Jaar.boek 2011 Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland in.no.va.tie (v.) [
Vera n d er i n g en op d e wer k v loer • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2010
1
Mi ss i e
De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) is de branchevereniging van professionele zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg. De VGN vertegenwoordigt de branche in het publieke debat. Uitgangspunten daarbij zijn de visie en waarden die binnen de vereniging breed gedeeld worden. De VGN bevordert dat de condities aanwezig zijn om de aangesloten organisaties in staat te stellen om verantwoorde zorg en ondersteuning te leveren. Zij doet dit met name door de dialoog aan te gaan met maatschappelijke partijen en andere relevante stakeholders en door leden te faciliteren en te ondersteunen op het terrein van inhoud van de zorg, werkgeverschap en financiering.
2
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • M i ss i e
Inhou d
Missie
2
Voorwoord
4
Welbevinden Domotica Waarvan hangt succes innovatie af? Innovatieve architectuur Vrijheidsbeperkende maatregelen Aangepaste kleding Sociale participatie Ondersteuning van allochtone mensen met een verstandelijke beperking Mensen met een verstandelijke beperking helpen demente ouderen Burenhulp Centra voor Arbeid & Training NAH-woonvoorziening
6 7 10 14 15
18 19 23 26 27
Persoonlijke regie Living Lab Bejegeningskoffer Kantelsluiting schuifdeuren Auto-mobiliteit Mijn plan in beeld
30 31 34 37 38
Organigram
43
Bestuur en directie
45
Adviescommissies
46
Colofon
48
I n h ou d • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
3
Vo o r woo rd
Wie denkt aan innovatie in de zorg, zal niet in eerste instantie denken aan de gehandicaptensector, maar ook daar wordt hard en veel aan vernieuwing gewerkt. Deze innovaties dragen bij aan de zelfredzaamheid, de zelfstandigheid en het welbevinden van de cliënten. En daar hecht de VGN grote waarde aan. Vandaar dat we mooie voorbeelden willen laten zien in dit boek.
In dit jaarboek leest u over allerlei vormen van innovatie. Bijvoorbeeld over buurten waar mensen met een beperking écht samenleven met hun buren. Of over loopbaanprojecten waarin mensen met een beperking werken aan hun competenties, of over gebouwen waar met domotica gezorgd wordt dat cliënten zich weer veilig voelen. En ’s nachts kunnen slapen. De techniek kan veel … Veel innovatieve oplossingen
zijn gebaseerd op techniek. Zo kan ICT helpen om de regie of communicatieve mogelijkheden van cliënten te vergroten. Tenminste: als die cliënt dat zelf ook wil. Ook kan met techniek de zorg op een andere manier georganiseerd worden, bijvoorbeeld door cliënten ’s nachts op afstand te monitoren. … maar de mensen moeten het maken Aan mede-
werkers worden andere eisen gesteld als ze op een innovatieve manier zorg verlenen. Ze zijn niet alleen meer bezig met ondersteunen, begeleiden en zorgen; het vergt nieuwe competenties, zoals het vinden van
4
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Voor woord
creatieve oplossingen op het gebied van domotica en andere ICT.
de samenleving) en Persoonlijke regie (Persoonlijke ontwikkeling, Zelfbepaling, Belangen).
Innovatie kan op deze manier werkdruk verlagen of arbeidsproductiviteit vergroten. Dat is belangrijk in een tijd dat de zorgbehoefte stijgt en gekwalificeerde beschikbare werknemers schaars zijn. Bovendien kan voor hetzelfde geld meer zorg geboden worden, of geld worden bespaard. Innovatie is daarom een van de speerpunten in het beleid van de VGN voor 2011. We ondersteunen onze leden bij het omzetten van hun innovatiekracht in daden. Dit doen we onder meer door de VGN stevig te positioneren in innovatienetwerken. Daarnaast is ons doel dat onze leden ook voldoende regelruimte krijgen. Bijvoorbeeld met de beleidregels Innovatie en Zorg op Afstand. We verspreiden innovatieve kennis in de branche en verankeren deze door het organiseren van ledenbijeenkomsten. Ten slotte willen we het gebruik, de kwaliteit en de effectiviteit van e-learning toepassingen vergroten.
De voorbeelden in dit boek vormen slechts een selectie (waarvan vele met een prijs zijn onderscheiden). Bent u benieuwd naar meer voorbeelden? Kijk dan gerust op onze site www.vgn.nl/innovatie.
Prof. dr. H.M. (Heleen) Dupuis, voorzitter J. (Hans) Schirmbeck, directeur
Mooie voorbeelden op acht domeinen In ge-
handicaptensector is de kwaliteit van zorg en ondersteuning gebaseerd op de acht domeinen voor kwaliteit van bestaan volgens Schalock en Verdugo. In dit jaarboek geven we een aantal voorbeelden van innovaties op die domeinen. We hebben ze voor de overzichtelijkheid geclusterd tot drie: Welbevinden (dit zijn de domeinen Lichamelijk welbevinden, Psychisch welbevinden, Materieel welzijn), Sociale participatie (Interpersoonlijke relaties, Deelname aan
Voor woord • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
5
‘ D o m otica mo et een m i d d el zijn, g e e n doel o p z i c h’
6
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
Domotica is een prachtig middel vinden ze bij het Zwolse Frion. Maar alleen als de cliënt er ook echt iets aan heeft. Vanuit die visie won de instelling een stimuleringsbijdrage van het ministerie van VWS. Resultaat: nog meer cliënten kunnen met domotica meer regie over hun leven krijgen.
Voorbeelden te over van wat je met domotica allemaal kunt. Herman Brandwagt, assistent van de Raad van Bestuur van Frion: ‘Een cliënt met een ernstig meervoudige beperking die zelf zijn gordijnen open en dicht kan doen of iemand met epilepsie die sensoren in zijn bed heeft, waardoor er een melding binnenkomt als hij een aanval krijgt. Of een enkelbandje, waardoor de deur van een woning niet
Foto boven: Domotica: het nachtzorgsysteem [PB] Foto links: Herman Brandwagt, assistent van de Raad van Bestuur van Frion [PB]
Waarvan hangt succes innovatie af?
Hanneke Knibbe, werkzaam bij
Zorg voor Beter. Hanneke: ‘De
onderzoeksbureau LOCOmotion,
gehandicaptenzorgsector blinkt uit in
won in mei 2010 de Amerikaanse
het zelf een eigen invulling geven aan
Bernice Owen Award, een prijs voor
innovaties.’
vernieuwend wetenschappelijk onderzoek op het gebied van
Hanneke ziet graag meer
ergonomie in de zorg. Ze is
praktijkgericht onderzoek. ‘Want’,
verbonden aan diverse innovatieve
zo zegt ze, ‘de werkelijkheid in de
projecten van het programma
zorg is zo vaak complexer en dan >>
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
7
meer op slot hoeft te doen en je toch weet waar een cliënt is. Allemaal hartstikke mooi, tenminste: als de regie van de cliënt erdoor vergroot wordt. Want dat is de kern van onze dienstverlening, zo hebben we het ook in onze missie en visie staan: wij gaan ervan uit dat een cliënt zijn eigen leven moet leiden. Ook al heb je een beperking, toch heb je de regie. De kunst is een cliënt daarbij te helpen, bijvoorbeeld met domotica, zonder dat je de regie ook uit handen neemt.’ Bang voor iemand in je kamer Hoe je dat doet,
daar weten ze bij Frion veel van. De instelling legde het vast in een maatschappelijke businesscase, waarin werd beschreven hoe domotica ingezet kon worden in de nachtzorg. Later wordt het project ook uitgebreid met domotica in de brede zin. En daarmee kwam de instelling in aanmerking voor een stimuleringsbijdrage: Kleinschalig Wonen met Foto links: Projectleider George Wink (Frion) [PB] Foto onder: Hanneke Kribbe Foto rechts: Centrale domotica-unit op een kamer [PB]
>> werkt het vaak net even anders.’
zeep overbodig zijn. Hanneke: ‘Iets
het tegendeel is waar. Ik heb gezien
deel zelf doen. Begeleiders nemen
De gehandicaptenzorgsector vindt
soortgelijks zie je ook in ziekenhuizen
hoe begeleiders met volle aandacht
niet klakkeloos de werkwijze van
ze innovatief op het gebied van het
en verpleeghuizen. Vooral op
en dan rustiger dan voorheen hun
verpleeg- of ziekenhuizen over, maar
goed inpassen van innovaties in de
afdelingen waar de tijdsdruk hoog
cliënten wassen en er een activiteit
maken er hun eigen maatwerk van.
eigen werkwijze. Als voorbeeld noemt
is, bijvoorbeeld op de intensive care.
van maken in plaats van een puur
Die eigen invulling van innovaties
ze het project Verzorgend wassen.
Het gevaar van verzorgend wassen
hygiënische handeling. En het ook
vind ik knap en ook wel specifiek
Hierbij worden cliënten gewassen
in de gehandicaptenzorg zou kunnen
passend maken binnen de zorg die
voor de gehandicaptenzorg.’
met geïmpregneerde washandjes of
zijn dat cliënten niet de aandacht
iemand nodig heeft. Iemand die
doekjes, zodat handdoeken, water en
krijgen die ze nodig hebben. Maar
zichzelf deels kan wassen, mag dat
8
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
Het succes van innovaties hangt
Domotica (KWmD) van het ministerie van VWS. Syntens en andere organisaties ondersteunen en begeleiden het traject van voorbereiding en implementatie. Brandwagt: ‘De kracht van ons plan is dat we domotica niet gebruiken om een efficiencyslag te kunnen maken op personeel. Maar om een antwoord te bieden op de vraag van de cliënt. Dat is een andere redenering dan die je veel ziet: we zetten een gebouw neer, die hangen we vol met technische snufjes, waardoor het veiliger is.’ Projectleider George Wink: ‘We zijn begonnen met de vraag: op welke manieren is de nachtzorg nu georganiseerd en hoe wordt dat door cliënten ervaren? Via een nachtwensenonderzoek hebben we cliënten gevraagd: wat heb jij nodig om je in de nacht veilig te voelen en rustig te kunnen slapen? Dan bestaat natuurlijk het risico dat betrokkenen meteen in middelen gaan denken: doe mij maar een camera boven mijn bed. Terwijl dat misschien helemaal niet nodig is. En in ieder geval niet gunstig vanuit het privacyoogpunt. Daarom hebben we andere vragen
volgens Hanneke voor 75% af van de
weer open voor meer innovaties. Dan
mate waarin begeleiders het product
wordt innoveren een soort sport en
of project een plek geven in de eigen
pas dán werkt het goed. Managers
werkwijzes en organisatie. Dus ook
die denken dat ze van bovenaf wel
echt eigen maken en inpassen in de
even wat innovaties kunnen loslaten,
zorg voor de cliënt. Hanneke: ‘Goede
hebben het mis. Succesvol innoveren
innovaties kennen een vliegwieleffect.
anno 2011 is innovatie waar mensen
Zijn begeleiders enthousiast? Dan
op de werkvloer zèlf van meet af aan
vertellen ze het voort en staan ze zelf
bij betrokken zijn.’
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
9
[PB]
Wonen, werken en deel uitmaken van de gemeenschap
10
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
Groenten verbouwen op een eilandje
ting) in Broek op Langedijk doen.
vlakbij je woonwerkvoorziening. En
Scorlewald biedt een bijzondere
ze vervolgens in een stalletje langs
woonwerkvoorziening aan de bewo-
de kant van de weg verkopen aan in-
ners van Oosterheem. Twaalf mensen
woners van het dorp. Zodat je ervaart
met een verstandelijke beperking
dat je nuttig werk doet en contact
onderhouden hier de groentetuinen
hebt met omwonenden. Dat is wat de
van zeven eilanden in het waterrijke
cliënten van zorginstelling Scorle-
Oosterdelgebied, dat grenst aan hun
wald (onderdeel van de Raphaëlstich-
woonwerkvoorziening. De eilanden
gesteld: wat is jouw behoefte met betrekking tot veiligheid en nachtrust? Dan komen er antwoorden die je vervólgens vertaalt in middelen. Sommige mensen zijn bang voor brand, anderen dat er iemand hun kamer binnenkomt. Het gaat bijna altijd om beleving.’ Domotica als onderdeel van het zorgplan De re-
sultaten van het nachtwensenonderzoek worden ingevuld door de cliënt/vertegenwoordiger en de ondersteuner. En vervolgens geanalyseerd door de projectleider. Deze analyse gaat naar de manager en gedragskundige. Zij leggen hun conclusie vervolgens weer terug bij de cliënt en zijn ondersteuner: hebben we je zo goed begrepen? De conclusies en voorstellen voor domotica worden daarna vastgelegd in het zorgplan. Brandwagt: ‘Wensen van cliënten kunnen veranderen. Door domotica onderdeel te maken van het zorgplan, maak je er een cyclisch proces van, met ruimte om te evalueren en bij te stellen.’ De inzet van domotica heeft volgens Frion niet alleen
Foto boven: Klimaatregelingsunit op een kamer [PB] Foto onder: Woonwerkvoorziening Oosterdel, Broek op Waterland
zijn alleen per boot bereikbaar. De
het Oosterdelgebied in dezelfde staat
verbouwde groenten worden in het
brengen als in de zestiger en zeventi-
werkgebouw opgeslagen en ver-
ger jaren. Ze benaderden Scorlewald
werkt.
met de vraag of zij als zorgaanbieder
Het project is ontwikkelt door vier
iets wilde betekenen in het beheer
partijen: Stichting Veldzorg, Scor-
van het Oosterdelgebied. Dat wilde
lewald, woningbouwcorporatie
zij wel, maar er was één voorwaarde:
de Wooncompagnie en gemeente
er moest een mogelijkheid tot wonen
Langedijk. Stichting Veldzorg wilde
gerealiseerd worden. >>
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
11
te maken met de visie op de cliënt, maar ook op de nachtrust. Wink: ‘We willen voorkomen dat de nachtdienst drie keer per nacht met een tillift bij EMG-cliënten de kamer inkomt om te kijken of hij nog droog is, en het bed eventueel te verschonen. Dat betekent drie keer een onderbreking van de slaap. Het kan zijn dat een cliënt dat belangrijk vindt, maar het is de moeite waard om te kijken of dat niet anders kan. Bijvoorbeeld met bednatmelders of ander incontinentiemateriaal.’ Het uitgangspunt bij Frion is: De nacht is om te slapen of uit te rusten. Wink: ‘En in principe heb je als je slaapt geen enkele ondersteuning nodig. Dát is ons vertrekpunt. Natuurlijk is de kans groot dat onze cliënten door hun beperking wel een of andere vorm van assistentie kunnen gebruiken. Maar het uitgangspunt is heel anders dan: deze mensen zijn beperkt, dus voorzien we het huis van alle mogelijke domotica.’ Brandwagt: ‘Dat heeft nog een ander groot voordeel: door ons goed te richten op de functie van slaap, kunnen we problemen overdag voorkomen. Als jij en ik een tijd lang slecht slapen, gaan we naar de dokter.
>> Een woonwerkvoorziening biedt
ken ter beschikking en Scorlewald de
de bewoners volgens Scorlewald veel
begeleiding en zorg.
veiligheid en overzichtelijkheid. Door-
Het project kreeg een eervolle ver-
dat vier partijen samenwerkten, lukte
melding bij de Hedy d’Anconaprijs
iets wat anders bijna onmogelijk was.
voor excellente zorgarchitectuur
De gemeente voorzag in grond en
2010.
de nodige vergunningen, de woningbouwvereniging gaf opdracht voor de bouw. Veldzorg stelde de werkplek-
12
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
Want daar krijgen we last van. We kunnen ons niet meer concentreren, worden chagrijnig, of misschien wel depressief. Dat geldt voor onze cliënten net zo goed.’ Wink: ‘Daarom gaan we onze nachtdienst ook opleiden in de fysiologie van de slaap. Zodat zij als dat nodig en wenselijk is – met behulp van domotica – kunnen zien hoe vaak en op welke momenten een cliënt ’s nachts wakker is. Door dáár wat aan te doen, kun je het welzijn van een cliënt helpen verbeteren.’ Risico’s heeft het ook, het werken met domotica. Wink: ‘Het gevaar van te veel inzet, of te zware inzet blijft ook bij ons op de loer liggen. Domotica
levert informatie op over de cliënt, daarbij moet je je afvragen: wie heeft om deze informatie gevraagd en wat gaan we nu met die gegevens dóén? Want als er geen duidelijk plan mee is, heb je er niks aan. Dan is domotica een doel geworden, in plaats van een middel.’ Brandwagt: ‘Domotica moet mensen niet beperken, maar juist meer vrijheid geven. Dat lukt alleen als je met cliënten in gesprek blijft en blijft verantwoorden wat je doet.’
Foto boven: Domotica: veiligheidssysteem om het water af te sluiten {PB] Foto linksboven: Domotica: noodsysteem om hulp van collega’s [PB] Foto links: Bewoners van Oosterdel aan het werk
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
13
14
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
De ba n d i n d e b an In zes jaar tijd van 28 naar nul cliënten in de Zweedse band. Het gebeurde bij De Zijlen. Zij werkten met het project ‘De band in de ban’. Sandra de Wit, verpleegkundig specialist, was leider van het project. ‘We dachten: ‘Heeft deze
Waarom wilden jullie van de Zweedse band af? ‘In 2002 zagen we een inspectierapport, waarin stond dat er veel risico’s waren verbonden aan het gebruik van de band. En dat maar weinig professionals konden inschatten hoe groot die risico’s waren. Naar aanleiding daarvan vroeg het management van De Zijlen mij hoeveel van die Zweedse banden op onze locatie Sintmaheerdt gebruikt werden. Ze hadden namelijk geen idee, net zo min als ik. Het bleken er 28 te zijn. Meer dan 10% van onze cliënten zat ’s nachts vastgebonden. Dat was best schrikken voor mij. Ik ging doorvragen bij het personeel: ‘Waarom zitten deze mensen vast? Is er afbouw mogelijk? Zijn er alternatieven?’ Vaak kreeg ik te horen: ‘Het kan nou eenmaal niet anders.’ Maar daar nam ik geen genoegen mee. Het kan altijd anders. En dat bleek.’
cliënt twaalf jaar in de band gelegen, terwijl er gewoon een alternatief was?’
Met welke alternatieven kwam je? ‘We zijn 28
miniprojecten gestart, voor elke cliënt één. Wie is hij? Waarom ligt hij vast? Wat zijn de risico’s als we
Kleding moet comfortabel zijn, ook voor mensen met een beperking
Aangepaste kleding levert een positieve bijdrage aan de kwaliteit van zorg en leven voor cliënten. Dat is de uitkomst van een businesscase die in 2006 werd uitgevoerd door LOCOmotion. Miranda van Waerdtvan den Hurk is op een innovatieve
Foto links: Sandra de Wit, verpleeg-
manier met deze resultaten aan de
kundig specialist, De Zijlen [PB]
slag gegaan. Ze zegde haar werk >>
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
15
hem uit de band halen? Dit bespraken we met een team waarin de wettelijk vertegenwoordiger van de cliënt ook een belangrijke rol had. Door de risico’s te inventariseren wisten we ook welke maatregelen we moesten nemen. Een voorbeeld: een cliënt was aan één zijde verlamd. Met zijn andere zijde probeerde hij zich steeds overal aan vast te houden waardoor hij te hard trok en uit bed kon vallen. Daarom moest hij ’s nachts worden vastgelegd. Maar door zijn bed te draaien en tegen de muur te plaatsen kon hij enkel nog richting de muur trekken. De valkans was er dus niet meer. En dus hoefde de cliënt niet meer aan banden te worden gelegd. Zo hebben we dat voor elke cliënt bekeken. Soms stonden we met het schaamrood op onze kaken. Dat we dachten: ‘Heeft deze cliënt twaalf jaar zo gelegen, terwijl er gewoon een alternatief was?’ Wat zijn de resultaten zonder band? ‘Cliënten slapen
beter door en hebben weer zin om te slapen. Het bed wordt weer een prettige plek voor ze. We merkten dit pas toen ze eenmaal van de band af waren. Zo was er
>> als woonbegeleidster bij Reinaerde
zag dat veel kleding van mensen
die rolstoelafhankelijk zijn. Als zij
Miranda is nauw betrokken bij het
op en begon het online bedrijf
met een beperking niet comfortabel
zitten, komt hun hemd tot halverwege
proces. Ze zocht ruim een jaar
Adjustforyou.
zat. Miranda: ‘Veel cliënten
hun rug. Het sluit gewoon niet aan.
naar de beste materialen en zorgt
dragen incontinentiemateriaal.
Ik besloot zelf een ondergoedlijn
ervoor dat de modellen nauwkeurig
Het bedrijf ontwerpt en levert
Maar door het volume van het
voor deze mensen op te zetten. Met
worden getest. Zo kwam ze er
aangepaste onderkleding voor
incontinentiemateriaal kwamen
comfortabele stoffen die meerekken,
bijvoorbeeld achter dat de knoopjes
volwassenen. Zoals slips, rompers
veel slips maar tot halverwege de
goed aansluiten en makkelijk zijn aan
op de rompers en body’s erg laag
en body’s. Miranda kwam hiervoor
billen. Zo niet, dan waren het meteen
te trekken.’
zaten. Ze werden door Miranda
op het idee toen ze vanuit haar werk
‘tenten’. Hetzelfde geldt voor mensen
16
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Wel b ev i n d en
hoger geplaatst, zodat cliënten er
Foto links: Risico’s zoveel mogelijk voorkomen
Gelukkig denkt de Inspectie voor de Gezondheidszorg er net zo over en moet de Zweedse band uiterlijk in 2011 zijn uitgebannen.’
een meneer die ’s avonds de gewoonte had om andere cliënten te knijpen. Heel vervelend. We dachten dat dat gewoon bij hem hoorde, maar toen hij zonder band sliep, kneep hij ook niet meer. Het knijpen was waarschijnlijk zijn manier van stress uiten. Stress over het feit dat hij in de Zweedse band moest.’ Is het niet risicovol om zonder banden te werken?
‘Je kunt nooit alle risico’s bannen. Ook niet met band. Het is zelfs zo dat de Zweedse band vaak nog meer risico’s met zich meebrengt. Cliënten kunnen zich indraaien en zo lichamelijk letsel oplopen. Een gescheurde milt bijvoorbeeld. Wat je wel kunt doen, is risico’s zoveel mogelijk voorkomen. Door elke nieuwe situatie te beoordelen. Wat zijn de risico’s en hoe gaan we er mee om? We willen allemaal goede en veilige zorg leveren. Soms is het moeilijk om in te schatten wat veiligheid of schijnveiligheid biedt. De Zweedse band biedt mijns inziens schijnveiligheid.
zelf vanuit zittende positie beter
kleding. De kleding zit prettig en blijft
bij kunnen en het voor begeleiders
lang mooi. Ook na vele keren wassen.
makkelijker aan te trekken is. Ook
Ik vind dat iedereen recht heeft op
voelen de cliënten de drukknoopjes
comfortabele kleding. Het zou een
niet tijdens het zitten. De mensen
goed idee zijn als zorginstellingen
reageren positief op de kleding.
standaard aangepaste kleding in hun
Miranda: ‘Er is veel vraag naar mijn
assortiment opnemen.’
ontwerpen. Verzorgers zijn minder lang bezig met het aantrekken van de
Wel b ev i n d en • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
17
18
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
Het ve r b o rg e n le e d van a l lo c h to n e m e n s e n me t ee n be p er k i ng Een allochtone vrouw komt bij de huisarts.
is haar verstandelijke beperking. Maar niemand
Alweer. In slecht Nederlands en nauwelijks
die het doorheeft. Behalve Dünya Dichterbij.
verstaanbaar probeert ze duidelijk te maken dat het niet goed met haar gaat. De huisarts begrijpt het niet. ‘Duidelijk geval van een taalprobleem’, denkt hij. De echte reden van haar onduidelijkheid
Foto links: (v.l.n.r.) Mevrouw en de heer Kanynakci, hun huidige begeleider Fatih Özcan en stagiaire Anouk Litjens [PB]
Dünya Dichterbij is een samenwerking tussen het Inter-lokaal en Dichterbij. Het Inter-lokaal zet zich in voor alle mensen in een kwetsbare sociaaleconomische positie en krijgt veel mensen van allochtone komaf op zijn spreekuur. Dichterbij is een zorginstelling voor mensen met een verstandelijke
Mensen met een beperking helpen demente ouderen
Een win-winsituatie: zo kun je het project Irene Dekkerswald van Pluryn wel noemen. Hierbij helpen cliënten met een verstandelijke handicap dementerende ouderen in verpleeghuis Irene Dekkerswald. De cliënten voelen zich hierdoor nuttig en de ouderen krijgen meer aandacht en verzorging. Het project werd in >>
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
19
beperking. Het project is ontstaan nadat beide partijen concludeerden dat veel zorgvragen van allochtone mensen niet de juiste aandacht kregen. Deels omdat er onder allochtonen een taboe heerst op het hebben van een beperking. En deels omdat hulporganisaties niet weten hoe ze deze doelgroep moeten benaderen. Jan Joore is programmamanager bij Dichterbij. Hij vertelt: ‘Het valt op dat er weinig allochtone cliënten gebruik maken van diensten van zorginstellingen. Toch zijn ze er wel degelijk, was de conclusie van onze medewerkster Saadet BüyükkayaKaya. Ze deed onderzoek naar het verborgen leed van allochtone mensen met een beperking. En concludeerde dat veel van deze mensen tussen wal en schip vielen. Dat was erg confronterend voor Dichterbij. We zeggen wel: ‘We zijn er voor iedereen’, maar sloten onbewust toch mensen uit doordat we geen oog hadden voor hun problematiek. Daarom zijn we in 2007 gestart met Dünya. Dünya werkt buiten de bestaande structuren van Dichterbij en het Interlokaal. Hierdoor ontstaat ruimte voor het ontwikkelen van werkwijzen die wèl aansluiten op de vraag achter de vraag van kwetsbare doelgroepen. Bij Dünya
>> mei 2010 onderscheiden met de
Dekkerswald krijgen cliënten de
Innovation Prize 2010 van European
kans hun competenties in praktijk
Platform for Rehabilitation (EPR).
te brengen en ondersteunend bezig te zijn met en voor andere
20
Veel mensen met een verstandelijke
mensen. Ze helpen met koffie- en
beperking willen een zo normaal
theeschenken, het brengen van
mogelijk leven leiden. Meedoen in
maaltijden, wandelen en bieden
de samenleving en zichzelf nuttig
assistentie bij vervoer. Ook zorgen ze
maken, is daarbij belangrijk. Bij Irene
voor een sociale factor door geregeld
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
werken mensen die weten hoe ze met allochtone mensen moeten omgaan, hoe ze signalen moeten herkennen en die hun taal spreken. Zodat hulp op maat wordt gegeven.’ Ik ben niet gek! Cheko Büyükkaya en Miloud
El Abdi zijn begeleider bij Dünya. Ze bezoeken allochtone mensen van wie ze vermoeden dat ze een verstandelijke beperking hebben, maar ook allochtone cliënten die al een indicatie hebben. Volgens Miloud is de communicatie met allochtone cliënten wezenlijk anders dan die met autochtone. ‘Veel van onze cliënten hebben de neiging om ja te knikken als je vraagt of ze het begrijpen. Terwijl ze het vaak helemaal niet begrijpen. Zo iemand komt dan bij een uitkeringsinstantie en doet alsof hij snapt wat hij moet doen. Vervolgens blijkt dat hij constant de verkeerde formulieren opstuurt. En die uitkeringsinstantie maar denken: die man weigert om mee te werken, dus korten we hem op zijn uitkering. Wij letten op signalen waaruit blijkt dat ze ons niet begrijpen. Of gaan gewoon met ze mee naar zo’n
[PB]
Foto links: Pluryn-cliënten helpen cliënten van Irene Dekkerswald
een praatje te maken met de oudere
verpleeghuis. Ze dragen
De EPR vindt Pluryn de terechte
bewoners. Doordat ze op deze manier
bedrijfskleding, gaan mee met
winnaar van de innovatieprijs
het reguliere personeel werk uit
personeelsuitjes en worden door
vanwege haar bereidheid tot
handen nemen, heeft zij meer ruimte
bewoners aangesproken met
samenwerken en innovatieve
om zich bezig te houden met extra
‘zuster’ of ‘broeder’. Ook krijgen
benadering.
taken. Wat de zorg ten goede komt.
ze praktische, taakgerichte
De cliënten van Pluryn zijn
ondersteuning van de begeleiders.
volwaardige leden van het
En er is dagelijks een begeleider van
begeleidingsteam van het
Pluryn aanwezig op de werkvloer.
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
21
[PB] 22
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
instantie. We helpen ze verder.’ Cheko vult aan: ‘Ook zijn we voorzichtig met het stellen van een diagnose. Als je tegen een Marokkaanse man zegt: ‘je hebt een verstandelijke beperking’, zal hij kwaad weglopen met de woorden ‘ik ben niet gek’. En zie je hem nooit meer terug. In veel culturen is het normaal om de schijn op te houden voor de buitenwereld. Je bent normaal of je bent gek. Een beperking is niet normaal. Voor ons is het dus belangrijker om gepaste hulp in gang te zetten, dan de beperking te benoemen.’
Foto onder: Buren bewonderen de maquette van de Goede Buren Buurt [Studio Kasterman]
Dünya helpt Meneer Kanynakci is van oorsprong
Turks, maar woont al veertig jaar in Nederland. Toch spreekt hij nauwelijks Nederlands. En zijn vrouw evenmin. Hij kwam bij Dünya terecht, nadat zij van een welzijnsorganisatie voor senioren hoorde over zijn problemen. En medewerkers van Dünya het vermoeden hadden dat hij een verstandelijke beperking heeft. Sindsdien bezoekt Cheko de man regelmatig. Vandaag komt hij langs om gewoon even te kletsen. Kanynakci heeft financiële- en huwelijksproblemen. Ook leeft hij in een sociaal
Begeleiding van de buren
Mensen met een beperking zijn in
manieren. ‘Deze nieuw te bouwen
toenemende mate afhankelijk van
buurt in Almere telt ongeveer
mensen die betaald worden om
130 woningen, voor ongeveer 300
ondersteuning te bieden, signaleerde
mensen. Van hen hebben maximaal
Triade. Daarom werkt de organisatie
dertig een beperking’, vertelt Katja
aan innovatieve manieren om de
Moesker, projectleider bij Triade.
zelfredzaamheid en het sociale
‘De bewoners van de wijk kennen
netwerk van cliënten te vergroten.
elkaar al. Ze hebben samen plannen
De Goede Buren Buurt is één van die
gemaakt voor de buurt. Zo hebben >>
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
23
isolement. ‘Hoe gaat het vandaag?’, vraagt Cheko hem in het Turks. Kanynakci geeft aan dat het goed gaat, maar dat hij erg zit met de problemen met zijn vrouw. Hij heeft erg behoefte aan een luisterend oor. Dat is Cheko voor hem. Kanynakci is blij met de hulp van Dünya. ‘Ze helpen me met het lezen en schrijven van brieven en gaan met me mee naar instanties en de huisarts. Door hen begrijp ik alles beter. Ook is onze schuld bijna weg. Het was eerst heel erg. Alles liep door elkaar en ik stond er helemaal alleen voor. Ik probeerde wel wat op te bouwen, maar het lukte niet. Als mensen als Cheko er niet waren, was ik allang uit huis gezet. Zij hebben dit tegengehouden en daar ben ik ze dankbaar voor. Hij kan natuurlijk niet alles, de problemen die ik met mijn vrouw heb, kan hij niet oplossen. Maar ik zie hoe hij zijn best doet. Cheko is daarom als een zoon voor me. Ik voel me niet langer alleen en heb vertrouwen in hem.’
band. We bezoeken de mensen, praten met ze en helpen ze waar mogelijk. Doordat vele van ons de taal van deze mensen spreken, is het makkelijker om contact te maken. Ook denken we buiten kaders. Zo gaan we graag met onze cliënten mee naar instellingen of organisaties. We geven onze cliënten het gevoel naast hen te staan. Ook als we daarvoor grenzen over moeten gaan.’ Jan Joore is een voorstander van dit grensverleggend werken: ‘Dünya gaat in tegen bestaande structuren. We doen wat nodig is om lijden om te zetten in leiden. En kiezen daarbij voor een netwerkbenadering in plaats van een hiërarchische structuur. Wat Dünya doet, is het in praktijk brengen van de nieuwe stijl van zorg. We combineren kennis van welzijn met zorg en cultuur. En spreken mensen voortdurend aan als individu. We brengen de mensen niet naar de zorg, maar de zorg naar de mensen. Innovatie is namelijk ook van de gebaande weg durven gaan.’
Grensverleggende zorg Vertrouwen is een
sleutelwoord bij Dünya. Cheko: ’Al voor de officiële indicatie beginnen we met het opbouwen van een
24
>> ze zich gebogen over de vraag: hoe
barbequeplaatsen, gezamenlijke
zorg je ervoor dat mensen bij elkaar
tuinen en een buurthuis bijvoorbeeld.
op bezoek kunnen komen? Dan moet
Katja: ‘Daarnaast hebben de
je meer doen dat het huis van een
bewoners samen gekeken naar de
cliënt rolstoeltoegankelijk te maken.
sociale structuur. Vanuit de gedachte:
Dan moet ook het huis van de buren
iedereen kan íéts doen. Ook mensen
aangepast worden.’
met een beperking. En we merken
In de opzet van de buurt zijn
dat ze ook graag willen bijdragen.’
verbindende elementen opgenomen:
En dus kunnen in de nieuwe
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
[PB]
buurt mensen met een beperking bijvoorbeeld de hond van de buren uitlaten, terwijl gezinnen zonder beperking bij toerbeurt het vangnet vormen in de begeleiding van mensen met een beperking. Katja: ‘Zo worden relaties tussen buurtgenoten meer wederkerig. En dat is wat iedereen wil.’
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
25
26
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
Leren , sollic i te re n e n we rke n Een mooie loopbaan/carrière. Dat zou voor mensen met een beperking net zo vanzelfsprekend moeten zijn als voor mensen zonder. De vraag is alleen: hoe faciliteer je dat? Ipse de Bruggen ontwikkelde een antwoord: een leerloopbaan-keten.
Bij Ipse de Bruggen werkt men al jaren aan het doorontwikkelen van de arbeidsmatige dagbesteding. Brenda Hengst, beleidsmedewerker Arbeid: ‘We vinden het heel belangrijk dat cliënten iets te kiezen hebben, en dat er doorstroom in hun loopbaan zit, ook als hun beperking het niet toelaat om bijvoorbeeld in een sociale werkvoorziening aan de slag te kunnen. Wij willen carrière maken, maar dat geldt voor onze cliënten net zo goed.’ Cliënte Joke van Apeldoorn: ‘Mijn doel is helpen kinderen te begeleiden, dat wil ik heel erg graag.’ En daarom ging de organisatie systematisch aan de slag. Eerst met het bundelen van alle werksoorten en diensten, zoals dagcentra voor volwassenen en arbeidscentra. Hierdoor werd de expertise van de verschillende eenheden krachtiger. Vervolgens werd het aanbod uitgebreid, zodat cliënten in elke regio keuze hadden. Er kwamen banen en projecten op het gebied van horeca, kunst, ambachtelijk werk, productie en dienstverlening. Brenda: ‘We creëerden een aanbod op drie niveaus: allereerst onze eigen arbeidscentra, vervolgens beschutte werkplekken, waarin een groep cliënten samen met een begeleider buiten de instelling werkt
NAH Woonvoorziening: een brug tussen revalidatie en de chronische fase
Voor sommige mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) is de stap van de klinische revalidatiefase naar de chronische fase te groot. Deze conclusie trok gz-psychologe Margé Jacobs nadat ze ruim negen
Foto links: Brenda Hengst,
jaar in de revalidatie werkzaam was.
beleidsmedewerker Arbeid
Samen met collega’s van Gemini zorg
Ipse de Bruggen [PB]
en dienstverlening ontwikkelde >>
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
27
Foto links: Cliënte Joke van Apeldoorn (Ipse de Bruggen) [PB] Foto onder: Cliënte mevrouw Snijders (NAH Woonvoorziening)
en ten slotte de begeleide werkplek. Dat komt het dichtst in de buurt van een reguliere baan. Onze cliënten werken bij een gewone organisatie en krijgen daarbij ondersteuning van een jobcoach.’ Arbeidsgerelateerde trainingen Hoe goed het
aanbod ook stond, van echte doorstroom tussen de drie niveaus was nog geen sprake. ‘Wat gaat er mis?’ vroegen we ons af. En we ontdekten dat er bij veel cliënten een tekort was aan educatie. Vandaar dat we arbeidsgerelateerde trainingen zijn gaan aanbieden. En die hebben we ondergebracht bij de arbeidscentra. Dat was zó’n nadrukkelijke taakuitbreiding dat we de arbeidscentra omgedoopt hebben tot centra voor arbeid en training.’ Sociale vaardigheden En nog was de doorgroei niet
optimaal. Brenda: ‘We kwamen erachter dat naast
>> zij de NAH Woonvoorziening, die
kunnen dit mensen zijn die recent
heeft, specifiek op het gebied van
leren omgaan met NAH), eventuele
een brug slaat tussen beide fasen.
een NAH hebben opgelopen en nog
wonen.
ondersteuning van poliklinische
in een (neurologische) herstelfase
De trainingen binnen de NAH
revalidatiedoelen en het begeleiden
Binnen de NAH Woonvoorziening
verkeren. Anderzijds richt de
Woonvoorziening richten zich met
van het systeem (familie, vrienden)
kunnen maximaal acht volwassenen
NAH Woonvoorziening zich op
name op vier aandachtsgebieden:
om de cliënt heen.
met NAH wonen. Zij worden
volwassenen met een NAH waarbij
praktische trainingsvragen
Het doel van de NAH Woonvoor-
gemiddeld een jaar getraind in hun
het hersenletsel langer geleden is.
(bijvoorbeeld koken, geld beheren),
ziening is het optimaliseren van de
zelfstandigheid en zelfredzaamheid
Voor beiden geldt dat de cliënt een
het sociaal emotioneel functioneren
zelfstandigheid en zelfredzaamheid
op het gebied van wonen. Enerzijds
gerichte hernieuwde trainingsvraag
(bevorderen van het ziekte-inzicht en
van de cliënt en het samen
28
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Soc i a le p a r ti ci p a ti e
de vakinhoudelijke kennis ook werkgerelateerde sociale vaardigheden getraind moesten worden. Onderwerpen als weerbaarheid en persoonlijke hygiëne zouden daarin aan de orde moeten komen. Zo hebben we de training Brug naar werk ingekocht. Joke: ‘Ik volg Brug naar werk helemaal, alle modules. Ik heb nu sociale vaardigheden afgerond met certificaat. Over luisteren en je voorstellen. Maar ook over kritiek. Dat vond ik best moeilijk, maar dat hoort er nu eenmaal ook bij. Nu doe ik de module arbeidshouding. Daarom mag ik solliciteren naar een stageplek bij Kind&Zo. Vanmorgen heb ik mijn sollicitatiebrief geschreven en meteen naar de brievenbus gebracht. Het geeft me een goed gevoel, maar het is ook spannend.’
is vergroot en cliënten hebben écht iets te kiezen. Joke: ‘Ik ben nu bijna door. Mijn collega Karin is pas begonnen met cateringwerk. Ze werkt nu twee dagen in de week en heeft het prima naar haar zin.’ De eerste cliënten zijn al doorgestroomd naar een begeleide baan binnen een regulier bedrijf.
Echt iets te kiezen Inmiddels staat het programma
van Ipse de Bruggen. De Banenkrant is ontwikkeld waarin vacatures gepubliceerd worden. Als cliënten solliciteren, wordt gekeken of ze de competenties hebben die nodig zijn voor de functie. Zo niet: dan worden ze eerst geschoold. Resultaat: de doorstroom
ontdekken welke woonomgeving
Bijvoorbeeld doordat ze thuis te
in de toekomst het beste aansluit
snel geconfronteerd worden met
bij zijn/haar mogelijkheden. Door
hun onzelfstandigheid en zodanig in
uitgebreid aandacht te besteden aan
paniek raken dat een crisissituatie
een goed eindadvies en een gedegen
ontstaat. De NAH Woonvoorziening
voorbereiding op zelfstandigheid,
laat hen naar dit proces toegroeien.
wordt voorkomen dat mensen met een NAH vastlopen en opnieuw een (duur) hulpverleningstraject ingaan.
Soci a le p a r ti ci p a ti e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
29
30
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e •Pe rso o n l i j ke re g i e
Een la b orato r i u m op mic ron i ve au Sandra Gosselink en Janet Hoen zijn naast begeleider van mensen met een ernstig meervoudige beperking ook mede-ontwerpers van zorgtechnologie binnen Talant. Dankzij het nieuwe project ‘Living Lab’ voeren zij geen
plannen uit die bedacht zijn door managers, maar zijn ze zelf bedenker en uitvoerder ineen. Met als doel: een beetje meer zelfredzaamheid voor de cliënt.
Op Grasland, een woonlocatie van Talant in Drachten, verblijven cliënten met een ernstige meervoudige beperking (EMB). Deze cliënten hebben een IQ dat lager is dan 25 en ze hebben een ontwikkelingsleeftijd tot 2 jaar. EMB-cliënten kunnen niet praten of lopen en zijn daardoor in hun dagelijkse leven volledig afhankelijk van hun begeleiders. Ruud Tap is beleidsadviseur van het Kennis- en Onderzoekscentrum van Talant. En boog zich over de vraag: ‘Hoe kunnen we EMB-cliënten die zo afhankelijk zijn van hun omgeving toch een klein beetje meer zelfregie geven? En zo hun kwaliteit van leven vergroten.’ Samen met TNO bedacht Talant het ‘Living Lab’ project. Een project waarbij het draait om de kennis op de werkvloer van Talant beter te
Samenwerken aan bejegening
Het lijkt zo vanzelfsprekend: een juiste bejegening. Toch is dat niet altijd het geval. Binnen Gemiva–SVG Groep gaven cliënten met een lichamelijke beperking en een niet aangeboren hersenletsel aan dat ze
Foto links: Door te observeren
behoefte hebben aan meer aandacht
proberen te bepalen wat de cliënt nou
voor dit thema. Het resultaat: de
echt fijn vindt. [PB]
bejegeningskoffer >> ‘
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
31
‘Hoe kunnen we EMB-cliënten die zo afhankelijk zijn van hun omgeving toch een klein beetje meer zelfregie geven?’
benutten voor technologische ontwikkelingen. TNO ondersteunt het project met hun kennis van techniek en innovatie in de zorg. Doel is dat medewerkers in staat zijn zelf technologische mogelijkheden in hun werkomgeving te integreren en dat medewerkers een minder afstandelijke relatie krijgen met technologie. Ruud: ‘Je ziet vaak dat technologie buiten een zorgorganisatie wordt bedacht. Begeleiders zijn soms helemaal niet enthousiast om de nieuwe technologie toe te passen, omdat het niet past bij hun dagelijkse zorgpraktijk. Omdat zij een cliënt dagelijks zien, weten zij het best wat goed of niet goed is voor hem of haar. Daarom dachten we: ‘wij doen het anders’. Bij ons bepaalt de begeleider welke technologische mogelijkheden een cliënt kunnen helpen. Om ze vervolgens zelf toe te passen.’ Muziek aan of uit Sandra en Janet filmen een
mannelijke cliënt in een rolstoel. Sandra zet een muziekapparaatje bij hem neer. Legt hij zijn handen of ellebogen om het apparaat? Dan klinkt een deuntje. Haalt hij ze er weer vanaf? Dan is het stil.
>> Ben ik in beeld?’. Gemaakt voor en
persoonlijke verhalen. Alle bedoeld
door cliënten.
om een dialoog over bejegening te starten. Bijvoorbeeld door een
Lenie Turk werkt bij Gemiva–SVG
discussie aan te gaan over hoe je
Groep en was nauw betrokken
feedback aan je begeleider geeft.
bij de totstandkoming van de
Of over wat de grens is tussen
bejegeningskoffer: een koffer met
begeleiding en betutteling. Lenie
Foto: De bejegeningskoffer
daarin onder andere een film, een
vertelt: ‘Vaak zit het hem niet in een
(Gemiva-SVG groep)
gespreksspel en een boekje met
verkeerde bejegening, maar in de
32
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e
Foto boven: Via een sensor de waterstraal harder of zachter zetten [PB]
De man lijkt door te hebben hoe het werkt en plaatst zijn elleboog op het apparaat. Na het deuntje twee minuten te hebben aangehoord, wordt hij ineens boos. Hij haalt zijn elleboog van het apparaat en kijkt moedwillig de andere kant op. Het is duidelijk dat hij de muziek beu is.
Sandra: ‘Deze cliënt kan zelf aangeven of hij wel of niet muziek wil horen. Stel dat we iets soortgelijks in de douche kunnen bouwen. Zodat hij beseft dat hij door het aanraken van een sensor bijvoorbeeld de waterstraal harder of zachter kan zetten. Of het licht kan dimmen. Op die manier kunnen we hem net iets
vanzelfsprekendheid van bejegening.
zichzelf niet zo zeer vernieuwend,
hebben overal over meegedacht.
verschillende organisaties. De
Aan cliënten wordt niet altijd
maar wel voortdurend nodig.
Zodat het echt hun product werd.
bejegeningskoffer kreeg een
gevraagd hoe ze benaderd willen
De echte innovatie zit hem bij
Dat meedenken vergroot de
aanmoedigingsprijs in de categorie
worden. Vooral voor mensen met
dit project in de samenwerking
eigenwaarde.’ Op 13 oktober 2009
beste praktijkproduct in het kader van
een niet aangeboren lichamelijke
tussen cliënt en begeleider. De
is de eerste bejegeningskoffer
de Gehandicaptenzorgprijs 2010.
beperking is zoiets moeilijk. Konden
bejegeningskoffer is een initiatief van
gepresenteerd. Op dit moment zijn
ze in het verleden alles zelf, nu
de cliënten zelf. Zij waren betrokken
er zo’n tachtig van in de omloop.
beslissen anderen ineens voor hen.
bij het gehele productieproces.
Niet alleen binnen Gemiva–SVG
Aandacht voor bejegening is op
Van brainstorm tot vormgeving: ze
Groep, maar binnen ruim vijfendertig
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
33
[PB]
meer zelfregie geven. De reden dat we dit filmen, is dat we door samen met ons team ernaar te kijken, kunnen proberen om te bepalen wat de cliënt nou echt fijn vindt. Door samen te kijken, krijg je ook nieuwe ideeën. Bovendien kijk je op een scherm toch even anders naar een situatie dan tijdens je dagelijkse werkzaamheden.’
Creatief, maar klein denken In het project wordt niet
gewerkt vanuit een groots masterplan. Ruud: ‘We hebben er bewust voor gekozen om het plan open te houden. Het einddoel ligt nog niet vast, het project wordt beetje bij beetje gevormd, afhankelijk van wat de begeleiders bedenken.’ Niet alleen de begeleiders zijn betrokken bij het project. Een multidisciplinair
Nooit meer een open wc-deur met de kantelsluiting
34
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e
team, bestaand uit onder andere een fysiotherapeut, logopedist en een arts kijkt regelmatig mee met de filmpjes. Projectleider Ali Pit is blij met deze manier van werken. ‘Met elkaar komen we steeds een stapje verder. Iedereen kijkt vanuit zijn of haar eigen kennis en deskundigheid. We zetten elkaar steeds weer aan het denken over hoe het nog beter kan voor de cliënt. Daarbij staat creatief en open denken voorop. We zeggen niet bij voorbaat ‘dat kan niet’ of ‘dat is vast te duur’, maar redeneren vanuit de kansen die er liggen. Problemen kun je namelijk altijd nog oplossen. Ruud voegt daaraan toe dat redeneren vanuit kansen iets anders is dan alleen maar groot denken. Vooral waar het gaat om technologische hulpmiddelen. ‘Wij zoeken het ook in hele kleine verbeteringen. Denk bijvoorbeeld aan technologische oplossingen, zoals een parasol die met de zon meedraait, waardoor een cliënt langer buiten kan zitten. Het zoeken naar kleine verbeteringen hangt samen met het niveau van de EMB-cliënt, bij deze cliënten is het maken van een klein stapje al een enorme sprong vooruit.’
‘Het is constant puzzelen en observeren om erachter te komen wat iemand daarvoor nodig heeft.’
Iedereen heeft het wel eens
van InteraktContour kwam met een
is de privacy het meest gewenst.
Met de kantelsluiting sleepte
meegemaakt: je zit op het toilet en
innovatieve oplossing: de schuifdeur
De sluiting werkt heel gemakkelijk.
InteraktContour de innovatieprijs
de deur kan niet op slot. Waarna
met kantelsluiting. En won hiermee
Hij is zelfs nog met je elleboog te
voor het beste idee in 2010 in de
deze door iemand anders wordt
de Innovatieprijs 2010.
openen. En dat maakt hem geschikt
wacht. De Innovatieprijs is een
voor mensen met een verminderde
initiatief van Vilans, kenniscentrum
opengetrokken. Mensen met een lichamelijke beperking hebben hier
De kantelsluiting is toepasbaar in alle
motoriek. Ook aan de veiligheid van
langdurende zorg, en Firevaned,
regelmatig mee te maken. Vooral
ruimtes, maar is specifiek bedoeld
de cliënt is gedacht: de schuifdeur
branchevereniging hulpmiddelen.
als zij een verminderde hand- of
voor ‘natte’ ruimtes, zoals badkamer
is in geval van nood gemakkelijk te
Met deze onderscheiding worden
armfunctie hebben. Hubert Schledorn
en toilet. De reden is simpel: hier
openen van buitenaf.
grensverleggende ideeën, >>
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
35
Foto links: De kantelsluiting (Interakt Contour) Foto rechts: De bioptische telescoop (Visio)
Elke stap richting zelfregie is er één Voor de
>> ontwerpen en mooi vormgegeven
product vóór en dóór cliënten. Er
consumentenproducten beloond die
wordt gewerkt aan een manier om de
bijdragen aan zelfredzaamheid en
productie zo te professionaliseren dat
participatie.
andere instellingen ook een beroep
Op dit moment is de kantelsluiting
kunnen doen op de kantelsluiting.
enkel in gebruik binnen InteraktContour zelf. De productie ligt in handen van cliënten van InteraktContour. Het is dus een
36
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e
begeleiding is de nieuwe manier van werken ‘anders op een leuke manier’. Sandra: ‘In eerste instantie dachten we als team ‘nee hè, niet weer een of ander onderzoek’. Maar nu zijn we allemaal erg enthousiast. Ik heb het gevoel dat we ergens naartoe werken. We zitten in ons team nu zelf aan het roer. Onze functie is dan ook echt veranderd. We begeleiden de cliënten niet alleen, we observeren ze ook. En bedenken plannen die we zelf mogen uitvoeren.’ Janet: ‘Ik vind het prettig dat we onze cliënten meer regie geven. We deden altijd wat we dachten dat zij fijn vonden. Wij bepaalden of we de radio aan of uitzetten, of ze naar bed brachten. Natuurlijk blijven ze altijd afhankelijk, maar elk kleine stapje richting meer zelfregie is er één. Het is constant puzzelen en observeren om erachter te komen wat iemand daarvoor nodig heeft. De filmpjes helpen ons daarbij, omdat je met andere ogen naar de situatie kijkt. Al is het soms ook confronterend.’ Janet: ‘Bijvoorbeeld een filmpje met daarin het springkussen dat we hebben aangeschaft. Het leek ons heel leuk, alleen kunnen onze cliënten hem niet zelfstandig gebruiken, omdat ze er niet op kunnen komen. Dat beeld met een cliënt in een rolstoel, kijkend naar dat grote luchtkussen zei meer dan woorden. Namelijk dat je er op deze manier niks aan hebt en beter naar alternatieven kunt zoeken. Op die manier geven de filmpjes ons inzicht. We onderzoeken nieuwe mogelijkheden. ‘Als ik dit doe, wat gebeurt er dan?’ Net als in een echt lab.’
Het resultaat mag er zijn: de overheid stelde een wetswijziging in en sinds 2009 rijden er al negen mensen rond met een bioptische telescoop. Omdat rijden met dit hulpmiddel niet makkelijk is, verzorgt Visio trainingen onder de naam AutOMobiliteit. Mensen die de training volgen, krijgen een kijktraining en leren omgaan met hun nieuwe bril met telescoop. Zodat ze weten hoe ze de telescoop kunnen gebruiken voor zowel veraf als dichtbij. Na deze
Autorijden met een bioptische telescoop
training kunnen ze officieel rijlessen volgen en examen doen bij het CBR. Het is overigens niet zo dat mensen met een visuele beperking met een bioptische telescoop gegarandeerd auto mogen rijden. Er zijn strenge
Ondanks slechtziendheid toch kun-
normaal. Daar zijn al meer dan 4.000
toelatingseisen tot de autorijlessen.
nen autorijden. Sinds 27 april 2009
‘bioptic drivers’. Visio nam het initia-
Maar voor diegenen die slagen, is het
kan het met behulp van het bioptisch
tief om het rijden met een bioptische
volgens Visio en de geslaagden een
telescoopsysteem. Dit is een kleine
telescoop in Nederland in praktijk te
hele verbetering, omdat autorijden
telescoop die bovenin het rechter- of
brengen en kwam met het proef-
een belangrijk onderdeel is in het
linker brillenglas geplaatst wordt.
project AutO-Mobiliteit. Samen met
zelfstandig kunnen functioneren.
Hierdoor kunnen slechtzienden twee
het Universitair Medisch Centrum
tot vier keer zo goed waarnemen op
Groningen (voor het wetenschappe-
afstand. Visio heeft het mede moge-
lijk onderzoek) en het CBR (voor de
lijk gemaakt dat de bioptische teles-
wetgeving) wist zij de overheid ervan
coop is toegevoegd aan de wettelijke
te overtuigen dat het veilig is om
lijst van toegestane hulpmiddelen.
slechtzienden te laten rijden met de bioptische telescoop. Mits zij aan een
In de Verenigde Staten is het rijden
bepaald eisenpakket voldoen en hun
met een bioptische telescoop heel
rijbewijs halen met telescoop.
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
37
38
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e
Mijn p l a n in bee l d : z el f regie v i a d e co m pu te r
Als je moeilijk in staat bent om duidelijk te maken waaraan je behoefte hebt, geeft dat een gevoel van onmacht. Je hebt minder regie over je eigen leven en bent afhankelijk van anderen. Veel mensen met een verstandelijke beperking kampen met dit probleem. ’s Heeren Loo komt met een oplossing: ‘Mijn plan in beeld’. Een computerprogramma waarmee cliënten via foto’s en pictogrammen kunnen aangeven wat hun wensen zijn. Rick Lukassen is medeverantwoordelijk voor het project en stelt: ‘Mijn plan in beeld’ is uniek.
Foto links: Rick Lukassen (’s Heeren Loo) [PB]
‘Het idee voor ‘Mijn plan in beeld’ ontstond naar aanleiding van een frustratie van mijn collega Suzanne Verheijden. Ze baalde ervan dat wij begeleiders zoveel bepaalden voor onze cliënten. Ze zei: ‘We spreken vaak tijdens besprekingen óver de cliënt, terwijl praten mét de cliënt veel beter zou kunnen. Ik zou graag zien dat cliënten meer zelfregie krijgen en minder afhankelijk zijn.’ Medewerkers en directie van ’s Heeren Loo deelden haar mening en
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
39
[PB]
gezamenlijk zochten ze of er een programma bestond dat mensen met een verstandelijke beperking meer regie over hun eigen leven kon geven. Bijvoorbeeld door ze aan de hand van pictogrammen aan ons te laten zien waar ze behoefte aan hebben. Wat willen ze eten? Wie willen ze zien? Tot onze verbazing bestond zoiets niet vanuit een methodisch aanpak. Daarom hebben we het zelf ontwikkeld.’ Rode koffiemok = koffie drinken ’Mijn plan in
beeld’ is ingedeeld in negen domeinen, gebaseerd op de kwaliteiten van bestaan van Schalock. Zo is
40
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • Pe rso o n l i j ke re g i e
er het domein Communicatie & Omgang en het domein Verzorging. Elk domein heeft een eigen kleur. Het unieke aan ‘Mijn plan in beeld’ is dat het plan niet wordt vormgegeven door professionals, maar door de cliënt zelf. Hij bepaalt zelf welke foto’s en pictogrammen in zijn plan komen. Zo kan elke cliënt zelf of met behulp van een begeleider eigen foto’s toevoegen. Bijvoorbeeld van zijn moeder. Op die manier kan hij aangeven dat hij deze week behoefte heeft om zijn moeder te zien. Of een foto van zijn eigen rode koffiemok. Dat kan nuttig zijn, want sommige cliënten associëren een plaatje van een witte koffiemok niet met hun eigen mok. Zo’n foto
is dan te abstract. Alleen de eigen rode koffiemok staat voor sommige synoniem voor koffie drinken. ‘Mijn plan in beeld’ is dus aan te passen aan wat de cliënt het meest aanspreekt. Bovendien is het overal raadpleegbaar. Het programma staat op internet en is bereikbaar via een persoonlijke inlog. Cliënten kunnen het dus ook thuis met hun ouders gebruiken. Het plan in tekst blijft natuurlijk wel bestaan, maar wordt pas gemaakt nadat eerst de wensen van de cliënt zelf in het computerprogramma verwerkt zijn in beeldmateriaal.’
‘Mijn plan in beeld’ is aan te passen aan wat de cliënt het meest aanspreekt. Bovendien is het overal raadpleegbaar.
Innovatieprijs 2010 ‘Het plan bevindt zich nu nog in
de testfase. Het testpanel bestaat onder andere uit de cliënten zelf. Want zij moeten er straks mee kunnen werken. We hopen dat ‘Mijn plan in beeld’ eind 2010 echt in gebruik wordt genomen. Tot het zover is, doen we er alles aan om het te perfectioneren. Financieel hebben we hier de mogelijkheden voor, omdat we in januari 2010 de ’s Heeren Loo Zorg Innovatie Prijs 2010 wonnen. Dit leverde ons een wisseltrofee en een bedrag van € 10.000 op. Dit geld besteden we aan verdere ontwikkeling van het plan. De prijs is voor ons een waardevolle erkenning voor de zorg die we leveren. Vooral omdat hij is toegekend door mensen uit het werkveld zelf. Sowieso krijgen we veel waardering uit ons vakgebied. Diverse externe zorginstellingen hebben laten weten interesse in het product te hebben. Hoe leuk zou het zijn als ‘Mijn plan in beeld’ straks in heel Nederland gebruikt wordt? Zelfregie is namelijk iets wat we alle mensen met een verstandelijke beperking gunnen. Niet alleen onze eigen cliënten.’
Foto boven: ‘Mijn plan in beeld’ in de praktijk
Pe rso o n l i j ke re g i e • In n ova t i e • VG N J aa rboek 2011
41
42
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e
O rg ani gram
O rg a n i g ra m • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
43
44
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e
Bestu u r e n d ire ct ie Situatie per 1 januari 2011
Bestuur Mevrouw prof. dr. H.M. Dupuis (voorzitter) De heer P. de Kroon (vice-voorzitter) De heer drs. R.J.M. de Jong (secretaris/penningmeester) De heer drs. P.E. de la Chambre De heer drs. B.E. van den Dungen De heer drs. J. Fidder De heer drs. R.A. Helder De heer drs. R.E.C.S. Hoogma Mevrouw H. de With Directie De heer J. Schirmbeck
B estu u r , d i recti e en com m i ss i es • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
45
Adv i e s co mmi ss i es Situatie per 1 december 2010 Voor de actuele stand van zaken zie www.vgn.nl
Onderhandelingsdelegatie CAO Gehandicaptenzorg De heer drs. J. Fidder (voorzitter) De heer F. Kuik De heer mr. drs. J.A.P.M. Maas De heer drs. E.F.F. van Schijndel Adviescommissie voor Arbeidszaken (AVA) De heer mr. drs. J.A.P.M. Maas (voorzitter) De heer drs. E.F.F. van Schijndel (secretaris) De heer drs. J.M. de Dreu De heer drs. J. Fidder (waarnemend lid) De heer W. Hadderingh De heer A.J.D. Hendriks De heer F. Kuik De heer H.J. Laros De heer H.J. Prins Adviescommissie Financieel-Economische Aangelegenheden (AFEA) De heer drs. D.J. van Bruggen RA (voorzitter) De heer drs. H. Cosijnse (secretaris) De heer G.A. Born De heer T. van den Broek RA Mevrouw J.M.A. Buijks-Schmitz RA MGA De heer M.H.G. Hesselink De heer drs. M.M.C. Koot De heer F. Kuik De heer A.A.A. Mocking Mevrouw drs. A.A. Oldhoff Mevrouw drs. J.A.M. Schiphorst De heer ing. G. de Water De heer R. Wieten
46
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • B estu u r , d i rec ti e en com m i ss i es
Adviescommissie Jeugd (AJ) De heer W. de Gooyer (voorzitter) De heer drs. J. Visscher (secretaris) De heer drs. J.A.M.J. Bartels Mevrouw M.H. Bold MHA Mevrouw drs. G.A. van den Brink De heer drs. F.J. Broekhuizen MBA Mevrouw A. de Bruin De heer J.G.A. van Hoek Mevrouw A. van Kalsbeek De heer H.J. Prins Mevrouw J.H.M. Schilderinck De heer drs. R.H.J.M. Stegen Mevrouw drs. M.J. Vollebergh De heer dr. P.L. Vriesema De heer drs. R.F. Zwier
Adviescommissie Planning en Bouw (APB) De heer drs. D. Kooistra (voorzitter) De heer drs. F. Mul (ambtelijk secretaris) De heer mr. J.E. Bauer De heer ir. N. Boomer De heer J.C.M. Graven De heer J.J.M. Helgers De heer D. baron van Hogendorp De heer drs. W.J. Kos De heer E. Pier De heer D.S. Venema De heer drs. J.W.A. Waardenburg De heer R. Brouns
Adviescommissie Kwaliteit van zorg en Onderzoek (AKO) De heer drs. P.M.W. Quaedvlieg (voorzitter) Mevrouw drs. M.E.A. Blom (secretaris) Mevrouw drs. J.H. Ellenkamp MHA De heer dr. A. van Geffen De heer drs. A.J.M. van den Hanenberg De heer drs. J.W.D. Hiel Mevrouw drs. J. Kooiman Mevrouw drs. M.E. Loot-Heideweg Mevrouw drs. J.E.A.M. Nooren Mevrouw drs. M.A. Stet De heer A.J.G. Triepels MHA
B estu u r , d i recti e en com m i ss i es • In n ova t i e • VG N J a a rboek 2011
47
Colofon Grafisch ontwerp Reinoud van Hasselt, Amsterdam Tekst Rieke Veurink en Chantal Visser, Veurinc, Hattem
Voor reacties en informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Communicatie van de VGN: telefoon 030 27 39 741, e-mail
[email protected] ISBN/EAN 978-90-5620-111-1
Fotografie Patrick Beckers fotografie, Amersfoort [PB] Overige foto’s met dank aan de VGN-leden
VGN-publicatie 711.213 januari 2011
Druk Drukkerij Spinhex & Industrie, Amsterdam In opdracht van: Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland Oudlaan 4 Postbus 413 3500 AK Utrecht Telefoon 030 27 39 741 Fax 030 27 39 387 www.vgn.nl
Meer innovaties
In dit jaarboek staat een selectie van
Innovatie in de vormgeving
Bijvoorbeeld door gebruik te maken
innovaties in de gehandicaptenzorg.
Ook bij de vormgeving van dit
van pulp uit gecertificeerde bossen,
Kijk op www.vgn.nl/innovatie voor een
jaarboek is gedacht aan innovatie.
door energieverbruik te verminderen,
actueel overzicht van innovaties van
Zo is voor het binnenwerk gebruik
water te hergebruiken of vrijwel
VGN-leden.
gemaakt van papier van Arctic Paper.
geheel te zuiveren voor lozing,
Deze papierproducent stelt
uitstoot in de lucht te verminderen
zich ten doel de impact van het
en afvalproducten te recyclen of
papierproductieproces op het
anderszins bruikbaar te maken.
milieu zo klein mogelijk te maken.
48
VGN Ja a r boek 2 0 1 1 • I nnovat i e • C olofon
