Verkeer en Veiligheid

Verkeer en V e i l i g h e i d

Een l e s s e n s e r i e w a a r i n l e e r l i n g e n • b e z i g z i j n met de v e i l i g h e i d i n h e t v e r k e e r • bewegingswetten t o e p a s s e n op s i t u a t i e s i n h e t v e r k e e r • onderzoek doen naar v e r b e t e r i n g van de v e r k e e r s v e i l i g h e i d

E x p e r i m e n t e l e u i t g a v e voor de 4e k l a s mavo en de 3e k l a s havo/vwo, sameng e s t e l d door de p r o j e c t g r o e p PLON, met medewerking van p r o j e c t l e r a r e n .

© 1983

R i j k s u n i v e r s i t e i t Utrecht

Deze Aantekeningen v o o r de L e r a a r maken d e e l u i t van e x p e r i m e n t e e l l e s m a t e r i a a l . Overname o f r e f e r e n t i e u i t s l u i t e n d na toestemming van de medew e r k e r s van h e t PLON, Lab. V a s t e S t o f , P o s t b u s 80.008, 3508 TA Utrecht.

INHOUD

Voorwoord

1

Verantwoording 1. De p l a a t s van "Verkeer en V e i l i g h e i d " i n h e t PLONcurriculum 2. "Verkeer en V e i l i g h e i d " en h e t b e g r i p " k r a c h t " i n h e t PLON-curriculum 3. Waarom "Verkeer en V e i l i g h e i d " 4. De natuurkunde i n "Verkeer en V e i l i g h e i d " 5. Het groepswerk 6. Rapportages

2 2

5 5 7 7

Het l e s m a t e r i a a l 1. Het themaboek

9 9

2. A p p a r a t u u r en w e r k m a t e r i a a l

4

9

Didactische opzet

10

Lessenplan

12

Didactische aanwijzingen 1. De oriëntatie 2. Het t h e o r i e d e e l 3. De onderzoeken 4. De b i j l a g e n 5. De l e e s t e k s t e n 6. De s a m e n v a t t i n g en h e t p r o e f w e r k

14 14 14 15 15 16 16

7. e x c u r s i e s o f f i l m s

16

Doelen v o o r de l e e r l i n g Doelen voor de l e r a a r

17 •

i£-

"Verkeer en V e i l i g h e i d " en h e t mavo-examen 1. Het s c h o o l o n d e r z o e k

19 19

2. Het c e n t r a a l s c h r i f t e l i j k eindexamen

20

Excursies

21

Boeken en a u d i o - v i s u e l e media

22

Lerarenvragenlijst Bijlagen Dl "Verkeer en V e i l i g h e i d " i n h e t PLON-examenprogramma D2 PLON-examenvragen over "Verkeer en V e i l i g h e i d " D3 Een s c h r i f t e l i j k s c h o o l o n d e r z o e k M4 over "Verkeer en Veiligheid" D4 D e m o n s t r a t i e p r a c t i c u m I I V e r k e e r i s t o n e e l van overmoed, r i v a l i t e i t en a g r e s s i e Apparatuurgids

25 33 33 39 45

Deze "Aantekeningen v o o r de L e r a a r " kan worden b e s t e l d b i j : BV U i t g e v e r i j NIB p o s t b u s 144 3700 AC Zeist T e l . 03404-21624 De p r i j s i s ƒ 7,50.

51 53 55

-1-

VOORWOORD

U b e n t b e t r o k k e n b i j h e t PLON-experiment; f i j n d a t u meedoet! We hopen, d a t u deze a a n t e k e n i n g e n v o o r l e r a r e n i n t e r e s s a n t z u l t v i n d e n en d a t z i j u h e l p e n b i j h e t v o o r b e r e i d e n en geven v a n uw l e s s e n "Verkeer en V e i l i g h e i d " . Deze AVOL i s zowel bestemd v o o r hen, d i e "Verkeer en V e i l i g h e i d " v o o r de e e r s t e k e e r geven, a l s voor hen d i e e r a l e r v a r i n g mee hebben.

*

De AVOL g e e f t i n f o r m a t i e over de d i d a c t i s c h e o p z e t v a n h e t thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " en b e s p r e e k t de v e r s c h i l l e n d e f a s e n van h e t l e s s e n p l a n . I n de b i j l a g e n z i j n v o o r b e e l d e n v a n t o e t s e n en d e r g e l i j k e opgenomen, e r i s een s e l e c t i e i n f o r m a t i e f l e e s m a t e r i a a l t e v i n d e n en een l i j s t met f i l m s maakt h e t g e m a k k e l i j k e r h e t thema a u d i o - v i s u e e l aan t e k l e d e n . Het l a a t s t e d e e l i s een g i d s v o o r de a p p a r a t u u r en b e v a t ook d e t a i l s over de proeven. Op b l z . 25 i s een v r a g e n l i j s t opgenomen. U kunt uw enthousiasme en k r i t i e k d a a r i n k w i j t . We s t e l l e n h e t z e e r op p r i j s , a l s u d i e l i j s t w i l t i n v u l l e n en o p s t u r e n . Deze AVOL i s op een a a n t a l p l a a t s e n h e r s c h r e v e n o f aangevuld t e n o p z i c h t e van de AVOL u i t 1 9 8 1 .

Het PLON-team Lab. V a s t e S t o f R i j k s u n i v e r s i t e i t Utrecht Postbus 80.008 3508 TA U t r e c h t

Juli 1983.

-2-

VERANTWOORDING

1. DE PLAATS VAN

"VERKEER EN VEILIGHEID" IN HET PLON-CURRICULUM

1.1 in 4-mavo Het j a a r p l a n i n 4-mavo b e g i n t met h e t i n s t r u c t i e b o e k j e " K r a c h t e n " en h e t thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " . De r e d e n d a t "Verkeer en V e i l i g h e i d " aan h e t b e g i n van h e t s c h o o l j a a r i s g e z e t i s , d a t " V e r k e e r en V e i l i g h e i d " v e e l b u i t e n - ( f i e t s ) p r o e v e n b e v a t . Daaraan i s h e t aangenamer werken i n september dan i n de wintermaanden. Daarmee b e g i n t de v i e r d e k l a s met een thema d a t algemeen a l s m o e i l i j k e r v a r e n wordt, wat zowel een v o o r d e e l a l s een n a d e e l kan z i j n . A l s v o o r d e e l z i e n we d a t d i t m o e i l i j k e thema i n een r e l a t i e f r u s t i g d e e l van h e t j a a r , nog n i e t onder druk van s c h o o l o n d e r z o e k e n , kan worden d o o r g e w e r k t . Een n a d e e l zou kunnen z i j n , d a t h e t door z i j n moeilijkheid...de l e e r l i n g e n aan h e t b e g i n van h e t j a a r a f s c h r i k t . Daar tegenover s t a a t , d a t " V e r k e e r en V e i l i g h e i d " i n h e t algemeen ook a l s l e u k wordt e r v a r e n . "Verkeer en V e i l i g h e i d " wordt g e v o l g d door h e t deelthema "Stoppen o f D o o r r i j d e n " van h e t thema "Natuurkunde i n de Samenleving", waar de m a a t s c h a p p e l i j k e k a n t van h e t v e r k e e r wordt behandeld. 1.2 in 3-havo/vwo Havo/vwo-scholen met d r i e l e s u r e n p e r week i n de derde k l a s kunnen meer thema's dan i n h e t s t a n d a a r d p a k k e t opgenomen z i j n b e h a n d e l e n . Een m o g e l i j k e keus i s h e t thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " . Dat p a s t i n 3-havo/vwo h e t b e s t e a c h t e r " Z i e n Bewegen", waar h e t b e g r i p s n e l h e i d aan de hand van f o t o ' s o n t w i k k e l d wordt. Het i s dan n i e t e c h t noodz a k e l i j k ook h e t b o e k j e " K r a c h t e n " t e b e h a n d e l e n , a l s v o o r "Verkeer en V e i l i g h e i d " gekozen i s . Het i s i n i e d e r g e v a l w e l aan t e r a d e n i n een p a a r l e s s e n aandacht t e b e s t e d e n aan h e t v e r s c h e r p e n van h e t b e g r i p " k r a c h t " b i j de l e e r l i n g e n . Redenen om voor "Verkeer en V e i l i g h e i d " t e k i e z e n i n 3-havo/vwo kunnen z i j n : - h e t i s een thema, d a t a a n s p r e e k t - h e t i s een thema, d a t a a n g e e f t waar de natuurkunde een r o l kan s p e l e n b i j h e t b e g r i j p e n van een a s p e c t van de s a m e n l e v i n g , namel i j k de v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n i n h e t v e r k e e r - h e t kan een i n d r u k geven van n a t u u r k u n d e - f o r m u l e s en h e t h a n t e r e n d a a r v a n , z o a l s d a t i n de bovenbouw v e e l meer z a l gebeuren - h e t s l u i t goed aan op " K r a c h t e n " en " Z i e n Bewegen" - l e e r l i n g e n , d i e n i e t v e r d e r gaan i n de natuurkunde e r v a r e n d i t thema ook a l s z i n v o l v o o r hun toekomst. Er z i j n ook redenen om andere thema's t e k i e z e n : - "Verwarmen en I s o l e r e n " en " S c h a k e l e n en R e g e l e n " s l u i t e n b e t e r aan b i j de t r a d i t i o n e l e l e e r s t o f i n h o u d van de 3e k l a s - h e t i s een m o e i l i j k thema, waar zwakkere l e e r l i n g e n v e e l moeite mee hebben - mechanica wordt t o c h a l i n de 4e k l a s behandeld.

-3-

VERANTWOORDING

* JAARPROGRAMMA

3-MAVO

1)

JAARPROGRAMMA

1

3-HAVO/VWO ' 4)

Thema

Aantal lessen

Thema

Aantal lessen

Uitbreidincsmoaelijkheden

Bruggen

10

Bruggen

10

Instructieboek Krachten

Instructieboek Elektrische schakelingen

10

Schakelen en Regelen

Kleur en L i c h t

•

6

Instructieboek Elektrische Schakelingen

2)

Z i e n Bewegen^'

10. 12, 14

Zien Bewegen

10, 12, 14

G e l u i d Weergeven^'

16. 14, 12

Geluid Weergeven^'

16. 14, 12

Energie

10

r

NAS/Water voor Tanzania Energie T h u i s

6

Thuis

3

• 3

NAS '

"1

NAS/Energie i n de J Toekomst

8

16

64 sa

64

I

NAS '

1 Verwaraen en I s o l e r e n

1) D i t jaarprogramma i s gebaseerd op twee lessen per week. 2) Het a a n t a l lessen b i j met name deze thema's hangt a f van een aantal keuzen d i e de l e r a a r maakt met b e t r e k k i n g t o t het doen van bepaalde b a s i s d e l e n , het l a t e n uitvoeren van keuze-onderzoeken, enz.; z i e daarvoor ce AVOL's van de betreffende thema's. 3) Keuze u i t de v i e r deelthema's "Natuurkunde en Samenleving". 4) B i j een urenaantal van d r i e lessen per week i n 3-havo/vwo; z i e "jaarplan 3-havo/vwo".

jaarprogramma

PLON

4-mavo

Krachten Verkeer en Veiligheid tJAS/Stoppen of Doorrijden Verwarmen en Isoleren Schakelen en Regelen Machines en Energie 'MAS/Kerwapens en/of Veiligheid Repeteerthema en examenboek

Aantal lessen 7 18 7

16 16 14 7 20

Tos I

===

f C

-4-

VERANTWOORDING

2. "VERKEER EN VEILIGHEID" EN HET CURRICULUM

BEGRIP "KRACHT" IN HET

PLON-

U i t onderzoek^ i s gebleken, dat het b e g r i p "kracht" i n eerdere v e r s i e s van h e t PLON-curriculum n i e t goed f u n c t i o n e e r d e . Het k r a c h t b e g r i p werd i n de oude v e r s i e van "Bruggen" b e h a n d e l d , v o o r a l a l s k r a c h t i n s t a t i s c h e s i t u a t i e s ( t r e k - en duwkrachten, v e c t o r i e e l opt e l l e n ) . . "Verkeer en V e i l i g h e i d " (oude v e r s i e ) b r e i d d e d a t b e g r i p u i t t o t dynamische s i t u a t i e s . Dat werkte om een a a n t a l redenen n i e t goed: - e r l a g v o o r m a v o - l e e r l i n g e n een t e g r o t e t i j d t u s s e n "Bruggen" en "Verkeer en V e i l i g h e i d " om d i e twee a s p e c t e n van k r a c h t e n aan e l k a a r t e koppelen - i n "Bruggen" stond h e t b e g r i p " k r a c h t " i n de c o n t e x t van m a t e r i a a l s p a n n i n g e n (het overbrengen van een k r a c h t op de brug naar een s t e u n p u n t ) , w a a r b i j h e t spreken over k r a c h t e n i n één p u n t t o t v e r w a r r i n g b i j de l e e r l i n g e n l e i d d e - l e e r l i n g e n b l i j k e n moeite t e hebben met de v r a a g welke k r a c h t e n z i j b i j e l k a a r mogen o p t e l l e n en welke n i e t (omdat ze op v e r s c h i l lende voorwerpen werken) - i n "Verkeer en V e i l i g h e i d " werd h e t dynamische a s p e c t n i e t s c h e r p genoeg i n g e l e i d . W i j hebben gekozen voor o p l o s s i n g e n op twee punten: - "Bruggen" en " K r a c h t e n " worden l o s g e k o p p e l d . "Bruggen" i s . h e r s c h r e v e n met a l s c e n t r a a l b e g r i p " m a t e r i a a l s p a n n i n g " . Het b o e k j e " K r a c h t e n " kan op mavo-scholen i n de 4e k l a s vóór "Verk e e r en V e i l i g h e i d " behandeld worden. In 3-havo/vwo kan h e t op "Bruggen" v o l g e n . Het b o e k j e " K r a c h t e n " b e s t e e d t s y s t e m a t i s c h e aandacht aan h e t b e g r i p " k r a c h t " , aan h e t ( v e c t o r i e e l ) . o p t e l l e n van k r a c h t e n en aan k r a c h t e n p a r e n . Op deze manier hopen we t e b e r e i k e n d a t : • voor mavo-4-leerlingen het b e g r i p k r a c h t i n s t a t i s c h e en dynamische s i t u a t i e s d i c h t e r b i j e l k a a r g e b r a c h t worden (ook i n de t i j d ) . • h e t doorgeven van een k r a c h t (materiaalspanningen), o n d e r s c h e i den wordt van de w e r k i n g van een k r a c h t . I n h o o f d s t u k 3 van " K r a c h t e n " worden deze b e g r i p p e n aan e l k a a r gekoppeld • d u i d e l i j k ( e r ) wordt wat k r a c h t e n p a r e n z i j n , en welke k r a c h t e n b i j e l k a a r o p g e t e l d mogen worden en welke n i e t . - Het b e g r i p van de dynamische w e r k i n g van k r a c h t e n i s i n de nieuwe v e r s i e van "Verkeer en V e i l i g h e i d " aangescherpt o.a. i n de o o r s p r o n k e l i j k e p a r a g r a a f 3 over " K r a c h t e n b i j c o n s t a n t e s n e l h e i d " en i n een p a r a g r a a f over " K r a c h t e n b i j s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g " , en door i n l e i d e n d e f i e t s p r o e v e n b i j de bewegingswetten. Daarmee hopen we dat • ook h e t dynamische a s p e c t van k r a c h t e n b e t e r u i t de v e r f kan komen.

1) Z i e R. W i e r s t r a e.a. " E v a l u a t i e v e r s l a g "Verkeer en V e i l i g h e i d " , 3e d e e l r a p p o r t , b l z . 30 e.v. (PLONoz 80-1110).

VERANTWOORDING

3. WAAROM "VERKEER EN VEILIGHEID"? In h e t thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " gaat de l e e r l i n g op een n a t u u r l i j k e manier k i j k e n naar v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n z o a l s maximum s n e l h e i d , v e i l i g h e i d s r i e m , b r o m f i e t s h e l m en kreukzöne. We hebben e r v o o r gekozen op deze manier de dynamica t e b e h a n d e l e n , omdat we van mening z i j n d a t : • de l e e r l i n g e n zo b e t e r gemotiveerd worden z i c h met natuurkunde b e z i g t e houden, omdat h e t gaat over een herkenbaar maatschappel i j k probleemgebied • h e t g e l e e r d e b e t e r f u n c t i o n e e r t en l a n g e r b l i j f t hangen, a l s h e t h e l p t voor de l e e r l i n g e n herkenbare problemen b e t e r t e b e g r i j p e n • de aangeboden m e c h a n i c a - l e e r s t o f a l s z i n v o l e r v a r e n wordt, omdat d i e w e z e n l i j k nieuwe i n z i c h t e n g e e f t i n de zaken z o a l s maximum s n e l h e i d en remweg, h e t g e b r u i k van b r o m f i e t s h e l m en v e i l i g h e i d s riemen. Op een andere manier dan v i a een n a t u u r k u n d i g e aanpak z i j n deze i n z i c h t e n n i e t ( m a k k e l i j k ) t e b e r e i k e n • door h e t m o g e l i j k maken van m a a t s c h a p p e l i j k e d i s c u s s i e s i n de n a t u u r k u n d e l e s ( b i j v . over v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n ) b e t e r inhoud gegeven kan worden aan algemene l e e r d o e l e n a l s " o p l e i d e n t o t mondige burgers". Daarom ruimen we ook t i j d i n ons c u r r i c u l u m i n voor een i n l e i d i n g over v e r k e e r s v e i l i g h e i d , d i e n i e t s p e c i a a l over natuurkunde g a a t , maar wel e s s e n t i e e l i s voor h e t i n z i e n van de noodzaak natuurkunde te. l e r e n om de problemen b e t e r t e b e g r i j p e n . D a a r b i j h o o r t d a t we ook aan de l e e r l i n g e n d u i d e l i j k maken, d a t e r - omdat h e t i n de nat u u r k u n d e l e s g e b e u r t - op een s p e c i a l e w i j z e naar de v e r k e e r s v e i l i g h e i d gekeken wordt. Zo komt de v e i l i g h e i d van f i e t s e r s en v o e t g a n g e r s ( t o t welke groepen de meeste l e e r l i n g e n t o c h behoren) nauwel i j k s aan de orde. Z i j lopen gevaar door de hoge s n e l h e i d van andere v e r k e e r s d e e l n e m e r s en z i j n daar met f y s i s c h - t e c h n i s c h e m a a t r e g e l e n n a u w e l i j k s tegen t e beschermen ( z i e ook b i j l a g e I I van deze AVOL).

4. DE NATUURKUNDE IN "VERKEER EN VEILIGHEID" 4.1

De twee

bewegingswetten

Gekozen i s voor een n i e t - t r a d i t i o n e l e b e n a d e r i n g van de dynamica, n a m e l i j k v i a gemiddelde s n e l h e i d , v i a de tweede wet van Newton ( z o a l s Newton d i e o o r s p r o n k e l i j k opgeschreven had i n de vorm F. t = m {V . , -u, . )., d i e de e e r s t e bewegingswet eind begin wordt genoemd) en v i a de wet van k i n e t i s c h e e n e r g i e en a r b e i d ( i n de 2 2 vorm F.s = h m (V . , -y, . ) , d i e de tweede bewegingswet wordt 2« eind begin ^ genoemd) . De twee wetten worden g e i n t r o d u c e e r d aan de hand van een f i e t s p r o e f , w a a r b i j de f i e t s wordt v o o r t g e t r o k k e n aan een dynamomet e r , d i e men met z o v e e l m o g e l i j k c o n s t a n t e k r a c h t moet v o o r t t r e k k e n . De f i e t s g a a t s t e e d s h a r d e r r i j d e n , waardoor de l e e r l i n g e n kunnen e r v a r e n , d a t e r een samenhang moet b e s t a a n t u s s e n de g r o o t h e d e n k r a c h t , t i j d van v o o r t t r e k k e n , s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g , massa (1 o f 2 b e r i j d e r s ) en a f g e l e g d e weg. De twee bewegingswetten worden v e r v o l gens g e p o s t u l e e r d en g e c o n t r o l e e r d aan de hand van e n k e l e l a b o r a t o 3

2) Deze wet komt nog eens t e r u g i n h e t thema "Machines en E n e r g i e " en wordt d a a r i n wel gekoppeld aan k i n e t i s c h e e n e r g i e en a r b e i d .

-6-

VERANTWOORDING

r i u m s i t u a t i e s . Tevens worden een a a n t a l o p d r a c h t e n u i t g e v o e r d , waarb i j s i t u a t i e s i n h e t v e r k e e r ( o p t r e k k e n , remmen) kunnen worden v o o r s p e l d met de bewegingswetten. Waarom i s v o o r deze d i d a k t i e k gekozen? De t r a d i t i o n e l e d i d a k t i e k g a a t u i t van een e e n p a r i g e o f e e n p a r i g v e r s n e l d e beweging. Samen met de wet F = m.a l e v e r e n deze d e z e l f d e r e s u l t a t e n op a l s bovengenoemde "bewegingswetten". Er z i j n v i e r redenen om deze d i d a c t i e k n i e t t e v o l g e n : • Eet begrip versnelling V e r s n e l l i n g i s een m o e i l i j k b e g r i p voor v e e l l e e r l i n g e n . L e e r l i n g e n " v o e l e n " w e l k r a c h t en s n e l h e i d maar geen " v e r s n e l l i n g " . De problemen, d i e een l e e r l i n g met " v e r s n e l l i n g " h e e f t , d r e i g e n dan ook h e t i n z i c h t i n problemen van k r a c h t e n b i j b o t s e n e e r d e r t e v e r d u i s t e r e n dan t e v e r h e l d e r e n . B i j bovengenoemde bewegingswetten wordt d i t p r o b l e e m o m z e i l d . De grootheden d i e i n de f o r m u l e s v o o r komen z i j n d i r e k t meetbaar. De l e e r l i n g kan de f o r m u l e s d a a r d o o r v e e l m a k k e l i j k e r hanteren. • Eet begrip eenparig versneld In de t r a d i t i o n e l e aanpak wordt e e r s t moeite gedaan om de l e e r l i n g e n de b e g r i p p e n " e e n p a r i g " en " e e n p a r i g v e r s n e l d " aan t e l e r e n . I n h e t v e r k e e r b l i j k e n deze b e g r i p p e n s t r i k t genomen z e l d e n o f n o o i t werkel i j k e s i t u a t i e s t e b e s c h r i j v e n , maar z i j n a l l e e n z i n v o l a l s "benader i n g ' . Door de bewegingswetten t e p o s t u l e r e n wordt de wiskunde v e e l eenvoudiger gemaakt (geen - i n d i t kader - onnodige t h e o r e t i s c h e a f l e i d i n g e n ) èn wordt de l e e r l i n g bekend gemaakt met h e t f e i t , d a t f o r m u l e s s l e c h t s met een, b e p e r k t e mate van n a u w k e u r i g h e i d de w e r k e l i j k h e i d kunnen v o o r s p e l l e n . Dat^ e r v a r e n ze ook b i j h e t c o n t r o l e r e n van de wetten met proeven. De t r a d i t i o n e l e d i d a k t i e k g a a t e r v a n u i t d a t j e , a l s j e maar nauwk e u r i g genoeg w e r k t , i n d e r d a a d e x a c t e v o o r s p e l l i n g e n kan doen. Dat k l o p t a a r d i g voor s p e c i a a l g e c o n s t r u e e r d e l a b o r a t o r i u m p r o e v e n , maar i n de p r a k t i j k van h e t v e r k e e r komen d a t s o o r t s i t u a t i e s e c h t e r nooit voor. • Natuurkunde als eindonderwijs Het g r o o t s t e g e d e e l t e van de l e e r l i n g e n z a l na hun s c h o o l o p l e i d i n g n o o i t meer een e e n p a r i g v e r s n e l d e beweging meemaken, l a a t s t a a n h e r kennen. A l l e e n voor h e t k l e i n e d e e l van de l e e r l i n g e n , d a t i n de natuurkunde v e r d e r g a a t , z a l h e t z i n hebben - op een l a t e r t i j d s t i p z i c h de t h e o r e t i s c h e m o d e l l e n van de e e n p a r i g v e r s n e l d e beweging e i g e n t e maken. U i t d o o r s t r o m i n g s o n d e r z o e k b l i j k t , d a t l e e r l i n g e n d i e met natuurkunde doorgaan z i c h v r i j g e m a k k e l i j k andere m o g e l i j k e b e s c h r i j v i n g e n i n de mechanica e i g e n maken, "omdat h e t toch. maar formules z i j n " . 1

• Eet "aommon sense" denken De l e e r l i n g kan door de p r o e v e n , d i e bedoeld z i j n om de bewegingswetten t e i n t r o d u c e r e n en t e c o n t r o l e r e n , z e l f e r v a r e n d a t de s n e l h e i d b i j v o o r b e e l d van een f i e t s door een c o n s t a n t e k r a c h t ( t o c h ! ) kan v e r a n d e r e n . In de "common sense"-gedachtengang i s s n e l h e i d w e l h a a s t i d e n t i e k aan k r a c h t ("op een auto werkt een k r a c h t , d i e s t e e d s g r o t e r wordt naarmate de a u t o h a r d e r g a a t " ) .

VERANTWOORDING

Dat d a t f o u t i s kan v e e l minder s n e l i n g e z i e n worden met F = m,a en s, = h a.t , omdat de a a n s c h o u w e l i j k e grootheden 7

en t i j d

snelheid

" v e r p a k t " z i t t e n i n de v e r s n e l l i n g .

4.2 De technologie in. "Verkeer en Veiligheid" De natuurkunde van b o t s i n g e n v i n d e n we t e r u g i n t e c h n o l o g i s c h e v o o r z i e n i n g e n i n de auto o f i n de b r o m f i e t s h e l m . De e i s om de b o t s i n g s k r a c h t e n op h e t m e n s e l i j k l i c h a a m zo k l e i n m o g e l i j k t e m a k e n , . l e i d t t o t de noodzaak om de remwegen t i j d e n s de b o t s i n g zo g r o o t m o g e l i j k t e maken. Een v e i l i g h e i d s g o r d e l moet dus r e k v e r t o n e n ( n i e t tè g r o o t : de v o o r r u i t ! ) en a a n g r i j p e n op de s t e v i g s t e d e l e n van h e t l i c h a a m . E r i s dus een r e l a t i e t u s s e n de t e c h n i s c h e u i t v o e r i n g van de v e i l i g h e i d s r i e m en de f u n k t i e e r v a n . I e t s d e r g e l i j k s g e l d t ook voor de kreukzöne en k o o i c o n s t r u c t i e van een auto en v o o r de bromfietshelm. 4.2 De v e i l i g h e i d s v o o r s c h r i f t e n in het verkeer Evenzo v i n d j e de natuurkunde van de b o t s i n g e n t e r u g i n w e t t e l i j k v e r p l i c h t e v e r k e e r s m a a t r e g e l e n z o a l s maximum s n e l h e i d , verbod op r i j d e n onder i n v l o e d van a l c o h o l ( v e r l e n g i n g van de r e a c t i e t i j d ) en h e t dragen van de b r o m f i e t s h e l m . Ook h i e r g a a t h e t om h e t snappen van de reden om d i e m a a t r e g e l e n v e r p l i c h t t e s t e l l e n . Bovendien i s de d i s c u s s i e over de v o o r - en nad e l e n daarvan b e l a n g r i j k . D a a r b i j v a l t onder andere t e denken aan de g r o t e r e massa van een " v e i l i g h e i d s a u t o " en ook aan h e t f e i t , d a t een g r o t e r v e i l i g h e i d s g e v o e l van een b e s t u u r d e r kan l e i d e n t o t een r i j gedrag, d a t f i e t s e r s en v o e t g a n g e r s (nog meer) i n gevaar kan brengen.

5. HET GROEPSWERK I n de tweede en derde k l a s i s e r gewerkt aan h e t opbouwen van een " P L O N - t r a d i t i e " : h e t werken i n groepen. Het l e r e n met e l k a a r en van e l k a a r i s i n de p r a k t i j k van de PLON-lessen een g r o t e v e r w o r v e n h e i d g e b l e k e n . Op deze manier kan op een z e l f s t a n d i g e manier gewerkt worden en h o e f t de l e e r s t o f n i e t v o o r t d u r e n d door de l e r a a r t e worden aangedragen. Daardoor k r i j g e n andere werkvormen de r u i m t e , wat l e i d t t o t a f w i s s e l e n d e r l e s s e n , een g r o t e r e i n b r e n g van de l e e r l i n g e n , b e t e r e m o g e l i j k h e d e n t o t d i f f e r e n t i a t i e b i n n e n de k l a s en v o o r a l een b e t e r e s f e e r en een p r e t t i g e r v e r h o u d i n g t u s s e n l e r a a r - b e g e l e i d e r en l e e r l i n g e n . V e e l opdrachten en p r a c t i c u m p r o e v e n kunnen i n g r o e p j e s gedaan worden. Ook i n s c h o o l o n d e r z o e k s i t u a t i e s , a l s de " b e k r o n i n g " van h e t doen van onderzoeken, kan h e t werken van een groep a l s geh e e l (mee)gewaardeerd worden. Op b l z . . l 9 e.v wordt d a t v e r d e r u i t g e w e r k t immers voor écht onderzoek i s samenwerking met anderen en meningsu i t w i s s e l i n g een noodzaak om t o t een goed r e s u l t a a t t e komen. Dat mag ook b e s t i n een examen t o t u i t i n g komen.

6. RAPPORTAGES N i e t a l l e l e e r l i n g e n v o l g e n d e z e l f d e l e e r w e g : ze doen v e r s c h i l l e n d e onderzoeken. Binnen h e t proefwerk o f h e t schoolonderzoek kan daaraan tegemoet gekomen worden ( z i e b l z . 19 . v . ) , maar b i n n e n h e t examen n i e t e

VERANTWOORDING

Dat b e t e k e n t w e l , d a t de k e r n van hetgeen een o n d e r z o e k s g r o e p gel e e r d h e e f t ook aan de andere groepen moet worden o v e r g e d r a g e n v i a een r a p p o r t a g e . Onze e r v a r i n g i s d a t l e e r l i n g e n i n 4-mavo na r u i m 2 j a a r werken met r a p p o r t a g e s , i n s t a a t z i j n om de e s s e n t i e van een keuzeonderzoek aan de k l a s o v e r t e brengen dan w e l van een r a p p o r t e r e n d e groep op t e p i k k e n . Voorwaarde d a a r v o o r i s w e l , d a t h e t a l b i j h e t k i e z e n van de onderzoeken d u i d e l i j k moet z i j n welk b i j z o n d e r a s p e c t de r a p p o r t a g e z a i hebben. V i a de onderzoeken kunnen v e r s c h i l l e n i n i n t e r e s s e en i n w e r k s t i j l b i n n e n de k l a s gehonoreerd worden d a a r , waar een z e k e r e u n i f o r m e r i n g op h e t examen o n v e r m i j d e l i j k i s . i n de r a p p o r t a g e s van v e r s c h i l l e n d e onderzoeksgroepen kunnen van meer k a n t e n argumenten aangevoerd worden b i j de d i s c u s s i e over h e t v e r p l i c h t s t e l l e n van v e i l i g h e i d s v o o r z i e n i n g e n . Daarmee w i n t d i e d i s c u s s i e aan d i e p t e . B i n n e n h e t P L O N - p r o j e c t wordt v e e l waarde gehecht; aan v e r s l a g g e v i n g i n één o f andere vorm, omdat h e t een e s s e n t i e e l o n d e r d e e l u i t m a a k t van de a k t i v i t e i t onderzoeken.

-9-

HET

LESMATERIAAL

1. HET THEMABOEK Het themaboek "Verkeer en V e i l i g h e i d " kan worden b e s t e l d

bij:

BV U i t g e v e r i j NIB P o s t b u s 144 3700 AC Zeist T e l . 03404-21624. Het themaboek i s bestemd v o o r a l l e

leerlingen.

2. APPARATUUR EN WERKMATERIAAL p r a c t i c u m - en w e r k m a t e r i a a l moet door de s c h o o l z e l f worden v e r z o r g d , i n de a p p a r a t u u r g i d s v i n d t u een o v e r z i c h t van h e t p r a c t i c u m m a t e r i a a l p e r thema. Voor een j a a r o v e r z i c h t s l i j s t kunt u z i c h r i c h t e n t o t h e t PLON. Er wordt een o n d e r s c h e i d gemaakt t u s s e n b a s i s (B) m a t e r i a a l (dat i s datgene wat n o d i g i s om minimum d o e l e n t e b e r e i k e n ) en e x t r a (EL mat e r i a a l (onder andere t e n behoeve van keuze-opdrachten1. Een s c h o o l d i e met PLON g a a t werken, wordt aangeraden h e t e e r s t e j a a r a l l e e n h e t b a s i s m a t e r i a a l aan t e s c h a f f e n . Het e x t r a - m a t e r i a a l kan i n de j a r e n d a a r n a a a n g e s c h a f t worden. De k e u z e m o g e l i j k h e d e n , d i e i n h e t e e r s t e j a a r b e p e r k t z i j n , kunnen zo i n l a t e r e j a r e n u i t g e b r e i d worden. Het v o o r d e e l d a a r v a n i s ook, d a t de l e r a a r dan meer e r v a r i n g h e e f t met de o r g a n i s a t i e van h e t p r a c t i c u m m a t e r i a a l i n de klas. Voor aanschaf van p r a c t i c u m m a t e r i a a l k u n t u z i c h r i c h t e n t o t d i v e r s e f i r m a ' s . Met Breukhoven BV t e Rotterdam h e e f t PLON een samenwerkingsovereenkomst, w a a r b i j Breukhoven BV de l e v e r i n g van PLON-apparatuur op z i c h neemt. Voor i n l i c h t i n g e n d a a r o v e r : Breukhoven BV M a t h e n e s s e r l a a n 400 P o s t b u s 6044 3002 AA Rotterdam T e l . 010-767688. Voor o v e r l e g en a d v i e s ( b i j v o o r b e e l d g e f a s e e r d e aanschaf) k u n t u op h e t PLON Wim Kamphuis o f Ad van Gameren b e l l e n ( t e l . 030-532718 en 532717) .

DIDACTISCHE

OPZET

"Verkeer en V e i l i g h e i d " i s gemaakt voor c a . 18 l e s s e n v a n 50 minut e n . E r z i j n v i e r g e d e e l t e n i n de l e s s e n s e r i e t e o n d e r s c h e i d e n . In h e t oviëntatiedeeZ wordt i n een k l a s s e g e s p r e k en aan de hand v a n o p d r a c h t e n u i t de i n l e i d i n g h e t c e n t r a l e p r o b l e e m v a n de v e r k e e r s v e i l i g h e i d g e s t e l d en i n g e v u l d v a n u i t de b e l e v i n g s w e r e l d v a n de l e e r l i n g e n . C e n t r a a l b i j de o p d r a c h t e n s t a a n de twee g r a f i e k e n u i t de i n l e i d i n g . V e r d e r v i n d t e r een oriëntatie p l a a t s op de maatschapp e l i j k e a s p e c t e n van de v e r k e e r s v e i l i g h e i d (o.a. k o s t e n , a c t i e g r o e pen, w e t e n s c h a p p e l i j k onderzoek) en op h e t v e r d e r e v e r l o o p v a n de lessenserie. „

15001H00 •

196M '6Ï '66 '67 '6S '69 '70'71 ' 7 2 ' 7 3 ' 7 V 7 5 '76 '77 '73 '79 Ontwikkeling van do aantallen verkeersdoden in Nederland naar wijze van de deelname aan het verkeer in de jaren 5964 t/m 1979

In h e t theoviedeeZ l e r e n de l e e r l i n g e n v o o r a l v i a p r o e v e n de e i g e n schap t r a a g h e i d kennen. E r worden k o r t e p r o e v e n gedaan r o n d t r a a g h e i d met d a a r a c h t e r een o p d r a c h t , d i e de c o n c l u s i e van de p r o e f b e t r e k t op een s i t u a t i e i n h e t v e r k e e r . De l e e r l i n g e n l e r e n k r a c h t b i j c o n s t a n t e s n e l h e i d en s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g kennen. Daarmee doen ze p r o e v e n over s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g en k r a c h t . D i e l e i d e n t o t h e t ops t e l l e n v a n twee bewegingswetten, waarmee a l l e r l e i rem- en b o t s s i t u a t i e s i n h e t v e r k e e r begrepen kunnen worden. De l e e r l i n g e n oefenen daarmee i n g r o e p j e s aan de hand v a n o p d r a c h t e n en v i j f , wat u i t g e b r e i d e r e , e x p e r i m e n t e l e s i t u a t i e s , w a a r i n de bewegingswetten e x p e r i m e n t e e l worden g e c o n t r o l e e r d . Deze v i j f p r o e v e n worden v e r d e e l d o v e r de groepen en na h e t u i t v o e r e n van de experimenten v o l g t een k o r t e rapportage.

BEGlMSNELWEID METEN OVER 5 i^ETER *

Ta

= m (v EIND

—

v

) BEGIN

•REKWEG 5MBEGIN REMMEN EN OPHOUDEN MET TRAPPEN

EINDPUNJ

>

-11-

DIDACTISCHE OPZET

i n h e t ondevzoeksd.ee 1 doen de l e e r l i n g e n g r o e p s g e w i j s een onderzoek naar v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n i n h e t v e r k e e r en f o r m u l e r e n een s t a n d punt o v e r h e t a l dan n i e t v e r p l i c h t s t e l l e n van d i e v e i l i g h e i d s m a a t regel.

ikonstrukties

veilige snelheid, remweg, reactietijd A l l e onderzoeken worden aan de k l a s g e r a p p o r t e e r d . I e d e r e e n moet de b e l a n g r i j k s t e c o n c l u s i e s van de onderzoeken kennen en de bewegingswetten i n de o n d e r z o c h t e s i t u a t i e s kunnen t o e p a s s e n . Zowel aan h e t geven van a l s aan h e t l u i s t e r e n naar de r a p p o r t a g e s kan r i c h t i n g gegeven worden door de r a p p o r t a g e s t e l a t e n uitmondeni n e n k e l e v r a g e n over h e t onderzoek, w a a r i n naar de b e l a n g r i j k s t e c o n c l u s i e s gevraagd wordt. Het i s aan t e b e v e l e n deze v r a g e n door de groepen z e l f t e l a t e n o p s t e l l e n . B i j de afronding wordt met de l e e r l i n g e n i n een k l a s s e g e s p r e k een s a m e n v a t t i n g van de b e l a n g r i j k s t e punten van h e t thema gemaakt. E r kan ook een afrondende a k t i v i t e i t p l a a t s v i n d e n a l s een e x c u r s i e o f een f i l m . Het p r o e f w e r k aan h e t e i n d van h e t thema b e v a t een g e m e e n s c h a p p e l i j k d e e l over de t h e o r i e en de b e l a n g r i j k s t e c o n c l u s i e s van de v i e r ond e r z o e k e n . Daarnaast i s er een d e e l , d a t v e r d e r d o o r v r a a g t over de onderzoeken en d a t dus voor de v i e r keuze-onderzoeksgroepen v e r s c h i l lend i s . Aan de b e o o r d e l i n g van "Verkeer en V e i l i g h e i d " i n h e t s c h o o l o n d e r zoek mavo i s een a p a r t e p a r a g r a a f van deze AVOL g e w i j d .

-12-

LESSENPLAN

VERKEER EN VEILIGHEID les

oriëntatie

onderzoek

afronding

er

over.

i s nodig.

werkvorm

- i n l e i d i n g üit h e t leerlingenboek -eventueel film, f o l d e r s van V e i l i g V e r -wat g a a t e r d e z e keer Nederland, l e e s l e s s e n s e r i e gebeuren t e k s t e n e.d. -theoriedeel u i t het 3 t/m - h e r h a l e n s n e l h e i d s b e leerlingenboek hfdst. paling 11 1 en 2 -traagheid - k r a c h t e n en s n e l h e i d s - - p r a k t i k u m m a t e r i a a l verandering -twee b e w e g i n g s w e t t e n - c o n t r o l e v a n d i e wetten - m o g e l i j k een k o r t e 1,2

theoriedeel

het gaat

12 t/m 16

17 en 18

-probleemstelling: m a a t s c h a p p e l i j k en natuurkundig

tussentoets -onderzoeken

over

• veiligheidsgordels • veilige snelheid • bromfietshelmen • k r e u k z o n e en k o o i constructie -maatschappelijke d i s c u s s i e o v e r de r e sultaten - r a p p o r t a g e v o o r de klas -samenvatting, t o e t s en n a b e s p r e k i n g . Eventueel excursie

D i t lessenplan

- klassediscussie - o p d r a c h t e n maken en bespreken (groepsgewijs)

circuspraktikuo opdrachten u i t v o e r e n klassikale uitleg groepsgewijs proeven d o e n ( b i n n e n en b u i t e n ) en k o r t e r a p p o r taae

-onderzoeksdeel u i t het leerlingenboek -praktikummateriaal -eventueel f i l m over botsingen -leesteksten

groepsgewijze uitv o e r i n g van onderzoek v o o r b e r e i d e n en houden v a n g r o e p s r a p p o r t a g e v o o r de k l a s beantwoorden van een paar vragen over de rapportage b e o o r d e l i n g v a n de rapportage

-het leerlingenboek -voor e x c u r s i e s z i e

klassegesprekken toets

s u g g e s t i e s op b l z . v a n deze a v o l

kan a l s v o l g t i n schema g e z e t worden: onderzoek 1

inleiding V en V

theorie V en V

Is onderzoek 2 \ onderzoek 3 onderzoek 4

l e s 1-2

l e s 3-11

l e s 12-16

l e s 17-18

Het i s n a t u u r l i j k h e e l goed m o g e l i j k een ander l e s s e n p l a n t e v o l g e n , b i j v o o r b e e l d door de i n l e i d i n g op "Verkeer en V e i l i g h e i d " u i t t e b r e i d e n t e n k o s t e van de t h e o r i e o v e r de bewegingswetten. Het i s , z e k e r v o o r 4-mavo, b e l a n g r i j k h e t a a n t a l l e s s e n n i e t t e v e e l t e l a t e n u i t l o p e n vanwege h e t g e v a a r , d a t de thema's aan h e t e i n d van de 4e k l a s i n h e t g e d r a n g komen. Het i s b e l a n g r i j k , d a t e r voldoende t i j d voor de e i g e n onderzoeken van de l e e r l i n g e n wordt u i t g e t r o k k e n . I n h e t PLON z i j n zaken z o a l s z e l f onderzoek doen, l e r e n v a n e l k a a r , r a p p o r t e r e n , h e t i n t e g r e r e n

-13-

LESSENPLAN

van de natuurkunde i n de m a a t s c h a p p e l i j k e c o n t e x t , .liet oriënteren' op . m a a t s c h a p p e l i j k e problemen en hun m o g e l i j k e o p l o s s i n g e n b e l a n g r i j k e l e e r d o e l e n . D i e v i n d e n v o o r a l b i j h e t u i t v o e r e n en r a p p o r t e r e n van de onderzoeken p l a a t s . I n 3-havo/vwo kan "Verkeer en V e i l i g h e i d " e n i g s z i n s b e k o r t worden door • t r a a g h e i d ( t h e o r i e h o o f d s t u k 1) k o r t e r t e behandelen • de bewegingswetten minder aandacht t e geven, b i j v o o r b e e l d door de m o e i l i j k e r e opgaven ( b i j v . o p d r a c h t 7, 8, 9, 20) weg t e l a t e n • door v e r s n e l l i n g en F = m.a weg t e l a t e n ( p a r a g r a a f 2.3 en 2.6, 2.7 t h e o r i e d e e l ) . Daarmee zou h e t t h e o r i e d e e l m i s s c h i e n b e k o r t kunnen worden van 8 t o t 4 a 5 lessen.

DIDACTISCHE

AANWIJZINGEN

1. DE ORIËNTATIE In de i n l e i d i n g l i g t de nadruk op de t h e m a t i s c h e aanpak: de v e i l i g h e i d van v e r s c h i l l e n d e v e r k e e r s d e e l n e m e r s . U i t onderzoek i s g e b l e k e n d a t de l e e r l i n g e n z i c h a a n z i e n l i j k meer b i j de l e s s e n bet r o k k e n v o e l e n a l s de r e l a t i e t u s s e n "Verkeer en V e i l i g h e i d " en de natuurkunde i n h e t boek d u i d e l i j k wordt gemaakt. Daarom i s h e t aan t e b e v e l e n v o o r deze i n l e i d i n g voldoende t i j d u i t t e t r e k k e n . C e n t r a a l s t a a n i n de i n l e i d i n g een g r a f i e k o v e r h e t a a n t a l doden p e r j a a r v o o r v e r s c h i l l e n d e v e r v o e r m i d d e l e n en de kans op een dod e l i j k o n g e v a l v o o r v e r s c h i l l e n d e l e e f t i j d e n . Daarna wordt de bep e r k t e k i j k van h e t thema g e m o t i v e e r d : de v e i l i g h e i d van f i e t s e r s en anderen wordt n i e t zo u i t g e b r e i d bekeken omdat z i j v o o r a l gev a a r l o p e n door de s n e l h e d e n van de a u t o ' s . En dan h e l p e n k o o i c o n s t r u c t i e s o f v e i l i g h e i d s r i e m e n n i e t ... .

2. HET THEORIE-DEEL • Traagheid De proeven 1 t o t en met 9 van p a r a g r a a f 1.1. kunnen i n een c i r c u s p r a k t i k u m gedaan worden. Ze hoeven ook n i e t a l l e m a a l gedaan t e worden; v o o r a l de b a s i s p r o e v e n (met een B aangegeven i n de a p p a r a t u u r g i d s ) . z i j n b e l a n g r i j k . De o p d r a c h t e n geven s t e e d s een t o e p a s s i n g van h e t p r o e f j e i n h e t v e r k e e r . I n p a r a g r a a f 1.2. wordt de bet e k e n i s van woorden a l s " t r a a g h e i d " , "massa" en "zwaarte" v e r scherpt. In p a r a g r a a f 1.3. wordt de w r i j v i n g s k r a c h t i n g e v o e r d . B i j onderzoek i s g e b l e k e n d a t een goed b e g r i p van w r i j v i n g aangebracht moet worden omdat anders h e t f o u t e i d e e b l i j f t b e s t a a n d a t er ( a l t i j d ) een k r a c h t n o d i g i s om een s n e l h e i d t e behouden ( l e e r l i n g e n a s s o ciëren s n e l h e i d met k r a c h t , z i e ook pag. 6 van deze a v o l ) . Daarom i s e r h i e r gekozen v o o r een " o p t i m a l i s e r e n d e aanpak": wat g e b e u r t e r a l s j e een f i e t s neemt met s t e e d s minder w r i j v i n g ? Dat mondt u i t i n h e t experiment met de l u c h t k u s s e n b a a n , welke wel h e e l i n s t r u c t i e f , maar n i e t b e s l i s t n o o d z a k e l i j k i s . In p a r a g r a a f .1.4 wordt de dynamische w e r k i n g van een k r a c h t met proeven aangetoond. V o o r a l de f i e t s p r o e f b l i j k t z e e r v e r h e l d e r e n d en m o t i v e r e n d t e z i j n . B i j t i j d g e b r e k kunnen de proeven van p a r a g r a a f 1.5 o v e r g e s l a g e n worden. • De bewegingswetten Hoofdstuk 2 o v e r de bewegingswetten b e v a t h e t m o e i l i j k s t e n a t u u r kundige d e e l van h e t thema. Het gevaar b e s t a a t d a t de l e e r l i n g e n hun aandacht en b e l a n g s t e l l i n g gaan v e r l i e z e n a l s h e t d o o r p l o e g e n van d i t h o o f d s t u k één lange t h e o r e t i s c h e b e z i g h e i d wordt. H i e r moet dus h e e l goed op een a f w i s s e l i n g van werkvormen ( k l a s s i k a l e u i t l e g , i n groepen opd r a c h t e n u i t v o e r e n , p r a k t i k u m , f i e t s p r o e v e n b u i t e n ) en op h e t p l a a t s e n i n h e t t h e m a t i s c h e kader g e l e t worden. V e r d e r i s h e t raadzaam m o e i l i j k e s t u k k e n a f t e w i s s e l e n met m a k k e l i j k e . De proeven 6 t o t en met 10 z i j n b e d o e l d om i n g r o e p j e s t e worden u i t g e v o e r d . De g r o e p j e s r a p p o r t e r e n aan e l k a a r wat de r e s u l t a t e n zijn. In h e t algemeen z u l l e n de bewegingswetten n i e t p r e c i e s uitkomen,

DIDACTISCHE

AANWIJZINGEN

omdat ze a l l e e n g e l d i g z i j n i n h e t g e v a l van c o n s t a n t e k r a c h t e n , wat i n de p r a k t i j k van h e t v e r k e e r n o o i t h e t g e v a l i s . Dat s t a a t u i t g e w e r k t i n p a r a g r a a f 2.7 van h e t themaboek. De l e e r l i n g e n geven b i j h e t e v a l u a t i e o n d e r z o e k aan d a t z i j n i e t goed weten i n welke g e v a l l e n z i j de e e r s t e en i n welke g e v a l l e n z i j de tweede bewegingswet moesten g e b r u i k e n . Z i j probeerden maar wat. Het i s dus goed e r de nadruk op t e l e g g e n d a t h e t v e r s c h i l i n de t o e p a s b a a r h e i d z i t i n h e t i n v u l l e n van de t i j d i n de e e r s t e en de weg i n de tweede bewegingswet. De p r o e f j e s over de b e p a l i n g van de k r a c h t d i e een mens kan u i t o e f e n e n z i j n van g r o o t b e l a n g voor h e t z i c h r e a l i s e r e n van h e t e f f e c t van de k r a c h t e n d i e b i j botsingen optreden.

3. DE ONDERZOEKEN B i j h e t b e g i n van de onderzoeken moet h e t doet van h e t onderzoek en van de rapportage d u i d e l i j k z i j n . I n h e t onderzoek moet h e t gel e e r d e t e n a a n z i e n van s n e l h e i d , k r a c h t , t r a a g h e i d en de twee bewegingswetten t o e g e p a s t worden. Zo kan h e t onderzoek ook werken a l s "oefenoDaave". Na a f l o o p van h e t thema moet e l k e l e e r l i n g k e n n i s hebben van e l k onderzoek. Daar e l k e l e e r l i n g s l e c h t s één onderzoek z e l f gedaan h e e f t , moet h i j de r e s t o p p i k k e n u i t de r a p p o r t a g e s . De e i s e n aan de r a p p o r t a g e s z i j n dus hoog. Het i s aan t e b e v e l e n aan e l k e groep de o p d r a c h t mee t e geven e n k e l e vragen over hun onderzoek te maken d i e a l l e l e e r l i n g e n van de k l a s moeten kunnen beantwoorden na a f l o o p van de r a p p o r t a g e en d i e over de k e r n van hun onderzoek gaan. Desnoods kunnen d i e vragen ook door de l e r a a r aan de groep meegegeven worden. Op d i e manier wordt zowel aan de v o o r b e r e i d i n g van de r a p p o r t a g e a l s aan h e t l u i s t e r e n naar de r a p p o r t a g e r i c h t i n g gegeven. E n k e l e vragen zouden kunnen z i j n : Onderzoek 1: - Noem d r i e f u n c t i e s van een v e i l i g h e i d s g o r d e l en l e g u i t hoe de v e i l i g h e i d s g o r d e l gemaakt i s om d i e f u n c t i e s t e v e r v u l l e n . Onderzoek 2: - B i j h e t r i j d e n onder invloed>van a l c o h o l wordt de r e a c t i e t i j d van een a u t o b e s t u u r d e r l a n g e r . Leg u i t waarom d a t zo g e v a a r l i j k i s . Onderzoek 3: - Noem minstens d r i e f u n c t i e s van de b r o m f i e t s h e l m en l e g u i t hoe de b r o m f i e t s h e l m gemaakt i s om d i e f u n c t i e s t e v e r v u l l e n . Onderzoek 4: - Leg u i t wat de f u n c t i e van een kreukzöne i s . B i j mavo-4 kan de b e o o r d e l i n g van h e t onderzoek en de r a p p o r t a g e meegeteld worden voor h e t s c h o o l o n d e r z o e k c i j f e r . Z i e b l z . 19 e.v.

4. DE BIJLAGEN De b i j l a g e n 1 en 2 betekenen een u i t b r e i d i n g van de l e e r s t o f , d i e n i e t n o o d z a k e l i j k i s voor h e t PLON-mavo-examen.

-16-

DIDACTISCHE

AANWIJZINGEN

De b i j l a g e n 3 en 4 maken de o v e r s t a p naar h e t thema "Machines en E n e r g i e " d a t aan h e t e i n d v a n de 4e k l a s - m a v o - c u r s u s s t a a t . Deze b i j l a g e n z i j n n i e t zo g e s c h i k t om de l e e r l i n g e n z e l f s t a n d i g t e l a t e n doorwerken.

5. DE LEESTEKSTEN De l e e s t e k s t e n b l i j k e n z e e r m o t i v e r e n d t e werken a l s de l e e r l i n g e n ze u i t z i c h z e l f gaan l e z e n . Dat l a a t s t e b l i j k t e c h t e r n i e t zo v e e l t e gebeuren. Het i s dus aan t e raden de l e e r l i n g e n een z e t j e i n d i e r i c h t i n g t e geven. Op d i v e r s e p l a a t s e n wordt naar de l e e s t e k s t e n verwezen. Een k o r t e opsomming waar de l e e s t e k s t e n h e t b e s t e b i j p a s sen: l e e s t e k s t 1 - i n l e i d i n g , a l l e onderzoeken 2 - i n l e i d i n g , afronding 3 - onderzoek 3 4 - onderzoek 4 5 - onderzoek 3 6 - onderzoek 1 7 - onderzoek 3

6. DE SAMENVATTING EN HET PROEFWERK De s a m e n v a t t i n g v a n h e t thema kan i n een k l a s s e g e s p r e k gemaakt worden en g e e f t de l e e r l i n g e n h o u v a s t o v e r de b e l a n g r i j k s t e p u n t e n v o o r h e t p r o e f w e r k o f h e t s c h o o l o n d e r z o e k , ook wat b e t r e f t de on-, d e r z o e k e n . Het p r o e f w e r k o f h e t s c h o o l o n d e r z o e k k a n , n a a s t een gem e e n s c h a p p e l i j k d e e l , v e r s c h i l l e n d z i j n v o o r de v e r s c h i l l e n d e onderzoeksgroepen .

7. EXCURSIES OF FILMS Het maken van een e x c u r s i e o f h e t d r a a i e n van een f i l m b l i j k t z e e r s t i m u l e r e n d t e z i j n v o o r de l e e r l i n g e n . Het t i j d s t i p waarop dat i n h e t thema p l a a t s v i n d t i s minder b e l a n g r i j k . S u g g e s t i e s v i n d t u op b l z . 21 e.v.

DOELEN VOOR DE

Het i s de b e d o e l i n g d a t l e e r l i n g e n tijdens Veiligheid": de v e r k e e r s v e i l i g h e i d a l s probleem

LEERLING

h e t thema"Verkeer

en

herkennen

de f y s i s c h / t e c h n i s c h e k a n t e n van d a t probleem gaan z i e n ook de b e p e r k i n g e n van de f y s i s c h / t e c h n i s c h e k i j k

zien

l e r e n wat t r a a g h e i d i s en wat massa i s weten hoe ze k r a c h t en massa kunnen meten d r i e manieren t e weten komen om s n e l h e i d t e meten de twee bewegingswetten l e r e n kennen en op e n k e l e s i t u a t i e s i n het verkeer l e r e n toepassen i n z i e n i n welke s i t u a t i e z i j de e e r s t e en i n welke z i j de tweede bewegingswet kunnen t o e p a s s e n weten d a t b i j b o t s i n g e n een v e r l e n g i n g van de remweg ' t o t een k l e i n e r e b o t s k r a c h t l e i d t weten wat v e r s n e l l i n g i s en een nen u i t r e k e n e n

(gemiddelde) v e r s n e l l i n g

kun-

een onderzoek kunnen u i t v o e r e n naar v o o r z i e n i n g e n d i e de v e r k e e r s v e i l i g h e i d v e r g r o t e n en d a a r o v e r kunnen r a p p o r t e r e n de twee bewegingswetten i n r e l a t i e kunnen brengen met de w e r k i n g van v e i l i g h e i d s g o r d e l s , k o o i c o n s t r u c t i e s , b r o m f i e t s helm en k r e u k e l z o n e s nadenken over h e t v o o r en tegen van v e r p l i c h t e v e i l i g h e i d s maatregelen kunnen l a t e n z i e n wat ze g e l e e r d hebben b e t r e f f e n d e h e t doen van onderzoek i n groepen en h e t r a p p o r t e r e n v o o r de klas

Het i s de b e d o e l i n g d a t l e e r l i n g e n na h e t thema: weten wat e r b e t r e f f e n d e d i t thema op h e t s c h o o l o n d e r z o e k en h e t examen o f op h e t p r o e f w e r k van hen verwacht wordt h e t i d e e hebben d a t z i j aan deze v e r w a c h t i n g e n kunnen v o l doen opgaven van h e t n i v e a u van h e t s c h o o l o n d e r z o e k en examen o f van h e t p r o e f w e r k over h e t thema kunnen maken.

DOELEN VOOR DE LERAAR

Het i s de b e d o e l i n g d a t de l e r a a r Veiligheid":

tijdens

h e t thema "Verkeer en

de l e e r l i n g e n s t i m u l e e r t en b e g e l e i d t om de h i e r v o o r gestelde doelen t e bereiken e r oog op houdt d a t l e e r l i n g e n d i e d r e i g e n a f t e haken e r weer b i j g e t r o k k e n worden h e t l e s s e n p l a n en de a f w i s s e l i n g v a n werkvormen i n de g a t e n houdt z o r g t d a t de l e e r l i n g e n voldoende o p s t e k e n v a n de r a p p o r t a ges -

de l e e r l i n g e n s t i m u l e e r t i n de d i s c u s s i e o v e r de a c h t e r g r o n d e n van de v e r k e e r s v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n

Het i s de b e d o e l i n g d a t de l e r a a r na h e t thema"Verkeer en V e i l i g heid": h e t i d e e h e e f t d a t h i j de l e e r l i n g e n zo goed m o g e l i j k v o o r b e r e i d op h e t examen

•

heeft

v o o r de l e e r l i n g e n kan aangeven welke s t o f z i j voldoende beheersen en w e l k e n i e t . f i j n met de l e e r l i n g e n gewerkt h e e f t z i n h e e f t om met de l e e r l i n g e n v e r d e r t e gaan naar h e t examen

-19-

"VERKEER

EN V E I L I G H E I D "

EN HET

MAVO-EXAMEN

1. HET SCHOOLONDERZOEK Een s c h o o l o n d e r z o e k w a a r i n "Verkeer en V e i l i g h e i d " opgenomen i s kan zowel over de t h e o r i e a l s over h e t p r a k t i k u m gaan. • Een schriftelijk schoolonderzoek Het b l i j k t v r i j m o e i l i j k t e z i j n een s c h r i f t e l i j k s c h o o l o n d e r z o e k t e maken w a a r i n n i e t a l l e e n de mechanica (bereken b i j v o o r b e e l d u i t een gegeven t i j d t i k k e r s t r o o k , de gemiddelde s n e l h e i d , de v e r s n e l l i n g en de k r a c h t ) maar ook de v e r k e e r s a s p e c t e n aan de orde komen. H i e r o n d e r worden e n k e l e s u g g e s t i e s d a a r v o o r aangegeven: v a r i a t i e s op d i e man i n - d e v e i l i g h e i d s g o r d e l (opgave 17 v a n h e t examen 1979; z i e b l z . 40 v a n deze a v o l ) ; h e t c o n t r o l e r e n o f aan v o o r s c h r i f t e n i s v o l d a a n , b i j v o o r b e e l d b e t r e f f e n d e de minimale v o o r g e s c h r e v e n v e r t r a g i n g v a n een personenauto (opgave 8 van h e t herexamen 1978; z i e b l z . 40) o f van de minimale k r a c h t d i e een v e i l i g h e i d s g o r d e l of een b r o m f i e t s h e l m moet kunnen houden h e t berekenen v a n h e t e f f e c t v a n een kreukzone; h e t i n t e r p r e t e r e n v a n een gegeven g r a f i e k (b.v. over de k r a c h t e n b i j een b o t s i n g ) ; h e t e f f e c t v a n een o n v e r s t a n d i g gedrag: baby i n de armen i n een auto (ex. b o e k j e v r a a g 64) o f een zware doos op de hoedenplank v a n de a u t o ; h e t e f f e c t v a n een maximumsnelheid op de remweg ( b i j v . r e p e teerthema b l z . 7 1 ) ; i n h e t r e p e t e e r t h e m a ( h o o f d s t u k 7 ) , h e t examenboekje en de oude examenvragen a c h t e r i n deze a v o l v i n d t u meer v o o r b e e l den. In h e t examenboekje z i j n d a t de v r a a g s t u k k e n 17, 22, 24, 29 30, 40, 42, 6 1 , 63, 64, 68, 69, 73, 75, 79 en 83. Deze v r a a g s t u k k e n hebben een b i j z o n d e r e vorm omdat ze ges c h r e v e n z i j n a l s v o o r b e e l d v a n vragen v o o r h e t c e n t r a a l s c h r i f t e l i j k eind-examen. We s u g g e r e r e n ook meer de probleems t e l l i n g o v e r t e nemen dan de vorm. Het z a l n i e t zo m o e i l i j k z i j n v a r i a t i e s op deze v r a a g s t u k k e n t e maken. • Het praktisch schoolonderzoek Op een a a n t a l s c h o l e n i s a l gewerkt met een p r a k t i s c h s c h o o l o n d e r zoek over "Verkeer en V e i l i g h e i d " . Een a a n t a l v o o r b e e l d e n z i j n u i t gewerkt i n h e t boek "Het t o e t s e n van p r a c t i s c h e v a a r d i g h e d e n " , d a t voor ƒ 10,- b i j h e t PLON t e b e s t e l l e n i s . Voor "Verkeer en V e i l i g h e i d " l i j k e n de volgende s o o r t e n p r a k t i k u m h e t meest g e s c h i k t : het p r a k t i s c h proefwerk L e e r l i n g e n k r i j g e n een b e p e r k t e , w e l omschreven p r o e f u i t t e v o e r e n en daaraan metingen t e v e r r i c h t e n . Dat kan b i j v o o r b e e l d z i j n h e t maken v a n een o p s t e l l i n g om de w r i j v i n g s k r a c h t v a n een k a r r e t j e t e b e p a l e n met een t i j d t i k k e r o f de gemiddelde b o t s k r a c h t t e b e p a l e n door een k a r r e t j e met kreukzone met een s t e e n t e l a t e n b o t s e n w a a r b i j de s n e l h e i d en de b o t s a f s t a n d ( i n k o r t i n g v a n de kreukzone) wordt b e p a a l d .

-20-

"VERKEER EN

VEILIGHEID"

EN

HET

MAVO-EXAMEN

I n h e t daarop volgende d e e l wordt v o o r a l gevraagd naar een i n t e r p r e t a t i e van de meetgegevens en een v e r k l a r i n g d a a r v a n v a n u i t de t h e o r i e (b.v. de b e w e g i n g s w e t t e n ) . Een g r o t e groep l e e r l i n g e n kan i n d i v i d u e e l werken, a l l e m a a l met d e z e l f d e p r o e f . E v e n t u e e l kan e r g e r o u l e e r d worden over e n k e l e v e r s c h i l l e n d e proeven. B i j h e t b e o o r d e l e n z a l de nad r u k i n h e t algemeen l i g g e n op h e t meten, h e t i n t e r p r e t e r e n van de metingen en de t h e o r e t i s c h e k e n n i s , h e t open onderzoek De l e e r l i n g e n k r i j g e n een open o p d r a c h t d i e z i j i n ruime t i j d , b i j v o o r b e e l d een middag na s c h o o l o f een a a n t a l middagen v e r s p r e i d over een paar weken kunnen u i t v o e r e n en onderzoeken . Zo'n o p d r a c h t zou kunnen l u i d e n : "Zoek eens u i t hoe de remv e r t r a g i n g van een f i e t s a f h a n g t van de b e s t r a t i n g " . I n h e t algemeen z a l zo'n opdracht door een g r o e p j e u i t g e v o e r d worden. B i j de b e o o r d e l i n g kunnen zaken a l s h e t o p z e t t e n van een ond e r z o e k s p l a n , de keuze van de p r o e f o p s t e l l i n g , de w i j z e van meten en verwerken van meetgegevens, h e t t r e k k e n van c o n c l u s i e s en h e t maken van een v e r s l a g b e t r o k k e n worden. I n een beo o r d e l i n g s g e s p r e k kan ook de i n z e t en b i j d r a g e van de g r o e p s l e d e n onderwerp van gesprek z i j n waardoor ook v e r s c h i l l e n t u s sen de p r e s t a t i e s van de l e e r l i n g e n b e o o r d e e l d kunnen worden. I n zo'n gesprek kan ook de b e o o r d e l i n g door de l e e r l i n g e n z e l f een r o l s p e l e n , de c o n t i n u e b e o o r d e l i n g Deze o n d e r s c h e i d t z i c h van h e t o n d e r z o e k s p r o j e c t d a t de beoord e l i n g i n de k l a s p l a a t s v i n d t aan de hand van een onderzoek d a t de l e e r l i n g e n gewoon i n de l e s doen. Dat zouden één o f meer keuze-onderzoeken u i t h e t boek kunnen z i j n . V o o r d a t de l e e r l i n g e n met h e t onderzoek beginnen, z a l met hen b e s p r o k e n moeten worden op welke punten z i j t i j d e n s hun onderzoek beo o r d e e l d worden. Dat kunnen b i j v o o r b e e l d de punten z i j n d i e h i e r b o v e n b i j h e t o n d e r z o e k s p r o j e c t besproken z i j n . het screeningspraktikum D a a r b i j l i g t de nadruk op h e t t o e t s e n van een a a n t a l b e p e r k t e p r a k t i s c h e v a a r d i g h e d e n . Deze vorm l i j k t ons minder g e s c h i k t voor "Verkeer en V e i l i g h e i d " omdat b i j de proeven i n d i t thema de hand e l i n g e n b i j een p r o e f v r i j complex z i j n en n i e t zo m a k k e l i j k i n een a a n t a l a f z o n d e r l i j k e s t u k k e n t e t o e t s e n z i j n . het demonstratiepraktikum Een v o o r b e e l d d a a r v a n i s opgenomen a l s b i j l a g e

2. HET

D4.

CENTRAAL SCHRIFTELIJK EINDEXAMEN

Z o a l s bekend hebben de PLON-mavo-scholen een a p a r t eindexamen s i n d s h e t s c h o o l j a a r 1980/1981, gebaseerd op een e i g e n e x p e r i mentele e x a m e n l i j s t . I n b i j l a g e Dl op b l z . 33 s t a a n de s t u k k e n van de P L O N - e x a m e n l i j s t , d i e op "Verkeer en V e i l i g h e i d " b e t r e k k i n g hebben. I n b i j l a g e D2 op b l z . 39 v i n d t u de opgaven u i t de PLON-examens t o t 1981, d i e op d i t thema b e t r e k k i n g hebben. Daarb i j v a l t op, d a t i n v r i j w e l e l k examen een opgave met de c o n t e x t van "Verkeer en V e i l i g h e i d " i s opgenomen.

-21-

EXCURSIES

E x c u r s i e naar h e t I n s t i t u u t v o o r w e g t r a n s p o r t m i d d e l e n T.N.O. T.N.O.-complex Z u i d e r p o l d e r Schoenmakerstraat 97 P o s t b u s 237 2600 AE DELFT t . a . v . d h r . L. V i s s e r , h o o f d a f d e l i n g k e u r i n g e n In 1980 h e e f t Johan H u i z i n g van Mavo De Bark u i t Zaandam met z i j n mavo-vier k l a s h e t volgende programma v o o r g e s c h o t e l d gekregen:

-

r o n d l e i d i n g door v a l h e l m e n - en b r o m f i e t s e n l a b o r a t o r i u m en k l e i n e s c h i e t b a a n , waar onder andere a u t o g o r d e l s (d.m.v. een "schot") dynamisch worden g e t e s t l o p e n d o v e r h e t t e r r e i n naar de b o t s h a l v e r t o n i n g v a n een f i l m o v e r h e t i n s t i t u u t c r a s h , p r o e f met een personenauto :

Er z i j n b i j d i t i n s t i t u u t s l e c h t s b e p e r k t e m o g e l i j k h e d e n . H e t b i j wonen v a n een c r a s h p r o e f b e h o o r t t o t de g r o t e u i t z o n d e r i n g e n .

B o t s s i m u l a t o r A.N.W.B. dhr. P l a i s i e r - c h e f t e c h n i s c h e k e u r i n g e n Voorschoten t e l . 01717-6968 De R.S.G. Scnagen h e e f t i n b e g i n 1981 de A.N.W.B. met de b o t s s i m u l a t o r u i t g e n o d i g d op s c h o o l . Dat i s een a p p a r a a t waarmee iemand i n een v e i l i g h e i d s r i e m met een s n e l h e i d v a n +_ 10 km/h p l o t s e l i n g wordt gestopt. Pedro van Zutphen s c h r i j f t d a a r o v e r : - e r v a r i n g e n : de b o t s k r a c h t was v e e l g r o t e r dan i k verwachtte; - de l e e r l i n g e n . vonden h e t g r i e z e l i g . de m e i s j e s g i n g e n e r minder i n dan de jongens . ze z i j n vaak geneigd de k r a c h t te b a g a t e l l i s e r e n - ( v a k ) c o l l e g a ' s vonden h e t p r a c h t i g en namen hun e i g e n k l a s s e n mee (3, 4 vwo, 4, 5 h a v o ) ; - andere c o l l e g a ' s d u r f d e n e i g e n l i j k n i e t i n t e stappen V e r d e r : - h e t d i n g i s 6 ra l a n g en 2 m hoog, 1,20 m b r e e d - n i e t zonder t o e z i c h t l a t e n werken: de l e e r l i n g e n gen e r t e ruw mee om - 2e k l a s s e r s z i j n e r t e k l e i n v o o r

sprin-

De A.N.W.B. g e b r u i k t deze b o t s s t i m u l a t o r a l l e e n nog b i j s p e c i a l e a c t i e s , a a n g e z i e n h e t g e b r u i k v a n v e i l i g h e i d s r i e m e n nu v e r p l i c h t i s . A l s een l e r a a r h e t d i n g s p e c i a a l naar s c h o o l toe w i l l a t e n komen, z a l h e t v e e l g e l d k o s t e n . Maar e r z i j n m o g e l i j k h e d e n om v i a bovens t a a n d a d r e s een e x c u r s i e naar de A.N.W.B. i n V o o r s c h o t e n t e maken en daar de b o t s s t i m u l a t o r t e p r o b e r e n .

-22-

BOEKEN EN A U D I O - V I S U E L E

MEDIA

SAMENWERKING MET HET NBLC EN HET NIAM In samenwerking met h e t PLON h e e f t h e t NBLC l i j s t e n gemaakt met boeken, d i a ' s , f i l m s , t i j d s c h r i f t e n , a r t i k e l e n en d e r g e l i j k e , d i e b r u i k b a a r z i j n a l s a a n v u l l i n g op de thema's. Met name de "themat i s c h e k n i p s e l k r a n t e n " v a n h e t NBLC kunnen n u t t i g e a c t u e l e i n formatie bevatten, inlichtingen b i j : Het N e d e r l a n d s B i b l i o t h e e k - en L e c t u u r c e n t r u m t . a . v . M. B a r t l i n g Taco S c h e l t e m a s t r a a t 5 P o s t b u s 93054 2509 AB Den Haag T e l . 070-264351. V e r d e r e i n f o r m a t i e en de a d r e s s e n v i n d t u i n de AVOL's van de thema's "Een E e r s t e V e r k e n n i n g " en "Bruggen". In samenwerking met h e t NIAM h e e f t P L O N - p r o e f s c h o o l l e r a a r Theo Boks een a a n t a l f i l m s u i t g e z o c h t b i j v e r s c h i l l e n d e thema's. Op de volgende b l a d z i j d e n v i n d t u z i j n l i j s t voor h e t thema " G e l u i d Weergeven", w a a r i n h i j k o r t e o m s c h r i j v i n g e n en g e b r u i k s s u g g e s t i e s g e e f t van e n k e l e t o e p a s s e l i j k e f i l m s .

INLEIDING B i j e l k PLON-thema i s een l i j s t gemaakt van m o g e l i j k t e g e b r u i k e n f i l m s en/of videobanden, d i e t e v e r k r i j g e n z i j n b i j : NIAM S w e e l i n c k p l e i n 33 2502 JK Den Haag T e l . 070-600924 TFC Arnhemsestraatweg 17 6881 NB V e l p (Gld.) T e l . 085-629188. De nummers voor de t i t e l s z i j n d i e van h e t NIAM; s t a a t e r a c h t e r de t i t e l de opmerking - v i d e o -, dan b e t e k e n t d i t d a t de f i l m ook op v i d e o b e s c h i k b a a r i s . De nummers v a n h e t TFC z i j n a c h t e r de t i t e l s vermeld. De v o l g o r d e w a a r i n de f i l m s / v i d e o b a n d e n s t a a n v e r m e l d , geven een v o o r k e u r voor h e t g e b r u i k aan: h i e r b i j d i e n t opgemerkt t e worden, d a t de keuze b i j h e t n a s t r e v e n v a n bepaalde d o e l e i n d e n n i e t a u t o m a t i s c h op de e e r s t e f i l m s / b a n d e n h o e f t t e v a l l e n .

Voor de 4e k l a s : "Verkeer en V e i l i g h e i d " De auto en de wetten v a n de f y s i c a . Het onverwachte moment.

TFC TFC

235001 222003

-23-

BOEKEN EN

Auto's onder s p a n n i n g . Volvomotion. Dynamische v e i l i g h e i d . Volvo v e i l i g h e i d . Operatie v e i l i g h e i d . De F i a t 124. Z i j n naam: F i a t 125!!! De auto en de wetten van de

fysica.

A U D I O - V I S U E L E MEDIA

TFC TFC TFC TFC TFC TFC TFC

222670 308002 308003 308001 137545 137552 137549

TFC

235001

16 mm f i l m - k l e u r - g e l u i d - 1 9 min.-19.. Inhoud:De a u t o m o b i l i s t moet r e k e n i n g houden met n a t u u r k u n d i g e b e g r i p p e n a l s massa en s n e l h e i d . V e l e ongelukken gebeuren, omdat men de b e p e r k i n g e n n e g e e r t d i e de w e t t e n van natuurkunde s t e l l e n . I n t e g e n s t e l l i n g met de w e t t e n van de overheden h e e f t h e t o v e r t r e d e n van de wetten van de natuurkunde d i r e k t g e v o l g e n . Een auto d i e z i c h beweegt b u i t e n de g r e n z e n , d i e de n a t u u r k u n d i g e wetten t o e l a t e n wordt een h u l p e l o o s o b j e k t . De f i l m b e h a n d e l t onder meer h e t e f f e k t van de c e n t r i f u g a a l k r a c h t i n de bochten en de r e l a t i e t u s s e n b o t s s n e l h e i d en v o r m v e r a n d e r i n g . T o e p a s s i n g : onderzoek 2 - v e i l i g h e i d , remweg en r e a c t i e t i j d en onderzoek 4 - kreukzönes en k o o i k o n s t r u k t i e s . De f i l m i s goed t e g e b r u i k e n a l s i n l e i d i n g op h e t thema. Het onverwachte

moment.

TFC

222003

16 mm f i l m - k l e u r - g e l u i d - 2 3 min.-19.. Inhoud: De b e h e e r s i n g van h e t v o e r t u i g i s een e e r s t e v e r e i s t e voor p r o b l e e m l o o s a u t o r i j d e n . Maar waar komt de h u l p vandaan v o o r de i n z i t t e n d e n op h e t onverwachte moment, d a t z i c h i n een f r a k t i e van een seconde a f s p e e l t ? Trapezewerkers hebben t i j d e n s hun werk i n de p i s t e een v e i l i g h e i d s n e t . A u t o m o b i l i s t e n z i t t e n vandaag de dag i n een v e i l i g h e i d s k o o i . De f i l m t o o n t de overeenkomsten en g e e f t i n t e r e s s a n t e d e t a i l s over de v e i l i g h e i d s v o o r z i e n i n g e n met o.a. b e e l d e n van b o t s p r o e v e n met "dummy's" en h e t g e b r u i k van de ve i 1 i g h e i d sgorde1. T o e p a s s i n g : onderzoek 1 - de v e i l i g h e i d s g o r d e l b i j b o t s i n g e n van auto's en onderzoek 4 - kreukzönes en k o o i k o n s t r u k t i e s . De f i l m i s t e g e b r u i k e n a l s een i n l e i d i n g op h e t thema. Auto's onder spanning.

TFC

222670

16 mm f i l m - k l e u r - g e l u i d - 2 0 min.-19.. Inhoud: De toeschouwer maakt k e n n i s met h e t droomberoep " t e s t r i j d e r " onder werkomstandigheden, d i e maar voor w e i n i g e n toegank e l i j k z i j n : h e t t e s t c i r c u i t van een a u t o f a b r i e k . V e l e t e s t r i j d e r s hebben r e e d s m i l j o e n e n k i l o m e t e r s a f g e l e g d , maar desondanks i s a u t o r i j d e n voor hen géén r o u t i n e . Het t e s t c i r c u i t van Volkswagen b r e n g t t e l k e n s nieuwe v e r r a s s i n g e n . De f i l m l a a t u i t v o e r i g z i e n welke moeite de ontwerpers z i c h g e t r o o s t e n om de auto zo v e i l i g en economisch m o g e l i j k t e maken. T o e p a s s i n g : De f i l m i s a l l e e n a l s i n l e i d i n g op h e t thema t e geb r u i k e n ; h i j z a l de l e e r l i n g wel aanspreken. De andere f i l m s vermeld op de l i j s t z i j n n i e t a l l e m a a l meer bes c h i k b a a r . Het i s h e t b e s t e e e r s t k o n t a k t op t e nemen met h e t TFC;

-24-

BOEKEN EN A U D I O - V I S U E L E

MEDIA

de f i l m s met z e s c i j f e r s z i j n eigendom v a n "ondernemingen" o f " b e l a n g e n o r g a n i s a t i e s " , z i j b e s l i s s e n dan ook over h e t i n r o u l a t i e b l i j v e n v a n de f i l m . D a a r n a a s t z i j n ons de volgende f i l m s bekend: T e c h n i s c h F i l m Centrum, A r n h e m s e s t r a a t 17, V e l p G 140-987

Verkeersprobleem

(085-629188)

(28 min.; k l e u r , BP)

S t i c h t i n g W e t e n s c h a p p e l i j k Onderzoek P o s t b u s 71, Voorburg (070-694121)

Verkeersveiligheid,

D i v e r s e f i l m s over v e r k e e r s v e i l i g h e i d ( s o n d e r z o e k ) I n s t i t u u t v o o r w e g t r a n s p o r t m i d d e l e n T.N.O., P o s t b u s 237, 2600 AE D e l f t (015-569330). Een f i l m over c r a s h - p r o e v e n en l e t s e l p r e v e n t i e NIAM, P o s t b u s 63426, 2502 J K

1

s-Gravenhage

(07-600924)

C o m p i l a t i e f i l m over b o t s i n g e n . Deze f i l m i s v e e l g e b r u i k t a i s i n l e i d i n g op h e t thema.

ADRESSEN A.N.W.B., Wassenaarseweg 220, Den Haag

(070-264426)

ENFB (Echte N e d e r l a n d s c h e F i e t s e r s b o n d ) , P o s t b u s 2150, Woerden (03480-16250) V o o r l i c h t i n g M i n i s t e r i e v a n V e r k e e r en W a t e r s t a a t , Plesmanweg 1Den Haag (070-747474) RAI/BOVAG, E u r o p a p l e i n 2, Amsterdam

(020-440944)

Stop de Kindermoord, P o s t b u s 5058, Amsterdam V e i l i g V e r k e e r N e d e r l a n d , U t r e c h t s e w e g 79, H i l v e r s u m S t i c h t i n g W e t e n s c h a p p e l i j k Onderzoek P o s t b u s 71, 2270 AB Voorburg

(035-11441)

Verkeersveiligheid

I n s t i t u u t voor W e g t r a n s p o r t m i d d e l e n T.N.O. T.N.O.-complex Z u i d p o l d e r , Schoenmakerstraat 97, P o s t b u s 237, 2600 AE D e l f t (015-569330).

-25-

LERARENVRAGENLIJST

We zijn benieuwd naar uw ervaringen met het thema "Verkeer ligheid". Uw opmerkingen, commentaar en ervaringen kunnen mogelijk verwerken in de volgende versie van deze AVOL.

en Veiwij

Wij zouden het daarom erg op prijs s t e l l e n als u onderstaande vragenlijst ingevuld zou w i l l e n toesturen naar het PLON Lab. Vaste Stof t.a.v. Ton v.d. Valk Postbus 80.008 3508 TA UTRECHT Leest u de vragenlijst eerst even in grote lijnen door, dan krijgt u een indruk hoe u de lijst "economisch" kunt invullen, terwijl u toch uw enthousiasme en uw kritiek kwijt kan.

OVER DE LERAAR EN DE SCHOOL

Naam l e r a a r Naam s c h o o l Leservaring

plaats natuurkunde:

j a a r , waarvan

j a a r met PLON

I n welke k l a s s e n hebt u met het thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " l e s gegeven (leerjaar/schooltype1 Hoeveel l e e r l i n g e n waren d i t i n t o t a a l ?

leerlingen

Hebt u aan deze l e e r l i n g e n ook met h e t b o e k j e " K r a c h t e n " lesgegeven? 0

ja

0

nee

I n d i e n j a , wanneer ongeveer?

O

d i r e c t v o o r "Verkeer en V e i ligheid

O

op een ander moment, n a m e l i j k

i -26-

LERARENVRAGENLIJST

OVER DE LEERSTOF EN DE LEERDOELEN VAN "VERKEER EN VEILIGHEID" V i n d t u h e t w a a r d e v o l om i n d i t thema de v o l g e n d e l e e r e r v a r i n g e n en l e e r e f f e c t e n b i j de l e e r l i n g e n na t e s t r e v e n ? ( k r u i s h e t b e t r e f f e n d e c i r k e l t j e aan) wel erg waar- nutdevol t i g

geen mening

n i e t hoort niet i n zo d nodig i t thema

De l e e r l i n g e n a). l e r e n de v e i l i g h e i d v a n h e t verk e e r a l s probleem aanpakken

O

O

b) kunnen e f f e c t e n v a n t r a a g h e i d i n h e t v e r k e e r herkennen c) weten d a t v e r l e n i n g van de remweg (remtijd). b i j b o t s i n g e n l e i d t t o t een k l e i n e r e b o t s k r a c h t

O

d) kennen de l e bewegingswet en kunnen daar b e r e k e n i n g e n mee uitvoeren

O

O

e) kennen de 2e bewegingswet en kunnen daar b e r e k e n i n g e n mee uitvoeren f) kunnen de w e r k i n g van een a a n t a l verkeersvoorzieningen (bijvoor beeld v e i l i g h e i d s g o r d e l , kreukelzone, bromfietshelm) v a n u i t de bewegingswetten v e r k l a r e n g). weten wat v e r s n e l l i n g i s en kunnen daar b e r e k e n i n g e n mee u i t voeren h). kennen de wet F = m.a en kunnen daar b e r e k e n i n g e n mee uitvoeren

O

i ) kunnen een o n d e r z o e k j e u i t v o e r e n naar v o o r z i e n i n g e n d i e de verkeersveiligheid vergroten j) z i j n i n s t a a t i n een d i s c u s s i e de v o o r en tegens v a n v e r p l i c h t e v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n tegen e l k a a r a f t e wegen

O

0

O

O

-27-

LERARENVRAGENLIJST

erg wel waar- n u t devol t i g

geen mening

n i e t hoort zo niet i n nodig d i t thema

k) weten d a t door de w r i j v i n g s k r a c h t een k r a c h t n o d i g i s om de s n e l h e i d c o n s t a n t t e houden

0

0

0

0

0

1) kunnen i n h e t v e r k e e r o p t r e d e n de (rem)krachten benaderen m.b.v. de 2 bewegingswetten

0

0

0

0

0

m) kunnen de g r o o t t e van de e i g e n k r a c h t en de bot'singskracht met e l k a a r v e r g e l i j k e n

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

n) een andere, n l .

o) een andere, n l .

M i s s c h i e n v i n d t u d a t aan sommige van bovenstaande l e e r e r v a r i n g e n / l e e r e f f e c t e n a t/m o i n h e t l e e r l i n g m a t e r i a a l t e w e i n i g o f j u i s t t e v e e l aandacht wordt b e s t e e d . Uw o o r d e e l h i e r o v e r k u n t u h i e r o n der aangeven: a b s o l u u t t e w e i n i g aandacht v o o r l e e r e r v a r i n g ( e n ) . / l e e r e f f e c t ( e n ) : (letters) tamelijk weinig

voor:

goed: tamelijk veel: absoluut t e veel:

-28-

LERARENVRAGENLIJST

H e e f t u i n h o u d e l i j k e l e s s t o f o f l e e r a k t i v i t e i t e n (over natuurkunde o f o v e r v e r k e e r ) toegevoegd, d i e n i e t i n h e t b o e k j e s t o n d ( b i j v o o r beeld formeel onderscheid traag/zwaar, z i c h t b a a r h e i d van v e r k e e r s deelnemers, d e f i n i t i e v a n k i n e t i s c h e e n e r g i e , groene g o l f , gedrag van v e r k e e r s d e e l n e m e r s , s = h a t , e n z . , e x c u r s i e , f i l m s ) . Welke?

V i n d t u d a t l e e r l i n g e n de opgedane f y s i s c h e k e n n i s ook i n een ander e c o n t e x t dan "Verkeer en V e i l i g h e i d " moeten kunnen g e b r u i k e n ?

Zo j a , h e e f t u de i n d r u k d a t deze d o e l s t e l l i n g b e r e i k t i s ?

H e e f t u de l e e r l i n g e n h i e r ook op b e o o r d e e l d ?

Op in a) b) c)

b l z . 5-8 v a n de AVOL worden d r i e vormen van "andere d i t thema genoemd: de bewegingswetten de t e c h n o l o g i e i n "Verkeer en V e i l i g h e i d " veiligheidsvoorschriften

natuurkunde"

Welke waarde h e c h t u aan b en c ? (u mag meerdere antwoorden a a n k r u i sen ) O l e i d t de aandacht v a n de f y s i c a w e l a f O i s een m i d d e l om de m o t i v a t i e v a n de l e e r l i n g e n t e verhogen O

goede i l l u s t r a t i e v a n de n a t u u r k u n d e - l e e r s t o f

O

i s v o o r m i j één v a n de w e z e n l i j k e l e e r d o e l e n v a n h e t thema

O

andere, n a m e l i j k

Wat v i n d t u van de v e r h o u d i n g t u s s e n a e n e r z i j d s en b/c a n d e r z i j d s ? O

teveel a

O

t e v e e l b en c

0

goede v e r h o u d i n g

-29-

LERARENVRAGENLIJST

I n de AVOL ( b l z . 6-7 ) s t a a n v i e r redenen waarom de twee bewegingsw e t t e n de p l a a t s v a n de t r a d i t i o n e l e d i d a k t i e k innemen. Wat v i n d t u van de v i e r argumenten?

HET LESSENVERLOOP B I J VERKEER EN VEILIGHEID

Hoeveel l e s u r e n

(50 minuten) h e e f t u aan h e t thema b e s t e e d ?

uur. Hoeveel l e s u r e n ( 50 minuten) ongeveer i s een l e e r l i n g g e m i d d e l d b e z i g geweest met de v o l g e n d e a k t i v i t e i t e n ( i n d i v i d u e e l , i n g r o e p jes of k l a s s i k a a l ) ? a a n t a l l e s u r e n (geschat) inleiding theoriedeel hfdst. 1 traagheid h f d s t . 2 bewegingswetten vervolgonderzoeken ( i n c l . rapportage) bijlagen leesteksten Noemt u eens i e t s d a t e c h t l e k k e r l i e p b i j d i t thema.

I

-30-

LERARENVRAGENLIJST

Noemt u eens i e t s d a t u e c h t t e g e n v i e l b i j d i t thema.

H e e f t u h e t v o l g e n d e l e s m a t e r i a a l g e b r u i k t en wat i s uw o o r d e e l daarover? gebruikt e v e n t u e e l commentaar ja/nee I n l e i d i n g over v e r k e e r s v e i l i g heid -

h o o f s t u k 1: T r a a g h e i d 1.1.

P r o e v e n en o p d r a c h t e n o v e r t r a a g en zwaar

1.2.

T h e o r i e over t r a a g h e i d

1.3.

Krachten b i j constante snelheid

1.4.

Krachten b i j s n e l h e i d s verandering

1.5.

Oefenen met t r a a g h e i d

h o o f d s t u k 2: Twee bewegingswetten en t o e p a s s i n g e n daarvan Onderzoeken o v e r : veiligheidsgordel v e i l i g e snelheid, remweg en r e a c t i e t i j d bromfietshelm kreukzone en k o o i c o n structies -

Bijlagen Leesteksten

Kunnen l e e r l i n g e n met de bewegingswetten overweg?

I

-31-

LERARENVRAGENLIJST

Wat v i n d t u van h e t a a n t a l o p d r a c h t e n over de bewegingswetten? O

te veel

O

genoeg

0

te weinig

R e a l i s e r e n de l e e r l i n g e n w e l d a t de twee w e t t e n t o e g e p a s t op v e r k e e r s s i t u a t i e s , de g r o o t t e v a n k r a c h t e n , remweg e.d. s l e c h t s b i j b e n a d e r i n g kunnen geven?

Waar p a s t "Verkeer voor 4 mavo

:O 0

v o o r 3 havo/vwo: O

en V e i l i g h e i d " h e t b e s t e i n h e t c u r r i c u l u m ; b e g i n 4e k l a s . e l d e r s , namelijk

na " Z i e n Bewegen"

0

elders, namelijk

0

niet

-33-

BIJLAGE

Dl

"VERKEER EN VEILIGHEID" EN HET PLON-EXAMENPROGRAMMA Voor de mavo-scholen d i e aan h e t PLON-project meewerken i s een w i j z i g i n g van h e t examenprogramma mavo-4 met i n g a n g van h e t examen 1981 t o e g e s t a a n . Het " v o o r s t e l t o t w i j z i g i n g " kan b i j • het PLON aangevraagd worden. Onderstaande l i j s t i s u i t de v o o r g e s t e l d e P L O N - e x a m e n l i j s t g e h a a l d en g e e f t de onderwerpen u i t de l i j s t d i e i n h e t thema "Verkeer en V e i l i g h e i d " behandeld worden. De nummers v e r w i j z e n naar de nummering van de PLON-exam e n l i j s t . A f w i j k i n g e n van de h u i d i g e e x a m e n l i j s t z i j n met (x) aangegeven. PLON-examenlij s t

t o e l i c h t i n g b i j de P L O N - e x a m e n l i j s t

MECHANICA 2.

Eigenschappen van krachten a. k r a c h t i s een v e c t o r b. k r a c h t kan een vervorming veroorzaken; k r a c h t m e t e r (dynamometer) c. een k r a c h t kan s n e l h e i d veranderen

In "Verkeer en V e i l i g h e i d " (V+V) z i j n de eigenschappen g e k o p p e l d aan s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g e n b i j remmen, b o t s e n en o p t r e k k e n . A l l e bewegingen l a n g s één r e c h t e l i j n . Het bet r e f t dus a l l e e n de g r o o t t e van de snelheidsveranderingen.

4.

K r a c h t en druk (seraik w a n t i t a t i e f ) (x)

In V+V wordt k r a c h t en druk behandeld aan de b r o m f i e t s h e l m . Ten g e v o l g e van het g r o t e o p p e r v l a k van de helm i s er i n e l k punt van de s c h e d e l een b e t r e k k e l i j k k l e i n e druk. H i e r d o o r wordt de k r a c h t op e l k s t u k j e van de s c h e d e l minder en i s de s c h e d e l bet e r b e s t a n d tegen een harde s t o o t . Dit gebeurt s e m i - k w a n t i t a t i e f , dat w i l zeggen de l e e r l i n g e n kennen wel de o n d e r l i n g e r e l a t i e s van k r a c h t , druk en o p p e r v l a k maar hoeven de f o r mule n i e t t e kennen. Het argument h i e r v o o r i s d a t w i j onze l e e r l i n g e n i n e e r s t e i n s t a n t i e g r a a g de r e l a t i e s t u s s e n de b e g r i p p e n w i l l e n l e r e n . D i e r e l a t i e s moeten daarom i n de k l a s u i t v o e r i g worden g e a n a l y s e e r d v o o r d a t overgegaan zou kunnen worden t o t de i n v o e r i n g van de meest a b s t r a c t e i n k l e d i n g van de ' r e l a t i e . S n e l l e i n t r o d u c t i e van de f o r m u l e z a l de kans op h e t b e g r i j p e n van de r e l a t i e v e r m i n d e r e n , en de formule z a l a l s i n v u l o e f e n i n g g e b r u i k t worden.

-34-

BIJLAGE

Dl

G e z i e n de b e s c h i k b a r e t i j d hebben w i j e r i n d i t g e v a l voor gekozen om a l l e e n aan de r e l a t i e de aandacht te geven en i s a f g e z i e n van de i n t r o d u c t i e van de f o r m u l e . Eenparige r e c h t l i j n i g e beweging; s n e l h e i d

De e e n p a r i g e r e c h t l i j n i g e beweging komt i n d i v e r s e experimenten en t e k s t e n u i t g e b r e i d aan bod. De beweging wordt e c h t e r n i e t a l s z o d a n i g benoemd, maar e r wordt gesproken over een beweging met een v a s t e s n e l h e i d . De beweging h o e f t n i e t p e r sé r e c h t l i j n i g t e z i j n , a l s h e t erom g a a t de g r o o t t e van de s n e l h e i d t e b e r e kenen u i t b i j v o o r b e e l d filmopnames of s t r o b o s c o p i s c h e f o t o ' s .

E e n p a r i g v e r s n e l d e en eenparig vertraagde r e c h t l i j n i g e beweging; versnelling

In "Verkeer en V e i l i g h e i d " komen v e l e g r i l l i g e bewegingen v o o r . E r wordt gerekend aan d i e bewegingen d i e de i n v i o e d van een c o n s t a n t e k r a c h t o n d e r v i n d e n en d i e dus een v a s t e cons t a n t e v e r s n e l l i n g o f v e r t r a g i n g hebben. Hoewel b i j b o t s i n g e n de beweging geen v a s t e v e r s n e l l i n g o f v e r t r a g i n g h e e f t , b l i j k t h e t t o c h een r e d e l i j ke b e n a d e r i n g van de w e r k e l i j k h e i d t e geven, a l s daarmee b i j b o t s i n g e n en remmen wordt gerekend. In de l e s p r a k t i j k s p r e k e n we over bewegingen met een v a s t e v e r s n e l l i n g of v e r t r a g i n g . De term e e n p a r i g v e r s n e l d wordt n i e t genoemd. De w e t t e n s(t) = h a t + v ( o ) t + s(o) en v ( t ) - v(o) + a t worden n i e t behandeld. In "Verkeer en V e i l i g h e i d " k i e z e n we v o o r een b e s c h r i j v i n g s w i j ze waarb i j een beweging i n r e l a t i e t o t een k r a c h t wordt behandeld. D i t i s j u i s t h e t g e v a l b i j remmen, b o t s e n en opt r e k k e n . De k i n e m a t i s c h e b e s c h r i j v i n g s w i j ze wordt dan vervangen door een dynamische b e s c h r i j v i n g s w i j ze. Z i e ook de onderwerpen 10, 17 en 18 van deze groep. Om l e e r l i n g e n t o c h e n i g i n z i c h t t e geven i n een beweging met v a s t e v e r s n e l l i n g o f v e r t r a g i n g , d i e minder l e i d t t o t h e t i n v u l l e n van f o r m u l e s worden de r e l a t i e s 2

-35-

BIJLAGE

eind

vbegin

a = _ s =

Dl

en begin +

eind

t geïntroduceerd.

De l e e r l i n g e n kunnen hiermee i n een concrete s i t u a t i e berekeningen u i t v o e r e n z o a l s de v e r s n e l l i n g en de remweg u i t r e k e n e n a l s b e g i n - en e i n d s n e l h e i d en de t i j d s d u u r gegeven z i j n . 8.

Valbeweging g = 10 N/kg (x) (= 10 m/s ) 2

In "Verkeer en V e i l i g h e i d " wordt met b e h u l p van de w e t t e n F = ma en G = mg en h e t a n a l y s e r e n van een v a l b e w e g i n g e n i g s z i n s waargemaakt waarom deze v e r h o u d i n g een f a c t o r 10 b e d r a a g t . De v a l f o r m u l e s ( t ) = h g t + v ( o ) t + s"(o) wordt n i e t behandeld.. I n h e t PLON i s evoor gekozen om de mechanica t e beh a n d e l e n aan h o r i z o n t a l e rem- en b o t s bewegingen, en t e k i j k e n welke consequenties dat h e e f t voor v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n , omdat deze b e n a d e r i n g v o o r l e e r l i n g e n ook m a a t s c h a p p e l i j k relevant i s . 2

Reactietijd

(x)

10. Verband t u s s e n k r a c h t , massa en v e r s n e l l i n g

R e a c t i e t i j d wordt toegevoegd omdat h e t een b e g r i p i s d a t i n de v e r k e e r s v e i l i g h e i d v e e l g e b r u i k t wordt. Het d u i d t de t i j d aan t u s s e n een g e b e u r t e n i s en het d a a d w e r k e l i j k h a n d e l e n . De r e a c t i e t i j d i s a f h a n k e l i j k van onder ander e c o n c e n t r a t i e en v e r m o e i d h e i d . I n V+V worden r e a c t i e t i j d e n gemeten om de t o t a l e s t o p a f s t a n d ( r e a c t i e - a f s t a n d en remweg), b i j r i j d e n d e v o e r t u i g e n o f ( b r o m ) f i e t s e n t e kunnen b e p a l e n . Het verband t u s s e n k r a c h t , massa en v e r s n e l l i n g wordt i n g e v o e r d met beh u l p van d i v e r s e remmende wagentjes (en f i e t s e n ) en een v e r s n e l l e n d wagent j e (F = ma). . De r e g e l wordt met d i v e r se experimenten én k w a l i t a t i e f én k w a n t i t a t i e f waar gemaakt. Het v e r band t u s s e n F, m en a wordt g e b r u i k t om k r a c h t e n op personen u i t t e rekenen i n b o t s s i t u a t i e s . Het verband wordt n i e t g e b r u i k t om h e t b e g r i p massa mee t e definiëren. De berekende k r a c h t e n i n rem- en b o t s s i t u a t i e s worden v e r g e l e k e n met s p i e r k r a c h t en de f u n c t i e van b i j v o o r b e e l d v e i l i g h e i d s g o r d e l s wordt aangetoond.

-36-

BIJLAGE

13.

Dl

Wrijvingskracht (geen w r i j v i n g s coëfficiënt)

16. K i n e t i s c h e

(x)

energie

I n V+V komt w r i j v i n g s k r a c h t b i j remmen u i t g e b r e i d aan bod. D i v e r s e f a c t o r e n d i e de w r i j v i n g s k r a c h t en d a a r d o o r de remweg beïnvloeden worden b e h a n d e l d , z o a l s r e g e n , g l a d d e banden en i j z e i . De r e l a t i e t u s s e n normale k r a c h t en w r i j v i n g s k r a c h t wordt n i e t b e s p r o k e n omdat i n h e t v e r k e e r v o o r a l r o l l e n d e wrijving belangrijk i s . I n V+V wordt k i n e t i s c h e e n e r g i e gedef i n i e e e r d a l s h mv en h e t v e r b a n d t u s sen a r b e i d en v e r a n d e r i n g van k i n e t i s c h e e n e r g i e wordt omschreven a l s 2

17. Verband t u s s e n (x) a r b e i d en v e r a n d e r i n g van k i n e t i s c h e energie

Fs = h mv'

eind

- h mv' begin

D i t verband wordt i n V + V experiment e e l gecontroleerd. In eerste i n s t a n t i e f u n c t i o n e e r t d i t verband a l s een r e k e n r e g e l om de g r o o t t e van k r a c h t e n u i t t e rekenen i n remen b o t s s i t u a t i e s . De zo berekende g r o o t t e van k r a c h t e n worden door de l e e r l i n g e n v e r g e l e k e n met de k r a c h t e n d i e ze z e l f kunnen l e v e r e n door z i c h b i j v o o r b e e l d s c h r a p t e z e t t e n . Omdat deze k r a c h t e n z e e r v e r s c h i l l e n d z i j n , wordt de f u n c t i e van v e i l i g h e i d s g o r d e l s en d e r g e l i j k e aangetoond. Met b e h u l p van d i t v e r band kan ook de remweg worden b e r e k e n d , a l s remkracht en s n e l h e d e n gegeven z i j n . Met de r e s u l t a t e n h i e r v a n wordt gekeken naar h e t r i j d e n met een v e i l i g e s n e l h e i d , a f h a n k e l i j k van de oms t a n d i g h e d e n . I n tweede i n s t a n t i e wordt i n "Machines en E n e r g i e " behand e l d hoe d i t verband een e n e r g i e v e r m i n d e r i n g b i j h e t l e v e r e n van a r b e i d ' b e s c h r i j f t . D a a r wordt d i t verband dan ook omschreven met de termen k i n e t i s c h e e n e r g i e en a r b e i d . De reden waarom we v o o r s t e l l e n onderwerp 17 t o e t e voegen, i s d a t deze wet b i j bewegingen met c o n s t a n t e v e r snelling o f v e r t r a g i n g de r e l a t i e a a n g e e f t t u s s e n k r a c h t , weg en s n e l h e i d . H i e r d o o r wordt h e t goed mogel i j k om een a a n t a l v e i l i g h e i d s p r o b l e men ( v e i l i g e s n e l h e i d , remweg, v e i l i g h e i d s g o r d e l s ) v e r a n t w o o r d t e benaderen.

-37-

BIJLAGE

18. De f u n c t i e van een veiligheidsriem, (x) kreukzone, kooicons t r u c t i e en bromfietshelm 19. V e i l i g h e i d i n h e t (x) v e r k e e r en w e t t e l i j ke m a a t r e g e l e n

Dl

I n V+V worden de f u n c t i e van de v e i l i g h e i d s r i e r a , kreukzone, kooicons t r u c t i e en b r o m f i e t s h e l m e n en de w e t t e n F = ma en Fs = h mv . , eind 2 h mv , . i n het l i c h t beam van deze v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n beh a n d e l d . L e e r l i n g e n l e r e n hoe en hoev e e l k r a c h t w e r k i n g e n onder i n v l o e d van deze m a a t r e g e l e n v e r m i n d e r e n en waarom d i t dus beschermende maatregelen z i j n voor i n z i t t e n d e n ( l e t s e l p r e v e n t i e ) . Tot s l o t p r a t e n l e e r l i n g e n e r o v e r o f d e r g e l i j k e m a a t r e g e l e n wett e l i j k v e r p l i c h t moeten z i j n o f n i e t , zoals b i j veiligheidsriem, bromfietshelm, kreukzone en k o o i c o n s t r u c t i e . L e e r l i n g e n l e r e n h i e r d o o r d a t b i j bes l i s s i n g e n n i e t a l l e e n f y s i s c h e argumenten, maar ook andere argumenten tellen.

De reden waarom we onderwerp'18 en 19 toegevoegd w i l l e n z i e n , i s d a t daarmee de c o n t e x t w a a r i n l e e r l i n g e n aan de mechanica gewerkt hebben, ook i n h e t examen i s t e r u g t e z i e n . Bovendien maken t e c h n o l o g i s c h e v e i l i g h e i d s m a a t r e g e l e n , gebaseerd op n a t u u r k u n d i g e w e t t e n en r e g e l s , een b e l a n g r i j k d e e l u i t van hun l e e f w e r e l d . Ook h e t s a m e n l e v i n g s a s p e c t (de w e t t e l i j k e maatregelen) i s voor hen b e l a n g r i j k , met name de b r o m f i e t s h e l m . De l e e r l i n g e n d i e d i t thema b e s t u d e r e n , z i j n ongeveer 16 j a a r oud. Vaak hebben ze dan een e i g e n brommer o f r i j d e n met anderen mee. VASTE STOFFEN, VLOEISTOFFEN EN GASSEN 1.

Massa

I n de tweede k l a s worden de b e g r i p p e n massa en g e w i c h t door e l k a a r g e b r u i k t . In de derde k l a s l e r e n de l e e r l i n g e n een o n d e r s c h e i d t u s s e n massa en gew i c h t v i a de r e g e l : 1 k i l o g r a m (massa), h e e f t een g e w i c h t van 10 newton. B i j "Verkeer en V e i l i g h e i d " l e r e n de l e e r l i n g e n h e t b e g r i p t r a g e massa en ze l e r e n t r a a g en zwaar van e l k a a r t e ond e r s c h e i d e n : t r a a g w i l zeggen h e t " v e r z e t " tegen s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g ; "zwaar" g e e f t aan hoe g r o o t de k r a c h t i s waarmee een voorwerp door de aarde wordt a a n g e t r o k k e n . L e e r l i n g e n l e r e n i n "Bruggen" en "Verkeer en V e i l i g h e i d " de massa u i t d r u k k e n i n k i l o g r a m en het g e w i c h t u i t d r u k k e n i n newton.

-38-

BIJLAGE

Dl

VERSCHILLEN MET

DE EXAMENLIJST VAN HET

RIJKSLEERPLAN

De v e r s c h i l l e n t u s s e n de onderwerpen, behandeld i n " V e r k e e r en V e i l i g h e i d " , van de P L O N - e x a m e n l i j s t en de h u i d i g e e x a m e n l i j s t z i j n n i e t zo h e e l g r o o t . De onderwerpen 9, 17, 18, 19 z i j n e r b i j gevoegd. B i j onderwerp 4 i s de a a n t e k e n i n g " s e m i k w a l i t a t i e f " toegevoegd. B i j onderwerp 8 i s de v a l b e w e g i n g e r u i t g e v a l l e n en b i j onderwerp 13 de . n o r m a a l k r a c h t . verantwoording daarvan h e e f t u gevonden i n de t o e l i c h t i n g b i j de onderwerpen. Wel z u l l e n i n de u i t w e r k i n g van de P L O N - e x a m e n l i j s t i n de opgaven van h e t c e n t r a a l s c h r i f t e l i j k (PLON) examen de a c c e n t e n d u i d e l i j k anders l i g g e n dan i n h e t g e b r u i k e l i j k e c . s . e . De dynamica wordt n a d r u k k e l i j k a l l e e n op de v e r k e e r s p r o b l e m a t i e k b e t r o k k e n . V e r d e r z u l l e n de v r a g e n ook b e t r e k k i n g hebben op de o n d e r z o e k j e s d i e door de l e e r l i n g e n gedaan z i j n en v r a g e n naar verantwoorde s t a n d p u n t e n van de l e e r l i n g e n b i j v o o r b e e l d t e n aanz i e n van w e t t e l i j k e v e r k e e r s v o o r s c h r i f t e n ( b i j v o o r b e e l d de v e r p l i c h t i n g een helm op de b r o m f i e t s t e d r a g e n ) . D e

-39-

RIJLAGE

D2

PLON-EXAMENVRAGEN over "VERKEER EN VEILIGHEID" (.1978-198.1).

Opgave 13 van h e t examen 1981. Om een v e i l i g e a f s t a n d t u s s e n twee r i j d e n d e a u t o ' s t e b e p a l e n b e s t a a t een "eenvoudige" v u i s t r e g e l , d i e l u i d t : de a f s t a n d t u s s e n twee auto's moet zo g r o o t z i j n a l s h e t kwadraat van h e t a a n t a l t i e n t a l l e n k i l o m e t e r s v a n hun s n e l h e i d . B i j 40 km/h moet dan de a f s t a n d 4x4=16 meter z i j n , en b i j 100 km/h 10x10=100 meter. J e gaat i n deze opgave berekenen o f de a f s t a n d van 100 m u i t de v u i s t r e g e l een v e i l i g e a f s t a n d i s b i j een s n e l h e i d van 100 km/h. Je mag d a a r b i j g e b r u i k maken v a n een v e r t r a g i n g van een auto van 6 m/s en v a n een r e a c t i e t i j d van 1 seconde van de c h a u f feur . 2

a.

Bereken e e r s t de a f g e l e g d e weg t i j d e n s de r e a c t i e t i j d van de c h a u f f e u r .

antwoord

b.

Bereken de remweg S c h r i j f j e b e r e k e n i n g op.

c.

Welke c o n c l u s i e t r e k j e u i t de u i t k o m s t e n v a n a en b; l e v e r t de v u i s t r e g e l b i j een s n e l h e i d van 100 km/h een v e i l i g e a f s t a n d op o f n i e t ? L i c h t j e antwoord t o e :

-40-

BIJLAGE

2.

D2

Opgaven v a n h e t herexamen 1978. V o l g e n s een w e t t e l i j k v o o r s c h r i f t moet de (gemiddelde) remv e r t r a g i n g van een a u t o m i n s t e n s 5,2 m/s zijn. De massa van de a u t o (met b e s t u u r d e r ) i s 600 k g . B i j een s n e l h e i d v a n 30 m/s komt de a u t o i n 4 seconden t o t s t i l s t a n d . 2

3.

a.

L a a t met een b e r e k e n i n g z i e n o f de remmen v a n de a u t o aan de w e t t e l i j k e e i s v o l d o e n .

b.

Bereken de gemiddelde r e m k r a c h t .

Opgave 17 v a n h e t examen 1979. 35 e n . iscn.

J e z i e t h i e r b o v e n een s l e e getekend met een p r o e f p o p . De ops t e l l i n g wordt g e b r u i k t b i j h e t onderzoeken van v e i l i g h e i d s gordels . De v e t g e t e k e n d e l i j n e n geven de s i t u a t i e aan v l a k v o o r de b o t s i n g . J e z i e t d a t de s l e e z i c h b i j de b o t s i n g 35 cm h e e f t v e r p l a a t s t en d a t b o v e n d i e n de pop i n de s l e e 15 cm i s opgeschoven. a.

Bereken de gemiddelde k r a c h t d i e de v e i l i g h e i d s g o r d e l t i j d e n s de b o t s i n g op de pop u i t o e f e n t . De massa v a n de pop i s 75 k g .

b.

Noem een v o o r d e e l , maar ook een n a d e e l van een r i e m d i e meer r e k had v e r t o o n d .

voordeel nadeel

-41-

BIJLAGE

D2

4. Opgave 9 van het herexamen 1979. Uit een auto lekt elke seconde een druppel o l i e . De volgende twee tekeningen laten het druppelpatroon zien, dat de auto op twee stukken van de weg veroorzaakt heeft. De tekeningen z i j n op schaal 1:1000. De horizontale p i j l e n geven de r i j r i c h t i n g van de auto aan. n->

|.. . . • • • • • /start schaal 1:1000 a. Bepaal de gemiddelde snelheid van beweging I i n het eerste, het vierde en het zevende tijdsinterval. b. Bepaal de gemiddelde snelheid van beweging I I i n het eerste, het vierde en het zevende tijdsinterval. c. Beschrijf beweging I en beweging I I i n woorden d. Maak van beide bewegingen een diagram, dat het verband weergeeft tussen de snelheid en de t i j d . :—TT—n—i

1

Snelheid

:

1

- 1 i t

Cm/si

r

.

1

| _

1

i

• 1' i

'

i' 1

i •

!

i

i

j

i

1

1.

!

1

i

'

1

-

it

j

1

i

1

t ! iija

1

1

i

1

i

'i

i

1

i

1

1(

1

1

•

!

1'

i

ts;-

i

5. Opgave 10 van het herexamen 1979. Een auto heeft een constante snelheid (I). De berijder w i l een auto, die voor hem r i j d t , inhalen en gaat daarcm over i n een aanparig versnelde beweging (II). Tijdens het inhalen r i j d t h i j weer met een constante snelheid (III) . Na het inhalen vermindert h i j z i j n snelheid eenparig (IV) . Tenslotte r i j d t h i j weer met een constante snelheid die even groot i s als de aanvankelijke snelheid (V). a. Leg van elk van de diagramnen A, B en C u i t , waarcm deze de beschreven bewegingen niet j u i s t weergeven. A

-42-

BIJLAGE

D2

b. Schets i n onderstaand diagram de grafiek die de v i j f bewegingen wel j u i s t weergeeft.

6. Opgave 11 van het herexamen 1979 (de onderdelen b en d worden niet i n d i t thema behandeld). Bestudeer de onderstaande tabel, die informaties geeft over een gemiddelde • familie-auto en een bromfiets. massa brandstofverbruik maximale vervoerscapaciteit (kg) (personen) (km/D auto 1000 12 5 bromfiets 120 25 2 De bromfiets met iemand van 80 kg erop, versnelt i n 10 seconden vanuit stilstand tot 20 m/s. a. Bereken de gemiddelde kracht die deze snelheid veroorzaakt. b. Bereken de arbeid, die deze kracht gedurende die 20 seconden heeft verricht.

De bromfiets en de auto worden beide bereden door één persoon met een massa van 80 kg. Beide rijden op zeker mement met dezelfde snelheid, c. Bereken welke het eerst z a l stoppen, als de auto remt met een kracht van 5000 N en de bromfiets met een kracht van 1500 N. d. Bespreek de zuinigheid van de auto i n vergelijking met de bromfiets door te letten op het brandstofverbruik per persoon.

-43-

BIJLAGE

D2

7. Opgave 11 van het examen 1980. Je r i j d t te hard op je bromfiets: 54 km/h! Plotseling z i e j e op 25m afstand dat de p o l i t i e een snelheidscontrole houdt. 0,7 Seconde nadat je de controle hebt gezien, begin je te rennen. Je remkracht i s 600 N. De massa van je bromfiets en jezelf i s samen 160 kg. •25METER-

'-4'HIER 2IE JE DE SNELHEIDSKONTROLE

SWEV-HEIDS-

KON/rROLE (fl&ENT)

Bereken op welke afstand van het controlepunt j e s t i l s t a a t .

Opgave 2 van het herexamen 1980. In een supermarkt merk j e dat een geladen bocdschappenkar te brengen i s en ook moeilijk te stoppen i s . De oorzaak hiervan i s : A. De wrijving die de kar ondervindt B. De energie die de kar bezit C. De massa van de kar D. De dichtheid van de kar

moeilijk op gang IA IB I c. |p

| I \ |

9. Opgave 15 van het herexamen 1980. Op een weg geldt een snelheidsbeperking van 70 km per uur. Een groen*leerlingen meet de t i j d die een passerende auto doet over een afstand van 50 m. Die t i j d i s 2,8 s. Bereken of deze auto de snelheidsbeperking overtrad.

10. Opgave 17 van het herexamen 1980. Je k r i j g t met een groep klasgenoten de volgende opdracht: Controleer, met een f i e t s die een handrem heeft, of de formule Fxs=Hmv ^ . 2 , 2 eind mv . - «. m v ^ ^ wel klopt. e

nd

De handrem i s met een blokje afgesteld, zodat je hem b i j het remmen steeds even ver 'inknijpt. a. Wat stellen i n de formule 2 2 . F x s = \ mv - h rav^g^ de letters s, m en v eenheden druk je ze uit? s eind

g i n d

voor en i n welke

-44-

BIJLAGE

D2

Voor de proef k r i j g je mee: twee stopwatches, een meetlat, een k r i j t j e , een weegschaal en een krachtmeter. De leraar heeft je aangeraden cm twee krijtstrepen op een afstand van 10 meter dwars over een rustige asfaltweg te trekken, zoals i n de tekening hieronder. b. Leg u i t hoe je de grootte van F en V j . tekening gebruiken. jec

(o

m

bepaalt. Je mag daarbij ook de

-45-

BIJLAGE

D3

EEN SCHRIFTELIJK SCHOOLONDERZOEK M4 over "VERKEER EN VEILIGHEID" (R.S.G. Schagen 1980/1981)

N

V a r e e.t\e. (_*2>> ^ o o A

CO V V ev,.

Aee»W«W b* hoogte* W - TOk^>A> dO - V » .

xo-no .

&H

V) iv
1

/ /

1-

ijerrnpjXiK^

0-5C0m » UO MC

o-icoom vi

.

• I

• &icudU> öo^-lu cc\ai

tM

A

0 - 60 nmi M o-8o . ao o-ioo. im 0-120 . 31.3 O-MO . ana/ stilst.ir»d 0-160 . ., 1

>~ . . .

-46-

BIJLAGE

Vlo*

fe> V

(g)

D3

£-e/^

c ^ r o o - cS«. V r c x r A J >->aw c i a VYOVOC

cuJto

^JLA&VX

vf^cXA

uoJU

cev^ecW-

-*-«A

^o-tte.

\«. ^

cu^Ao we.ci<J(?..

«sw^Wcl

^Nv-eixao

«'«

>'v

o&vv

ck. UI: K W I - ^ A •

5ecov.dk

.

"Sco^efioos

de ^ ^ W ; i

-^AA^GI

^ u " ^.

-47-

BIJLAGE

Q) Ue^ ^ een u^^ers-e mcxv^;c^Jac^ •naac

2 X \ ^

VwUi

'wv.

D3

^(ees Vno\ ;*> ZC\K CUXA-OCA.\€ XOA^S cJLvO^Z/w

C e ^ O v A i c o c ^ cC^tH. ^rwAêx-^ ooAA

xrNo4st\e0vv<->

tv\. vinoalc^

Ucx^as CU. W?C\ «jVaavx o>~ ós. 100 '<weW u a w d>e O j c o e n e \oo«£'\ ^- V(c( proWect ?

j^a.

Uc\ ]

M> o.

'v^s^ekevx' cla Sr>eAW;<J- cA-e. êz ^eXWicSsvn^^cx z.ai. acLvvc^oevv

ftoc^

U

WOL

'ioo v i x e i c e x

o O v *

da. ^ckVe-rv \x*^ê-octt(\.

W * ? < L > s
W

opoeme ^ckA" W v ,

^v^ece^*?

vsVcrOglm^ uSn^-JV&ac^ civiel. cJ^i Sr\-ea^o c^cfi-too-ccaievv evv C2£VA»V.<£«.«^ V,^A VA,;V"2.>'Ó^S- • VJa-w cV. vO«c\ <x>\^ z>'2o.-^S- W<>-A v»v\ cecLi'i eev> ZU50.r<. \jCocLA vocxcyywj d e Vos^u.u.edkr vjeAeevA 0,-eew. Oooccc-w^. ^ Cc 2-C\v\ YNOC^ 2.o vndeeo cvU ow.e Vdr cev^^cilevai"' "2-o V\ciocJ- vYNc^ei^U, u

2 c ^ v cV Cewv^ÊW vv\ <%Vo5vA Vciraco^

Vv&Yw.

&VV.

eik. CuJïO 0\? kv\cA-

<sb2-5" (V .

V u l a c v i .^IjïXxa^ , c!Loo«- ck. o^.c^eóU^ ï> d. ^

"vA\WlG\vc£

o,\ Zeccr^èz.

\*> cïc a u i o

^ e e t x w is. cis. w € ^ Z o c^cü ,c^tx^ d e

v-c^ai

fc> e. ^era.Ue.w. V, e c^roo^ ói. WovcW ^

^ - e s o'ocSer\j\VcU oaw de OjOfdPa.'..

0

^ V ^ j . S U L Ja. - cJe.Vx-».cio. oy, VCees 4

eS.coc«=,cscVo^tv>. v^^J. J

code

i-Tooo tO WvSf^Oj. a*.

-48-

BIJLAGE

D3

B i j a u t o r i j d e n i s e e n b e l a n g r i j k p r o b l e e m nog t i j d i g s t o p p e n . Een o n g e l u k kan voorkomen worden-door r e k e n i n g met. d e t o t a l e a f s t a n d d i e n o d i g i s o;n t e remmen. Daarvoor moet j e h e t v o l g e n d e weten:

te kunnen t e houden

De r e a k t i e t i j d v a n e e n g o e d e a u t o b e s t u u r d e r b e d r a a g t 0,7 sekonde. E r z i j n d u s 0,7 n o d i g t u s s e n h e t z i e n d a t e r g e s t o p t m o e t w o r d e n en h e t i n t r a p p e n v a n h ? t r e m p e d a a l . I n d i e t u s s e n t i j d r i j d t d e a u t o dus met o n v e r m i n d e r d e s n e l h e i d door. Daarna pas b e g i n t h e t e i g e n l i j k remmen. De weg d i e d e a u t o a f l e g t t i j d e n s d e 0,7 s e k o n d e n n o e m e n we d e r e a k t i e w e g . De a f s t a n d d i e d e a u t o a f l e a t - t i j d e n s 'net e c h t e remmen d e r e e w e g • In o n d e r s t a a n d e q r a f i e k e n i s i n b e e l d g e b r a c h t hoe de r e a k t i e w e g a f h a n g t v a n d e s n e l h e i d ( a f b . ^ ) e n h o e d e remwea a f h a n g t v a n d e s n e l h e i d ( a f b . 5" ) roactieweg

0

1

0

20

10

'10

Ofi

60

70

R0

00

snelheid afb. 4

ïr.n in

\\n

km/uur

-49-

BIJLAGE

a.

Hoe

groot

b.

B i j welke

i s de

reaktieweg

snelheid

i s de

b i j een s n e l h e i d

remweg

20

v*n

50

D3

km/uur?

m.?

c. B e r e k e n d e t o t a l e s t o p a f s t a n d (= t o t a l e a f s t a n d d i e d e a u t o n o d i g h e e f t om t o t s t i l s t a n d t e komen) b i j e e n s n e l h e i d v a n 8 0 k m / u u r .

d. W a t i s d e v e i l i g e s n e l h e i d a l s e e n a u t o m o b i l i s t i n de s t a d r i j d t , w a a r kinderen tussen geparkeerde auto's s p e l e n ? H e t o v e r z i c h t i s d a n vaAk maar 7 m e t e r .

OYVN

T,O»N OV'

V

^ifipe^

e. B e r e k e n m e t d e g e o e v e n s van de a u t o .

u i t de g r a f i e k

van de

remweg d e

vertraging

-50-

BIJLAGE

D3

o ^ . O j sV>Y^ev\ per ^ecV<.0Y\ z^tte-n. ' V i e z e "S^roolo Ue«A ^ ^ ^ ^ ^ - I t t r W ^ c i

t.C\cl \ iVVevr^öTNci door
> cL-

Q ^ C X A I

O C O C

>ec5er sVu\>\t

BIJLAGE

DEMONSTRATIEPRACTICUM ( u i t : "Het t o e t s e n v a n p r a c t i s c h e v a a r d i g h e d e n " v o o r ƒ 10,- t e b e s t e l l e n b i j h e t PLON) Een t r e i n b o t s i n g S t e l j e voor d a t de volgende t r e i n b o t s i n g p l a a t s v i n d t : Een zware l o c o m o t i e f b o t s t tegen een s t i l s t a a n d e wagon aan. Zou h e t uitmaken o f de l o c o m o t i e f v o o r z i e n i s van b u f f e r s o f n i e t ? Om d a t u i t t e maken, gaan we de b o t s i n g nadoen met k a r r e t j e s . Eén k a r r e t j e wordt verzwaard met een b l o k en s t e l t de l o c o m o t i e f voor. Het andere k a r r e t j e i s de wagon. We leggen een s t u i v e r op de l o c o m o t i e f a l s m a c h i n i s t . We gaan nu de b o t s p r o e f doen.

Opdracht' 1:

K i j k nauwkeurig naar de p r o e f ( de aandacht r i c h t e n op h e t v e r s c h i l met p r o e f 2!) d i e i k z a l voordoen. L e t d a a r b i j op 1) de beweg i n g van de l o c o m o t i e f , 2) de veer en 3) de beweging van de s t u i v e r . B e s c h r i j f wat j e z i e t gebeuren.

Proef 1

Als

(kar met slappe veer als buffer nemen: de botsing moet zo lang mogelijk duren), p r o e f b i j v o o r b e e l d d r i e m a a l doen, zodat de l e e r l i n g e n naar de d r i e dingen kunnen k i j k e n .

iemand de p r o e f nogmaals w i l z i e n , kan h i j daarom

vragen.

Nu gaan we de p r o e f nog eens doen, maar we l a t e n de andere kant van de l o c o m o t i e f b o t s e n , zonder b u f f e r dus. L e t weer goed op wat e r g e b e u r t met de s t u i v e r ( m a c h i n i s t ) .

P r o e f 2. Opdracht 2:

B e s c h r i j f welke v e r s c h i l l e n de m a c h i n i s t zou v o e l e n t u s s e n de b o t s i n g mèt en de b o t s i n g zonder b u f f e r s . Gebruik d a a r b i j m i n s t e n s één van de woorden b o t s t i - j d - k r a c h t - v e r t r a ging. Nu maak i k aan de l o c o m o t i e f een t i k k e r s t r o o k v a s t . Ik h e r h a a l de p r o e f . De s n e l h e i d van de l o c o m o t i e f wordt nu op de tikkerstrook vastgelegd. P r o e f 3.

H i e r z i e j e de t i k k e r s t r o o k . Ik heb de p r o e f a l eerder gedaan en de s t r o o k d i e i k toen kreeg voor j u l l i e gecopiëerd. Ieder k r i j g t daar een exemplaar van. Over d i e s t r o o k k r i j g e n j u l l i e nu v i j f opdrachten. (Antwoordblad uitdelen)

Opdracht 3: Beredeneer welke k a n t (A o f B) van de s t r o o k vóór de b o t s i n g onder de t i j d tikker lag. Opdracht 4: K i j k goed naar de s t i p p e n op de s t r o o k . Met een p i j l s t a a t aangegeven b i j welke s t i p de b o t s i n g ongeveer begon omdat de bumper de wagon r a a k t e . Er s t a a t b i j d i e p i j l : b e g i n . Z e t evenzo een p i j l met " e i n d " b i j de s t i p waar v o l g e n s j o u de b o t s i n g ongeveer e i n d i g d e . Geef een k o r t e t o e l i c h t i n g . Opdracht 5: Maak een s c h a t t i n g van de b o t s t i j d . t i j d t i k k e r z e t 50 t i k k e n i n l s .

De

Opdracht 6: B e p a a l door b e r e k e n i n g en m e t i n g de s n e l h e i d van de l o k o m o t i e f vóór en na de b o t s i n g . Opdracht 7: Bereken met b e h u l p van d i e metingen de (gemiddelde) k r a c h t op de l o k o m o t i e f u i t , t i j d e n s de b o t s i n g . G e b r u i k d a a r b i j de e e r s t e bewegingswet. Gegeven i s de massa van de l o k o m o t i e f : kg.

-53-

BIJLAGE

II

IJDT ONS DOOD?.

VEi Er w o r d e n h e e l w a t s t u d i e s , r a p p o r t e n en beleidsnota's geschreven over de J a a r l i j k s e 2 000 v e r k e e r s d o d e n e n S0 000 v e r k e e r s g e w o n d e n . Er b l i j f t weinig onbekend over de omstandigheden waaronder deze tragische gebeurtenissen plaatsvinden en over de personen die erdoor getroffen word e n . Alleen d e v e r o o r z a k e r s v a n verkeersongevallen blijven, ook als g r o e p , g r o t e n d e e l s a n o n i e m . De g e g e v e n s in d e v e r k e e r s s t a t i s t i e k schiet e n h i e r d u i d e l i j k t e k o r t . Dit is e e n t e genstelling met d e criminologie. Daari n ia ' d e d e l i n q u e n t ' e e n v a n d e v o o r naamste studie-objecten (sommigen w i l l e n d e z e zelts t o t i n zijn h e r s e n l o b b e n onderzoeken), terwijl daar betrekkelijk weinig aandacht aan d e slachtoffers wordt besteed. Hoe komt het dat we o v e r verkeersslachtoffers zoveel te weten kunnen k o m e n e n over d e veroorzakers zo w e i n i g ? Klaarblijkelijk hangt dit sam e n met d e wijze w a a r o p tegen verkeersonveiligheid wordt aangekeken: het onvermijdelijk menselijk falen d a t slechts met technisch vernuft bestreden kan worden. De c a t e g o r i e ' v e r o o r z a k e r s ' is m i n d e r p r e c i e s vast t e s t e l l e n d a n d i e v a n d e slachtoffers. Veroorzaker en slachtoffer k u n n e n i n é é n p e r s o o n v e r e n i g d zijn. er kan sprake zijn van een lichte mate van schuld, opzet kan vrijwel n o o i t a a n g e t o o n d w o r d e n e n o v e r het a l g e m e e n zal d e r e c h t e r e r v a n u i t g a a n dat een ongeval onopzettelijk plaatsvond. Wanneer w e kijken naar de weinige gegevens d i e beschikbaar zijn, de rech-

Fig 1 Autogebruikers, naar teeltijd en geslacht.

verdeling 1975

terlijke veroordelingen, d a n blijkt dat d e modale brokkenmaker i n h e t verk e e r m a n n e l i j k e n relatief j o n g is. G e l e t o p d e v e r d e l i n g n a a r g e s l a c h t e n leeft i j d v a n alle v e r k e e r s d e e l n e m e r s z i j n veroorzakers van ernstige ongevallen v a k e r m a n n e n , e n z i j n het v a k e r d e jongste gemotoriseerde verkeersdeeln e m e r s . In b i j n a e e n t i e n d e v a n h e t t o tale a a n t a l o n g e v a l l e n is b o v e n d i e n sprake van alcoholgebruik. E e n a n d e r e b r o n v a n g e g e v e n s verschaffen de verzekeringsmaatschappijen. D o o r e e n aantal v e r t e g e n w o o r d i gers van grote maatschappijen w o r d t hetzelfde beeld geschetst: mannelijk, t u s s e n 1 8 e n 25 jaar. o p w e g n a a r h e t v o l g e n d e café. B o v e n d i e n geven zij e e n i m p r e s s i e v a n het s o o r t v e r v o e r middelen dat bij ernstige ongevallen b e t r o k k e n is: m o t o r f i e t s e n e n o u d e a u to's van vooral de 'sportieve merken'. 'Tweedehands B M W ' s en Alfa Romeo's zijn voor ons schadegevoelige auto's.' Dit is het w e i n i g e d a t w e k o n d e n v i n - . d e n , m a a r het s t r o o k t a a r d i g m e t o n z e a l l e d a a g s e i n d r u k v a n het g e v a a r o p d e w e g : voor lefgozers in opgedirkte auto's moet je extra uitkijken, vooral op zaterdagavond.

nvtnn«n

"1 t.ix 1

50-59

].«% 3 M 9

Service

~-

ln d e e e r s t e p l a a t s d e v e i l i g h e i d s m a a t regelen die d o o r de auto-industrie werd e n g e t r o f f e n . Die m a a t r e g e l e n z i j n altijd gericht geweest o p b e s c h e r m i n g v a n d e i n z i t t e n d e n . Dat d a a r d o o r d e auto in n o g sterkere mate een tank w e r d tegenover de m e d e w e g g e b r u i k e r s g a f n i e t s . Dat z i j n i m m e r s n i e t je klanten? Ondertussen werden de klant e n o o k n o g o p e e n a n d e r e m a n i e r bed i e n d : met sportiviteit, snelheid, accel e r a t i e v e r m o g e n . Z a k e n d i e in verplaatsingslogisch opzicht onzinnig zijn m a a r d e v e i l i g h e i d in n e g a t i e v e z i n b e ï n v l o e d e n . I n m i d d e l s valt e r w e l e e n kentering waar te n e m e n . Europese aut o f a b r i k a n t e n z i j n d r u k b e z i g m e t tests o m e e n a u t o te p r o d u c e r e n d i e v o e t g a n g e r s zo min mogelijk letsel bezorgt. Dat h e e t n o g e e n s s e r v i c e ! De aanleiding was er o o k wel naar, w a n t d e a f g e l o p e n p a a r j a a r is w é l h e t a a n t a l dodelijke slachtoffers onder automobilisten g e d a a l d , maar v o o r fietsers e n voetgangers geldt het tegendeel.

Wat w o r d t er gedaan o m d e Nederlandse w e g g e b r u i k e r t e b e s c h e r m e n t e g e n d e g e v o l g e n v a n het v e r k e e r s g e w e l d ? De v r a a g lijkt w a t d r a m m e r i g . A u t o - a d vertenties staan tegenwoordig t o c h bol v a n alle v e i l i g h e i d s a s p e c t e n ? O v e r heidsinstanties d o e n t o c h niets a n d e r s dan stroken maken, middenbermbeveiligingen aanbrengen, goede wegen b o u w e n , s t r e n g e v o o r s c h r i f t e n uitvaardigen voor de onderhoudsstaat van au-

Fig 2 Autobestuurders, betrokken bij een ongeval, bij wie alcoholgebruik is geconstateerd. 1975

~ j

t o ' s , enz. e n z . ? A l s w e al d e z e v e i l i g heidsmaatregelen g o e d bekijken, kom e n er zaken naar v o r e n die tot nadenken stemmen.

In d e t w e e d e p l a a t s w o r d t het o v e r heidsbeleid inzake verkeersveiligheid gekenmerkt door een boutjes-enmoertjes-mentaliteit, h e t is s y m p t o o m bestrijding met technische middefen d i e vaak v o o r b i j g a a t a a n a l l e r l e i niettechnische aspecten. Z o w o r d t b i j v o o r b e e l d u i t het g e g e v e n

Fig 3 Ontzeggingen van de rijbevoegdheid op grond van art. 36 WVW (dood/lichamelijk letsel door schuld). 1975

Fig 4 Ontzeggingen van de rijbevoegdheid op grond van art. 30 WVW (doorrijden na een ongeval). 1975

v,ow"»r>

3

60* SO-S9 40-49 30-39

1

—

A

* 21-«f

335 250

200

150

I0O 50

1000

300 600 *OQ

200

1000 800 600 400 200

200,

-54-

BIJLAGE

U

d a t o u d e r e a u t o ' s relatief v a a k b e t r o k k e n z i j n bij o n g e v a l l e n d e g e v o l g t r e k - .' k i n g g e m a a k t d a t het w e l d e o n d e r h o u d s s t a a t v a n d i e a u t o ' s zal z i j n d i e d e o o r z a a k is v a n d e g r o t e r e o n g e v a l s k a n s . Er w o r d t d a n o o k al j a r e n g e werkt aan een keuringsregeling voor oudere motorvoertuigen. We kunnen echter bovenstaande gegevens over de specifieke groep ongevallenveroorzak e r s v e r b i n d e n m e t e e n g e g e v e n uit een recent g e h o u d e n enquête van het A l g e m e e n D a g b l a d (97% van de automobilisten in de leeftijdsgroep van 1824 jaar rijdt in een tweedehands auto). We kunnen dan evengoed concluderen dat het rijgedrag van bestuurders van o u d e a u t o ' s a f w i j k t v a n het g e m i d d e l d e e n een grotere kans op ongevallen geeft.

Apartheid In d e d e r d e p l a a t s lijkt het v e r k e e r s v e i ligheidsbeleid erop gericht de potentiële s l a c h t o f f e r s v a n d e w e g te w e r k e n . V a n o v e r h e i d s w e g e w o r d t in t o e n e m e n d e mate getracht een splitsing van v e r k e e r s s o o r t e n d o o r te v o e r e n ( f i e t s stroken, voetgangersbruggen, tunnels e n v e e r b o t e n ) . W e z o u d e n d u s blij k u n n e n z i j n : er w o r d t g e w e r k t a a n e e n g r o tere a p a r t h e i d . M i s s c h i e n b r e n g t d a t het a a n t a l s l a c h t o f f e r s o m l a a g e n m i s s c h i e n g e e f t het d e k w e t s b a r e verkeersdeelnemers een veiliger g e v o e l : i e d e r e f i e t s e r haalt o p g e l u c h t a d e m w a n n e e r het f i e t s p a d b e r e i k t is. M a a r deze scheiding van verkeerssoorten

h e e f t z o z i j n e i g e n g e v o l g e n . De f i e t sers, n e t z o a l s e e r d e r d e v o e t g a n g e r s , r a k e n o p e e n tweederangsweg, waar w a c h t e n e n o m r i j d e n h u n d e e l is. O o k g e b e u r t er iets m e t d e resterende verk e e r s g e b i e d e n , d i e niet o p e e n d e r g e lijke m a n i e r te b e v e i l i g e n z i j n . M e e s t a l zijn dat juist de o u d e r e c e n t r a van sted e n e n d o r p e n . Deze g e b i e d e n w o r d e n , doordat automobilisten eraan gewend r a k e n r e c h t s a f , l i n k s a f , o v e r a l vrij b a a n te h e b b e n , b e p a a l d l e v e n s g e v a a r l i j k v o o r het l a n g z a m e v e r k e e r . De n o t o i r e b r o k k e n m a k e r is, m e d e d o o r de 'zorgen' van de overheid e n de p r o p a g a n d a van de auto-industrie, n o o i t g e l e e r d op gelijke voet o m te gaan met zijn m e d e w e g g e b r u i k e r s . Niet het inhouden voor een kind o p de f i e t s , m a a r h e t accelereren wordt gev o e l d als e e n b e v r e d i g e n d e e r v a r i n g , een uiting van 'sportiviteit'. W a t e e r d e r al s y s t e m a t i s c h b i n n e n d e m a a t s c h a p p i j is a a n g e p a k t - o u d bij o u d , g e z i n bij g e z i n , a l l e e n bij a l l e e n zien we nu o o k o p de w e g g e b e u r e n . D a a r d o o r v e r l e r e n w e m e t i e d e r e e n rek e n i n g te h o u d e n e n g a a n w e d e m e d e w e g g e b r u i k e r o v e r w e g e n d als ' a u t o ' o f 'fiets' zien. M a a t s c h a p p e l i j k e d i l e m m a ' s z i j n d u s in het v e r k e e r t e r u g te v i n d e n . G a a n w e als m e n s e n m e t e l k a a r o m , o f g a a n w e o n s als e e n bewegende vesting m a n i f e s t e r e n ? De n a o o r l o g s e o n t w i k k e l i n g e n z i j n s t e e d s in de laatste r i c h t i n g g e g a a n . Het a u t o r i j d e n w o r d t als e e n techniek aangeleerd, waarbij menselijk gedrag gereduceerd w o r d t tot technische vaardigheid, snelle reactie en k e n n i s v a n d e r e g e l s . In h e t v e r k e e r b e staat g e e n c o r r e c t i e m o g e l i j k h e i d v ó ó r dat er een f o u t t e g e n die regels waarg e n o m e n w o r d t . D a a r d o o r is het m o g e lijk d a t het v e r k e e r e e n t o n e e l w o r d t v a n o v e r m o e d , rivaliteit e n a g r e s s i e . A g r e s s i e n e e m je niet w e g d o o r d e a g r e s s o r r u i m b a a n te g e v e n , m a a r door enerzijds een goede (verkeers)opv o e d i n g te b i e d e n , e n a n d e r z i j d s b l i j vend contact tussen de verschillende s o o r t e n v e r k e e r s d e e l n e m e r s te g a r a n d e r e n . De o u d e a u t o uit d e s t a t i s t i e k e n is m i n d e r s c h u l d i g a a n d e b r o k k e n d a n d e b e s t u u r d e r e r v a n . En d a t is i e m a n d die g r e n z e n zoekt, die h e m steeds onth o u d e n w o r d e n ; die g e z e l l i g h e i d z o e k t en t e c h n i s c h vermaak krijgt; die geleerd h e e f t z i j n e i g e n w a a r d e o m te zett e n in a u t o w a a r d e ; d i e in s a m e n w e r k i n g v o o r a l d e rivaliteit z o e k t . D a a r i n w o r d t hij g e s t e u n d d o o r e e n a u t o l o b b y d i e d e m a c h t h e e f t haar e e n z i j d i g e k i j k o p het v e r k e e r te v e r b r e i d e n . Daar k u n je je t e c h n i s c h niet t e g e n b e v e i l i g e n , d a a r is m e e r v o o r n o d i g . Toni Niël/Els

Ruijsendaal

-55-

APPARATUURGIDS

Inleiding

56

Benodigdheden p e r p r o e f en onderzoek

53

Bijzonderheden

65

M a t e r i a a l o v e r z i c h t t e n behoeve v a n a a n s c h a f , o r g a n i s a t i e en b e r g i n g .

68

Adressen

71

-56-

INLEIDING

D e z e i n l e i d i n g g e e f t i n f o r m a t i e o v e r de de a p p a r a t u u r g i d s .

v o r m en de

inhoud

van

Deze g i d s b e s t a a t u i t v i e r d e l e n : 1. b e n o d i g d h e d e n p e r p r o e f en o n d e r z o e k ; 2. e r i a a l o v e r z i c h t t e n behoeve van a a n s c h a f , o r g a n i s a t i e en b e r g i n g ; 3. bijzonderheden, b i j v o o r b e e l d werktekeningen, bouwbeschrijv i n g e n en w i e levert; 4. a d r e s s e n van l e v e r a n c i e r s :

1.

Benodigdheden per

p r o e f en

onderzoek

D i t o v e r z i c h t b e s t a a t u i t t w e e kolommen. De l i n k e r k o l o m b e v a t a a n w i j z i n g e n v o o r de p r o e v e n . I n de r e c h t e r k o l o m s t a a n de ben o d i g d e m a t e r i a l e n en a p p a r a t u u r . I e d e r e p r o e f w o r d t a p a r t w e e r g e g e v e n . V o o r de p r o e f s t a a t een v e r w i j s n u m m e r ( . . . ) . Het v e r w i j s n u m m e r i s v a n b e l a n g v o o r de ov e r z i c h t s l i j s t e n . Daarmee w o r d t h e t m a t e r i a a l t e r u g g e k o p p e l d n a a r de p r o e v e n , z o d a t o n m i d d e l l i j k v a s t g e s t e l d kan w o r d e n hoe v a a k en w a a r h e t m a t e r i a a l i n de d i v e r s e p r o e v e n g e b r u i k t w o r d t . V o o r h e t v e r w i j s n u m m e r w o r d t soms een B g e p l a a t s t . B b e t e k e n t d a t de p r o e f b e h o o r t t o t h e t b a s i s - l e s s e n p l a n en bes l i s t moet w o r d e n g e d a a n . A l l e a n d e r e p r o e v e n w o r d e n a l s e x t r a beschouwd. I n de l i n k e r k o l o m w o r d t t e v e n s a a n g e g e v e n : de p l a a t s v a n de p r o e f i n h e t t h e m a - b o e k de w e r k v o r m , b i j v o o r b e e l d l e e r l i n g e n p r o e f , k n u t s e l p r o e f e.d. k o r t e s a m e n v a t t i n g v a n l e e r d o e l e n en l e e r l i n g a c t i v i t e i t e n i n r e l a t i e met de a a r d v a n de b e n o d i g d h e d e n d i e i n de r e c h t e r kolom s t a a n ; f o t o ' s en/of t e k e n i n g e n i n d i e n deze t e r v e r d u i d e l i j k i n g nodig z i j n . I n de r e c h t e r k o l o m s t a a n p e r p r o e f de b e n o d i g d h e d e n . I n d i e n n o d i g w o r d t d o o r h e t '. t e k e n de l e r a a r opmerkzaam g e m a a k t v o o r een b i j z o n d e r h e i d b i j d i t o n d e r d e e l en v e r w i j s t d a a r v o o r d o o r n a a r de B i j z o n d e r h e d e n . A a n w i j z i n g e n d i e v a n s p e c i a a l b e l a n g z i j n w o r d e n i n de b e t r e f f e n de kolommen o m k a d e r d ; i n de l i n k e r k o l o m i n h e t b e l a n g v a n de l e s ; i n de r e c h t e r k o l o m met b e t r e k k i n g t o t de p r o e f . T u s s e n de r e g e l s s t a a n v a a k k l e i n e t i p s en a l t e r n a t i e v e n v e r m e l d .

2.

M a t e r i a a l - o v e r z i c h t , t e n behoeve van en b e r g i n g

Deze l i j s t i s o n d e r v e r d e e l d s p e c i f i e k e apparatuur

aanschaf, o r g a n i s a t i e

i n zeven r u b r i e k e n : en m a t e r i a a l ;

»•

INLEIDING

a u d i o v i s u e l e media; m e t e n en wegen; a l g e m e n e h u l p m i d d e l e n z o a l s s t a t i e f m a t e r i a a l e.d.; gereedschappen e.d.; chemicaliën e.d.; v e r b r u i k s m a t e r i a a l , z o a l s p a p i e r e.d., l i j m , p o t j e s , b l i k k e n , waarmee l e e r l i n g e n z e l f a p p a r a t e n kunnen maken. Het m a t e r i a a l o v e r z i c h t g e e f t i n f o r m a t i e o v e r b a s i s - a a n t a l l e n mat e r i a a l en a p p a r a t u u r en ook de e x t r a ' s . V e r d e r de k o s t e n d i e eraan verbonden zijn. D o o r de v e r w i j s n u m m e r s t e v e r m e l d e n i s t e r u g t e v i n d e n i n w e l k e p r o e v e n een b e p a a l d m a t e r i a a l o f a p p a r a a t w o r d t g e b r u i k t .

3.

Bijzonderheden

B i j de b i j z o n d e r h e d e n v i n d e n we v e r d e r e a a n w i j z i n g e n o v e r een o n d e r d e e l u i t de b e n o d i g d h e d e n . B i j z o n d e r h e d e n kunnen u i t e e n l o pen v a n w e r k t e k e n i n g e n t o t b o u w b e s c h r i j v i n g e n , a l t e r n a t i e v e n e.d. V e r d e r w o r d e n ook a a n w i j z i n g e n g e g e v e n o v e r l e v e r a n c i e r s en bestelnummers van bepaalde o n d e r d e l e n .

4.

Adressen

De a d r e s s e n l i j s t b e v a t h o o f d z a k e l i j k a d r e s s e n v a n l e v e r a n c i e r s v a n l e e r - en h u l p m i d d e l e n v o o r de n a t u u r w e t e n s c h a p p e n . Handig i s h e t om z e l f een l i j s t j e samen t e s t e l l e n v a n b e d r i j v e n , w i n k e l s i n de o m g e v i n g v a n de s c h o o l w a a r h e t v e r b r u i k s m a t e r i a a l e.d. verkrijgbaar i s .

-58-

BENOUIGDHEDEN

PER PROEF EN ONDERZOEK

THEORIE hoofdstuk (1)

1 Traagheid

PROEF 1 "Het e i i n h e t g l a s " Het e f f e c t van t r a a g h e i d b e k i j k e n

-

glas plankje luciferdoosje e i (hardgekookt)

lucifersdoosje

glas m e t w a t e r

(2)

PROEF 2 "Kwartjes

B

(3)

T r a a g h e i d met b e h u l p v a n een s t a p e l t j e kwartjes bekijken

deze p r o e f l u k t a l l e e n op een gladde t a f e l

PROEF 3

zwaar b l o k h o u t dunne d r a a d , b.v. r i j g g a r e n

"Een

B (4)

schieten"

r u k aan een touw"

Het e f f e c t van t r a a g h e i d b e k i j k e n op een dunne d r a a d

z o r g v o o r een g e s c h i k t soort garen

PROEF 4

twee houten b l o k j e s v a n verschillende grootte statief materiaal plasticine

"Botsing tussen

blokken"

De t r a a g h e i d b i j een b o t s i n g v a n twee b l o k j e s hout v a n v e r s c h i l l e n d e massa b e k i j k e n (5).

+_ 20 k w a r t j e s dubbeltje

PROEF 5 "Een b l i k

stoppen"

b l i k met h e n g s e l s t a t i e f materiaal zand o f g e w i c h t e n

De t r a a g h e i d van een l e e g en een vol b l i k voelen B

(6)

PROEF 6 "Een k n i k k e r op een k a r r e t j e " Het e f f e c t v a n v e r s n e l l e n van h e t k a r r e t j e op een k n i k k e r d i e e r op l i g t bekijken

k a r r e t j e met boorden knikker veer

-59-

BENODIGDHEDEN

(7)

PROEF 7

PER PROEF EN ONDERZOEK

k a r r e t j e met boorden knikker

"Een k a r r e t j e met een k n i k k e r stoppen" Het gedrag v a n de k n i k k e r i n h e t karretje voorspellen (8) .

PROEF 8

blik v e l papier zand o f g e w i c h t e n

"Een b l i k op p a p i e r " Nogmaals een t r a a g h e i d s t r u c

B (9)

deze p r o e f l u k t goed op een gladde t a f e l

PROEF 9

- karretje

"Een duw tegen een k a r r e t j e " De t r a a g h e i d van een k a r r e t j e w a a r b i j de r i j r i c h t i n g wordt veranderd. (10)

PROEF 10 "De

Q

luchtkussenbaan toebehoren

0

botswagen met duwveer gewichten

0

botswagen statief materiaal katrol gewichten

luchtkussenbaan"

met

Z i e hoe een w r i j v i n g s l o o s v o e r • t u i g n i e t remt B (11) PROEF 11 "Een

k a r met een duwveer"

Het v e r s c h i l i n t r a a g h e i d t u s s e n een zwaar en l i c h t k a r r e t j e o n t dekker (12)

PROEF 12 "Een

k a r r e t j e aan een touw"

V e r s c h i l i n t r a a g h e i d bemerken (13)

PROEF 13

twee f i e t s e r s met d e z e l f d e remsoort

"Fietsproef" V o o r s p e l l e n met b e h u l p van t r a a g h e i d welke f i e t s e r de l a n g s t e remweg h e e f t B (14) PROEF 14 "Twee k a r r e t j e s " V e r k l a r e n welke van de twee k a r r e t j e s h e t v e r s t komt (15)

PROEF 15 "Een b l o k aan een touw" V e r k l a r e n wanneer en waarom d r a a d 1 o f draad 2 b r e e k t

0

twee k a r r e t j e s met duwv e r e n (botswagens met duwveer) g e w i c h t j e s (25 g r . ) b l o k hout (zwaar) garen

-60-

BENODIGDHEDEN

(16)

PER PROEF EN ONDERZOEK

PROEF 16 "Het t r i l l e n d e

- statief materiaal - k a r r e t j e met aan b i e d e k a n t een duwveer - g e w i c h t j e s (25 g r . )

karretje"

V o o r s p e l en v e r k l a a r de v e r s c h i l l e n b i j h e t bewegende k a r r e t j e wanneer h e t g e w i c h t e r i n wordt veranderd hoofdstuk B

2 Twee bewegingswetten en t o e p a s s i n g e n

(17) PROEF 1

daarvan

- voorwerpen met g e i j k t e massa's - balans - veerunsters 0-50 N en 0-5 kg

"Massa meten met een b a l a n s " Massa's wegen en v e r g e l i j k e n op de balans B (18) PROEF 2

- v e e r u n s t e r 0-100 g r . - voorwerpen met g e i j k t e massa's

"Massa meten met v e e r u n s t e r " Massa's wegen B (19) PROEF 3

0

t i j d t i k k e r . met toebehoren

0 0

t i j d t i k k e r met toebehoren botswagen plank

"De s n e l h e i d v a n een wandelaar" Vertrouwd r a k e n met de t i j d t i k k e r door j e e i g e n s n e l h e i d t e meten 8 (20) PROEF 4 "De s n e l h e i d van een wagentje" V e r s n e l l e n met behulp van de t i j d t i k k e r opnemen B

(21) PROEF 5 "De snelheidstoename

van een f i e t s "

fietser v e e r u n s t e r 0-12 kg m e e t l i n t 25 m

De samenhang t u s s e n t i j d , massa, k r a c h t en s n e l h e i d s v e r a n d e r i n g o n t dekken B (22) PROEF 6 "De remmende f i e t s e r " De remkracht v e r g e l i j k e n b i j v e r s c h i l l e n d e metingen

fiets b l o k j e hout plakband stopwatch m e e t l i n t 25 m v e e r u n s t e r 0-12 kg zoek van t e v o r e n een v e i l i g en s t i l p a r c o u r s uit

-61-

BENODIGDHEDEN

0

B (23) PROEF 7 "Het remmende wagentje" Remkracht v e r g e l i j k e n b i j een b o t s wagentje

"Het v e r s n e l l e n d e wagentje ( 1 ) " T r e k k r a c h t berekenen en v e r g e l i j k e n

0

"Het v e r s n e l l e n d e wagentje ( 2 ) " Snelheidsverandering

(26)

opmeten

PROEF 10 "Het v e r s n e l l e n d e s l e e t j e op de luchtkussenbaan"

b o t s w a g e n t j e met rem tijdtikker statief materiaal meetlint v e e r u n s t e r 0-1 N botswagentje tijdtikker elastiekje v e e r u n s t e r 0-1 N

B (24) PROEF 8

B (25) PROEF 9

PER PROEF EN ONDERZOEK

0 0 0

botswagentje koord statief materiaal katrol g e w i c h t b.v. 0,5 N tijdtikker l u c h t k u s s e n b a a n met toebehoren electronische t i j d t e l l e r

De bewegingswet c o n t r o l e r e n (27)

PROEF 11 "Krachten b i j h e t o p t r e k k e n van bromfietsen"

b r o m f i e t s (eigen) h o r l o g e met stopwatch

De k r a c h t berekenen d i e op h e t l i c h a a m werkt b i j o p t r e k k e n B (28) PROEF 12 " T i j d en weg b i j h e t v e r s n e l l e n van een f i e t s "

fietser v e e r u n s t e r 0-12 kg m e e t l i n t 25 m

V e r k l a a r de bewegingswet (29)

PROEF 13

personenweegschaal

"Jouw k r a c h t b i j t i l l e n " Probeer tillen (30)

j e lichaamsgewicht t e

PROEF 14 "De k r a c h t van j e arm" Hoeveel k r a c h t kan een arm l e v e ren

g e w i c h t e n van 1 t/m 5 k i l o , e v n t . emmer met zand

-62-

BENODIGDHEDEN

PER PROEF EN ONDERZOEK

ONDERZOEK

B (32)

onderzoek 1.

De v e i l i g h e i d s g o r d e l b i j a u t o b o t s i n g e n

onderzoek 2.

V e i l i g e s n e l h e i d , remweg, r e a c t i e t i j d

PROEF 1 " R e a c t i e t i j d meten"

cellotape karton schaar

R e a c t i e t i j d van v e r s c h i l l e n d e mensen meten (33)

PROEF 2 " R e a c t i e t i j d en a f l e i d i n g "

cellotape karton schaar

Idem p r o e f 1, maar met a f l e i d e n van de p r o e f p e r s o o n (34)

PROEF 3

stopwatch

" R e a c t i e t i j d b i j een s t o p l i c h t " R e a c t i e t i j d van automobilisten en v o e t g a n g e r s opmeten B (35) PROEF 4 "De s t o p a f s t a n d

van een b r o m f i e t s "

Remafstand v a n een ( b r o m ) f i e t s e r meten b i j v e r s c h i l l e n d e s n e l h e d e n

(brom)fietser m e e t l i n t 25 m Deze p r o e f mag ook met een f i e t s e r

-63-

BENODIGDHEDEN PER PROEF EN ONDERZOEK

onderzoek 3. (36)

De b r o r a f i e t s h e l m

PROEF 1

bromfietshelm plat plankje

"De b r o m f i e t s h e l m " V o e l e n hoe de helm de k r a c h t verdeeld

s l a l i e v e r met de b l o t e hand

B (37) PROEF 2

h a r d gekookt e i verpakkingsmateriaal, b.v. w a t t e n , p a p i e r , h o u t w o l , dozen e.d. cellotape lijm

"Een i n g e p a k t e i l a t e n v a l l e n " Een v e r p a k k i n g maken z o d a t de v a l wordt geabsorbeerd B (38) PROEF 3

h e t e i van p r o e f 2

"Een n i e t i n g e p a k t e i l a t e n v a l l e n "

deze p r o e f h o e f t n i e t , h e t i s d u i d e l i j k wat er gebeurt.

Vervolg proef 2 onderzoek 4.

Kreukzone en k o o i c o n s t r u c t i e Q

B- (39) PROEF 1

•

"Wagen zonder kreukzone"

b o t s w a g e n t j e met p l a n k j e en bumper muntstuk (gulden).

Het e f f e c t van ae b o t s i n g op de munt bekijken B (40)

Q

PROEF 2 "Wagen met kreukzone" V e r v o l g p r o e f 1 maar nu met kreukzone

0

B (41) PROEF 3 " B o t s i n g t u s s e n een zwaar en een l i c h t k a r r e t j e "

b o t s w a g e n t j e met p l a n k j e en bumper muntstuk (gulden) aluminiumfolie twee b o t s w a g e n t j e s g e w i c h t e n v o o r een botsingswagentj e

Gevolgen van een b o t s i n g t u s s e n een zware en een l i c h t e wagen simuleren B (42)

0

PROEF 4 " B o t s i n g met een kreukzone"

b o t s w a g e n t j e s met bumper aluminiumfolie

Het e f f e c t van een kreukzone nagaan b i j l a g e 1. (43)

De v a l v e r s n e l l i n g , h e t g e w i c h t

PROEF 1 "Het v a l l e n d e g e w i c h t j e " V e r s n e l l i n g v a l l e n d gewicht u i t rekenen

tijdtikker g e w i c h t j e b.v. 25 g r . cellotape

-64-

BENODIGDHEDEN

(44)

PER PROEF EN ONDERZOEK

PROEF 2 "Laten v a l l e n "

g e w i c h t v a n .1 k g en 100 g r .

V o o r s p e l l e n welk g e w i c h t h e t e e r s t e de grond r a a k t (45) . PROEF 3 "Vallen i n het luchtledige" Idem p r o e f 2

buis voor v a l i n het luchtledig v e e r t j e en s t u k j e l o o d

-65-

BIJZONDERHEDEN

verwijsnummer

apparaat

specificatie b e s t e l - o f type-nummer

opmerkingen

10, 26

luchtkussenbaan

11.1240 23.000.105 903.780 XBJ-500-J

Malmberg Technowa L e y b o l d Heraeus Griffin

10.26

electronische tijdmeting

11.1150 10.024.300 906.705

Malmberg Technowa L e y b o l d Heraeus Griffin

U, 16, 24, 40,

12, 20, 25, 41,

14, b o t s i n g s w a g e n t j e s 23, 29, 42

19, 20, 23, t i j d t i k k e r 24, 25, 43 23

s e t van twee met gewichten 119419

Malmberg

s e t van twee XHB-290-N

Griffin

119418

Malmberg Griffin

XBJ-300-010 W rem voor botswagentje z i e werktekening

45

b u i s voor v a l i n het l u c h t l e d i g

11.15.46 903.620 XPC.550 S

39,40

p l a n k j e voor botswagentje

zie

werktekening

39, 40, 42

bumper voor b o t s wagentje

zie

werktekening

Malmberg L e y b o l d Heraeus Griffin

-66-

BIJZONDERHEDEN

WERKTEKENING REM OP VOORWIEL BOTSWAGEN

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

b e u g e l (aluminium) spijker k l e i n e schroeven v o o r w i e l botswagen lange s c h r o e f met a f s t a n d s b u s elastiek h a n d e l om rem l o s t e l a t e n

-67-

BIJZONDERHEDEN

WERKTEKENING P L A K J E EN BUMPER VOOR BOTSINGSWAGEN

1. p l a n k j e v a n t r i p l e x 60x150 cm p l a n k j e van t r i p l e x 6 0 x 50 cm twee s t u k j e s rondhout passend i n g a t e n van b o t s i n g s w a g e n t j e s twee z i j l a t j e s

2. bumper p l a n k j e v a n t r i p l e x 40x70 cm twee pennen d i e passen i n b o t s i n g s w a g e n t j e k u r k om a l u m i n i u m f o l i e kreuk-zone op t e b e v e s t i g e n

-68-

MATERI AALOVERZICHT

aantal basis

extra

verwiisnummer

opmerkingen

SPECIFIEKE APPARATUUR k a r r e t j e met boorden

6, 7

karretje/duwveren

9, 14, 16 g e b r u i k botswagenset 9,11, 12, 14,20,24, 25,29,39, 40,41,42

botswagens ( s e t )

luchtkussenbaan toebehoren

met

10,26

t i j d t i k k e r met t o e b e h o r e n

19,20,23, 24,25,43

bromfietshelm

36

b u i s v o o r de v a l i n h e t luchtledig

45

p r o e f 10 wordt basis indien luchtkussenbaan aanwezig

lenen

METEN EN WEGEN balans

17

v e e r u n s t e r 0-50 N

17

v e e r u n s t e r 0-5 kg

17

v e e r u n s t e r 0-100 g r .

18

m e e t l i n t 25 m

21,22,23, 28,35

v e e r u n s t e r 0-1 N

23,24

stopwatch

22,27,34

personenweegschaal

29,31

e v n t . 0-12 kg

eigen horloge

ALGEMEEN HULPMATERIAAL statief materiaal gewichten, d i v .

4,5,12,16 23 x

5,8,.12,30 a l t e r n .

zand

-69-

MATERIAALOVERZICHT

gewichten voor botswagen gewichtjes

25 g r .

11,12,41 10

10

behoren b i j botswagenset

14,16,25, 43,44

g e i j k t e massa's 0-5 kg

x

17,18

katrol

1

12,25

z e l f maken

44

geijkt natief

44

z i e gewichtjes 25 gram

g e w i c h t , 1 kg g e w i c h t 100 gram

alter-

GEREEDSCHAP 32,33

schaar

VERBRUIKSMATERIAAL glas

(bier)

d i v . s t u k k e n hout b.v. plankjes, blokjes etc.

X

X

1

l l n meebrengen

1,3,4,15 20,22,36

afval

luciferdoosje

1

ei

1

1,37,38

l l n meebrengen

kwartjes

20

2

lenen

dubbeltje

1

2

lenen

(hardgekookt)

rijggaren plasticine

(klosje)

3

(pakje).

4

b l i k ( l e e g conserven) met o f zonder h e n g s e l

5,8

knikkers

6,7

veer

(duw o f t r e k )

p a p i e r A4 garen

(zakje)

(pak).

(klosje)

6 8 15

plakband ( r o l )

22,32,33, 37,43

e l a s t i e k (pak)

24

koord

25

(klos)

l l n meebrengen

restant

-70-

MATERIAALOVERZICHT

karton

X

verpakkingsmateriaal (b.v. w a t t e n , h o u t w o l , etc.) lijm muntstuk aluminiumfolie (rol)

CHEMICALIËN

X

32,33,37

oude do.zen e t c .

X

37

afval

1 2 1

37

geen

39,40 40,42

-71-

ADRESSEN

Met de f i r m a Breukhoven i s een samenwerkingsovereenkomst b e t r e f f e n d e een compleet l e v e r i n g s p a k k e t van PLON-materiaal. Informatie hierover b i j : Breukhoven BV M a t h e n e s s e r l a a n 400 3023 HD Rotterdam P o s t b u s 6044 3002 AA Rotterdam t e l . 010-767688

Depex B.V. (nat. i n s t r . Phywe) Dorpsstraat 85 3732 HH De B i l t Postbus 27 3730 AA De B i l t t e l . 030-763111 Emaf B.V. (gasmeters, gerevideerd) N i j v e r h e i d s s t r . 3a-b 3071 GA Rotterdam t e l . 010-855266 G r i f f i n Europa B.V. (nat. i n s t r . ) Rudonk 18 4824 AJ Breda Postbus 1121 4801 BC Breda t e l . 076-412080

Meterfabriek Dordrecht (gasmeters, nieuw) Lijnbaan 12 3311 RL Dordrecht t e l . 078-186066 Merkelbach F y s i c a B.V. (nat. i n s t r . + Kröncke) Gildeweg 18 3771 NB Barneveld t e l . 03420-16406 Model Engeneering B.V. (waterpompjes PSN) Bangert 23 1689 CJ Zwaag (N.H.) t e l . 02292-1577

Harris (nat. i n s t r . ) (zie Breukhoven)

Nooitgedagt en Zn. B.V. (gereedschappen) Eegracht 12 8651 EG I J l s t Postbus 1 8650 AA I J l s t t e l . 05155-1441

I.P.C.

Phywe (zie Depex)

(kwh-meter, gerevideerd) De Grootkade 2 1052 LP Amsterdam t e l . 020-842325 Leybold-Nederland (nat. en scheik. i n s t r . ) Ohmweg 12 3442 AA Woerden Postbus 90 3440 AB Woerden t e l . 03480-14145 Malmberg (nat. i n s t r . + Banativ) Leeghwaterlaan 16 5223 BA Den Bosch Postbus 233 5201 AE Den Bosch t e l . 073-215565 Econosto Admiraliteitskade 75 Postbus 4060 3006 AB Rotterdam t.el. 010-141500

Snikkers Handel MIJ. B.V. Hfd. Kantoor: Industriestraat 2 Postbus 5750 3290 AB S t r i j e n t e l . 01854-2400 Voor depots: z i e RIB boek Radio Twente (recordermotortjes) S t i l l e Veerkade 11-13 2512 BE Den Haag t e l . 070-469200 Technowa B.V. (nat. i n s t r . u n i l a b . e.d.) Industrieweg 35 1512 NE Wormerveer t e l . 075-285767 Technische Unie (metalen, draad e.d. in iedere grote stad