2010
jaargang 2 - nr.1
journaal journaal www.sloopaannemers.nl www.sloopaannemers.nl
V E R A S jVoEuRr n AaSa jl oius r n e ea n a l ki w s aeretna aul iutigt a g va ev ev av n a nd e d eV V e reer ne ingi igni g n gv ov o an r aSal on on pe amaenrns eim n edr es isnl oN o ep d e r l a n d
Op 4 en 5 november 2010 zal de tweede editie van de Sloopwerk Vakdagen plaatsvinden. Na de eerste editie, die gekenmerkt werd door de ontspannen sfeer waarin goede zaken werden gedaan, komt er een logisch vervolg. De tweede editie is voor sloopaannemers, toeleveranciers en opdrachtgevers. VERAS zal tijdens dit evenement haar najaarsledenvergadering houden, in combinatie met een congres / symposium over een actueel onderwerp binnen de sloopsector. Daarvoor worden ook opdrachtgevers uitgenodigd. Op de tweede dag worden er door VERAS workshops georganiseerd voor het middenkader van de sloopbedrijven. Daarin zal met betrokkenen uit de praktijk informatie worden uitgewisseld over actuele onderwerpen. De workshops zijn bedoeld voor projectleiders, uitvoerders, voormannen, werkvoorbereiders, KAM functionarissen en P&O-ers van de sloopbedrijven.
Inhoud: 2
Rondetafelgesprek: stand van zaken in asbestland
4
Toekomstige sloopregelgeving opnieuw uitgesteld
5
Gevolgen omgevingsvergunning voor slooppraktijk
6
Veiligheidsaspecten vallend puin sloop hoogbouw
7
EDA Spring Conference in Warsaw
8
Uitbreiding Activiteitenbesluit met afvalactiviteiten
9
Nieuws & actualiteiten
11
Actuele ledenlijst
12
Donateurs
Voorwoord
SLOOPWERK VAKDAGEN 2010
Van de voorzitter De voorliggende uitgave van het VERAS Journaal is er één van keuzes. De redactie heeft namelijk moeten kiezen tussen de velen onderwerpen waarover wij u graag willen informeren. Daaruit blijkt dat we als VERAS op allerlei dossiers actief zijn en daar zijn we trots op! Uiteraard is er in het journaal onvoldoende ruimte om alle dossiers en activiteiten van VERAS te bespreken. Kijk daarom ook eens op www.sloopaannemers.nl of neem voor vragen contact op met ons secretariaat. Graag wijs ik u op het artikel over de gevolgen van de omgevingsvergunning voor de slooppraktijk. De nieuwe procedureregels zijn zowel voor opdrachtgevers als sloopaannemers van belang. Niet zelden wordt de planning van werken immers bepaald door de vraag of de vereiste vergunningen binnen zijn. VERAS is er dan ook niet blij mee dat door een procedurewijziging plotsklaps de bezwaartermijn moet worden afgewacht voordat mag worden gestart met het sloopwerk. Er vindt overleg plaats met VROM over hoe dit nu precies zit. Uw bijzondere aandacht vraag ik voor het rondetafel gesprek over asbest, met enkele van onze betrokken leden. Ik kan mij geheel vinden in de oproep om niet alleen de negatieve zaken binnen asbestland telkens in het middelpunt te zetten, maar ook eens aandacht te vragen voor de verbeteringen. Die zijn er ook als je terugkijkt naar de achterliggende periode. Ik roep alle partijen in de asbestketen, ook de betrokken overheidsorganisaties, op om ons voorbeeld te volgen. Veel leesplezier toegewenst! Jan Bork
www.sloopaannemers.nl
Rondetafelgesprek: stand van zaken in asbestland
Door Ebco Vriend
Resultaten uit verleden niet beeldbepalend voor het heden
Nog steeds duiken regelmatig in de media berichten op dat het slecht gesteld is met het verwijderen van asbest in ons land. Welke feiten hieraan ten grondslag liggen, vermelden de berichten meestal niet. Vermoedelijk dienen het zogenoemde “Rapport Bartels” en de bevindingen uit de VROM-brede gemeenteonderzoeken als inspiratiebron. Zijn de daarin geschetste beelden anno 2010 nog steeds representatief?
Een onder leiding van communicatieadviseur Ebco Vriend gehouden ronde tafelgesprek met de leden van de Commissie Asbestverwijdering van VERAS toonde aan dat als iets zo ingewikkeld wordt dat het nauwelijks meer te volgen is, de beeldvorming al snel in de gevarenzone verzeild. Dan past slechts één remedie: de feiten duidelijk op een rij zetten. Patrick Erdtsieck, Jeroen Goudberg, Gert Hoogeboom, Frank Peeters en Ad Stokkermans gingen de uitdaging aan en kwamen tot de conclusie dat er de afgelopen twee jaar een grote verbeteringsslag heeft plaatsgevonden. “In de keten opereren in toenemende mate alleen nog professionele bedrijven, die de werkzaamheden serieus oppakken. De meeste zijn zich bewust van de risico’s, maar ook van de claims die uit fouten kunnen voortvloeien,” vat Patrick Erdtsieck de verschillende over tafelgaande voorbeelden samen.
vastgelegd in protocollen, certificeringschema’s of wet- en regelgeving. Feit is ook dat er sprake is van een zekere hiërarchie in de asbestketen. De één kan pas zijn aandeel aan het proces leveren als de ander zijn bijdrage heeft voltooid. Anders gezegd: er is sprake van wederzijdse afhankelijkheid. In die samenwerking speelt communicatie een essentiële rol, waarin overigens nog het nodige valt te verbeteren. Te vaak praten partijen elkaar na, zowel in het private als in het publieke domein.
Eenduidige risicoclassificering Wat vinden de deelnemers aan het gesprek nog meer van belang? Hoog scoort het nog verder aan banden leggen van interpretatievrijheid van zowel situaties als voorschriften. Frank Peeters: “Ook al zijn mensen verschillend en kunnen zij dus situaties verschillend beoordelen, uit oogpunt van risicobeheersing is dat uit den boze. Uniformiteit is belangrijk. Dat geldt voor de handhaving, maar zeker ook voor de Veel spelers; communicatie belangrijk risicoclassificering door het inventarisatiebureau” Bij sloop en renovatie van voor 1994 gebouwde objecten is er gerede kans dat met een asbestsanering rekening moet worden gehouden. Bij zo’n proces zijn diverse partijen betrokken. De keten strekt zich De systematiek van de indeling in risicoklassen begint inmiddels uit van de ‘eigenaar’ van het asbestprobleem tot de ministeries ingeburgerd te raken. Zwak punt is dat de beoordeling nog steeds (VROM, SZW en WWI), die asbest in hun bestuurlijke portefeuille tot verschillende uitslagen kan leiden. Dat geeft dan weer aanleiding hebben. Daartussen bevinden zich nog tal van andere spelers, voor discussie, niet in de laatste plaats met opdrachtgevers. Die waaronder de gemeente, gecertificeerde asbestinventarisatie- en gebruiken dit om partijen in de markt onderling tegen elkaar uit -saneringsbedrijven, sloopaannemers, laboratoria, certificerende te spelen. De risicoklasse bepaalt immers mede de kosten van de instellingen en provincies. Ieder met een eigen rol al dan niet verwijdering.
2
www.sloopaannemers.nl
De deelnemers aan het rondetafel gesprek zijn op dit punt eensgezind. Voor het bepalen van de risicoklasse is er idealiter behoefte aan één systeem. De voorkeur gaat daarbij uit naar SMA-rt. Dat neemt niet weg dat er in SMA-rt nog de nodige verbeteringen zijn door te voeren, bijvoorbeeld waar het gaat om uniformiteit en consistentie van de beoordeling. Ook de voorwaarden rondom de toegankelijkheid leent zich voor verbetering. Onderkend wordt dat één systeem ook kwetsbaar is. Tegen dat licht is het van belang dat het systeem wordt gedragen door alle betrokken partijen binnen de sector. Het voordeel van één centraal systeem, weegt echter op tegen de nadelen.
Wel wordt onderkend dat de versnippering in handhavende instanties en het langs elkaar heen werken een schaduwzijde heeft. Het kost nodeloos veel tijd. Het onderbrengen van de verschillende disciplines in één hand zou een stap in de goede richting zijn. Daardoor zal ook eerder sprake zijn van een gelijk speelveld. De op 22 april jl. ingediende motie van Tweede Kamerlid Remy Poppe, waarin, vooruitlopende op de vorming van Regionale Uitvoeringsdiensten, wordt bepleit de mogelijkheden te onderzoeken om per veiligheidsregio op asbestgebied deskundige handhavers van de verschillende inspecties en milieupolitie asbestinterventieteams te vormen, zien de leden van de Commissie Asbestverwijdering dan ook als stap in de goede richting.
Voor het bepalen van de risicoklasse is er idealiter behoefte aan één systeem.
Positie van inventarisatiebureaus Een aandachtspunt is de wijze waarop het inventarisatiebureau wordt aangestuurd. Jeroen Goudberg: “De praktijk wijst uit dat inventarisatiebureaus zich meer en meer indekken. Saneerders en zeker ook slopers, moeten dit niet willen. Idealiter zouden zij blind moeten kunnen varen op het inventarisatierapport en de daarin vermelde risicoklasse en de bijbehorende verwijderingsmethode.” Een onvolledige inventarisatie kan tot aanzienlijk hogere kosten kan leiden. Immers als je als sloper na een sanering nog asbest aantreft, heb je je verantwoordelijkheden te nemen. Niet alleen naar je medewerkers, maar ook naar de samenleving. Daarom is het vreemd dat overheidscontrole en handhaving zich vooral richt op de saneerder. Het is van belang de bestuurlijke handhaving richting de inventarisatiebureaus uit te breiden. Zij kunnen nu immers niet of nauwelijks worden beboet voor fouten. Privaat toezicht door de certificatie-instellingen en het wapen van opschorting of intrekking van het verplichte certificaat zijn weliswaar ook opties, maar deze zijn minder dreigend. Bovendien maken certificerende instellingen hiervan nog nauwelijks gebruik. Verbetering toezicht Uit 2007 daterend onderzoek van VROM-inspectie blijkt dat 60% van de gemeenten er niet in slaagt de procedures vlekkeloos te laten verlopen. Onvoldoende capaciteit en gebrek aan kennis zijn hieraan debet. Maar ook op dat vlak zien de gesprekspartners positieve veranderingen. “Een jaar of twee geleden zag je nooit een gemeenteambtenaar op het werk. Alle capaciteit leek op te gaan in het verlenen van de benodigde vergunningen,” zegt Ad Stokkermans. Nu is er meer toezicht en wordt er ook vanuit gemeente en Arbeidsinspectie serieus met de regels omgegaan. Wel signaleren de gesprekspartners dat het toezicht zich te vaak richt op de administratie en dat er weinig kennis en begrip is voor de praktische toepassing van de regels. Daar valt nog wel een slag te maken. Controles van handhavende instanties zien zij overigens graag. “Deze kunnen bijdragen aan de bijstelling van het beeld uit het verleden en herstel van het imago,” voegt Gert Hoogeboom hier nog aan toe.
3
Asbestvolgsysteem en meldingsmodule Een modus om de kwaliteit in de keten nog meer te verankeren is het zogenaamde asbestvolgsysteem. Het Centraal College van Deskundigen Asbest heeft inmiddels al besloten deze systematiek, waarbij met gebruikmaking van de digitale mogelijkheden alle stappen van de sloopvergunning tot en met de eindmeting worden vastgelegd, te integreren in de certificatieschema’s. Ook het ministerie van VROM schaart zich inmiddels tot de voorvechters van het asbestvolgsysteem. Het is belangrijk dat de sector bij de verdere inrichting en de eventuele wettelijk verankering daarvan wordt betrokken. Ook is belangrijk dat het asbestvolgsysteem waar mogelijk wordt geïntegreerd in de sloopvergunning en in de toekomst eventueel in het OmgevingsloketOnline. Overigens is ook het digitale meldsysteem van de Arbeidsinspectie, met de mogelijkheid de informatie door te sluizen naar de Arbeidsinspectie en de Certificerende Instellingen, een positieve ontwikkeling. Dat leidt niet alleen tot meer transparantie, maar voorziet ook in de gewenste administratieve lastenverlichting. Een minpuntje is dat nog steeds niet alle gemeenten hieraan deelnemen. Resumerend De aanpassing van regelgeving en (certificatie)normen die de achterliggende jaren is doorgevoerd begint, aldus de deelnemers aan het rondetafel gesprek, voorzichtig haar vruchten af te werpen. Ondanks het feit dat er de laatste jaren veel verbeterd is, zijn we er nog niet. De keten is nog altijd zo sterk als zijn zwakste schakel en daar zullen de pijlen op gericht moeten worden. Daarbij zijn twee zaken belangrijk. In de eerste plaats niet alleen de negatieve kanten, maar ook de positieve kanten van het asbestwerkveld communiceren. Er heerst nu overwegend nog de negatieve teneur, terwijl er ook positieve ontwikkelingen zijn. In de tweede plaats is het van belang om nu met alle wijzigingen in regelgeving en (certificatie)normen daadwerkelijk aan de slag te gaan en de focus te richten op implementatie, controle en handhaving. Dus niet voor de zoveelste keer bij iedere kriebel de regelgeving of schema’s aanpassen.
www.sloopaannemers.nl
Arjan Hol
Toekomstige sloopregelgeving opnieuw uitgesteld Afschaffing vergunningplicht asbestsloop onzeker
Commotie over het ‘nieuwe Bouwbesluit’ in de Tweede Kamer, leidt opnieuw tot uitstel van de landelijke sloopregelgeving. Geplande datum van inwerkingtreding is nu medio 2011. Voor de sloopsector is dit, gezien de omstandigheden, niet onvoordelig. Door deze vertraging ontstaat er opnieuw tijd en ruimte voor overleg met ‘Den Haag’ over de concrete invulling van de sloopregelgeving. Nieuwe rond, nieuwe kansen dus! De landelijke sloopregels zullen onderdeel gaan uitmaken van het zogenoemde Bouwbesluit. Dit besluit komt in de plaats van onder andere het huidige Bouwbesluit 2003 en het Gebruiksbesluit. Doelstelling is de integratie van regelgeving in één besluit, met daarin voorschriften over het (ver)bouwen en slopen van bouwwerken, het uitvoeren van bouw- en sloopwerkzaamheden en voorschriften rondom het gebruiken van bouwwerken. Het onderdeel slopen staat in hoofdstuk 8 van dit besluit.
VERAS praat al jaren met het Ministerie van VROM over de inhoudelijke invulling van de sloopregels. Omdat het er eind april nog naar uitzag dat het Bouwbesluit spoedig aan de Raad van State zou worden aangeboden, is door VERAS een brandbrief aan de minister van WWI gezonden. Daarin is gereageerd op de toen beschikbare concepttekst van het Bouwbesluit.
In dit concept zijn de sloopregels (hoofdstuk 8) verder geminimaliseerd. De sloopregels in het concept Bouwbesluit betekenen een achteruitgang ten opzichte van de huidige voorschriften in de In april 2010 is in de Tweede Kamer commotie ontstaan over het sloopvergunning. De regels voor het scheiden van sloopafval nieuwe Bouwbesluit. Geconcludeerd is dat de komende wijziging aan de bron zijn beperkt tot gevaarlijke afvalstoffen! van het Bouwbesluit (juridisch een nieuw besluit) zeer ingrijpend is. In een motie verzoekt de Kamer aan de minister van Wonen, Wijken en Integratie (WWI) om het nieuwe Bouwbesluit eerst naar de Verder zijn de voorschriften op het gebied van stof en hinder Tweede Kamer te sturen, alvorens het naar de Raad van State gaat. grotendeels komen te vervallen. Ook het ‘asbestdeel’ is in de Normaliter wordt dergelijke uitvoeringstechnische regelgeving pas na concepttekst ver onder de maat. Dat is een forse achteruitgang advies van de Raad van State aan de Tweede Kamer voorgelegd en ten opzichte van de huidige regelgeving en dat staat haaks op de toezegging van de minister van VROM eind 2009. In is de behandeling een kwestie van formaliteit. een brief aan VERAS heeft zij toen nog eens benadrukt dat de Ook het zogenoemd Overleg Platform Bouwregelgeving (OBP) nieuwe sloopregelgeving een sterke impuls zal geven aan het heeft stevige kritiek geuit op het nieuwe Bouwbesluit. Dit wettelijk milieuverantwoord en duurzaam slopen. adviesorgaan heeft in haar advies aan de minister voor uitstel gepleit en aangedrongen op een proefperiode. Opvallend is dat er binnen VERAS blijft zich inzetten voor werkbare en ambitieuze sloopregels in het OPB, bestaande uit ruim 15 belanghebbende partijen uit de het toekomstige Bouwbesluit. Ideaalbeeld van VERAS is en blijft één bouwwereld, geen consensus bestaat over de sloopvergunning. WWI geïntegreerde en herkenbare regeling voor op de slooplocatie, met is voornemens de sloopvergunning geheel te vervangen voor een daarin de regels voor asbestverwijdering, veilig en milieuverantwoord sloopmelding. Binnen het OPB bestaat hierover verschil van mening. slopen en mobiel breken op de slooplocatie. Een deel is bang dat door afschaffing van de vergunningplicht voor asbestsloop de handhaafbaarheid zal afnemen. Minister van Wij houden u uiteraard op de hoogte van de verdere ontwikkelingen. Middelkoop heeft toegezegd om hierover met de minister van VROM Meer informatie kunt u vinden op www.sloopaannemers.nl in overleg te gaan.
4
www.sloopaannemers.nl
Arjan Hol
Onbedoeld langere vergunningenprocedure voor slopen
Gevolgen van de omgevingsvergunning voor de slooppraktijk Per 1 oktober 2010 is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) van kracht. Vanaf dan dient voor een project een zogenoemde omgevingsvergunning te worden aangevraagd, waarin de huidige afzonderlijke vergunningstelsels zijn geïntegreerd. Dat geldt ook voor de sloopvergunning. Hieronder worden de veranderingen voor de sloopvergunningverlening samengevat. Op www. sloopaannemers.nl is een uitgebreid achtergrondartikel over dit onderwerp opgenomen. Vergunningplicht De sloopvergunningplicht is geregeld in de bouwverordening. De veranderingen per 1 oktober 2010 zitten in de te volgen procedure en de gegevensverstrekking. Vanaf dan gelden daarvoor de regels in de Wabo. Zoals u elders in dit Journaal kunt lezen, zal medio 2011 de sloopvergunningplicht waarschijnlijk komen te vervallen.
plan, informatie over de aard en hoeveelheid van vrijkomend sloopmateriaal en een ‘onderzoeksrapport’ naar vrijkomend gevaarlijk afval.
Conclusie is dat onder de Wabo meer informatie bij de vergunningaanvraag voor slopen dient te worden verstrekt dan op dit moment het geval is. De vergunning wordt aangevraagd via het zogenoemde Omgevingsloket Online (OLO). Op dit moment bevindt dit loket zich Eén vergunning of deelvergunning? Doel van de Wabo is één vergunning, één procedure en één bevoegd nog in de conceptfase. gezag voor een ruimtelijk project. De vergunning voor bijvoorbeeld Langere proceduretijd sloopvergunning onbegrijpelijk slopen, kappen en bouwen wordt in één keer aangevraagd. De aanen onwenselijk vrager kan ook besluiten om het project te splitsen. Dat is niet toegeWachten met slopen tot de bezwaartermijn van 6 weken is staan voor activiteiten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. verstreken veroorzaakt onnodige en onwenselijke vertraging. Voor bouwen en slopen is dat in de regel niet het geval. Dat geldt in het bijzonder voor bijvoorbeeld mutatiesloop en brandschades. Op dit moment treedt de sloopvergunning na Procedure tijd van 12 naar 8 weken De beslistermijn van de sloopvergunning bedraagt nu 12 weken. bekendmaking in werking. Onduidelijk is waarom de wetgeOnder de Wabo is dat afhankelijk van de procedure die van toepasver er voor heeft gekozen om dit in de Wabo te veranderen. sing is. In de regel geldt voor slopen de ‘reguliere procedure’ en Dat geldt temeer nu het voornemen bestaat om de sloopverbedraagt de beslistermijn 8 weken. De proceduretijd voor uitsluitend gunning medio 2011 af te schaffen. VERAS heeft inmiddels asbestsloop bedraagt nu 4 weken. In de Wabo is deze regel echter vragen gesteld aan VROM en VNG. vervallen. Uiteraard staat het de gemeente vrij om de vergunning sneller te verlenen. Alsnog een verplichte stoffeninventarisatie? Bij de omgevingsvergunningaanvraag voor slopen moet inforVergunning slopen pas in werking na bezwaartermijn! matie over de vrijkomende sloopmaterialen worden gevoegd. Nu treedt de sloopvergunning in werking een dag na bekendmaking. Er wordt dus om een ‘stoffeninventarisatie’ gevraagd en dat Er kan dan nog wel bezwaar worden ingediend, maar er mag op sluit aan bij de wens van VERAS. Opvallend is echter dat in eigen risico worden gestart. Op grond van de Wabo treedt de sloophet overleg over de toekomstige sloopregelgeving het standvergunning echter pas in werking na afloop van de bezwaartermijn punt van VROM juist is dat er geen verplichting komt tot het van zes weken. uitvoeren van een stoffeninventarisatie. Overigens roept de Regeling omgevingsrecht nog de nodige vragen op. Zo is Gegevensverstrekking onduidelijk waaruit een ‘onderzoek’ naar gevaarlijke stoffen De gegevens die bij een vergunningaanvraag moeten worden verprecies moet bestaan. Ook het digitale aanvraagformulier strekt staan nu nog in de bouwverordening. Dat is straks geregeld op OmgevingsloketOnline biedt geen duidelijkheid. VERAS in de Regeling omgevingsrecht. Op grond daarvan dient bij de zal hierover gaan praten met VROM en de Vereniging van vergunningaanvraag voor slopen de volgende informatie te worden Nederlandse Gemeenten. gevoegd: beschrijving van de sloopmethode, een sloopveiligheids-
5
www.sloopaannemers.nl
Veiligheidsaspecten van vallend puin bij sloop van hoogbouw
Harry Hermsen
Gebaseerd op rekenkundige onderbouwing Het slopen van hoogbouwconstructies komt steeds vaker voor. Een belangrijk veiligheidsaspect daarbij is het risico van vallend puin. Alhoewel er in het werkveld bepaalde veiligheidsafstanden worden gehanteerd, is een risicobeschouwing tot op heden onderbelicht gebleven. Door ir. Harry Hermsen is een rekenmethodiek ontwikkeld waarmee bepaald wordt waar vallende puindeeltjes terechtkomen.
Relevante parameters Uitgaande van een bepaalde sloophoogte, de puindiameter, de soortelijke massa, de luchtweerstandscoëfficiënt (C), de horizontale beginsnelheid (v0 ) en de windsnelheid kunnen de horizontale valafstand en de inslagenergie in Joule (J) van het puindeeltje rekenkundig worden benaderd. Daarbij wordt uitgegaan van het ongunstigste geval, waarbij de windrichting en de horizontale beginsnelheid dezelfde richting hebben. Voor de luchtweerstand wordt C=0,5 aangehouden. Bij sloop met betonscharen wordt gerekend met v0=2 m/s. Bij ongecontroleerde processen als beulen zijn veel hogere beginsnelheden mogelijk. Zoals verwacht is de wind het meest van invloed op kleine puindiameters (<0,1m) en is de horizontale beginsnelheid het meest van invloed op grotere diameters. Per puindiameter blijken er globaal lineaire verbanden te bestaan tussen de sloophoogte en de horizontale valafstand (2x zo hoog = 2x zo ver). Ook het verband tussen windsnelheid en horizontale valafstand is per puindiameter globaal lineair. Elke puindiameter heeft een specifiek maximaal horizontaal bereik, anders gezegd: elk inslagenergieniveau heeft een bepaald bereik. Daarmee kunnen veiligheidsgebieden worden bepaald.
Grotere puinfracties moeten door het rooster worden opgevangen maar bij roosters met kleine ribhoogte is dat een illusie. Veiligheid van de sloopmedewerker met helm. Veiligheidshelmen worden getest met een penetratietest en een absorptietest. De absorptietest laten we vooralsnog buiten beschouwing. Voor de penetratietest moet de helm 30J energie kunnen opnemen zonder te breken. Veiligheidshalve is in het model uitgegaan van een toelaatbare energiebelasting van 20J. Het is duidelijk dat voor kleinere puindiameters het hoofd van een sloopmedewerker met helm, dat niet toevallig omhoog kijkt, veel beter is beschermd dan het hoofd van de kraanmachinist. Veiligheid van toevallige voorbijganger Gevoelsmatig wordt aangenomen dat de energie van een klein steentje nog toelaatbaar is tot een niveau van ca. 0,25J. Nader onderzoek daarnaar (en ook van de eerder genoemde andere omgevingsaspecten) zal nodig zijn.
Veiligheidszones In onderstaande grafiek is voor een windkracht van 6 Bft, het maximum waarbij op grotere hoogte gewerkt mag worden, bepaald vanaf welke afstand tot het sloopobject mag worden aangenomen Veiligheid van de kraanmachinist Sloopkranen hebben een beschermingsrooster. In de praktijk ver- dat het veilig is voor de diverse bovenstaande categorieën. schilt de kwaliteit van deze roosters aanzienlijk. De ruimte tussen de ribben varieert bijvoorbeeld van 63-85mm waarbij ribhoogten ook In de Beoordelingsrichtlijn Veilig en Milieukundig Slopen (BRL SVMSsterk variëren, bijvoorbeeld van circa 15-50mm. Dit impliceert dat 007) wordt verwezen naar de SVMS-013 (Eisen te stellen aan de puinfracties kleiner dan 6cm ongestoord de cabine kunnen bereiken. slooplocatie).In hoofdstuk 4 is bepaald dat de afstand van de cabine Kleine puinfracties worden vervolgens alleen nog tegen gehouden van de kraan tot het sloopobject minimaal de halve hoogte van het door een dun dakje (blik) of een perspex of glazen ruit, waarvan de te slopen object moet bedragen. Deze norm is gebaseerd op de energieopnamecapaciteit zeer gering is, misschien nog minder dan Inspectiemodule van de Arbeidsinspectie uit 2007. Deze norm is in de grafiek op de volgende pagina met rode stippellijn aangegeven. van een gevelruit.
6
www.sloopaannemers.nl
Conclusies De (ervarings)norm in SVMS-013 / Inspectiemodule van de Arbeidsinspectie komt goed overeen met het berekeningsmodel van de kraan. In de praktijk blijkt deze afstand overigens niet altijd haalbaar omdat gieken niet lang genoeg zijn. Hier ligt een aandachtspunt voor controle en handhaving. Naast de afstand tot het sloopfront, moet er ook meer aandacht worden besteed aan de constructie van de kraancabine. Randvoorwaarden zijn onder andere: dik stalen dak, energieabsorberend glas en een degelijk rooster dat stevig is vastgemaakt aan constructieve delen. Helmen geven bij kleinere puinfracties een veel betere bescherming tegen vallend puin (zie grafiek), maar niet tegen eventueel omvallende constructiedelen. Personen
moeten daarom vooralsnog tot het sloopfront toch een afstand bewaren tot 1,5 maal de sloophoogte. Het verdient echter aanbeveling te onderzoeken of laatst genoemde strenge norm afhankelijk van de omstandigheden genuanceerd kan worden. De auteur is werkzaam bij een sloopbedrijf in Nederland en heeft vanuit professionele interesse een rekenmethode ontwikkeld. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel en aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. Voor vragen en / of meer informatie kan contact worden opgenomen met het VERAS secretariaat.
Jeroen Derksen
EDA Spring Conference in Warsaw Meer dan 74 afgevaardigden uit 11 verschillende Europese landen kwamen van 27 tot 30 mei 2010 in Warsaw bijeen voor de Algemene Ledenvergadering en voorjaarsconferentie van de European Demolition Association (EDA). Na een termijn van drie jaar heeft de heer Yves Canessa tijdens een galadiner in de Hall of Physics in Warsaw het voorzitterschap overgedragen aan de heer Giuseppe Panseri. Tijdens een interview met Demolition News zei de kersverse president zich te willen gaan inzetten voor een grotere betrokkenheid van de nieuwe generatie sloopaannemers binnen de EDA en het stimuleren van een Europees systeem voor de regulering van opleidingen binnen de sloopsector.
tussen de nationale verenigingen. Het overleg vindt twee keer per jaar plaats, elke keer in een ander land. Het secretariaat van VERAS neemt ook deel aan dit overleg. Het bestuur van de EDA wilt hiermee de uitwisseling van ervaringen en lopende dossiers bevorderen.
De presentaties en het programma van de EDA Spring Conference in Warsaw zijn te downloaden via de volgende link: http://www. eda-demolition.com/events. De EDA najaarsvergadering en volgende Op dit moment zijn er 10 nationale brancheverenigingen lid van conferentie vindt plaats in Stockholm van 8 tot 10 september 2010 EDA. Door de EDA is in 2009 een overlegstructuur geïntroduceerd
7
www.sloopaannemers.nl
Uitbreiding Activiteitenbesluit met afvalactiviteiten
Nieuws & actualiteiten
VERAS: tussenopslag van asbest vrijstellen van vergunningplicht
Bedrijven die onder het Activiteitenbesluit vallen zijn niet langer milieuvergunningplichtig en kunnen volstaan met een melding bij de gemeente. In maart 2010 is een ontwerpbesluit tot wijziging van het Activiteitenbesluit gepubliceerd betreffende afvalgerelateerde activiteiten. Hierdoor zal de milieuvergunningplicht voor ruim 1.800 afvalbedrijven komen te vervallen. Ook een aantal activiteiten met bouw- en sloopafval wordt onder de werking van het Activiteitenbesluit gebracht. Hieronder wordt de betekenis voor sloopbedrijven samengevat. Op www.sloopaannemers.nl is een uitgebreid achtergrondartikel opgenomen. Algemene regels Voor afvalactiviteiten die straks onder het Activiteitenbesluit komen te vallen, is geen milieuvergunning meer vereist. In het Activiteitenbesluit staat dan aan welke voorschriften dient te worden voldaan. Verder moet een melding worden ingediend bij de gemeente, waarbij de nodige informatie dient te worden verstrekt. In het kader van de melding is in veel gevallen een geluidsonderzoek vereist en dient een beschrijving van het Acceptatie- en Verwerkingsbeleid te worden Monostromen Handelingen met bepaalde monostromen afkomstig van de overgelegd. slooplocatie gaan onder het Activiteitenbesluit vallen. Voorbeelden zijn de opslag van maximaal 10.000 ton bouwstoffen, de opslag Planning van maximaal 1.000 ton vlakglas en de opslag van maximaal 10.000 De planning is dat de wijziging van het Activiteitenbesluit per m3 herbruikbare grond. Ook de opslag en het shredderen van A- en 1 januari 2011 in werking treedt. B-hout wordt, tot een bepaalde capaciteit, onder de werking van het Activiteitenbesluit gebracht. Opslag bouw- en sloopafval De opslag van 45 m3 gemengd bouw- en sloopafval afkomstig van eigen bouw- en sloopwerkzaamheden is volgens het ontwerpbesluit niet langer vergunningplichtig. Voorwaarde is dat er geen gevaarlijke afvalstromen in het afval zitten. Het sorteren van bouw- en sloopafval blijft vergunningplichtig.
Inspraakreactie van VERAS op ontwerp Activiteitenbesluit Afschaffen vergunningplicht voor asbestopslag en kleine partijen grond Tussenopslag van asbest Asbestopslag binnen milieustraten gaat onder het Activiteitenbesluit vallen. VERAS pleit er voor om dit ook zo te regelen voor sloopbedrijven die beschikken over een tussenopslag van asbest van eigen projecten. Tussenopslag is om logistieke redenen noodzakelijk. De wijze waarop asbest moet worden verpakt en opgeslagen staat al in andere regelgeving. Overigens kan voor de opslag van asbest van eigen werk nu al met een gemeentelijke milieuvergunning worden volstaan.
8
Kleine partijen grond Bij sloopprojecten komen regelmatig kleine partijtjes grond vrij, waarvan de kwaliteit nog onbekend is. Aan VROM is verzocht om het Activiteitenbesluit zodanig aan te passen dat kleine partijen grond van onbekende samenstelling mogen worden opgeslagen en opgebulkt tot een hoeveelheid van bijvoorbeeld 100 ton. Voorwaarde is dat vooraf voldoende aannemelijk is dat de grond onverdacht is. Vanaf de bedrijfslocatie van de sloopaannemer kan de kleine partij dan worden afgevoerd naar een grondbank.
www.sloopaannemers.nl
Redactie
Nieuws & actualiteiten Fiscale regeling voor vervanging asbestdaken Met ingang van 21 april kunnen ondernemers die asbesthoudende daken van hun loodsen, stallen en schuren willen vervangen, gebruik maken van het fiscale voordeel van de MIA en de VAMIL regeling. Voorwaarde is dat er sprake is van gecertificeerde asbestverwijdering. Zie voor meer informatie www.sloopaannemers.nl.
Milieu 2010: totaalbeurs voor milieu Van 12 tot en met 14 oktober vindt in de Brabanthallen in ’s-Hertogenbosch de Milieu 2010 plaats. Milieu 2010 toont u besparende oplossingen op het gebied van afval, water, lucht, bodem en geluid. Uiteraard is er uitgebreide aandacht voor het thema duurzaamheid. Zie voor meer informatie www.milieuvakbeurs.nl.
Stand van zaken Arbocatalogus Slopen FNV Bouw, CNV Bouw, Het Zwarte Corps en VERAS zijn het eens over de opzet en inhoud van de Arbocatalogus Slopen. De catalogus is opgezet volgens het concept van Arbouw. De laatste op- en aanmerkingen worden binnenkort verwerkt. Daarna zal versie 1.0 snel door partijen worden vastgesteld. De planning is om de catalogus nog voor de vakantieperiode ter toetsing aan de Arbeidsinspectie voor te leggen. Zodra de Arbocatalogus Slopen definitief is zal een informatiecampagne worden gestart. Inhoudelijk sluit de catalogus aan bij de BRL SVMS-007 en document SVMS-013. De arbocatalogus komt beschikbaar via www.arbocatalogus-slopen.nl.
Recycling 2010: vakbeurs recycling Op 28 tot en met 30 september 2010 vindt de Recycling 2010 plaats. Recycling 2010 richt zich op alle bedrijven en organisaties in de markt van inzameling en verwerking van reststromen. Ook de sloopsector valt binnen de scope van de vakbeurs. Zie voor meer informatie www.recyclingmagazine.nl. Aanscherping asbestcertificatie in opdracht van SZW
Wijziging meldingsregels afvalstoffen op komst De regels voor het melden en registreren van afvalstoffen worden binnenkort aangepast. Na een uitgebreide evaluatie enkele jaren geleden, heeft een ontwerpbesluit tot wijziging van het Besluit melden afvalstoffen ter inzage gelegen. Provinciale inrichtingen die afvalstoffen ontvangen moeten de ontvangst daarvan melden bij het Landelijk Meldpunt Afvalstoffen. In het ontwerpbesluit wordt deze meldingsplicht uitgebreid met bedrijven met een gemeentelijke vergunning waarbinnen voor het sorteren meer dan 50 m3 bouw- en sloopafval wordt opgeslagen. Eén van de andere wijzigingen is dat de zogenoemde inzamelaarsregeling wordt uitgebreid tot vrijwel alle sloopafvalstromen. Zoals het er nu naar uitziet zal onder andere asbest en C-hout niet in de inzamelaarsregeling worden opgenomen. Dat spijt VERAS zeer. Hierdoor moet voor deze stromen nog steeds per slooplocatie een uniek afvalstroomnummer worden aangevraagd. Dat is onnodig en onwerkbaar. VERAS blijft zich inzetten voor een praktische regeling. Duurzaam aanbesteden in Brabant De KvK Brabant en MKB-Brabant hebben enkele bijeenkomsten georganiseerd voor ondernemers over ondernemend aanbesteden in onder andere de sloopbranche. Duurzaam Inkopen stond daarin centraal. Aan de bijeenkomsten hebben enkele Brabantse VERAS leden deelgenomen. Door VERAS is gepleit voor aansluiting bij de BRL SVMS-007. Naast het sloopcertificaat als selectiecriterium, is de BRL ook een goed instrument om sloopaannemers uit te dagen zich in een specifiek project te profileren op kwaliteit, veiligheid en duurzaamheid.
9
Vanwege de commotie over de naleving van regels in asbestland, heeft het ministerie van SZW besloten om zelf aanscherpingen voor het stellen voor de asbestcertificatieschema’s. De aanscherpingen hebben betrekking op het voorkomen van belangenverstrengeling in de asbestketen en aanscherping van het sanctiebeleid waardoor certificaten in geval van overtredingen direct kunnen worden ingetrokken. De concept teksten worden begin juli besproken in het Centraal College van Deskundigen Asbest. SZW wenst dat deze aanscherpingen snel worden opgenomen. Binnen de VERAS Commissie Asbestverwijdering wordt een reactie voorbereid.
www.sloopaannemers.nl
Opleiding Uitvoerder Sloopwerken succesvol De eerste editie van de SVS Opleiding Uitvoerder Sloopwerken is bijna achter de rug. De kandidaten zijn positief over de opzet en inhoud van de opleiding. De combinatie van theorie en praktijk spreekt de cursisten zeer aan. Inmiddels hebben voldoende kandidaten zich gemeld voor de tweede editie van de opleiding. Deze zal starten in september 2010. Geïnteresseerden kunnen zich melden bij SVS (telefoonnummer 0345-471392 of
[email protected]). Het examen Voorman Sloopwerken wordt dit jaar nog afgenomen op 23 juni, 29 september en 17 december. Het examen start om 09.30 uur en wordt afgenomen op het secretariaat te Meteren. Zie voor meer informatie over de Cursus Voorman Sloopwerken op www.bestopleidingen.nl, www.bme.nl en www.sloopopleidingen.nl.
Concept wijziging BRL SVMS-007 bijna klaar De concept wijzigingsversie van de BRL Veilig en Milieukundig Slopen is gereed en wordt in juni besproken in het CCvD Slopen en de certificatie-instellingen. Aansluitend wordt het werkveld geconsulteerd. Certificaathouders ontvangen daarover bericht. De wijzigingsversie is gebaseerd op de in 2009 uitgevoerde evaluatie. Ten opzichte van de eerdere planning is enige vertraging opgetreden. De wijzigingsversie zal in de tweede helft van 2010 worden vastgesteld. Eén van de belangrijkste voorgenomen wijzigingen is dat er onderscheid wordt gemaakt in typen sloopprojecten. Qua projecteisen kan daardoor beter worden aangesloten op de aard en omvang van het sloopproject. Daarmee wordt gehoor gegeven aan het commentaar dat de ‘administratieve lasten’ voor kleine projecten onevenredig hoog zijn. Verder zijn er nog de nodige detailopmerkingen verwerkt en worden concretere eisen gesteld aan de personele deskundigheid.
Secretariaat VERAS is verhuisd Per 1 januari 2010 is het secretariaat van VERAS gehuisvest in een monumentaal kantoorpand aan de Rijksstraatweg 69 te Meteren. Aanleiding is dat MiSa advies, die het secretariaat van VERAS voert, nieuwe huisvesting heeft gevonden. De nieuwe kantoorlocatie is gelegen aan de doorgaande weg van Geldermalsen naar Waardenburg, ter hoogte van Meteren en vlakbij de A15 en de Betuweroute. De kantoorlocatie beschikt over een monumentale en goed geoutilleerde vergaderruimte en ruime parkeermogelijkheden. Vanwege de verhuizing zijn ook het telefoon- en faxnummer gewijzigd. Het postadres is ongewijzigd. Hieronder treft u de nieuwe adresgegevens aan. Rijksstraatweg 69 4194 SK METEREN Telefoon 0345-471390 Telefax 0345-471381 Postbus 159 4190 CD GELDERMALSEN www.sloopaannemers.nl
[email protected]
Helpdesk Gezond Ondernemen voor leden VERAS leden kunnen kosteloos gebruikmaken van de Helpdesk Gezond Ondernemen voor vragen over sociale zekerheid en arbeidsvoorwaarden. Zij kunnen bij de helpdesk terecht voor vragen over bijvoorbeeld: (ziekte)verzuim, casemanagement, re-integratie, P&O, arbodienstverlening, arbeidsongeschiktheid, loon- en premievaststelling, arbeidsrecht en arbeidsvoorwaarden. De helpdesk is op werkdagen telefonisch te bereiken van 09.00 uur tot 17.00 uur (telefoon 0228-530382 / 06-20614103 / www. gezondondernemen.nl). Voor overige ledenservices is het VERAS secretariaat de leden graag van dienst.
10
www.sloopaannemers.nl
Actuele ledenlijst
Bedrijfsnaam
Plaats
Bedrijfsnaam
Plaats
Aanemersbedrijf Oskam B.V.
Utrecht
Koers Aannemingen BV
Hoogersmilde
Aannemersbedrijf Roseboom
Ede
Konings Sloopwerken-Recycling BV
Roosendaal
Aannemingsbedrijf Van der Zanden Moergestel BV Moergestel
Lagemaat Sloopwerken BV
Heerde
Agri Service Hapert B.V.
Eindhoven
Litjens Aannemingsbedrijf BV
Escharen
Asbestsanering BV
Twisk
Maessen Asbestverwijdering en Sloopwerken BV
Venray
AVG Milieutechniek Heijen BV
Heijen
Nieuwenhuis Sloopwerken B.V.
IJsselmuiden
B. Steenhuis Sloopwerken B.V.
Scheemda
Oudt Zwanenburg Grond- en Sloopwerken B.V.
Amsterdam
Bart Boon Barneveld B.V.
Barneveld
P. Vriend B.V.
Hem
Beelen Sloopwerken BV
Harderwijk
Paulissen Grond-, Water- en Wegenbouw
Goirle
Beijer en Zn. B.V.
Rhenen
Putman Sloopwerken en Infra B.V.
Westervoort
Bentvelzen en Jacobs B.V.
Velsen-Noord
Rijnmond Industriële Service B.V.
Rotterdam
Bert van der Plas Sloopwerken B.V.
Vinkeveen
Rijssense Gebouwensloperij b.v.
Rijssen
Bogers Sloopwerken
Moergestel
Roy van Berkel Sloopwerken B.V.
Barsingerhorn
Bork Sloopwerken BV
Stuifzand
S.M.E.S. BV Sloop- en Grondwerken
Bergschenhoek
Bottelier Slooptechniek B.V.
Haarlem
Schadenberg BV
Hem
Boy Limmen Sloopwerken B.V.
Schagen
Schijf Houthandel en Sloopwerken B.V.
Uithoorn
BZN Sloopwerken BV
Exloermond
Sinke VoF
Kruiningen
C. Koper B.V.
Wervershoof
Sloopbedrijf J.H. Oosterbeek BV
Den Helder
C.A. de Groot Groep B.V.
Alkmaar
Sloopwerken Lekkerkerker Rotterdam B.V.
Rotterdam
Chr. Hoogendorp & Zonen B.V.
Lijnden
Sloopwerken van Lith b.v.
Lith
De Hofstede b.v.
Wekerom
Slopers- en Handelsbedrijf W.H. Klaassen
Ewijk
Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek BV
Lichtenvoorde
Slopersbedrijf W. Kuipers & Zn. b.v.
Steenwijk
Freek Foppen
Putten
Struijk Sloop- en grondwerken B.V.
Krimpen aan den Lek
G. de Jong & Zn. B.V.
Pijnacker
Sturm en Dekker B.V.
Oostkapelle
G. Hellinga BV
Steenwijk
T.J. Kippersluis en Zn B.V.
Muiderberg
G. Smits BV
Cuijk
TTO Sloop & Infra
Tilburg
G. Venus sloop- & asbestwerken B.V.
Maarssen
Van de Haar Beheer B.V.
Wekerom
Gebr. Stokkermans Vof
Goirle
Van der Bel Sloopwerken B.V.
Aartswoud
Gebr. Van den Brand en Van Oort BV
Uden
Van der Wal Sloopwerken BV
Joure
Gebroeders Bouwman Sloop- en Grondwerken b.v. Amsterdam
Van der Zande B.V.
Wateringen
Gebroeders Snellen B.V.
Rijsbergen
Van Groningen Sloopwerken BV
Middelharnis
GP Groot Aanneming BV
Heiloo
Van Kesteren Aannemingsbedrijf BV
Groesbeek
Grond & Sloopwerk T. van den Burg
Nijkerkerveen
Van Rijswijk Precisiesloop BV
Oisterwijk
Gubbels Wegenbouw en Sloopwerken BV
Helvoirt
Van Vliet Aannemingsbedrijf BV
Sliedrecht
H. Kuijper Sloopwerken
Wieringwaard
Van Vliet Kassenbouw BV
De Lier
Hans Stevens & Partners BV
Amsterdam
Van Vliet Sloopwerken B.V.
Utrecht
Hein Heun Sloopwerken
Enschede
Verstegen Asbestverwijdering en Sloopwerken BV Rijsbergen
Hoogeboom Recycling
Raalte
Visser Sloopwerken en Asbestsanering
Dieren
Hooijer Renkum B.V.
Renkum
Vissers Sloopwerken
Oosterhout
J.H. Laarakkers b.v
Sambeek
Vlasman B.V.
Alphen aan den Rijn
Jager Sloop, Infra & Milieu
Midwolde
Weever Sloopwerken BV
Kampen
COLOFON:
VERAS Journaal is een uitgave van de Vereniging voor aannemers in de sloop. Redactie: Kees de Groot, Jeroen Goudberg, Teun Stam, Mirjam Kardol en Arjan Hol Neem voor vragen en / of opmerkingen contact op met het redactiesecretariaat: Mirjam Kardol, VERAS, Postbus 159, 4190 CD Geldermalsen, telefoon 0345-47 13 90
11
www.sloopaannemers.nl
Donateurs ACDE Europe B.V. Duiven Importeur en groothandel van sloop- en recycling apparatuur (verkoop van nieuw en gebruikt). Tevens verhuur, onderdelen, reparatie en scholing. http://www.acde.nl
DemTech B.V. Zoeterwoude Importeur van bouw- en sloopwerktuigen, alsmede verhuur en onderhoud. http://www.npkdemtech.nl Diaber Benelux B.V. Ridderkerk Groothandel/ importeur in mobiele- perslucht apparatuur voor Bouw, Infrastructuur, Renovatie, Reiniging en de Maritieme sector. http://www.diaber.com
Adamas B.V. Maassluis Fabrikant van diamant boor- en zaagapparatuur. Importeur & dealer van Brokk electrische slooprobots en Pentruder hoogfrequent wand-/draadzaagmachines. http://www.adamas.nl
Eerland Groep BV Geldermalsen Bouwstoffenadvies, certificatie en onderzoek http://www.eerlandweb.nl
Amos Milieutechniek B.V. Utrecht Adviesbureau en laboratorium voor asbest en bodem http://www.amos.nl
Hilti NL Berkel en Rodenrijs Producent en directe verkoop van professioneel gereedschap voor io de bouw. Specialisatie: diamantboor en zaagbedrijven, alsmede renovatiesloop. http://www.hilti.nl
BEST Opleidingen B.V. Vianen Opleidingsinstituut voor de bouw, overheid en industrie. Leverancier van Persoonlijke Bescherming Middelen voor de sloop (asbest) http://www.bestopleidingen.nl BIA b.v. Zutphen BIA, uw importeur en leverancier van Komatsu sloopen grondverzetmachines & Metso Minerals breek- en zeefinstallaties. http://www.bia-bv.nl
MiSa advies
MiSa advies Geldermalsen Adviesburo voor KAM advies en milieuvergunningen http://www.misa-advies.nl Tol Milieu Purmerend Tol Milieu is één van de 22 in Nederland opererende werkmaatschapijen van Shanks Nederland B.V. en behoort tot de grootste afvalverwerkers in Nederland. http://www.tolmilieu.nl
BME Holding Vianen SC540 gecertificeerd asbestonderzoek, opleider voor veiligheid, milieu, asbest en sloop en project management (asbestverwijdering & sloop) http://www.bme.nl
Verachtert Nederland BV Den Bosch Leverancier van uitrustingsstukken voor sloop / graafmachines http://www.veraned.nl
Craco Nederland Alphen aan den Rijn Fabrikant van slijtdelen http://www.craco.com/nl/index.htm
Verhoeven Grondverzetmachines BV Maarheeze Leverancier van sloop- en grondverzetmachines en diverse uitrustingsstukken op het gebied van grondverzet, sloop, overslag en recycling. http://www.verhoevenbv.com
Dehaco BV Lisse Leverancier van uitrustingsstukken sloop/asbest http://www.dehaco.nl Demarec Demolition and Recycling Equipment B.V. St. Anthonis Demarec B.V. ontwikkelt en produceert equipment voor inzet in de sloop- en recyclingindustrie zoals: sloopen sorteergrijpers, poliep grijpers, starre en roteerbare betonvergruizers, multi-quick processors, schroot scharen, frezen en magneetbakken http://www.demarec.nl
Wynmalen & Hausmann Import B.V. Heteren Import en distributie van Liebherr grondverzet-, sloopen overslagmachines. Daarnaast leverancier van diverse andere merken machines voor de GWW sector. http://www.wynmalenhausmann.nl
12
www.sloopaannemers.nl
