiding voor niet voltooide machines niet uitblinkt qua duidelijkheid en dat de Europese wetgever hier best duidelijker had mogen wezen. Deels is deze tekortkoming terug te voeren op de mogelijke verschillen qua uitleg van ‘voltooid’ of ‘niet voltooid’. Voor de goede orde moeten we hier nog wel op een tegenstelling wijzen. Mag de leverancier de montagehandleiding leveren in iedere officiële taal van de Europese Unie, de Inbouwverklaring betreffende niet voltooide machines (ook wel de 2B verklaring genoemd) niet. Volgens de TIP Leg bij het aankopen van een machine altijd nadrukkelijk, in een inkoopopdracht, vast dat de machine geleverd moet worden in conformiteit met de, van toepassing zijnde, Europese Richtlijnen en dat alle documentatie geleverd moet worden in de Nederlandse taal. Laat ook de documentatie en de veiligheid van de machine onderdeel zijn van de Factory Acceptance Test (FAT). Vaak is de betaling van de laatste termijn aan deze FAT verbonden. Door het inhouden van de laatste betaling heeft men dan nog een middel om onwillige fabrikanten alsnog te dwingen tot het nakomen van hun verplichtingen.

Robotveiligheid 025



BIJLAGE VI

dige ballast vinden. Deze kunnen we jammer genoeg niet veranderen.

Montagehandleiding voor niet voltooide machines

Voor hen geldt nu eenmaal de volgende stelling: ‘Een paar weken testen

De montagehandleiding voor een niet voltooide machine moet een

en proberen kan je een middag lang het lezen van een manual besparen’.

beschrijving bevatten van de voorwaarden waaraan moet worden voldaan om een correcte assemblage met de uiteindelijke machine

Er is in dit artikel veel gezegd over de verplichte inhoud van de gebruiks-

mogelijk te maken zonder dat de veiligheid en gezondheid in gevaar

aanwijzing en de wettelijke context van het verhaal. Zijn er dan geen

worden gebracht.

leuke dingen te vertellen over de gebruiksaanwijzing? Natuurlijk wel. Ik heb in het eerste artikel over mijn praktijkervaringen al een paar voor-

De handleiding moet worden opgesteld in een officiële taal van de

beelden geschreven over komische vertaalfouten, dus zal ik u daarmee

Gemeenschap die aanvaardbaar is voor de fabrikant van de ma-

niet meer lastig vallen. Toch nog even een greep uit de ervaringen. Jaren

chine waarin de niet voltooide machine wordt ingebouwd of diens

geleden moesten wij voor een klant een gebruiksaanwijzing schrijven

gemachtigde.

voor een machine, die geëxporteerd werd naar Rusland. Het Russische bedrijf had geëist dat de gehele machine (installatie) moest voldoen aan de, van toepassing zijnde, Europese Richtlijnen. Met andere woorden de

Bijlage II lid B van de Machinerichtlijn 2006/42/EG moet hij deze wel

machine moest met een ‘CE markering’ geleverd worden. Met natuurlijk

weer in de taal van het land van levering leveren. Hier staat dat de taaleis

een vertaling van de, door ons geschreven, gebruiksaanwijzing in het

uit Bijlage I eis 1.7.4.1. lid a en b namelijk wel van toepassing is op de betreffende verklaring. We hebben in dit artikel al gewezen op het nut van een goede Nederlands-

'Wat geschreven staat is alleen waardevol als het kan gelezen worden'

talige gebruiksaanwijzing voor de gebruikers (koper) omdat zij daarmee op een makkelijke manier kunnen voldoen aan de informatie-eis uit de ARBO wetgeving. Maar wat is nu het mogelijke nut van de gebruiksaan-

Russisch. Prima. Het vertaalbureau, waar wij mee samenwerken, kon

wijzing voor de machinebouwer. Als we hierover iets willen zeggen dan

wel een goede Russische vertaling verzorgen. Wel moesten wij het do-

komen we al gauw op het gebied van de juridische aansprakelijkheid.

cument daarna nog even her-opmaken (lees hier voorzien van de juiste

Want als ik al een voordeel of nut van de gebruiksaanwijzing zou willen

plaatjes en figuren). Omdat ons Russisch niet zo goed is, had de vertaler

noemen, dan is het de mogelijkheid om de gebruiker alle informatie te

aanwijzingen gegeven waar wat moest staan. Uiteindelijk toen we het

verstrekken over wat hij absoluut wel en niet met de machine mag doen.

document klaar hadden, leek het heel wat. Voor ons zag het er heel erg

Daarmee wordt de gebruiksaanwijzing voor de machinebouwer een nut-

Russisch uit. We konden het in ieder geval niet lezen. Dus geprint en naar

tige informatiedrager. Misschien bent u ook een machinebouwer die pro-

onze klant opgestuurd. Nadat deze, met het grootste vertrouwen in ons

beert om uw verplichting zo minimaal als mogelijk na te leven. Natuurlijk

werk, de gebruiksaanwijzing aan zijn klant had opgestuurd, kreeg hij vrij

uw goed recht. Minimaal voldoen aan de eis is ook voldoen. Alleen wil

snel een berichtje terug dat het gehele document onleesbaar was en dat

ik u er wel op wijzen dat u niet alleen op basis van de Machinerichtlijn,

het zeker geen Russische vertaling was. Wat het wel was, kon men niet

maar ook in het kader van de wet op de productaansprakelijkheid ver-

zeggen. Wat bleek nu uiteindelijk? Wij hadden het document van de ver-

antwoordelijk en aansprakelijk bent voor het geen dat door u geleverd

taler bij ons ingelezen terwijl wij niet het goede lettertype beschikbaar

wordt. Dit betekent dus automatisch ook aansprakelijkheid voor onveilige

hadden. Gevolg: allerlei prachtige hiërogliefen maar geen leesbaar Rus-

situaties, onvolledige of gebrekkige informatie. Daarmee bent u dus ook

sisch. Met de juiste font konden we gelukkig onze fout herstellen.

aansprakelijk voor ongevallen, die toewijsbaar zijn aan de door u geleverde machine. Aan u dus de vraag of een ongeval met uw machine

Ik wil eindigen met te benadrukken dat een gebruiksaanwijzing geen last

veroorzaakt zou kunnen zijn omdat u misschien te weinig informatie aan-

is, maar zeker voor zowel de gebruiker als de machinebouwer een nuttig

geleverd hebt? Want bij het opstellen van uw gebruiksaanwijzing kunt

document kan zijn. Natuurlijk met alle kanttekeningen die ik in dit artikel

u ook uitgaan van het principe dat een gewaarschuwd mens telt voor

vermeld heb. Het beste kan ik dat onderbouwen met een klein gedeelte

twee. Vanuit de Amerikaanse wetgeving zijn er genoeg zaken bekend

van een citaat van Gerrit Komrij: ‘Wat geschreven staat is alleen waarde-

waar fabrikanten, omdat ze te weinig gewaarschuwd hadden voor be-

vol als het kan gelezen worden’.

paalde risico’s, uiteindelijk werden veroordeeld. Denk maar eens aan het verhaal dat in omloop is over de dame die een schadevergoeding kreeg voor brandwonden op haar benen omdat de koffie, die ze bij een drive-in gekocht had, te heet geweest zou zijn. De schadevergoeding loog er niet om. Sindsdien staat op alle bekertjes koffie die je bij een drive-in koopt

B. INBOUWVERKLARING BETREFFENDE NIET VOLTOOIDE MACHINES

de opmerking ‘Caution this coffee can be hot’.

Deze verklaring en de vertalingen daarvan moeten worden opgesteld volgens dezelfde voorwaarden als de gebruiksaanwijzing (zie bijlage

Zitten we natuurlijk nog wel met het probleem van die eigenwijze ge-

I, punt 1.7.4.1, onder a) en b)); zij moeten beschikbaar zijn in machi-

bruikers (lees techneuten) die gebruiksaanwijzingen maar een overbo-

neschrift of in handgeschreven hoofdletters

026 Robotveiligheid

Nieuwe anti-manipulatienorm Machines worden op grond van de Europese Machinerichtlijn voorzien van veiligheidsschakelaars en blokkeervoorzieningen. Soms worden deze beveiligingen omzeild om meer rendement te behalen. Dit kan gevaarlijke werkomstandigheden opleveren. De nieuwe norm NEN-EN-ISO 14119 moet deze manipulatie voorkomen.

moet zijn, moet volgens de nieuwe norm ook voorkomen worden dat deze

NEN-EN-ISO 14119 verplicht machinebouwers om maatregelen te nemen

beveiliging kan worden omzeild. Daaronder wordt verstaan: het handma-

om manipulatie van industriële veiligheidsbesturingen en -systemen te-

tig verwijderen van schakelaars of besturingstechnische actuatoren uit de

gen te gaan. De nieuwe norm rust op 3 pijlers:

blokkeervoorzieningen, of het gebruik van 'gemakkelijk beschikbare ob-

1. Aanleidingen reduceren door ergonomisch te ontwerpen.

jecten' als schroeven, naalden en touw.

2.  Mogelijkheden reduceren door moderne veiligheidsapparatuur toe te Maatregelen

passen. 3.  Voordelen reduceren door geen beloning te laten ontstaan, bijvoor-

Omzeilen van de beveiligingsmiddelen is het beste te voorkomen door machines zó te ontwerpen dat manipulatie geen voordeel biedt en dus de

beeld door een wachttijd te activeren. Machinebouwers en –installateurs doen er verstandig aan de nieuwe norm

prikkel om dit te doen ontbreekt. Een goede machinefabrikant of –instal-

snel in huis te halen. De norm is namelijk Europees geharmoniseerd bij

lateur beoordeelt volgens de normontwikkelaars of de machine in een

Europese Machinerichtlijn, waardoor een zekere verplichting ontstaat om

bepaalde situatie, bijvoorbeeld bij

deze toe te passen.

storingen, zulk gedrag zou kunnen uitlokken.

'Omzeilen'

Vaak is in dat geval een technische

Deze norm stelt dat de ontwerper van de machine maatregelen moet ne-

ingreep - bijvoorbeeld het plaat-

men om het omzeilen van industriële veiligheidsvoorzieningen te voorko-

sen van een simpel camerasy-

men. Daarbij moet 'redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik' worden

steem of toepassing van 'hold to

beoordeeld. De eerste versies van de NEN-EN-ISO 14119 en NEN-EN 1088

run' - de beste oplossing. De nieu-

stelden deze eis nog niet. 'Omzeilen' is volgens de definitie in de nieuwe

we norm voorziet in een vijftal

norm een actie die een blokkeervoorziening manipuleert en buiten bedrijf

aanvullende technische maatrege-

stelt of zelfs volledig 'bypast'. Als gevolg hiervan wordt een machine ge-

len om het omzeilen van blokkeer-

bruikt op een gevaarlijke en door de fabrikant niet bedoelde wijze, zonder

voorzieningen te voorkomen

de noodzakelijke veiligheidsmaatregelen. Toegankelijk Hoewel de blokkeervoorziening voor onderhoud en inspectie toegankelijk

Nieuwe NEN-EN-IEC 60204 Er wordt wereldwijd hard gewerkt aan een nieuwe NEN-EN-IEC 60204, met de titel ‘Elektrische veiligheid van machines’. Met de nieuwe norm worden de jongste innovatieve industriële installatietechnieken nog beter toepasbaar. Dat maakt hogere productierendementen haalbaar, met behoud van het in wet- en regelgeving vereiste niveau van veiligheid. Het stelsel van normen dat van kracht is bij on-

trische veiligheid van machines en industriële

missie voor Ondernemingen en Industrie een

der meer de Europese Machinerichtlijn wordt

installaties NEN-EN-IEC 60204-1 is nu, na

nieuwe ‘Gids voor de toepassing van Machine-

– analoog aan de geavanceerde industriële

2 commentaarrondes met 19 internationale

richtlijn 2006/42/EG, 2de editie 2010’ opge-

technologie – steeds complexer. Maar door de

vergaderingen, bijna klaar. Na vertaling zal

steld. Deze zal ook in ons land worden uitge-

jongste Europese normontwikkelingen gaan

deze nieuwe norm ook bij NEN beschikbaar

bracht door NEN, net als een nieuwe

de wereldwijde IEC- en ISO-normen ook steeds

zijn. In verband met de vele wijzigingen in

praktijkgids die op de gewijzigde normen

meer onderlinge samenhang vertonen.

deze en andere industriële normen – samen

wordt gebaseerd.

De nieuwe wereldwijde norm voor de elek­

zijn dat er zo’n 900 - heeft de Europese Com-

Veiligheidsnieuws 027

Tapijtproducent verhoogt productiezekerheid met lichtschermen

Precisie met licht Banner EZ Array metende lichtschermen controleren de breedte van het tapijt.

Deze productielijn van naaldvilttapijt levert meer dan 45 miljoen vierkante meter tapijt per jaar.

IO-blok met connectie via IO-Link en Profibus voor digitale meetsignalen.

028 Lichtsensoren

“We zijn nu verzekerd van een constant hoge kwaliteit”, aldus Freddy Bolt, Elektro-engineer bij Vebe Floorcoverings (links). Rechts op de foto Alfred Steenbergen, Sales Manager Turck.

Tekst: Liam van Koert

Hoge precisie en betrouwbaarheid door Banner EZ Array metende lichtschermen.

Genemuiden, een stad in het noorden van Nederland, staat bekend als centrum van tapijtfabrikanten. Veruit het grootste bedrijf is Vebe Floorcoverings, onderdeel van de Condor-Group, een bedrijf dat al meer dan 80 jaar bestaat. Met 250 medewerkers en een productie van 45 miljoen vierkante meter tapijt per jaar in meer dan 60 verschillende types is het wereldmarktleider in naaldvilttapijt. In het afgelopen jaar koos Vebe voor Banner lichtsensoren. Een flinke uitdaging werd daarmee getackeld: de precieze meting van de breedte van het tapijt. Elektro-engineer Freddy Bolt begeleidde de installatie en vertelt over het resultaat. Bij de productie van naaldvilttapijt gaat het om

zijn deze voorbereid op aansluiting op Profibus-

betreft de prijs kan ik zeggen dat de prijs-/

precisie en een constant hoog kwaliteitsniveau.

netwerken. Wij gebruiken Profibus als veldbus

kwaliteitverhouding in orde is. Al met al kan ik

Zeker als je bedenkt dat het tapijt met snelhe-

voor de besturing van het productieproces. Bij

concluderen dat we er heel tevreden over zijn.”

den tot 35 meter per minuut wordt geprodu-

het binnenhalen van het signaal willen we

ceerd. Een kleine fout heeft dan al snel grote

geen conversie van analoog naar digitaal. Het

gevolgen. Freddy Bolt legt uit: “Naaldvilttapijt

meetresultaat van de sensor willen we direct

Snel gelezen

wordt altijd opgebouwd vanuit verschillende

digitaal inlezen in de PLC. Aan het begin en aan

Tapijtfabrikant Vebe Floorcoverings instal-

lagen. We beginnen met een rol van 4 meter

het eind van de productielijn hebben we twee

leerde een jaar geleden twee paar Banner

breed en een diameter van ruim 1,50 meter.

EZ-array metende lichtschermen geplaatst. De

EZ-array metende lichtschermen voor het

Dat noemen we het moederdoek. Daar wor-

digitale signalen van deze lichtschermen wor-

meten van de breedte van tapijt. Het resul-

den in de coatinglijn meerdere lagen lijm en

den van daaruit via IO-Link naar twee IO-Link

taat hiervan was een precisie van 2,5 mm

doek op aangebracht. Door zwaartekracht en

blokmodules geleid. Vanuit deze blokmodules

(een factor 10 nauwkeuriger dan de oude

mechanische weerstand wordt het tapijt ech-

wordt weer verbinding gemaakt met het Pro-

oplossing), directe melding van verstorin-

ter tijdens het productieproces onbedoeld in

fibus-netwerk zodat het signaal ongemodifi-

gen en voorkoming van kwaliteitsverlies,

de lengterichting opgerekt. Daardoor wordt

ceerd bij de PLC wordt aangeboden.”

afgekeurde producten en ongewenste pro-

het tapijt ook smaller. Om de kwaliteit op het

ductiestops.

gewenste niveau te houden en afkeur te voor-

Resultaat hoge kwaliteit

komen, is het belangrijk dat we de breedte van

Inmiddels is er al een jaar verstreken sinds Vebe

het tapijt constant en precies weten. Daarom

de EZ-arrays heeft geïnstalleerd. Wat is het re-

Vebe Floorcoverings

meten we aan het begin van de bewerking en

sultaat? “Het resultaat is nu dat de operators op

Vebe Floorcoverings is een echt familiebe-

aan het eind hoe breed het tapijt daar is. Met

tijd worden gewaarschuwd als er iets mis gaat

drijf met een zeer lange traditie. Het be-

deze meetgegevens kunnen we de productie

in de productie. Daarmee voorkomen we kwa-

drijf produceert non woven naaldvilttapijt,

gecontroleerd laten verlopen. En indien nodig

liteitsverlies en afgekeurde producten. En het

tapijttegels, schoonloopmatten, deurmat-

de productie bijstellen. We hadden wel een ou-

voorkomt ongewenste stops, wat anders neer-

ten en kunstgras. Het is een grote speler in

der systeem om de breedte op te meten, maar

komt op verspilling van tijd, geld en materiaal.

deze producten en levert aan woningbouw,

dat was niet nauwkeurig genoeg. Daarom zijn

In plaats daarvan zijn we nu verzekerd van een

kantoren, vrijetijdssector en automotive in-

we op zoek gegaan naar een beter meetsy-

constant hoge kwaliteit. Dat resultaat is onder

dustrie. www.condor-group.eu

steem.”

meer te danken aan de grote nauwkeurigheid van de meting. Deze bedraagt nu 2,5 mm,

Oplossing met Banner

waarmee deze een factor 10 nauwkeuriger is

De zoektocht naar een betere oplossing voerde

dan de oude oplossing. Een ander voordeel is

al snel naar de Nederlandse vestiging van Turck

dat de lichtsensoren gemakkelijk te koppelen

in het nabijgelegen Zwolle. De reden hiervoor

zijn aan ons bussysteem. De montage van de

is dat Turck bekend staat als probleemoplos-

schermen op de machine gaat ook gemakke-

ser; een fabrikant die verder gaat dan alleen

lijk en snel. Het is feitelijk niet meer dan een

de levering van standaard producten. Freddy

kwestie van aansluiten en even goed uitlijnen.

Bolt: “Uit ons contact bleek al snel, dat hun me-

Heel praktisch is dat het display aangeeft of de

tende lichtschermen van Banner de gewenste

uitlijning OK is. Ook in dit opzicht onderscheidt

nauwkeurigheid konden leveren. Bovendien

Banner zich positief van andere producten. Wat

Lichtsensoren 029

'Sommer' wordt 'Zimmer' Onlangs kondigde Zimmer GmbH aan dat de afzonderlijke bedrijven Sommer Automatic en Zimmer Technische Werkstätten verder door het leven gaan als de Zimmer Group. Voor het Nederlandse ZVS Techniek bracht dit nieuws een positieve wending. Het bedrijf is nu verkozen tot exclusief distributeur van Zimmer robotcomponenten voor de hele Benelux. ZVS Techniek staat te boek als een

tomatic vertegenwoordigt. Vooral

hand geleverd worden, brengt een

vel vooral te maken met de korte

echte grijperspecialist. Waarschijn-

in de Duitse machinebouw, maar

aanzienlijk synergetisch voordeel.”

lijnen die er al met beide bedrijven

lijk heeft dit te maken met het

ook in Nederland staat Sommer

Met de bundeling van de twee

bestonden.

feit dat het bedrijf in Nederland

bekend als een producent van zeer

afzonderlijke bedrijven profileert

al 12,5 jaar het merk Sommer Au-

hoogwaardige grijpers en aanver-

de nieuwe Zimmer Group zich nu

“Als je maatwerk met een hoog

wante robotcomponenten zoals

als een ‘knowhow factory’ met

serviceniveau wilt leveren, dan ont-

zwenkeenheden, wisselaars en

zes

Drie

kom je er niet aan een zeer goede

vacuümcomponenten. Hoewel de

hiervan, te weten de stootdem-

verstandhouding met je toeleve-

grijper voor ZVS Techniek nauwe-

pers, de loopwagenklemmen en

ranciers op te bouwen. Alleen door

lijks geheimen kent, is het bedrijf

de robotcomponenten, komen in

nauw met hen samen te werken

vooral sterk in het totaalplaatje.

de Benelux voor rekening van ZVS

doe je kennis op van de producten,

Techniek.

laatstgenoemde

kun je klantspecifieke wijzigingen

“We proberen altijd een zo effi-

technologiegroep zal het nog even

aan standaard componenten door-

ciënt en kosteneffectief mogelijke

duren voordat de naam Sommer

voeren, heb je snel vervangingson-

oplossing voor onze klanten te

Automatic helemaal van het toneel

derdelen voor de klant in huis als

realiseren”, licht mede-eigenaar

verdwijnt. Daarvoor is het merk te

bijvoorbeeld stilstand dreigt, of kun

Jeroen van den Heuvel de ZVS-aan-

veel een begrip in automatiserings-

je anticiperen op nieuwe ontwik-

pak toe. “Om dit goed te kunnen

land. Maar uiteindelijk zal alleen de

kelingen in het productportfolio.

doen hadden we al de producten

bekende oranje letter S op de pro-

Het is deze wederzijdse vertrou-

van Zimmer Technische Werkstät-

ducten overblijven. Waarom juist

wensband en onze knowhow ten

ten in ons assortiment, die we ook

ZVS Techniek is gekozen om ook

aanzien van drie technologiegroe-

in België en Luxemburg leverden.

het Sommer Automatic-portfolio in

pen die uiteindelijk heeft geleid tot

De producten vullen elkaar goed

de hele Benelux te vertegenwoor-

een exclusieve vertegenwoordiging

aan en het feit dat zij nu uit één

digen, heeft volgens Van den Heu-

voor de Benelux.”

technologiegroepen.

Voor

Kuka neemt belang van 51% in Reis Robotics Kuka neemt 51% van de aandelen van Reis Robotics over, een 57-jaar oud

van Kuka AG, legt uit: "Reis past uitstekend in onze lange termijn strategie.

Duits familiebedrijf. De familie Reis bezit op dit moment 100% van de aan-

We willen ons begeven in nieuwe industriesectoren en vooral onze aanwe-

delen van de robotics supplier en system integrator en behoudt voorlopig

zigheid in China uitbouwen. We zien ook grote mogelijkheden voor geza-

een minderheidsbelang. Reis telt 1.300 medewerkers en heeft een omzet

menlijke productontwikkeling."

van $ 178.000.000. De hoofdvestiging bevindt zich in Obernburg in de buurt van Frankfurt am Main, verder heeft het bedrijf de op een na grootste faciliteit in Kunshan China met ongeveer 200 medewerkers. Niet geheel toevallig heeft Kuka onlangs een productiefaciliteit in Shanghai geopend, Kunshan en Shanghai liggen dicht bij elkaar. Dr. Till Reuter, CEO

030 Branche Bulletin

Branche Bulletin

Phaer exlusief distributeur IDS in Benelux De Duitse cameraproducent IDS Imaging Development Systems GmbH

zamenlijke middelen effectiever inzetten om zowel klanten als partners

heeft Phaer bvba tot exclusieve distributeur van haar industriële came-

nog beter van dienst te zijn.”

ra’s en haar Ensenso 3D camera in de Benelux verkozen. Door het aan-

Naast een nog betere dienstverlening ziet Koenraad Van de Veere, zaak-

halen van de banden met een exclusieve samenwerkingovereenkomst

voerder en eigenaar van Phaer, grote groeikansen voor beide bedrijven.

verwachten beide bedrijven dat ze visiongebruikers in de Benelux nog

Ik ben er van overtuigd dat Phaer in deze nieuwe samenwerkingsvorm

beter van dienst zullen zijn.

extra voordeel en voorsprong aan haar klanten en de markt kan geven, wat een zeer positieve impact op de groei zal hebben. Door de toe­

Het Belgische Phaer, een visionspecialist uit Gentbrugge, is sinds 2007

gevoegde waarde die we bieden zijn we in staat om op korte termijn

een van de belangrijkste distributiepartners van IDS in de BeNeLux. Als

volledig nieuwe marktsegmenten aan te boren”. “We zijn zeer verheugd

reden voor de keuze voor deze samenwerking verwijst IDS naar het eer-

met het exclusieve distributeurschap en de kans om IDS in de Benelux te

lijk en professioneel handelen van Phaer waarbij de klant centraal staat.

representeren”, aldus Van de Veere.

IDS waardeert Phaer’s diepgaande visionkennis, de grote ervaring met haar producten, de goede relatie met haar eigen medewerkers en haar klantgerichte houding. IDS geniet wereldwijd het imago van pionier en succesvol trendsetter. Phaer is hiermee perfect complementair, zo blijkt uit een Nederlands marktonderzoek. “Phaer is een strategische en belangrijke zakenpartner van IDS. We zijn ervan overtuigd dat dit nieuwe partnerschap op de lange termijn voor beide bedrijven meer groeipotentieel en significante synergie-effecten zal opleveren”, licht Marian Petrovic, Sales Director EMEA bij IDS toe. “Phaer biedt een uitstekende technische expertise op het gebied van geavanceerde visiontechnologie en heeft zich bewezen als een zeer competent distributeur. Door onze exclusieve samenwerking kunnen we ge-

Valk Welding boekt 25% omzetgroei Valk Welding heeft in 2013 een omzetgroei van

Wizard zorgt Valk Welding ervoor dat het draad-

internationale activiteiten verder zullen worden

25% gerealiseerd. CEO Remco H. Valk ziet vooral

transport naar lasrobots storingsvrij verloopt. De

uitgebouwd. Daarvoor zal Valk Welding zich ook

de intensivering van verkoopactiviteiten in het

verkoop van deze productgroep is ook het afge-

presenteren op vakbeurzen in Zweden en Polen.

algemeen en de inzet van nieuwe technologieën

lopen jaar gestegen, mede doordat de Duitse

Om de groei op te kunnen vangen is inmiddels

als voornaamste redenen van de groei. “De bui-

automobielindustrie de voordelen van deze sy-

gestart met de bouw van een nieuwe robotas-

tenlandse vestigingen hebben een gelijkwaar-

stemen heeft ontdekt.

semblage hal met een oppervlakte van circa 1.700 m². Hiermee zal de totale assemblageca-

dige bijdrage aan de groei geleverd, waarbij de opening van de nieuwe Franse vestiging ten

Valk Welding voorziet voor de komende jaren

noorden van Parijs heeft geleid tot verhoogde

dat de groei zich voort zal zetten, waarbij de

paciteit toenemen tot circa 5.000 m².

verkopen in Noord-Frankrijk. In Denemarken zijn we inmiddels marktleider en hebben we nieuwe medewerkers aangenomen en een bedrijfspand aangeschaft.” Op het gebied van nieuwe technologieën is het vooral de ARC-EYE lasersensor, het lasnaadvolgsysteem van Valk Welding, die nieuwe applicaties mogelijk heeft gemaakt die tot voor kort onmogelijk waren. Ook ADK Techniek, dat zich geheel specialiseert op speciaal lasautomaten, heeft met een omzet van 2 miljoen een belangrijke bijdrage geleverd aan de omzetgroei. Met de lasdraadgeleidingssystemen van Wire

Branche Bulletin 031

Automatica 2014:

Snel en efficiënt betere producten maken Sinds 2004 is er in de even jaren in de Messe van München altijd wat bijzonders te zien. En ook dit jaar is het beursgebouw van deze sfeervolle Beierse stad weer het toneel voor de beurs Automatica. Met als thema ‘Snel en efficiënt betere producten maken’ - wie wil dat niet -

Automatica neemt een bijzondere plek in in

Genoeg gesprekstof

Hierbij zal er speciale aandacht zijn voor IT-se-

het Duitse beurslandschap. Want hoewel er ge-

Met als hoofdthema ‘Snel en efficiënt betere

curity en voor de bescherming van intellectual

noeg grote evenementen zijn waar de automa-

producten maken’, strijken begin juni verschil-

property en knowhow.”

tiseerder zijn hart op kan halen, is het de enige

lende robotverenigingen in München neer. Zo

beurs met een sterke focus op robotica, vision

zullen ook dit jaar zowel het International Ro-

Composieten

en handling. Natuurlijk noemt de organisatie

bot Federation , VDMA Robotic + Automation en

Een nieuw thema tijdens Automatica 2014 zal

in haar lijstjes ook onderwerpen als sensoren,

EUnited Robotics aanwezig zijn. Het IFR organi-

ook de productie en het bewerken van com-

drives, besturingen, positioneersystemen en

seert er van 2 tot 4 juni het International Sym-

posietmaterialen zijn. Volgens Witteman staat

veiligheidssystemen, maar feit blijft dat de

posium on Robotics en sluit af met een ronde-

de automatisering hiervan nog in de kinder-

beurs dankzij een grote vertegenwoordiging

tafeldiscussie voor CEO’s. Ook EUnited gaat aan

schoenen en is het - ook gezien voorgenoemde

van de automobielindustrie vooral bekend is

tafel en dat met niemand minder dan met onze

thema en de belangen voor de automotive hier

geworden om haar grote robotica-aanbod. En

eigen Neelie Kroes. Als vice-voorzitter van de

verdere stappen in te zetten - hoog tijd voor

terecht, want met bijna 31.000 bezoekers uit

Europese Commissie en verantwoordelijk voor

een platform dat dit adresseert. “Met de al-

111 landen is het de grootste robotbijeenkomst

digitale agenda zal zij op 2 juni een dinnerde-

maar strenger wordende CO2 eisen is het zaak

in zijn soort in Europa.

bat leiden. De VDMA borduurt met een stand,

dat auto’s al maar lichter worden. Een voor de

een bijeenkomst en een Award voort op haar

hand liggende stap is het gebruikmaken van

Blue Competence initiatief. Met dit programma

lichtere materialen als aluminium, magnesium

wil de VDMA duurzaamheid door technolo-

en koolstofvezel versterkte kunststoffen. Maar

gische innovatie bevorderen, waarbij verder

dat we nog niet ver genoeg zijn deze nieuwe

gekeken wordt dan naar alleen energie. Beurs-

generatie auto’s in serieproductie te maken

organisator Armin Witteman laat weten dat

zie je bijvoorbeeld bij het prestigieuze i3 pro-

ook het grote Duitse thema Industrie 4.0 een

ject van BMW. Hier wordt de auto horizontaal

belangrijke plek zal innemen tijdens Automa-

opgebouwd waarbij het chassis uit aluminium

tica 2014. “Zowel op de beursvloer als tijdens

wordt gemaakt, maar het passagiersgedeelte

de verschillende bijeenkomsten zullen we het

uit kunststof. Beide delen worden met elkaar

hebben over Smart Factories. We hebben er-

verlijmd nadat ze volledig zijn samengesteld.

voor gekozen laatstgenoemde term te gebrui-

Om dit op grote schaal te kunnen zijn innovatie-

ken omdat we ons specifiek willen richten op

ve verbindingssystemen nodig waarin high-tec

de productie van producten met ‘seriegrootte

robotica, dosering en sensoren een perfect sy-

1’ met behulp van autonome, zichzelf optimali-

steem vormen. Ruimtes tussen panelen moe-

serende en configurerende productiesystemen.

ten in-line worden gemeten, en er is een real-

032 Automatica

Tekst: Liam van Koert

wil de beursorganisatie meer focus leggen op de zakelijke voordelen van automatisering.

Automatica vindt plaats van 3 tot en met 6 juni 2014 in de Messe München. Gelijktijdig vinden op het zelfde terrein ook de beurs Intersolar Europe en de beurs Maintain plaats. Ga voor meer informatie naar www.automatica-munich.com

time besturing vereist voor de dosering van

producten kunnen worden geproduceerd, heb-

nieuwe milieuvriendelijke lijmen in combinatie

ben we ze een eigen plek op de beurs gege-

met de processnelheid van de robots. Tijdens

ven. De toepassingen die je op dit deel van de

Automatica 2014 zal er zowel op de beursvloer

beurs terugvindt zijn onder andere mobiele

als tijdens een conferentie extra aandacht zijn

platformen, professionele schoonmaakrobots

voor dit soort uitdagingen die lichtgewicht con-

voor onder andere vloeren, tanks en buizen,

structies en met name composieten met zich

productieassistenten, monitoring, inspectie en

meebrengen”, aldus Witteman.

onderhoud en natuurlijk logistieke toepassingen. Naast complete robotsystemen zullen op

Volwassen servicerobots

dit deel van de beurs ook aanvullende compo-

Wie al eens eerder op Automatica is geweest,

nentenaanbieders te vinden zijn.”

herinnert zich ongetwijfeld de hal waar alle robotsystemen van de toekomst zich verzameld

Benelux ondervertegenwoordigd

hebben. Het is het domein van vele universitei-

Uiteraard zijn we ook benieuwd naar wat Auto-

ten en organisaties als het Frauenhofer Instituut

matica de Benelux bezoeker en/of exposant te

en de Duitse lucht- en ruimtevaartorganisatie

bieden heeft. “Zoals gezegd is Automatica een

DLR. Traditioneel waren hier ook vele servicero-

echte internationale beurs. Voor de Nederland-

bots te vinden die er hun rondje over de beurs-

se bezoeker zou ik zeggen dat het een mooie

vloer maakten of de bezoekers iets aanboden.

buitenkans is om zo’n internationaal deelne-

Dit jaar heeft de organisatie van Automatica

mersveld op het gebied van robotica relatief

gemeend er goed aan te doen juist deze Ser-

dicht bij huis te hebben. Voor de exposanten uit

vicerobots een eigen stek te geven. Sommige

de Benelux geldt natuurlijk een vergelijkbaar

van hen zijn immers volwassen genoeg ge-

argument. We verwachten zo’n 740 exposan-

worden om zich te mengen in de business to

ten uit 40 landen. En de eerlijkheid gebied te

business arena. Witteman: “De servicerobot is

zeggen dat de Benelux - helemaal gezien hun

duidelijk een ander ‘beest’ dan de indus­triële

staat van dienst op robotgebied - met vijf deel-

robot, met diverse nieuwe spelers en een groot

nemers toch wat ondervertegenwoordigd is.

groeipotentieel. Om deze nieuwe spelers uit

Maar het is nog niet te laat. Er is nog plek en

het R&D-licht te halen en om de bezoekers te

de economie trekt aan, dus wellicht is dit een

laten zien dat er tegenwoordig ook met ser-

goed moment om voor nieuwe business ook

vicerobots sneller en kostenefficiënter betere

eens over de grenzen te kijken.”

Automatica Rubriek 033

Techni-Show toont transitie van vakmangeoriënteerde naar procesgeoriënteerde industrie

Flexibel automatiseren een must Grote Nederlandse toeleveranciers hebben de voorbije jaren de stap naar flexibele automatisering gezet. Mede hierdoor oogsten ze succes in exportmarkten. De komende jaren zullen ook de kleinere toeleveranciers deze stap moeten zetten. Doen ze dit niet, dan kan de make or buy beslissing van uitbesteders wel eens anders uitpakken. Exposanten tonen op Techni-Show 2014 oplossingen hiervoor én laten zien wat dit betekent voor de medewerkers. De Nederlandse maakindustrie heeft zich deels

om automatiseringsoplossingen in eigen huis

gezet, nu volgen ook de kleinere. “Er bestaat

al ingesteld op kleine series. “Grote series,

te ontwikkelen en te bouwen. Hans Kamphuis,

geen weg terug meer”, denkt Cox. “De business

1.000 stuks of meer, zie je haast niet meer in

marketing manager bij Wila, fabrikant van

is tegenwoordig keihard. Je zult op een slimme

Nederland. Men wil niet méér onderdelen dan

gereedschappen voor kantbanken, ziet in de

manier de producten moeten maken, anders

deze week nodig zijn”, zegt Harry Cox, directeur

plaatwerkindustrie dezelfde trend. Het bedrijf

kom je niet meer mee.”

van Hermle Nederland, een van de exposanten

uit Lochem heeft klanten die vandaag enkel

op Techni-Show 2014, 11 tot en met 14 maart

datgene produceren wat echt nodig is. “Ook al

Mens-onafhankelijk

in de Jaarbeurs in Utrecht. Hermle heeft er als

weten ze dat ze volgende week hetzelfde stuk

Dat ziet ook Bram de Koning, directeur van

machinebouwer niet voor niets voor gekozen

moeten maken, toch doen ze het niet. Ze willen

Cellro en van matrijzenmaker Promatrix. Door

0 voorraad en wisselen 10 tot 80 keer op een

de hoge mate van flexibele automatisering

dag gereedschappen.”

hebben de grote Nederlandse verspaners vandaag de dag amper nog stelkosten. De

034 Beursupdate

Geen weg terug

inrichting van de machines gebeurt geauto-

Daarom investeren de bedrijven die voorop lo-

matiseerd. Ook bij kleine series. In de matrij-

pen in de maakindustrie al sinds 2000 volop in

zenmakerij die hij naast Cellro leidt, gaat dat

automatisering. In eerste instantie vooral robo-

zelfs op voor enkelstuks productie. “We maken

tisering. Ze worden hiertoe mede gedwongen

daar nul repeat orders. Toch hebben we de

doordat de huidige, geavanceerde machines

hele handling geautomatiseerd en is ook het

niet meer rendabel zijn als ze alleen in dag-

programmeren vergaand geautomatiseerd. Per

dienst worden gebruikt. “Een 5-assige freesma-

dag gaan tot wel 20 delen over een machine,

chine kun je als stand alone machine haast niet

maar we zijn er niet meer mens-afhankelijk in

meer rendabel inzetten in alleen de dagdienst”,

de productie.” Bram de Koning ziet de Neder-

geeft Harry Cox toe. Daarom ziet Hermle klan-

landse markt op een kantelpunt komen. Waren

ten ofwel een eenvoudige robotisering aan

het tot nog toe vooral de grote toeleveranciers

de machine koppelen of klanten stappen over

die flexibel hebben geautomatiseerd, nu moe-

naar volautomatisering. Ze bouwen een com-

ten ook de kleinere deze stap zetten. “De grote

plete productiecel die 24/7 produceert. Grote

besteden nogal wat werk uit. Intern rekenen ze

toeleveranciers hebben deze stap als eerste

niet meer met stelkosten, maar bij hun toele-

veranciers moeten ze die nog wel betalen. Dat

Plaatbewerking: makkelijker maken

willen ze niet langer.” Hierdoor ontstaat prijs-

In de plaatbewerking spelen dezelfde ontwik-

druk. Automatiseren kleinere toeleveranciers

kelingen. “De series worden kleiner, de produc-

niet, dan zou de make or buy beslissing van

ten complexer en er zijn minder professionele

de uitbesteders wel eens anders kunnen gaan

kanters beschikbaar”, vat Hans Kamphuis van

uitvallen. Ze zullen dan uiteindelijk weer méér

Wila samen. Het verschil met de verspaning is

zelf gaan maken.

wel dat in deze sector veel bedrijven aan de voorkant al een automatiseringsslag hebben

Gebrek aan personeel

gemaakt. Vaak staan er snelle lasersnijmachi-

Gebrek aan goede vakkrachten is de tweede

nes, dikwijls gekoppeld aan plaatmagazijnen

reden waarom ook kleinere toeleveranciers

en sorteerunits. Bottleneck is hier de kantpers.

moeten automatiseren, denkt Harry Cox van

Een mogelijke oplossing is een robot voor de

Hermle. Hij ziet bij zijn klanten het gebrek aan

kantpers. Hans Kamphuis vindt dat de gebrui-

goede verspaners toenemen. “Het werk is niet

ker zelf de afweging moet maken of hij roboti-

het probleem, wel de beschikbaarheid van

seert. Voor de niet-gerobotiseerde situatie heb-

personeel.” Bram de Koning denkt wel dat de

ben de engineers van Wila enkele oplossingen

kleinere bedrijven een andere oplossing vra-

ontwikkeld om het manueel wisselen van ge-

gen dan de grote robotcellen. Ze hebben juist

reedschappen te versnellen, minder belastend

behoefte aan een systeem dat het repeatwerk

te maken en de foutkans te verkleinen.

van de frezer of draaier overneemt. “De auto-

Op Techni-Show 2014 dingt Wila met het E2M

matisering moet aansluiten bij de manier van

‘Easy to Move’ gereedschap en de Smart Tool

werken: makkelijk programmeerbaar, vandaag

Locator, een LED-systeem in de gereedschap-

inpluggen op machine a, morgen op machine

houder mee naar de innovatie awards. Het

b, zodat de vakman kan doen waarvoor hij

‘Easy to Move’ systeem is bedoeld voor het

is opgeleid.” En dat is in zijn ogen het proces

eenvoudig en snel wisselen van zware ge-

voorbereiden en stabiel houden. Precies hierop

reedschappen (boven de 12,5 kilo). De opera-

speelt Cellro in met de nominatie voor de Tech-

tor ziet op de monitor welke gereedschappen

ni-Show Award, de Xcelerate, een compacte en

gewisseld moeten worden en kan ze vanaf de

eenvoudig bedienbaar robotsysteem voor aan

Press Productivity ToolStation zo in de boven-

een frees- of draaimachine.

balk schuiven. De LED-lampjes in de gereedschaphouder geven de exacte positie aan.

Beursupdate 035

Ook organisatorisch gaan de maakbedrijven

De kennis is er wel in Nederland. Je moet deze

de kortere wisseltijd van het gereedschap en de

veranderen, voorspelt Jos van Erp, program-

alleen toegankelijk maken. Scholen moe-

geringere fysieke belasting.” Kortom makkelijk,

madirecteur Human Capital agenda bij Holland

ten hun deuren ’s avonds openen, bedrijven

veilig en snel. Bovendien wordt de ondernemer

High Tech. Dit cluster van high tech system

moeten meedoen met leerlingen begeleiden,

minder afhankelijk van de vakkennis van de

suppliers en maakbedrijven brengt op Techni-

stageplaatsen et cetera. “Bouw in het hbo mi-

man aan de machine. Door de positieweergave

Show 2014 de human capital agenda onder de

noren zo op dat medewerkers uit het bedrijfs-

op het scherm en in de Smart Tool Locator in

aandacht, die de transitie de komende jaren

leven individueel mee kunnen doen. Dat is een

de gereedschaphouder is verkeerd plaatsen

ondersteunt. “De toekomst is niet meer wat

geweldige manier om reguliere kennis uit het

van gereedschappen haast uitgesloten. “De

het geweest is”, zegt hij. “Alles verandert. De

mbo en het hbo te ontsluiten”, geeft hij als

eindgebruiker moet zelf kiezen of hij een robot

medewerkers moeten straks processen kunnen

suggestie. Jos van Erp is helemaal niet somber

neemt of manueel kant met dit systeem. Dat

overzien en ingrijpen als het nodig is. De grote

over de kwaliteit van het Nederlandse onder-

is productafhankelijk, maar hiermee maken we

uitdaging zal zijn de medewerkers hierin mee

wijs. Dat is helemaal niet zo slecht. Wel vindt

het manueel kanten weer productiever.”

te nemen.” In de human capital agenda zet de

hij dat de instellingen keuzes moeten maken,

Hans Kamphuis: “De winst die je behaalt, zit in

topsector High Tech Systemen & Materialen

zich moeten durven te specialiseren als het om

Omslag naar procesgeoriënteerd

(HTSM) in op meer instroom in het technisch

leven lang leren gaat. “We moeten een keuze

Deze ontwikkelingen gaan grote invloed heb-

beroepsonderwijs, effectieve samenwerking

durven te maken: waar gaan we heen? En dan

ben op de bedrijven in de Nederlandse maakin-

tussen bedrijven en opleidingsinstituten en het

leiderschap tonen.”

dustrie. Bram de Koning zegt dat verspanende

vergroten van de employability, flexibiliteit en

bedrijven de omslag moeten gaan maken van

behoud van technische medewerkers. Jos van

Focus op specialismen

vakmangeoriënteerd naar procesgeoriënteerd.

Erp vraagt zich hardop af waarom je de huidige

Ook Bram de Koning van Cellro spreekt over

Het lbo-werk verdwijnt, mbo-geschoolde me-

generatie vakmensen de nieuwe manier van

kiezen, maar dan door de bedrijven. Zolang je

dewerkers worden de procesoperators die zor-

werken niet zou kunnen aanleren? “Het is een

alles denkt te kunnen, bereik je nooit het hoog-

gen dat het verspaningsproces stabiel verloopt.

mensenuitvinding om te zeggen dat je je vanaf

ste niveau in een procesgeoriënteerde organi-

En mbo-plus en hbo-geschoolde medewerkers

je vijftigste niet meer verder zou kunnen ont-

satie. “Je moet focussen op specialismen, zowel

zijn voortdurend op zoek naar hoe je nog pro-

plooien. Als je met je diploma het roc verlaat,

voor de materialen die je bewerkt als de mark-

ductiever kunt verspanen. De output per me-

houdt het leren niet op.”

ten waarin je opereert. De grote toeleveran-

dewerker kan dan een factor 3 tot 4 omhoog,

ciers maken deze keuze, de kleinere moeten

waardoor je concurrentiekracht enorm vergroot

Durven kiezen

nu zorgen dat hun specialisme zichtbaar wordt

wordt. Kennis verschuift richting de werkvoor-

Jos van Erp pleit voor een veel nauwere samen-

en dat ze hoog geautomatiseerd gaan werken.”

bereiding, zo verwacht Harry Cox van Hermle.

werking tussen onderwijs en het bedrijfsleven.

036 Beursupdate

Twee nominaties voor robotautomatiseerder Robotautomatiseerder Cellro is met Xcelerate genomineerd voor twee Techni-Show innovatieprijzen. Xcelerate, die in maart zijn eenjarig jubileum viert, zal op de beursvloer te zien zijn, uitgerust met een schroefstation. Deze slimme uitbreiding dient om palletgedreven productie drastisch te vereenvoudigen.

Tegelijkertijd met ESEF Net als voorgaande keren vindt Techni-Show

Op 14 januari onthulde de Techni-Show organisatie dat Xcelerate meedingt naar zowel de Techni-

gelijktijdig plaats met ESEF, van 11 tot en met

Show Award als de Made-in-Holland prijs. Voor de felbegeerde Innovatie Award gaat Cellro de strijd

14 maart 2014 in de Jaarbeurs in Utrecht. Bezoe-

aan met 9 andere innovaties. Uitslag: 11 maart.

kers kunnen beide beurzen met één toegangsbewijs bezoeken. Techni-Show is de grootste

Tijdens de beurs kunt u Cellro’s innovatie met eigen ogen bekijken, want de automatiseerder neemt

vakbeurs voor industriële productietechnieken,

twee Xcelerate configuraties mee naar de beursvloer. Xcelerate staat bekend om zijn unieke concept,

verwerking en bewerking van metalen, kunst-

dat automatisering voor nagenoeg elke verspaner rendabel en toegankelijk maakt. De compacte

stoffen, toebehoren en hulpmiddelen binnen

Xcelerate robotcel kent namelijk een universele ‘kern’, opgebouwd uit diverse slim gekozen com-

de Benelux. ESEF is de vakbeurs op het gebied

ponenten, waarop de gebruiker modulair kan voortbouwen. Zodoende biedt het systeem de hoge

van toeleveren, uitbesteden, productontwik-

mate van flexibiliteit typerend voor Cellro, maar is dankzij de universele basis ongekend makkelijk in

keling en engineering. Meer informatie over

gebruik en waardevast – componenten zijn goed verhandelbaar tussen gebruikers.

Techni-Show 2014 is te vinden via www.technishow.nl.Meer informatie over ESEF is te vinden

Cellro laat tijdens de beurs zien dat Xcelerate naast producthandling ook in staat is tot assemblerende

via www.esef.nl. Volg beide beurzen ook via

taken. Het zijn juist deze functies waarmee de robot zijn ware kracht toont door de complexiteit van

Twitter #technishow of #esef.

het machinewerk terug te nemen. Op de Techni-Show ziet u een mooi voorbeeld van zo’n assemblage uitbreiding: het schroefstation. Het schroefstation is bedoeld om tijdens productie automatisch pallets te wisselen en voor te bereiden. Terwijl het ene product wordt bewerkt, bereidt Xcelerate geheel zelfstandig de volgende voor. Wie voorheen zijn palletgedreven productie wilde automatiseren was aangewezen op een palletwisselaar: grote kasten waarin tientallen pallets vooraf handmatig werden voorbereid. Eigenlijk geen ideale oplossing, zo zien we nu. Op de beurs toont Cellro u hoe een Xcelerate met schroefstation slechts twee pallets vereist voor hetzelfde kunstje, en dat zonder handmatige opspanning. Waar machines het laatste decennium steeds meer ingewikkelde assemblerende taken toebedeeld kregen, zet Xcelerate juist een stap terug naar eenvoud. Cellro beschouwd automatisering niet als onderdeel van de machine, maar van het werkproces eromheen. Waarom zou je assemblagefuncties binnen de machine willen houden, als de Xcelerate erbuiten met minder tijd, kosten en bemanning een foutlozer resultaat bereikt?

Beursupdate 037

'Seriegrootte daalt door toenemende hoeveelheid varianten van producten' Lenze organiseert iedere twee jaar

uit hun productiemiddelen halen.

diseerd. Dit stelt klanten in staat

tot uitlevering en after sales. Zo’n

in Hameln een bijeenkomst over

Machines worden steeds com-

losse modules te selecteren die

omgeving moet een engineer in

technologische

ontwikkelingen

plexer en de loonkosten steeds ho-

perfect aansluiten bij hun eisen.

staat stellen zijn proces in eenvou-

binnen het bedrijf. Dit jaar was op

ger. Apparaten moeten dan ook

Deze modularisering is echter al-

dige en duidelijke stappen te om-

de bijeenkomst aandacht voor de

steeds gebruiksvriendelijker wor-

leen mogelijk met behulp van engi-

schrijven, de parameters vast te

algemene trend in de wereld dat

den, zodat personeel hun producti-

neering

Machinebouwers

leggen, dit te vertalen naar een

het aantal varianten van producten

viteit kan vergroten.

willen volgens Lenze echter slechts

mechatronisch systeem en hieruit

één omgeving gebruiken voor het

zijn aandrijvingen en besturingen

volledige proces van engineering

te definiëren.

(en machines) stijgt, waardoor de seriegrootte juist daalt.

Lenze ziet ook de tablet en smartp-

tools.

hone steeds vaker opduiken als beHet bedrijf stelt dat deze trend de

dienpaneel voor machines. Het be-

inkoop en logistiek binnen een be-

drijf stelt dat communicatie tussen

drijf een stuk complexer, waardoor

mens en machine ongeacht het ap-

ook weer nieuwe planningsyste-

paraat dat hiervoor wordt gebruikt

men nodig zijn. Tegelijkertijd ver-

intuïtief moet verlopen. Lenze ziet

wacht de markt volgens Lenze kor-

de oplossing hiervoor vooral in mo-

tere

brengen

dulaire machines. Machines wor-

dwingt de 'time to market' en de

den in delen gesneden, waarna de

kosten te verlagen. Klanten willen

individuele onderdelen los verder

daarnaast steeds meer informatie

worden ontwikkeld en gestandaar-

levertijden,

wat

Snel vision systeem

Nieuwe 6-assige robots voor lichtbooglassen en handling

Het FH vision systeem is op dit moment een van

Vanwege

de snelste in zijn soort. Dit betekent dat gebrui-

eigenschappen kan het nieuwe vision systeem

kers kortere machinecyclustijden kunnen berei-

meerdere hoge-resolutie camera’s ondersteunen

ken in combinatie met een nauwkeurige en

zonder vermindering van prestaties of beeld­

betrouwbare werking. Het systeem is ontworpen

opnamesnelheid. Om een eenvoudige en be-

Yaskawa brengt twee nieuwe 6-assige robots op

voor een snelle efficiënte werking in elke fase

trouwbare integratie te waarborgen met alle soor-

de markt voor lichtbooglassen en handling van

van het vastleggen van beelden tot de data-

ten van automatiserings- en besturingssystemen,

producten. Bij de lasrobot loopt het slangenpakket

output. De nieuwe FH vision-systemen zijn dan

ondersteunen Omron FH controllers het EtherCAT-

door de bovenarm. Ook de handlingrobot heeft

ook specifiek bestemd voor naadloze integratie

machinebesturingsnetwerk. Dit maakt het moge-

een holle as.

met PLC’s, motion controllers en robots en bij uit-

lijk dat communicatiecyclustijden van 500 us kun-

De MA 1440 lasrobot is voorzien van een volledig

stek geschikt voor toepassingen in alle typen

nen evenals een motion control gesynchroniseerd

door de bovenarm verlegd slangenpakket naar de

high-speed productiemachines.

met de communicatiecyclus. De controllers onder-

lastoorts. Dit type robot heeft een hoge draaglast

De FH vision systemen zijn volledig compatibel

steunen ook aangepaste .NET-besturingen, waar-

van 6 kg. De MH 12 handlingsrobot heeft een

met Omron Sysmac Studio Automation software,

door beelden en meetresultaten makkelijk worden

draaglast van 12 kg en is eveneens voorzien van

er is dus slechts één softwarepakket nodig voor

weergegeven op een externe pc.

een “holle as”. Motoman lasrobots van Yaskawa

hun

efficiënte

beeldverwerkings­

het opzetten van alle belangrijke componenten in

worden al tientallen jaren succesvol toegepast in

een automatiseringssysteem. In het hart van de

de automobielindustrie en in vele andere sectoren.

nieuwe FH controllers bevindt zich de innovatieve Shape Search III vision-algoritme. Tot negen keer sneller bij het uitvoeren van zoekopdrachten dan conventionele algoritmen, maakt Shape Search III het mogelijk dat snelle, nauwkeurige metingen kunnen worden uitgevoerd, zelfs als beelden onscherp zijn, of als doelobjecten willekeurig gepositioneerd, willekeurig gedraaid of overlappend zijn.

038 nieuws

Lancering Digitalezorg.nl Magazine Tijdens de vakbeurs Zorg & ICT (van 25 t/m 27 maart 2014) lanceren Stichting Digitalezorg.nl en uitgever FenceWorks de eerste editie van Digitalezorg.nl Magazine. Digitalezorg.nl Magazine verschijnt 5 maal per jaar in een oplage van 5.000. Het nieuwe magazine biedt interviews, praktijkverhalen en achtergronden over ICT in de zorg en zorg-innovatie in de breedste zin van het woord. Speciaal geschreven voor bestuurders en zorgprofessionals in het algemeen en ICT-professionals binnen het zorgdomein in het bijzonder. Hierbij zijn de thema’s onder andere: domotica, eHealth, informatiebeveiliging, mHealth, interoperabiliteit, applied games en het Elektronisch Patiënten Dossier. Ieder artikel wordt belicht vanuit een fase van het proces: ontwikkeling, implementatie en opschaling. Paul Pelsmaeker, voorzitter van de Stichting Digitalezorg.nl en de hoofdredacteur van Digitalezorg.nl Magazine zegt over het initiatief: “Het uitbrengen van een magazine past perfect bij onze missie: een bijdrage leveren aan het succesvol ontwikkelen en implementeren van ZorgICT

28e Control Internationale vakbeurs voor kwaliteitscontrole

initiatieven en innovatie. Wij willen een zo breed mogelijke doelgroep bereiken en daar hoort dus ook een multichannel-strategie bij. Daarom lanceren wij nu een magazine dat naadloos past bij onze bestaande (online)activiteiten.”

Meettechniek Materiaaltesttechniek

Speciale snijrobot voor banket Banketpartners heeft sinds kort een nieuwe robotinstallatie van Rolan Robotics in gebruik genomen voor het vormsnijden van banketproducten. Een Stäubli robot is uitgerust met een ultrasoon snijmes. Hierbij wordt een akoestisch signaal met een frequentie van 40.000 Hz op het lemmet aangebracht. De hoge trilling met een

Analyse-apparatuur Opto-elektronica Kwaliteitscontrolesystemen

kleine amplitude maakt het mogelijk alle soorten gebak met verschillende constellatie soepel te snijden. Zowel ronde taarten als lang gebak kunnen met hetzelfde mes in diverse vormen worden gesneden. Het ontwerp past in het concept van Rolan Robotics waarbij robotinstallaties vooral flexibel en mobiel inzetbaar moeten zijn. De installatie kan eenvoudig in de verschillende ruimtes van de banketbakkerij worden ingezet.

6 T/M 9 MEI 2014 STUTTGA RT www.control-messe.de

039

Industriële camera met 12 megapixels STEMMER IMAGING introduceert de nieuwe in-

rust met een CameraLink (model VC-12MC-65) of

dustriële camera Vieworks VC-12M-65. De ca-

CoaXPress (model VC-12MX-65) interface. De ca-

mera combineert een hoge resolutie met ra-

mera's zijn voorzien van geluidsreductietechno-

zendsnelle frame rates. De camera is voorzien

logie, die helpt hoge kwaliteit videobeelden op

van de laatste 12 megapixel (4096 × 3072) slui-

te nemen. Gebruikers kunnen op de Vieworks

ter die is voorzien van een CMOS-sensor van

VC-12M-65 nauwkeurig de belichting instellen,

CMOSIS.

wat de kwaliteit van de beelden ten goede

De CMOS-sensor stelt de camera's in staat hoge

komt.

kwaliteit video maken met frame rates tot 65 fps. De Vieworks VC-12M-65 is gericht op het in-

Het is mogelijk de framerate van 65 fps verder

specteren van printplaten, geautomatiseerde

te verhogen door gebruik te maken van de flexi-

optische inspectie van machines, 3D-inspecties,

bele multi-ROI (region of interest) functie. Deze

het maken van wetenschappelijke foto's en an-

functie optimaliseert de verhouding tussen re-

dere doeleinden.

solutie en snelheid. Dit maakt het mogelijk een

De Vieworks VC-12M-65 is het nieuwste model

framerate van maar liefst 377 fps te behalen bij

in de VC-serie camera's. Het apparaat is uitge-

een resolutie van 4096 x 500 pixels.

Nieuwe laser-afstand sensor 1000 D - T De al langer bestaande laser-af-

1000 D – R, heeft zelfs een meetbe-

achterzijde van het apparaat, waar

drukknoppen op de achterzijde. Het

stand sensor type 1000 D, is nu bij

reik tot wel 800 meter. Beide sen-

ook de aansluitingen voor de voe-

geheel wordt compleet geleverd

AE Sensors verkrijgbaar in een uit-

soren werken volgens het TOF-

ding en uitgangen zitten. De sensor

met gebruiksaanwijzing, configura-

voering die werkt op natuurlijke

principe, Time of Flight, met een

heeft een instelbare analoge uit-

tie-software, GSD-file en S7 -functi-

materialen, type 1000 D – T.

puls-snelheid van 20 kHz. De meet-

gang van 4…20 mA, een seriële

onblock voor gebruik in Profibus

laser is van klasse 1, de rode laser-

uitgang RS232/422, een Profibus

met een S7 PLC.

Afhankelijk van de kleur en reflec-

pointer voor het uitrichten is van

DP uitgang, een SSI-uitgang en 2

tie van het doeloppervlak, is het

klasse 2. Voor het verkrijgen van

instelbare schakeluitgangen.

bereik op natuurlijke materialen tot

een hoge nauwkeurigheid wordt

De nauwkeurigheid is mede door

wel meer dan 100 meter. Met deze

de meetwaarde standaard gemid-

de hoge frequentie van de pulsen

uitvoering is het dus mogelijk om

deld uit 4 puls-waarnemingen en

en instelbare middeling van meet-

op allerlei natuurlijke materialen

teruggebracht tot 5 kHz. In de in-

waarden bijzonder groot, met een

metingen te verrichten, wat vooral

stellingen kan de middeling nog

reproduceerbaarheid tot wel 0,5

bij positionering en beveiliging kan

verder worden doorgevoerd. De

mm. Voeding is 18 – 30 V DC. Het

worden toegepast. De uitvoering

gemeten afstand wordt weergege-

instellen van de laser gaat via de RS

voor gebruik op reflectoren, type

ven op een backlit display op de

232 verbinding of via de 4 functie-

Nieuw compact visionsysteem National Instruments introduceert een nieuw en

gekoppeld aan programmeerbare logica (FPGA).

herconfigureerbare I/O (RIO) architectuur, een

compact visionsysteem. De NI CVS-1457RT is

Deze FPGA kan worden geconfigureerd via de

belangrijk onderdeel van het NI ontwerpplat-

voorzien van een 1,66 GHz Intel Atom processor

gebruiksvriendelijke Vision RIO API. Deze API

form voor grafische systemen. Het grafische sy-

en twee onafhankelijke GigE Vision poorten met

zorgt ervoor dat beelden nauwkeurig kunnen

steemontwerp combineert de open LabVIEW

Power over Ethernet (PoE) technologie. Deze

worden gesynchroniseerd met andere delen van

programmeringsomgeving met commerciële,

poorten maken een deterministische bediening

het systeem zoals encoders, ejectors en nabij-

off-the-shelf hardware om de ontwikkeling aan-

van de camera via de ethernetverbinding moge-

heidssensors. De NI CVS-1457RT is te program-

zienlijk te vereenvoudigen. Technici kunnen

lijk. Dit stelt gebruikers in staat de camera in te

meren met de NI LabVIEW systeemontwerpsoft-

hierdoor vision, I/O, industriële communicatie,

schakelen, triggers te verzenden en beelden te

ware of de NI Vision Builder voor Automatische

data acquisitie en man-machine-interfaces met

ontvangen via één enkele ethernetkabel.

Inspectie (AI).

elkaar combineren in één enkele omgeving.

De inputs en outputs zijn op de NI CVS-1457RT

De NI CVS-1457RT is onderdeel van de LabVIEW

040 nieuws

The power and speed of vision e2v.com/imaging

Enabled by e2v multi-line CMOS technology

The new ELiiXA+ 8k/4k enabled by e2v multi-line CMOS technology > The two most wanted resolutions – available in the same camera: > 8,192 pixels, 5µm pixel pitch > 4,096 pixels, 10µm pixel pitch > Each resolution can activate e2v multi-line CMOS technology > Compatible with standard F-mount lenses > e2v multi-line CMOS technology offers one order of magnitude increases in sensitivity > Ultra-fast line rate up to 100,000 lines/s

Find out more at e2v.com/imaging

Alpha Robotica is specialist in het programmeren en integreren van diverse PLC-, Robotica- en Vision systemen. Met meer dan 20 jaar ervaring in robotica en machinebesturingen zijn wij voor zowel gebruikers als systeemintegrators de perfecte partner om u van A tot Z te ondersteunen bij uw projecten.

Software en support voor industriële automatisering Robotica Vision

PLC

+31 (0)172 41 95 53 [email protected] www.alpha-robotica.nl

Introductie nieuwe robotgeneratie op Techni-Show Van 11 tot en met 14 maart presen-

wikkelen waarbij de kosten zo laag

loshangend kabelpakket. Wanneer toegang tot motoren verbeterd en de

technische

onderhoudsdocu-

teert ABB op de Techni-Show een mogelijk zijn", vertelt Ola Svan-

een gebruiker kiest voor Lean ID is

nieuwe generatie industriële ro-

ström, ABB’s productmanager voor

het programmeren en simuleren mentatie beter te begrijpen, dankzij

bots, de IRB 6700. Op basis van ruim

industriële robots. "Verder gaven van de robot gemakkelijker, dankzij de verbeterde graphics en 3D-simu-

30 jaar ervaring ontwikkelde ABB

onze klanten aan dat de robot voor-

deze nieuwe serie grote robots, met

al betrouwbaar moest zijn. Vanuit Tevens wordt de footprint meer

de voorspelbare kabelbewegingen.

laties (Simstructions).

als belangrijkste doelstelling om de dat oogpunt hebben wij ons robo-

compact en zijn er minder onder-

Op de Techni-Show introduceert

total cost of ownership (TCO) van ro-

taanbod geanalyseerd en alle as-

houdsbeurten nodig vanwege de

ABB vier varianten van de IRB

botgebruikers te verlagen.

pecten onderzocht die wij in dit ver-

kleine kans op slijtage.

6700-familie. Dit kwartet is geschikt

Met de nieuwe IRB 6700-serie zijn band

konden

voor een nettolading van 150 tot

verbeteren.

niet alleen de nauwkeurigheid,

Uiteindelijk ziet deze nieuwe IRB

"Als een direct gevolg van de nauwe

235 kg en een bereik van 2,65 tot

beladingscapaciteit en snelheid toe-

6700-serie er aan de buitenkant

samenwerking met onze leveran-

3,20 meter. Later dit jaar voegt ABB

genomen, maar ook is het stroom-

niet zoveel anders uit, maar de hon-

ciers beschikt de IRB 6700 eveneens nog vier extra robotvarianten toe

verbruik met 15 procent verlaagd en derden kleine verbeteringen aan de

over een nieuwe generatie efficiën-

met een hogere nettolading (tot

de

te en betrouwbare elektromotoren

300 kg) en een korter bereik.

bediening

eenvoudiger

ge-

binnenkant maken een verschil!"

en compacte versnellingsbakken",

maakt. ABB voerde deze verbeterin-

aldus Mattias Lovemark, ABB pro-

gen door op basis van gedetailleer-

Bij de Lean ID-versie zijn veel delen

de klanttevredenheids­onderzoeken.

van het dress pack geïntegreerd in jectmanager. De nieuwe ABB-robot

Eveneens waren diverse klanten

de bovenarm. Lean ID is een zoge-

is verder eenvoudiger te onderhou-

nauw betrokken bij de ontwikke-

naamde Integrated Dressing-oplos-

den. Service routines voor de ma-

lingsfase.

sing (ID) om een duurzame oplos-

chine zijn ingekort en de serviceloze

"Ons doel was om een robot te ont-

sing

te

realiseren



Global solutions

voor

een perioden verlengd. Daarnaast is de

Teach your machine to find defects

Machine Learning Course for Industry 7-11 April, Delft “Thanks for the excellent course. I gained the right knowledge to delve further into our machine learning problems." -- Stefan, R&D Leica

+31(0)297 (0)297285332 285332 www.destaco.com www.destaco.nl +31

042

www.perclass.com

Smarter Embedded Designs, Faster Deployment

De combinatie van de NI LabVIEW systeemontwerpmethode en herconfigureerbare I/O (RIO) hardware helpt kleine ontwerpteams met een brede expertise om veeleisende embedded applicaties te ontwikkelen in kortere tijd. Met behulp van de grafische systeemontwerpmethode kunt u gebruik maken van één geïntegreerd softwareplatform om zowel embedded processors en FPGA’s te programmeren. Hiermee ontwikkelt u sneller applicaties voor toepassingen in de energie, transport, productie of life sciences sectoren.

De LabVIEW ontwerpsoftware biedt ultieme flexibiliteit door het programmeren van FPGA, het vereenvoudigt het hergebruik van programmacode, en helpt u programmeren precies op de manier zoals u denkt: grafisch.

>> Versnel uw productiviteit. Bezoek ni.com/embedded-platform

0348 433 466 National Instruments Netherlands BV n Pompmolenlaan 10 n Postbus 124 n 3440 AC Woerden n Tel +31 348 433 466 n Fax +31 348 430 673 Chamber of Commerce n # 301 168 13 n Utrecht ©2014 National Instruments. Alle rechten voorbehouden. LabVIEW, National Instruments, NI, en ni.com zijn handelsmerken van National Instruments. Andere vermelde producten en firmanamen zijn handelsmerken of handelsnamen van hun respectievelijke bedrijven. 15458

043

Eenvoudiger produceren? Houd het standaard!

ABB levert standaard robotoplossingen voor de industrie. Deze zijn eenvoudig, snel, kostenbesparend en eenvoudig in bestaande of nieuwe productielijnen te integreren. ABB Robots zijn zeer gebruiksvriendelijk, betrouwbaar, efficiënt, onderhoudsarm, accuraat en werken 24/24/7 op topsnelheid. Kiest u een ABB Robot dan weet u wat u kiest! Bezoek ons op www.abb.com/robotics

044