inhoud
19 juni 2012 executieve functies bij adolescenten
Verslaving bij adolescenten met zwakke EF Reinout Wiers & Thomas Gladwin ADAPT‐lab
(Addic.on
Development
and
Psychopathology
lab) Universiteit
van
Amsterdam
[email protected]
1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies
1
Achtergrond: Duale systeem modellen (bijv. Kahneman, 2003) System 1 • • • • • • • • •
Unconscious Evolved early Shared with animals Non verbal Rapid, parallel High capacity Domain specific Pragmatic Independent of working memory, IQ
Simpel model: aparte systemen (bijv. Satpute & Lieberman, 2006)
System 2 • • • • • • • • •
2
Conscious Evolved late Uniquely human Verbal Slow, sequential Low capacity Logical, abstract Hypothetical Related to working memory capacity, IQ
Limbische drive En executieve Functies “rem” - nog niet goed Ontwikkeld in Adolescentie - en helemaal niet bij adolescenten met zwakke EFs
3
4
Metafoor Essentie model
Neurocognitieve varianten
5
Gedrag bepaald door samenspel twee soorten processen: - impulsieve processen (associatief) > paard - reflectieve & executieve processen (rationeel) > ruiter Verslaving: paard dat makkelijk op hol slaat
1
Duale Proces Modellen Verslaving (Evans & Coventry, 2006; Strack & Deutch, 2006: Wiers & Stacy, 2006; Wiers et al., 2007)
• Verslaving conflict tussen automatisch appetitieve processen en reflectieve processen (executieve functies, motivatie om niet te gebruiken) • Herhaald gebruik: > automatische appetitieve processen steeds sterker (sensitizatie) > reflectieve processen steeds zwakker
Sterkere effecten bij adolescenten • Snellere sensitizatie > automatische processen die aanzetten tot meer gebruiken (dieronderzoek) • Alcohol/drugs hebben negatieve invloed op (nog ontwikkelende) controlerende processen (dieroz, cross-sect. mensen) • Netto effect: verstoorde balans automatisch geactiveerde impuls om te gebruiken en meer “verstandige” controlerende processen.
7
gedetailleerd model (Wiers et al 2007, Pharmacol Biochem Behav)
8
Verslavings en ander gezondheidsgedrag
Ruiter Motivatie, andere Doelen in het leven “willen” Reflectief systeem
-
Executief Vermogen Werkgeheugencapaciteit “kunnen”
Rationele Beslissing Voordelen tegen nadelen
Paard Situatie (alcohol /drug Cues)
Perceptie
Motivationele orientatie
Attentional bias
Motor Schemas
Alcohol/ Drug gebruik
Approach bias +
Associatief/Impulsief Systeem
9
Ook kritiek System 1
Theoretisch werk: simpele metafoor is te simpel
(Keren & Schul, ‘09 PPS)
• Unconscious • Evolved early • Shared with animals • Non verbal • Rapid, parallel • High capacity • Domain specific • Pragmatic • Independent of working memory, IQ
Gladwin, Figner, Crone & Wiers, 2011, DCN
System 2
- Kenmerken niet hoog gecorreleerd - Specifiek proces vaak mix - geen separeerbare systemen - verschil met duale procesmodellen (cf. Gladwin et al 2011)
• • • • • • • • •
10
(Health Psychol Rev, 2008)
Conscious Evolved late Uniquely human Verbal Slow, sequential Low capacity Logical, abstract Hypothetical Related to working memory capacity, IQ 11
Probleem duale systeem Modellen: Wie controleert? Motivationele Homunculus (~Frijda) Mogelijke oplossing: Grounding in Cognitive Neuroscience 12
2
Hulptroepen
* Ons alternatieve model Beschrijft Relatieve of Meer impulsieve toestanden Van complex systeem Motivationele processen en top-down bijsturen: verweven, samen Ontwikkelende componenten van reflectieve toestanden systeem * Impulsieve en Reflectieve Processen nu gedefinieerd Als meer (re-)processing (cf. Cunningham) * Reflectief Processen Geeft je extra tijd; contrast: Dopamine (alle middelen) pushen juist“Neural Now” 14 (Lewis, 2011)
Computationale modellen Van samenspel motivatie En controle leren
13
Dus:
inhoud
Executieve functies belangrijk in relatie tot verslaving: * verweven met motivationele processen, uitstellen beloning * bijsturen automatische processen steeds lastiger: - automatische processen steeds sterker - vermogen tot bijsturen steeds zwakker (evenals gerelateerde motivatie daartoe)
1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies
15
16
Hoe meten we dat? IAT probeer uit op www.impliciet.eu
Recente studies; ondersteuning duale procesmodellen verslaving (Grenard et al, 2008; Thush et al 2008, Houben & Wiers, 2009)
energiek
N = 88 vmbo, laag opleiding adolescenten
1
Vermogen om impulsen te reguleren Werkgeheugen capaciteit
Actief Fris
Neutraal Alcohol
2 Automatische Processen
Neutraal Fris
Actief Alcohol
Alcohol Gebruik 17
energiek
Zie ook (Houben & Wiers, 2006; Thush & Wiers, 2007)
Index automatische associaties = RT2 RT1 18
3
Werkgeheugen: SOPT
Werkgeheugen
19
Resultaten: voorspellen drinken Zwakke Controle Functies: Associaties Voorspellen alcohol Gebruik en problemen Sterke Controle Functies: Bewuste verwachtingen (voordelen vs. nadelen) Voorspellen Alcohol Gebruik en problemen
21
Moderatie van automatische processen
20
Grenard, Ames, Wiers, Thush, Sussman & Stacy, 2008. - Vergelijkbare opzet in VS, n = 145 (LA) - Automatische associaties met geheugenassociatiemaat (eerste woord dat je te binnen schiet bij “rondje”, “fluitje”, etc.) - Werkgeheugen: SOPT - Alcohol / Drug use questionnaire 22
Dit lijkt 1 soort (feestende jongeren)
Lower SOPT Score Mean SOPT Score Higher SOPT Score
>> Vergelijkbare uitkomsten: jongeren met relatief goed werkgeheugen Hebben gebruik meer onder controle, jongeren met zwakker Werkgeheugen komen meer onder controle het middel 23
Maar afhankelijk van werkgeheugencapaciteit 2 soorten * nu rondje bier => gaan * morgen iets belangrijks => niet gaan 24 (En WM negatief beïnvloed door alcohol/drug gebruik!)
4
Niet alleen geheugen associaties, ook „approach bias“
Retraining actie-tendens Vorm bepaalt actie Liggend: duwen rechtop: trekken
25
Trekken: naar toe
26
duwen: weg
27
Meten (50% duw, 50% trek alcohol) Resultaten Wiers, Rinck et al, G2B, 2009)
28
Approach bias ook bij cannabis belangrijk (Cousijn, Goudriaan, Wiers 2011; Addiction)
zware drinkers trekken alcohol gemakkelijker naar zich toe vooral zware drinkers met risico-variant mu-opioid receptor gen, ook gerelateerd aan cue-induced craving (van den Wildenberg et al., 2007, ACER) 29
Cannabis AAT beste predictor van escalatie van cannabis gebruik 6 maanden later
5
Acute effecten alcohol vergelijkbaar
Recente studie (Peeters, Wiers, Monshouwer, Van der Schoot, Janssen, Vollebergh, in Press, Addiction) e
N = 374 cluster 4 Jongeren Approach bias alcohol X Response Inhibition (Klassieke Stroop) Voorspelt alcohol
AAT .11**
.10*
.02 Response inhibition
.02
.76**
.76**
Alcohol
.75**
Alcohol use last year
.03
e
Glasses a week
.04
e
Problem drinking
.09
Na alcohol vs. placebo sterkere automatische processen en sterkere correlatie (Schoenmakers Wiers & Field, 2008) Veel eerder onderzoek: verzwakking van executieve controle processen (Fillmore; review: Field et al 2010 ACER) Hofmann et al. Associaties belangrijker voorspeller na alcohol. Na een avondje stappen Eerder “vette bek halen” Terwijl je weet dat het slecht is
e
Idem onveilige sex, andere gezondheidsverminderende Gedragingen Zie hoofdstuk Wiers et al 2010 32 Handbook Implicit Soc Cogn
Andere recente studie: bij jongeren met nog relatief zwakke EFs en Sterke approach bias, regels ouders belangrijk! (Pieters et al 2012 ACER) 31
Dus
inhoud
- Veel gezondheidsgerelateerd gedrag is uitkomst van samenspel van meer impulsieve (automatisch gestartte) motivationele processen en meer reflectieve processen waarbij executieve functies belangrijk zijn. - Zwakke Executieve Functies: Meer invloed automatische appetitieve processen (sex ‘n drugs & rock and roll)
1. Relatie executieve functies en verslaving. 2. Hoe werkt dat bij kinderen met zwakke EFs? 3. Interventies
33
34
Wij: op basis van model, nieuwe interventies
Suggestie vanuit simpele metafoor:
WM training T-DCS
Attentional Retraining 35
Evaluative Conditioning
Motivational interviewing
Approach-bias Retraining
36
6
Ja, in de probleemdrinkers Met sterke automatische Associaties (sterk paard: Ruiter trainen nuttig). Ja, Werkgeheugen kan getraind Worden bij probleemdrinkers Heeft het effect op drinken?
37
38
Approach Bias Re-training (Wiers et al 2010; 2011)
Motivational interviewing
WM training
Attentional Retraining
1e klinische studie
Evaluative Conditioning
Approach-bias Retraining
214 alcoholistische patienten in Duitse kliniek (Lindow) 4 condities: - relevant training (push alcohol away) - irrelevant training (portrait-landscape) - assessment control (50-50) - no training
39
Generalized effect AAT
40
Generalizatie naar IAT
Approach Bias (pos) Standardized Per individual (D-score)
Softdrinks Avoid
Alcohol Approach toward
Pretest: Approach bias Alcohol After training Avoidance Bias
Alcohol Avoid
Softdrinks Approach toward
Generalized effect on untrained pictures
41
42
7
Effect op terugval 1 jaar later
43 (inmiddels gerepliceerd, Eberl et al submitted)
Link filmpje (hele uitzending op Uitzending gemist Labyrinth > verslaving 44
Conclusies:
Dus: interventies EFs kunnen getraind worden, juist bij mensen met zwakke EFs Kan ook al op jonge leeftijd: Diamond; taakspel van Lier et al Dit geeft iets meer tijd voor reflectieve processen bij beslissingen motivatie voor alternatief gedrag nog steeds belangrijk! Daarnaast kunnen specifieke impulsieve processen “weggetraind” worden
> Samenspel executieve functies en automatische processen belangrijk bij verslaving en veel andere psychopathologie > Nieuwe methoden om ze te meten & om ze te beïnvloeden
45
46
Collaborators:
Meer weten? Meedoen?
former PhD students Katrijn Houben, Esther van den Wildenberg, Carolien Thush, Jade van de Luitgaarden, Tim Schoenmakers current PhD students: Janna Cousijn, Denise van Deursen, Tim Janssen, özlem Korucuoglu (UvA) Iman Elfaddali, Nele Gielissen (UM); Sara Pieters, Daan Creemers (RU) national collabortions UvA R Ridderinkhof, A Goudriaan, D Veltman, W van den Brink, E Salemink UM: K Houben, Anne Roefs, Fren Smulders, Anita Jansen Univ Groningen: Peter de Jong RU Nijmegen: R Engels, H van der Vorst, M Woud, M Rinck, E Becker Trimbos Institute: H. Riper, B. Boon; Arkin international collaborations USC-LA: Alan Stacy, Susan Ames, J Grenard Univ Würzburg: Wilhelm Hofmann, Fritz Strack Salus Klinik Lindow: Johannes Lindenmeyer, Carolin Hesse Univ Liverpool: Matt Field Univ Bangor: Miles Cox, Javad Fadardi Univ Western Australia: C MacLeod, W Stritzke, J Sharbanee
www.impliciet.eu
[email protected] Nederlands boek uitg. Bert Bakker
Funding: N.W.O. VICI, ZON-MW, NIDA 47
48
8
