Via Limburg Energiebesparing in het kader van Duurzaam Bouwen
Onder de naam Via Limburg legt een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat en de Provincie Limburg vier nieuwe wegen aan in Noord- en Midden-Limburg. De aanleg zelf is een milieumaatregel op zich, want de vele opstoppingen op het huidige wegennet zorgen voor een aanzienlijk luchtverontreiniging. Daarnaast is Via Limburg een voorbeeldproject voor Duurzaam Bouwen (DuBo). De wegen worden zorgvuldig ingepast in het landschap. Bij de bouw van de infrastructuur zelf wordt een groot aantal milieu- en energiebesparende maatregelen getroffen. Al in de aanleg blijkt Duurzaam Bouwen goedkoper te kunnen zijn dan gebruikelijk. Daar komt de winst in de exploitatiefase nog eens bij.
Duurzaam Bouwen heeft de laatste jaren sterk aan belang gewonnen in de Grond-, Weg- en Waterbouwsector (GWW). Dat geldt zeker ook voor Rijkswaterstaat, dat sinds enkele jaren een actief beleid voert op dit gebied. Eén van de voorbeeldprojecten Duurzaam Bouwen die Rijkswaterstaat momenteel uitvoert, in samenwerking met de Provincie Limburg, is het project Via Limburg. Het betreft de aanleg van Rijksweg 73-Zuid, Rijksweg 74, de N280-Oost en de N293 (Oosttangent Roermond). Niet alleen is de aanleg van de wegen een milieumaatregel op zich, ook wordt veel zorg besteed aan de landschappelijke inpassing van de wegen: grote delen krijgen een verdiepte ligging in het landschap, de A73-Zuid gaat een stuk mee-meanderen met de loop van de Maas, en van Venlo tot Maasbracht komt langs de A73-Zuid een singel van drie rijen bomen, ter versterking van het contrast tussen dorp en platteland. Tot slot wordt ook de hele infrastructuur zelf, met alle voorzieningen eromheen, zo duurzaam mogelijk aangelegd.
Duurzaam Bouwen Bij het project Via Limburg heeft Duurzaam Bouwen betrekking op het hele bouwproces, van ontwerp via contractering tot realisatie. Feitelijk behoort ook de onderhoudsfase hierbij, maar door de financiële scheiding van aanleg en onderhoud worden de baten op de lange termijn bij beslissingen (nog) niet meegewogen. Wel wordt getracht zo onderhoudsarm mogelijk te ontwerpen. Daarnaast heeft Duurzaam Bouwen betrekking op alle facetten van energiegebruik, civiele techniek, hergebruik
Professioneel opdrachtgeverschap Managementadviseur ing. Edwin Aronds is ingehuurd als coördinator Duurzaam Bouwen van het project Via Limburg: ‘Rijkswaterstaat en de Provincie Limburg hebben Duurzaam Bouwen vastgelegd in allerlei beleidsstukken, maar bij Via Limburg gebeurt het ook vanuit het oogpunt van professioneel opdrachtgeverschap. Het biedt mogelijkheden voor innovatie en kostenbesparingen. Het heeft bovendien een duidelijke voorbeeldfunctie, zowel naar de opdrachtgevers als naar de uitvoerders en leveranciers in de sector.’
van grondstoffen, wegmeubilair, enzovoort. Concrete maatregelen op het gebied van Duurzaam Bouwen betreffen onder meer: Ontwerp van de infrastructuur • De aanleg van zoveel mogelijk rotondes in plaats van kruisingen met verkeersregelinstallaties (VRI’s). Rotondes zorgen voor een snellere verkeersafwikkeling, wat emissies voorkomt en energie bespaart. Ze vergen bovendien weinig onderhoud en geen energieverbruik. • De aanleg van optimale fietsverbindingen. • Toepassing van steile in plaats van glooiende taluds, omdat dit minder grondgebruik en minder grondverplaatsing en dus ook minder energie vergt. Materiaalgebruik • Uitsluitend gebruik van PE- in plaats van PVC-leidingen. Bij Via Limburg gaat het om vele kilometers leiding. • Viaducten van beton in plaats van staal, tenzij de overspanning te groot wordt. Beton komt aanzienlijk beter uit de milieugerichte levenscyclusanalyse (LCAmethodiek). • Aanleg van geluidswallen in plaats geluidsschermen. Hiervoor wordt de grond gebruikt die vrijkomt door de wegen iets verdiept aan te leggen. • Onderzoek naar het toepassen van barriers van beton in plaats van staal. Betonnen barriers kosten minder ruimte, hebben een twee keer zo lange levensduur, zijn
•
onderhoudsarm en raken feitelijk nooit beschadigd. Houten in plaats van stalen portalen en signaleringsmasten. Deze zijn duurzaam en goedkoop in aanschaf en onderhoud.
Hergebruik van delfstoffen Via Limburg heeft onderzoek laten doen naar de mogelijkheden van hergebruik van vrijkomende delfstoffen, in de vorm van bijvoorbeeld metselzand en grind. Aannemers dienen deze materialen nu nuttig te gebruiken of af te zetten.
Energiebesparing Integraal onderdeel van Duurzaam Bouwen vormt het besparen van energie. Energie is bijvoorbeeld een aspect in de eerder genoemde milieugerichte levenscyclusanalyse (LCA-methodiek), op basis waarvan voor bepaalde materialen en grondstoffen is gekozen. Daarnaast wordt bij Via Limburg een flink aantal specifieke energiebesparende maatregelen uitgevoerd of in overweging genomen: Energievoorziening • Het toepassen van zuinige energiedistributie met behulp van step-up/down transformatoren. De step-up transformator verhoogt de spanning aan het begin van een kabel waar veel stroom doorheen gaat, de stepdown transformator brengt de spanning aan het einde weer terug. Dit voorkomt grote leidingverliezen. • Het achterwege laten van noodstroomaggregaten waardoor er, naast geen investering, ook geen stilstandverwarming, ruimteverwarming en besturingsapparatuur nodig is. Noodstroomaggregaten blijken de betrouwbaarheid van het systeem niet wezenlijk te vergroten. Bovendien kan de, nu reeds aanwezige, nobreak spanningsvoorziening de functie grotendeels ook overnemen. Hiertoe moet een grotere accuset worden gebruikt en worden gekozen voor een lager verlichtingsniveau tijdens stroomuitval. Op deze manier kan de nobreak spanningsvoorziening het systeem circa dertig minuten laten doordraaien. De kans op langer durende stroomuitval is gemiddeld slechts eens in de dertig jaar. • Lager stand-by bedrijf van de no-break spanningsvoorziening. Dit is mogelijk door de energie onder normale bedrijfsomstandigheden niet door, maar parallel langs deze voorziening te laten gaan. Dit scheelt twee maal conversieverlies, eerst naar gelijkspanning en later weer terug naar wisselspanning. Bij deze oplossing wordt de no-break spanningsvoorziening wel voortdurend onder spanning gehouden (hot stand-by), zodat deze direct kan overnemen als de spanning op het net wegvalt. Verlichting • Energiezuinige verlichting. Deze wordt algemeen voorgeschreven, niet alleen in de vorm van energie-
• •
• •
•
•
zuinige armaturen en lampen, maar ook in de vorm van ledlampen voor verkeersregelinstallaties. Energiezuinige verlichting is tegenwoordig al in aanschaf goedkoper. Openbare verlichting in regelbare uitvoering. Vluchtgangverlichting in het middentunnelkanaal in de normale bedrijfssituatie voor slechts 30 procent laten branden en pas bij calamiteiten naar 100 procent schakelen. Vluchtdeurmarkering uitvoeren in leds. Verlichting van hulpposten en poederblussers pas inschakelen als deze worden gebruikt, in plaats van continu aan te laten staan. De aanleg van stand alone pv-verlichting. Vanaf 100 meter kabel is stand alone verlichting al rendabel. Deze maatregel is nog onderwerp van nader onderzoek. Het toepassen van sun pipes. Dit zijn spiegelende buizen die door het tunneldak worden aangebracht en de ingang van de tunnel overdag verlichten met daglicht. Deze maatregel is nog onderwerp van nader onderzoek (zie kader).
Verkeerssignalering • Het uitvoeren van de matrixborden voor de verkeerssignalering met leds in plaats van halogeenverlichting. • Het gebruik zogeheten Black&White-schermen in plaats van gewone pijlenborden. Het nieuwe type scherm wordt aangelicht door de lampen van de auto’s. Bovendien bewegen ze voor chauffeurs als het ware met de bocht mee. Dit gebeurt echter optisch en niet mechanisch of elektronisch. Extra verlichting is bij deze borden niet nodig. Het systeem bevordert dus de veiligheid en voorkomt energiegebruik. Overige • Transportbesparing. Aannemers moeten streven naar zo beperkt mogelijk transport van grond. Daartoe dienen zij een grondstromenplan op te stellen. • De aanleg van pomploze regenwaterputten (infiltratiekolken). Deze scheiden het eerste, sterk vervuilde, regenwater af van het overige regenwater doordat meegevoerde luchtbellen als het ware een ‘luchtslot’ opbouwen boven de eerste waterstroom. Het systeem heeft daardoor geen energie nodig om het vuile regenwater te scheiden en af te voeren naar de riolering, en het overige regenwater af te voeren naar het grondwater. • In de dienstengebouwen de technische ruimten koelen tot 35ºC in plaats van 20ºC. Zoals duidelijk mag zijn, hebben veel energiebesparende maatregelen betrekking op het elektromechanische (EM) bestek. Bij Via Limburg is dit om twee redenen uit het bouwbestek gehaald. In de eerste plaats vormt het dan geen stelpost meer, zodat het onderwerp de aandacht en kwaliteit krijgt die het verdient. In de tweede plaats kan het
Sun pipes ‘We zouden de tunnel in Swalmen graag voorzien van sun pipes’, vertelt DuBocoördinator Edwin Aronds. ‘We hebben deze bekeken bij een project in Londen, waar ze prima voldoen. Ook een onderzoek van Arcadis heeft uitgewezen dat ze goed werken en economisch haalbaar zijn. Het probleem is dat de regelgeving er niet op is ingericht. Daglicht heeft een veel breder kleurspectrum dan kunstlicht, waardoor je met een veel geringere lichtsterkte kunt volstaan om hetzelfde zicht te realiseren. De wet eist echter alleen een bepaalde lichtsterkte. Die kan je slechts bereiken met heel veel sun pipes, wat veel te duur is. Daarnaast heb je voor de sun pipes toestemming in het kader van het bestemmingsplan nodig en een bouwvergunning. Mocht het desondanks lukken de sun pipes aan te brengen, dan is dit een uniek project voor Nederland.’
Toepassing van Black&White-schermen in plaats van gewone pijlenborden
EM-bestek veel later worden opgesteld. Daardoor is het mogelijk om straks in te spelen op de nieuwste technische ontwikkelingen en daar ook als opdrachtgever in te kunnen sturen. Die ontwikkelingen gaan in de installatiebranche nog steeds heel snel. Naar verwachting komt het EMbestek rond 2006 op de markt. De totale besparing wordt geraamd op zo’n 1.500.000 kWh per jaar, wat neerkomt op 20 procent van het energiegebruik. Hiermee is meteen voldaan aan de doelstelling die de Provincie en Rijkswaterstaat voor ogen staat. Boven: Proefopstelling sun pipes in A28 Onder: Resultaat in een tunnel bij toepassing van sun pipes
Aanpak
Duurzaam Bouwen is in het project Via Limburg geen vrijblijvend onderwerp, maar een verplichting. De te treffen DuBo-maatregelen zijn vastgesteld op basis van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen GWW (te verkrijgen via het Nationaal DuBo-centrum). Ze zijn opgenomen in de functionele ontwerpen, in het Programma van Eisen voor duurzaam aanbesteden en in het Programma van Eisen voor de af te sluiten contracten. Op deze manier zorgen de opdrachtgevende partijen er niet alleen voor dat hun eigen inbreng optimaal is gericht op Duurzaam Bouwen, maar ook dat de aannemers zich hieraan conformeren. Bij de publicatie van aanbestedingen worden bijvoorbeeld de uitsluitingsgronden en kwalitatieve selectiecriteria op het gebied van Duurzaam Bouwen aangegeven. Bij de gunning van opdrachten wegen de DuBo-prestaties mee. Alle activiteiten op het gebied van Duurzaam Bouwen worden gecoördineerd door een DuBo-team, onder leiding van een extern adviseur, waarin zowel Rijkswaterstaat als de Provincie Limburg zitting hebben. Het DuBo-team heeft in 2001 een eerste lijst van DuBo-onderwerpen gemaakt. Daar stonden circa dertig mogelijkheden op, variërend van groot tot heel klein. Op basis van onder meer kosten, uitstraling, technische, juridische en veiligheidsoverwegingen is hieruit een keuze gemaakt. Dit heeft ertoe geleid dat de meeste van de oorspronkelijk geselecteerde maatregelen worden uitgevoerd. Het DuBo-team zorgt daarbij voor de coördinatie van de onderwerpen van idee tot realisatie, onder meer richting bestekschrijvers en aannemers. Zo nodig houdt het DuBo-team prestaties van duurzame voorzieningen tegen het licht, laat nader onderzoek doen, informeert en adviseert interne en externe
betrokkenen, helpt bij het oplossen van knelpunten, enz. Het DuBo-team blijft ook op zoek naar vernieuwingen. Daartoe werkt het samen met de Dienst Weg- en Waterbouw (DWW) en de Bouwdienst van Rijkswaterstaat en houdt het zelf ogen en oren wijd open. De pomploze infiltratiekolken bijvoorbeeld, kwam het DuBo-team zelf op het spoor. De houten portalen en signaleringsmasten zijn een initiatief van de DWW. Deze dienst en het DuBo-team van Via Limburg hebben zich vervolgens intensief beziggehouden met het precieze ontwerp van de constructies, onderhandeld met de leverancier over de prijs en gestimuleerd dat op de A16 twee houten portalen op proef zijn geplaatst. Het DuBo-team geeft frequent presentaties over de ervaringen met Duurzaam Bouwen aan andere wegbeheerders. Voor Rijkswaterstaat organiseert het team twee keer per jaar een sessie waar bedrijven hun innovaties kunnen demonstreren.
Voorlopig resultaat Hoewel de meeste maatregelen nog concreet moeten worden uitgevoerd, is nu al duidelijk dat Duurzaam Bouwen bij een groot project als Via Limburg goedkoper is dan conventioneel bouwen. Dat geldt soms zelfs al bij de aanschaf. Energiebesparing blijkt door deze aanpak wel degelijk realiseerbaar te zijn en vaak gemakkelijker dan men in eerste instantie voor mogelijk hield. Daar komen aanzienlijke kostenbesparingen op het onderhoud bovenop. Door Duurzaam Bouwen bovendien een prominente plaats in de aanbestedingen te geven worden aannemers uitgedaagd om zoveel mogelijk DuBo-kwaliteit te leveren.
Projectgegevens Naam
Via Limburg
Regio
Provincie Limburg
Type project
Aanleg weginfrastructuur
Geplande opleveringsdatum
1 januari 2008
Weglengte
50 km
Tunnels
3,2 km
Aantal kunstwerken
40
Grondverzet
6 miljoen m3
Opbrengst delfstoffen (zand, grind e.d.)
€ 8 miljoen
Budget
€ 700 miljoen
Voorziene energieverbruikskosten
€ 1 miljoen per jaar
Vluchtdeurmarkering uitgevoerd in leds.
Uitgave Projectbureau Energiebesparing GWW Samenstelling Novem, Sittard Redactie Videm Communicatie, Utrecht Vormgeving Bobbert van Wezel Ontwerpers, Luyksgestel Fotografie Hans Pattist / Novem / Rijkswaterstaat Drukwerk Drukkerij Huntjens, Stein Aan deze brochure kunnnen geen rechten worden ontleend. Ofschoon deze brochure met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het Projectbureau Energiebesparing GWW geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Het Projectbureau Energiebesparing GWW is een samenwerkingsverband van Rijkswaterstaat en Novem. T
030 2857958
W www.energiebesparinggww.nl
1GWW-03.03
