visie gevelbeeld
Damlaan 46 - 48 Leidschendam
Burg. Hoffmanplein 48b 3071 XM Rotterdam tel 010-4138480 www.linea-architecten.nl
linea architecten
architectuur urban design binnenhuisontwerp
Inhoud Visie gevelbeeld Damlaan 46 - 48
pag. 3
Analyse hoofdstructuur
pag. 7
Geschiedenis Damlaan 46 - 48 Originele hoofdstructuur Gewenste hoofdstructuur Regulering
Kwaliteitsverbetering
pag. 5 pag. 7 pag. 7 pag. 9
pag. 11
visie gevelbeeld
Damlaan 46 - 48 Leidschendam april 2010
Damlaan 46 anno 2006
2.
Damlaan 46 anno 2006
Visie gevelbeeld Damlaan 46 - 48
aan
amb
e Tr
Oud
at
stra
tland
Delf
aat
ndstr
Rijnla
48 46
De Damlaan is, als de belangrijkste aanloopstraat* naar het vernieuwde winkelcentrum, een essentieel onderdeel van het kernwinkelgebied* van Leidschendam-centrum. Deze visie geeft, in aansluiting op reeds opgestelde regelgeving voor nieuwbouw, indicatieve richtlijnen voor toekomstige transformaties* in de bestaande bouw; daar waar het winkelgebied betreft. In dit document is het pand Damlaan 46-48 nader beschouwd. Het pand is gedocumenteerd. Vervolgens is de hoofdstructuur* ontleed en zijn vanuit deze lezing transformatie-, reclamevoerings- en beluifelingsadviezen opgesteld.
traat
poels
Plas
laan
Dam
Damlaan De Damlaan, tussen de Oude Trambaan en Damplein, is een centrale woon-winkelstraat in Leidschendamcentrum. Het is een duidelijk voorbeeld van een dorpsstraat die door zijn centrale ligging door de jaren heen getransformeerd is van een woonstraat met incidenteel winkels tot een winkelstraat met incidenteel woningen. Deze transformatie heeft consequenties voor de uitstraling van de bebouwing. Tot op heden heeft deze transformatie ad hoc plaats gevonden. Met de voortgang van de ontwikkeling van het ‘Masterplan Damcentrum’ ontstaat de behoefte om het transformatieproces op de Damlaan in banen te leiden.
aat
Uitstraling De Damlaan is onderdeel van de oude landscheiding tussen Rijnland en Delfland*. De grootste ontwikkeling van de laan heeft in drie, kort op elkaar volgende, perioden plaats gevonden: rond 1900, 1915 en 1925. Ondanks dat de laan zich in relatief korte tijd ontwikkeld heeft is er geen sprake geweest van een planmatige ontwikkeling. Er zijn, per periode, overeenkomstige karakteristieke* stijlkenmerken* te onderscheiden. Toch wordt de Damlaan gekenmerkt door een diversiteit aan losse panden en/of bouwblokken met vaak verspringende rooilijnen*. Het is van belang de laan te lezen als een langgerekte stedelijke ruimte, die gevormd wordt door een ensemble van verschillende gevelwanden. Bij het ontwikkelen van een eindbeeld voor de Damlaan zal dan ook iedere individuele architectonische eenheid* (pand of bouwblok) een eigen plaats moeten krijgen. Voor het plaatsen van nieuwe, of het vervangen van oude eenheden zal rekening gehouden moeten worden met de schaal van de bestaande bebouwingseenheden. Voor het transformeren van bestaande panden is de bestaande hoofdstructuur van de gevel bepalend. In de hoofdstructuur zijn de schaal en de verhoudingen van de gevel vastgelegd.
zierstr
oe Warm
at
nstra
mole
Da
mp lei n
Zaag
situatie schaal 1:1000
* Deze begrippen worden nader toegelicht in de begrippenlijst die terug te vinden is in het boekje ‘Damlaan Leidschendam stadsherstel’.
3.
nr. 56
nr. 54
nr. 52
nr. 50
nr. 48
nr. 46
(nr. 44)
nr. 56
situatie 2006, woning-winkelpand
nr. 54
nr. 52
nr. 50
nr. 48
nr. 46
(nr. 44)
Ca z
aarts� schoenen
r t e
u
sinds 1890
HEREN
4.
'T TORENTJE
IJZERWARENVAKHANDEL
a
m
KRUYT
Th e
situatie 1899, woning-winkelpand
Geschiedenis Damlaan 46 - 48 Damlaan 46-48 is in 1899 ontworpen als onderdeel van een woonblok. De woonfunctie is inmiddels ondergeschikt aan de winkelfunctie in het bouwblok. De begane grond is getransformeerd naar winkelplint*. Bij meerdere onderdelen is de originele structuur niet of nauwelijks nog herkenbaar. Toch kan Damlaan 46-48, doordat het onderdeel is van een ensemble, niet zondermeer als aparte eenheid* worden gezien. In de analyse van Damlaan 46-48 zal derhalve de opbouw* van de originele bouw geïnventariseerd worden. Damlaan 46 gevelaanzicht anno 2006
Damlaan 46 gevelaanzicht anno 2006
De originele bebouwing Damlaan 46-48 maakt deel uit van een ensemble Damlaan 46-56 en is in 1899 gebouwd als een architectonische eenheid met een eenduidige symmetrische opbouw. Damlaan 46 vormt met een deel van nr. 48, de rechter eindflank, van het ensemble 46-56. Kenmerkend voor de opbouw van het originele ontwerp van Damlaan 46-56 is de afwisseling tussen uit de rooilijn* springende tweelaagse gevelvlakken* en de daartussen liggende éénlaagse bebouwing met kap. De (woning)entrees zijn opgenomen in de naar voren springende dominante twee-laagse gevelvlakken. De gevel is voorzien van klassieke detaillering en vormgeving ter beëindiging van het gevelvlak. Binnen de ritmiek van dominante gevelvakken bestaat ook weer een duidelijke hiërarchie: de gevelbeëindiging van het middelste gevelvlak is voornamer vorm gegeven dan de twee meer naar buiten gelegen gevelvlakken. De hiërarchie tussen de twee-laagse gevelvlakken bepaald de ordening van het ontwerp.
De één-laagse geveldelen zijn eenduidig en ongeveer gelijk aan elkaar. De begane grond is voorzien van veranda’s. De middelste twee terugliggende gevelvlakken zijn een verdubbeling van de eindtraveeën. Op de kap zijn elegante dakkapelletjes geplaatst. Transformatie van woning naar winkel Voornamelijk na de tweede wereldoorlog is de Damlaan getransformeerd van een overwegend woonstraat, naar een winkelstraat met, in sommige gevallen, woningen boven de winkels. Dit proces is ook terug te vinden in Damlaan 46-56. De transformatie* is nooit gestructureerd en tast de heldere opbouw van de straatgevel aan. Er ontstaat een onrustig en versnipperd gevelbeeld met onduidelijkheid over welke onderdelen bij welke functie horen. Huidige situatie Damlaan 46-56 is van oorsprong een prachtig gedetailleerd pand met een duidelijke hiërarchische ordening en specifieke stijlkenmerken* uit de periode rond 1900. Door diverse verbouwingen, voornamelijk het verwijderen van de prominente veranda’s, is de totale samenhang van het pand verloren gegaan. De invullingen die hiervoor terug zijn gekomen hebben geen relatie met elkaar en zijn armoedig vormgegeven en gematerialiseerd. Op enkele punten is nog iets terug te vinden van de originele bouw, maar over het algemeen zijn gevels onherkenbaar gewijzigd. De nog aanwezige originele elementen zijn te fragmentarisch om te zoeken naar mogelijkheden om het karakter van de originele bouw als geheel terug te brengen. Damlaan 46 en een deel van nr. 48 is een redelijk geconserveerd fragment. Om de sfeer van het originele blok* nog zichtbaar te houden in de toekomst, wordt met deze visie beoogt het originele beeld zoveel mogelijk terug te brengen. Doel van deze visie is voorwaarden te formuleren om de leesbaarheid en kwaliteit van de originele vormgeving in dit fragment terug te brengen. Het betreft Damlaan nr. 46 en de entreepartij (inclusief de verdiepingen daarboven) van nr. 48.
Damlaan 46 ontwerptekening 1899
5.
as-A
as-B
as-A
centrale middens-as
as-B
as-B
as-B
as-B
as-B
opbouw
opbouw gootzone
basis
basis
gevelplint
a
b
b
a
b
blok 1
b
b
a
b
blok 3
blok 2
originele hoofdstructuur
blok 1
6.
huidige hoofdstructuur
blok 2
blok 3
blok 4
blok 5
blok 6
Analyse hoofdstructuur
flankbeëindiging*
middendeel
Transformaties* in een gevel zijn onderdeel van de ontwikkeling van een pand en tonen de veranderingen in het gebruik door de jaren heen. Veel panden zijn zodanig flexibel dat zij deze veranderingen kunnen verdragen. Vaak geldt dit ook voor het ontwerp van de gevel. De mate waarin een gevelbeeld gewijzigd kan worden zonder dat het zijn identiteit verliest hangt af van de kracht van de hoofdstructuur*. De hoofdstructuur van een gevel vormt de basis waarbinnen functie, verhouding en schaal van de gevel vastgelegd zijn. Wanneer door verbouwingen de hoofdstructuur wordt aangetast, gaat dat ten koste van de kracht van het originele ontwerp. Derhalve is het van belang een duidelijk beeld te krijgen van de hoofdstructuur van de gevel alvorens uitspraken te doen over gewenste transformatie mogelijkheden. Toekomstige aanpassingen* zullen binnen de ‘regels van de hoofdstructuur’ moeten worden uitgevoerd. Bestaande wijzigingen moeten daarbinnen worden aangepast. Hoofdstructuur 46-56 Bij het bouwblok 46-56 is door de jaren heen zoveel veranderd, dat er nauwelijks nog sprake is van een eenduidige hoofdstructuur op blokniveau. Delen zijn gesloopt en vervangen. Andere delen zijn opgetopt of afgeknot. Om een goede analyse van nr. 46-48 te kunnen maken grijpen we terug op de originele hoofdstructuur van het gehele blok* met als aantekening dat het solitair handhaven van één onderdeel van het ensemble een extra perspectief geeft aan de analyse. Uiteindelijk zoomen we in op het deel waar Damlaan 46 en de entree van nr. 48 onderdeel van zijn. Originele hoofdstructuur Eenheden Het originele ontwerp van Damlaan 46-56 is op te delen in drie eenheden*: blok 1 t/m 3. Blok 2 is het centrale middendeel en blok 1 en 3 de eindflanken. De blokken zijn opgebouwd uit naar voren liggende dominante delen a en terugliggende secundaire delen b. De delen b hebben een metselwerk gevel van één laag met daarop een kapverdieping. Op de begane grond van de delen b is voor de gevel in het originele ontwerp een veranda geplaatst. De veranda’s zijn groot en springen uit de rooilijn*. De delen a hebben twee lagen metselwerk. De tweede laag is voorzien van extra detaillering, wat het kroontje op het gevelvlak* vormt. Symmetrie Het originele ontwerp kent verschillende symmetrie-
assen*. Deze zijn van belang voor de ordening van de opbouw* van de gevel. Het gevelontwerp is in hoofdopzet symmetrisch van opbouw (centrale midden-as). De symmetrie-as wordt ondersteund door de dominantie in hoogte en symmetrische opbouw van deel a van blok 2. Blokken 1 en 3 zijn ook symmetrisch van opbouw vanuit het dominante gevelvlak a (symmetrie-assen A). De delen b in de blokken zijn op zichzelf ook symmetrisch van opbouw (assen B). De positie van de erkers en de dakkapellen in het dak ondersteunen deze symmetrie*. Horizontale zonering De verticale zonering* is in dit pand veel krachtiger dan de horizontale zonering*. Er is sprake van een basis met een opbouw. Aan de flanken (delen b) is dit onderscheid sterk: metselwerk, kap erop, van elkaar gescheiden door een uitgewerkte goot. In deel a is de basis omhoog getrokken. Het afschuinen naar het midden, ondersteund door toegevoegde detaillering, geeft een bijzondere beëindiging aan het metselwerkvlak. Invullingen In de dominante gevelvlakken (delen a) zijn de entreedeuren opgenomen. Deze worden geaccentueerd door de bogen boven de deuren. De originele veranda’s waren als toegevoegd element zeer dominant en geven karakter aan het ontwerp. Detaillering Detaillering maakt geen deel uit van de hoofdstructuur. Het detailniveau van dit gevelontwerp is echter zo uitgewerkt dat het op een dominante manier deel uitmaakt van het gevelbeeld. Met name de metselwerkdetaillering boven raam en deurpartijen (togen) en onder de goot zijn kenmerkend. De ornamentering van de gevelvlakken a en van de dakkapellen zijn verfijnd en specifiek.
As A kan versterkt worden door de originele kroon op gevelvlak a terug te bouwen. Om het karakter van deel b terug te krijgen zal de veranda in de vorm van een serre terug gebouwd moeten worden. Transformatie bedrijfsruimte In deel b van het ensemble heeft een transformatie plaatsgevonden van woning naar bedrijfsruimte. De veranda is verdwenen en is vervangen door een metselwerk uitbouw. Bij de wijziging is weinig tot geen rekening gehouden met de subtiele detaillering. De gewenste hoofdstructuur toont hoe een dergelijke transformatie plaats zou moeten vinden. - De uitbouw moet als toevoeging* gematerialiseerd worden (volgens originele veranda). De uitbouw is te zwaar (metselwerk) en doet mee met de hoofdstructuur terwijl het een invulling zou moeten zijn. Detaillering Van de verfijnde detaillering in het originele ontwerp is nog maar weinig zichtbaar. Door gevelreiniging en gevelherstel zal getracht moeten worden de karakteristieke* details weer naar voren te halen. Bij de gevelopbouw zal gebruik gemaakt moeten worden van de originele ornamentering, steen- en voegtype van het oorspronkelijke ontwerp.
midden-as
verbijzondering van basis
Gewenste hoofdstructuur Damlaan 46 - 48
opbouw
Opzet is om Damlaan 46 en een deel van 48 zoveel mogelijk te herstellen naar de originele opzet. We beschouwen uit de hoofdstructuur blok 3 deel a en de b (rechts).
goot
Symmetrie en eenheden De symmetrie-assen van het originele ensemble opereren enkel nog op deelniveau*. Door de symmetrie-as in deel a van blok 3, kan nr. 46 niet als een afzonderlijke eenheid gezien worden, maar is nr. 48 gedeeltelijk onderdeel van de compositie.
basis
basis
gevelplint
a
b blok 3
gewenste hoofdstructuur
7.
Regulering Damlaan 46 - 48
700
reclamezone 500
500
500
centrale midden-as
500
centrale midden-as
700
gevelplint op bestaande hoogte tpv H-str.
nr. 46
nr. 46
nr. 46
entree woning/winkel entree woning/winkel
entree woningentree / winkel woning / winkel
entree winkel entree winkel
regulering gewenst model
8.
nr. 46
entree winkel entree winkel
regulering bestaande situatie
Regulering
Renvooi doorvoeren bestaande plint, onderbreking tbv entree en/of symmetrie mogelijk.
handhaven/herstellen/terugbrengen bestaande plint. gevel terugbrengen in oorspronkelijke staat / aanhelen hoofdstructuur. terug brengen van het oorspronkelijke serredak. primaire belijning pui. secundaire belijning pui. symmetrie-as in de vormgeving van de pui. entree winkel
mogelijkheid entree te positioneren in puivlak.
woning toegang deur terugbrengen in originele staat, draaiende en inzet delen; klassieke kleurstelling donker of transparant gelakt (volgens boonstoppel kleurenwaaier), ter beoordeling welstand.
kozijnen gebroken wit; klassieke kleurstelling (volgens boonstoppel kleurenwaaier), ter beoordeling welstand. reclame: losse letter op het glas/reclame achter het glas. reclame uiting: lichtreclame of dicht paneel in het vlak van het kozijn/glas, positionering volgens tekening, max hoogte reclame 300 mm binnen aangegeven zone. ruimte voor uithangbord in het midden van penant. 100 mm los van de gevel, h = max. 500, b = max. 700, d = max. 120. één bord per travee en/of eenheid aangegeven hoote en min. 2300 mm boven maaiveld. alternatieve positie voor uithangbord.
max. uitstal mogelijkheid 1200 mm van de gevel afgeplaatst (vergunningsplichtig). vergunningsvrije uitstalling: max. 3m2 en niet verder dan 1000mm uit de gevel.
bevestigings mogelijkheid zonwering. positie zonwering, max. 1500 mm uit gevel, min. 2300 mm boven maaiveld. rolluik 80% open aan de binnenzijde van de gevel.
De transformatie* van woning naar winkel vraagt, naast de algemene formulering van de elementen van de hoofdstructuur*, om extra regulering. Om toekomstige winkeliers een handreiking te geven bij het transformeren van hun gevel tot winkelpui zijn, binnen de ‘regels van de hoofdstructuur’, richtlijnen geformuleerd voor de opbouw* van de pui en de plaatsing van reclame. Op de tekening op pagina 8 met bijbehorende legenda (pag. 9) staan de uitgangspunten geformuleerd. Hieronder worden de uitgangspunten in grote lijn toegelicht. De specifieke invullingen zullen getoetst worden aan de welstands- en reclamenota*. In Damlaan 46-48 wordt ingezet op het zoveel mogelijk terugbrengen van de originele situatie. In het formuleren van de wenselijke hoofdstructuur is de originele bebouwing ook in belangrijke mate als uitgangspunt genomen. Er is tevens regulering opgesteld voor de huidige situatie. Ook als er niet verbouwd wordt zal hieraan moeten worden voldaan. Opbouw van de gevelpui De bestaande uitbouw moet worden uitgevoerd als serre. De zijkanten van de uitbouw moeten transparant zijn. Het originele dakje moet worden teruggebracht. Essentieel is dat de winkelpuien niet breder of smaller wordt dan gevelvlak* b. Voorkeur heeft het opnemen van de winkelentree in de serre. De winkelpui dient symmetrisch (vanuit as-A) uitgevoerd te worden.
Reclamevoering Reclame mag niet voorbij het vlak van de pui steken. In de huidige situatie kan met één enkel uithangbord een uitzondering gemaakt worden. Dichte reclamevlakken zijn alleen toegestaan op de daarvoor aangegeven zone van 500 mm hoogte met een maximale hoogte van 300 mm. Overige 200 mm is bedoeld voor zonwering. Wanneer geen zonwering geplaatst wordt kan de dichte reclame binnen de 500 mm zone omhoog geschoven worden. Wanneer voor een serre gekozen wordt is de toepassing van lichtreclame of dichte reclamepanelen niet mogelijk. In de huidige situatie mag één uithangbord worden geplaatst op de daarvoor aangegeven positie en binnen de aangegeven afmetingen. De onderkant van het uithangbord mag nooit lager zijn dan 2300 mm. In het alternatief van de serre is geen ruimte voor een uithangbord. Zonwering Doordat de huidige uitbouw en een eventueel nieuwe serre uit de rooilijn* steken is er geen ruimte voor zonwering. Uitstal Doordat de huidige uitbouw en een eventueel nieuwe serre uit de rooilijn steken is er geen ruimte voor uitstal*.
De originele woningentrees dienen zoveel mogelijk operatief gehouden te worden, bij voorkeur als woningentree (bovenwoning). Zij dienen in hun oorspronkelijke staat teruggebracht te worden. Ook wanneer zij niet meer als entree gebruikt worden
9.
10.
6
7'T TORENTJE
a
r t e
Ca uz
3
Th e
5
m
Kwaliteitsverbetering Negatieve wijzigingen: 1. Terugplaatsen originele deur. 2. Oorspronkelijk glas-in-lood niet meer aanwezig. 3. Het plaatsen van zonwering ondermijnd de symmetrie* en subtiliteit van het pand. 4. Metselwerk detaillering niet meer aanwezig. 5. Originele raamverdeling is verdwenen 6. De gevelopbouw is verdwenen. 7. Reclamevoering niet volgens regulering. 8. De beluifeling zorgt voor een dominant ongewenst beeld. Het ondermijnt de hoofdstructuur*. 9. Uitbouw is niet als secundaire toevoeging aarts� schoenen uitgevoerd.
8
2 3 4
nr. 52
nr. 50
nr. 48
1
9
1
nr. 46
(nr. 44)
midden-as
B
linea architecten verbijzondering van basis
aal 1:100
opbouw
ontroleren dat.:00-00-2002 gew.:
Burg.Hoffmanplein 48b 3071XM Rotterdam tel.010-4138480 fax.010-4130086
goot
basis
basis
gevelplint
laan
Dam
a
46
b 1
blok 3
gewenste hoofdstructuur
11.
