bron: gem.archief Leidschendam - Voorburg
visie gevelbeeld
Damlaan 53 - 57 Leidschendam
Burg. Hoffmanplein 48b 3071 XM Rotterdam tel 010-4138480 www.linea-architecten.nl
linea architecten
architectuur urban design binnenhuisontwerp
Inhoud Visie gevelbeeld Damlaan 53-57
pag. 3
Analyse hoofdstructuur
pag. 7
Geschiedenis Damlaan 53-57 Originele hoofdstructuur Gewenste hoofdstructuur Regulering
Kwaliteitsverbetering
pag. 5 pag. 7 pag. 7
pag. 11
pag. 13
visie gevelbeeld
Damlaan 53 - 57 Leidschendam april 2010
bron: gem.archief Leidschendam - Voorburg
Damlaan 53-57 anno 1923
2.
Damlaan 53-57 anno 2007
Visie gevelbeeld Damlaan 53-57 n
baa
am e Tr Oud
at
stra
tland
Delf
7
53-5
Rijnla aat
ndstr
laan
Dam
traat
poels
Plas
aat
zierstr
oe Warm
mp lei n Da
at
nstra
mole
Zaag
In het kader van het project ‘Damcentrum’ zal Leidschendam-centrum in de nabije toekomst een grootschalige transformatie* ondergaan. De Damlaan is, als de belangrijkste aanloopstraat* naar het vernieuwde winkelcentrum, een essentieel onderdeel van het transformatietraject van het centrum. Binnen het project ‘Damcentrum’ is voor de nieuwbouw duidelijke regelgeving opgesteld. Ten aanzien van het gewenste beeld zijn referenties aangegeven. Deze visie beoogt, in aansluiting daarop, een eerste stap te zijn om ook voor de bestaande bebouwing te komen tot een indicatieve richtlijn voor toekomstige transformaties; met name daar waar het winkelgebied betreft. Als startpunt hiervoor is gekozen om een herkenbaar 19e eeuws bebouwingsensemble (Damlaan 25-43) te inventariseren. Aansluitend hierop wordt in voor u liggend document het pand Damlaan 53-57 opgetekend. Het pand is gedocumenteerd. Vervolgens is de hoofdstructuur* ontleed en zijn vanuit deze lezing transformatie-, reclamevoeringsen beluifelingsadviezen opgesteld.
Uitstraling De Damlaan is onderdeel van de oude landscheiding tussen Rijnland en Delfland*. Ondanks dat de grootste ontwikkeling van de straat in een relatief korte periode heeft plaats gevonden (ca. 1900-1920) is er geen sprake geweest van een planmatige ontwikkeling. Ondanks terugkerende stijlkenmerken* die het tijdsbeeld typeren wordt de Damlaan gekenmerkt door een diversiteit aan losse panden en/of bouwblokken met vaak verspringende rooilijnen*. Het is van belang de laan te lezen als een langgerekte stedelijke ruimte, die gevormd wordt door een ensemble* van verschillende gevelwanden. Bij het ontwikkelen van een eindbeeld voor de Damlaan zal dan ook iedere individuele architectonische eenheid* (pand of bouwblok) een eigen plaats moeten krijgen. Voor het plaatsen van nieuwe, of het vervangen van oude eenheden zal rekening gehouden moeten worden met de schaal van de bestaande bebouwingseenheden. Voor het transformeren van bestaande panden zal rekening gehouden moeten worden met de bestaande hoofdstructuur van de gevel. In de hoofdstructuur zijn de schaal en de verhoudingen van de gevel vastgelegd.
Damlaan De Damlaan, tussen de Oude Trambaan en Damplein, is een centrale woon-winkelstraat in Leidschendamcentrum. Het is een duidelijk voorbeeld van een dorpsstraat die door zijn centrale ligging door de jaren heen getransformeerd is van een woonstraat met incidenteel winkels tot een winkelstraat met incidenteel woningen. Deze transformatie heeft consequenties voor de uitstraling van de bebouwing. Tot op heden heeft deze transformatie ad hoc plaats gevonden. Met de voortgang van ontwikkeling van het ‘Masterplan Damcentrum’ ontstaat de behoefte om het transformatieproces op de Damlaan in banen te leiden.
situatie schaal 1:1000
* Deze begrippen worden nader toegelicht in de begrippenlijst die terug te vinden is in het boekje ‘Damlaan Leidschendam stadsherstel’.
3.
53
55
situatie anno 1923 4.
57
situatie na uitbreiding
Geschiedenis Damlaan 53-57 Damlaan 53-57 is in 1923 gebouwd als winkel-woonhuis. De winkelfunctie op de begane grond is origineel. Er heeft, anders dan in veel andere panden aan de Damlaan, op de begane grond geen transformatie* plaats gehad van woonfunctie naar winkelfunctie. Het pand heeft echter wel een drastische schaalvergroting ondergaan. De originele bebouwing Het pand is origineel ontworpen als een winkelpand met één bovenwoning. Door de grote glazen pui met de prominente vensterbank en de naar voren komende metselwerk penanten* is de begane grond duidelijk als winkelruimte vormgegeven. De horizontale stucwerk band vormt de overgang tussen de winkel en de bovenwoning. De entreedeur van de woning is dicht; die van de winkel is voorzien van glas. Ook de zijgevel maakte, door glaspui en reclamevoering, in het eerste ontwerp duidelijk deel uit van de winkel. De eerste verdieping wordt gekenmerkt door twee prominente erkers. Op de eerste verdieping is, ter hoogte van een volledige verdieping, een grote kap geplaatst. De overstekende goot vormt een duidelijke overgang tussen de kap en de metselwerk basis van het pand. Op de kap is aan de voorzijde centrisch een dakkapel geplaatst. De dakkapellen aan de zijkant zijn hoogst waarschijnlijk van een later stadium.
bron: gem.archief Leidschendam - Voorburg
gevelaanzicht anno 1923
53
Situatie anno 2007
55
Transformatie Vrij snel na de bouw is het pand vergroot met een werkplaatst en een tweede bovenwoning. Er is bij deze transformatie duidelijk gezocht naar een nieuwe totaal opzet i.p.v. naar het toevoegen van een secundaire uitbreiding. Dit is ten koste gegaan van de heldere symmetrische opbouw* van het originele pand. Doordat er bij aanbouw aangesloten is op bestaande belijningen en gebruik is gemaakt van de architectonische elementen van de oudbouw zijn aanbouw en oudbouw wel een geheel gaan vormen. Doordat de pui van de werkplaats afweek van die van de winkel en doordat er in de voorgevel een nieuwe raamtypologie is geïntroduceerd is de uitbreiding van het pand nog enigszins af te lezen. Huidige situatie In de huidige situatie is de werkplaats bij de winkelruimte (bedrijfsruimte) getrokken. De pui van de werkplaats is vervangen door een vergelijkbaar winkelraam met uitgewerkte vensterbank. Daar waar in het originele ontwerp het onderscheid tussen oudbouw en aanbouw op subtiele wijze herkenbaar bleef is dat nu sterk verminderd waardoor een nog sterkere schaalvergroting in de gevelopbouw heeft plaatsgevonden. Dit wordt versterkt door de houten lambrisering over de volle breedte van het pand. Doel van deze visie is voorwaarden te formuleren om de subtiliteit van de schaalvergroting terug te brengen en/of te handhaven op de manier waarop de uitbreiding ooit ontworpen is. Het is van belang hierbij de nieuwe ruimteindeling (één bedrijfsruimte over de gehele begane grond) niet te ontkennen.
57
gevelaanzicht anno 2007 5.
as-A
opbouw
goot
midden
situatie situatie anno 1923 anno 1923
gevelband
plint
situatie anno 1923 situatie anno 1923
as-A
hoofdbouw
6.
situatie na uitbreiding
situatie situatie na uitbreiding na uitbreiding
as-B
as-C2
opbouw
opbouw
goot
goot
midden
midden
gevelband
gevelband
plint
plint
aanbouw
hoofdbouw
huidige hoofdstructuur huidige huidige hoofdstructuur hoofdstructuur
Analyse hoofdstructuur Transformaties* in een gevel zijn onderdeel van de ontwikkeling van een pand en tonen de veranderingen in het gebruik door de jaren heen. Veel panden zijn zodanig flexibel dat zij deze veranderingen kunnen verdragen. Vaak geldt dit ook voor het ontwerp van de gevel. De mate waarin een gevelbeeld gewijzigd kan worden zonder dat het zijn identiteit verliest hangt af van de kracht van de hoofdstructuur*. De hoofdstructuur van een gevel vormt de basis waarbinnen functie, verhouding en schaal van de gevel vastgelegd zijn. Wanneer door verbouwingen de hoofdstructuur wordt aangetast, gaat dat ten kosten van kracht van het originele ontwerp. Derhalve is het van belang een duidelijk beeld te krijgen van de hoofdstructuur van de gevel alvorens uitspraken te doen over gewenste transformatie mogelijkheden. Toekomstige aanpassingen* zullen binnen de ‘regels van de hoofdstructuur’ moeten worden uitgevoerd. Bestaande wijzigingen moeten daarbinnen worden aangepast. Eenheden Het pand manifesteert zich als een eenduidig ontwerp. Bij nadere beschouwing is de gefaseerde bouw echter in de gevel waarneembaar. In het originele ontwerp met de aanbouw zijn de aanwezigheid van de middenpenant en de asymmetrische opbouw* van het aangebouwde deel elementen die zorgen voor een subtiele hiërarchie tussen hoofd- en aanbouw. In de huidige situatie is door de witte kleuren de middenpenant opgenomen in de winkelpui. Het plaatsen van eenzelfde zware vensterbank in de aanbouw waarop ook het penant* steunt zorgt voor een (onzuivere) symmetrie* in de plint*. Dit introduceert een schaalvergroting in de winkelpui die de subtiliteit van het originele ontwerp ontkracht. Deze schaalvergroting wordt ondersteund door de houten lambrisering die over meer dan de volle breedte van de gevel heen is getrokken. Horizontale zonering Het pand kent een horizontale zonering*: ‘plint’, ‘midden’ en ‘opbouw’. De ‘plint’ wordt gevormd door de begane grond, het ‘midden’ door de eerste verdieping en de ‘opbouw’ door de kapverdieping. De plintzone en de middenzone worden door een eenduidige stucwerk band gescheiden, waarin een luifel is opgenomen. Het is daarmee van belang dat stucwerk band en luifel leeg blijven van reclame. De middenzone en de opbouwzone worden door een overstekende goot gescheiden. De horizontale zonering is ook na de aanbouw éénduidig gebleven.
gewenste hoofdstructuur OPTIE 1
Symmetrie en ontwerp-assen Het pand kent van origine een symmetrie-as* in de hoofdbouw (as-A) en een asymmetrie-as in de aanbouw (as-B). Deze assen worden ondersteund door een metselwerk ornament in de middenzone (eerste verdieping). In het originele ontwerp ondersteunen de dakkapellen en de luifel deze assen. Door het opnemen van de midden penant* in de gevelpui wordt in de plint* een centrale midden-as geïntroduceerd die een symmetrie in het pand suggereert (as-C1). Deze asymmetrie komt niet terug in het middendeel. De midden-as in de kap (as-C2) valt ook niet samen met de midden-as in de plint. Doordat de werkplaats en de winkelruimte zijn gekoppeld is het logisch dat er gezocht is naar een eenduidig winkelfront. De opbouw van de gevel vraagt er echter om dit niet in een (onzuivere) symmetrie te zoeken. De positionering van de erkers is gekoppeld aan het originele ontwerp voor de pui (referentie-assen). Het hart van de flanken van de puien valt samen met het hart van de erkers. De asymmetrie van de aanbouw wordt hierdoor versterkt. Invullingen De entreedeuren van de woningen onderscheiden zich door kleur en materiaal (dichte deuren) van de winkelpuien. Zij vormen met het belendende metselwerk de zijpenanten van de gevel. De winkelentree is transparant en maakt zodanig onderdeel uit van de winkelpui. De middenzone wordt gedomineerd door drie uitgewerkte erkers. Opvallend is het in het gevelvlak* opgenomen raam dat in hoge mate de asymmetrie bepaald van de aanbouw. De vensterbank in de oudbouw is origineel en is onderdeel van de hoofdstructuur. De vensterbank in de aanbouw maakt geen onderdeel uit van de hoofdstructuur. Het raam zou indien gewenst verlengd kunnen worden
De juiste verhouding Om de juiste verhoudingen in het pand terug te krijgen zal de schaalvergroting in de winkelplint* afgezwakt moeten worden. Dit moet echter niet ten koste gaan van de herkenbaarheid van de begane grond als één bedrijfsruimte. Het onderscheid tussen hoofd- en aanbouw wordt op de begane grond gemaakt door de ‘tussenpenant*’ haar originele materialisering en kleurstelling terug te geven (metselwerk). Daarnaast wordt de pui van de aanbouw doorgetrokken tot op het maaiveld* ten koste van de bestaand (zware) vensterbank ter plaatse. De vaste luifel (zie foto 1932) wordt aan de hoofdbouw gehandhaafd en aan de aanbouw verwijderd. De stucband loopt door over beide flanken en trekt de hoofd- en aanbouw weer bij elkaar. De twee flanken van de pui komen weer los van elkaar te staan zonder dat de eenduidigheid van het winkelfront te veel wordt aangetast.
as-A
as-B
opbouw
goot
Detaillering De detaillering in het metselwerk ondersteunt de hoofdstructuur. Het uitgewerkte metselwerk onder de goot introduceert de overgang tussen opbouwzone en middenzone. De metselwerk ornamenten in de middenzone ondersteunen de assen A en B. Door het metselwerk op de beganegrond uit te laten steken wordt het onderscheid tussen de plintzone en de middenzone versterkt. Dit was voor de aanbouw nog het meest waarneembaar (zie foto). Het uitkragende metselwerk onder de erkers maken deze tot beeldbepalende elementen in de gevel.
midden
gevelband
plint
hoofdbouw
gewenste hoofdstructuur gewenste hoofdstructuur OPTIE 2
aanbouw
7.
Regulering Damlaan 53-57
as-A
as-B
vaste luifel 500
gevelband 300
700
reclamezone
puizone
nr. 53
nr. 55
entree woning
entree winkel
puibreedte
10.
nr. 57
entree woning
puibreedte
uitstal mogelijkheid max. 1200 uit de gevel
Regulering De transformatie* van woning naar winkel vraagt, naast de algemene formulering van de elementen van de hoofdstructuur*, om extra regulering. Om toekomstige winkeliers een handreiking te geven bij het transformeren van hun gevel tot winkelpui zijn, binnen de ‘regels van de hoofdstructuur*’, richtlijnen geformuleerd voor de opbouw* van de pui en de plaatsing van reclame. Op de tekening op pagina 10 met bijbehorende legenda (pag. 11) staan de uitgangspunten geformuleerd. Hieronder worden de uitgangspunten in grote lijn toegelicht. De specifieke invullingen zullen getoetst worden aan de welstandsen reclamenota*. Er kan gekozen worden voor het terugbrengen van de gevel in de originele staat. Dit echter alleen met toepassing van de authentieke materialisering, detaillering en kleurgebruik. Opbouw van de gevelpui Essentieel is dat de winkelpuien niet groter of kleiner zijn dan de twee originele puivlakken. In de winkelpui van de hoofdbouw blijven de bestaande borstwering* en verticale ornamenten gehandhaafd. In de aanbouw kan de dominante vensterbank verwijderd en/of vervangen worden. De verticale ornamentering blijft gehandhaafd. De winkelentree blijft t.p.v. de originele winkelentree van de hoofdbouw. De schaalvergroting is van belang om een duidelijk onderscheid te maken tussen woningen en winkels. De winkelentree dient in dit vlak opgenomen te zijn. De winkelpuien dienen symmetrisch (vanuit as-A en as-B) uitgevoerd te worden. Renvooi handhaven/herstellen/terugbrengen bestaande plint. vaste luifel.
gebroken wit; klassieke kleurstelling, ter beoordeling welstand. gevel terugbrengen in oorspronkelijke staat / aanhelen hoofdstructuur. symmetrie-as in de vormgeving van de pui. entree winkel
mogelijkheid entree te positioneren in puivlak.
woning toegang deur terugbrengen in originele staat, draaiende en inzet delen; klassieke kleurstelling donker of transparant gelakt (volgens boonstoppel kleurenwaaier), ter beoordeling welstand. kozijnen gebroken wit; klassieke kleurstelling (volgens boonstoppel kleurenwaaier), ter beoordeling welstand. reclame: losse letter op het glas/reclame achter het glas. reclame uiting: lichtreclame of dicht paneel in het vlak van het kozijn/glas, positionering volgens tekening, max hoogte reclame 300 mm binnen aangegeven zone. ruimte voor uithangbord in het midden van penant. 100 mm los van de gevel, h = max. 500 mm, b = max. 700 mm, d = max. 120 mm. één bord per travee en/of eenheid op aangegeven hoogte en min. 2300 mm boven maaiveld. alternatieve positie voor uithangbord. reclame banner/schildering met klassieke lijst.
max. uitstal mogelijkheid 1200 mm van de gevel afgeplaatst (vergunningsplichtig). vergunningsvrije uitstalling: max. 3m2 en niet verder dan 1000mm uit de gevel. rolluik 80% open aan de binnenzijde van de gevel.
De huidige negge* van 70 mm dient aangehouden te worden. De originele woningentrees dienen zoveel mogelijk operatief gehouden te worden, bij voorkeur als woningentree (bovenwoning). De originele entrees dienen in hun oorspronkelijke staat teruggebracht te worden. Reclamevoering Reclame mag niet voorbij het vlak van de pui steken. Dit met uitzondering van één enkel uithangbord. Dichte reclamevlakken zijn alleen toegestaan op de daarvoor aangegeven vlakken Er mag één uithangbord worden geplaatst op de daarvoor aangegeven positie en binnen de aangegeven afmetingen. De onderkant van het uithangbord mag nooit lager zijn dan 2300 mm. Zonwering Boven het winkelraam van de hoofdbouw wordt het originele luifelstuk hersteld. Er is verder geen ruimte voor beluifeling of zonwering. Uitstal De winkelier heeft uitstalmogelijkheid* in een zone van 1200 mm voor zijn pui op de aangegeven posities.
11.
12.
Kwaliteitsverbetering negatieve wijzigingen: 1. De lambrisering ontkent de subtiele hiërarchie tussen oudbouw en aanbouw en introduceert een ongewenste schaalvergroting. 2. De middenpenant is onderdeel geworden van de gevelpui. Hierdoor wordt de subtiele hiërarchie tussen oudbouw en aanbouw verzwakt en ontstaat een ongewenste schaalvergroting. 3. De geschilderde borstwering* geeft een armoedige uitstraling aan het overwegend statige pand. In het aanbouwdeel wordt de hoofdstructuur* erdoor gefrustreerd. 4. De dakkapellen zijn vergroot t.o.v. het originele ontwerp, waardoor ze minder duidelijk de aswerking begeleiden.
4
4
1 53
positieve wijzigingen: - De flanken van de ramen zijn bijzonder gedetailleerd, waardoor de referentie met de erkers op de eerste verdieping versterkt wordt.
55
3 nr. 53
as-A
57
2 3
nr. 55
nr.57
as-B
opbouw
goot
midden
gevelband
ontwerpmodel
gewenste hoofdstructuur OPTIE 2
laan
hoofdbouw
gewenste hoofdstructuur OPTIE 1
7
53-5
Dam
plint
aanbouw
13.
