vereniging nederlands pensioenfonds voor de sigarenindustrie en aanverwante bedrijven Jaarverslag 2008

vereniging nederlands pensioenfonds voor de sigarenindustrie en aanverwante bedrijven

Jaarverslag 2008

Jaarverslag 2008 Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS)

Voorwoord

Voor u ligt het jaarverslag 2008 van de Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (hierna te noemen ‘het fonds’). In dit jaarverslag presenteren wij als eerste de kerncijfers over 2008 en de vier voorafgaande jaren. In hoofdstuk 2 leest u meer over de statutaire doelstelling en de statutaire colleges. De daaropvolgende hoofdstukken bevatten het verslag van het bestuur, de visitatiecommissie, het verantwoordingsorgaan en de deelnemersraad alsmede de reacties van het bestuur daarop. In hoofdstuk 8 komt de jaarrekening aan bod. Het jaarverslag wordt afgesloten met de verklaringen van de accountant en de waar­ merkend actuaris. In de tweede helft van 2008 zijn de dekkingsgraden van pensioen­fondsen flink onder druk komen te staan door de effecten van de wereldwijde kredietcrisis. Maar in 2008 speelde er meer dan de kredietcrisis: nieuwe wetgeving werd van kracht of kreeg nadere invulling. Zo zorgde de Veegwet ervoor dat de puntjes op de i werden gezet in de Pensioen­wet. Vanaf 1 januari 2008 gelden voor ­pensioen­fondsen daarnaast nieuwe regels voor communicatie. Tot slot werd in 2008 opnieuw flink gediscussieerd over de houdbaar­ heid van het Nederlandse pensioen­stelsel: vergrijzing, slecht presterende beurzen, financiële risico’s en internationale boekhoudregels vormden de ingrediënten. Een veelbewogen jaar, waarover wij hierbij verslag uitbrengen. Ook voor het fonds was 2008 een slecht beleggingsjaar, wat geleid heeft tot een beleggingsrendement van -19,3%. Door het ­afdekken van de dalende rente in 2008 kwam het totale fondsrendement op -7,8% uit. Als gevolg hiervan verslechterde de financiële positie; de dekkingsgraad daalde van 165% naar 116%. Deze dekkingsgraad was voldoende om de opgebouwde rechten en de ­uitkeringen volledig te indexeren per 1 januari 2009. Helaas is het fonds per 1 april 2009 in een situatie van reservetekort beland, waarbij het aanwezige vermogen onder het vereist eigen vermogen gedaald. Het bestuur dient in principe een langetermijnherstelplan op te stellen. Het bestuur ziet op het moment van ­schrijven positieve economische ontwikkelingen, waardoor het aanwezige vermogen voorzichtig toeneemt. Indien deze ontwikkeling voortzet, zou een herstelplan niet opgesteld hoeven te worden. Best, 24 juni 2009 Bestuur Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS)

G.W. Hompe

M.H.J.M. Crijnen

Werknemersvoorzitter

Werkgeversvoorzitter

01

Inhoud



Voorwoord

01

Verslag van het verantwoordingsorgaan

5.1

Algemeen

5.2

Verslag 2008

5.3

Bevindingen

5.4

Oordeel

5.5

Aanbevelingen

1

Jaarverslag

1.1

Kerncijfers

2

Algemene ­gegevens

2.1

Karakteristieken van het pensioen­fonds

2.2

Organisatie

6

Verslag van de deelnemersraad

2.3

Aangesloten werkgevers

6.1

Algemeen

2.4

Adressen werkgevers­vertegen­woordiging,

6.2

Verslag 2008

vakorganisaties en ouderenorganisatie

6.3

Bevindingen ten aanzien van het jaarverslag en de

2.5

05

5

09

Relevante nevenfuncties bestuursleden

61

69

jaarrekening 2008 6.4

Advies

3

Verslag van het bestuur

3.1

Goed pensioen­fondsbestuur (Pension Fund

19 7

Reacties bestuur

Governance)

7.1

Reactie bestuur op de bevindingen van de

3.2

Bestuurs- en ledenvergaderingen

3.3

Externe ontwikkelingen

3.4

Uitvoering van de pensioen­regeling

3.5

Ontwikkelingen ten aanzien van (gewezen) deelnemers

3.6

75

visitatiecommissie 7.2

Reactie bestuur op de bevindingen van het verantwoordingsorgaan

7.3

Reactie bestuur op het advies van de deelnemersraad

Vermogensbeheer

8

Jaarrekening

3.7

Financiële paragraaf

8.1

Balans per 31 december 2008

3.8

Actuariële paragraaf

8.2

Staat van baten en lasten

3.9

Risicoparagraaf

8.3

Samenvatting van de actuariële analyse

8.4

Bestemming van het saldo van baten en lasten

en pensioen­gerechtigden

4

Verslag van de visitatiecommissie

8.5

Kasstroomoverzicht

4.1

Algemeen

55

8.6

Algemene toelichting op de jaarrekening

4.2

Algemeen oordeel

8.7

Toelichting op de balans

4.3

Belangrijkste bevindingen

8.8

Toelichting op de staat van baten en lasten

4.4

Belangrijkste aanbevelingen

4.5

Verslag nabespreking visitatierapport met bestuur

9

Overige gegevens

9.1

Statutaire regeling omtrent de bestemming



van het saldo van baten en lasten

9.2

Gebeurtenissen na balansdatum

9.3

Actuariële verklaring

9.4

Accountantsverklaring

81

131

1 Jaarverslag 1.1

Kerncijfers

1.1

Kerncijfers

Meerjarenoverzichten

Aantallen en percentages 2008

2007

2006

2005

2004

Aangesloten werkgevers

13

12

12

14

9

Deelnemers

860

841

820

932

1.058

• Actieve deelnemers

709

679

641

740

849

• Arbeidsongeschikte deelnemers

151

162

179

192

209

Gewezen deelnemers (slapers)

8.682

9.337

9.930

10.473

11.118

Gepensioneerden

1.665

1.681

1.736

1.740

1.791

• Ouderdomspensioen­

984

1.003

1.034

1.015

1.045

• Partnerpensioen­ (vrouw)

627

633

658

689

710

• Partnerpensioen­ (man)

44

40

37

29

28

• Wezenpensioen­

10

5

7

7

8

Feitelijke premie

10,5%

10,0%

9,5%

9,0%

8,5%

In voorziening verwerkte toeslag op

Toeslag per

Toeslag per

Toeslag per

Toeslag per

Toeslag per

pensioen­en pensioen­aanspraken

1 januari 2009

1 januari 2008

1 januari 2007

1 januari 2006

1 januari 2005

06

Deelnemers

3,00%

2,65%

1,25%

1,00%

0,00%

Gepensioneerden en slapers

3,00%

1,00%

1,80%

1,60%

0,60%

Financiële gegevens (bedragen x € 1.000)12 2008

2007

2006

2005

2004

Pensioen­uitvoering Feitelijke premie1

1.335

1.402

1.684

1.506

1.229

Gedempte premie

2.038

1.733

2.593

-

-

Kostendekkende premie

2.360

2.223

3.335

-

-

Uitkeringen

3.151

3.016

2.761

2.693

2.564

Pensioen­uitvoeringskosten

831

742

712

552

551

Pensioen­vermogen

116.872

129.947

132.939

126.441

107.295

Voorziening pensioen­verplichtingen

101.178

78.270

81.938

76.631

71.056

Vermogenssituatie en solvabiliteit

Aanwezige FTK-dekkingsgraad

116 %

165 %

159 %

145 %

144 %

Vereiste FTK-dekkingsgraad

112 %

123 %

125 %

125 %

128 %

Beleggingsperformance Resultaat beleggingen2

-10.575

499

8.565

15.400

7.248

Fondsrendement (incl. hedge)

-7,8 %

0,4 %

7,0 %

14,8 %

7,5 %

Beleggingsrendement (excl. hedge)

-19,3 %

2,5 %

7,0 %

14,8 %

7,5 %

Benchmark

-18,0 %

2,7 %

7,5 %

14,5 %

7,7 %

Z-score

-0,62

-0,08

-0,29

0,21

-0,09

Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen

17.853

17.643

16.371

15.147

14.518

Aandelen

33.552

54.460

57.938

52.675

44.574

Vastrentende waarden

49.912

54.485

55.895

45.772

44.019

Derivaten

10.502

-484

-

-

-

Overige beleggingen

5.008

3.564

1.617

8

8

Reserves

15.694

51.677

51.001

44.032

35.966

Resultaat

-35.983

789

7.318

8.476

4.237

Overig

1  Inclusief premie voor rekening en risico deelnemers 2  Inclusief resultaat beleggingen voor rekening en risico deelnemers

07

Toelichting op de financiële gegevens

Beleggingen

Algemeen

Het fonds haalde in 2008 een totaalrendement van -19,3% (de benchmark – 18,0% ). Dit resulteerde in een z-score van

Alle bedragen in de overzichten zijn vermeld in duizenden euro’s.

-0,62.

De per jaar opgenomen cijfers zijn niet in alle gevallen volledig

De beleggingsresultaten omvatten mede het resultaat op de

vergelijkbaar. Het in de Pensioen­wet opgenomen Financiële

­renteafdekking via renteswaps. Een daling van de rente heeft een

Toetsingskader Pensioen­fondsen stelt namelijk sinds 2006

positief effect op de indirecte beleggingsopbrengsten, maar

nieuwe eisen aan de vaststelling van jaarcijfers.

anderzijds een negatief effect op de waardering van de voor­ ziening pensioen­verplichtingen. De afdekking van het renterisico op de voorziening pensioen­verplichtingen is geen doelstelling uit

Voorziening pensioen­verplichtingen

hoofde van vermogensbeheer. Het resultaateffect daarvan op de beleggingsopbrengsten telt daarom niet mee in de berekening

De voorziening pensioen­verplichtingen is in de cijfers over 2004

van het gemiddelde rendement op beleggingen. Er bestaat dus

en 2005 gebaseerd op een rekenrente van 4% of de marktrente

geen directe samenhang tussen de opgenomen beleggings­

(indien deze lager is dan 4%) en overlevingstafels GBM/GBV

resultaten en het percentage van het gemiddelde rendement op

1995-2000. Sinds 2006 gaat het fonds uit van de nominale

beleggingen.

­rentetermijnstructuur, vastgesteld door De Nederlandse Bank, en van generatietafels ‘AG prognosetafels 2005-2050’. Ditzelfde geldt voor de berekening van de aanwezige en vereiste dekkings­

Resultaat en reserves

graad. Deze gaat onder meer uit van een kostenopslag van 2%. De verplichtingen aan deelnemers, gepensioneerden en gewezen

Het resultaat over het verslagjaar bedroeg € 35.983 negatief. Het

deelnemers, inclusief deelnemers aan de PlusPensioen­regeling,

bestuur heeft besloten dit resultaat als volgt te bestemmen:

namen in het verslagjaar toe. Zij stegen met € 22.800 tot een

•• een bedrag van € 6.252 is onttrokken aan de bestemmings­

totaalbedrag van € 102.123.

reserve beleggingen; •• een bedrag van € 2.348 is onttrokken aan de bestemmings­ reserve indexatie;

Dekkingsgraad

•• een bedrag van € 27.383 is onttrokken aan de overige reserve.

De dekkingsgraad is een goede graadmeter voor de financiële

De omvang van de reserves was aan het einde van 2008 als volgt:

positie van een pensioen­fonds. Volgens het Financiële

•• bestemmingsreserve beleggingen

€ 12.209

Toetsingskader is de dekkingsgraad gelijk aan het pensioen­­

•• bestemmingsreserve indexatie

€

420

vermogen gedeeld door de ‘technische voorziening’.

•• overige reserve

€

3.065

De dekkingsgraad van het fonds kwam daarmee aan het eind van 2008 uit op 116%.

08

2 Algemene ­gegevens 2.1

Karakteristieken van het pensioen­fonds

2.2

Organisatie

2.3

Aangesloten werkgevers

2.4

Adressen werkgeversvertegenwoordiging, ­vakorganisaties en ouderenorganisatie

2.5

Relevante nevenfuncties bestuursleden

2.1 Karakteristieken van het pensioen­fonds

Profiel De naam van de vereniging is: Vereniging Nederlands Pensioen­ fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven. De vereniging is opgericht op 11 januari 1933 en ­statutair gevestigd in Eindhoven. Feitelijk houdt zij kantoor in De Meern (gemeente Utrecht). De laatste statutenwijziging was op 10 januari 2008. De vereniging is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer 40235301. Het fonds is een bedrijfstakpensioen­fonds en is aangesloten bij de Vereniging van Bedrijfstakpensioen­fondsen.

Doelstelling Het doel van het fonds is om nu en in de toekomst uitkeringen te verstrekken aan gepensioneerden en nabestaanden bij ouder­ dom, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Om dit doel te realise­ ren int het fonds premies bij de aangesloten ondernemingen in overeenstemming met de statuten en het pensioen­reglement. De verkregen middelen worden beheerd en belegd.

10

2.2

Organisatie

Bestuur Het bestuur is paritair samengesteld en bestaat uit acht leden. Voor ieder bestuurslid kan een plaatsvervangend bestuurslid ­worden ­aangesteld. De helft van de bestuursleden wordt benoemd door de algemene ledenvergadering uit een bindende voordracht van de werkgeversorganisatie, de Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie. De andere helft wordt benoemd uit een bindende ­voordracht van de volgende werk­nemersorganisaties: •• FNV Bondgenoten: twee leden; •• CNV Bedrijvenbond: één lid; •• De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening: één lid. Samenstelling bestuur per 31 december 2008 Naam

Functie

M.H.J.M. Crijnen

werkgeversvoorzitter

W.J.I. Vinken

Vertegenwoordiging

Einde zittingsduur

werkgevers

1 januari 2011

werkgevers

1 januari 2011

C.N.J.M. de Gooijer

werkgevers

1 januari 2011

A.M.P. de Jong

werkgevers

1 januari 2011

G.W. Hompe

werknemers (FNV Bondgenoten)

1 januari 2011

J.C. Dwarswaard

werknemersvoorzitter

werknemers (De Unie)

1 januari 2011

R. Zwijnenburg

werknemers (CNV Bedrijvenbond)

1 januari 2011

werknemers (FNV Bondgenoten)

1 januari 2011

L.F.A.M. Jansen

Vacature plaatsvervanger

werknemers (FNV Bondgenoten)

1 januari 2011

C.A. van Loon

plaatsvervanger

werknemers (De Unie)

1 januari 2011

De heer G.W. Hompe is per 1 januari 2008 benoemd tot bestuurslid namens de werknemers. Op die datum zijn de heer R. van der Wal en mevrouw A.M. Ouwehand teruggetreden. De heer R.J. Zwijnenburg was al plaatsvervangend bestuurslid en is per 1 augustus 2008 benoemd tot bestuurslid namens werknemers. Ook de heer M.H.J.M. Crijnen was al plaatsvervangend bestuurslid. Hij is per 1 oktober 2008 benoemd tot bestuurslid namens werkgevers als vervanger van de terugtredende heer J.G. Bulk. De werkgevers- en de werknemersvoorzitter wisselen onderling per periode van twee kalenderjaren als voorzitter en plaatsvervan­ gend voorzitter van het bestuur. De heer Hompe fungeerde het gehele verslagjaar als voorzitter. De heer Bulk was tot 1 oktober 2008 plaatsvervangend voorzitter. Hij werd opgevolgd door de heer Crijnen. Het bestuur is belast met de leiding, het algemene beleid en het beheer van het fonds. Het bestuur en beide voorzitters samen mogen het fonds vertegenwoordigen, tenzij de statuten of het pensioen­reglement dit anders regelen. Beide voorzitters samen bepalen het dagelijkse beleid van het fonds.

11

Leden en ledenvergaderingen

Deelnemersraad

Leden van het fonds zijn:

De deelnemersraad adviseert het bestuur gevraagd en onge­

•• de Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie,

vraagd over zaken die het fonds aangaan. In ieder geval adviseert

gevestigd in Tilburg;

de raad over voorgenomen besluiten tot statuten- en reglements­

•• FNV Bondgenoten, gevestigd in Utrecht;

wijziging, vaststelling van het jaarverslag en de actuariële en

•• CNV Bedrijvenbond, gevestigd in Utrecht;

bedrijfstechnische nota (ABTN), het toeslagenbeleid en de jaar­

•• De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening,

lijkse besluiten daarover.

gevestigd in Culemborg. Naast het adviesrecht heeft de deelnemersraad in bepaalde De leden van het bestuur die gemandateerd zijn door de leden

omstandigheden het recht om beroep bij de rechtbank in te

vormen samen de ledenvergadering. De ledenvergadering heeft

­dienen. Hiervan is bijvoorbeeld sprake als het bestuur een advies

onder meer tot taak de statuten, reglementen, balans, rekening

van de deelnemersraad niet opvolgt.

van baten en lasten en het jaarverslag goed te keuren en vast te stellen.

De deelnemersraad bestaat uit vier gepensioneerden en drie werknemers. Elk half jaar vindt een algemene vergadering plaats. Hierbij zijn de beide bestuursvoorzitters aanwezig. De adminis­ trateur van het fonds, Interpolis Pensioen­beheer B.V., verzorgt ook voor de deelnemersraad het secretariaat.

12

Samenstelling deelnemersraad per 31 december 2008 Leden

Werknemer/gepensioneerde

Organisatie

J.C.M. Dankers (voorzitter)

gepensioneerde

De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening

J.N.J. van de Klundert

gepensioneerde

De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening

A.A.H.W. Wijnen

werknemer

De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening

N.P.C.G. Smulders

gepensioneerde

CSO

M.J.J. van der Wiel

werknemer

FNV Bondgenoten

J.J.C. Wijnen

werknemer

FNV Bondgenoten

P.C.M. Verspeek

werknemer

FNV Bondgenoten

Plaatsvervanger

Werknemer/gepensioneerde

Organisatie

T.G.F. Bekx

werknemer

FNV Bondgenoten

(plaatsvervangend voorzitter)

Alle leden en plaatsvervangers zijn benoemd (of herbenoemd) voor de periode 1 januari 2008 tot 1 januari 2011. Per 1 januari 2008 zijn de heren J. de Wit en F.J. van Dijk teruggetreden als lid. Zij werden namens de werknemers opgevolgd door de heren T.G.F. Bekx en J.J.C. Wijnen. De heer J.C.M. Dankers zal als voorzitter van de deelnemersraad aanblijven tot 1 januari 2010. Plaatsvervangend voorzitter is de heer P.C.M. Verspeek.

Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan is op 1 januari 2008 ingesteld. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het bestuur, het door het bestuur uitgevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toekomst. Het verantwoor­ dingsorgaan legt zijn oordeel minimaal één keer per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel en de reactie van het bestuur daarop worden gepubliceerd in het jaarverslag. Samenstelling verantwoordingsorgaan per 31 december 2008 Leden

Functie

Namens

P.C.M. Verspeek

Voorzitter

Werknemers

A.P.M. Mens

Plaatsvervangend voorzitter

Werkgevers

J.C.M. Dankers

13

Gepensioneerden

Intern toezicht

Externe partijen

Het bestuur organiseert een transparant intern toezicht.

Uitvoeringsorganisatie

Tenminste een keer in de drie jaar wordt het functioneren van het

Interpolis Pensioen­beheer B.V., De Meern

fonds en dat van het bestuur kritisch bezien.

(handelsnaam Syntrus Achmea Pensioen­beheer)

In 2007 heeft het bestuur besloten hiervoor een visitatiecommis­

Vermogensbeheerder

sie in te stellen. Deze commissie bestaat uit minimaal drie onaf­

Interpolis Vermogensbeheer B.V., De Meern

hankelijke deskundigen. Het bestuur heeft de stichting Het

(handelsnaam Syntrus Achmea Vermogensbeheer)

VAK-VC opdracht gegeven om het functioneren van het fonds en zijn bestuur over 2008 te beoordelen. De bevindingen van de

Vastgoedbeheerder

visitatiecommissie en de reacties van het bestuur en het verant­

Achmea Vastgoed B.V., De Meern

woordingsorgaan daarop zijn opgenomen in het jaarverslag.

(handelsnaam Syntrus Achmea Vastgoed) Adviserend actuaris

Adviescommissie bezwaarschriften vrijstellingsbesluiten

dhr. A.J.M. Jansen AAG (Watson Wyatt B.V.), Rotterdam Accountant

In 2004 is de Adviescommissie bezwaarschriften vrijstellingsbe­

dhr. W.J. Thuss RA (Ernst & Young Accountants LLP), Den Haag

sluiten ingesteld. De commissie adviseert het bestuur in bezwaar­ schriftprocedures tegen vrijstellingsbeslissingen (waaronder

Waarmerkend actuaris

gemoedsbezwaren). De adviescommissie bestaat uit een voorzit­

dhr. H.J.W. van Gemert AAG (Watson Wyatt B.V.), Eindhoven

ter en twee leden. De voorzitter is onafhankelijk: hij maakt geen deel uit van het bestuur en legt geen verantwoordelijkheid af aan

Compliance Officer

het bestuur.

mevr. M. van der Werff (Ernst & Young Advisory), Amsterdam

In 2008 zijn geen vrijstellingsbesluiten genomen of bezwaar­ schriften ontvangen. De adviescommissie heeft in 2008 dan ook niet bij elkaar hoeven komen. Samenstelling per 31 december 2008 Leden L.H. Blom (voorzitter)

Interpolis Pensioen­en B.V.

G.W. Hompe

Bestuur

E.L.M. de Bruijn

Interpolis Pensioen­en B.V.

14

2.3 Aangesloten werkgevers

•• Agio Sigarenfabrieken N.V. in Duizel •• Deli-HTL B.V. Tabak Maatschappij in Eindhoven (vrijwillige aansluiting) •• Swedish Match Cigars B.V. in Valkenswaard •• Swedish Match Benelux Sales B.V. in Valkenswaard (bedrijf in 2008 gestart en bij het fonds aangesloten) •• Henri Wintermans Cigars B.V. in Eersel •• Ritmeester Cigars in ’s-Hertogenbosch •• Tobacco Service Holland B.V. in Tubbergen •• Sigarenfabriek B.G. van ’t Veen B.V. in Grafhorst •• VCT B.V. in Cruquius •• Sigarenfabriek Hovens VOF in Tegelen •• Hoogeboom’s Sigarenfabriek B.V. in Badhoevedorp •• Pronk Import B.V. in Diemen •• Sigarenfabriek “De Olifant” B.V. in Kampen

15

2.4

Adressen werkgevers­ vertegen­woordiging, vakorganisaties en ouderenorganisatie

Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie (NVS) Postbus 4076 5004 JB Tilburg (013) 594 41 25 www.sigaar.nl De Unie, vakbond voor industrie en dienstverlening Postbus 400 4100 AK Culemborg (0345) 85 18 51 www.deunie.nl FNV Bondgenoten Postbus 9208 3506 GE Utrecht (0900) 9690 www.fnvbondgenoten.nl CNV BedrijvenBond Postbus 2550 3500 GM Utrecht (0900) 77 00 770 www.cnvbedrijvenbond.nl Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) Postbus 222 3500 AE Utrecht (030) 276 99 85 www.ouderenorganisaties.nl

16

2.5 Relevante nevenfuncties bestuursleden

De heer G.W. Hompe

Mevrouw L.F.A.M. Jansen

•• (geen)

•• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Kalkzandsteenindustrie

De heer M.H.J.M. Crijnen

•• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Suikerverwerkende

(in liquidatie) •• Voorzitter Nederlandse Vereniging voor de Sigarenindustrie •• Algemeen secretaris European Cigar Manufacturers Association.

Industrie •• Bestuurslid en lid beleggingscommissie Bedrijfstakpensioen­ fonds Suikerwerk- en Chocoladeverwerkende Industrie •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Beroepsvervoer over de

De heer W.J.I. Vinken •• Bestuurder ST Cigar Group Holding B.V.

Weg •• Bestuurslid en lid beleggingscommissie Stichting

•• Bestuurder Henri Wintermans Cigars B.V.

Bedrijfstakpensioen­fonds Groothandel in Vlakglas, de

•• Bestuurder Henri Wintermans Cigars Belgium N.V.

Groothandel in Verf, het Glasbewerkings- en het

•• Bestuurder Henri Wintermans Cigars Benelux N.V.

Glazeniersbedrijf •• Plaatsvervangend bestuurslid Algemeen Pensioen­fonds KLM

De heer C.N.J.M. de Gooijer •• Bestuurslid Eindhovense Fabrikanten Kring sectie personeels­ verantwoordelijken •• Bestuurslid Tabaserv

De heer C. A. van Loon •• Lid Regionaal Sociaal Economisch Beraad West Brabant •• Lid Regionaal Arbeidsmarktplatform •• Lid Raad van Toezicht Woningstichting Soomland

De heer J.C. Dwarswaard •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Architectenbureaus •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Particuliere beveiliging •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Banden- en Wielenbranche •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Zorgverzekeraars (SBZ) •• Bestuurslid Bedrijfstakpensioen­fonds Kunststof- en RubberIndustrie De heer A.M.P. de Jong •• Secretaris contactgroep Buitenland II De heer R. Zwijnenburg •• Bestuurslid Molenaarspensioen­fonds

17

•• Bestuurslid VUT-fonds voor de Groenten- en Fruitverwerkende Industrie

3 Verslag van het bestuur 3.1

Goed pensioen­fondsbestuur (Pension Fund Governance)

3.2

Bestuurs- en ledenvergaderingen

3.3

Externe ontwikkelingen

3.4

Uitvoering van de pensioen­regeling

3.5

Ontwikkelingen ten aanzien van (gewezen) deelnemers en pensioen­gerechtigden

3.6

Vermogensbeheer

3.7

Financiële paragraaf

3.8

Actuariële paragraaf

3.9

Risicoparagraaf

3.1

Goed pensioen­ fondsbestuur (Pension Fund Governance)

Het bestuur vindt het van groot belang om het fonds goed te

de principes in 2007 en 2008 zouden invoeren. De meeste

besturen. In de afgelopen jaren zijn steeds meer richtlijnen en

beslissingen over hoe de principes ingevuld worden zijn dan ook

regels opgesteld om te zorgen dat het fonds zijn taken daad­

in 2007 genomen. Het jaar 2008 stond ook in het teken van de

werkelijk goed uitvoert. Zo publiceerde de Stichting van de

praktische invoering van de principes.

Arbeid (STAR) in 2005 de “Principes voor goed pensioen­ fondsbestuur”. Deze principes bieden kaders voor zorgvuldig bestuur, intern toezicht, verantwoording, deskundigheid, open­

3.1.1  Transparantiedocument

heid en communicatie. Maar ook andere regels spelen een rol: zo is de Code Tabaksblat van belang voor het beleggingsbeleid.

Het bestuur van het fonds heeft begin 2008 een transparantiedo­

Sinds 2007 zijn de Principes voor goed Pensioen­fondsbestuur

cument vastgesteld. In het Nederlandse pensioen­stelsel staan col­

van de STAR verankerd in de Pensioen­wet. De bedoeling van de

lectiviteit en solidariteit centraal en de handhaving van deze

­principes is dat een pensioen­fondsbestuur weet waarvoor het

waarden vraagt om transparantie: het bestuur dient verantwoor­

verantwoordelijk is en ook hoe het verantwoording aflegt.

ding af te leggen over zijn doen en laten. Daarbij hoort een goed intern toezicht op het functioneren van het bestuur.

De STAR pleitte ervoor dat alle pensioen­fondsen de principes

Met het transparantiedocument probeert het bestuur alle belang­

uiterlijk 1 januari 2008 zouden invoeren. De Pensioen­wet

hebbenden op een heldere wijze inzicht te geven in het beleid en

noemde hiervoor echter geen duidelijke termijn.

de uitvoering daarvan. En ook hoe het invulling geeft aan begrip­

De Nederlandsche Bank ging ervan uit dat de pensioen­fondsen

pen zoals goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Het transparantiedocument is te vinden op de website van het fonds, www.pensioen­fondssigaren.nl.

3.1.2  Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Visitatiecommissie In 2007 heeft het bestuur besloten om een visitatiecommissie in te stellen als intern toezichthouder. De taken van deze commissie zijn vastgelegd in een reglement. De commissie bestaat uit drie onafhankelijke, deskundige leden, die minimaal een keer per drie jaar het functioneren van het fonds en zijn bestuur kritisch zullen bezien. De visitatiecommissie beoordeelt in ieder geval de volgende zaken: •• beleids- en bestuursprocedures, bestuursprocessen en de checks and balances binnen het fonds; •• de wijze waarop het fonds wordt aangestuurd;

20

•• de wijze waarop het bestuur omgaat met risico’s op de langere

3.1.3  Deskundigheidsbevordering

termijn. Het bestuur is zich bewust van de eisen van deskundigheid in de Begin 2009 heeft het bestuur aan de stichting Het VAK-VC

Pensioen­wet en de eisen aan de vormgeving die de “Principes

opdracht gegeven om dit interne toezicht te verzorgen en het

voor goed pensioen­fondsbestuur” stellen. Het bestuur onder­

functioneren van (het bestuur van) het fonds over 2008 te

schrijft ook de aanbevelingen van de drie pensioen­koepels VB,

bezien.

Opf en UvB. De koepels presenteerden deze aanbevelingen in

De bevindingen van de visitatiecommissie zijn te lezen in hoofd­

april 2007 in het Plan van Aanpak Deskundigheidsbevordering

stuk 4 van dit jaarverslag. In de hoofdstukken 5 en 7 zijn de reac­

(“PvAD”).

ties hierop van het verantwoordingsorgaan en het bestuur

In 2001 heeft het bestuur al het initiatief genomen voor een des­

opgenomen.

kundigheidsplan. Dit plan is in 2008 vernieuwd op basis van de aanbevelingen van de pensioen­koepels. In het deskundigheids­ plan formuleert het fonds op welke wijze het de deskundigheid

Verantwoordingsorgaan

van het bestuur wil bevorderen en op peil houden. Het plan beschrijft onder meer:

Het bestuur heeft in 2007 besloten een apart verantwoordings­ orgaan in te stellen. Dit orgaan bestaat uit drie leden: werkne­ mers, werkgevers en gepensioneerden leveren ieder één vertegenwoordiger. De leden zijn met ingang van 1 januari 2008 benoemd. Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het bestuur, het door het bestuur uitgevoerde beleid en de beleidskeuzes voor de toe­ komst. Het verantwoordingsorgaan legt zijn oordeel ten minste één keer per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel en de reactie van het bestuur daarop worden gepubliceerd in het jaarverslag.

•• welke personen zijn belast met specifieke beleidsbepalende taken; •• welke eisen aan de deskundigheid van de leden en plaats­ vervangende leden worden gesteld; •• in hoeverre het bestuur en de afzonderlijke bestuursleden aan die eisen voldoen; •• welke opleidingsplannen het bestuur heeft om het gewenste deskundigheidsniveau te verkrijgen en behouden; •• op welke wijze het fonds het deskundigheidsniveau en ­functioneren van zowel het bestuur als de afzonderlijke bestuursleden toetst en evalueert;

In 2008 heeft het verantwoordingsorgaan voor het eerst het han­

•• hoe het deskundigheidsplan kan worden onderhouden.

delen van het bestuur in het voorafgaande jaar beoordeeld. In een aparte brief zijn aanbevelingen gedaan. Het bestuur heeft deze

In 2008 hebben de bestuursleden opleidingen gevolgd over

aanbevelingen besproken en aan het verantwoordingsorgaan

onder meer het Financieel Toetsingskader, continuïteitsanalyses,

gerapporteerd wat het met deze aanbevelingen heeft gedaan of

vermogensbeheer en beleggingsrichtlijnen. Daarnaast volgden zij

nog gaat doen. In hoofdstuk 5 zijn het oordeel en verslag van het

een opleiding ‘Pensioen­wet & communicatie’. Hierin kwamen

verantwoordingsorgaan over 2008 opgenomen. In hoofdstuk 7 is

onder andere het toeslagenlabel, de voorwaardelijkheidsverkla­

de reactie hierop van het bestuur opgenomen.

ring en het communiceren van reglementswijzigingen aan de orde.

21

Eind 2008 zijn alle bestuursleden en hun plaatsvervangers door

Het bestuur en de compliance officer hebben gezamenlijk een

een externe organisatie getoetst op hun individuele deskundig­

Compliance Program opgesteld, waarin de taken, bevoegdheden

heid. De resultaten van deze toets zijn begin 2009 bekend

en procedures zijn vastgelegd. In het najaar is het Compliance

geworden. Zij worden meegenomen in een nieuw opleidingsplan

Program aangepast aan de nieuwe eisen van de Wet op het

om de deskundigheid van het bestuur nog verder te bevorderen.

­financieel toezicht en de Pensioen­wet. De compliance officer heeft in de zomer een rapport uitgebracht

3.1.4  Gedragscode en compliance

naar aanleiding van een door de bestuursleden ingevulde vragen­ lijst over naleving van de gedragscode in 2007. De compliance

Gedragscode

officer concludeerde dat er geen zaken naar voren zijn gekomen waaruit blijkt dat er in strijd is gehandeld met de gedragscode.

Sinds 2001 heeft het bestuur een gedragscode. Doel van deze gedragscode is het stellen van regels en richtlijnen voor bestuurs­ leden. Deze regels moeten belangenconflicten tussen het fonds

Toezicht bij vermogensbeheer

en betrokkenen in privé voorkomen. Daarnaast regelen zij hoe betrokkenen moeten omgaan met vertrouwelijke informatie van

De Wet op het financieel toezicht, die op 1 januari 2007 in wer­

het fonds. De gedragscode bevordert de transparantie van het

king trad, stelt ook eisen aan pensioen­fondsen voor het handelen

fonds en zorgt ervoor dat alle betrokkenen, ook voor hun eigen

op beurzen en financiële markten. Een pensioen­fonds moet voor­

bescherming, duidelijk weten wat wel en wat niet geoorloofd is.

komen dat koersgevoelige informatie bekend wordt buiten het

Elk bestuurslid heeft schriftelijk verklaard de gedragscode te zul­

pensioen­fonds. De compliance officer let op de naleving van deze

len naleven. In april 2008 heeft het bestuur de gedragscode ver­

regels.

nieuwd, om deze in overeenstemming te brengen met de Wet op

Als een pensioen­fonds jaarlijks een minimum aantal effecten­

het financieel toezicht en de Pensioen­wet.

transacties uitvoert of bestuurders over voorwetenschap kunnen beschikken, zijn gedragsregels van toepassing op privétransacties

Het bestuur van het fonds kan zogeheten insiders aanwijzen. Dit

door bestuursleden of medewerkers. Dit geldt alleen als het

zijn personen die door hun functie of positie bij het fonds regel­

­pensioen­fonds invloed kan uitoefenen op de individuele

matig kunnen beschikken over (koers)gevoelige informatie of

­transacties.

mogelijk invloed hebben op beleggingstransacties. Op dit

Aangezien het fonds het vermogensbeheer volledig heeft

moment zijn er geen insiders aangewezen bij het fonds.

­uitbesteed, zijn deze gedragsregels niet van toepassing.

Compliance officer

3.1.5  Communicatie

Het bestuur heeft een compliance officer aangesteld die verant­

Communicatie is een belangrijk thema in de Pensioen­wet:

woordelijk is voor het bewaken van de correcte naleving van de

elk pensioen­fonds dient een adequaat communicatiebeleid te

gedragscode door alle betrokkenen. Als compliance officer treedt

­hebben. Dit communicatiebeleid moet erop gericht zijn de doel­

op mevrouw drs. M. van der Werff van Ernst & Young Advisory.

groepen op begrijpelijke en effectieve wijze voor te lichten over

22

de pensioen­resultaten, het wel en wee van het pensioen­fonds en relevante veranderingen. In 2007 heeft het bestuur het beleid in

Toeslagverlening: voorwaardelijkheidsverklaring & toeslagenlabel

een communicatiebeleidsplan voor 2008-2010 vastgelegd. Onderdeel van dit beleidsplan is het opstellen van een jaarplan.

Voor het behoud van koopkracht moeten pensioen­en stijgen als de prijzen stijgen. Dat heet indexatie of toeslag. Pensioen­en

In de Pensioen­wet zijn de eisen die worden gesteld aan de com­

­kunnen alleen stijgen als er genoeg geld is. Pensioen­uitvoerders

municatie van het pensioen­fonds aangescherpt. Dit geldt voor

(pensioen­fondsen en verzekeraars) moeten duidelijk maken of zij

communicatie naar actieve deelnemers, slapers, pensioen­

voldoende financiële middelen hebben om een toeslag te

gerechtigden en ex-partners van deelnemers en slapers.

­verlenen.

De strengere eisen gelden sinds 1 januari 2008 en hebben vorm gekregen in de zogenoemde gebeurteniscommunicatie.

Sinds 1 januari 2007 dienen de gewekte verwachtingen, de

Hieronder vallen met name de volgende communicatie-uitingen:

financiering en het realiseren van voorwaardelijke toeslagen een

•• welkomstbericht (startbrief);

consistent geheel te vormen. Een pensioen­fonds mag toeslagen

•• beëindigingbericht (stopbrief);

alleen voorwaardelijk toekennen als het in de pensioen­- en uit­

•• scheidingsbericht, en;

voeringsovereenkomst, het pensioen­reglement en alle andere

•• uniform pensioen­overzicht (UPO).

informatieverstrekking een voorwaardelijkheidsverklaring

In april 2008 is het fonds gestart met het verzenden van

opneemt. In deze verklaring wordt het toeslagenbeleid verder

­welkomstberichten aan nieuwe deelnemers volgens de strengere

uitgelegd: de ambities van het pensioen­fonds, de financiering van

eisen. In oktober 2008 hebben alle deelnemers hun pensioen­

de toeslagen en welke toeslagen de laatste drie jaar zijn toege­

overzicht (UPO) 2008 ontvangen. Vanaf maart 2009 gaat het

kend. De toeslagenmatrix van DNB met voorgeschreven teksten

fonds de vernieuwde beëindigingsberichten verzenden. Als laat­

is per 1 januari 2008 verplicht gesteld.

ste, halverwege 2009, volgen de nieuwe scheidingsberichten. Het bestuur heeft al in 2007 aan toezichthouder AFM te kennen gegeven dat de voorgeschreven teksten onvoldoende duidelijk

Brochure

waren. Deelnemers en gepensioneerden zullen moeite hebben de teksten te begrijpen. Medio 2008 heeft de AFM aangepaste

De brochures “Uw pensioen­regeling” en “VNPS Pluspensioen­

teksten voor de voorwaardelijkheidsverklaring voorgeschreven.

regeling” zijn in 2008 herschreven in duidelijke en begrijpelijke

Het bestuur is nog steeds van mening dat deze teksten beter

bewoordingen. Hiermee voldoen zij aan de eisen die de

­zouden kunnen. De nieuwe teksten zijn met ingang van 1 januari

Pensioen­wet stelt. De brochures zijn in oktober 2008 aan alle

2009 opgenomen in de uitingen van het fonds, maar aan de AFM

werkgevers en deelnemers verstuurd en op de website van het

is verzocht om verduidelijkingen toe te staan.

fonds gepubliceerd. Voor duidelijke communicatie over het toeslagenbeleid voerde de Pensioen­wet naast de voorwaardelijkheidsverklaring een toe­ slagenlabel in. Ook het toeslagenlabel helpt om het beleid van een pensioen­fonds begrijpelijker te maken: het bestaat uit een plaatje en een uitleg. Het label vermeldt de toeslag die een

23

pensioen­fonds verwacht bij een gemiddelde prijsstijging van 2%.

Pensioen­planner

Voor deze verwachting heeft het label een normaal scenario en een slechtweerscenario. Hiermee wordt vooral duidelijk gemaakt

In oktober 2008 heeft het bestuur besloten een pensioen­planner

dat het verhogen van pensioen­en niet vanzelfsprekend is.

te introduceren. De pensioen­planner is een rekenprogramma op

Het was de bedoeling dat pensioen­fondsen het toeslagenlabel

de website van het fonds waarmee de deelnemer zelf zijn

vanaf 1 januari 2008 gingen gebruiken. Halverwege 2007 bleek

pensioen­mogelijkheden kan berekenen. Hij kan onder andere

echter al dat dit niet haalbaar zou zijn. Minister Donner van

berekenen wat de consequenties zijn van uitruilen en het

Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft het label eind augustus

­vervroegen van het ouderdomspensioen­. De pensioen­planner

2008 definitief vastgesteld. Pensioen­fondsen zouden per 1 janu­

start medio 2009. Deelnemers worden op diverse wijzen op de

ari 2009 starten met het gebruik van het label. In verband met de

pensioen­planner geattendeerd, onder andere via mailings en

financiële crisis en de gedaalde dekkingsgraden van de pensioen­

­bijeenkomsten bij werkgevers.

fondsen heeft de AFM inmiddels aangegeven dat het toeslagen­ label in 2009 niet gebruikt hoeft te worden. Het pensioen­fonds moet wel op een andere wijze helderheid en duidelijkheid geven

Beeldgebruik

over de indexatieverwachtingen. Het fonds heeft in april 2009 besloten het toeslagenlabel in 2009

In het najaar van 2008 heeft het bestuur gesproken over de aan­

niet te gebruiken en medio 2009 de deelnemers schriftelijk te

passing van beelden en foto’s in de communicatie-uitingen van

informeren over de indexatieverwachting.

het fonds. Het gebruik van nieuwe foto’s en beelden zal de huis­ stijl van het fonds meer identiteit geven en dus herkenbaarder maken. De nieuwe foto’s en beelden worden in 2009 geïntrodu­

Toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM)

ceerd.

De AFM is een relatief nieuwe toezichthouder voor pensioen­ fondsen en concentreert zich in het toezicht op de communicatie

3.1.6  Onafhankelijkheid bestuur

bij pensioen­fondsen. De AFM heeft eind 2007 een zogenaamde “self assessment” aan alle pensioen­fondsen verstuurd. Hierin

Het bestuur stelt zich bij het uitoefenen van zijn bestuurstaak

­verzocht de AFM de fondsen informatie te geven over de wijze

onafhankelijk op. Het zorgt ervoor dat het fonds uitsluitend

waarop communicatie aan deelnemers, gewezen deelnemers en

­handelt ten behoeve van alle belanghebbenden van het fonds.

gepensioneerden plaatsvindt.

Het bestuur weegt deze belangen op een zorgvuldige en even­

In mei 2008 koppelde de AFM de resultaten terug aan het fonds.

wichtige wijze tegen elkaar af en maakt dit inzichtelijk. De

Het fonds behaalde een score van 78 op een schaal van 1 tot 100.

belanghebbenden zijn de deelnemers, de gewezen deelnemers,

Het gemiddelde van alle bedrijfstakpensioen­fondsen was 72. De

de pensioen­gerechtigden en de aangesloten werkgevers. Het

AFM merkte wel op dat verbetering mogelijk is. Op 8 december

bestuur neemt in dit kader een overzicht van de relevante neven­

2008 heeft de AFM een nieuwe self assessment aan de pensioen­

functies op in het jaarverslag (zie paragraaf 2.5).

fondsen verstuurd. Het fonds behaalde hierbij een verbeterde score van 86.

24

3.1.7  Naleving wet- en regelgeving

3.1.9  Uitbesteding pensioen­uitvoering

Het bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regel­

De uitvoeringsorganisatie, Interpolis Pensioen­en, verzorgt de

geving door het fonds.

­uitvoering van de pensioen­administratie, bestuursondersteuning, vermogensbeheer en vastgoedbeheer. Interpolis Pensioen­en bestaat feitelijk uit drie rechtspersonen:

3.1.8  Toezichthouders

•• Interpolis Pensioen­beheer B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Pensioen­beheer);

Sinds de invoering van de Wet op het financieel toezicht staat het fonds onder toezicht van DNB en de AFM. DNB is belast met het prudentieel toezicht en de AFM met het gedragstoezicht. Het prudentieel toezicht richt zich op de financiële soliditeit van

•• Interpolis Pensioen­en Vermogensbeheer B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Vermogensbeheer); •• Achmea Vastgoed B.V. (handelsnaam: Syntrus Achmea Vastgoed).

financiële ondernemingen en draagt bij aan de stabiliteit van de

Het bestuur heeft Syntrus Achmea gemandateerd voor de hieraan

financiële sector. Het door de AFM uitgeoefende gedragstoezicht

verbonden werkzaamheden. Het fonds en Syntrus Achmea

richt zich op ordelijke en transparante marktprocessen, zuivere

­hebben hun afspraken vastgelegd in een beheerovereenkomst.

verhoudingen tussen marktpartijen en zorgvuldige behandeling

Bij deze vierpartijenovereenkomst zijn het fonds en de drie werk­

van cliënten van financiële ondernemingen.

maatschappijen van Syntrus Achmea partij.

Het fonds legt structureel alle wijzigingen in statuten, reglemen­ ten, ABTN en jaarstukken aan DNB voor. DNB toetst benoemin­

Afspraken over de kwaliteit van de dienstverlening zijn vast­

gen van (plaatsvervangende) bestuursleden vooraf. Daarnaast

gelegd in aparte dienstverleningsovereenkomsten (DVO’s) voor

verstrekt het fonds regelmatig algemene informatie in de vorm

pensioen­beheer, vermogensbeheer en vastgoedbeheer. Alle

van enquêtes aan DNB en AFM, bijvoorbeeld in het kader van

overeenkomsten bieden de mogelijkheid om de bestaande dienst­

Pension Fund Governance.

verlening tussentijds aan te passen of nieuwe diensten toe te

Sinds 2006 voert het bestuur intensief overleg met DNB over het

­voegen. Het bestuur en de uitvoerder leggen eventuele nieuwe

toeslagenbeleid, het premiebeleid en de premiekorting. Eind

afspraken altijd contractueel vast.

2007 besloot het bestuur een nieuwe continuïteitsanalyse te

Syntrus Achmea heeft in het verslagjaar elk kwartaal gerappor­

laten uitvoeren, die zou moeten aantonen dat het beleid van het

teerd over de DVO-afspraken, met name over de behandeling van

bestuur volstaat voor de toekomst. De uitkomsten van de

klachten. Syntrus Achmea Vermogensbeheer heeft een jaar­

­continuïteitsanalyse zijn in maart aan DNB toegezonden, in juni

rapportage over 2007 opgeleverd.

volgde de aangepaste ABTN. Naar aanleiding hiervan verzocht DNB in juli om overleg met het bestuur. Dit overleg heeft eind september plaatsgevonden. In de laatste maanden van 2008 heeft het bestuur met DNB ­gesproken over de vormgeving en vastlegging van het premie­ beleid, toe­slagenbeleid en de randvoorwaarden daarvan (zie paragraaf 3.2.3).

25

3.2

Bestuurs- en ledenvergaderingen

3.2.1  Vergaderingen

Toetredingsleeftijd

Het bestuur heeft in het verslagjaar zes keer vergaderd. De verga­

De Pensioen­wet schrijft voor dat de toetredingsleeftijd uiterlijk

deringen werden gehouden op 14 februari, 3 april, 5 juni,

21 jaar dient te zijn, of een latere leeftijd op moment van

24 juni, 9 oktober en 4 december. De ledenvergadering vonden

indiensttreding. Het bestuur heeft besloten de toetredingsleeftijd

op dezelfde data plaats.

per 1 januari 2008 te verlagen van 25 naar 21 jaar. De ­verplichtstelling en het pensioen­reglement zijn hieraan aan­

De agenda’s van het bestuur en de ledenvergadering zagen er in

gepast.

principe hetzelfde uit, waarbij de leden formeel het laatste woord hadden over vaststelling van (wijzigingen in) de statuten en de reglementen en de vaststelling van het jaarverslag.

Wijziging pensioen­reglement Het per 1 januari 2008 geldende pensioen­reglement regelt de

3.2.2  Gevolgen Pensioen­wet

relatie tussen het fonds en de deelnemers. Het bepaalt welke ­aanspraken en verplichtingen de deelnemers aan de pensioen­

De nieuwe Pensioen­wet had in 2007 en 2008 veel invloed op het

regeling hebben.

fonds. De pensioen­regeling, de administratie en de verslagleg­

Het nieuwe reglement bevat onder meer een keuzerecht bij het

ging zijn aan de nieuwe eisen aangepast.

ouderdomspensioen­. Deelnemers kunnen dit geheel of gedeelte­ lijk omzetten in partnerpensioen­op de pensioneringsdatum of bij het eindigen van de deelneming. Het bestuur heeft besloten dit keuzerecht in te voeren per 1 ­januari 2008 en het niet te beperken tot pensioen­aanspraken die zijn opgebouwd na inwerkingtreding van de Pensioen­wet. De keuze wordt standaard aangeboden bij beëindiging van de deelneming en in het laatste jaar voor ingang van het ouderdomspensioen­. Daarnaast zijn verschillende informatieverplichtingen in het pensioen­reglement opgenomen: •• Het fonds stuurt de nieuwe deelnemer binnen drie maanden na aanvang van de deelneming (uiterlijk drie maanden na het bereiken van de toetredingsleeftijd) een startbrief. Hierin staat onder andere informatie over de basispensioen­regeling en de toeslagverlening; •• Het fonds informeert de deelnemer binnen drie maanden na een wijziging van het pensioen­reglement die ertoe leidt dat de verplichte informatie in de startbrief wijzigt.

26

•• Het fonds informeert gewezen deelnemers, gewezen partners

Afkoop kleine pensioen­en

en pensioen­gerechtigden binnen drie maanden na een wijzi­ ging van het toeslagbeleid over die wijziging; •• Op verzoek verstrekt het fonds het pensioen­reglement, het

De Pensioen­wet bepaalt dat pensioen­fondsen kleine pensioen­en van gewezen deelnemers mogen afkopen. Kleine pensioen­en zijn

jaarverslag, de jaarrekening, de uitvoeringsovereenkomst,

pensioen­uitkeringen van minder dan € 406,44 op jaarbasis

informatie over beleggingen, de verklaring van beleggings­

(bedrag 2008). Het fonds mag deze pensioen­en afkopen twee

beginselen, het korte- of langetermijnherstelplan, informatie

jaar nadat de deelneming is geëindigd. De gewezen deelnemer

over de hoogte van de dekkingsgraad, informatie over een

kan daartegen geen bezwaar maken. Met ingang van 1 januari

­aanwijzing door de toezichthouder en over de aanstelling van

2008 is in het Pensioen­reglement opgenomen dat kleine

een bewindvoerder.

pensioen­en worden afgekocht. Voor deelnemingen die zijn geëindigd vóór 1 januari 2007

Uitvoeringsreglement

(datum van invoering van de Pensioen­wet) gelden andere wette­ lijke regels. Een pensioen­fonds mag dan besluiten tot afkoop,

Het bestuur heeft in december 2007 een uitvoeringsreglement

maar de gewezen deelnemer kan hiertegen bezwaar maken.

vastgesteld dat per 1 januari 2008 in werking trad.

Halverwege 2007 heeft het bestuur voorlopig besloten om

Dit reglement, dat de afspraken tussen de werkgever en de

gewezen deelnemers met een pensioen­tot € 100 in de komende

pensioen­uitvoerder regelt, beschrijft onder meer:

vijf á negen jaar een afkoopaanbod te doen. De groep met een

•• de wijze waarop het fonds de verschuldigde premie vaststelt;

opgebouwd pensioen­tussen de € 100 en de afkoopgrens krijgt

•• de wijze waarop en de termijnen waarin de verschuldigde

bij pensionering een afkoopaanbod.

premie moet worden voldaan; •• de informatie die de werkgever aan de pensioen­uitvoerder moet verstrekken; •• de procedures die gelden bij het niet-nakomen van premiebetalingsverplichtingen door de werkgever; •• de uitgangspunten en procedures die gelden bij de besluit-

In 2008 zijn de discussies over afkoop bij alle pensioen­fondsen door een tweetal zaken in een ander licht komen te staan. Allereerst zijn de vakbonden, waaronder FNV Bondgenoten, een discussie gestart over de wenselijkheid van afkoop van kleine pensioen­en. De FNV doelde daarbij vooral op gevallen waarin

vorming over vermogenstekorten, vermogensoverschotten

een gewezen deelnemer meerdere kleine pensioen­en heeft die

en winstdeling;

net onder de afkoopgrens vallen. Bij afkoop zou dit betekenen dat

•• de mogelijkheid om premiekorting te verlenen;

die persoon in totaal een redelijk pensioen­heeft opgebouwd,

•• de voorwaarden en procedures voor vrijstelling van verplichte

maar door afkoop uiteindelijk weinig of geen pensioen­overhoudt

deelname aan het fonds.

na zijn 65ste. Daarnaast is door de kredietcrisis bij een groot aan­ tal pensioen­fondsen een situatie van onderdekking ontstaan. In zo’n situatie kan het voor een pensioen­fonds ongunstig zijn om kleine pensioen­en af te kopen. Ook om die reden kan een pensioen­fonds besluiten oude slapende pensioen­en vooralsnog niet af te kopen.

27

Eind 2008 heeft het bestuur besloten om alle gewezen deel­

In dezelfde periode liep de uitvoering van een consistentietoets

nemers met bestaande, vóór 1 januari 2007 opgebouwde rechten

aan de hand waarvan moet worden beoordeeld of een pensioen­

tot € 100 in 2009 een afkoopaanbod te doen.

fonds voldoet aan de consistentie-eis bij voorwaardelijke toeslag­ verlening. Bij voorwaardelijke toeslagverlening moeten de gewekte verwachtingen, de financiering en het realiseren van

3.2.3  Premie- en toeslagenbeleid

voorwaardelijke toeslagen een consistent geheel vormen. Uitgangspunt is dat de bij de deelnemers gewekte verwachtingen

In 2005 heeft het fonds een nieuwe ALM-studie uitgevoerd,

in voldoende mate waargemaakt moeten kunnen worden. De

waarbij rekening is gehouden met het Financieel Toetsingskader

Minister van SZW vond onvoldoende duidelijk hoe de pensioen­

(FTK). Deze studie is in 2006 afgerond en uitvoerig behandeld.

fondsen de consistentie-eis concreet invulling wilden geven.

Op basis hiervan heeft het bestuur een nieuwe financiële opzet

Daarom is medio 2008 de consistentietoets ingevoerd.

van het premiebeleid, toeslagenbeleid, beleggingsbeleid en de

Een pensioen­fonds voert de consistentietoets minimaal eens

pensioen­regeling gemaakt. Begin 2007 is op basis van die

per drie jaar samen met de continuïteitsanalyse uit. Van een

nieuwe financiële opzet een vernieuwde ABTN vastgesteld.

‘­consistent geheel’ is sprake als op basis van de continuïteits­ analyse:

Over de nieuwe financiële opzet heeft het fonds in 2007 regel­

a. het pensioen­fonds, uitgaande van het vereiste eigen

matig overleg gevoerd met DNB. Aan het eind van het jaar bleek

­vermogen over een periode van 15 jaar, een toeslagverlening

dat DNB een uitgebreide continuïteitsanalyse nodig vond om aan

verwacht, die in voldoende mate aansluit bij de toeslag­

te tonen dat de premiekorting gerechtvaardigd is.

ambitie, en;

Begin 2008 is de continuïteitsanalyse door Watson Wyatt B.V.

b. het pensioen­fonds, uitgaande van het minimaal vereiste eigen

uitgevoerd. Het bestuur concludeerde dat de analyse onder

vermogen, verwacht dat het herstelvermogen van het fonds

andere aantoonde dat:

voldoende is om de dekkingsgraad binnen een periode van

•• de kansen op dekkings- en reservetekort klein waren en binnen de gangbare normen lagen; •• de verwachte toeslagverlening rond de 90% van de toeslagam­ bitie lag; •• de premiekorting verantwoord was.

15 jaar op het vereiste eigen vermogen te brengen. In opdracht van het bestuur heeft Watson Wyatt de consistentie­ toets eind november 2008 uitgevoerd. Uit de toets is gebleken dat het herstelvermogen van het fonds, in de huidige financiële opzet, onvoldoende is.

De uitkomsten van de continuïteitsanalyse zijn in maart 2008 aan DNB toegezonden en in juni volgde de aangepaste ABTN. Naar

Het bestuur heeft op basis van deze uitkomst in december een

aanleiding hiervan verzocht DNB in juli om een overleg met het

voorlopig besluit genomen ten aanzien van het toeslagen- en

bestuur. Dit overleg heeft eind september plaatsgevonden.

­premiebeleid voor 2009: door het verhogen van de dekkings­

DNB concludeerde na dit overleg dat aanpassing van het premie-

graad-grens voor het verlenen van toeslagen is het verlenen van

en toeslagenbeleid niet nodig was. Wel moest het beleid en de

een premiekorting in 2009 opnieuw mogelijk.

ambitie beter en helderder vastgelegd worden in de reglementen

Begin 2009 is hierover overleg gevoerd met DNB. De toezicht­

en de ABTN. De belangrijkste conclusie was dat het innen van

houder heeft geen goedkeuring over dit beleid voor 2009

een kostendekkende premie het uitgangspunt moet zijn.

­uitgesproken, maar laat dit afhangen van een nieuwe financiële opzet voor 2010 en verder.

28

Het jaar 2009 zal gebruikt worden om de aanpassingen door te

Dekkingsgraad

rekenen en overleg te voeren met cao-partners. Per 1 januari 2010 hoopt het bestuur een nieuwe financiële opzet te kunnen

De dekkingsgraad is, kort gezegd, de verhouding tussen het

invoeren.

­vermogen van een pensioen­fonds en de verplichtingen van een pensioen­fonds op korte en langere termijn. De dekkingsgraad geeft aan hoeveel euro’s het pensioen­fonds in kas heeft tegen­

3.2.4  Kredietcrisis en de gevolgen daarvan

over de contante waarde van elke euro die het (straks) moet ­uitkeren.

Dekkingsgraad van het fonds fors gedaald Er zijn twee effecten die de dekkingsgraad in 2008 sterk hebben Door de kredietcrisis zijn niet alleen de aandelenbeurzen, maar

doen dalen. Ten eerste is het vermogen van het fonds afgenomen

ook de lange rentes fors gedaald. Het fonds is hiervoor niet

door de dalende beurskoersen. Beleggen op de beurs is voor het

immuun gebleken. Dit vertaalde zich in een forse daling van de

fonds – in ieder geval voor een deel van het vermogen – nood­

dekkingsgraad aan het einde van 2008 tot 116%. Aan het einde

zakelijk: het fonds behaalt anders op langere termijn onvol­

van 2007 was de dekkingsgraad nog 165%. Ondanks de daling

doende rendement. Een tweede factor betreft de verplichtingen

was er ultimo 2008 geen reservetekort en heeft het fonds per

van het fonds: deze zijn gestegen door de dalende marktrente.

1 januari 2009 volledige toeslagen verleend over de opge­

Hoe werkt dit precies? Een pensioen­fonds gaat de verplichting

bouwde en ingegane pensioen­en.

aan om later bij pensionering een uitkering te doen. Voor een ­uitkering over 40 jaar hoeft een pensioen­fonds nu niet het hele bedrag in kas te hebben. Het kan immers nog over een lange periode ­rendement halen. Hoe hoog het rendement de komende 40 jaar zal zijn is nog onduidelijk. En toch moet het fonds een schatting maken. Daarvoor gebruikt het de langetermijnrente. Mede als gevolg van de kredietcrisis is die rente in het verslagjaar flink gedaald. Daardoor rekent het fonds op een lager rendement en moet het nu meer geld in kas hebben om straks dezelfde uit­ kering te kunnen doen. De Pensioen­wet stelt regels voor het geval de dekkingsgraad van een pensioen­fonds onvoldoende is. Pensioen­fondsen zijn ver­ plicht een “onderdekking” of “reservetekort” direct te melden bij De Nederlandsche Bank (DNB). Het fonds heeft een onder­ dekking als de dekkingsgraad lager is dan 105%, en een reserve­ tekort als de dekkingsgraad lager is dan het vereist eigen vermogen (per 31 december 2008 112%). In 2008 heeft het fonds op geen enkel moment een reservetekort gehad, dus ook geen onderdekking.

29

Opschorten waardeoverdracht bij dekkingsgraad onder 100%

Reservetekort op 1 april 2009 Uit de dekkingsgraden die ultimo het 1e kwartaal van 2009 aan

Als een werknemer van baan verandert mag hij zijn pensioen­

DNB zijn opgeleverd, is gebleken dat bij het fonds een reserve­

overdragen naar zijn nieuwe pensioen­fonds. Dit heet waarde­

tekort is ontstaan. Een reservetekort houdt in dat de dekkings­

overdracht. Als de dekkingsgraad van een pensioen­fonds lager is

graad lager is dan het vereist eigen vermogen. De gerapporteerde

dan 100% mag een pensioen­fonds waardeoverdrachten echter

dekkingsgraad bedraagt 112,2% bij een vereiste dekkingsgraad

niet uitvoeren. Het moet deze volgens de Pensioen­wet

van 114,6%.

“­opschorten”. Deze verplichting geldt voor inkomende en

Het bestuur moet uiterlijk 29 augustus 2009 een langetermijn­

­uitgaande waardeoverdrachten, en ongeacht de fase waarin de

herstelplan indienen bij DNB, tenzij op het moment van vast­

waardeoverdracht zich bevindt. Dus ook als de offerte is uitge­

stellen van het herstelplan geen sprake meer is van een tekort.

bracht en geaccepteerd. Ondanks het feit dat het fonds zelf nog

In die situatie dient het fonds met behulp van een continuïteits­

over een ruim voldoende dekkingsgraad beschikt, kon het waar­

analyse aan te tonen dat het fonds naar verwachting structureel

deoverdrachten aan het eind van 2008 vaak niet uitvoeren. In

boven de vereiste dekkingsgraad uitkomt. In het langetermijn­

veel gevallen had het ontvangende of overdragende pensioen­

herstelplan worden onder andere opgenomen de concrete maat­

fonds namelijk een te lage dekkingsgraad om te mogen mee­

regelen waardoor het eigen vermogen van het fonds binnen

werken aan waardeoverdrachten.

15 jaar weer voldoet aan de wettelijke vereisten.

De overheid werkt aan een Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB) met nieuwe bepalingen over het opschorten en herleven van waardeoverdrachten. Pas in juli 2009 zal het inhoudelijk beleid bekend worden gemaakt. Het lijkt er op dat het in de ­toekomstige regeling eerder wordt toegestaan om ontvangen aanvragen voor waardeoverdrachten nog af te ronden als de ­dekkingsgraad onder de 100% zakt. Ook zal de regelgeving waarschijnlijk ingaan op de mogelijkheid een nieuwe over­ drachtsdatum te kiezen om de effecten van bijvoorbeeld een afstempeling ook op deze pensioen­opbouw van toepassing te laten zijn. Vooralsnog blijft bij herleving van waardeoverdrachten de bestaande overdrachtsdatum van toepassing.

30

3.3

Externe ontwikkelingen

3.3.1  Pensioen­register van start

3.3.2  F  VP-bijdrageregeling verlengd tot 1 januari 2011

In de Pensioen­wet is bepaald dat er een landelijk pensioen­ register komt. Op 7 mei 2008 is de Stichting Pensioen­register

De Stichting Financiering Voortzetting Pensioen­verzekering

opgericht, een samenwerkingsverband van de pensioen­koepels,

(FVP) helpt werklozen van 40 jaar en ouder pensioen­op te

verzekeraars en Sociale Verzekeringsbank. De stichting gaat de

­bouwen. FVP heeft in december 2008 bekendgemaakt dat de

ontwikkeling van het Pensioen­register begeleiden. De kosten

FVP-regeling een jaar langer zal blijven bestaan. De regeling

worden gedragen door de pensioen­sector zelf. Het is de bedoe­

loopt nu door tot 1 januari 2011. Werknemers die vóór 2011 in

ling dat het register per 1 januari 2011 van start gaat. Het register

de WW terechtkomen kunnen nog een FVP-bijdrage aanvragen.

gaat alle Nederlandse pensioen­regelingen via internet toeganke­

Werknemers die daarna WW-gerechtigd worden niet meer.

lijk maken. Iedereen tussen de 15 en 65 jaar met een burger­ servicenummer en een DigiD kan straks inloggen en een overzicht opvragen van zijn eigen pensioen­regelingen en AOW-

3.3.3  Europese ontwikkelingen

rechten. Zo kan iedere Nederlander straks duidelijk zien hoe hoog zijn totale oudedagsvoorziening is, bij welk fonds het

De Algemene Pensioen­Instelling

pensioen­is opgebouwd en waar hij terecht kan voor meer ­informatie.

Het idee voor de introductie van een nieuw pensioen­vehikel naast pensioen­fondsen en verzekeraars ligt al enkele jaren in de broed­ machine. Met de introductie van de Algemene Pensioen­Instelling (API) zou Nederland een nieuw financieel exportproduct rijk zijn. Iedereen lijkt het er over eens te zijn dat Nederlandse pensioen­ kennis buiten de landsgrenzen ook succesvol ingezet kan worden. Toch loopt de invoering van de API minder voorspoedig dan ver­ wacht. Er is gedurende het proces gekozen voor een gefaseerde introductie. De eerste stap is de zogenaamde Premie Pensioen­ Instelling (PPI). Dit vehikel mag alleen zuivere premieregelingen uitvoeren. Deze regelingen kenmerken zich door het ontbreken van enig verzekeringstechnisch risico. Dus het vehikel voorziet niet in verzekering van levenslang pensioen­, nabestaanden­ pensioen­of arbeidsongeschiktheidspensioen­. In de PPI wordt het pensioen­vermogen opgebouwd en op profes­ sionele wijze belegd. Via de PPI zou het vermogen alleen in één keer uitgekeerd kunnen worden. Als het opgebouwde vermogen na de pensioen­gerechtigde leeftijd maandelijks moet worden uit­ gekeerd, dient het vermogen eerst te worden overgedragen aan een erkende verzekeraar. De PPI lijkt voor Nederlandse pensioen­enregelingen niet interessant, maar trekt vooral aan­

31

dacht uit Zuid en Oost Europa. Begin 2009 zal het wetsvoorstel aan de Tweede Kamer worden aangeboden door minister Bos.

Europese richtlijn waardeoverdracht (Portability richtlijn)

De volgende fase is de volwaardige Algemene Pensioen­ Instelling. De API mag zogenaamde Defined Benefit regelingen

Op Europees niveau wordt onderhandeld over een richtlijn voor

uitvoeren, zoals we die in Nederland veel kennen. Deze moet ook

internationale waardeoverdracht. Om de arbeidsmobiliteit in

concurrerend kunnen zijn ten opzichte van buitenlandse

Europa te vergroten zou het makkelijker moeten worden om

pensioen­instellingen. De ruimte die de Europese pensioen­

pensioen­over te dragen tussen lidstaten. De onderhandelingen

richtlijn biedt moet optimaal benut worden. De eisen in aanvul­

over de nieuwe richtlijn blijken een langdurig en moeizaam pro­

ling op de richtlijn dienen zoveel mogelijk beperkt te blijven.

ces. Nederland was het begin 2007 niet eens met de tekst voor

Voor een API gelden beperktere eisen ten opzichte van de

het eerste concept van de zogenaamde portability richtlijn. De

Pensioen­wet. Een ruimere productafbakening is een belangrijke

Europese Commissie heeft op 9 oktober 2007 een herzien richt­

eigenschap van de API. Ook de mogelijkheid om meerdere rege­

lijnvoorstel gepresenteerd. Over de nieuwe tekst is in 2008 geen

lingen met gescheiden vermogens uit te voeren (volgens de

overeenstemming bereikt. Vanwege de stagnatie in het besluit­

Pensioen­wet moet een pensioen­fonds één financieel geheel zijn)

vormingsproces opperen sommigen ervoor om de conceptricht­

is een voordeel van het nieuwe vehikel. Eind 2009 zou de wet­

lijn volledig in de ban te doen en opnieuw te beginnen. Toch zijn

geving voor de API gereed moeten zijn. Haast is geboden omdat

alle lidstaten het erover eens dat de richtlijn er zo snel mogelijk

Luxemburg, Ierland en België al veel verder zijn met hun grens­

moet komen.

overschrijdende dienstenaanbod. De gevolgen van grensoverschrijdende pensioen­ontwikkelingen zijn nog moeilijk in te schatten. In eerste instantie zullen vooral multinationals gebaat zijn met de creatie van één pensioen­vehikel voor al hun werknemers in diverse lidstaten. Omdat pensioen­ fondsen over te grenzen kijken, zullen de toezichthouders ook nauwer gaan samenwerken. De Europese koepel CEIOPS, Comitee of European Insurance and Occupational Pensions, zal daarom ook meer macht en middelen krijgen om toe te zien op de grensoverschrijdende activiteiten. Ook moet hiermee worden voorkomen dat de Europese pensioen­richtlijn wordt misbruikt om aan het lokale toezicht te ontkomen.

32

3.4

Uitvoering van de pensioen­regeling

3.4.1  Kenmerken pensioen­regeling

PlusPensioen­regeling

De pensioen­regeling is een uitkeringsovereenkomst in de vorm

Naast de pensioen­regeling van het fonds kunnen deelnemers met

van een middelloonregeling. De pensioen­uitkering is gebaseerd

ingang van 1 januari 2003 premies inleggen voor extra pensioen­:

op het gemiddelde salaris dat verdiend werd in de sigaren­

de PlusPensioen­regeling (voorheen Pensioen­spaarregeling).

industrie. Met ingang van 1 januari 2008 is de toetredingsleeftijd

Deze regeling heeft het karakter van een premieovereenkomst.

21 jaar.

De ingelegde premies worden belegd en volgen het fonds­

Deelname aan de regeling is voor werknemers in de sigaren­

rendement. In 2008 is hier voor het eerst verlies op geleden.

industrie verplicht. Uitzondering hierop zijn werknemers die een

Eind 2008 maakten 224 werknemers gebruik van deze regeling.

salaris ontvangen dat boven de cao-schalen ligt. Het opbouwpercentage was in 2008 1,75% van de pensioen­ grondslag en de franchise bedroeg € 15.048.

3.4.2  Toeslagenbeleid

Voor eventuele nabestaanden is een partnerpensioen­of wezenpensioen­ verzekerd. Het partnerpensioen­bedraagt 70%

Het bestuur streefde er in 2008 naar om de opgebouwde

van het ouderdomspensioen­. Het wezenpensioen­bedraagt 14%

pensioen­aanspraken van de deelnemers jaarlijks aan te passen op

van het ouderdomspensioen­en wordt uitgekeerd tot 18 jaar.

basis van de ontwikkeling van de lonen in de van toepassing

Kinderen die recht hebben op een studiefinanciering ontvangen

zijnde CAO voor de Sigarenindustrie en de pensioen­rechten van

tot hun 27ste jaar wezenpensioen­. Als beide ouders overleden

de gewezen deelnemers en de ingegane pensioen­en aan de hand

zijn bedraagt het wezenpensioen­28%.

van het CBS-consumentenprijsindexcijfer alle huishoudens. Voor

De deelnemer kan op de pensioen­datum het recht van zijn totale

deze voorwaardelijke toeslagen is de Indexatie bestemmingsre­

partnerpensioen­ omruilen in extra ouderdomspensioen­.

serve gevormd. Dit beleid komt overeen met variant D4 van de

De deelnemer kan bij vervroeging van zijn pensioen­ ook beslui­

toeslagenmatrix.

ten vooralsnog slechts gedééltelijk van zijn pensioen­gebruik te

Het bestuur hanteert als leidraad de volgende indexatiestaffel:

maken.

•• bij een dekkingsgraad lager dan 105%: geen toeslag

Voor de pensioen­regling moest in 2008 premie worden betaald

•• bij een dekkingsgraad hoger dan 105%: volledige toeslag,

over de pensioen­grondslag (salaris minus franchise). Werkgevers

zolang de Indexatie bestemmingsreserve positief is

en werknemers betalen reglementair ieder 50% van de premie.

Het toeslagenbeleid kent de mogelijkheid van inhaalindexatie tot

Er geldt een (gedeeltelijke) premievrijstelling in geval van een

maximaal 5 jaar terug om deelnemers te compenseren voor

(gedeeltelijke) WAO- of WIA-uitkering.

enkele jaren mindere beleggingsopbrengsten of een scherpe daling van de nominale rentetermijnstructuur. Uit de continuïteitsanalyse van februari 2008 blijkt dat de toe­ komstige toeslagverlening naar verwachting ruim 95% van de maatstaf zal zijn. Deze verwachting zal ook in het toeslagenlabel worden meegenomen. Met ingang van 1 januari 2009 is het toeslagbeleid gewijzigd. (zie paragraaf 3.2.3.)

33

3.4.3  Premiebeleid Het fonds financiert de pensioen­regeling met een doorsnee­ premie. Begin 2007 hebben cao-partijen in overleg met het bestuur een nieuw premiebeleid vastgesteld. De pensioen­premie stijgt jaarlijks met 0,5% tot de (gedempte) kostendekkende ­premie van 16% (berekening uit 2006) is bereikt. Op basis ­hiervan is de premie voor 2008 vastgesteld op 10,5%. Het fonds toetst periodiek of de niet-kostendekkende premie tot een ­verantwoorde financiële positie blijft leiden. DNB heeft in 2008 aangegeven dat momenteel niet voldaan wordt aan de randvoorwaarden om premiekorting te verlenen. Het beleid moet in 2009 op dit punt dus worden aangepast.

34

3.5

Ontwikkelingen ten aanzien van (gewezen) deelnemers en pensioen­ gerechtigden

Mutatieoverzicht boekjaar deelnemers

gewezen deel­

arbeids­

gepensio-

nemers

ongeschikte

neerden

totaal

deelnemers Stand per 1 januari 2008

679

9.337

162

1.681

11.859

Toetreding / hertoetreding

128

-26

-

-

102

Pensionering

-10

-667

-10

540

-147

Arbeidsongeschiktheid

-1

-1

2

-

-

Revalidering

-

-

-

-

-

Overlijden

-1

-44

-3

-113

-161

Premievrij gemaakt door uitdienst

-91

91

-

-

-

Waardeoverdracht

-

-15

-

-

-15

Afkoop emigratie / klein pensioen­

-

-

-

-424

-424

Beëindiging wezenpensioen­

-

-

-

-1

-1

Overige oorzaken

5

7

-

-18

-6

Stand per 31 december 2008

709

8.682

151

1.665

11.207

Bedragen x € 1.000

2008

2007

2006

2005

2004

Ouderdomspensioen­

2.159

2.033

1.866

1.746

1.681

Partnerpensioen­

838

746

642

625

600

Uitgekeerde bedragen

35

Prepensioen­

-

-

13

-

-

Wezenpensioen­

9

5

6

7

4

Afkoop emigratie

-

-

-

-

-

Afkoop bij ingang uitkering

145

232

234

315

278

Totaal

3.151

3.016

2.761

2.693

2.564

Aanspraken gepensioneerden ultimo boekjaar Bedragen x € 1.000

2008

2007

2006

2005

2004

Ouderdomspensioen­ Mannen

1.771

1.586

1.554

1.498

1.449

Vrouwen

450

400

374

298

257

Partnerpensioen­ (vrouw)

664

600

584

571

550

Partnerpensioen­ (man)

75

68

57

49

47

Wezenpensioen­

7

5

6

6

6

Totaal

2.967

2.658

2.575

2.422

2.309

2008

2007

2006

2005

2004

Mannen

663

682

718

746

785

Vrouwen

321

321

316

269

260

Partnerpensioen­ (vrouw)

627

633

658

689

710

Partnerpensioen­ (man)

44

40

37

29

28

Wezenpensioen­

10

5

7

7

8

Totaal

1.665

1.681

1.736

1.740

1.791

Aantallen pensioen­en in uitkering ultimo boekjaar

Ouderdomspensioen­

36

Individuele waardeoverdracht aantal

overdrachtswaarde (bedragen x € 1.000)

2005 Uitgaande overdrachten

16

Inkomende overdrachten

9

€ 119 €

92

2006 Uitgaande overdrachten

13

€ 167

Inkomende overdrachten

2

€ 5.455

Uitgaande overdrachten

24

€ 168

Inkomende overdrachten

4

2007 €

54

2008 Uitgaande overdrachten

15

€ 145

Inkomende overdrachten

13

€ 143

Bij de inkomende overdrachten in 2006 zijn de waardeoverdrachten (€ 5.438) uit het voormalige Prepensioen­fonds van de sigaren­ industrie (VPS) inbegrepen.

Pensioen­opbouw tijdens werkloosheid Deelnemers die werkloos zijn geworden komen onder bepaalde voorwaarden in aanmerking voor een bijdrage voor de voortzetting van de opbouw van hun pensioen­aanspraken. Deze bijdrage wordt verstrekt door de Stichting FVP. Voor het onderstaande aantal ­personen is in het jaar een (of meer) bijdrage(n) ontvangen. Opbouw tijdens WW

37

Jaar

aantal

2005

13

2006

26

2007

25

2008

32

Vrijwillige voortzetting van de deelneming Deelnemers hebben de mogelijkheid om bij beëindiging van de deelneming voor 65-jarige leeftijd de deelneming voor eigen rekening tegen de normale premie voort te zetten. Sinds 2001 is wettelijk bepaald dat een vrijwillige voortzetting maximaal drie jaren mag duren. Vrijwillige voortzetting Jaar

aantal

premie

2005

2

€ 1.472

2006

1

€

993

2007

-

€

-

2008

-

€

-

Pensioen­opbouw tijdens arbeidsongeschiktheid Voor deelnemers die arbeidsongeschikt zijn geworden wordt de pensioen­opbouw vanaf de eerste WAO-dag of WIA-dag zonder ­verdere premiebetaling voortgezet. Opbouw tijdens WAO/WIA Jaar

aantal

opbouw

2005

192

€ 27

2006

179

€ 25

2007

162

€ 30

2008

151

€ 34

(bedragen x € 1.000)

38

Deelnemers PlusPensioen­regeling Met ingang van 1 januari 2003 is de PlusPensioen­regeling (voorheen pensioen­spaarregeling) in de sigarenindustrie van kracht. Met deze regeling van het fonds kunnen de aangesloten werkgevers een aantrekkelijker arbeidsvoorwaardenpakket aanbieden. Werknemers krijgen meer keuzemogelijkheden in hun oudedagsvoorzieningen. Deelnemers kunnen kiezen voor een aanvulling op het reguliere ouderdoms- en partnerpensioen­bij het fonds of een eerdere ingangsdatum van het ouderdomspensioen­.3 aantal deelnemers

aantal deelnemers die

totale inleg3

in het jaar inlegden

(x € 1.000)

31 december 2006

260

168

€ 177

31 december 2007

262

153

€ 129

31 december 2008

223

141

€ 148

3  Acht procent van de inleg komt ter dekking van de kosten toe aan het fonds

39

3.6

Vermogensbeheer

3.6.1  Terugblik wereldeconomie

Overheden en centrale banken probeerden de crisis te bezweren

De financiële sector in grote problemen Nu faillissementen bij banken dreigden, vervulden de centrale Het hele jaar 2008 stond in het teken van de wereldwijde finan­

banken hun functie van “lender of last resort”. Overheden traden

ciële crisis. De situatie bij veel financiële instellingen verslech­

actief op en nationaliseerden financiële instellingen, zoals

terde in een kort tijdsbestek en het systeem schudde op haar

American International Group en Fortis. Wereldwijd namen

grondvesten. Er kwam een einde aan het zelfstandig voortbestaan

­overheden en centrale banken daarnaast diverse andere maat­

van een fors aantal financiële instellingen, met als dieptepunt het

regelen, waaronder het Troubled Assets Relief Program

faillissement van Lehman Brothers. Daarnaast deden veel instel­

(“TARP”). Er werd een plan gelanceerd om de balansen van

lingen een beroep op de centrale banken of overheden voor

financiële instellingen via kapitaalinjecties te versterken en zo de

financiële ondersteuning. De totale verwachte verliezen voor

kredietverlening weer op gang te helpen. Veel centrale banken,

financiële instellingen zijn gedurende 2008 continu naar boven

waaronder de Europese Centrale Bank, verlaagden de rente.

bijgesteld en wereldwijd opgelopen tot meer dan USD 1 biljoen.

Zo werd de korte beleidsrente in de VS tot bijna 0% verlaagd.

De terughoudendheid van banken om geld uit te lenen belem­

De Federal Reserve kondigde aan beleggingen te gaan opkopen

mert de economische groei wereldwijd.

(onder meer hypotheekgerelateerde producten en staats­ obligaties). Deze en andere maatregelen hadden tot doel een implosie van het financiële systeem te voorkomen.

Diverse landen in recessie Het uitbreken van een kredietcrisis werd vorig jaar als een van de

Paniek beheerste de financiële markten

risico’s gezien. Daarnaast werd wereldwijd een afkoeling van de economische groei verwacht. Dit bleek in de eerste helft van

Ondanks alle steunmaatregelen bleef er sprake van een algehele

2008 ook het geval te zijn. Optimisten wezen op stabiliserende

aversie tegen het nemen van risico’s op de financiële markten.

factoren die een recessie zouden kunnen voorkomen, zoals de

Vrijwel alle risicovolle beleggingscategorieën hadden in 2008 last

gezonde financiële positie van het bedrijfsleven en de fiscale

van negatieve rendementen. Na het faillissement van Lehman

­stimulansen die waren aangekondigd. Maar de kredietcrisis

Brothers werd gevreesd voor een ineenstorting van het financiële

kwam er toch. Vooral het faillissement van Lehman Brothers

systeem en ontstond wereldwijd paniek. De beweeglijkheid van

bleek grote gevolgen te hebben. De kredietmarkten bevroren als

de markten (“volatiliteit”) steeg gedurende het jaar tot extreme

gevolg van de vertrouwenscrisis en de wereldeconomie kwam tot

hoogte, maar herstelde aan het eind van het jaar weer enigszins

stilstand. De Verenigde Staten zijn nu officieel in recessie, net als

van de recordniveaus.

diverse Europese landen en Japan. Opmerkelijk was de grote snelheid waarmee de gebeurtenissen elkaar in 2008 opvolgden en de heftigheid waarmee financiële markten reageerden.

40

3.6.2  Gevoerd beleid Portefeuillewaarde De waarde van de portefeuille en de verdeling van het vermogen over de verschillende beleggingscategorieën aan het einde van het jaar 2008 ten opzichte van 2007 wordt weergegeven in onderstaande tabel: 2008

Bedragen in miljoenen euro’s bedrag

percentage

2007 bedrag

percentage

Aandelen

32,6

36,6%

54,4

45,8%

Vastrentende waarden

32,7

36,7%

45,4

38,2%

Alternatieve beleggingen

1,5

1,7%

0,1

0,1%

Direct vastgoed

17,8

19,9%

17,0

14,3%

Liquide middelen

4,5

5,1%

1,9

1,6%

Totaal

89,1

100,0%

118,8

100,0%

Totaal incl. waarde hedges

115,9

128,6

Aansluiting met de jaarrekening In bovenstaande tabel wordt een voor vermogensbeheer gebruikelijke rubricering gehanteerd die echter afwijkt van die in de jaarreke­ ning. De aansluiting is als volgt: •• de post Alternatieve beleggingen bestaat uit de beleggingen in private equity en commodities. In de jaarrekening worden deze geru­ briceerd onder Overige beleggingen en Aandelen; •• de post Liquide middelen bestaat uit banksaldi en beleggingen in een geldmarktfonds, deze laatste is in de jaarrekening terug te vin­ den onder Overige beleggingen; •• overige schulden die niet in beheer zijn bij vermogensbeheer zijn niet in bovenstaande opstelling begrepen; •• de beleggingen volgens bovenstaand overzicht zijn inclusief de beleggingen voor rekening en risico van deelnemers; en •• de post waarde hedges bestaat, naast de waarde van de valuatahedge, uit het totaal van renteproducten (zoals het Liability Overlay Fund) die ten behoeve van de rentehedge worden aangehouden. In de jaarrekening worden de onderliggende posities van deze hedge gerubriceerd onder derivaten en overige schulden.

41

Performance Onderstaande tabel geeft de performance weer uitgesplitst naar de verschillende categorieën waarin door het pensioen­fonds wordt belegd. portefeuille 2008

benchmark 2008

Aandelen

-38,9%

-39,0%

Vastrentende waarden

-0,2%

2,2%

Alternatieve beleggingen

-44,4%

-19,2%

Direct vastgoed

4,1%

3,3%

Liquide middelen

0,1%

3,9%

Totaal

-19,3%

-18,0%

Totaal incl. resultaat hedge

-7,8%

- 6,8%

Tactische asset allocatie

jaar respectievelijk 45%, 36% en 26% lager af ten opzichte van

Het fonds voert een tactisch asset allocatie beleid (“TAA-

2007 (gemeten in euro’s). De aandelenmarkt in de regio Pacific

beleid”). De beleggingsportefeuille van het fonds omvatte aan

ex Japan en de opkomende landen lieten een nog negatiever ren­

het begin van het jaar een beperkte overweging op aandelen ten

dement zien van respectievelijk 50% en 51%. Als gevolg hiervan

koste van obligaties. Na de daling van de aandelenmarkten in

daalde het percentage van aandelen in het totale vermogen van

2007 leken aandelen ondanks de minder gunstige economische

het fonds sterk. Alle bedrijfssectoren sloten het jaar af met een

vooruitzichten beter gewaardeerd dan obligaties. De financiële

negatief resultaat, met name de financiële en cyclische sectoren.

crisis zette echter onverwacht hard door en had een zware impact op de financiële markten. Eind augustus werd besloten een groot

De aandelenportefeuille kende uiteindelijk een sterk negatief

deel van het surplus aan aandelen af te bouwen. De reden hier­

rendement, wat licht hoger was dan het benchmarkrendement.

voor was enerzijds de relatief aantrekkelijke waardering en de

Belangrijkste reden voor deze outperformance was het selectieve

aangekondigde maatregelen om de crisis en stagnerende econo­

beleid in momentum- en dure groeiaandelen en de voorkeur voor

mie te lijf te gaan. Anderzijds werd gevreesd voor de risico’s van

kwaliteitsbedrijven met sterke balansen en hoge marges.

gedwongen verkopen (“deleveraging”). De overweging op aan­ delen werd tot het eind van het jaar gehandhaafd. Per saldo had

Vastrentende waarden

het gevoerde beleid een behoorlijk negatieve invloed op het

De financiële markten kenmerkten zich in 2008 door een grote

resultaat.

mate van angst en onzekerheid. Dit leidde tot een sterke stijging van volatiliteit. Per saldo stegen de koersen van staatsleningen in

Aandelen

zowel de Eurozone als de Verenigde Staten. Dit werd voorname­

Voor de aandelenmarkten was 2008 een zeer slecht jaar. De

lijk veroorzaakt door lagere inflatieverwachtingen. Daarnaast

Europese, Amerikaanse en Japanse aandelenmarkten sloten het

zagen beleggers staatsleningen als veilige belegging.

42

De markt voor bedrijfsobligaties had het in 2008 heel moeilijk.

De Goldman Sachs Commodity Index liet in de eerste helft van

Onder invloed van de kredietcrisis liepen de risicopremies van

2008 een uitstekend rendement zien, maar moest dit in de

bedrijfsobligaties op tot niet eerder vertoonde niveaus. Deze

tweede helft al weer prijsgeven. Uiteindelijk sloot deze index

­risicopremies zijn de opslagen die bedrijven moeten betalen

bijna 50% lager, gemeten in Amerikaanse dollars. Gedurende de

bovenop de rente voor staatsleningen. De financiële sector werd

eerste helft van het jaar bereikte de olieprijs een voorlopig hoog­

het zwaarst geraakt.

tepunt. Een vat ruwe olie kostte begin juli bijna USD 150, maar

De positie in bedrijfsobligaties en met name die in de financiële

eindigde uiteindelijk op een prijs van USD 50. De grondstofpor­

sector hadden een sterk negatief effect op de waarde van de

tefeuille behaalde met een semi-actieve commoditystrategie een

­portefeuille. De resultaten op staatsobligaties konden dit onvol­

sterk negatief rendement, ook was spraken van een geringe

doende compenseren.

underperformance ten opzichte van de gehanteerde benchmark.

De beleggingen in obligaties met een hoog risico lieten in 2008

Het fonds heeft strategisch tot doel de beleggingscategorie ‘alter­

een sterk negatief rendement zien. Het resultaat op deze beleg­

natives’ in te vullen door belegging in 3 deelgebieden, te weten

gingen was beter dan het benchmarkrendement. Dit positieve

private equity, commodities en infrastructuur. Gedurende het jaar

relatieve rendement werd veroorzaakt door onder meer onder­

bleek een goede invulling van de sub-categorieen private equity

wegingen in slecht presterende sectoren als de automobielsector

en infrastructuur door de ontwikkelingen op de financiële mark­

en de huizenbouw.

ten echter veel lastiger dan vooraf ingeschat. Dit had tot gevolg dat de categorie alternatives nagenoeg geheel werd ingevuld via

De beleggingen in obligaties van opkomende landen lieten in

belegging in commodities, een beleggingscategorie die relatief

2008 eveneens een sterk negatief rendement zien. Het resultaat

zwaar werd getroffen gedurende het jaar. Het resultaat van de

op deze beleggingen was aanzienlijk slechter dan het benchmar­

gehele alternatives-benchmark was veel minder negatief omdat

krendement. Dit negatieve relatieve rendement werd veroorzaakt

deze voor een veel beperkter deel wordt bepaald door de nega­

door onder meer onderwegingen in obligaties van landen welke

tieve resultaten van de categorie commodities.

gekoppeld zijn aan de US Treasury markt. Direct vastgoed Alternatieve beleggingen

Deze portefeuille bestaat uit Nederlands onroerend goed in de

Het gebrek aan financiering voor transacties in private equity, dat

sectoren winkels en woningen. De sectoren bedrijfsruimten en

al eind 2007 zichtbaar werd, heeft geleid tot een daling van

kantoren ontbreekt in de portefeuille.

transacties in 2008. De negatieve rendementen in de aandelen­ markt hadden ook effect op de markt voor private equity. Bij de

Ook in de Nederlandse vastgoedsector veroorzaakte de krediet­

waarderingsmethode van beleggingen in private equity wordt

crisis oplopende risico-opslagen en het beperkt verstrekken van

namelijk gebruik gemaakt van gegevens van vergelijkbare beurs­

financiering voor vastgoed. Het aantrekken van vreemd vermo­

genoteerde ondernemingen. Vooral op grote transacties werden

gen werd daardoor steeds moeilijker en duurder. Kopers met

dan ook afschrijvingen gedaan. Naast een beperkt private equity

vreemd vermogen trokken zich hierdoor uit de markt terug. Ook

belang dat reeds enige in de portefeuille zit is de private equity

partijen met eigen vermogen werden terughoudender: soms vrij­

portefeuille nog in opbouw.

willig, soms onvrijwillig. Door dalende aandelenkoersen werden pensioen­fondsen namelijk geconfronteerd met te hoge wegingen

43

vastgoed in hun portefeuilles. Anderen hielden bewust hun kruit

men en ´overig´ 2,1%. Daarmee was de portefeuille overwogen

droog en lieten zich niet verleiden door de gunstigere aankoop­

naar de woningsector. Doordat de objecten in de woningsector

condities. Het was dan ook onvermijdelijk dat de vraag naar

van het fonds een bijna vergelijkbaar resultaat hebben laten zien

beleggingsvastgoed gedurende het jaar zou teruglopen. Het

als de ROZ/IPD index ´alle objecten´, had dit geen groot effect

inzakken van de vraag en het aankoopvolume leidde tot een

op het rendement. De goede resultaten binnen de winkelsector

daling van de prijs van vastgoed en dus van de waarde. Hierdoor

droegen bij aan een outperformance. Per saldo rendeerde de

liep het bruto-aanvangsrendement (“BAR”) in 2008 op. BAR is

­portefeuille met 4,1% beter dan de benchmark (3,3%).

de verhouding tussen brutohuurinkomsten vóór afschrijvingen en eigenaarslasten, als percentage van de totale aankoopprijs vrij op

Hedgeportefeuilles

naam.

Het fonds participeert in het Liability Overlay Fonds voor het beperken van het effect van rentebewegingen op de dekkings­

In de hoogconjunctuur van 2007 waren de huren voor winkels,

graad. De forse rentedaling leidde tot een sterke waardestijging

kantoren en bedrijfsruimten flink gestegen. Dat werkte door in

van de rentehedge portefeuille die de waardestijging van de

de waarderingen van het vastgoed in het eerste en tweede

­verplichtingen als gevolg van de rentedaling voor een aanzienlijk

­kwartaal van 2008. Uit een analyse van taxatieresultaten blijkt dat

deel compenseerde. Hierdoor werd het negatieve effect van de

de door beleggers vereiste rendementen in de Nederlandse vast­

rentedaling op de dekkingsgraad van het fonds sterk beperkt.

goedmarkt al in het eerste kwartaal opliepen. Deze bescheiden aanpassing werd echter meer dan gecompenseerd door een

Het valutarisico op de belangrijkste vreemde valuta wordt voor

­stijging van de huurverwachtingen. Dit leidde tot opwaarderin­

75% afgedekt. Deze hedge droeg gedurende 2008 negatief bij

gen. In het derde kwartaal van 2008 veranderde het beeld abrupt

aan het rendement van het fonds.

door de enorme stijging van de aanvangsrendementen in alle vastgoedsectoren. Die omstandigheid had meer effect dan de gestegen huurgroeiverwachtingen. Alle sectoren lieten in het

3.6.3  Verantwoord Beleggen

derde en vierde kwartaal dan ook afwaarderingen zien. Het fonds belegt uitsluitend in aandelenbeleggingsfondsen en/of Volgens de eerste voorlopige cijfers zijn kantoren in heel 2008

-pools. Een gedeelte van de aandelenportefeuille wordt belegd in

gemiddeld 4,75% in waarde gedaald en woningen 0,5%.

door Syntrus Achmea Vermogensbeheer beheerde aandelen­

De gemiddelde waarde van winkelpanden is gelijk gebleven.

pools, die een maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid

Opvallend is dat de onderlinge verschillen bij het oplopen van de

voeren. Als uitgangspunt hanteren deze pools de principes van de

aanvangsrendementen groter worden, afhankelijk van de

Global Compact van de Verenigde Naties. Deze tien principes zijn

­kwaliteit van locatie, object en huurcontract.

gerelateerd aan de mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie. Zij vinden hun oorsprong in internationaal breed

De sectorwegingen van de direct vastgoed portefeuille bedroe­

geaccepteerde verdragen zoals de Universele Verklaring voor de

gen 94,7% woningen en 5,3% winkels. Dit is gebaseerd op het

Rechten van de Mens en de conventies van de International

gemiddelde van de wegingen van 1 januari 2008 en 31 december

Labour Organisation. Het beleid voor verantwoord beleggen

2008. Ter vergelijking: de weging van de benchmark was 45,6%

­binnen deze pools wordt uitgevoerd door Syntrus Achmea

woningen, 29,7% winkels, 20,2% kantoren, 2,4% bedrijfsrui­

Vermogensbeheer en bestaat uit de volgende onderdelen:

44

1.  Uitsluiten van controversiële wapens

3.6.4  Vooruitzichten 2009

Controversiële wapen zijn wapens die onevenredig veel leed en slachtoffers veroorzaken, geen onderscheid maken tussen burger

Macro-economische vooruitzichten

en militaire doelen en na afloop van het conflict nog slachtoffers kunnen veroorzaken. Het betreft de volgende categorieën:

Gezien de huidige situatie in de financiële sector is de verwach­

•• Nucleaire wapens

ting dat de economische neergang meerdere kwartalen zal aan­

•• Biologische wapens

houden. In de tweede helft van 2008 werd duidelijk dat ook de

•• Chemische wapens

reële economie fors geraakt is door de financiële crisis. In bijna

•• Anti personeelsmijnen

de hele westerse wereld kromp het bruto binnenlands product.

•• Clusterbommen

Opvallend is de snelheid en heftigheid waarmee de economische

De aandelenpools van Syntrus Achmea sluiten producenten van

activiteit terugliep. De grote vraag is in hoeverre de bodem is

deze wapens uit van hun beleggingen.

bereikt en hoe lang de recessie gaat duren. Vooralsnog zijn er weinig signalen die duiden op een snelle omslag. Maar er is een

2. Engagement en aangaan van dialoog met ondernemingen

aantal lichtpuntjes. Zo lijken diverse macro-economische indica­

Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen

toren, zoals de inkoopmanagerindex, te stabiliseren. Cruciaal is in

heeft tot doel een positieve gedragverandering te bewerkstelli­

hoeverre en wanneer de genomen maatregelen van overheden en

gen bij ondertekeningen waarin belegd wordt. Daarnaast is het

centrale banken een positief effect hebben op de wereldwijde

doel van engagement om aandeelhouderswaarde te creëren. De

economie. Daartegenover staat een langdurig proces van schuld­

dialoog wordt gevoerd aan de hand van thema onderzoeken die

herstructurering welke plaats moet vinden. Per saldo is de ver­

gerelateerd zijn aan onderwerpen van de Global Compact.

wachting dat de wereldwijde economie pas op zijn vroegst in de tweede helft van 2009 aantrekt maar dat het herstel zeer beperkt

3. Corporate governance en stemmen op aandeelhouders­

zal zijn.

vergaderingen Een andere manier om ondernemingen te beïnvloeden is door gebruik te maken van aandeelhoudersrechten. Syntrus Achmea

Financiële markten

maakt voor de aandelenpools actief gebruik van het stemrecht. Omdat de aandelenpools een internationale portefeuille hebben

Per saldo lijkt al veel slecht nieuws in de aandelenkoersen

is niet mogelijk om zelf alle aandeelhoudersvergaderingen te

­verwerkt te zijn. Maar de huidige situatie, een wereldwijde

bezoeken. Daarom wordt vaak gebruik gemaakt van stemmen op

­financiële crisis en een forse economische teruggang, is in deze

afstand, het zogenoemde proxy voting.

mate nagenoeg niet eerder voorgekomen. Op basis van diverse waarderingsmaatstaven lijken aandelen aantrekkelijk gewaar­

Voor verdere informatie over dit onderwerp wordt verwezen naar

deerd, zeker ten opzichte van staatsobligaties. Maar een aantrek­

de website van het fonds: www.pensioen­fondssigaren.nl of

kelijke waardering is echter geen garantie voor stijgende koersen

www.syntrusachmea.nl/vermogensbeheer.

op korte termijn. Zeker gezien alle onzekerheden welke nu nog boven de markt hangen. De teruggang in de economie heeft ervoor gezorgd dat de angst voor inflatie sterk is afgenomen. Naar verwachting zal inflatie ook geen issue zijn in 2009. Op

45

korte termijn is deflatie een meer waarschijnlijke optie aangezien

3.6.5  Z-score

de financiële crisis en economische neergang een deflatoir effect hebben, wat positief is voor staatsobligaties. De grote vraag is in

Op 24 april 1998 is de ‘Vrijstellingsregeling Wet

hoeverre het grotere aanbod van staatsobligaties in 2009

Bedrijfspensioen­fondsen’ officieel in werking getreden. Deze

opwaartse druk op de rente geeft. Bedrijfsobligaties zijn zeer

regeling is uitgevaardigd door het Ministerie van Sociale Zaken

aantrekkelijk gewaardeerd. De risico-opslag is momenteel verge­

en Werkgelegenheid en heeft als belangrijkste doel ondernemin­

lijkbaar met de risico-opslag die werd gehanteerd tijdens de

gen vrijstelling te verlenen van de verplichtstelling van deelname

depressie gedurende de jaren dertig.

aan een bedrijfstakpensioen­fonds indien de beleggingsperfor­ mance van het fonds ontoereikend is. Op basis van artikel 5 lid 1a Vrijstellingsregeling moet vrijstelling worden verleend als uit de

Risico’s voor 2009

performancetoets blijkt dat het feitelijk behaalde beleggingsren­ dement van het bedrijfspensioen­fonds in negatieve zin afwijkt

Er hangen nog veel onzekerheden boven de financiële markten.

van het rendement van de door het fonds vastgestelde normpor­

Momenteel wordt een relatief zware recessie verwacht, maar de

tefeuille. Volgens de vrijstellingsregeling zal de performancetoets

situatie kan nog steeds verder verslechteren. Met name de fra­

worden toegepast over de periode 2004 tot en met 2008. Indien

giele staat van het financiële systeem waardoor de kredietverle­

de uitkomst van de performancetoets lager valt dan 0, kan een

ning ernstig gehinderd wordt, is een groot probleem. Ondanks de

werkgever vanaf 1 januari 2009 een verzoek indienen tot vrijstel­

vele maatregelen welke door overheden en centrale banken zijn

ling van deelname.

genomen, zijn nog maar zeer beperkt verbeteringen zichtbaar.

Over 2008 is een z-score behaald van -0,62. De performance­

Ook zijn de huizenprijzen in de VS nog steeds niet gestabiliseerd.

toets over de periode 2004 tot en met 2008 bedraagt 0,9.

Daarnaast is een langdurig deflatiescenario, vergelijkbaar met

Daarmee blijft de performancetoets ruimschoots boven het

Japan in de jaren 90, een risico.

­vereiste minimum.

46

3.7

Financiële paragraaf

3.7.1  Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar Bedragen x € 1.000

pensioen­­vermogen

technische

dekkings­graad

voorzieningen EUR

EUR

Stand per 1 januari 2008

131.000

79.323

165,1 %

Beleggingsresultaten

-10.575

-

-13,3 %

Premiebijdragen

1.335

2.360

-2,8 %

Uitkeringen

-3.151

-3.145

2,0 %

Overige

-792

23.586

-35,7 %

Stand per 31 december 2008

117.817

102.123

115,4%

In deze samenvatting is het vermogen en de voorziening van de vrijwillige PlusPensioen­regeling meegenomen.

3.7.2  Dekkingsgraad De dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld:

Aanwezige FTK-dekkingsgraad

2008

2007

2006

2005

2004

115%

166%

159%

145%

144%

Hierbij is het vermogen en de voorziening van de PlusPensioen­regeling meegenomen.

47

3.7.3  Toeslagbeleid 2008 Het bestuur beslist jaarlijks of en in hoeverre de ingegane pensioen­en en de opgebouwde pensioen­aanspraken verhoogd worden door middel van het verlenen van een toeslag. Er worden alleen toeslagen verleend zolang de indexatie bestemmingsreserve positief is én zolang het vermogen minimaal gelijk is aan het minimum vereiste eigen vermogen. Het bestuur hanteert als maatstaf voor het toekennen van toeslagen de consumentenprijsindex voor niet actieve deelnemers en CAO loonindex voor actieve deelnemers. Het ambitieniveau (d.w.z. streeft het bestuur naar volledige indexatie?) was in 2008 onderwerp van discussie. Het bestuur volgt met dit beleid categorie D4 zoals beschreven in de toeslagenmatrix. Dat betekent dat er geen recht is op toekomstige indexaties en dat de indexatie een voorwaardelijk recht is. Het bestuur kan echter jaarlijks besluiten om af te wijken van de door haar gevolgde lijn. Er is geld gereserveerd voor indexatie door middel van de indexatie bestemmingsreserve.

3.7.4  Analyse resultaat Het saldo van baten en lasten over de afgelopen jaren kan als volgt worden geanalyseerd: Bedragen x € 1.000

2008

2007

2006

2005

2004

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

Premieresultaat

-874

-648

-1.051

-

-

Interestresultaat

-31.906

4.088

8.584

9.101

4.590

Overig resultaat

-3.203

-2.651

-215

-625

-353

-35.983

789

7.318

8.476

4.237

De vergelijkende cijfers 2006 zijn gecorrigeerd voor het effect van de per 1 januari 2007 doorgevoerde stelselwijziging.

48

3.8

Actuariële paragraaf

3.8.1  Actuariële analyse De actuariële analyse van het saldo van baten en lasten kan als volgt worden weergegeven: 2008

2007

EUR

EUR

Premiebijdragen

1.335

1.402

Pensioen­opbouw

-1.305

-1.233

Inkoop PlusPensioen­regeling

-131

-129

Onttrekking PlusPensioen­regeling tbv kosten

-17

-

voor pensioen­uitvoeringskosten

75

54

Pensioen­uitvoeringskosten

-831

-742

-874

-688

Beleggingsresultaten

-10.502

499

Rentetoevoeging voorziening pensioen­verplichtingen

-3.587

-3.378

Wijziging marktrente

-17.817

6.967

-31.906

4.088

Bedragen x € 1.000 Premieresultaat

Onttrekking uit voorziening pensioen­verplichtingen

Interestresultaat

Overig resultaat Resultaat op waardeoverdrachten (saldo overdacht van rechten)

-41

23

Resultaat op kanssystemen (overige wijzigingen)

-849

-1.714

Resultaat op uitkeringen

-6

175

Indexering en overige toeslagen

-2.348

-1.296

Wijziging overige actuariële uitgangspunten

-

-

Overige baten

53

32

Overige lasten

-12

129

-3.203

-2.651

-35.983

789

Totaal saldo van baten en lasten

49

3.8.2  Uitkomsten van de solvabiliteitstoets De vermogenspositie van het fonds kan worden gekarakteriseerd als een toereikende solvabiliteit. Voor de berekening van het ver­ eiste eigen vermogen wordt gebruik gemaakt van het standaard­ model van DNB.

3.8.3  Oordeel van de externe actuaris over de financiële positie De vermogenspositie van Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven is naar mening van de externe actuaris voldoende, mede gelet op moge­ lijkheden tot het realiseren van de beoogde toeslagen. Daarbij is bepalend de mate van waarschijnlijkheid dat het pensioen­fonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen, aangegaan tot balans­ datum, in aanmerking nemend het streven inzake toeslagen, zoals aan verzekerden meegedeeld en de in wet- en regelgeving opge­ nomen criteria. Eindhoven, 24 juni 2008

Drs. H.J.W. van Gemert AAG Verbonden aan Watson Wyatt B.V.

50

3.9

Risicoparagraaf

3.9.1  Risicobeheersingsbeleid

3.9.2  Beleggingsrisico’s

Het bestuur heeft zijn beleid verwoord in de ABTN. Algemene

Het Financieel Toetsingskader (“FTK”) voor pensioen­fondsen is

leidraad voor het uitvoeren van zijn beheertaken is risicomijdend

een onderdeel van de Pensioen­wet. De regelgeving van het FTK

operationeel management.

werkt de economische risico´s voor pensioen­fondsen verbonden

De belangrijkste risico’s voor het fonds zijn:

aan onder meer aandelen, valuta’s en rente uit. Het vertaalt deze

•• beleggingsrisico’s, inclusief het renterisico en

naar vereiste reserveposities en dekkingsgraden. Hiermee

•• actuariële risico’s

­worden pensioen­fondsen gedwongen te overwegen welk totaal risiconiveau ze kunnen of willen accepteren.

Het bestuur beschikt over een aantal beleidsinstrumenten ten behoeve van het beheersen van deze risico’s. Deze beleids­

Het fonds zet, binnen de kaders van het geformuleerde risico­

instrumenten betreffen:

beleid, in op maximalisatie van het rendement op het vermogen.

•• het beleggingsbeleid,

Bij de analyses en afwegingen wordt het fonds geadviseerd door

•• het premiebeleid en

Syntrus Achmea Vermogensbeheer.

•• het toeslagenbeleid. De keuze en toepassing van beleidsinstrumenten vindt plaats na

De uitkomsten van de ALM-analyse vinden hun weerslag in jaar­

uitvoerige analyses ten aanzien van te verwachten ontwikkelin­

lijks door het bestuur vast te stellen beleggingsrichtlijnen als basis

gen van de verplichtingen en de financiële markten. Daarbij

voor het uit te voeren beleggingsbeleid. De beleggings­richtlijnen

wordt onder meer gebruikgemaakt van ALM-studies. Een ALM-

geven normen en limieten aan waarbinnen de uitvoering van het

studie is een analyse van de structuur van de pensioen­

beleggingsbeleid moet plaatsvinden. Ze zijn gericht op het

verplichtingen en van verschillende beleggingsstrategieën en de

beheersen van de volgende belangrijkste (beleggings)­risico’s:

ontwikkeling daarvan in diverse economische scenario’s.

Renterisico Renterisico is het risico dat een rentebeweging de financiële situ­ atie van een pensioen­fonds negatief beïnvloedt. Dit risico bestaat doordat beleggingen en verplichtingen niet in dezelfde mate gevoelig zijn voor rentebewegingen. Het renterisico neemt af naarmate de looptijd van de beleggingen meer overeenkomt met de looptijd van de verplichtingen. In 2008 heeft het fonds haar afdekkingsstrategie gebaseerd op het aanhouden van participaties in het Liability Overlay Fund (LOF) voortgezet. Doel van deelname aan dit beleggingsfonds is gericht op het beperken van het renterisico over de pensioen­ verplichtingen. Dit beleggingsfonds belegt in staatsobligaties en swaps, waardoor participaties hierin een hoge rentegevoeligheid

51

kennen (een factor 3 hoger dan langlopende obligaties). De

Aandelen- en onroerend goed risico

benodigde middelen voor de aankoop van participaties in het LOF worden vrijgemaakt uit de vastrentende waarden portefeuille.

Dit is voornamelijk het koersrisico van beleggingen in de verschil­

Het verkleinen van het renterisico leidt tot een lagere vereiste

lende onroerend goed- en aandelenmarkten. Door dit risico te

dekkingsgraad voor het fonds, dan het geval zou zijn geweest

lopen wordt op de lange termijn naar verwachting een extra

zonder beperking van het renterisico.

­rendement gehaald dat het fonds gebruikt om aan haar doel­ stellingen te voldoen. Dit risico wordt beheerst doordat in de

In het jaar 2008 is de rente aanzienlijk gedaald. Nu de verplich­

­uitvoering wordt gezorgd voor een goede selectie van aandelen

tingen van het fonds tegen een lagere rente contant zijn gemaakt,

en spreiding over regio’s en sectoren.

is de waarde van de verplichtingen sterk toegenomen. Dit heeft geleid tot een sterk negatief effect op de dekkingsgraad. De afdekkingstrategie heeft echter geleid tot een flink positief resul­ taat, waardoor het negatieve effect van de rentedaling voor een groot deel werd beperkt.

Inflatierisico Inflatierisico is het risico dat inflatie de waarde van de beleggin­ gen aantast in termen van koopkracht. Op grond van de eerder uitgevoerde asset liability management-studie (“ALM”) heeft het fonds besloten om voorlopig niet tot het verder afdekken van het inflatierisico over te gaan, buiten de dekking voor het inflatieri­ sico dat de vastgoed portefeuille reeds biedt.

Valutarisico Valutarisico is het risico dat wisselkoersschommelingen de waarde van een belegging beïnvloeden. Dit risico is voor het fonds beperkt, aangezien het grootste gedeelte van de beleg­ gingsportefeuille bestaat uit in euro’s genoteerde waarden. Het resterende risico naar de Amerikaanse Dollar, Britse Pond, Japanse Yen en Zwitserse Frank wordt voor 75% afgedekt.

52

Tegenpartij-/kredietrisico

Operationele risico’s

Dit is het risico dat de tegenpartij niet (meer) aan zijn verplichtin­

Het fonds beheerst operationele risico’s zoveel mogelijk door

gen kan voldoen, bijvoorbeeld door liquiditeits- of solvabiliteits­

eisen te stellen aan haar dienstverleners. Daarbij kan worden

problemen. Om dit risico te beheersen worden de tegenpartijen

gedacht aan regels voor procuratie, functiescheiding, ‘chinese

nauwgezet geselecteerd. Daarnaast worden transacties over

walls’, enzovoort.

meerdere aanbieders gespreid en wordt in sommige gevallen onderpand geëist.

3.9.3  Actuariële risico’s Liquiditeitsrisico

Door toepassing van AG-prognosetafel 2005-2050 met adequate correcties voor ervaringssterfte, wordt gereserveerd voor een in

Liquiditeitsrisico is het risico dat een belegging niet tijdig tegen

de toekomst verwachte verbetering van de overlevingskansen.

een redelijke prijs kan worden geliquideerd. Ook dit risico wordt

Overige relevante actuariële risico’s zijn het overlijdensrisico

beheerst doordat de vermogensbeheerder de beleggingsporte­

(kortleven risico) en het arbeidsongeschiktheidsrisico.

feuille op zo een manier opzet dat het naar verwachting aan de liquiditeitsbehoefte van het fonds kan voldoen. Daarom is bij­ voorbeeld een groot deel van de portefeuille belegd in effecten die worden verhandeld op openbare, gereguleerde, markten. Ook zijn eisen gesteld aan de minimale marktkapitalisatie van effecten.

53

Het pensioen­fonds heeft geen herverzekering afgesloten.

4 Verslag van de visitatiecommissie 4.1

Algemeen

4.2

Algemeen oordeel

4.3

Belangrijkste bevindingen

4.4

Belangrijkste aanbevelingen

4.5

Verslag nabespreking visitatierapport met bestuur

4.1

Het bestuur draagt zorg voor de organisatie van een transparant intern toezicht. Het intern toezicht heeft betrekking op het ten minste eens per drie jaar kritisch bezien van het functioneren van (het bestuur van) het fonds door onafhankelijke deskundigen. Het bestuur heeft in 2007 besloten hiervoor een visitatiecommis­ sie in te stellen die bestaat uit ten minste drie onafhankelijke ­deskundigen. Begin 2009 heeft het bestuur aan de stichting Het Vak-Visistatiecommissie (het Vak-VC) de opdracht gegeven om het functioneren van (het bestuur van) het fonds te bezien. In overleg met het bestuur heeft het Vak-VC de visitatiecommissie samengesteld uit de heren A.G. de Meij, A. Doorduyn en J.H. de Jong. De bevindingen van de visitatiecommissie alsmede de reactie van het bestuur en het verantwoordingsorgaan worden opgenomen in het jaarverslag. De visitatie van het pensioen­fonds door het Vak-VC is verlopen volgens een vaste procedure. Daarbij heeft na benoeming van de visitatiecommissie door het bestuur, eerst een documentenonder­ zoek plaatsgevonden. In aanvulling op het documentenonderzoek heeft de visitatie­ commissie gesprekken gevoerd met een delegatie van het bestuur van het pensioen­fonds, de fondsmanager, de fondssecretaris, de adviserend actuaris, de vermogensbeheerder, een delegatie van de deelnemersraad en een delegatie van het verantwoordings­ orgaan.

56

Algemeen

4.2

Algemeen oordeel

De indruk van de visitatiecommissie is in overwegende mate ­positief. Op basis van de documentatie en de gevoerde gesprek­ ken is de visitatiecommissie van mening dat het bestuur van het pensioen­fonds de zaken uitstekend heeft geregeld. Zowel qua eigen functioneren als het monitoren en sturen van de uitbestede werkzaamheden heeft het bestuur blijk gegeven van grote ­deskundigheid en betrokkenheid bij het reilen en zeilen van het pensioen­fonds. Ook het afleggen van verantwoording en de beheersing van de risico’s zowel in het verleden als richting ­toekomst heeft bij de visitatiecommissie een prima indruk achter­ gelaten.

57

4.3

•• Vraagpunt van de visitatiecommissie is de garantie met betrek­ king tot de continuïteit van aanwezige kennis bij de gekozen collectieve aan- en aftredingsprocedure. •• De visitatiecommissie heeft op basis van de notulen van de bestuursvergaderingen duidelijk kunnen vaststellen dat de ­procedure met betrekking tot het beleidsvormingsproces ­voldoende waarborgen bevat om de rol van de sociale partners voldoende onafhankelijk van het bestuur te laten zijn. •• Naar het oordeel van de visitatiecommissie zijn er binnen het bestuur voldoende maatregelen genomen om de risico’s te beheersen en adequaat te behandelen. •• Gezien de te volgen procedure bij de vaststelling van het beleg­ gingsplan door een uitgebreide behandeling in het bestuur en de daarop volgende (kwartaal)rapportages is de visitatiecom­ missie van mening dat dit voldoende waarborgen biedt voor het Maatschappelijk verantwoord beleggen. •• De gevolgde procedure door middel van de jaarlijkse opstelling van de prestatiedoelen met betrekking tot de uitbesteding van werkzaamheden, de kwartaalsgewijze behandeling van de rea­ lisatie van de doelen en de regelmatig terugkerende discussies met betrekking tot kosten/baten verhouding uibesteding geeft de visitatiecommissie de overtuiging dat het bestuur ‘in control’ is met betrekking tot de uitbestede werkzaamheden en een hele duidelijke scheiding tussen uitvoering en beleid op het netvlies heeft. •• Het is de visitatiecommissie opgevallen dat er een sterk integri­ teitsbesef leeft bij het pensioen­fonds. •• De samenwerking met de deelnemersraad en het verantwoor­ dingsorgaan is uitstekend te noemen. Alle partijen houden elkaar naar het oordeel van de visitatiecommissie voldoende scherp.

58

Belangrijkste bevindingen

4.4

1. Draag als bestuur zorg voor een adequate overdracht dan wel borging van kennis en kunde binnen het gekozen collectieve aan- en aftredingsmodel. In tijden als de kredietcrisis lijkt een frequentere rapportage aan het bestuur aan te bevelen. 2. In 2009 een besluit nemen over het premiebeleid met in acht­ neming van de belangrijke rol van cao-partijen. 3. Zorgen voor goedkeuring door DNB van dit premiebeleid. 4. Het geformuleerde beleggingsbeleid en de gevolgen daarvan, dienen richting de deelnemers op basis van actualiteit op de website beter verantwoord te worden. 5. Pas met betrekking tot de communicatie richting deelnemers de website regelmatig en tijdig aan op basis van de actualiteit en vermijd moeilijk leesbare uitingen. 6. Naar het oordeel van de visitatiecommissie dienen de teksten in de verschillende documenten en overeenkomsten met betrek­ king tot de uitbesteding van werkzaamheden beter op elkaar afgestemd te worden. 7. Door inzage van accountantsrapport en compliance rapport bij de uitvoeringsorganisatie controleren of gedragscode en insi­ derregeling correct worden toegepast. 8. Draag er zorg voor dat de adviezen en aanbevelingen van de deelnemersraad dan wel het verantwoordingsorgaan in het jaarverslag worden opgenomen. 9. Draag er tevens zorg voor dat de inhoud van statuten, ABTN, startbrief, reglementen deelnemersraad en verantwoordingsor­ gaan, jaarverslag en transparantiedocument één op één lopen.

59

Belangrijkste aanbevelingen

4.5 Verslag nabespreking visitatierapport met bestuur

Op 4 juni 2009 heeft de visitatiecommissie de bespreekversie van het visitatierapport besproken met een delegatie van het bestuur, te weten: 1. de bestuursleden: dhr. G.W. Hompe (werknemersvoorzitter), dhr. M.H.J.M. Crijnen (werkgeversvoorzitter), dhr. W.J.I. Vinken, dhr. C.N.J.M. de Gooijer, dhr. R.J. Zwijnenburg, dhr. C.A. van Loon (plaatsvervanger), mevr. C. Dassen (plaatsvervanger). 2. de adviserend actuaris: dhr. A.J.M. Jansen (Watson Wyatt) 3. de administrateur Syntrus Achmea: dhr. E.L.M. de Bruijn (Pensioen­beheer), dhr. W.R. Kronemeijer (Pensioen­beheer). Tijdens deze nabespreking zijn de volgende punten naar voren gekomen: 1. Vanuit de visitatiecommissie wordt het bestuur gecomplimenteerd met de uitstekende wijze waarop zij het fonds bestuurt en ‘in ­control’ is. 2. Bij de aanbeveling nummer 3 geeft het bestuur aan dat er na de zomervakantie 2009 een afspraak gepland staat met DNB. 3. Met betrekking tot aanbeveling 8 geeft het bestuur aan dat in 2008 deelnemersraad en verantwoordingsorgaan voor de eerste maal als zodanig functioneerden en samen met het bestuur gekeken hebben naar de wijze van opnemen bevindingen en aanbevelingen in het jaarverslag. In goed onderling overleg is gekozen voor de nu gehanteerde werkwijze. Het bestuur geeft aan de aanbevelingen ter harte te nemen, dankt de Visitatiecommissie voor de rapportage en zal zich intern beraden over eventuele vervolgacties. Juni 2009

A.G. de Meij (voorzitter) A. Doorduyn J.H. de Jong

60

5 Verslag van het verantwoordings-­ orgaan 5.1

Algemeen

5.2

Verslag 2008

5.3

Bevindingen

5.4

Oordeel

5.5

Aanbevelingen

5.1

Algemeen

Het verantwoordingsorgaan van het fonds is op 1 januari 2008

Het verantwoordingsorgaan heeft de bevoegdheid een oordeel te

ingesteld. Op basis van de Principes voor goed pensioen­fonds­

geven over het handelen van het bestuur, over het door het

bestuur (Pension Fund Governance) van de Stichting van de

bestuur uitgevoerde beleid, alsmede over beleidskeuzes voor de

Arbeid (STAR) heeft het bestuur de werkwijze van het verant­

toekomst. Het verantwoordingsorgaan legt zijn oordeel ten

woordingsorgaan in een reglement vastgelegd. Er zijn afspraken

­minste één maal per jaar schriftelijk vast. Dit oordeel wordt,

gemaakt over welke informatie het verantwoordingsorgaan

samen met de reactie van het bestuur daarop, opgenomen in het

­ontvangt, de frequentie van het overleg met het bestuur en de te

jaarverslag waar het oordeel betrekking op heeft.

behandelen onderwerpen. Het verantwoordingsorgaan heeft een adviesrecht ten aanzien Het bestuur legt verantwoording af aan het verantwoordings­

van:

orgaan over het beleid en de wijze waarop het is uitgevoerd.

•• het vaststellen en wijzigen van de vergoedingsregeling voor

Tevens legt het bestuur verantwoording af over de naleving van de Principes voor goed pensioen­fonds­bestuur zoals vastgesteld door de STAR op 16 december 2005.

bestuursleden; •• het wijzigen van het beleid ten aanzien van het verantwoor­ dingsorgaan; •• de vorm, inrichting en samenstelling van het interne toezicht; •• het vaststellen en wijzigen van een interne klachten- en geschillenprocedure; •• het vaststellen en wijzigen van het communicatie- en ­voorlichtingsbeleid.

62

5.2

Verslag 2008

Voor het verantwoordingsorgaan was 2008 het eerste jaar.

Eind juni was de eerste overlegvergadering met het bestuur over

Ten behoeve van de beoordeling van het door het bestuur

de beoordeling van het jaarverslag 2007. De bevindingen en de

gevoerde beleid in 2007 heeft het verantwoordingsorgaan in

positieve beoordeling zijn met het bestuur besproken. Tevens is

mei de notulen van de bestuursvergaderingen uit 2007, het jaar­

hierbij afgesproken dat ook tussentijds de notulen en overige

verslag 2006, de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota (ABTN)

relevante stukken het verantwoordingsorgaan zullen worden

2007 en de reglementen van 2007 ontvangen.

­toegezonden. Naar aanleiding van de beoordeling heeft het verantwoordings­

In juni was de allereerste vergadering van het verantwoordings­

orgaan medio september een brief met aanbevelingen aan het

orgaan. Daarin is besloten over:

bestuur toegezonden.

•• Het kiezen van de voorzitter en de plaatsvervangend ­voorzitter; •• De beoordeling van het jaarverslag 2007; en

Begin november is de tweede vergadering van het verantwoor­

•• Het vaststellen van het verslag van het verantwoordingsorgaan

dingsorgaan gehouden, waarbij de bestuursnotulen van het

2007.

­eerste halfjaar van 2008, de nieuwe ABTN 2008 en de reacties

Tevens is besloten om in principe viermaal per jaar te vergaderen

van het bestuur op de aanbevelingen zijn besproken. Deze

en tweemaal per jaar een opleiding te volgen.

­stukken gaven het verantwoordingsorgaan geen aanleiding voor overleg met het bestuur, de waarmerkend actuaris of de ­accountant.

63

5.3

Het verantwoordingsorgaan heeft in het kader van haar taakuit­ oefening in 2009 kennis genomen van het jaarverslag en de jaar­

Bevindingen

Goed pensioen­fondsbestuur (Pension Fund Governance)

rekening 2008, de notulen van de bestuursvergaderingen, de reglementen 2008, de ABTN 2008 en de bevindingen van de

Het bestuur heeft in 2008 voldoende gewerkt aan de principes

visitatiecommissie.

voor goed pensioen­fondsbestuur, mede gezien de grootte van het

Het verantwoordingsorgaan heeft het rapport van de visitatie­

pensioen­fonds. De visitatiecommissie is ingesteld vóór de behan­

commissie bestudeerd en is van mening dat het een degelijk, des­

deling van het jaarverslag 2008, conform de aanbeveling van het

kundig rapport is. Uit het rapport blijkt dat het bestuur de zaken

verantwoordingsorgaan van vorig jaar. Het bestuur heeft in 2008

goed heeft geregeld. Daarnaast geven de visiteurs de nodige aan­

voldoende aandacht besteed aan haar eigen deskundigheid. De

bevelingen. Het verantwoordingsorgaan vindt het rapport toege­

meeste communicatie-uitingen zijn aangepast aan de strengere

voegde waarde geven voor het fonds in zijn totaliteit en voor het

eisen uit de Pensioen­wet.

oordeel van het verantwoordingsorgaan in het bijzonder.

De aanbeveling van vorig jaar om de goede financiële positie te

Het verantwoordingsorgaan heeft geen gebruik gemaakt van haar

communiceren met deelnemers en gepensioneerden is ingehaald

recht op overleg met de visitatiecommissie, de externe actuaris en

door de kredietcrisis. De nieuwsbrief van mei 2009 zag er goed

de externe accountant.

uit en verdient een vervolg te krijgen.

Het verantwoordingsorgaan heeft de volgende bevindingen:

Wetgeving en reglementen Financiële positie van het fonds

Het bestuur houdt zich op een correcte wijze aan de geldende wet- en regelgeving, de reglementen en de statuten van het

De financiële positie van het fonds is in 2008 behoorlijk achteruit

fonds.

gegaan, als gevolg van de algehele economische achteruitgang. Het resultaat en het rendement zijn beiden fors negatief. Het ver­ antwoordingsorgaan stelt vast dat het besluit van het bestuur in

Premie- en toeslagenbeleid

2007 om het risico van een dalende rente af te dekken in 2008 een positief effect heeft gehad.

Het premiebeleid is in 2008 uitgevoerd conform de afspraken

De dekkingsgraad van het fonds is fors gedaald. Het verantwoor­

daaromtrent van en met Cao-partijen. Het bestuur heeft begin

dingsorgaan heeft geconstateerd dat het bestuur in 2008 en

2008 een continuïteitsanalyse laten uitvoeren waarmee aange­

begin 2009 veel aandacht heeft besteed aan enerzijds de rappor­

toond werd dat het premie- en toeslagenbeleid verantwoord was.

tages over de financiële positie en de dekkingsgraad en ander­

Eind 2008 is het toeslagenbeleid enigszins gewijzigd als gevolg

zijds alle zeilen bij heeft gezet om tot zorgvuldige besluitvorming

van aangescherpte regelgeving van de overheid. Op basis van het

te komen om de financiële positie niet verder achteruit te laten

gewijzigde beleid heeft het bestuur besloten om toeslagen per

gaan.

1 januari 2009 toe te kennen. Het premie- en toeslagenbeleid is nog niet goedgekeurd door De Nederlandsche Bank (DNB). Het verantwoordingsorgaan is van mening dat het bestuur deson­ danks op zorgvuldige wijze tot de wijziging van het toeslagenbe­

64

leid is gekomen en de toeslagen heeft verleend. Het verant- 

Toekomst fonds

woordingsorgaan heeft er vertrouwen in dat het bestuur medio 2009 instemming van DNB kan verkrijgen voor een nieuw

Vorig jaar gaf het verantwoordingsorgaan de aanbeveling om, in

premie- en toeslagenbeleid.

overleg met alle belanghebbenden, serieus na te denken over de

Het verantwoordingsorgaan constateert dat haar aanbeveling van

toekomst van het fonds, gezien de beperkte omvang van het

vorig jaar om niet af te wachten, maar om actief in overleg te tre­

fonds en dan met name het beperkt aantal actieve deelnemers.

den met DNB om tot een goedgekeurd premiebeleid te komen,

Het verantwoordingsorgaan is door het bestuur geïnformeerd

door het bestuur is opgepakt.

over de instelling van een bestuurlijke werkgroep, die nadenkt over de toekomst van het fonds. In de besprekingen met de admi­ nistrateur over een nieuw contract vanaf 2010 is dit een van de

Beleggingsbeleid (inclusief Corporate Governance en Verantwoord Beleggen) De aanbeveling van vorig jaar om met de vermogensbeheerder te overleggen over mogelijkheden om het beleggingsresultaat te optimaliseren heeft het bestuur in 2008 goed opgepakt. Het bestuur is veelvuldig geïnformeerd over het beleggingsbeleid en is daarmee naar de mening van het verantwoordingsorgaan vol­ doende in control. Dat blijkt ook uit de kritische houding richting de vermogensbeheerder. Het Verantwoord Beleggingsbeleid is begin van het jaar geïmplementeerd.

Risicobeleid In 2008 is het renterisico verder afgedekt, wat in 2008 zeer goed heeft uitgewerkt. De overige risico’s heeft het bestuur goed in beeld.

65

belangrijkste onderwerpen.

5.4

Op grond van het voorgaande komt het verantwoordingsorgaan tot het volgende oordeel. Het verantwoordingsorgaan van de Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven is van oordeel dat: •• het bestuur afdoende informatie aan het verantwoordings­ orgaan heeft verstrekt om zich een oordeel te vormen; •• het handelen van het bestuur in 2008 in overeenstemming is geweest met de statuten en reglementen; •• het bestuur in 2008 een consistent beleid heeft gevoerd, ­waarbij de belangen van alle betrokkenen afgewogen en geborgd zijn •• het bestuur logische beleidskeuzes voor de toekomst heeft gemaakt.

66

Oordeel

5.5

Het verantwoordingsorgaan doet de volgende aanbevelingen aan het bestuur: •• Voor alle betrokkenen is het van belang om enerzijds zorg­ vuldig, maar anderzijds ook zo snel als mogelijk tot een nieuwe financiële opzet te komen voor het fonds. Hiertoe dient het bestuur het initiatief te nemen en te overleggen met cao-­ partijen en DNB. •• De visitatiecommissie doet in haar rapportage meerdere aan­ bevelingen. Deze aanbevelingen dienen door het bestuur geanalyseerd te worden, waarbij of besloten wordt om acties in gang te zetten of gemotiveerd besloten wordt om niets met de aanbevelingen te doen. •• Ook de aanbevelingen van de waarmerkend actuaris naar ­aanleiding van het boekjaar 2008 dienen door het bestuur opgepakt te worden. •• Zeker nu de financiële situatie van het fonds als gevolg van de algehele economische situatie achteruit is gegaan en onder druk staat, is goede en regelmatige communicatie met deel­ nemers en gepensioneerden van belang. Aanbevolen wordt om meer aandacht te besteden aan algemene communicatie via ­bijvoorbeeld nieuwsbrieven en de website. •• Het bestuur dient verder te gaan met te bepalen wat de toe­ komstmogelijkheden voor het fonds zijn. Eindhoven, 15 juni 2009 Verantwoordingsorgaan Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS)

P.C.M. Verspeek A.P.M. Mens J.C.M. Dankers

67

Aanbevelingen

6 Verslag van de deelnemersraad 6.1

Algemeen

6.2

Verslag 2008

6.3

Bevindingen ten aanzien van het jaarverslag en de jaarrekening 2008

6.4

Advies

6.1

De deelnemersraad bestaat uit vier gepensioneerden en drie werknemers. Zij adviseert het bestuur desgevraagd of uit eigen beweging over aangelegenheden die het fonds betreffen. De deelnemersraad adviseert in ieder geval over elk voorgenomen besluit van het bestuur tot bijvoorbeeld statuten- en reglementswijzigingen, vaststelling jaarverslag, vaststelling Actuariële en bedrijfstech­ nische nota (ABTN), het toeslagbeleid en het verlenen van de ­jaarlijkse toeslagen. Naast het adviesrecht heeft de deelnemersraad in bepaalde omstandigheden beroepsrecht, bijvoorbeeld wanneer het bestuur een advies van de deelnemersraad niet opvolgt. De administrateur van het fonds, Interpolis Pensioen­beheer B.V., verzorgt tevens het secretariaat van de deelnemersraad. De deelnemersraad vergadert tweemaal per jaar in algemene ­vergadering, waarbij de beide bestuursvoorzitters aanwezig zijn.

70

Algemeen

6.2

De deelnemersraad heeft in 2008 viermaal vergaderd, te weten op 10 april, 16 juni, 6 november en 11 december. Bij de vergade­ ringen van 10 april en 11 december waren de beide bestuurs­ voorzitters aanwezig. De deelnemersraad heeft het bestuur geadviseerd met betrekking tot de volgende onderwerpen: •• wijzigingen in de reglementen, alsmede de vaststelling van het nieuwe uitvoeringsreglement; •• de nieuwe ABTN; •• het jaarverslag 2007; •• de toeslagen per 1 januari 2009; •• de premie, franchise en het maximum pensioen­gevend salaris voor 2009. In alle gevallen is de deelnemersraad overgegaan tot het geven van een positief advies aan het bestuur. Naast de advisering heeft de deelnemersraad zich over diverse actuele onderwerpen laten informeren. De deelnemersraad heeft in 2008 haar deskundigheid op peil gehouden door het volgen van opleidingen over de ABTN en de jaarrekening van een pensioen­fonds en over de Pensioen­wet & communicatie (onder andere toeslagenlabel, voorwaardelijk­ heidsverklaring, communiceren reglementswijzigingen).

71

Verslag 2008

6.3 Bevindingen ten aanzien van het jaarverslag en de jaarrekening 2008 De deelnemersraad heeft de volgende bevindingen: •• Het jaarverslag geeft een volledig en correct beeld over het pensioen­fonds in 2008. •• Het resultaat over 2008 is behoorlijk negatief als gevolg van de verslechterde economische situatie. Het bestuur heeft door middel van haar beleggingsbeleid maatregelen genomen om het verlies te beperken en is hierin naar de mening van de deel­ nemersraad in geslaagd.

72

6.4

Conform artikel 12 van de statuten van het fonds adviseert de deelnemersraad positief aan het bestuur ten aanzien van de ­vaststelling van het jaarverslag 2008. Aanvullend is de deelnemersraad van mening dat het bestuur in 2008 het pensioen­fonds op goede wijze heeft geleid en beheerd. De deelnemersraad adviseert het beleid te continueren. Geadviseerd wordt de ontwikkelingen in de financiële wereld nauwgezet te blijven volgen en daarop te anticiperen. Eindhoven, 15 juni 2009 Deelnemersraad Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS)

J.C.M. Dankers, voorzitter

73

Advies

7 Reacties bestuur 7.1

Reactie bestuur op de bevindingen van de visitatiecommissie

7.2

Reactie bestuur op de bevindingen van het verantwoordingsorgaan

7.3

Reactie bestuur op het advies van de deelnemersraad

7.1

Reactie bestuur op de bevindingen van de visitatiecommissie

De leden van de visitatiecommissie hebben in korte tijd een ­grondige analyse weten te maken van het functioneren van (het bestuur van) het fonds. Het bestuur is zeer tevreden over het positieve oordeel. De bevindingen en aanbevelingen zijn helder uiteengezet. Het bestuur kan hier direct mee aan de slag.

76

7.2

Reactie bestuur op de bevindingen van het verantwoordingsorgaan

Het bestuur constateert dat het verantwoordingsorgaan op ­professionele wijze het beleid van het bestuur onder de loep heeft genomen. De bevindingen en aanbevelingen van het v­erantwoordingsorgaan zijn van grote waarde voor het bestuur en het fonds. Het bestuur is tevreden met het oordeel van het verantwoordingsorgaan. Het bestuur neemt de aanbevelingen over en gaat daar mee aan de slag.

77

7.3

Reactie bestuur op het advies van de deelnemersraad

Het bestuur bedankt de deelnemersraad voor de advisering en het goede overleg in 2008. Het bestuur besluit het advies van de deelnemersraad om het jaarverslag en de jaarrekening vast te stellen, over te nemen.

78

79

8 Jaarrekening 8.1

Balans per 31 december 2008

8.2

Staat van baten en lasten

8.3

Samenvatting van de actuariële analyse

8.4

Bestemming van het saldo van baten en lasten

8.5

Kasstroomoverzicht

8.6

Algemene toelichting op de jaarrekening

8.7

Toelichting op de balans

8.8

Toelichting op de staat van baten en lasten

8.1

Balans per 31 december 2008

(na voorgestelde bestemming saldo baten en lasten) 2008

2007

toelichting

EUR

EUR

Beleggingen voor rekening en risico fonds

8.7.1

117.573

129.362

Beleggingen voor rekening en risico deelnemers

8.7.2

945

1.053

Vorderingen en overlopende activa

8.7.3

534

1.072

Overige activa

8.7.4

571

1.480

119.623

132.967

8.7.5

15.694

51.677

8.7.6

101.178

78.270

8.7.7

945

1.053

-

6

1.806

1.961

119.623

132.967

116%

165%

Bedragen x € 1.000 Activa

Passiva Stichtingskapitaal en reserves Voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico fonds Voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico deelnemers Overige voorzieningen Overige schulden en overlopende passiva

Dekkingsgraad op basis van FTK (in %)

82

8.7.8

8.2 Staat van baten en lasten

2008

2007

toelichting

EUR

EUR

Premiebijdragen voor rekening en risico fonds

8.8.1

1.204

1.291

Premiebijdragen voor rekening en risico deelnemers

8.8.2

131

111

Beleggingsresultaten voor rekening en risico fonds

8.8.3

-10.502

475

Beleggingsresultaten voor rekening en risico deelnemers

8.8.4

-73

24

Overige baten

8.8.5

52

32

-9.188

1.933

1.305

1.233

Bedragen x € 1.000 Baten

Lasten Pensioen­opbouw Indexering en overige toeslagen

8.8.6

2.348

1.296

Rentetoevoeging voorziening pensioen­verplichtingen

8.8.7

3.587

3.378

-3.145

-3.191

-58

-54

3.151

3.016

Onttrekking uit voorziening pensioen­verplichtingen voor pensioen­uitkeringen Mutatie voorziening pensioen­verplichtingen voor pensioen­ uitvoeringskosten Pensioen­uitkeringen

8.8.8

Pensioen­uitvoeringskosten

8.8.9

Wijziging marktrente

831

742

17.817

-6.967

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten

8.8.14

39

-137

Overige wijzigingen in de voorziening pensioen­verplichtingen

8.8.13

907

1.714

Saldo overdracht van rechten

8.8.14

2

114

Overige lasten

8.8.15

11

-

26.795

1.144

-35.983

789

Saldo van baten en lasten

83

8.3

Samenvatting van de actuariële analyse

Bedragen x € 1.000

84

2008

2007

EUR

EUR

Premieresultaat

-874

-648

Interestresultaat

-31.906

4.088

Overig resultaat

-3.203

-2.651

Saldo van baten en lasten

-35.983

789

8.4 Bestemming van het saldo van baten en lasten

2008

2007

EUR

EUR

Bestemmingsreserves

-8.600

1.933

Overige reserves

-27.383

-1.144

Saldo van baten en lasten

-35.983

789

Bedragen x € 1.000

85

8.5

Kasstroomoverzicht

Bedragen x € 1.000

2008

2007

EUR

EUR

828

2.270

Kasstroom uit pensioen­activiteiten Ontvangen premies Ontvangen waardeoverdrachten

132

44

Betaalde pensioen­uitkeringen

-3.149

-3.026

Betaalde waardeoverdrachten

-150

-164

Betaalde pensioen­uitvoeringskosten

-831

-742

Overige baten

52

25

Totaal kasstroom uit pensioen­activiteiten

-3.118

-1.593

Kasstroom uit beleggingsactiviteiten

86

Verkopen en aflossingen van beleggingen

215.262

125.473

Ontvangen directe beleggingsopbrengsten

2.038

3.005

Aankopen beleggingen

-217.539

-123.065

Betaalde kosten van vermogensbeheer

-260

-556

Totaal kasstroom uit beleggingsactiviteiten

-499

4.857

Stand liquide middelen per 1 januari

5.591

2.327

Mutatie liquide middelen

-3.617

3.264

Stand liquide middelen per 31 december

1.974

5.591

8.6 Algemene toelichting op de jaarrekening

8.6.1  Inleiding

Beleggingen en voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico deelnemers

Het doel van Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven, statutair gevestigd te

Sinds 1 april 2003 kent het fonds een PlusPensioen­regeling (tot

Eindhoven (hierna “het fonds”) is het nu en in de toekomst ver­

1 april 2008: Pensioen­spaarregeling) waarbij deelnemers premie

strekken van uitkeringen aan gepensioneerden en nabestaanden

inleggen voor extra pensioen­. De beleggingen en voorziening

ter zake van ouderdom en overlijden. Om dit doel te realiseren

pensioen­verplichtingen voor risico deelnemers waren tot en met

worden in overeenstemming met de statuten en het pensioen­

het verslagjaar 2007 niet afzonderlijk te herleiden uit de jaar­

reglement premies geïnd bij de aangesloten ondernemingen en

verslaggeving. Vanaf dit verslagjaar zijn de beleggingen en

worden de verkregen middelen beheerd en belegd.

­voorzieningen pensioen­verplichtingen verbijzonderd naar het deel voor rekening en risico deelnemers en het deel voor ­rekening en risico van het fonds. De vergelijkende cijfers zijn

8.6.2  Overeenstemmingverklaring

hierbij aangepast.

De Jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de wette­ lijke bepalingen zoals deze zijn opgenomen in de Pensioen­wet en

8.6.4  Grondslagen voor de waardering

Titel 9 Boek 2 BW, met inachtneming van de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving.

Algemeen

Het bestuur heeft op 24 juni 2009 de jaarrekening opgemaakt.

Beleggingen en pensioen­verplichtingen worden gewaardeerd op actuele waarde.

8.6.3  Presentatie

Voor de overige activa en passiva geldt, tenzij in de specifieke grondslagen hieronder anders is aangegeven, dat deze zijn

Algemeen

gewaardeerd tegen nominale waarde. Deze boekwaarde bena­ dert de actuele waarde als gevolg van het korte termijnkarakter

Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro’s, tenzij anders is

van deze vorderingen en schulden.

aangegeven. De gehanteerde grondslagen voor waardering en resultaat­ bepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van het voorgaande jaar.

Presentatiewijziging Alle bedragen zijn vermeld in duizenden euro’s, tenzij anders is aangegeven.

87

Schattingen en veronderstellingen

Opname van een actief of een verplichting

De opstelling van de jaarrekening in overeenstemming met Titel 9

Een actief wordt in de balans opgenomen wanneer het waar­

Boek 2 BW en de Pensioen­wet vereist dat het bestuur oordelen

schijnlijk is dat de toekomstige economische voordelen naar het

vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed

pensioen­fonds zullen toevloeien en de waarde daarvan betrouw­

zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde

baar kan worden vastgesteld. Een verplichting wordt in de balans

waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten.

opgenomen wanneer het waarschijnlijk is dat de afwikkeling

De schattingen en hiermee verbonden veronderstellingen zijn

daarvan gepaard zal gaan met een uitstroom van middelen en de

gebaseerd op ervaringen uit het verleden en verschillende andere

omvang van het bedrag daarvan betrouwbaar kan worden vastge­

factoren die gegeven de omstandigheden als redelijk worden

steld.

beschouwd. De uitkomsten hiervan vormen de basis voor het oordeel over de boekwaarde van activa en verplichtingen die niet

Baten worden in de rekening van baten en lasten opgenomen

op eenvoudige wijze uit andere bronnen blijkt. De daad­

wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel,

werkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen.

samenhangend met een vermeerdering van een actief of een ­vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden, waar­

De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden

van de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten

voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden

­worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch

opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien,

potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief

indien de herziening alleen voor die periode gevolgen heeft, of in

of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevon­

de periode van herziening en toekomstige perioden, indien de

den, waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld.

herziening gevolgen heeft voor zowel de verslagperiode als toe­ komstige perioden.

Indien een transactie ertoe leidt dat nagenoeg alle of alle toekom­ stige economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met

Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW

betrekking tot een actief of een verplichting aan een derde zijn

­vereiste inzicht noodzakelijk geacht wordt, is de aard van deze

overgedragen, wordt het actief of de verplichting niet langer in

oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronder­

de balans opgenomen. Verder worden activa en verplichtingen

stellingen opgenomen nader toegelicht in de toelichting bij de

niet meer in de balans opgenomen vanaf het tijdstip waarop niet

jaarrekening.

meer wordt voldaan aan de voorwaarden van waarschijnlijkheid van de toekomstige economische voordelen en betrouwbaarheid van de bepaling van de waarde. Dit betekent dat transacties worden verwerkt op handelsdatum en niet op afwikkelingsdatum. Als gevolg hiervan kan sprake zijn van een post “nog af te wikkelen transacties”. Deze post kan zowel een actief als een passief zijn.

88

Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen indien sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de inten­ tie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen samenhangende rentebaten en rentelasten worden eveneens gesaldeerd opgenomen.

Vreemde valuta Activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend naar euro’s tegen de koers per balansdatum. Deze waardering is onderdeel van de waardering tegen reële waarde. Baten en lasten voortvloeiende uit transacties in vreemde valuta’s worden omgere­ kend tegen de koers per transactiedatum.

89

31 december

gemiddelde

31 december

gemiddelde

31 december

2008

2008

2007

2007

2006

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

GBP

0,966

0,850

0,734

0,704

0,674

JPY

126,008

144,670

163,333

160,228

157,124

USD

1,390

1,426

1,462

1,390

1,319

AUD

1,993

1,829

1,665

1,669

1,673

CAD

1,716

1,579

1,443

1,489

1,535

SEK

10,993

10,221

9,450

9,237

9,024

CHF

1,480

1,567

1,655

1,632

1,610

NOK

9,733

8,836

7,939

8,075

8,210

DKK

7,443

7,450

7,457

7,456

7,455

Beleggingen voor risico fonds

Aandelen Beursgenoteerde aandelen en participaties in beursgenoteerde

Algemeen

beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd op actuele waarde.

In overeenstemming met de Pensioen­wet worden beleggingen

De actuele waarde is de beursnotering per balansdatum.

gewaardeerd op actuele waarde. Participaties in beleggingspools en -instellingen, die gespecialiseerd zijn in een bepaald soort

De actuele waarde van niet beursgenoteerde participaties is

beleggingen worden gerubriceerd en gewaardeerd volgens de

bepaald op basis van de laatst bekende intrinsieke waarde. Dit is

grondslagen voor die onderliggende beleggingen (look-through

het aandeel in het zichtbare eigen vermogen.

benadering). Private Equity wordt gewaardeerd tegen reële waarde. De reële Vorderingen en schulden uit beleggingen welke samenhangen

waarde betekent in deze zin, de geschatte marktwaarde, die

met een specifieke beleggingscategorie worden onder beleg­

wordt bepaald op basis van internationale richtlijnen binnen de

gingsdebiteuren dan wel -crediteuren opgenomen in de betref­

sector.

fende beleggingscategorie. Vastrentende waarden Vastgoedbeleggingen

Obligaties en obligatiebeleggingsfondsen

Direct vastgoed

Beursgenoteerde vastrentende waarden en participaties in beurs­

Beleggingen in direct vastgoed worden gewaardeerd tegen de

genoteerde beleggingsinstellingen zijn gewaardeerd op markt­

actuele waarde, zijnde de reële waarde per balansdatum, geba­

waarde. De marktwaarde is de per balansdatum geldende

seerd op door onafhankelijke deskundigen verrichte taxaties.

beurskoers.

Indien daartoe aanleiding is, wordt bij de waardering rekening gehouden met de feitelijke verhuursituatie en/of renovatie­

Leningen op schuldbekentenis en hypotheken

activiteiten.

Leningen worden gewaardeerd tegen reële waarde. Deze waarde wordt bepaald door de te ontvangen kasstromen (rente, aflossin­

Indirect vastgoed

gen en verwachte boeterente bij vervroegde aflossingen) contant

Beursgenoteerde vastgoedfondsen worden gewaardeerd tegen

te maken op basis van geldende marktrente, waarin opgenomen

de actuele waarde, zijnde de beurskoers per balansdatum. Niet-

een opslag voor debiteurenrisico en liquiditeitsrisico.

beursgenoteerde beleggingen in vastgoedfondsen worden gewaardeerd op het aandeel in de actuele waarde van de onder­

Deposito’s en kortlopende vorderingen op banken

liggende beleggingen. Indien de waarderingsgrondslagen van

Deposito’s worden gewaardeerd op nominale waarde vermeer­

vastgoedfondsen afwijken, wordt de waardering zo mogelijk aan­

derd met de sinds moment van ontstaan opgelopen rente.

gepast aan de waarderingsgrondslagen van het pensioen­fonds.

Geldmarktbeleggingen worden gewaardeerd tegen actuele waarde, zijnde de contante waarde van de toekomstige kas­ stromen (rente en aflossing). Posities in rekening courantsaldi worden tegen nominale waarde gewaardeerd.

90

Derivaten

transacties. Liquide middelen uit hoofde van beleggings­

Derivaten worden gewaardeerd op reële waarde, zijnde de

transacties worden gepresenteerd onder de beleggingen.

marktwaarde van het contract. Voor beursgenoteerde contracten is dit de beurskoers per balansdatum. Voor niet beursgenoteerde contracten is de waardering gebaseerd op beschikbare markt­

Stichtingskapitaal en reserves

informatie als input voor gehanteerde waarderingsmodellen. Algemeen Creditposities in derivaten worden separaat verantwoord onder

Stichtingskapitaal en reserves worden bepaald door het bedrag

de overige schulden.

dat resteert nadat alle actiefposten en posten van het vreemd ­vermogen, inclusief de voorziening pensioen­verplichtingen voor

Overige beleggingen

risico van het pensioen­fonds en overige technische voorzienin­

Hedge funds

gen, volgens de van toepassing zijnde waarderingsgrondslagen in

Hedge fondsen worden gewaardeerd tegen de actuele waarde

de balans zijn opgenomen.

van de onderliggende beleggingen van het betreffende fonds. De statutaire reserves en de overige wettelijke reserves die het Commodities

fonds conform artikel 2:389 en artikel 2:390 BW vormt, blijken

Beleggingen in commodities zijn veelal niet-beursgenoteerde

op grond van artikel 2:373 lid 1 BW afzonderlijk uit de toelich­

derivatencontracten. Voor niet-beursgenoteerde contracten is de

ting bij balans.

waardering gebaseerd op beschikbare marktinformatie als input voor de gehanteerde waarderingsmodellen.

Bestemmingsreserve beleggingen De bestemmingsreserve beleggingen is bedoeld om koers­

Beleggingsfondsen

dalingen in de beleggingsportefeuille op te kunnen vangen.

Beleggingsfondsen zijn gewaardeerd op marktwaarde. De markt­

De bestemmingsreserve beleggingen is gelijk aan het vereist

waarde is de per balansdatum geldende beurskoers.

­vermogen. Bestemmingsreserve indexatie

Vorderingen en overlopende activa

De bestemmingsreserve indexatie heeft tot doel om toekomstige indexaties te kunnen financieren. De bestemmingsreserve

Voor zover noodzakelijk is een voorziening voor oninbaarheid in

indexatie is gemaximeerd op 10% van de voorziening pensioen­

mindering gebracht.

verplichtingen en wordt gevoed door de jaarlijkse overrende­ menten en verminderd met de inkoopsom van de toegekende toeslagen.

Overige activa Overige reserve Hieronder worden de liquide middelen opgenomen voor zover

De overige reserve is bedoeld om alle niet-beleggingsrisico’s op

dit banktegoeden betreft welke onmiddellijk opeisbaar zijn. Zij

te vangen. Dit betreffen onder andere operationele risico’s, infla­

worden onderscheiden van tegoeden in verband met beleggings­

tierisico en actuariële risico’s. Tevens dient deze reserve voor het

91

verbeteren van de pensioen­regeling in de toekomst. De overige

De berekeningen zijn uitgevoerd op basis van de volgende actua­

reserve wordt gevoed door het resultaat nadat overige bestem­

riële grondslagen en veronderstellingen per 31 december 2008:

mingsreserves op het juiste niveau zijn gebracht.

•• Rekenrente: gebaseerd op de nominale rentetermijnstructuur zoals maandelijks gepubliceerd door DNB. De bij de duration van de verplichtingen van het pensioen­fonds behorende rente

Voorziening pensioen­verplichtingen voor risico fonds

uit de nominale rentetermijnstructuur bedraagt 3,98% (2007: 4,86 %).

Voorziening pensioen­verplichtingen

•• Generatietafels 2005-2050, waarbij de sterftekansen zijn ver­

De voorziening voor pensioen­verplichtingen wordt gewaardeerd

menigvuldigd met factor. Deze vermenigvuldiging is nodig om

op actuele waarde (marktwaarde). De actuele waarde wordt

de sterftekansen van de generatietafel, welke zijn gebaseerd op

bepaald op basis van de contante waarde van de beste inschatting

de bevolkingssterfte, aan te passen aan de verzekeringssterfte

van toekomstige kasstromen die samenhangen met de op balans­

van het fonds. De factor is gelijk aan de ervaringssterfte, die

datum onvoorwaardelijke pensioen­verplichtingen.

Watson Wyatt B.V. gemiddeld heeft vastgesteld voor alle

Onvoorwaardelijke pensioen­verplichtingen zijn de opgebouwde

bedrijfstakpensioen­fondsen. Deze faktor wordt 2-jaarlijks

nominale aanspraken en de onvoorwaardelijke (indexatie)toezeg­

geëvalueerd. Voor de toekomstige sterfte wordt aan het begin

gingen. De contante waarde wordt bepaald met gebruikmaking

van het jaar als vertrekpunt het prognosejaar 2005-2010 en

van de rentetermijnstructuur.

aan het eind van het jaar het prognosejaar 2006-2011 gebruikt. •• Voor de berekening van de voorziening pensioen­verplichtingen

Bij de berekening van de voorziening pensioen­verplichtingen is

voor nog niet ingegane partnerpensioen­en wordt een partner­

uitgegaan van het op de balansdatum geldende pensioen­

frequentie gehanteerd van 100 % voor mannen en vrouwen tot

reglement en van de over de verstreken deelnemersjaren verwor­

65 jaar Vanaf leeftijd 65 neemt de gehuwdheid af met de

ven aanspraken. Jaarlijks wordt door het bestuur besloten of de

­sterfteverwachting van de medeverzekerde partner.

opgebouwde pensioen­aanspraken worden geïndexeerd. Alle per balansdatum bestaande indexatiebesluiten (ook voor indexatie­ besluiten na balansdatum voor zover sprake is van ex ante ­condities) zijn in de berekening begrepen. Er wordt geen ­rekening gehouden met toekomstige salarisontwikkelingen.

•• Voor partnerpensioen­is aangenomen dat de partner 3 jaar ­jonger is dan de verzekerde man en 3 jaar ouder dan de verze­ kerde vrouw. •• Kostenopslag ter grootte van 2% van de voorziening voor pensioen­verplichtingen in verband toekomstige administratieen excassokosten.

Bij de berekening van de voorziening wordt rekening gehouden

•• Bij de bepaling van de (toekomstige) pensioen­opbouw voor

met premievrije pensioen­opbouw in verband met invaliditeit op

arbeidsongeschikte deelnemers is niet uitgegaan van een

basis van de contante waarde van premies waarvoor vrijstelling is

­revalidatiekans.

verleend wegens arbeids­ongeschiktheid. Bij de bepaling van de actuariële uitgangspunten wordt uitgegaan van voor de toezichthouder acceptabele grondslagen, waarbij rekening wordt gehouden met de voorzienbare trend in over­ levingskansen.

92

8.6.5  Grondslagen voor de resultaatbepaling

Premiebijdragen risico fonds

Algemeen

Onder premiebijdragen van werkgevers en werknemers wordt verstaan de aan derden in rekening gebrachte c.q. te brengen

Baten en lasten worden toegerekend aan het boekjaar waarop

bedragen voor de in het verslagjaar verzekerde pensioen­en onder

deze betrekking hebben.

aftrek van kortingen. Premies zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.

De in de staat van baten en lasten opgenomen posten zijn in belangrijke mate gerelateerd aan de in de balans gehanteerde waarderingsgrondslagen voor beleggingen en de voorzieningen

Beleggingsresultaten risico fonds

pensioen­verplichtingen. Zowel gerealiseerde als ongerealiseerde resultaten worden rechtstreeks verantwoord in het resultaat.

(In)directe beleggingsresultaten zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben. Indirecte beleggingsopbrengsten Onder de indirecte beleggingsopbrengsten worden verstaan de gerealiseerde en ongerealiseerde waardewijzigingen en valuta­ resultaten. In de jaarrekening wordt geen onderscheid gemaakt tussen gerealiseerde en ongerealiseerde waarde­veranderingen van beleggingen. Alle waardeveranderingen van beleggingen, inclusief valutakoersverschillen, worden als beleggingsopbreng­ sten in de staat van baten en lasten opgenomen. Aankoopkosten worden opgenomen in de kostprijs en als gevolg van de periodieke herwaardering ten laste van het resultaat gebracht. Verkoopkosten worden verantwoord als onderdeel van de gerealiseerde herwaarderingen. Directe beleggingsopbrengsten Onder de directe beleggingsopbrengsten wordt in dit verband verstaan rentebaten en -lasten, dividenden, huuropbrengsten en soortgelijke opbrengsten. Dividend wordt verantwoord op het moment van betaalbaar­ stelling.

93

Kosten van vermogensbeheer Onder kosten van vermogensbeheer worden zowel de externe als

Mutatie voorziening pensioen­verplichtingen voor pensioen­uitvoeringskosten

de daaraan toegerekende interne kosten verstaan. Afschrijvingen en andere exploitatiekosten van onroerende zaken in exploitatie

Jaarlijks valt een percentage van de uitkeringen vrij uit de voor­

zijn in de kosten van vermogensbeheer opgenomen.

ziening pensioen­verplichtingen ten behoeve van pensioen­ uitvoeringskosten (excassokosten). Daarnaast wordt een

Verrekening van kosten

percentage van de pensioen­opbouw en de inkomende waarde­

De kosten uit hoofde van beheervergoeding alsmede transactie­

overdrachten toegevoegd aan de technische voorziening ten

kosten gerelateerd aan beleggingen zijn in mindering gebracht op

behoeve van pensioen­uitvoeringskosten.

de directe en indirecte beleggingsopbrengsten.

Pensioen­uitkeringen Pensioen­opbouw De pensioen­uitkeringen betreffen de aan deelnemers uitgekeerde De pensioen­opbouw is de contante waarde van de pensioen­

bedragen inclusief afkopen. De pensioen­­uitkeringen zijn bere­

aanspraken die toegekend zijn in het boekjaar.

kend op actuariële grondslagen en toegerekend aan het verslag­ jaar waarop zij betrekking hebben. De pensioen­uitkeringen zijn toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben.

Rentetoevoeging voorziening pensioen­verplichtingen De pensioen­verplichtingen worden contant gemaakt tegen de

Wijziging marktrente

nominale marktrente op basis van de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. De interesttoevoeging wordt tegen de

Jaarlijks wordt per 31 december de marktwaarde van de techni­

rekenrente primo berekend over de beginstand en de mutaties

sche voorzieningen herrekend door toepassing van de actuele

gedurende het jaar.

rentetermijnstructuur. Het effect van de verandering van de ­rentetermijnstructuur wordt verantwoord onder het hoofd ­wijziging marktrente.

Onttrekking uit voorziening pensioen­verplichtingen voor pensioen­uitkeringen 8.6.6  Grondslagen kasstroomoverzicht Verwachte toekomstige pensioen­uitkeringen worden vooraf actuarieel berekend en opgenomen in de voorziening pensioen­

Het kasstroomoverzicht is conform de directe methode opgesteld.

verplichtingen. De onder dit hoofd opgenomen afname van de

Dit houdt in dat alle ontvangsten en uitgaven ook als zodanig

voorziening betreft het bedrag dat vrijkomt ten behoeve van de

worden gepresenteerd. Onderscheid wordt gemaakt tussen

financiering van de pensioen­en in de verslagperiode.

­kasstromen uit pensioen­uitvoeringsactiviteiten en beleg­ gingsactiviteiten.

94

8.7

Toelichting op de balans

8.7.1  Beleggingen voor rekening en risico fonds Ultimo 2008

vastgoed-

aandelen

vast­

derivaten

totaal

gingen

waarden

gingen

overige beleg­

rentende

beleg­ EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

­beleggingscategorie

17.246

33.376

49.167

12.078

4.352

116.219

Beleggingsdebiteuren

14

176

748

26

-

964

Belegde gelden in betreffende

Liquide middelen

621

-

-

89

693

1.403

Beleggingscrediteuren

-28

-

-3

-

-37

-68

Stand per 31 december 2008

17.853

33.552

49.912

12.193

5.008

118.518

Af: Beleggingen risico deelnemers

-945

Stand per 31 december 2008

117.573

Ultimo 2007

vastgoed-

aandelen

vast­

derivaten

gingen

waarden

gingen

totaal

beleg­

rentende

beleg­

overige

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

17.036

54.284

53.455

263

8

125.046

Beleggingsdebiteuren

11

176

1.030

-

66

1.283

Liquide middelen

621

-

-

-

3.490

4.111

Beleggingscrediteuren

-25

-

-

-

-

-25

Stand per 31 december 2007

17.643

54.460

54.485

263

3.564

130.415

Belegde waarden in betreffende ­beleggingscategorie

95

Af: Beleggingen risico deelnemers

-1.053

Stand per 31 december 2007

129.362

Verloopoverzicht van belegde waarden per beleggingscategorie4 vastgoed-

aandelen

vast­

derivaten4

rentende

beleg­ EUR

EUR

EUR

totaal

beleg­

waarden

gingen

overige gingen

EUR

EUR

EUR

Stand per 1 januari 2008

17.036

54.284

53.455

263

8

125.046

Aankopen / verstrekkingen

-

25.964

72.129

101.667

13.417

213.177

Verkopen / aflossingen

-

-25.439

-76.972

-101.707

-11.144

-215.262

Overige mutaties

89

-90

-

944

3.120

4.063

Gerealiseerde herwaardering

-

-3.886

70

40

44

-3.732

Ongerealiseerde herwaardering

121

-17.457

485

10.871

-1.093

-7.073

Stand per 31 december 2008

17.246

33.376

49.167

12.078

4.352

116.219

vastgoed-

aandelen

vast­

derivaten

overige

totaal

beleg­

rentende

beleg­

gingen

waarden

gingen

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

Stand per 1 januari 2007

16.024

57.701

54.424

-

8

128.157

Aankopen / verstrekkingen

-

24.030

99.035

-

-

123.065

Verkopen / aflossingen

-

-27.021

-96.195

-

-

-123.216

Overige mutaties

-

-

-2.637

263

-

-2.374

Herwaardering

1.012

-426

-1.172

-

-

-586

Stand per 31 december 2007

17.036

54.284

54.355

263

8

125.046

4  De hieronder opgenomen waarden betreffen belegde gelden in derivaten welke onder de activa zijn opgenomen onder de ‘beleggingen voor risico pensioen­fonds’, met daarop in mindering gebracht de derivaten welke onder de passiva als onderdeel van de ‘overige schulden’ zijn opgenomen.

96

Actuele waarde Schattingen en oordelen Zoals vermeld in de toelichting zijn de beleggingen van het fonds nagenoeg allemaal gewaardeerd tegen actuele waarde per balansda­ tum en is het over het algemeen mogelijk en gebruikelijk om de actuele waarde binnen een aanvaardbare bandbreedte van schattingen vast te stellen. Voor sommige andere financiële instrumenten, zoals beleggingsvorderingen en -schulden, geldt dat de boekwaarde de actuele waarde benadert als gevolg van het korte termijn karakter van de vorderingen en schulden. De boekwaarde van alle activa en de financiële verplichtingen op balansdatum benadert de actuele waarde. Voor de meerderheid van de financiële instrumenten van het fonds kan gebruik worden gemaakt van marktnoteringen. Echter, bepaalde financiële instrumenten zijn gewaardeerd door middel van gebruikmaking van waarderingsmodellen en -technieken, inclusief verwijzing naar de huidige reële waarde van vergelijkbare instrumenten. Op basis van de boekwaarde kan het volgende onderscheid worden gemaakt:5 marktnoteringen

waarderings­modellen

(direct en afgeleid)

en -technieken

totaal

EUR

EUR

EUR

Vastgoedbeleggingen

-

17.246

17.246

Aandelen

33.376

-

33.376

Vastrentende waarden

47.773

1.394

49.167

Derivaten

-

12.078

12.078

Overige beleggingen

2.948

1.404

4.352

84.097

32.122

116.219

Vastgoedbeleggingen

-

17.0365

17.036

Aandelen

54.284

-

54.284

Vastrentende waarden

52.544

911

53.455

Derivaten

-

263

263

Overige beleggingen

-

8

8

106.828

18.218

125.046

Per 31 december 2008

Per 31 december 2007

5  Vastgoedbeleggingen werden in de jaarrekening 2007 als marktnoteringen gepresenteerd. Naar huidig inzicht worden ze – ook voor 2007 – als “waarderingsmodellen en –technieken” gepresenteerd.

97

Schattingen van de actuele waarde zijn een momentopname, gebaseerd op de markt­omstandigheden en de beschikbare informatie over het financiële instrument. Deze schattingen zijn van nature subjectief en bevatten onzekerheden en een significante oordeelsvorming (bijvoorbeeld rentestand, volatiliteit, schatting van kasstromen, etc.) en kunnen derhalve niet met precisie worden vastgesteld. Schatting van reële waarde Bij de schatting van de actuele waarde wordt gebruik gemaakt van verwachte, toekomstige kasstromen. De kasstromen uit hoofde van rentederivaten worden contant gemaakt aan de hand van de zerocoupon swapcurve. Gehanteerde rentevoeten voor de bepaling van de reële waarde Op balansdatum zijn de volgende rentevoeten gehanteerd:

Vastrentende waarden

2008

2007

%

%

3,47

4,81

2008

2007

Belegde waarden in vastgoed

Direct vastgoed

EUR

EUR

17.246

17.036

17.246

17.036

De kostprijs van de belegde waarden in vastgoed bedraagt ultimo 2008 € 7.786 (2007: € 7.786). 65% (2007: 69%) van het direct vastgoed is getaxeerd door onafhankelijke, beëdigde taxateurs, 35% (2007: 31%) is intern getaxeerd. In de vastgoedportefeuille zijn geen kantoorpanden opgenomen; er worden derhalve geen kantoorpanden aan aangesloten werkgevers verhuurd. De directe vastgoedportefeuille is volledig in Nederland belegd. Het pensioen­fonds heeft het economisch en juridisch eigen­ dom van het vastgoed.

98

Belegde waarden in aandelen 2008

2007

EUR

EUR

Zelfstandig beursgenoteerde aandelen

12.152

-

Aandelenbeleggingsfondsen

21.224

Aandelen mature markets

54.284 33.376

54.284

De kostprijs van de belegde waarden in aandelen bedraagt ultimo 2008 € 48.114 (2007: € 23.604).

Belegde waarden in vastrentende waarden 2008 EUR

EUR

Obligaties

18.031

48.733

Credit funds

12.661

-

Leningen op schuldbekentenis

-

800

Hypotheken

1.445

111

Deposito’s

3.812

2.626

Inflation linked bonds

353

1.185

Obligatiebeleggingsfondsen

5.849

-

Kortlopende vorderingen op banken

7.016

-

49.167

53.455

De kostprijs van de belegde waarden in vastrentende waarden bedraagt ultimo 2008 € 48.636 (2007: € 43.138).

99

2007

Belegde waarden in derivaten 2008

2007

EUR

EUR

Valutaderivaten

1.427

-

Rentederivaten

10.651

263

Stand per 31 december

12.078

263

De kostprijs van de belegde waarden in derivaten bedraagt ultimo 2008 € - (2007: € -6.600). In verband met de derivatenposities zijn zekerheden ontvangen ter waarde van € 11.277.

Belegde waarden in overige beleggingen 2008

2007

EUR

EUR

Commodities (grondstoffen, edele metalen)

1.395

-

Beleggingsfondsen

2.949

-

Kunst

8

8

Stand per 31 december

4.352

8

De kostprijs van de belegde waarden in overige beleggingen bedraagt ultimo 2008 € 5.445 (2007: € 8).

100

Beleggingsdebiteuren 2008

2007

EUR

EUR

• dividendbelasting

176

176

• interest

749

1.030

• huur

12

11

Overige

27

66

Stand per 31 december

964

1.283

2008

2007

EUR

EUR

11

-

Te vorderen bedragen uit hoofde van:

Beleggingscrediteuren

Schulden uit collateral management Te betalen bedragen uit hoofde van:

101

• huurpenningen

1

-

• overige

56

25

Stand per 31 december

68

25

8.7.2  Beleggingen voor rekening en risico deelnemers Het verloop van de Beleggingen voor rekening en risico deelnemers is als volgt: 2008

2007

EUR

EUR

Stand per 1 januari

1.053

967

Toevoeging premie

131

111

Rendement

-73

24

Onttrekking wegens beëindiging deelname

-166

-49

Stand per 31 december

945

1.053

2008

2007

EUR

EUR

Vordering op werkgevers

173

124

Nog te factureren premie

137

327

8.7.3  Vorderingen en overlopende activa Specificatie vorderingen en overlopende activa

FVP-premie

187

597

Waardeoverdrachten

22

11

Overige vorderingen

15

13

Stand per 31 december

534

1.072

Bij de waardering van vorderingen wordt rekening gehouden met het risico van oninbaarheid door hiervoor een voorziening in aftrek te brengen op het saldo van de uitstaande vorderingen. Voor gelijksoortige posten met gelijksoortige risico’s wordt gezamenlijk een schatting gemaakt van verliezen en risico’s op balansdatum. Deze systematiek om de voorziening vast te stellen wordt gerekend tot de statische methode. Alle vorderingen hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar.

102

Nadere specificatie ‘Vorderingen op werkgevers’ 2008

2007

EUR

EUR

oninbaarheid

181

124

Voorziening dubieuze debiteuren

-8

0

Stand per 31 december

173

124

Vorderingen op werkgevers exclusief voorziening voor

In 2008 is een bedrag van € 8 toegevoegd aan de voorziening (2007: € 0). Er werd een bedrag van € 0 aan premies over voorgaande jaren als oninbaar afgeschreven (2007: € 0). Het verloop van de voorziening dubieuze debiteuren is als volgt: 2008

2007

EUR

EUR

Stand per 1 januari

-

-

Dotatie

8

-

Stand per 31 december

8

-

2008

2007

EUR

EUR

Liquide middelen

571

1.480

Stand per 31 december

571

1.480

8.7.4  Overige activa

De overlopende activa bestaan overwegend uit liquide middelen. Onder de liquide middelen worden opgenomen die kasmiddelen en tegoeden op bankrekeningen, die onmiddellijk dan wel op korte termijn opeisbaar zijn. Er zijn geen kredietfaciliteiten van toepassing.

103

8.7.5  Stichtingskapitaal en reserves Mutatieoverzicht eigen vermogen stichtings-

bestem­mings-

bestem­

overige

kapitaal

reserve

mings-

reserve

­beleg­gingen

totaal

reserve indexatie

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

Stand per 31 december 2007

-

18.461

2.768

30.448

51.677

Uit bestemming saldo van baten en lasten

-

-6.252

-2.348

-27.383

-35.983

Stand per 31 december 2008

-

12.209

420

3.065

15.694

totaal

Stand per 31 december 2006

stichtings-

bestem­mings­

bestem­

bestem­

overige

kapitaal

reserve toe­

mings-

mings-

reserve

komstige

reserve

reserve

premie­tekorten beleg­gingen

indexatie

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

EUR

-

4.654

19.296

-

27.051

51.001

-

-

-

-

-113

-113

Cumulatief effect stelselwijziging 1 januari 2007 Uit bestemming saldo van baten en ­lasten

-

-

-835

2.768

-1.144

789

Overige mutaties

-

-4.654

-

-

4.654

-

Stand per 31 december 2007

-

-

18.461

2.768

30.448

51.677

De bestemmingsreserve beleggingen per 31 december 2008 is, evenals per jaareinde 2007, hoger dan het wettelijk minimum van de herwaarderingsreserve. Op grond daarvan is besloten geen afzonderlijke herwaarderingsreserve te vormen.

104

Solvabiliteit 31 december 2008 EUR

31 december 2007

%

EUR

%

Aanwezig vermogen

116.872

115,5

129.947

161,3

Af: technische voorziening op FTK-waardering

-101.178

-100,0

-80.572

-100,0

Af: minimaal vereist eigen vermogen

-5.059

-5,0

-4.029

-5,0

Dekkingspositie

10.635

10,5

45.346

56,3

eigen vermogen)

7.150

7,1

14.432

17,9

Reservepositie

3.485

3,4

30.914

38,4

Af: vereist eigen vermogen (excl. minimaal vereist

Als het eigen vermogen lager is dan het minimale vereiste eigen vermogen bevindt het fonds zich in een situatie van dekkingstekort. Indien het eigen vermogen lager is dan het vereiste eigen vermogen, maar wel ten minste gelijk is aan het minimale vereiste eigen ­vermogen, bevindt het fonds zich in een situatie van reservetekort. De vermogenspositie van het pensioen­fonds kan worden gekarakteriseerd als toereikende solvabiliteit. Voor de berekening van het vereist eigen vermogen wordt gebruik gemaakt van het standaard model van DNB.

105

8.7.6  Voorziening pensioen­verplichtingen voor risico fonds Specificatie voorziening pensioen­verplichtingen naar aard 2008

2007

EUR

EUR

Voorziening pensioen­verplichtingen voor risico fonds

101.178

78.270

Stand per 31 december

101.178

78.270

2008

2007

EUR

EUR

79.323

81.938

Mutatieoverzicht voorziening pensioen­verplichtingen

Stand per 1 januari (inclusief deel voor rekening en risico deelnemers) Effect stelselwijziging

-

113

Pensioen­opbouw

1.305

1.233

Indexering en overige toeslagen

2.348

1.296

Rentetoevoegingen

3.587

3.378

Onttrekking voor pensioen­uitkeringen

-3.145

-3.191

Mutatie voor pensioen­uitvoeringskosten

-58

-54

Wijziging marktrente

17.817

-6.967

Wijziging actuariële uitgangspunten

-

-

Saldo uit hoofde van overdracht van rechten

39

-137

Overige wijzigingen

907

1.714

Stand per 31 december

102.123

79.323

Af: voorziening voor rekening en risico deelnemers

-945

-1.053

101.178

78.270

Bovenstaande mutaties betreffen niet alleen de mutaties van de voorziening pensioen­verplichtingen voor risico van het pensioen­fonds, maar tevens de mutaties van de voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico van deelnemers. De voorziening pensioen­ verplichtingen voor rekening en risico van deelnemers wordt verder in paragraaf 8.7.7 toegelicht.

106

Voor een toelichting op de verschillende posten wordt verwezen naar de toelichting op de verschillende posten uit de staat van baten lasten.

Specificatie voorziening pensioen­verplichtingen naar categorieën deelnemers 2008 aantal

EUR

­deelnemers

2007 aantal

EUR

­deelnemers

Actieve deelnemers

860

36.091

841

27.667

Pensioen­gerechtigden

1.665

34.305

1.681

27.589

Gewezen deelnemers

8.682

29.726

9.337

22.512

Netto pensioen­verplichtingen

11.207

100.122

11.859

77.768

Toekomstige kosten uitvoering pensioen­regeling

2.001

1.555

Stand per 31 december

102.123

79.323

Af: voorziening voor rekening en risico deelnemers

-945

-1.053

101.178

78.270

Stand per 31 december excl. pensioen­ verplichtingen voor rekening en risico deelnemers

De methode voor de berekening van de pensioen­verplichtingen is zodanig toegepast dat er geen sprake is van een financieringsachter­ stand. Naar hun aard hebben de technische voorzieningen in het algemeen een langlopend karakter. Korte beschrijving van de pensioen­regeling De pensioen­regeling kan worden gekenmerkt als een middelloon­regeling met een standaard pensioen­leeftijd van 65 jaar. Jaarlijks wordt een aanspraak op ouderdoms­pensioen­opgebouwd van 1,75% van de in dat jaar geldende pensioen­grondslag. De pensioen­­ grondslag is gelijk aan het pensioen­gevend loon onder aftrek van een franchise. Tevens bestaat er recht op partner- en wezenpensioen­. Deelname aan de regeling is verplicht vanaf de leeftijd van 21 jaar (vóór 01-01-2008: 25 jaar), dan wel vanaf de datum van indienst­ treding bij een werkgever in de bedrijfstak.

107

Toeslagverlening Het bestuur beslist jaarlijks of en in hoeverre de ingegane pensioen­en en de opgebouwde pensioen­aanspraken verhoogd worden door middel van het verlenen van een toeslag. Er worden alleen toeslagen verleend zolang de indexatie bestemmingsreserve positief is én zolang het vermogen minimaal gelijk is aan het minimum vereiste eigen vermogen. Het bestuur streeft daarbij naar de consumentenprijsindex voor niet actieve deelnemers en CAO loonindex voor actieve deelnemers. Het bestuur volgt met dit beleid categorie D4 zoals beschreven in de toeslagenmatrix. Dat betekent dat er geen recht is op toekomstige indexaties en dat de indexatie een voorwaardelijk recht is. Het bestuur kan echter jaarlijks besluiten om af te wijken van de door haar gevolgde lijn. Er is geld gereserveerd voor indexatie door middel van de indexatie bestemmingsreserve. Inhaalindexaties Het toeslagbeleid kent de mogelijkheid van een inhaalindexatie tot maximaal 5 jaar terug. In het boekjaar zijn geen inhaalindexaties toegekend.

8.7.7  Voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico deelnemers

Stand per 31 december

2008

2007

EUR

EUR

945

1.053

Het verloop van de Voorziening pensioen­verplichtingen voor rekening en risico deelnemers is als volgt:

108

2008

2007

EUR

EUR

Stand per 1 januari

1.053

967

Toevoeging premie

131

111

Rendement

-73

24

Onttrekking wegens beëindiging deelname

-166

-49

Stand per 31 december

945

1.053

8.7.8  Overige schulden en overlopende passiva Specificatie overige schulden en overlopende passiva 2008

2007

EUR

EUR

Uitkeringen

2

-

Derivaten

1.691

747

Belastingen en premies sociale verzekeringen

57

54

Waardeoverdrachten

 -

5

Overige schulden

56

1.155

1.806

1.961

2008

2007

Alle schulden hebben een resterende looptijd van korter dan één jaar. Nadere specificatie ‘Derivaten’

109

EUR

EUR

Rentederivaten

1.691

747

Stand per 31 december

1.691

747

8.7.9  Risicobeheer en derivaten Solvabiliteitsrisico Het fonds wordt bij het beheer van de pensioen­verplichtingen en de financiering daarvan geconfronteerd met risico’s. De belangrijkste doelstelling van het fonds is het nakomen van de pensioen­toezeggingen. Voor het realiseren van deze doelstelling wordt gestreefd naar een toereikende solvabiliteit op basis van de marktwaarde van de pensioen­verplichtingen. Het belangrijkste risico voor het fonds betreft het solvabiliteitsrisico, ofwel het risico dat het fonds niet beschikt over voldoende ­vermogen ter dekking van de pensioen­verplichtingen. De solvabiliteit wordt gemeten zowel op basis van algemeen geldende normen als ook naar de specifieke normen welke door de toezichthouder worden opgelegd. Indien de solvabiliteit van het fonds zich negatief ontwikkelt, bestaat het risico dat het fonds de premie voor de onderneming en deelnemers moet verhogen en het risico dat er geen ruimte beschikbaar is voor een eventuele indexatie van opgebouwde pensioen­rechten. In het uiterste geval kan het noodzakelijk zijn dat het fonds verworven pensioen­aanspraken en pensioen­rechten moet verminderen.

110

Het surplus/tekort op FTK-grondslagen is als volgt: 31 december 2008 EUR

EUR

31 december 2007 EUR

EUR

Voorziening pensioen­verplichtingen (FTK- waardering)

101.178

79.323

Buffers S1 Renterisico

1.307

6.596

S2 Risico zakelijke waarden

10.685

13.245

S3 Valutarisico

998

5.387

S4 Grondstoffenrisico

403

-

S5 Kredietrisico

2.926

406

S6 Verzekeringstechnisch risico

3.081

2.307

S7 Liquiditeitsrisico

-

-

S8 Concentratierisico

-

-

S9 Operationeel risico

-

-

Diversificatie-effect

-7.191

-9.480

Totaal S (vereiste buffers)

12.209

18.461

Vereist eigen vermogen (artikel 132 Pensioen­wet)

113.387

97.784

Aanwezig vermogen (totaal activa – schulden)

116.872

131.000

Surplus

3.485

33.216

Het pensioen­fonds heeft ter afdekking van risico’s derivatencontracten afgesloten. Hiermee is bij het bepalen van de vereiste buffers op de volgende wijze rekening gehouden: Bij de berekening van de buffers past het fonds het standaard model van DNB toe. Voor de samenstelling van de beleggingen wordt ­uitgegaan van de feitelijke asset mix.

111

Marktrisico

­schokken op de aandelenbeurs, aangezien dit risico ook niet ­volledig is afgedekt. Specifiek bij deze gevoeligheidsanalyse

Marktrisico omvat de mogelijkheden voor winst of verlies en

geldt de opmerking dat ten aanzien hiervan geen accountants­

door een verandering van marktfactoren. Marktfactoren kunnen

controle heeft plaatsgevonden.

bijvoorbeeld marktprijzen zijn van aandelen, grondstoffen, ­vastgoed en private equity (prijsrisico), maar ook valutakoersen

Prijsrisico

(valutarisico) of rentes (renterisico).

Prijsrisico is het risico van waardewijzigingen door de ontwikke­ ling van marktprijzen, die wordt veroorzaakt door factoren gere­

De strategie van het fonds met betrekking tot het beleggings­

lateerd aan een individuele belegging, de uitgevende instelling of

risico wordt bepaald door de beleggingsdoelstellingen. Het

generieke factoren. Omdat nagenoeg alle beleggingen worden

marktrisico wordt op dagelijkse basis beheerst in overeenstem­

gewaardeerd tegen actuele waarde waarbij waardewijzigingen

ming met de aanwezige beleidskaders en richtlijnen. De overall­

onmiddellijk in het saldo van baten en lasten worden verwerkt,

marktposities worden periodiek gerapporteerd aan het bestuur.

zijn alle wijzigingen in marktomstandigheden direct zichtbaar in het beleggingsresultaat. Het prijsrisico wordt gemitigeerd door

De mate waarin de beleggingsportefeuille van het fonds gevoelig

diversificatie. In aanvulling hierop wordt het prijsrisico gehedged

is voor het prijs- en renterisico is in de volgende alinea weergege­

middels het gebruik van afgeleide financiële instrumenten

ven, vervolgens worden de risico’s die het fonds loopt worden

(­derivaten), zoals opties en futures.

nader toegelicht. Gevoeligheidsanalyse In onderstaande tabel wordt de gevoeligheid van de dekkings­ graad getoond voor waardeveranderingen van de aandelenbeleg­ gingen en voor verschuivingen van de rente. In het midden van de tabel staat de huidige dekkingsgraad van 116%. ∆ aandelenkoersen

 

∆ rente

-1.00%

-30%

-15%

0%

15%

30%

103%

108%

112%

117%

122%

-0.50%

104%

109%

114%

119%

124%

0.00%

104%

110%

116%

121%

126%

0.50%

106%

111%

117%

123%

129%

1.00%

107%

113%

119%

126%

132%

Ondanks dat het renterisico nagenoeg geheel is afgedekt, zullen plotselinge schokken in de rente toch beperkt invloed kunnen hebben op de dekkingsgraad. Dit geldt uiteraard ook voor

112

De segmentatie van vastgoed naar sectoren is als volgt: 31 december 2008

31 december 2007

EUR

%

EUR

%

Kantoren

-

0%

-

0%

Winkels

940

5%

865

5%

Woningen

16.306

95%

16.171

95 %

17.246

100%

17.036

100 %

De segmentatie van vastgoed naar regio is als volgt: 2008 Nederland

2007

EUR

%

EUR

%

17.246

100%

17.036

100 %

17.246

100%

17.036

100 %

De segmentatie van de aandelenportefeuille naar sectoren is als volgt: 31 december 2008

31 december 2007

EUR

%

EUR

%

Beleggingsinstelling

21.224

64%

25.642

48 %

Transport en opslag

-

-

219

0%

1.975

6%

6.672

12 %

Nijverheid en industrie

3.260

10%

16.396

30 %

Handel

2.442

7%

984

2%

Overige dienstverlening

3.638

11%

4.275

8%

Diversen

837

2%

96

0%

33.376

100%

54.284

100 %

Financiële instellingen (waaronder banken en ­verzekeraars)

113

De segmentatie van de aandelenportefeuille naar regio is als volgt: 31 december 2008 EUR

%

31 december 2007 EUR

%

Nederland

555

2%

12.055

22 %

Buitenland binnen EU

7.077

21%

21.562

40 %

Buitenland buiten EU

25.744

77%

20.667

38 %

33.376

100%

54.284

100 %

Het fonds heeft er niet voor gekozen om het prijsrisico middels derivaten (gedeeltelijk) af te dekken. Valutarisico Het totaalbedrag van de gehele beleggingsportefeuille dat buiten de euro wordt belegd bedraagt ultimo 2008 circa € 30.245. Van dit bedrag is € 25.134 afgedekt naar de euro. Het strategische beleid van het fonds is om alle valutaposities af te dekken, waarbij tijdelijke tactische beleidsruimte aanwezig is tot 70%. Per einde boekjaar is de waarde van de uitstaande valutatermijncontracten € 252. Het valutarisico wordt in onderstaande tabel weergegeven. 31 december 2008

31 december 2007

EUR vóór

114

EUR

EUR

EUR

valuta­

nettopositie

nettopositie

derivaten

(na)

(na)

EUR

86.834

-24.882

111.716

89.639

GBP

2.908

2.282

626

7.405

USD

19.283

19.143

140

24.658

CHF

-

-

-

2.280

SEK

-

-

-

605

NOK

-

-

-

100

DKK

-

-

-

359

JPY

3.045

2.922

123

-

Overige

5.009

787

4.222

-

117.079

252

116.827

125.046

Renterisico Het renterisico is het risico dat de waarden van de portefeuille vastrentende waarden en de pensioen­verplichtingen wijzigen als gevolg van ongunstige veranderingen in de marktrente. De rentegevoeligheid kan worden gemeten door middel van de duration. De duration geeft aan hoeveel procent bij benadering de marktwaarde van een belegging of verplichting verandert bij een parallelle verschuiving van de rentecurve. Een hoge duration geeft een hoge gevoeligheid voor veranderingen in de rente weer. waarde balanspost 31 december 2008

duration 31 december 2008

31 december 2007

EUR Duration van de vastrentende waarden

49.167

5,42

5,45

Duration van de pensioen­verplichtingen

102.123

16,00

14,40

Op balansdatum is de duration van de beleggingen aanzienlijk korter dan de duration van de verplichtingen. Er is derhalve sprake van een zogenaamde “duration-mismatch”. Dit betekent dat bij een rentestijging de waarde van beleggingen minder snel daalt dan de waarde van de verplichtingen (bij toepassing van de actuele marktrentestructuur) daalt, de dekkingsgraad zal stijgen. Bij een rente­ daling zal de waarde van de beleggingen minder snel stijgen dan de waarde van de verplichtingen, waardoor de dekkingsgraad daalt.

115

Het beleid van het fonds is gericht op het verkleinen van de “duration-mismatch”. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door het kopen van meer langlopende obligaties in plaats van aandelen (aandelen hebben per definitie een duration van nul), binnen de portefeuille kort­ lopende obligaties vervangen door langlopende obligaties of door middel van renteswaps of swaptions. Bij een renteswap wordt een vaste lange rente geruild tegen een variabele korte rente. Het fonds ontvangt in dit geval een lange rente, vergelijkbaar met de kas­ stroom van een langlopende obligatie en betaalt daarvoor een variabele korte rente (bijvoorbeeld Euribor). Hierdoor wordt de “­duration-mismatch” verkleind, maar het fonds wordt wel afhankelijk van de ontwikkeling van de korte rente die het fonds aan de tegenpartij betaalt. Met een swaption kan het fonds tijdelijk het risico van een verdere rentedaling afdekken. Hiervoor betaalt het fonds een premie. Bij het afsluiten van een swap of een swaption kunnen dus mismatchrisico’s worden afgedekt en worden nieuwe risico’s geïntroduceerd die gepaard gaan met dit soort instrumenten (zoals liquiditeit, tegenpartij en juridisch risico). De samenstelling van de vastrentende waarden naar looptijd is als volgt: 31 december 2008

31 december 2007

EUR

%

EUR

%

Resterende looptijd < 1 jaar

13.745

28

4.383

8

Resterende looptijd 1-5 jaar

18.019

37

26.062

49

Resterende looptijd > 5 jaar

17.403

35

23.010

43

49.167

100

53.455

100

Kredietrisico Kredietrisico is het risico van financiële verliezen voor het fonds als gevolg van faillissement of betalingsonmacht van tegenpartijen waarop het fonds (potentiële) vorderingen heeft. Hierbij kan onder meer worden gedacht aan partijen die obligatieleningen uitgeven, banken waar deposito’s worden geplaatst, marktpartijen waarmee Over The Counter (OTC)-derivatenposities worden aangegaan en aan bijvoorbeeld herverzekeraars. Over beursgenoteerde derivaten wordt geen kredietrisico gelopen. Een voor beleggingsactiviteiten specifiek onderdeel van kredietrisico is het settlementrisico. Dit heeft betrekking op het risico dat ­partijen waarmee het fonds transacties is aangegaan niet meer in staat zijn hun tegenprestatie te verrichten waardoor het fonds ­financiële verliezen lijdt. Beheersing vindt plaats door het stellen van limieten aan tegenpartijen op totaalniveau, dat wil zeggen met inachtneming van alle ­posities die een tegenpartij heeft jegens het fonds; het vragen van extra zekerheden zoals onderpand en dergelijke bij hypothecaire geldleningen en het uitlenen van effecten; het hanteren van prudente verstrekkingnormen bij hypothecaire geld­leningen. Ter afdek­ king van het settlementrisico wordt door het fonds enkel belegd in markten waar een voldoende betrouwbaar clearing- en settlement­ systeem functioneert. Voordat in nieuwe markten wordt belegd, wordt eerst onderzoek gedaan naar de waarborgen op dit gebied.

116

Met betrekking tot niet-beursgenoteerde beleggingen, met name OTC-derivaten, wordt door het fonds enkel gewerkt met tegenpar­ tijen waarmee ISDA/CSA-overeenkomsten zijn afgesloten zodat posities van het fonds adequaat worden afgedekt door onderpand. In de onderstaande tabel wordt de verdeling van de vastrentende waarden naar sector weergegeven: 2008

2007

EUR

EUR

Nederlandse overheidsinstellingen

5.371

4.868

Buitenlandse overheidsinstellingen

14.406

28.869

Financiële instellingen

20.537

15.937

Andere instellingen

8.853

3.781

49.167

53.455

De verdeling van vastrentende waarden naar regio is weergegeven in onderstaande tabel: 2008

2007

EUR

EUR

Mature markets

46.845

53.455

Emerging markets

2.322

-

49.167

53.455

Ten aanzien van de kredietwaardigheid van de debiteuren van de vastrentende portefeuille wordt het volgende overzicht gegeven: 31 december 2008 EUR

%

EUR

%

20.035

40

30.597

57

AA

6.831

14

10.866

20

A

3.741

8

4.935

9

BBB

263

1

864

2

AAA

117

31 december 2007

Overig

-

0

6.193

12

Not Rated

18.297

37

-

-

49.167

100

53.455

100

Liquiditeitsrisico

Indexatierisico

Liquiditeitsrisico is het risico dat beleggingen niet tijdig en/of

Het bestuur van het fonds heeft de ambitie om het pensioen­te

niet tegen een aanvaardbare prijs kunnen worden omgezet in

indexeren. De mate waarin dit kan worden gerealiseerd is

liquide middelen, waardoor het fonds op korte termijn niet aan

­afhankelijk van de ontwikkelingen in de rente, rendement, loon­

zijn verplichtingen kan voldoen. Waar de overige risicocompo­

inflatie en demografie. Uitdrukkelijk wordt opgemerkt dat de

nenten vooral de langere termijn betreffen (solvabiliteit), gaat het

indexatietoezegging voorwaardelijk is.

hierbij om de kortere termijn. Dit risico kan worden beheerst door in het strategische en tactische beleggingsbeleid voldoende

Het beleid en de ambitie inzake indexatie en toeslagverlening is

ruimte aan te houden voor de liquiditeitsposities. Er moet even­

weergegeven in de alinea ‘Toeslagverlening’ onder de paragraaf

eens rekening worden gehouden met de directe beleggingsop­

inzake de toelichting op de balanspost ‘Voorziening pensioen­

brengsten en andere inkomsten zoals premies. Inzake het

verplichtingen risico fonds’.

liquiditeitsrisico kan worden vermeld dat het fonds in haar beleg­ gingsportefeuille over voldoende obligaties beschikt die onmid­ dellijk zonder waardeverlies te gelde kunnen worden gemaakt

Concentratierisico

om eventuele onvoorziene uitstroom van geldmiddelen te finan­ cieren.

Grote posten zijn aan te duiden als een vorm van concentratie­ risico. Om te bepalen welke posten hieronder vallen moeten per beleggingscategorie alle instrumenten met dezelfde debiteur

Verzekeringtechnische, actuariële risico’s

worden gesommeerd. Als grote post wordt aangemerkt elke post die meer dan 2% van het balanstotaal of welke meer dan 5% van

Langlevenrisico

de beleggingscategorie waartoe de belegging behoort, uitmaakt.

Langlevenrisico is het risico dat deelnemers langer blijven leven dan gemiddeld verondersteld wordt bij de bepaling van de voor­

Dit betreft per 31 december 2008 de volgende posten:

ziening pensioen­verplichtingen. Als gevolg hiervan volstaat de EUR

opbouw van het pensioen­vermogen niet voor de uitkering van de pensioen­verplichting. Door toepassing van AG-prognosetafel

Duitsland

5.889

2005-2050 met adequate correcties voor ervaringssterfte is het

Frankrijk

1.684

Griekenland

1.370

Italie

3.726

Nederland

3.875

Oostenrijk

211

Spanje

510

langlevenrisico nagenoeg geheel verdisconteerd in de waardering van de pensioen­verplichtingen. Overlijdensrisico Het overlijdensrisico betekent dat het fonds in geval van over­ lijden mogelijk een partnerpensioen­moet toekennen waarvoor door het fonds geen voorzieningen zijn getroffen. Dit risico kan worden uitgedrukt in risicokapitalen.

118

17.265

In het algemeen geldt dat concentratierisico kan optreden als een

Specifieke financiële instrumenten (derivaten)

adequate spreiding van activa en passiva ontbreekt. Concentratierisico’s kunnen optreden bij een concentratie van de

Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid wordt tevens

portefeuille in regio’s, economische sectoren of tegenpartijen.

gebruikgemaakt van financiële derivaten. Als hoofdregel geldt,

Een portefeuille van leningen die sterk sectorgebonden is, kan

dat derivaten uitsluitend worden gebruikt voor zover dit passend

door deze sectorconcentratie een verhoogd risico lopen. Indien

is binnen het algemene beleggingsbeleid. De portefeuille­

aandelen in dezelfde sector worden aangehouden is sprake van

structuur en het risicoprofiel, berekend inclusief de economische

een cumulatief concentratierisico.

effecten van derivaten, dienen zich binnen de door het bestuur vastgestelde grenzen (limieten) te bevinden.

Overige niet-financiële risico’s

Het fonds gebruikt derivaten hoofdzakelijk om de hiervoor ver­ melde vormen van marktrisico zo veel mogelijk af te dekken. Een

Operationeel risico

van de belangrijkste risico’s bij derivaten is het kredietrisico. Dit is

Operationeel risico is het risico van een onjuiste afwikkeling van

het risico dat tegenpartijen niet aan hun betalingsverplichtingen

transacties, fouten in de verwerking van gegevens, het verloren

kunnen voldoen. Dit risico wordt beperkt door alleen transacties

gaan van informatie, fraude en dergelijke. Dergelijke risico’s

aan te gaan met te goeder naam en faam bekend staande partijen.

­worden door het fonds beheerst door het stellen van hoge

Bovendien geldt dat zoveel mogelijk wordt gewerkt met onder­

­kwaliteitseisen aan de organisaties die bij de uitvoering betrokken

pand.

zijn op gebieden zoals interne organisatie, procedures, processen en controles, kwaliteit geautomatiseerde systemen, enzovoorts. Deze kwaliteitseisen worden periodiek getoetst door het bestuur. Systeemrisico Systeemrisico betreft het risico dat het mondiale financiële ­systeem (de internationale markten) niet langer naar behoren functioneert, waardoor beleggingen van het fonds niet langer verhandelbaar zijn en zelfs, al dan niet tijdelijk, hun waarde ­kunnen verliezen. Net als voor andere marktpartijen, is dit risico voor het fonds niet beheersbaar.

119

Gebruik kan worden gemaakt van onder meer de volgende instrumenten: •• Futures: dit zijn standaard beursgenoteerde instrumenten waarmee snel posities kunnen worden gewijzigd. Futures worden gebruikt voor het tactische beleggingsbeleid. Tactisch beleggingsbeleid is slechts zeer beperkt mogelijk binnen de grenzen van het strate­ gische beleggingsbeleid. •• Putopties op aandelen: dit betreft al dan niet beursgenoteerde opties waarmee het fonds het neerwaartse koersrisico van de aan­ delenportefeuille kan beperken. Voor deze opties wordt bij de verwerving een premie betaald die onder meer afhankelijk is van het actuele koersniveau van de onderliggende index, de looptijd van de opties en de uitoefenprijs van de opties. •• Valutatermijncontracten: dit zijn met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan tot het ­verkopen van een valuta en de aankoop van een andere valuta, tegen een vooraf vastgestelde prijs en op een vooraf vastgestelde datum. Door middel van valutatermijncontracten worden valutarisico’s afgedekt. •• Swaps: dit betreft met individuele banken afgesloten contracten waarbij de verplichting wordt aangegaan tot het uitwisselen van ­rentebetalingen over een nominale hoofdsom. Door middel van swaps kan het fonds de rentegevoeligheid van de portefeuille ­beïnvloeden. •• Een forward is een termijncontract tussen twee partijen met als doel de rentekosten of opbrengsten voor een in de toekomst liggende periode vast te leggen. Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2008: Type contract

contractomvang

actuele waarde activa

actuele waarde ­passiva

EUR

EUR

EUR

Forward

25.135

1.427

-1.679

Interest rate swaps

62.546

10.651

-

87.861

12.078

-1.679

actuele waarde activa

actuele waarde

Onderstaande tabel geeft inzicht in de derivatenposities per 31 december 2007: Type contract

contractomvang

­passiva EUR

120

EUR

EUR

Interest rate

263

747

swaps

-

-

263

747

8.7.10  N  iet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

Voorwaardelijke verplichtingen Ultimo boekjaar lopen er geen juridische procedures

Langlopende contractuele verplichtingen

­aange­spannen tegen het fonds.

Het fonds heeft een uitbestedingsovereenkomst afgesloten met Interpolis Pensioen­beheer B.V., Interpolis Pensioen­en

Identiteit van verbonden partijen

Vermogensbeheer B.V. en Achmea Vastgoed B.V. ( tot 1 juli 2007 Interpolis Vastgoed B.V.), welke loopt tot en met

Er zijn geen partijen die als verbonden partij te kwalificeren zijn.

31 december 2009. Met het bestuur zijn afspraken gemaakt over de vergoedingensystematiek. Deze systematiek bestaat zowel uit vaste als variabele componenten.

Transacties met bestuurders

Voor het vermogensbeheer bedraagt de jaarlijks te betalen

Leden van het bestuur, de deelnemersraad en het verantwoor­

­vergoeding voor 2005 tot en met 2009 0,2% van het gemiddeld

dingsorgaan ontvangen enkel een vergoeding voor vergaderingen

daadwerkelijk belegd vermogen in aandelen, 0,1% van het

en de bijbehorende reiskosten. De vergoeding bedroeg in 2008

gemiddeld daadwerkelijk belegd vermogen in vastrentende

€ 382,00 per vergadering/dagdeel.

­waarden en 0,1% van het gemiddeld daadwerkelijk belegd ­vermogen in liquiditeiten.

Er zijn leningen verstrekt aan noch is er sprake van vorderingen op (voormalige) bestuurders.

Voor de deelname aan het Interpolis Pensioen­en Liability Overlay Fonds (ten behoeve van het afdekken van het renterisico) worden jaarlijkse beheerkosten betaald ter grootte van 0,10% over het belegd vermogen. Voor het vastgoedbeheer bedraagt de jaarlijks te betalen ­vergoeding voor 2005 tot en met 2009 0,5% van het gemiddeld daadwerkelijk belegd vermogen in vastgoed.

121

8.8

Toelichting op de staat van baten en lasten

8.8.1  Premiebijdragen voor rekening en risico fonds

Werkgevers- en werknemersgedeelte

2008

2007

EUR

EUR

1.204

1.291

1.204

1.291

De totale bijdrage van werkgever en werknemers bedraagt 10,5 % (2007: 10,0%) van de loonsom. Het fonds factureert alleen aan aangesloten werkgevers. De werkgevers verhalen een deel van de premie op de werknemers. Dit betreft 5,25% (2007: 5,0%) van de pensioen­grondslag. De kostendekkende, gedempte en feitelijke premie volgens artikel 130 van de Pensioen­wet zijn als volgt: 2008

2007

EUR

EUR

Kostendekkende premie

2.360

2.223

Feitelijke premie

1.204

1.291

Gedempte premie

2.038

1.733

De aan het boekjaar toe te rekenen feitelijke premie is als bate verantwoord. De samenstelling van de kostendekkende premie is als volgt: 2008 Kosten pensioen­opbouw

2007

EUR

EUR

1.305

1.233

Pensioen­uitvoeringskosten

831

742

Solvabiliteitsopslag

299

302

voor pensioen­uitvoeringskosten

-75

-54

Kostendekkende premie

2.360

2.223

Onttrekking uit voorziening pensioen­verplichtingen

Er is derhalve sprake van premietekort.

122

8.8.2  Premiebijdragen rekening en risico deelnemers6

Premiebijdragen rekening en risico deelnemers6

2008

2007

EUR

EUR

131

111

131

111

6  Onder aftrek van kosten

123

8.8.3  Beleggingsresultaten rekening en risico fonds 2008

directe

indirecte

kosten van

beleggings­

beleggings-

vermogens­

opbrengsten

opbrengsten

beheer

EUR

EUR

EUR

totaal

EUR

Vastgoedbeleggingen

559

121

283

396

Aandelen

26

-21.343

11

-21.328

Vastrentende waarden

1.435

555

-

1.990

Derivaten

-

10.911

-

10.911

Overige beleggingen

18

-2.597

-34

-2.544

2.038

-12.353

260

-10.575

Af: Resultaat voor rekening en risico deelnemers

73 -10.502

2007

Vastgoedbeleggingen

totaal

indirecte

kosten van

beleggings­

beleggings-

vermogens­

opbrengsten

opbrengsten

beheer

EUR

EUR

EUR

EUR

768

1.003

393

1.378

directe

Aandelen

166

779

82

863

Vastrentende waarden

2.030

-3.756

80

-1.806

Derivaten

-

-

Overige beleggingen

41

23

-

64

-

3.005

-1.951

555

499

Af: Resultaat voor rekening en risico deelnemers

-24 475

124

8.8.4  Beleggingsresultaten rekening en risico deelnemers

Beleggingsresultaten rekening en risico deelnemers

2008

2007

EUR

EUR

-73

24

-73

24

2008

2007

EUR

EUR

52

32

52

32

8.8.5  Overige baten

Andere baten

De andere baten betreffen met name ontvangen bankrente.

8.8.6  Indexering en overige toeslagen Het beleid en de ambitie inzake indexatie en toeslagverlening is weergegeven in de alinea ‘Toeslagverlening’ onder de paragraaf inzake de toelichting op de balanspost ‘Voorziening pensioen­verplichtingen risico fonds’. In de staat van baten en lasten is de last uit hoofde van indexering en overige toeslagen welke aan het verslagjaar moet worden ­toegerekend verantwoord.

8.8.7  Rentetoevoeging voorziening pensioen­verplichtingen De pensioen­verplichtingen zijn opgerent met 4,696% (2007: 4,066 %), zijnde € 3.587 (2007: € 3.378). Het rentepercentage is afgeleid van de eenjaarsrente uit de rentetermijnstructuur per 31 december 2007 zoals gepubliceerd op de website van DNB.

125

8.8.8  Pensioen­uitkeringen 2008

2007

EUR

EUR

Ouderdomspensioen­

2.159

2.033

Partnerpensioen­

701

746

Wezenpensioen­

6

5

Afkopen

285

232

3.151

3.016

De post Afkopen betreft de afkoop van pensioen­en die lager zijn dan € 406,44 (2007: € 400,00) per jaar (de afkoopgrens) overeen­ komstig de Pensioen­wet (artikel 66).

8.8.9  Pensioen­uitvoeringskosten 2008

2007

EUR

EUR

Bestuurskosten

45

40

Administratiekostenvergoeding

624

593

Controle- en advieskosten (excl. accountantskosten)

112

47

Accountantskosten

40

49

Contributies en bijdragen

10

12

Overig

-

1

831

742

Overeenkomstig artikel 96 van de Pensioen­wet wordt vermeld dat het fonds in het afgelopen jaar geen dwangsommen en boetes zijn opgelegd.

126

De accountantskosten, zoals hiervoor opgenomen als onderdeel van de pensioen­uitvoeringskosten, kunnen als volgt worden gespecifi­ ceerd: 2008

2007

EUR

EUR

Controle van de jaarrekening

36

48

Andere controle opdrachten

4

-

Andere niet-controle diensten

-

1

40

49

8.8.10  Aantal personeelsleden Bij het fonds zijn geen werknemers in dienst. De pensioen­uitvoering is volledig uitbesteed aan Syntrus Achmea Pensioen­beheer.

8.8.11  Bezoldiging bestuurders De transacties met bestuurders hebben betrekking op de vergoedingen voor de werkzaamheden verband houdende met de bestuursen commissievergaderingen. De vergoedingen (totaal 2008: € 45, 2007: € 40) bestaan uit vacatiegeld en een vergoeding van reis- en verblijfkosten en overige bestuurskosten. Afgezien hiervan zijn geen bezoldigingen toegekend.

8.8.12  Wijziging overige actuariële uitgangspunten De actuariële grondslagen en/of methoden worden periodiek beoordeeld en mogelijk herzien ten behoeve van de berekening van de actuele waarde van de pensioen­verplichtingen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van interne en externe actuariële deskundigheid. Dit betreft onder meer de vergelijking van veronderstellingen ten aanzien sterfte, langleven, arbeidsongeschiktheid met werkelijke waar­ nemingen voor zowel de gehele bevolking als specifiek voor de populatie van het fonds.

127

8.8.13  Overige wijzigingen in de voorziening voor pensioen­verplichtingen 2008

2007

EUR

EUR

-209

-187

Resultaat op kanssystemen Sterfte Arbeidsongeschiktheid

135

221

Mutaties

786

1.394

Overige technische grondslagen

195

286

Totaal resultaat op kanssystemen

907

1.714

2008

2007

EUR

EUR

Inkomende waardeoverdrachten

-143

-54

Uitgaande waardeoverdrachten

145

168

Subtotaal

2

114

134

44

verplichtingen

-95

-181

Subtotaal

39

-137

Saldo overdracht van rechten

41

-23

8.8.14  Saldo overdracht van rechten

Saldo overdracht van rechten

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechten Toevoeging aan de voorziening pensioen­ verplichtingen Onttrekking aan de voorziening pensioen­

Een inkomende waardeoverdracht betreft de ontvangst van het pensioen­fonds of de pensioen­verzekeraar van de vorige werkgever van de contante waarde van premievrije pensioen­aanspraken van deelnemers, die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. Een uitgaande

128

waardeoverdracht betreft de overdracht aan het pensioen­fonds of de pensioen­verzekeraar van de nieuwe werkgever van de contante waarde van premievrije pensioen­aanspraken van deelnemers, die tot de ontslagdatum zijn opgebouwd. De ontvangen koopsommen worden aangewend voor de inkoop van extra pensioen­aanspraken.

8.8.15  Overige lasten 2008

2007

EUR

EUR

Dotatie voorziening dubieuze debiteuren

8

-

Andere lasten

3

-

11

-

8.8.16  Belastingen De activiteiten van het fonds zijn vrijgesteld van belastingheffing in het kader van de vennootschapsbelasting.

8.8.17  Vaststelling van de jaarrekening door het bestuur Het bestuur van de Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven (VNPS) heeft de ­jaarrekening 2008 vastgesteld in de vergadering van 24 juni 2009. Best, 24 juni 2009

G.W. Hompe

M.H.J.M. Crijnen

Werknemersvoorzitter

Werkgeversvoorzitter

129

9 Overige gegevens 9.1

Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten

9.2

Gebeurtenissen na balansdatum

9.3

Actuariële verklaring

9.4

Accountantsverklaring

9.1 Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Ten aanzien van de bestemming van het saldo van baten en lasten is geen bepaling opgenomen in de statuten van het fonds. De bestemming is nader uitgewerkt in de ABTN. Het voorstel resul­ taatbestemming 2008 is opgenomen in de paragraaf van de staat van baten en lasten in de jaarrekening.

132

9.2

Gebeurtenissen na balansdatum

Reservetekort op 1 april 2009 Uit de dekkingsgraden die ultimo het 1e kwartaal 2009 aan DNB zijn opgeleverd, is gebleken dat bij het fonds een reservetekort is ontstaan. Een reservetekort houdt in dat de dekkingsgraad lager is dan het vereist eigen vermogen. De gerapporteerde dekkings­ graad bedraagt 112,2% bij een vereiste dekkingsgraad van 114,6%. Het bestuur moet uiterlijk 29 augustus 2009 een langetermijn­ herstelplan indienen bij DNB, tenzij op het moment van vaststel­ len van het herstelplan geen sprake meer is van een tekort. In die situatie dient het fonds met behulp van een continuïteitsanalyse aan te tonen dat het fonds naar verwachting structureel boven de vereiste dekkingsgraad uitkomt. In het langetermijnherstelplan worden onder andere opgenomen de concrete maatregelen waar­ door het eigen vermogen van het fonds binnen 15 jaar weer vol­ doet aan de wettelijke vereisten.

133

9.3

Actuariële verklaring

Opdracht

Als onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht: •• heb ik onder meer onderzocht of de technische voorzieningen,

Door Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de

het minimaal vereist eigen vermogen en het vereist eigen

Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven te Eindhoven is aan

­vermogen toereikend zijn vastgesteld, en

Watson Wyatt B.V. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaring als bedoeld in de Pensioen­wet over het

•• heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioen­fonds.

boekjaar 2008. Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de resultaten geen onjuist­

Gegevens

heden van materieel belang bevatten. Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioen­fonds

De gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt

de tot balansdatum aangegane verplichtingen zal kunnen nako­

door en tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid van

men. De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan

het Bestuur van het pensioen­fonds. Voor de toetsing van de

zijn in overeenstemming met de binnen het Actuarieel

fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositie

Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormen naar

heb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag

mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.

liggen aan de jaarrekening. In overeenstemming met de richtlijn “Samenwerking tussen accountant en actuaris ter zake van de controle van verantwoordingen van verzekeringsinstellingen” heeft de accountant van het pensioen­fonds mij geïnformeerd over zijn bevindingen ten aanzien van de betrouwbaarheid en de volle­ digheid van de administratieve basisgegevens en de overige uit­ gangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang zijn.

Werkzaamheden Ter uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioen­wet. De door het pensioen­fonds verstrekte administratieve basis­ gegevens en de bevindingen van de accountant ten aanzien ­hiervan zijn zodanig dat ik die gegevens als uitgangspunt voor mijn beoordelingswerkzaamheden heb aanvaard.

134

Oordeel Met inachtneming van het voorafgaande en het navolgende ver­ klaar ik dat naar mijn overtuiging is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioen­wet. De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningregels en uit­ gangspunten, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioen­fonds is op de balansdatum ten minste gelijk aan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen. Het eigen vermogen van het pensioen­fonds is op de balansdatum ten minste gelijk aan het wettelijk vereist eigen vermogen. Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, sprake van een toereikende solvabiliteit. De vermogenspositie van Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven is naar mijn mening voldoende, mede gelet op mogelijkheden tot het realise­ ren van de beoogde toeslagen. Daarbij is bepalend de mate van waarschijnlijkheid dat het pensioen­fonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen, aangegaan tot balansdatum, in aanmerking nemend het streven inzake toeslagen, zoals aan verzekerden meegedeeld en de in wet- en regelgeving opgenomen criteria. Eindhoven, 24 juni 2009

drs. H.J.W. van Gemert AAG verbonden aan Watson Wyatt B.V.

135

9.4

Accountantsverklaring

Aan: Het bestuur van Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor

Verantwoordelijkheid van de accountant

de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven

Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze con­ trole verricht in overeenstemming met Nederlands recht.

Accountantsverklaring

Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle

Verklaring betreffende de jaarrekening

zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen

Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2008 van

van materieel belang bevat.

Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanverwante Bedrijven te Eindhoven bestaande uit de balans

Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrij­

per 31 december 2008 en de staat van baten en lasten over 2008

ging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtin­

met de toelichting gecontroleerd.

gen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeels­

Verantwoordelijkheid van het bestuur

vorming van de accountant, waaronder begrepen zijn beoorde­

Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opma­

ling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als

ken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat

gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de

getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het

­accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw

bestuursverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2

weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat

BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwer­

­relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verant­

pen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssys­

woorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden

teem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de

die onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die

jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen

niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van

afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten

het interne beheersingssysteem van de stichting. Tevens omvat

bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen

een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid

voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die

van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggeving en

onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.

van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van de stich­ ting heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informa­ tie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

136

Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Vereniging Nederlands Pensioen­fonds voor de Sigarenindustrie en aanver­ wante Bedrijven per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.

Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het bestuursverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Den Haag, 24 juni 2009

Ernst & Young Accountants LLP w.g. W.J. Thuss RA

137

138

Administrateur Interpolis Pensioenbeheer B.V. Postbus 254, 2700 AG Zoetermeer Telefoon 0900 465 65 65 (€ 0,05 p/m)

73774 082009

Internet www.pensioenfondssigaren.nl