Een blik op zelfwaardering

Een blik op zelfwaardering Het belangrijkste oordeel dat je ooit zult vellen is het oordeel over jezelf. Geen enkele factor is van groter belang voor je psychische ontwikkeling en motivatie dan het oordeel dat je over jezelf hebt. Een gebrek aan zelfwaardering maakt je doodongelukkig. Ben je jaloers op mensen die zich door niets en niemand uit het veld laten slaan? Die altijd lijken te weten wat zij willen en trouw blijven aan zichzelf? Die jaloezie is terecht omdat zij het werkelijk goed voor elkaar hebben. Hun geheim? Zij beschikken over een grote mate van zelfwaardering waardoor hun welzijn en geluk almaar toenemen.

'Zeg mij hoe het met iemands zelfwaardering gesteld is', zegt baanbrekend psycholoog Dr. Nathaniel Branden, 'en ik zal u zeggen hoe die persoon functioneert op het gebied van werk, liefde, seks, ouderschap: kortom in elk belangrijk aspect van het bestaan.' Hij definieert zelfwaardering als 'de ervaring voldoende competent te zijn om met de uitdagingen in het leven om te gaan en het waard te zijn gelukkig te zijn. Het is het vertrouwen in onze vaardigheid om te denken, te leren en de juiste keuzes te maken.'

Zelfwaardering is een spier Zelfwaardering win je niet door je zelfbeeld op te pompen, maar door je eigenkracht en zwaktes te onderkennen. Het is gegrond in de realiteit en in wat je dagelijks zegt, doet en denkt. Het moet van binnenuit komen en neemt net als een spier pas in kracht toe als je er uitgebreid aan werkt. Ook een gebrek aan zelfwaardering ontstaat niet binnen enkele dagen. Het is een opeenstapeling van mislukkingen waardoor iemand ervan overtuigd raakt dat hij niet de moeite waard is. Zelfwaardering is niet eenvoudig te bevredigen, maar hoe vaker wij beslissingen nemen die onze waarden reflecteren, hoe beter wij ons voelen. Daardoor wordt een solide basis gelegd om gelukkig te zijn en effectief te streven naar verbeteringen.

Word de oorzaak Net als managementgoeroe Stephen Covey adviseert Branden om oorzaak te worden in plaats van gevolg. Dat betekent dat je niet langer in een slachtofferrol blijft en alles en iedereen verantwoordelijk maakt behalve jezelf. Het is cruciaal om eerlijk naar jezelf te leren kijken en zowel de goede als de zwakke kanten te kunnen zien. Mensen met veel zelfwaardering laten zich leiden door objectieve feiten in plaats van irrationele interpretaties en proberen trouw te blijven aan zichzelf. Mensen met weinig zelfwaardering leiden vaak een leven dat niet van hen is. Zij proberen aan de verwachtingen en waarden van anderen te voldoen en vinden elke vorm van afwijzing verschrikkelijk. Hun levensfilosofie draait niet om zichzelf, maar om anderen. Het is wellicht niet gemakkelijk om zelfwaardering te ontwikkelen, maar het goede nieuws is dat iedereen het kan omdat je al alles in huis hebt wat ervoor nodig is: je verstand. Zelfwaardering geeft je een stevige basis in het leven, maar er zijn maar weinig mensen die het hebben. Uit onderzoek blijkt dat acht op de tien mensen meer zelfwaardering zou willen hebben. Hoe komt het dat we onszelf vaak eerder negatief dan positief waarderen en wat kun je eraan doen om met meer vertrouwen in het leven te staan?

‘Basic Trust’ Psychologen zijn het er meestal over eens: de basis voor zelfwaardering wordt gelegd in onze eerste levensjaren. De beroemde psycholoog Erik Erikson sprak al een halve eeuw geleden over het begrip ‘basic trust’. Als je als kind door liefhebbende ouders wordt verzorgd en gespiegeld in wie je bent, zul je goed hechten en de wereld als voorspelbaar en betrouwbaar ervaren. Nieuwe ervaringen zul je

Blikopener coaching | Gentsestraat 223 | 2587 HR Den Haag | 06-46031093 | www.blikopener-coaching.nl

interpreteren vanuit de basisovertuiging dat je het recht hebt om hier te zijn. Naarmate je ouder wordt en de werelds steeds een beetje groter wordt, doen zich nieuwe uitdagingen voor. Kritische leraren of afwijzende liefdes brengen misschien barstjes aan, maar bij wie grond onder de voeten heeft, zal dat anders binnenkomen dat bij wie al jong door een bril van wantrouwen heeft leren kijken. Branden beschrijft zelfwaardering als het immuunsysteem van ons bewustzijn: ‘een gezond immuunsysteem garandeert niet dat je nooit ziek wordt, maar het vermindert je vatbaarheid voor ziektes en verhoogt de kansen op een snel herstel. Datzelfde geldt op psychologisch vlak. Wie zelfwaardering heeft, heeft ook meer veerkracht als zich moeilijkheden voordoen. Zelfwaardering is een basisbehoefte. Misschien niet vergelijkbaar met eten en drinken, maar wel met calcium. Je zult niet dood gaan aan een tekort aan zelfwaardering, maar het beschadigt wel je functioneringsvermogen’.

Goed zoals je bent Natuurlijk willen de meeste ouders niets liever dan hun kind zelfwaardering meegeven. En een van de beste garanties om te zorgen dat dat ook lukt, is als ouder zelf een gezond zelfbeeld hebben. Als je als moeder voortdurend worstelt met je gewicht, heeft het bijvoorbeeld weinig effect om tegen je dochter te zeggen: ‘je bent prachtig zoals je bent’. Als tegenreactie op hun eigen opvoeding (thuiskomen met een zeven en de reactie krijgen: waarom geen acht?) schieten ouders tegenwoordig vaak door naar de andere kant en overspoelen hun kinderen met complimenten. Toch kan overdadig prijzen ook zijn doel voorbijschieten en een kind juist verzwakken. Zo schrijft een jongen: ‘ik begon te geloven dat mijn ouders niet zo in mij geloofden. Als ik een zwart potlood pakte en wat op papier kalkte noemden ze me een Picasso. Ik kreeg de indruk dat ze dachten dat ik niet beter kon’. In een artikel, ‘The craze for endless praise’, schrijft de Amerikaanse moeder Jane hoe ze zich verbaast dat haar eigen zoon elke dag met een good job sticker thuiskomt, op school voor de meest vanzelfsprekende dingen gekregen, zoals goed opletten en op tijd zijn. ‘Hij kreeg zelfs een teeth certificate toen zijn melktand uitviel!’ Een andere moeder schrijft: ‘wat leert een kind als je zegt: dat is de mooiste boom die ik ooit gezien heb, terwijl het helemaal niet op een boom lijkt? Ik vind het feit dat hij tekent geweldig. Maar ik geloof ook dat een kind het prima weet als zijn boom niet de mooiste boom op aarde is. Je zou ook kunnen zeggen: ik vind de kleuren die je gekozen hebt mooi, of, wat vind je zelf goed aan de tekening? Als hij dan zegt: ik ben niet zo goed in het tekenen van bomen, heb je de kans om te zeggen: niet iedereen is meteen goed in het tekenen van bomen, maar ik weet zeker dat jij er heel goed in kan worden als je het graag zou willen en je best doet’. Deze moeder vraagt zich af of zelfwaardering niet juist het bevredigende resultaat is van iets wat niet meteen vanzelf ging, maar wat je toch hebt kunnen klaarspelen? Het gevoel dat je niet overal de beste in hoeft te zijn en toch nog goed bent zoals je bent?

Zichtbaar zijn Onterecht prijzen kan net zo schadelijk zijn voor onze zelfwaardering als onterechte kritiek. In de ontwikkeling van ons zelfwaardering is er één sleutelwoord: zichtbaar zijn. Een kind heeft een natuurlijke behoefte om gezien, gehoord, begrepen en beantwoord te worden. Een kind dat verslagen van school thuiskomt, heeft meer aan de zin: ‘ik zie dat je van slag bent, wil je erover praten?’ dan ‘maar jij bent toch een prachtige engel, wie zou op jou wat kunnen aanmerken?’ Complimenten geven we vaak in superlatieven en abstracte termen. Maar overdreven woorden blijven in het luchtledige hangen en spatten uit elkaar bij de eerste botsing met de realiteit. Iemand heeft er meer aan als je concreet maakt wat je goed vindt. In werksituaties bijvoorbeeld, doe je iemand meer plezier door gedetailleerd te vertellen wat er nu precies zo sterk was aan zijn presentatie, zodat hij zijn kracht de volgende keer bewuster kan inzetten. In ons verlangen naar meer zelfwaardering schuiven we de realiteit vaak te lichtzinnig opzij. Met drie keer voor de spiegel staan en zeggen: ‘je bent geweldig’, vind je jezelf nog niet geweldig. We associëren zelfwaardering vaak met het euforische gevoel wat je kan overvallen als je net een compliment hebt gekregen, een prijs hebt gewonnen of een nieuwe liefde hebt. Maar dat ebt weer


weg. Zelfwaardering is niet een goed gevoel, maar een intieme ervaring, diep gezeteld op een plek waar anderen moeilijk bij kunnen.

Maskers Onzekerheid manifesteert zich niet alleen in afhangende schouders en muurbloemgedrag. Juist flamboyante mensen die als vanzelf in het middelpunt van de belangstelling staan kunnen hiermee maskeren hoezeer ze hunkeren naar de goedkeuring van een ander. Juist perfectionisten die alles op een rij lijken te hebben, kunnen in al hun ijver proberen een leegte te vullen. Onzekerheid is een geweldige drijfveer om nóg harder te werken, of je nóg beter voor te bereiden. Branden: ‘Overachievers, perfectionisten, control freaks zijn vaak in de overtuiging dat ze liefde verdienen op basis van wat ze doen, in plaats van op basis van wie ze simpelweg zijn. Daarmee zullen ze misschien meer bereiken, maar altijd nog minder uit hun potentieel halen dan als ze wel zouden vertrouwen op wie ze zijn. Als ze zouden vertrouwen op hun vermogen om met de uitdagingen van het leven om te gaan en op hun recht om geluk en liefde waard te zijn. En misschien nog wel belangrijker: ze zouden meer plezier hebben in wat ze doen, want voor iemand die probeert een leegte te compenseren, is het nooit genoeg.’ Mensen met een hoge zelfwaardering hoeven hun waarde niet te bewijzen door zich met anderen te meten. Zij scheppen vreugde in te zijn wie ze zijn, niet in het beter zijn dan een ander. Daarom is het ook een misverstand om verwaandheid en arrogantie te verwarren met zelfverzekerdheid. Teveel zelfwaardering bestaat niet, net zo min als je té gezond kunt zijn. ‘Je hoeft geen psycholoog te zijn om te zien dat verwaandheid, arrogantie, pochen of onnodig interessant doen juist een symptoom is van weinig zelfwaardering. Hoe meer iemand zichzelf accepteert, hoe meer hij zich gelijk schaart aan anderen.’ Uit allerlei testen blijkt dat mensen met een gezonde zelfwaardering hun kwaliteiten vaak realistisch inschatten, terwijl mensen met een lage zelfwaardering zichzelf vaak meer of minder wanen. Goethe schreef: ‘Het is een grote fout om jezelf meer te verbeelden dan je bent en jezelf lager in te schatten dan wat je waard bent.’ Iemand met zelfwaardering heeft de behoefte om zich te laten zien. Branden: ‘Een gezonde zelfwaardering kenmerkt zich vooral door een sterke oriëntatie op de werkelijkheid. Feiten hebben een hogere prioriteit dan overtuigingen. De waarheid is van grotere waarde dan gelijk hebben’. Sta je open voor de wereld of keer je je af? Probeer je de waarheid onder ogen te zien of er juist van weg te duiken? Communiceer je zo wollig mogelijk om vooral veel te pretenderen, of durf je eenvoudig te formuleren wat je denkt en voelt? Als je kijkt naar de momenten waarop je zelfwaardering een knauw kreeg is dat vaak in situaties waarin je kritisch naar jezelf had moeten kijken, je bewustzijn had moeten verhogen, terwijl je juist je kop in het zand stak. Je had je gevoel moeten onderzoeken, maar je ontkende het. Je had de waarheid moeten spreken, maar je zweeg. Je had een relatie moeten stoppen en toch bleef je ermee doorgaan. Al deze handelingen, groot of klein, beïnvloeden je gevoel over jezelf, positief of negatief.

Zes pijlers voor zelfwaardering Juist omdat zelfwaardering gegrond is in dagelijkse handelingen, beslissingen en woorden is het niet iets statisch, iets wat je hebt of niet hebt. Het niveau van je zelfwaardering wordt niet voor eens en voor altijd bepaald in je jeugd, maar kan omhoog, omlaag en weer omhoog gaan gedurende je leven. Dat kan zowel goed als slecht nieuws zijn. Als je al dertig jaar gewend bent om jezelf af te breken, bestaat er geen superformule om je zelfbeeld in twee weken op te vijzelen. Aan de ander kant, iedereen heeft elke dag opnieuw de kans om zijn daden, woorden en keuzes aan te scherpen.


Branden: ‘Mijn ervaring is dat mensen vaak hun mogelijkheid tot groei en verandering onderschatten. Ze gaan er impliciet vanuit dat het patroon van gisteren, het patroon van morgen zal zijn.’ De grote vraagt blijft: hoe doe je het? Hoe vergroot je je zelfwaardering als het probleem nu juist is dat je moeilijk iets van jezelf kunt aannemen? Zoals Woody Allen zei: ‘I’d never join a club that would allow a person like me to become a member.’ Branden formuleerde zes levensprincipes voor meer zelfwaardering: bewust leven, zelfacceptatie, verantwoordelijkheid, assertiviteit, doelgericht leven en integriteit:

1. Bewust leven Leef zo wakker en aandachtig mogelijk. Als je in een geestelijke mist leeft (Ik weet dat ik niet het geschikte werk doe, maar wil er liever niet over nadenken. Ik weet dat ik mijn kinderen meer aandacht moet geven, maar dat komt wel een keer) heeft je zelfwaardering daaronder te lijden. Bewust leven betekent actief leven in plaats van je mechanisch laten meeslepen. Bereid zijn feedback te ontvangen en fouten te corrigeren. Interesse hebben om je innerlijke wereld te onderzoeken en geen vreemde voor jezelf te zijn. Het leven als een groeiproces zien, ontvankelijk zijn voor nieuwe kennis en bereid zijn oude veronderstellingen opnieuw te beoordelen.

2. Zelfacceptatie Wees bereid te accepteren dat je denkt wat je denkt, voelt wat je voelt en wenst wat je wenst. Weiger om een deel van jezelf (of het nu je lichaam, je emoties, je gedachten, je dromen of vroegere daden zijn) als “niet van jou” te beschouwen. Accepteren is iets anders dan alles geweldig vinden. Het betekent niet dat je geen veranderingen of verbeteringen zou willen. Wanneer je negatieve gevoelens volledig ervaart en accepteert, hebben ze hun zegje gedaan en verdwijnen ze in de meeste gevallen van het podium. Verloochen ook je krachten niet: de angst voor onze talenten is vaak groter dan die voor onze tekortkomingen. Maak jezelf dus niet groter, maar zeker ook niet kleiner dan je bent.

3. Verantwoordelijkheid Erken dat je de regisseur bent van je eigen emoties, keuzes en handelingen. Denk niet langer dat iets of iemand je komt “redden”. Je bent zelf verantwoordelijk voor hoe je je tijd indeelt, voor je gedrag tegenover anderen, zelfs voor het verbeteren van je zelfbeeld. Natuurlijk ben je vaak beperkt door de mogelijkheden die er op dat moment op een bepaalde plaats zijn. Maar in elke context kun je je afvragen: wat kan ik doen? Hoe kan ik mijn toestand verbeteren? Hoe kan ik mijn energie in deze situatie het beste gebruiken? Sommige dingen kun je beheersen, andere niet. Verantwoordelijk leven heeft vooral te maken met leren het onderscheid te maken wat “van jou” is en wat niet.

4. Assertiviteit Leef authentiek: denk, spreek en handel zo veel mogelijk vanuit je innerlijke overtuigingen en gevoelens. Dat betekent niet dat je alleen nog maar je eigen belangen steunt en blind bent voor die van anderen. Wel dat je bereid bent om voor jezelf op te komen, open te zijn over wie je bent en jezelf met respect te behandelen in je ontmoetingen met anderen. Op een goede manier assertief zijn begint bij de overtuiging dat jouw ideeën en wensen ertoe doen. Wees daarom duidelijk in waar je voor staat. Dat kan in elke context iets anders zijn: tegen iemand zeggen dat je niet gediend bent van zijn gedrag, maar ook: een boek aanbevelen, eerlijk een vraag stellen als je iets niet weet of niet lachen als je iets niet grappig vindt.

5. Doelgerichtheid Zet je krachten in om datgene wat je echt wilt ook te bereiken: een leuke baan, een gezin stichten, een bedrijf beginnen, een vakantiehuis bouwen, een liefdesrelatie gezond houden. Onze doelen zorgen ervoor dat we in beweging blijven, ze doen een beroep op onze mogelijkheden en ze geven energie aan het bestaan. Wat wil je echt? En wat doe je eraan om dat te bereiken? Geeft de feedback uit je omgeving aan dat je op de goede weg zit? Houd voor ogen dat voor het bereiken van doelen concrete plannen en zelfdiscipline nodig zijn, anders blijft het vaak bij gefrustreerde verlangens.


6. Integriteit Het lijken vaak zulke onnozele kleine dingen: tegen je partner liegen over de prijs van die nieuwe broek, roddelen over een goede vriendin, een idee toe-eigenen wat niet de jouwe is, te laat komen. Toch zijn het kleine gifinjecties voor je zelfwaardering. Je beloftes houden, eerlijk communiceren en leven volgens de waarden waarin jij gelooft, heeft als resultaat dat je jezelf beschouwt als een betrouwbaar mens – voor jezelf en voor anderen. Je zelfwaardering is meer waard dan de kortetermijn-beloning voor (klein) verraad. In de praktijk zijn we vaak op het ene gebied meer integer dan op het andere. Vraag je af op welke momenten jij regelmatig je eigen waarden uit het oog verliest.

Tot slot Om de zes levensprincipes in je leven te integreren is het net als met naar de sportschool gaan: het begin is het moeilijkst. Alle zes pijlers zijn namelijk zowel oorzaak als gevolg van zelfwaardering, een kip en ei-verhaal. Bijvoorbeeld: door assertiever te zijn krijg je meer zelfwaardering, maar assertief zijn lukt uiteraard beter als je al meer zelfwaardering hebt. En net als met het trainen van je lijf is het met het trainen van deze ‘spirituele equivalent van een spier’. Spieren kunnen sterker worden, maar ook verslappen. Je zult elke dag een stapje moeten zetten. Zelfwaardering is een levenslang doe-hetzelfproject!


Een blik op zelfwaardering

Recommend Documents