EnergieTransitie in Nederland Initiatieven in duurzaam bouwen Rotary Rotterdam 29.09.2009 Frans Versteeg
Duurzaam Bouwen
Achtergrond NIP - Nationaal Isolatie Programma Gemeentelijke Politiek en Lokale Experimenten Nieuwe nationale initiatieven: PeGO, Lenteakkoord, Klimaatneutrale Steden
Achtergrond
• 1950-1970: Van Kolen naar Aardgas & Olie • July 1959: Start Slochteren • Sociale Woningbouw: Standaard Centrale Verwarming
Achtergrond
Achtergrond
1972 – The Limits to Growth 1973 – Eerste Oliecrisis
1974 – Eerste complete “Energienota” 1978 - Start NIP: Nationaal Isolatie Programma
Nationaal Isolatie Programma (NIP)
Directe Resultaten* Target 1978-1990 Aardgas Particuliere Woningen Huurwoningen
Results 1978-1987
1.6. bln m³
1.4. bln m³
800.000
600.000
1.700.000
1.200.000
* University Twente: A.G. Entrop & H.J.H. Brouwers
Initiatieven Duurzaam Bouwen
1990: NMP: Nationaal Milieu Plan – Duurzaam Bouwen 1992: Nieuwe Woningwet, eerste DUBO –convenanten 1995: Derde Energienota 1995: VROM - Aanpak Duurzaam Bouwen 1995: Introductie EPN/EPC 1996: Nationaal DUBO Centrum
MORRAPARK - Drachten
ECODUS - Delft
ECOLONIA- Alphen aan de Rijn
ECOLONIA- Alphen aan de Rijn Major EU-funded low energy housing demonstration project, with a wide range of new technologies and housing designs, each focused on different ecological aspects: Use of rainwater Use of passive and active solar energy Energy saving strategies Reduction in water consumption Recyclability of building materials Organic architecture Flexible ground plans Soundproofing Healthy building materials
Eerste Passiefhuizen Urbanvilla-Amstelveen 1993
Van Componenten naar Concepten
3500 3000 2500 2000
Systeem niveau
1500
Concept niveau
1000 500
ep 0,8
ep++ '00
ep+ '98
ep '95
bb '92
'81 - '91
'77 - '86
0
tot '77
3
energieverbruik [m gas / jr]
Componenten niveau
Van Componenten naar Concepten
Gemeentelijke Poli5ek GPR – Gemeentelijke Prak5jk Richtlijn
Van ambi5es naar performance standaards
GPR GPR 3.0 Gebouwcategorie: woongebouwen, nieuwbouw Bew aar Variant
Print Overzicht
Print Alle Modules
Consumenten Label
Ontwerp
opdrachtgever
Variant
plaats
dossiernummer
type gebouw
GPR-scores
aantal woningen ingevoerd door
aantal lagen
datum invoer
gebruiksoppervlak [m2]
laatste wijziging
Netto-inhoud [m3]
Ga naar Maatlat GF
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
Energie
Materialen
Afval
Water
Gezondheid
Woonkw aliteit
Terreinoppervlak [m2]
CO2-reductie per woning per jaar TUSSENWONING
referentiewoning op energiegebruik
0%
op materiaalgebruik
0%
totaal per woning
0%
GPR 1
Energie
score b ijdrageb ehaald
Totaal submodule 1.1: energieprestatie (EP)
(50)
0
60%
0%
max: maximaal te b ehalen score
(8)
0
10%
0%
score: met invoer b ehaalde score
Totaal submodule 1.3: toekomstgerichte maatregelen
(25)
0
30%
0%
b ijdrage: b ijdrage sub module aan max. totale module
Totaal module 1: energie
(83)
0
100%
0%
b ehaald: b ehaalde score tov maximaal haalb are score
GPR 3.0 - woongeb ouwen, nieuwb ouw - energie
max
score
Energieprestatie (EPW)
(50)
0
(0,50)
1,00
52.001
Qpres;totaal
check
natpak
(A)
voer resultaat EPW-b erekening in (laatste b lad, vlgs NEN 5128) b ij Qtot/Qtoe=< 0,9 voldaan aan S002 en b ij =< 0,8 ook aan S003
MJ
per MJ (mix gas en elektrisch) ontstaat 0,063 kg CO2
GPR 3.0 - woongeb ouwen, nieuwb ouw - energie
max
score
(8)
0
gebruik windenergie
(2)
0
(warm)waterbesparende maatregelen
(2)
0
S383
energiezuinige lift of geen lift
(2)
0
S383
tochtportaal
(2)
0
S009
Vermindering energievraag
Extra vraagbeperkende maatregelen
toelichting
S003
0
1.2.1
29,525
S002
(50)
Vermindering energievraag
kg CO2 per m2Ag per jaar
tussen haakjes maximale sub score
Omrekening naar subscore 1.1
1.2
toelichting
Modulescore: 5,0
max
Qpres;totaal / Qpres;toelaatbaar
1.2.2
Ga naar Overzicht
GPR 3.0 - woongeb ouwen, nieuwb ouw - energie
Totaal submodule 1.2: vermindering energievraag
1.1
Print Energie
= ( 1 - Qpres;totaal / Qpres;toelaatb aar ) x 100 check
natpak
toelichting
meeste maatregelen b ij 1.1 gewaardeerd (in EPW-b erekening) doorstroomb egrenzers, waterb esparende douchekoppen, S384
b onuspunten meegenomen tot max. score b ij 1.2
Start EnergieTransi5e 2005
6 Dir. Gen.
Taskforce
EnergieTransitie
IPE
PNG
PDM
PGG
PKE
PDEV
PeGO
PeGO:
• MEER met MINDER • Werkgroep Innova5e 2006-‐2007 -‐-‐-‐-‐IAGO 2009 • Werkgroep Regelgeving
Innova5e Agenda Gebouwde Omgeving Algemene doelstelling • Versnellen toepassing van duurzame energietechnieken • Realiseren doelstellingen Schoon en Zuinig Hoofddoelstellingen • Energieneutrale nieuwbouw in 2020 • Energiegebruik gebouwde omgeving gehalveerd in 2030 t.o.v. 1990
Na5onale Ambi5e “Schoon en Zuinig”
Broeikasgas -‐ 30% in 2020 ten opzichte van 1990 Energie-‐efficiency -‐ 2% per jaar (huidig tempo – 1%) Hernieuwbare energie 20% hernieuwbare energie in 2020
Eindbeeld voor de Gebouwde Omgeving
Door inzet van innova5es Energie-‐neutrale Gebouwde Omgeving anno 2050 mogelijk maken Totaal Energiegebruik Gebouw-‐gerelateerd + Gebruiker-‐gerelateerd + Gebouwde Omgeving -‐gerelateerd Ne]o energie neutraal Totale Gebouwde Omgeving: Woningen en U5liteit
Innova5eagenda Energie Gebouwde Omgeving
Innova=e doelstellingen nieuwbouw periode 2015 – 2020 • 100% besparen / fossielvrije energie voor warmte en koelen • 50% besparen / fossielvrije energie t.a.v. elektragebruik • 50% elektra locaal duurzaam opwekken Innova=e doelstellingen bestaande bouw periode 2015 – 2020 • 50 à 75% besparen / fossielvrij energie voor warmte en koelen • 25 à 50% besparen / fossielvrije energie t.a.v. elektragebruik
Innova5e Agenda Gebouwde Omgeving
Marktactoren Innovators
Groene consumenten
Early adaptors
Grote publiek
Achterblijvers
Convenanten: Meer met Minder Klimaatakkoord Lenteakkoord
Innova=e agenda
Late mayority
EOS: Unieke voorbeeldprojecten
Cultural Crea)ves
Early majority
Excellente gebieden
Wet-‐ & regelgeving
Leggards
Wet & Regel-‐ geving
3500 3000
Gemideld elektra-‐verbruik [kWh]
2500 2000 1500
Gemiddeld aardgas-‐ verbruik [m3]
1000 500
ep 0,8
ep++ '00
ep+ '98
ep '95
bb '92
'81 - '91
'77 - '86
0
tot '77
energieverbruik [m3 gas / jr]
Totaal energieverbruik
Rollen, doelen en instrumenten
Rijksoverheid
1.Gebouw gerelateerd EPN
CO2 2. Gebouwgebonden Gebruikers Energie
Gemeenten
EPN + 3. Huishoudelijk Energieverbruik
Projectontwikkeling
€ Bewoner
4. Wijkgebonden Energieverbruik
In stappen naar energieneutraal -‐ nieuwbouw Voorbeeld: Nieuwbouw woningen
kWh primair per jaar
25000 20000
45%
15000
60%
E-productie wijk HHE GAGE GGE
10000 5000 0 -5000
ref 1990
ref 2007
PEGO A
PEGO A+
Gebouwconcept
PEGO A++
80%
In stappen naar energieneutraal -‐ renova5e Voorbeeld: Renovatie E-productie wijk HHE GAGE GGE
kWh primair per jaar
30000 25000 20000
45%
15000
60%
10000
80%
5000 0 -5000
ref 1990
ref 2007 NB
PEGO A
Gebouwconcept
PEGO A+
PEGO A++
Routekaart – Concrete aanpak
Vijf aandachtsgebieden Woningbouw nieuw Woningbouw renova5e U5liteitsbouw nieuw U5liteitsbouw renova5e Integrale gebiedsontwikkeling Vijf thema’s Denken en doen vanuit de eindgebruiker Innoveren van het bouwproces Ontwikkelen & opera5onaliseren van nieuwe technieken Overdragen van kennis, kunde en vaardigheid Creëren van markten
Voorbeelden: Conceptuele benadering bouwstromen Energiezuinig schilconcept (=basis)
2008
Keuze uit concepten
-45% *)
*) CO2 reduc=e t.o.v. 1990
…..
2013
Exergiehuis
-80%
Zonnewoning
-60%
`Passiefhuis+
2011
Seizoensrond energiezuinig
2010
1e UKR-‐ Projecten: algemene gegevens
Kotmanpark
●
●
●
●
●
●
Climate ready
●
●
Buiksloterham
●
Koningsvrouwen van Landlust
●
Meerendonk
●
●
Blixembosch NO
●
●
Berckelbosch
●
●
Biddinghuizen
●
Rembrandolat
●
● ●
●
Lindenhof
●
●
Mix
●
Exergie
Harinxmaland
Passie\uis
●
Appartement
Eensgezins
Furmerusflat
Nieuwbouw
Renova=e
Naam
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
● ●
De Kroeven
●
●
●
●
Hart van Oijen
●
●
●
●
Rijtse Vennen
●
●
●
●
Fasering projecten
Defini=e
VO
DO
Bestek
Uitvoering
Oplevering
Gebruik
Buiksloterham (AMS1)
Koningsvrouwen (AMS2)
Biddinghuizen (BID)
Rijtse Vennen (DEU)
Harinxmaland (SNE2)
Blixembosch NO (EIN1)
Berckelbosch (EIN2)
Kotmanpark (ENS1)
Lindenhof (ENS2)
Climate ready (HAA)
Rembrandolat (ZWO)
Furmerusflat (SNE1)
De Kroeven (ROO)
Hart van Oijen (LIT)
Meerendonk (DEN)
Gebouwgebonden maatregelen
Climate ready
○
○
Buiksloterham
●
●
●
●
●
●
● ●
●
●
De Kroeven
●
Hart van Oijen
●
Rijtse Vennen
●
●
●
●
●
●
●
●
Rembrandolat
●
Berckelbosch ●
● ●
Meerendonk
Biddinghuizen
●
●
ZR-‐rooster
●
Blixembosch NO
Vraaggest. Mech, vent.
●
Lindenhof
Koningsvrouwen van Landlust
Balans vent. met WTW
● ●
Kotmanpark
WP boiler
●
WP collec5ef
Harinxmaland
WP individueel
●
Wind
Zoone-‐ collectoren
Furmerusflat
PV-‐panelen
● = toegepast ○ = op=oneel Naam
● ●
●
● ●
● ●
●
●
●
GAGE / HHE maatregelen
● ●
Harinxmaland Kotmanpark
●
Lindenhof
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
● ● ●
Berckelbosch
●
●
Biddinghuizen
●
● ●
Rembrandolat ●
●
Hart van Oijen Rijtse Vennen
●
●
●
Blixembosch NO
De Kroeven
●
●
Koningsvrouwen van Landlust Meerendonk
●
●
○
Climate ready Buiksloterham
Persoonlijke begeleiding
Furmerusflat
Monitoring
Domo5ca
Standby killers
A++ apparatuur
Zuinige (Led) verlich5ng
Douche WTW
Hooill
● = toegepast ○ = op=oneel Naam
●
●
● ●
●
●
● ●
●
●
● ●
Van eerste UKR naar Innova5eprogramma
B
Verbreden! Gebiedsontwikkeling U5liteitsbouw Eerste tranche/45%
D
gebiedsontwikkeling u5liteit u5liteit
A
1e UKR Woningbouw Nieuw Renova5e 45%
C
Verdiepen! haalbaar maken 60 & 80 % Woningbouw nieuw en renova5e
tijd
