Verslag Workshop Klimaatakkoord 1 juli 2010 Algemeen De workshop kende een grote opkomst, grote betrokkenheid en actieve inbreng van deelnemers. Veel partijen waren vertegenwoordigd: naast waterschappen (17), een ruime vertegenwoordiging van Rijkswaterstaat (5), VROM (3), Agentschap NL (4) Dienst Landelijk gebied (2), gemeenten (4) en enkele provincies (2) en het Klimaatverbond. De lijst met aanmeldingen is hier bijgevoegd (bijlage 1).
Presentaties De workshop is gestart met een viertal presentaties: Rafaël Lazaroms Inleiding De Unie van Waterschappen gaf een toelichting op inhoud en doel van het Klimaatakkoord en op de kansen voor de waterschappen om zich als groene, duurzame overheden te onderscheiden. Tevens werden de contouren van het Actieprogramma geschetst en is het belang van samenwerking met andere partijen toegelicht. Folkert Bloembergen Energie besparen èn winnen bij RWS Rijkswaterstaat gaf inzicht in zijn bredere duurzaamheidsbeleid en in de ontwikkelingen en ambities van deze rijksdienst op het gebied van de ontwikkeling van duurzame energie en het stimuleren van energiebesparing. Aan de hand van enkele succesvolle voorbeelden, waaronder het gemaal IJmuiden, werd dit geïllustreerd. Tevens werd duidelijk dat er goede mogelijkheden liggen voor samenwerking met de waterschappen. Patrick Blom Biogas en Fosfaatterugwinning Waterschap Veluwe liet zien hoe door de opwekking van biogas energie kan worden geleverd aan woonwijken en energiebedrijven. Lokale samenwerking met de gemeente en het bedrijfsleven heeft hier geleid tot een optimale benutting van de lokale mogelijkheden. Daarnaast gaat Veluwe fosfaat terug winnen uit het rioolafvalwater. Johan Bakker en Peter Willems Waterkracht en bermmaaisel Tot slot toonde Waterschap Rivierenland aan hoe op een praktische wijze duurzaamheid in de organisatie een plek kan worden gegeven en hoe dit kan leiden tot initiatieven en enthousiasme bij de medewerkers. Projecten voor de benutting van waterkracht en biomassa laten zien dat er kansen liggen voor duurzame energiewinning. Daarbij zijn er wel organisatorische en juridische uitdagingen te overwinnen. Hierbij zou het Actieprogramma van de Unie van Waterschappen ondersteunend kunnen zijn.
Aandachtspunten: Bij de vragen en discussies rondom deze presentaties is aanvullend een aantal aandachtspunten benoemd: Elk waterschap zal het Klimaatakkoord zelf beleidsmatig moeten vertalen naar de eigen situatie en omgeving. Vraagt om eigen initiatief. Het Actieprogramma biedt ondersteuning. Waterschap als wegenbeheerder niet vergeten (in relatie tot samenwerking met RWS). Duurzame gebiedsontwikkeling en interactie met omgeving speelt een belangrijke rol bij klimaat- en energiebeleid. Hier ligt een aanknopingspunt voor samenwerking met andere partijen.
Pagina 2 van 2
Oriëntatie is gewenst op de rol van het waterschap bij koude/warmte opslag als beheerder van grondwater. Voldoende focus aanbrengen in het Actieprogramma. Prioriteiten stellen. We kunnen niet alles oppakken. Geldt voor ook voor individuele waterschappen. Aanbeveling om koploperwaterschappen per thema te identificeren en deze kennis te verspreiden. Kiezen voor praktische insteek; papier is geduldig. Sluit aan bij wat er in de praktijk al gebeurt. Er is grote behoefte aan juridische arrangementen bij duurzame energiewinning (toolbox?). Wenselijkheid van actieve benadering van potentiële partners, zoals gemeenten en provincies.
Interactieve sessie (Gert Nijsink) Gert Nijsink van AgentschapNL leidde aan de hand van de thema’s en afspraken die zijn benoemd in het Klimaatakkoord een plenaire interactieve sessie. Daarbij werden per Actieteam prioriteiten gesteld. Vervolgens konden deelnemers zich intekenen voor de 3 actieteams. Tot slot splitsten de deelnemers zich op om bouwstenen aan te leveren voor een plan van aanpak per actieteam: 1. Duurzame energiewinning 2. Snijvlak adaptatie en mitigatie 3. Educatie, bewustwording en borging
Vervolg Alle deelnemers ontvangen een verslag van de workshop met presentaties. In september worden de eerste vergaderingen van de 3 actieteams belegd. Degenen die zich hebben ingetekend worden hiervoor benaderd. Verzoek aan alle deelnemers om deze informatie binnen het waterschap breder te verspreiden, zodat mogelijk ook andere projecten/medewerkers kunnen worden aangemeld voor de actieteams.
Bijlagen: Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4
Deelnemerslijst (aanmeldingen) Thematische aandachtspunten Intekenlijst Actieteams Presentaties
Deelnemers Workshop Klimaatakkoord 1 juli 2010 Johan Bakker Pieter Biemans Ad Bijma Folkert Bloembergen Patrick Blom Machtelijn Brummel Gerrit Brummelman Bouke Bussemaker Theo Claassen Mattijs Erberveld Hans Fokke Eric Gloudemans Roelof Gort Regina Havinga R. van Heeswijk Dirk-Wim in’t Hof Leo Joosten Inge Koolen Rafael Lazaroms L. Luders Ton Mouton Mafasha Maharoof, Rob Nieuwenhuis Leon Nieuwland Gert Nijsink Kees Offringa Joost van der Plicht Robert Salomons Dirk van Schie Marca Schrap Charlotte van Slagmaat Pauline Sparenburg Hans Stellaard John Vegt I. van der Velde Wilgert Veldman Kees van de Ven Joris Vijverberg Esmee Vingerhoeds Sieta de Vries Ruth van Wieren Anneklaar Wijnants Peter Willems Wim Zeeman
Waterschap Rivierenland Gemeente Tilburg Agentschap NL RWS Waterschap Veluwe Agentschap NL Waterschap Vallei en Eem VROM Wetterskip Fryslân RWS Waterschap Reest en Wieden Unie van Waterschappen Waterschap Reest en Wieden RWS Waterschap Reest en Wieden Gemeente Oss Waterschap Aa en Maas VROM Unie van Waterschappen Waterschap Reest en Wieden Waterschap Zeeuws-Vlaanderen LNV (Dienst Landelijk Gebied) Waterschap Zuiderzeeland Waterschap Hollandse Delta AgentschapNL Gemeente Meppel Waterschap Rijn en IJssel AgentschapNL HHRS van Schieland en de Krimpenerwaard RWS VROM Gemeente Amersfoort Waterschap Vallei en Eem Waterschap Brabantse Delta Waterschap Reest en Wieden Waterschap Groot Salland Waterschap , Noorderzijlvest Rijkswaterstaat Waterschap Hollands Noorderkwartier Provincie Utrecht HHRS De Stichtse Rijnlanden Hoogheemraadschap van Delfland Waterschap Rivierenland LNV (Dienst Landelijk Gebied)
Actieteam
Deelonderwerp
Duurzame Energie
Toepassing zon- windKees Ofringa Meppel waterkracht gemalen en stuwen (15*)
Joris Vijverberg (RWS)
Gebruik van biomassa / maaisel (14*)
Actieve deelname
Deelname op afstand/ virtueel
Aanleveren kennis toepassingmogelijkheid, pilotproject
Leon Nieuwland WSHD
Hans Fokke Reest en Ruth van Wieren Wieden HDSR
Joost v.d. Plicht
Wilgert Veldman WGS
Regina Havinga RWS
Binne Hartstra WF
Anneke Driessen WBL
Jack Lindeman NZV
Peter Willems WSRL
Michelle Talsma (STOWA) Leon Nieuwland WSHD
Frank Braudse (trekker) Reest en Wieden Marco v.d Wetering Meppel (afwezig) Joost v.d. Plicht
Geinteresseerd/ toehoorder
Roelof Gut Reest en Wieden
Anneklaar Wijnants HHS Delfland Sieta de Vries prov. Utrecht
Erwin Kols WGS
Olaf Durlinger WBL (afwezig) Sieta de Vries prov. Utrecht
[email protected]
Anneklaar Wijnants HHS van Delfland
[email protected]
Kees Offringa
Han Schepman WGS
K. Offringa
Roelof Gort
Ep v. Fassen WGS
Bouke Bussemaker
WS Rees +Wieden (Pilot)
Regina Havinga RWS Michelle Talsma (STOWA) Frank Braudse (Reest en Wieden)
Willy Poiesz (NZV) Ton Mouton ZVL Ad de Man WBL (afwezig) Anneklaar Wijnants HHS Delfland Marca Schrap RWS Wim Zeeman
Uitwisselen Gas elektra warmte RWZIs met omgeving (15)
Yede vd Kooy WF
Leo van Efferen ZZL
Kees Offringa
Roelof Gort Reest en Wieden
Joost v.d. Plicht Kees v.d. Ven NZV Hans Geerse Reest en Wieden Bouke Bussemaker VROM Pauline Sparenburg gem Amersfoort Ike de Haan KV Benutting terreinen en objecten voor wind- en zonneenergie (8)
Restwarmte bij AWZI (7)
Pauline Sparenburg
Ruth van Wieren HDSR
Olaf Durlinger
Wim Zeeman
R. Gort
Ruth van Wieren
Joost v.d. Plicht Snijvlak adaptatie & Mitigatie
Gebiedsontwikkeling, arragementen (20)
K. Offringa
Ruth van Wieren
Inge Koolen (VROM)
Ireen Roling RWS (afwezig) Pauline Sparenburg gem. Amersfoort Rob Nieuwenhuis
Inge Koolen
Esmee Vingerhoeds HHNK Michelle Talsma (STOWA) Mattijs Erberveld RWS
Wim Zeeman Regina Havinga Gerrit Brummelman Koppeling extra waterberging aan prod. Biomassa, zuivering oppvlktwater, recreatie, nazuivering Afvw. (7)
Theo Claasen WF
Rob Nieuwenhuis ZZL Joost v.d. Plicht Wim Zeeman DLG Innovatieve vormen van Carolien vd Bles Meppel waterberging/ groene (afwezig) daken (13) Dirk van Schie HHSK Wilgert Veldman
Johan Hagen WF
[email protected]
[email protected] Inge Koolen Pauline Sparenburg Michelle Talsman (STOWA) Wim Zeeman
Meervoudig Ruimtegebruik (9)
Dirk van Schie HHSK Wim Zeeman
Onneke Driessen WBL
Bewustwording en educatie
Bedrijven, boeren (12)
Machtelijn Brummel AgNL Ad Bijma
Ike de Haan KV
Wim Zeeman
Kees v.d. Ven NZV
Ruth van Wieren
Olaf Durlinger
Pauline Sparenburg
Bowine Wijffels (AgNL NME / LvdO) Samenwerking Drinkwaterbedrijven/ gemeenten (17)
Sieta de Vries
Machiel de Vries WF
Pauline Sparenburg
[email protected] Kees v.d. Ven NZV Kennisnetwerk C2C/ doorlichten ws en rws op C2C (9)
Leon Nieuwland
Wim Zeeman
Andries Vonken WBL (afwezig) Matthijs Erberveld
John Vegt WSBD Ruth van Wieren Sybren Gerbens WF
Bewustwording door personeelsbeleid/ stagebeleid (11)
Marca Schrap
Ruth van Wieren
Onneke Driesen
Anneklaar Wijnants Educatieplan i.r.t arbeidsmarkt/ communicatie en duurzaamheid (7) Overkoepelende activiteiten
Marca Schrap (RWS)
John Vegt
Ruth van Wieren
Anneklaar Wijnants
Erwin Kok
Pilot Berm- en oevermaaisel (bioplastic) (7)
Joost v.d. Plicht
Arrangementen (13)
Joris Vijverberg
Dirk van Schie
Ike de Haan KV
Folkert Bloembergen RWS
Garmt Arbouw (afwezig VROM) M. Erberveld
Roelof Gort
Frank Brandse Reest en Wieden Rutger vd Brugge RWS (afwezig) contact M. Erberveld
Inge vd Velde Reest en Wieden
Kees v.d. Ven Ruth van Wieren
Kennisnetwerk 3 themas (sharepoint/ wiki) (13) Financiering/ subsidies/Europa (9) Klimaatfootprint (9)
Unie?
Wim Zeeman
Kees v.d. Ven
Ruth van Wieren HDSR
Ton Mouton
Roelof Gort
Michelle Talsma Hans Gerritsen WF Anneklaar Wijnants
Leon Nieuwland
John Vegt
Esmee Vingerhoed HHNK
Wilgert Veldman
Ruth van Wieren
[email protected]
Mogelijk Arjan Hoekstra prof. Uni Twente Gevoelgiheidsanalyse/ MKBA
John Vegt WSBD
Ton Mouton Dirk van Schie Garmt Arbouw (afwezig VROM)
Ruth van Wieren
Anneklaar Wijnants
Workshop Klimaatakkoord Rijk en UvW Uitvoering 2010 - 2011
Rafaël Lazaroms, coördinator Klimaatakkoord, UvW
19 juli 2010
1
Introductie
WELKOM!
19 juli 2010
2
Inhoud Workshop • Inhoud en betekenis Klimaatakkoord • Contouren Actieprogramma • Voorbeelden van koploperprojecten: - Rijkswaterstaat - Waterschappen • Interactieve sessie: input voor het Actieprogramma • Intekening pilots
• Vervolg
Doel van deze workshop
• Klimaatakkoord en Actieprogramma • Inventarisatie behoeften en wensen voor het Actieprogramma • Kennismaking met partners • Aanmelding innovatieve projecten/pilots • Inspiratie
19 juli 2010
4
Lokale klimaatinitiatieven • VNG klimaatakkoord in 2007 • IPO klimaatakkoord 2009 • Accent IPO/VNG op mitigatie en beïnvloeding burgers en bedrijven • Positie waterschappen: - traditioneel gericht op adaptatie - eigen bedrijfsprocessen
• Klimaatakkoord Unie van Waterschappen – Rijk: 12 april 2010
Lokale klimaatinitiatieven steeds belangrijker
• Nederlands energiebeleid loopt niet voorop • In Europa: Scandinavie, Duitsland en Engeland (Spanje) • Opkomende economische machten (China en India) • Ambivalent Rijksbeleid richting lokale energieproductie • Nationale doelstellingen moeilijk haalbaar (20 – 20 – 30)
• Lokaal milieu- en energiebeleid wordt steeds belangrijker
Doelstellingen Klimaatakkoord Unie - Rijk
1. Richtinggevend kader (gezamenlijke doelstellingen en ambities) 2. Bundeling van kennis en ervaring
3. Laten zien wat je al doet 4. Klimaat als motor voor innovatie 5. Geloofwaardigheid (voorbeeldfunctie) 6. Samenwerking zoeken met Rijk en anderen
19 juli 2010
7
Basis klimaatakkoord: onderzoek Arcadis
Rapport ondersteuning Klimaatakkoord Unie en VROM 27 november 2009
19 juli 2010
8
Energieverbruik waterschappen (nulmeting)
• Energieverbruik waterschappen ongeveer 6,5 - 8 PJ (energieverbruik stad van ruim 200.000 inwoners) • 85 – 90% energie komt voor rekening van afvalwaterzuivering • Waterschappen goed voor 1,5 – 2 PJ duurzame energie (ongeveer 25 - 30% van eigen behoefte door biogas) • Kwart procent van nationaal energieverbruik • 1 procent van duurzame energie opwekking nationaal
Broeikasgassen (C02, lachgas en methaangas) l • Klimaatvoetafdruk waterschappen is ongeveer 1.200 kiloton (1,2 Mton) • Aandeel waterschappen 0,5% nationale voetafdruk (210 Mton) • Ruim 90% afvalwaterzuivering (waarvan helft lachgas)
19 juli 2010
10
Bevindingen Arcadis • Klimaat leeft volop bij de waterschappen! Vele innovatieve pilots • Waterschappen presteren goed en er is veel potentie
• De waterschappen voorzien voor 30% in eigen energiebehoefte • Het merendeel van de waterschappen koopt 100% groene stroom in • Waterschappen kopen nu al 46% duurzaam in (hoogste van alle decentrale overheden
Veel kansen voor innovatie! • Biogas (Energiefabriek) • Maaisel (vergisting)
• Waterkracht (gemalen en stuwen) • Windenergie • Daarnaast: terugwinning van fosfaat • Samenwerking met andere partijen!
19 juli 2010
12
Biogas heeft de toekomst
• Aandeel alle waterschappen 1/3 van totale binnenlandse biogasproductie • Potentieel waterschappen vele malen groter: tientallen PJ • Vraag naar groen gas groeit
19 juli 2010
13
De Energiefabriek (www.energiefabriek.nl)
19 juli 2010
14
19 juli 2010
15
19 juli 2010
16
19 juli 2010
17
19 juli 2010
18
Belangrijkste ambities Klimaatakkoord • Naast BLAUW (aanpassing aan klimaatverandering), ook meer GROEN (energiebeleid) • Energie-efficiency 2% per jaar • 40% van energiebehoefte in 2020 zelf duurzaam opwekken
• Uitstoot broeikasgassen 30% reductie broeikasgassen • Onderzoek naar lachgas door STOWA • Duurzaam inkopen 50% in 2010 naar 100% in 2015
Hoe gaan we dat realiseren?
• Praktisch en nuchter • Gericht op eigen bedrijfsvoering • Gericht op samenwerking met andere partijen (RWS, gemeenten, bedrijven)
• Gericht op innovatie (STOWA) • Leren van ervaringen klimaatakkoord VNG
Vertaling van Klimaatakkoord naar waterschap
• Lokale situatie en mogelijkheden • Samenwerking met lokale partners • Centrale ondersteuning via het Actieprogramma UvW • Samen met kennis en menskracht AgentschapNL
19 juli 2010
21
Actieprogramma Klimaatakkoord
• Programmateam met 3 Actieteams: - Duurzame Energiewinning (met Rijkswaterstaat) - Snijvlak adaptatie en mitigatie (met gemeenten) - Educatie en bewustwording • Doel: ervaring met pilots delen, samenwerking stimuleren, knelpunten identificeren en oplossen • Platform duurzame overheden (VROM)
Programmastructuur
19 juli 2010
23
Samenwerking loont
• vergelijkbare taken/processen • Gemeenschappelijke belangen (andere klimaatakkoorden) • Ketenbenadering • Gebiedsinrichting • Deelname van Rijkswaterstaat, gemeenten, provincies, terreinbeherende instanties, energiebedrijven, bedrijfsleven
19 juli 2010
24
Actieteam Duurzame energie (akkoord) Pilots: • Toepassing zon-, wind-, en waterkracht gemalen en stuwen • Benutting van terreinen en objecten voor windenergie • Gebruik van biomassa (maaisel)
• Restwarmte bij afvalwaterzuiveringen
19 juli 2010
25
Beleidsmatig kader duurzame energiewinning • Bouwstenen voor principiële vragen rondom duurzame energiewinning (beleidsmatig kader) - kan het ? - mag het ? - willen we het ?
19 juli 2010
26
Actieteam Snijvlak adaptatie en mitigatie (akkoord) Pilots: • Meer water en groen in en om de stad • Innovatieve vormen van waterberging • Aanpassing peilbeheer veenweidegebieden
• Koppeling extra waterberging aan: - productie biomassa - zuivering oppervlaktewater - recreatie
19 juli 2010
27
Actieteam Educatie en Bewustwording (akkoord) • Kennis uitdragen naar andere sectoren en delta’s in de wereld • Aanpassing educatie en voorlichtingsprogramma’s • Bewustwording door personeelsbeleid • Educatieplan in relatie tot arbeidsmarktcommunicatie en duurzaamheid • Samenhang met Leren voor Duurzame ontwikkeling (LvDO) en Natuur en Milieu-educatie (NME)
19 juli 2010
28
Aanvullend (Rijkswaterstaat) • Kennisnetwerk Cradle to cradle • Doorlichten van taken van waterschappen en RWS op C2C • Pilots: - berm- en oevermaaisel (bio-plastics) - geneesmiddelen - terugwinning fosfaat • Training van medewerkers
19 juli 2010
29
Overkoepelende activiteiten
• Monitoring • Klimaatvoetafdruk • Kennisnetwerken op alle drie thema’s (inrichting sharepoint)
19 juli 2010
30
Middelen • 2010
€ 60.000 (Unie + VROM)
• 2011
€ 60.000 (Unie + VROM?)
• Unie coördineert • Ondersteuning AgentschapNL/VROM
• VROM ondersteunt actief subsidiemogelijkheden • Deelname van waterschappen (uren?)
19 juli 2010
31
Planning
• Start Actieteams
tweede helft 2010
• Opzetten kennisnetwerken
2e helft 2010
• Congres duurzame overheden
17 november 2010
• Uitvoering pilotprojecten
2010 – 2011
• Eindrapportage
Eind 2011
19 juli 2010
32
Wensen en behoeften?
Straks interactieve sessie met Gert Nijsink - waterschappen - partners
19 juli 2010
33
Oproep om samen de uitdagingen op te pakken !
19 juli 2010
34
Vervolg
• Opstelling Actieprogramma (producten en resultaten) • Intekening pilots en bemensing actieteams • Terugkoppeling deze workshop + benadering partijen die niet aanwezig waren
• Instelling sharepoint • Start bijeenkomst 3 actieteams september
19 juli 2010
35
Rijkswaterstaat Duurzaam
Folkert Bloembergen
Projectmanager Duurzame Energie
Waarom een Rijkswaterstaat Duurzaam programma? Rijkswaterstaat neemt zijn verantwoordelijkheid, als grote opdrachtgever in de Grond Weg en Waterbouwsector.
“Rijkswaterstaat wil in 2012 dé toonaangevende, publieksgerichte en duurzame uitvoeringsorganisatie van de overheid zijn.”
Rijkswaterstaat
2
Beheergebied van Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat beheert drie rijksinfrastructuurnetwerken
Rijkswaterstaat
3
Wat doen we? In het programma RWS duurzaam richt Rijkswaterstaat zich op: •
Duurzaam inkopen
•
Duurzaam energie
•
Duurzame gebiedsontwikkeling
Rijkswaterstaat duurzaam doelen: •
20 procent minder energiegebruik van bruggen, tunnels, sluizen, waterkeringen en wegenaanleg
•
2 procent per jaar minder energiegebruik van gebouwen en faciliteiten
•
100 procent duurzaam inkopen
Rijkswaterstaat
4
Duurzaam inkopen – acties a. voldoen aan eisen ‘ 100% duurzaam inkoop conform Agentschap.nl criteria’ b. Duurzaam inkoop werkwijze met hogere ambitie 1. voor Grondweg en waterbouw sectoren • Baggerwerk • Wegverhardingen (zoals asfalt) • Droog grondverzet • Kunstwerken (Constructies met mogelijk veel beton) 2. voor overige sectoren • Aanschaf nieuwe schepen Rijksrederij • Huisvesting en inrichten werkplek bij grote verhuizingen en nieuwbouw (incl ICT)
c. In samenwerking met de markt innovatieve oplossingen beproeven en opheffen belemmeringen in (eigen) regelgeving/ richtlijnen Rijkswaterstaat
5
Duurzame gebiedsontwikkeling •
In 2020 levert de RWS infrastructuur een positieve bijdrage aan omgeving en aan de maatschappij (naast de primaire functie van die infrastructuur). –
Discussie binnen RWS scherp krijgen over rol RWS bij gebiedsontwikkeling geheel in lijn met sneller en beter.
–
Hoe kunnen we de scope van projecten (opdracht vanuit beleid) beinvloeden zodat kansen voor duurzaamheid bij V&P worden uitgewerkt
–
Rol en taakopvatting van omgevingsmanagers
Rijkswaterstaat
6
Duurzame energie - Doelen Energie besparen In 2011 20% besparing op het energieverbruik van de infrastructuur tov 2006 Tot 2018 het energieverbruik verder terugbrengen door doorvoeren van innovaties
Energie winnen Verhoog aandeel duurzame energie Faciliteer markt partijen maximaal om duurzame energie te winnen op het door Rijkswaterstaat beheerde areaal Zekerheid Verhoog de leveringszekerheid van missie kritische delen van de infrastructuur zodanig dat RWS zijn kerntaken zo veel mogelijk kan blijven uitvoeren
Rijkswaterstaat
7
Energie laten winnen in RWS areaal • • • • •
Zonne-energie Waterkracht Biomassa Windenergie Warmte
RWS investeert in principe niet, maar stimuleert en faciliteert dat anderen dat doen in het RWS areaal. RWS probeert hier wel voordeel uit te halen. Winning geïntegreerd in objecten, bv lichtopstanden/ boeien met zonnepanelen regelt RWS uiteraard wèl zelf. Dergelijke winning alleen gebaseerd op bedrijfseconomische afweging.
Rijkswaterstaat
8
Dashboard Energieverbruik Jaarverbruik 2006 per categorie
walstroom 0% verkeerscentrale 2%
brug / dam 3%
woonhuis 0%
kantoorgebouw 3%
tunnel 12%
meetstation 0% Niet bekend 0%
steunpunt / klein gebouw 1%
sluizen / stuwen 17%
OV / VRI 52%
radarpost 1%
pompen / gemalen 9%
Totaal jaarverbruik: 9
130.260.404 kWh Rijkswaterstaat ZekerDuurzaam
3 december 2009
Waterbeheer Noordzeekanaal en Energiebesparing Gemaal IJmuijden
Rijkswaterstaat
10
18 mei 2010
Marges in het waterbeheer Peilbesluit Noordzeekanaal/Amsterdam-Rijnkanaal Streefpeil NAP –0,40 m (daggemiddeld) Marges van NAP –0,55 m tot NAP –0,30 m
Qd
Qc hmax h hmin
Rijkswaterstaat
11
18 mei 2010
Karakteristieken gemaal IJmuiden Jaartotaal: 3.000.000.000 m3 (Gem. 90 m3/s) 1/3 door pompen; 2/3 onder vrij verval 7 spuikokers; maximumcapaciteit 500 m3/s 6 pompen; capaciteit 260 m3/s E-verbruik 6 á 7 GWh/jaar (=5% RWS verbruik)
Rijkswaterstaat
12
18 mei 2010
Energie besparing Samenwerking met TU Delft voor ontwikkeling beslismodel voor energiezuiniger peilbeheer •
Metingen van waterstanden en waterstromen
•
Getij voor de komende 24 uur
•
Neerslagafvoermodel met metingen van de afgelopen 15 dagen neerslag en verdamping en voorspelling van neerslag van de komende dag
•
Model kan voorspelling maken wat er de komende 24 uur gaat gebeuren
•
Spui volledig te benutten
•
te pompen op het juiste moment
•
de marges in waterstanden zo veel mogelijk te benutten
Rijkswaterstaat
13
Resultaten en bevindingen • • • • • • •
20% energie besparing bereikt Nog 10-19% extra te realiseren door verdere optimalisatie Op een jaarlijkse stroomrekening van €800.000 betekent dit een besparing van €192.000 tot €312.000 Modellen en techniek zijn belangrijk Loslaten bestaande denkpatronen Sluit de cirkel Betrokken medewerkers is essentieel
Rijkswaterstaat
14
Mogelijke Samenwerking/uitwisseling •
Kennis uitwisseling besparen en winnen – Aanpak – Waterafvoersysteem – Biomassa – Waterkracht – Rivier/kanaal als warmte/koude opslag
•
Duurzaam inkopen – Door ontwikkeling GWW criteria
•
Gebiedsontwikkeling – Vraag en aanbod
Rijkswaterstaat
15
Programma Duurzame Energie
Vragen?
Rijkswaterstaat
16
Douwe Jan Tilkema Sectorhoofd waterzuivering
Werking van het systeem
Doortrekken Vergisten Verwarmen
Productie Warmte en Elektriciteit rwzi Apeldoorn Opgesteld electr. Vermogen 2,86 MW 5.500.000 m3 biogas per jaar PRODUCTIE ELEKTRISCH 18.667.000 kWh/jaar (momenteel 14.000.000) = Gem. verbruik 3900 huishoudens THERMISCH 56.568 GJ (momenteel 51.000 GJ) = Gem. verbruik 1800 huishoudens
EIGEN GEBRUIK
9.950.000 kWh/jaar
25.000 GJ
Hoe kom je tot zo’n project ?!! • 1999 : covergisting op RWZI’s (pioniersfase) – kosten reductie (geen focus op duurzaamheid) – benutten restcapaciteit – actief de markt benaderen
• 2002 : restcapaciteit nihil plannen voor uitbreiding - businesscase niet haalbaar • 2005 : Kans !! : vraag naar duurzame energie in stad - meer focus op energie en duurzaamheid(MVO)
Samenwerking tussen publieke en private partijen
Unieke gelegenheid
Resultaat: een bijzonder Project
En hoe dan verder ?!! • 2008 : Waterwegen (Unie van waterschappen) - Project “De Energiefabriek” als inspiratie !! - bewustwording van een andere benadering
• 2009 : Inbedrijfname Slibgisting Externe Afvalstromen (SEA) -energieoptimalisatie-projecten (ook vanuit MJA3) -project: terugwinning fosfaat (MVO) -project: inrichting centrale regiekamer
• 2010 : 12 april : ondertekening klimaatakkoord (RWZI Apeldoorn als inspiratievoorbeeld)
12 April 2010: ondertekening klimaatakkoord Unie van waterschappen – Ministerie van VROM
Ontwikkelingen/Gevolgen • Visie/Strategie is leidend – Techniek volgend – als branche is er een visie en strategische planning nodig om onze gezamenlijke doelen te realiseren – niet meer focus op zuiveren alleen maar focus op klant(stakeholder), medewerkers, duurzaamheid en financiën (MVO) – produceren van water, energie en hergebruiken nutriënten
• Impact op de organisatie: (Bedrijf anders inrichten) – werkprocessen aanpassen – organisatiestructuur (nieuwe functies) – competenties medewerkers (klantgericht) – bedrijfsvoering (centrale regiekamer) – wet- en regelgeving
Rwzi als nutriënten– en energiefabriek
Realiteit
Duurzaamheid, Innovatie Klimaat (DIK) bij WS Rivierenland Workshop 1 juli 2010 Peter Willems, programmamanager klimaat, duurzaamheid en innovatie Johan Bakker, projectdirecteur
DIK bij WSRL • Opstart: beleidsdocument maken (praten) of actieprogramma (doen)? • Wij kozen voor doen, dus: • aansluiten bij lopende initiatieven • Werven van nieuwe inspirerende ideeën • Geen papier maar Power Point • 3 rondes!!
1e ronde: laaghangend fruit • Meeliften met duurzaam inkopen: 75% • Een nieuw, duurzaam kantoor (we gingen toch al bouwen) • 7% telewerkers: 160.000 minder kilometers • Aanschaf hybride dienstauto’s • Inkoop Groene waterkrachtstroom • Compenseren van dienstkilometers + kantoorstroom • MJA: energie-efficiency rwzi’s: ramen, investeringen
2e ronde: doe mee!! • Iedereen doet mee: Resultatendeling 2009 met cursussen nieuwe rijden, band op spanning, eigen ideeën etc • Deelname rwzi als energiefabriek • Platform DIK en kerngroep DIK • Rwzi-loods met zonnepanelen • Ideeën verzamelen
3e ronde: wat doe jij? • Klimaatakkoord = werkverdelingsvraagstuk! • Wij doen waterkracht met RWS • Wij doen biomassa voor energieopwekking met Gelderse waterschappen. • Start internetvergaderen/videoconferencing • Dienstauto’s: elektrische auto’s + onderzoek slimme mobiliteit in 2010 • Wie doet pilot windmolens? • Wie Ecologie en opwarming ? • naast mitigatie ook adaptatie: kennisprojecten van klimaatdijken tot robuuste watersystemen
waterkracht
Hagenstein / Amerongen: kleine centrale, ligt stil Driel: stuw. Plek om te bouwen
Hoe organiseren? • RWS is eigenaar; Waterschap nam initiatief, haalbaarheid, wil stroom afnemen. • Vooral een vraagstuk van ‘organisatie’ op vrije markt ?: ‘geen’ omkijken naar; ‘vreemden in de keuken’. Hagenstein, zo niet stichting/ coöperatie ?: wél er voor gaan en * erken dat het geen kerntaak is. * Meer grip ook op subsidie, financiering, en lange termijn doelen. Vgl. Meewind
Groene kracht: energie uit biomassa
Gelderse waterschappen doen onderzoek naar haalbaarheid verwerking biomassa Verkenning WSRL en WVE samenwerking met Afvalverwerking regio Nijmegen Verkenning initiatief Zuid-Holland-WSRLGebiedsplatform Alblasserwaard Samenwerkingsovereenkomst WSRL-prov. Gelderland-landbouwers Hellouw
Groene kracht: aandachtspunten
Samenstelling materiaal, verwerkingsproces Prijsvorming, contracten, looptijd? Levenscyclus-analyse?
