Veertien opgeknapte bedrijventerreinen in de stadsregio Rotterdam. bouwen aan samenhang

Veertien opgeknapte bedrijventerreinen in de stadsregio Rotterdam

b o u w e n

a a n

s a m e n h a n g

Voorwoord

Al veertien bedrijventerreinen onder handen Nog acht te gaan! U heeft een magazine met vrijwel uitsluitend goed nieuws in handen. Goed nieuws over bedrijventerreinen, die dankzij de inspanningen van de gemeenten, ondernemers en stadsregio Rotterdam op dit moment een nieuwe toekomst krijgen.

Stadsregio Rotterdam, de samenwerking van vijftien gemeenten in deze regio, heeft in 2010 afgesproken dat er 22 bedrijventerreinen moesten worden opgeknapt. Veertien daarvan zijn al klaar of er wordt nu aan gewerkt.

Bedrijventerreinen zijn niet bepaald sexy; ze krijgen niet vaak bezoek van mensen die er niet werken en evenmin van bestuurders of overheidsmanagers. Voor je plezier hoef je er meestal ook niet te komen. Alles staat er in het teken van werken, bedrijfsmatigheid en efficiëntie. Maar de tijd dat bedrijven gevestigd waren op marginale terreinen waar niemand naar omkeek, ligt gelukkig grotendeels achter ons. Bedrijven willen in een nette, representatieve omgeving zitten, hun relaties kunnen ontvangen en hun personeel kunnen laten werken. Een opgeruimd en verzorgd terrein draagt indirect bij aan de kwaliteit van de producten die ze leveren.

Het rijk en de provincie hebben hieraan een flinke bijdrage geleverd, maar het is de stadsregio Rotterdam die hier hard aan heeft gesleurd. De kracht van de stadsregio in deze grote operatie is dat ze zeer dicht op de concrete lokale problematiek van bedrijventerreinen zit en als geen ander kan samenwerken met de gemeenten. Ook heeft de stadsregio middelen uit de Investeringsreserve vrijgemaakt voor de herstructurering van bedrijventerreinen: jaarlijks is hiervoor € 3,5 miljoen beschikbaar.

Het belang van deze terreinen voor de economie is evident. Neem de groothandelsmarkt op Spaanse Polder waar op een oppervlakte van amper drie hectare een omzet van een miljard wordt gedraaid. Of Bedrijventerrein Oost in Barendrecht: ruim een derde van alle groente en fruit dat in de Nederlandse supermarkten ligt, komt daar vandaan. Stormpolder, Krimpen aan den IJssel: de grootse overdekte scheepshelling van Europa doet weer uitstekende zaken.

De ruimte voor nieuwe bedrijventerreinen is schaars. We zullen het grotendeels moeten doen met de hectares die we al hebben. Er komt slechts zeer beperkt nieuw bedrijventerrein beschikbaar de komende jaren. De verhalen in dit magazine geven mij veel vertrouwen dat het mogelijk is de huidige bedrijventerreinen weer voor een lange periode helemaal bij de tijd te brengen. Ewald van Vliet, portefeuillehouder Economie stadsregio Rotterdam

MAASSLUIS

8 • BRIELLE

GROOT V VERGULDE

32 WESTVOORNE

•

KAPELPOLDER

´t WOUD

1 HELLEVOETSLUIS

23

•

HALFWEG/MOLENWATERING

KICKERSBLOEM 1

BERNISSE

Stads- en dorpsgebied Bedrijventerrein Haven- en industriegebied Natuur-/recreatiegebied Glastuinbouwconcentratiegebied Water Agrarisch gebied en overig (Inter)nationale wegverbinding Regionale wegverbinding Lokale weg Spoor (inter-)nationaal Spoor goederen Metro Grens stadsregio Rotterdam Gemeentegrens Herstructurering bedrijventerrein 4 10 december 2012

HERSTRUCTURERING WERKT! cartografie en vormgeving

•

21 RODENRIJS

LANSINGERLAND

• 26

• CAPELLE A/D IJSSEL

28 SPAANSE POLDER

SCHIEDAM VLAARDINGEN

• •

•

34 40

•

10

•

•

WILHELMINAHAVEN

18

16

•

18

NIEUW-MATHENESSE

VETTENOORD HAND

KRIMPEN A/D IJSSEL

STORMPOLDER

ROTTERDAM

36 DONKERSLOOT

13

GADERING

38

•

HOOFDWEG

BEDRIJVENTERREINEN OOST ALBRANDSWAARD

BARENDRECHT

•

RIDDERKERK

•

SPIJKENISSE

inhoud Inleiding

6

Kapelpolder, Maassluis

Halfweg/Molenwatering, Spijkenisse

21 Brielle

8 16 23

Stormpolder, Krimpen a/d IJssel

De Vergulde Hand, Vlaardingen

Groot Vettenoord, Vlaardingen

40

Bedrijventerrein, Barendrecht Oost

Wilhelminahaven & Nieuw-Mathenesse, Schiedam

Kickersbloem 1, Hellevoetsluis

32

10

Hoofdweg, Capelle a/d IJssel

34

26

Donkersloot Zuid, Ridderkerk

Programma RHOB

42

Colofon

43

18

Rodenrijs, Lansingerland

Spaanse Polder, Rotterdam

36

13

28 38

’t Woud,

Gadering, Rotterdam

HERSTRUCTURERING WERKT!

5

Inleiding

Dit eenmalige magazine toont de praktijk van het opknappen van bedrijventerreinen in de regio Rotterdam. In deze inleiding bieden wij u het totaalplaatje: waaraan is het succes van dit programma te danken en hoe is het georganiseerd? Wat kunt u, als bestuurder, gemeenteraadslid, ondernemer of parkmanager de komende jaren nog verwachten?

een effectieve aanpak om bedrijventerreinen op te knappen Door Gonny Beckers en Fons Ripken*

Toen we omstreeks 2009 aan het programma begonnen om verouderde bedrijventerreinen op te knappen, wisten we dat het een langdurig en vaak moeizaam proces zou worden. Nu we er ruim drie jaar ervaring mee hebben opgedaan, weten we ook wat de succesfactoren zijn en kunnen we tevreden zijn over de al bereikte resultaten.

RHOB In de regio Rotterdam moet 1.100 hectare geherstructureerd worden. Het belang van deze operatie is niet gering, want de terreinen worden intensief benut. De kosten van de herstructurering in de regio Rotterdam worden geschat op € 2 miljard. Ruim € 380 miljoen hiervan is bestemd voor verbetering van de openbare ruimten. Wat heeft de stadsregio Rotterdam - dat is de samenwerking van vijftien gemeenten in deze regio - de regiogemeenten te bieden? Om de gemeenten te helpen bij de herstructurering van bedrijventerreinen is in 2010 het Regionaal Herstructurerings- en Ontwikkelingsbureau (RHOB) opgericht. Dat bureau adviseert en ondersteunt de gemeenten. Er kunnen zelfs projectleiders via dit bureau worden ingehuurd. Het herstructureringsprogramma loopt tot 2020 (voor het programma zie pag. 42). Dan moeten de 22 bedrijventerreinen die in het programma zijn opgenomen een zichtbare verbetering hebben ondergaan. Om gemeenten ook financieel te ondersteunen is begin 2011 de Investeringsreserve stadsregio Rotterdam

ingesteld. Per jaar is € 3,5 miljoen subsidiegeld beschikbaar voor de economische herstructurering van bedrijventerreinen. De gemeenten blijken van die subsidie graag gebruik te maken. De afgelopen jaren is meer geld gevraagd dan er in de pot zat. De uitvoering van de herstructurering blijft een verantwoordelijkheid van de gemeenten. De stadsregio organiseert het gezamenlijke programma en is aanjager van de uitvoering. De werkwijze van het RHOB is om alle menskracht en middelen gebundeld in te zetten op een paar geselecteerde terreinen. Elk jaar bepalen we in overleg met de gemeenten welke terreinen dat zijn. Ook beleggen we regelmatig bijeenkomsten om kennis en ervaringen uit te wisselen en zo te onderzoeken welke nieuwe wegen we kunnen bewandelen. Actieve rol Het is duidelijk dat een actieve rol van de overheid nodig is om herstructurering op gang te brengen. Daarbij moeten de gebruikers van de bedrijventerreinen al in een vroeg stadium bij

* Gonny Beckers is programmamanager van het Regionaal Herstructurerings- en Ontwikkelingsbureau Rijnmond (RHOB) en Fons Ripken is directeur van BRO BV en door het RHOB ingehuurd. 6


de plannen worden betrokken. De meeste ondernemers weten wel dat investeren in hun bedrijventerrein alleen maar voordelen heeft, maar er is iemand nodig die ze op sleeptouw neemt en hun neuzen dezelfde kant op zet. Overal waar de overheid dat gedaan heeft, is dynamiek ontstaan. Maar het is ons ook duidelijk geworden dat de overheid in het verleden zijn huiswerk niet altijd goed heeft gedaan. Gemeenten traden niet op wanneer een terrein verloederde. Schemerige toestanden werden getolereerd, waardoor het vertrouwen in de overheid afnam. Consequent Als gemeenten hun toezicht- en handhavingstaken consequent uitvoeren, wordt de overheid weer een geloofwaardige gesprekspartner. De overheid moet het openbaar gebied goed onderhouden, de voorschriften handhaven die ze anderen heeft opgelegd en de goedwillende bedrijven beschermen tegen andere die er een potje van maken. Op deze manier kan de overheid de leiding nemen in een herstructurering. Dan is voldoende steun gemakkelijk te vinden. Met quick wins kan de overheid al snel laten zien weer actief aanwezig te zijn op het terrein. Herstructureren is ook stimuleren dat er weer investeringen komen in het vastgoed, want dat betekent behoud van bestaande bedrijven en werkgelegenheid. Een ander aspect is duurzaamheid. Het gaat niet alleen om kwaliteit nu, maar ook in de toekomst. Herstructurering slaagt alleen met goede samenwerking. Het blijkt daarbij heel behulpzaam te zijn als de projectleider van een herstructurering een band weet te smeden tussen de managers van de verschillende bedrijven. Dat geeft iedereen energie. Het roept enthousiasme op als je samen met je buren de klus oppakt om je bedrijvenlocatie weer een net, eigentijds aanzien te geven. Dan zijn ondernemers bereid mee te doen en worden resultaten snel zichtbaar.

Parkmanagement en BIZ We moeten vasthoudend zijn. Aanpassen van de werklocaties aan de eisen van de tijd is een voortdurend proces. De geherstructureerde locaties vragen om een nieuwe vorm van beheer, bijvoorbeeld via parkmanagement, om te voorkomen dat in de toekomst opnieuw achterstanden ontstaan. Sinds 2009 geldt een wet die ondernemers helpt bij het verbeteren van het klimaat op hun bedrijventerrein: de Experimentenwet Bedrijveninvesteringszone (BIZ). De wet BIZ maakt het voor ondernemers mogelijk om gezamenlijk te investeren in een aantrekkelijke en veilige bedrijfsomgeving. Ondernemers in een bepaald gebied bepalen of zij voor dat gebied gezamenlijke investeringen willen doen en maken daarvoor een plan. Dat plan gaat onder meer over wat men gezamenlijk wil financieren en de begroting die daarbij hoort. Gedacht moet worden aan beveiliging, groenvoorziening, verlichting, afrasteringen, bewegwijzering, gezamenlijke inkoop van energie of kantoorartikelen, onderhoud en ga zo maar door. Als de gemeente met het plan akkoord gaat en er is voldoende draagvlak, dan kan een heffing worden ingesteld voor alle ondernemers in het gebied. De gemeente keert de opbrengst uit aan een speciaal voor de BIZ opgerichte vereniging of stichting, die de activiteiten namens de ondernemers gaat uitvoeren. Free riding is uitgesloten. Op zoń 25 terreinen in heel Nederland is deze aanpak al toegepast, en met succes. Minister Kamp (EZ) heeft eind 2012 bekend gemaakt dat hij de Experimentenwet permanent zal maken.


7

Naam Kapelpolder Gemeente Maassluis Omvang 25 ha. bruto, 22 ha. netto Dateert van eeuwen geleden Aantal bedrijven 117 Arbeidsplaatsen 1.237 Leegstand 5% Budget € 4,5 miljoen Aanpak herontwikkeling en inhuur externe projectleiding

kapelpolder maassluis herontwikkeling van een ‘brandplek’ Maassluis omarmt zijn oudste bedrijventerrein, de Kapelpolder. Even zag het ernaar uit dat hier een woonwijk zou verrijzen, maar de gemeente bedacht zich. De laatste grote lege plek wordt verkocht aan een ondernemer die zijn bedrijf groot maakte in Kapelpolder.

Het bestemmingplan dateert uit 1948, maar getuige de ouderdom van sommige panden is het duidelijk dat Kapelpolder al veel langer het domein is van bedrijven. De gemeente was aanvankelijk van plan om het gebied grotendeels vrij te maken voor woningbouw. Een blik op de kaart van Maassluis maakt duidelijk dat dat een heel voor de hand liggende ambitie is: Kapelpolder ligt centraal tussen het historische stadshart en de negentiende-eeuwse arbeiderswijken van Maassluis. Vanuit het bedrijventerrein is een prachtig uitzicht op het schilderachtige Schanseiland met zijn Grote Kerk. Daar is vorig jaar vanaf gezien. Er komt beperkte woningbouw naast nieuwe bedrijvigheid. Charme Afgezien van het feit dat een woningbouwontwikkeling niet haalbaar bleek, speelde er nog iets anders. Een rapport van de Kamer van Koophandel maakte duidelijk van welke grote economische en sociale betekenis de bedrijvigheid is.

8


“Er zitten hier veel ambachtelijke bedrijven, die sterk op de lokale markt gericht zijn,” vertelt Frank van de Weijer van projectontwikkelingsbureau Visade. Van de Weijer is ingehuurd als projectmanager voor de herstructurering van Kapelpolder. “De gemeente ziet in dat de bedrijvigheid zo dichtbij het centrum ook kwaliteit geeft die gewaardeerd en gekoesterd moet worden. De trend om alle bedrijvigheid buiten de stad te plaatsen is voorbij in Maassluis.” Het uitzicht op de oude stad met op de voorgrond de grofstoffelijke werkelijkheid van bijvoorbeeld de kranen en silo´s van een betonbedrijf, heeft ook zijn charme. Lastig Een wandeling over het terrein maakt direct duidelijk wat er hoognodig moet gebeuren om de aantrekkelijkheid te vergroten. Aan de noordzijde gaapt een leegte. Negen jaar geleden brandde Europe Pallet tot de grond toe af. Het braakliggende terrein moet een nieuwe bestemming krijgen, zo heeft de

gemeente besloten. De vooroorlogse woningen die nu al zolang op de grijze vlakte uitkijken, krijgen achterburen. Een deel van het terrein wordt bebouwd met een nieuw straatje van pakweg 20 tot 25 woningen, gescheiden van de rest van het terrein door een brede groenstrook. “De gemeente denkt aan 20 tot 25 woningen,” aldus Van de Weijer. “Koopwoningen gebouwd in een vorm van begeleid particulier opdrachtgeverschap.” Kan dat zo makkelijk: woningbouw plegen zo dicht bij bijvoorbeeld een zand- en grindhandel? “De DCMR doet geluidsonderzoeken en het is mogelijk best lastig met de geluidsnormen,” vertelt Van de Weijer. “Het gekke is: er wonen al ettelijke honderden mensen met plezier in de polder. Wij hebben nog nooit klachten over het geluid ontvangen.” Rasechte Maassluizer Het L-vormig stuk grond dat overblijft voor nieuwe bedrijvigheid, is ongeveer een hectare. “Maar door zijn gunstige ligging

wel aantrekkelijk,” zegt Van de Weijer. Fabrikant en importeur van o.a. hygiënepapier, nonwovens, absorptiematerialen en poetslappen, MTS Europroducts, die elders gevestigd is in Kapelpolder, is uit zijn jasje aan het groeien en zoekt een plek voor uitbreiding. Van de Weijer: “Het is een internationaal bedrijf met vijftig medewerkers dat ruim twintig jaar geleden opgericht is door een rasechte Maassluizer. Een bedrijf dat Maassluis koestert en niet graag zou zien vertrekken.” Het bedrijf heeft zijn oog laten vallen op het braakliggend land en heeft met de gemeente overeenstemming bereikt over de aankoop. Overigens moet er nog wel wat oude bodemvervuiling worden opgeruimd. In maart 2013 wordt met de werkzaamheden gestart. De herontwikkeling van de ‘brandplek’ gaat naar schatting € 4,5 miljoen kosten. De helft daarvan moet worden terugverdiend met de verkoop van grond. Een kwart wordt betaald uit de gemeentekas en het laatste kwart, zoń € 680.000 euro komt als subsidie van de stadregio Rotterdam.


9

Stormpolder krimpen aan den ijssel De wonderbaarlijke revival van een polder Soms neemt de geschiedenis een onverwachte wending en hebben plannenmakers het nakijken. Dat gebeurde op het bedrijventerrein Stormpolder in de gemeente Krimpen aan den IJssel. En sindsdien floreert de polder weer.

10 HERSTRUCTURERING WERKT!

Naam Stormpolder Gemeente Krimpen aan den IJssel Omvang 80 ha. bruto, 66 ha. netto Dateert van 1970 Aantal bedrijven 194 Arbeidsplaatsen 3.050 Leegstand 0% Budget € 200.000 Aanpak (tijdelijke) inhuur expertise en opzetten gebiedsmanagement

De polder is eigenlijk een driehoekig eiland op het punt waar de Hollandse IJssel en de Lek samenvloeien tot de Nieuwe Maas en niet ver van een andere belangrijke scheepvaartroute, de Noord. De Sliksloot scheidt het gebied van de woonkern van Krimpen aan den IJssel. De Stormpolder - ooit een zelfstandige gemeente was in de 19e eeuw al het domein van scheepstimmerwerfjes en andere watergerelateerde bedrijfjes. Die hebben het veld geruimd voor grote bedrijven als Van der Giessen-de Noord, die er de grootste overdekte scheepshelling van Europa bouwde. Aan het einde van de vorige eeuw ging het snel bergafwaarts met de scheepsbouw en sloot de reus zijn deuren. Ook veel andere scheepsgerelateerde bedrijven legden het loodje. De Stormpolder raakte zwaar in de versukkeling. Leegstand en verloedering sloegen toe. Transformatie De neergang ging gepaard met een sterk groeiende behoefte aan woningen. “Veel buurgemeenten waren al bezig met herontwikkeling van hun waterkant,” vertelt Jasper Baas, projectmanager bij de gemeente Krimpen aan den IJssel. “Overal bouwprojecten, waarbij water als bijzondere woonkwaliteit werd onderstreept.” Krimpen aan den IJssel liet zijn oog vallen op de Stormpolder. Er werden plannen gemaakt voor een ingrijpende transformatie: de zware industrie zou wijken voor woningen in combinatie met schone bedrijvigheid. Het kwam zelfs tot een masterplan, maar toen nam de geschiedenis een verrassende wending: de Nederlandse offshore-industrie herrees uit zijn as. Scheepsbouwer IHC Merwede kreeg een aantal grote orders en had per direct een grote hal nodig. Het werd de 50 meter hoge megahal van Stormpolder. Ook de andere industrie op het bedrijventerrein leefde op en zo werd het ambitieuze masterplan rijp voor de prullenbak. “Zware industrie en wonen, dat gaat gewoon niet samen,” aldus Baas, die door Rotterdam is uitgeleend aan Krimpen aan

den IJssel om de wijziging van het bestemmingsplan te leiden. Het oude plan stamt uit 1973 en moet vóór juli 2013 zijn vernieuwd. Een delicate opdracht, want Ridderkerk heeft de oever aan de overkant van de Nieuwe Maas ontdekt als toplocatie voor woningen. Daar vloeien geluidseisen uit voort voor de industrie op de Krimpense oever. 5,5 hectare asfalt Op Google Earth vertoont de plattegrond van Stormpolder twee merkwaardige kale plekken. Op de grootste van de twee was ooit de Exploitatie Maatschappij Krimpen gevestigd, die er een afvalstort beheerde. Voordien kreeg de grond al veel vuiligheid te verstouwen van een olieverwerkingsbedrijf en een petroleummaatschappij. De bodemvervuiling die daardoor is ontstaan, is zo ernstig dat het EMK-terrein thuishoort in het rijtje milieurampen waarin ook Lekkerkerk en de Volgermeer voorkomen. Zo ernstig ook, dat de overheid eind jaren ´80 niets anders wist te verzinnen dan de grond te isoleren door rondom damwanden te slaan en het geheel af te sluiten met een plak asfalt van 5,5 hectare. Baas: “Het was zo erg, dat je bij wijze van spreken dood zou neervallen als je een schop in de grond stak.” De enige bedrijvigheid op dit grote terrein is die van pompen die het vervuilde grondwater oppompen voor zuivering. Baas: “Ik moet ondermeer onderzoeken of het raadzaam is dat de gemeente de grond koopt, en zo ja tegen welke voorwaarden.” En dan de tweede kale plek: dat is een nooit bebouwde laagte op het oude polderniveau. ´De put´ wordt het genoemd en het doet nu dienst als provisorisch parkeerterrein. IHC Merwede heeft het terrein inmiddels gekocht. Zware industrie De gemeente heeft besloten voor de toekomst van Stormpolder de nadruk te leggen op de maritieme maakindustrie. “Het gaat om versterking van het karakter dat het terrein nu al heeft,” vertelt Baas. Van de 66 hectare die het terrein omvat, moet ongeveer 20 hectare worden herontwikkeld. “De gemeente Lees verder >>

HERSTRUCTURERING WERKT! 11

heeft hier nauwelijks grond, maar wil toch graag zien te bereiken dat het terrein zich verder ontwikkelt tot een gespecialiseerd bedrijvenpark. Met de bedrijven proberen we een gezamenlijke communicatie te voeren om Stormpolder in de etalage te zetten.” Tegelijkertijd moet het terrein wel ´toonbaarder en veiliger´ worden. Verder is het plan om de zware industrie te concentreren in het westelijke deel, waar IHC en Hollandia al zitten. Het oostelijke deel is dan voor andersoortige, kleinschalige ondernemingen. Zo ontstaat er ook een mooie verdeling tussen lokale en internationale bedrijvigheid. En dan is er nog de bereikbaarheid: die is verre van optimaal. De Algerabrug over de Hollandse IJssel (tevens Stormvloedkering Hollandse IJssel) is welbeschouwd de enige verbinding met de rest van Rijnmond. En dat is ronduit beneden de maat - zeker gezien het economisch belang van Stormpolder en gezien de zeer lage verkeerscapaciteit van de smalle brug. “Misschien moet er meer aandacht komen voor het vervoer over het water,” zegt Baas. “Het idee voor een brug naar Lekkerkerk is verder weg dan ooit. Die is momenteel niet te betalen.” Niet fysiek Het bedrijventerrein heeft behoefte aan ondernemers die samenwerken, samen optrekken en zich samen positioneren op de markt, legt Jasper Baas uit. “Ik loop ertegenaan dat provincie en stadsregio zich vooral richten op fysieke projecten: het verwerven van gronden, groen, infrastructuur en dergelijke. Zaken waarvoor je een lintje kunt doorknippen, tastbaar succes.” In 2013 wil de gemeente gebiedsmanagement voor


elkaar boksen. Doel: synergie vergroten, bestaande bedrijven behouden en in staat stellen om uit te breiden en nieuwe bedrijven aantrekken. Het woord parkmanagement gebruikt Baas liever niet. Het is te zeer verbonden aan de organisatie die de gemeente jaren geleden in het leven riep en inmiddels failliet is. “Management is ook niet het eerste wat we gaan doen. We beginnen met het vaststellen van een gezamenlijk visie ter vergroting van de economische aantrekkelijkheid van Stormpolder.” Daarbij moeten ook gunstige ligging aan het water en de relatief lage grondprijzen worden benadrukt. Tricky Baas´ grootste zorg is de bestendigheid van de visie: “Hoe bruikbaar is ons plan nog als er opeens geen schip meer van de werf komt? En verder is het de kunst om de energie van het begin vast te houden. Je moet voorkomen dat ondernemers het na drie, vier jaar voor gezien houden. Dat is best lastig: als het allemaal goed draait, hebben ze de tijd niet voor gezamenlijkheid, in slechte tijden is het geld er niet.” Krimpen steekt zelf € 75.000 in het project en krijgt hetzelfde bedrag van de stadsregio. Bij de provincie heeft de gemeente € 50.000 uit de subsidie planvorming bedrijventerreinen aangevraagd.

Naam Bedrijventerreinen-Oost, kortweg BT-Oost Gemeente Barendrecht Omvang 98,9 ha. bruto, 78,8 ha. netto Dateert van jaren ‘50 Aantal bedrijven 219 Arbeidsplaatsen 5.527 Leegstand 0,5% Budget € 15 miljoen Aanpak reconstructie van bestaande infrastructuur en nieuwe toevoegen

BedrijventerreinenOost Barendrecht Waar een wil is, komt een weg Soms kan alleen de overheid een probleem uit de weg ruimen. Op BedrijventerreinenOost in Barendrecht koopt de gemeente met dat doel grond op. Voor een prikkie. Een bijzonder verhaal over een bijzonder terrein.

Geen terrein ligt zo afgezonderd van de bewoonde wereld en is tegelijkertijd zo goed aangesloten op grote verkeersaders. Een betonnen doos met negen sporen erin (voor regulier treinverkeer, HSL en Betuwelijn) schermt Bedrijventerreinen-Oost over de hele lengte af van de woonwijken van Barendrecht. De kans op geluidoverlast van de bedrijven op dit terrein is nihil. Aan de andere kant ligt knooppunt Ridderkerk, één van de belangrijkste verkeersknooppunten van Nederland. Fruit Frukar, Fruity King, Oké Fruit, Solfruit, Total Exotics, Olympic Fruit, Hispa Fruit, AsianFresh, Fruity Pack: het zijn maar een paar van de bedrijven die hier gevestigd zijn. Drie keer raden waar zowat alles op Oost om draait. Het zijn stuk voor stuk imposante koelhuizen met lange ritsen laaddocks. The Greenery in het hart van het terrein, spant de kroon met zestig docks op een rij. Ook de zogenaamde fustloods, waar alle mogelijke kratten en karretjes volautomatisch worden gewassen, heeft reusachtige

afmetingen. Niet ver daarvandaan ligt een knots van een bananenrijperij. De groothandel van Hollander bevoorraadt twee keer per dag alle ruim 250 Plus-supermarkten in Nederland. Het is geen toeval dat de agrifood-sector hier zo nadrukkelijk aanwezig is: het begon allemaal in de jaren vijftig met de vestiging van de groenteveiling. Het enorme veilingterrein is in de loop der tijd in stukjes verkocht. Geen openbare weg Er rijden constant vrachtwagens af en aan. Op de drukste momenten van de dag staan er files van vrachtwagens, wachtend om geladen of gelost te worden. Vreemd genoeg rijdt het vrachtverkeer op dit internationale overslagknooppunt van groente en fruit nauwelijks over de openbare weg. Er is nauwelijks openbare weg. Vrijwel alle grond is in particulier eigendom en zoń beetje iedereen moet bij elkaar over het eigen terrein. “De situatie is niet meer berekend op het sterk toegenomen verkeer”, vertelt Christine van Grunsven, de voormalig Lees verder >>


projectmanager bij de gemeente Barendrecht. “Regelmatig staan ondernemers bij de rechter omdat de een of andere poort tegen de afspraken in dicht is. Er is een serieus logistiek probleem.” Rotonde Op Oost is de herstructurering niet ingegeven door verloedering of veroudering, maar door het vastlopende verkeer. De gemeente heeft besloten om openbaar gebied toe te voegen. De operatie bestaat uit reconstructie van bestaande openbare infrastructuur en toevoeging van nieuwe. Van Grunsven: “Het is een bijzondere ingreep, want in feite bouwen we achteraf een ruggengraat in het gebied. De nieuwe weg verbindt het NS-station Barendrecht met de rondweg en ontsluit tegelijkertijd het middengebied van de bedrijventerreinen. Voorlopig draagt de weg de naam Spoorlaan.” Het vertrekpunt van de weg is al helemaal klaar: op door de gemeente gekochte NS-grond naast het station ligt al een splinternieuwe, fikse rotonde te wachten op aansluiting. Hij is van beton met het oog op de grote belasting door het inten-


sieve vrachtverkeer. In asfalt zouden al snel diepe sporen en ribbels ontstaan. Eén aftakking van de rotonde loopt vooralsnog dood op een nog te verwerven terrein met loodsen. Gesloten beurzen “Barendrecht koopt de grond die nodig is voor de weg van een aantal ondernemers, waaronder de Van-de-Heuvel-ondernemers.”, aldus Van Grunsven. “Dat gebeurt zo mogelijk met gesloten beurzen.” Ten eerste omdat de bedrijven graag goed toegankelijk willen zijn. Ook maakt de gemeente het in ruil voor de grond voor de AGF-bedrijven in het bestemmingplan mogelijk om flink hoger te bouwen dan nu: tot dertig meter in plaats van de huidige limiet van negen meter. Deze mooie deal is ook weer te danken aan de betonnen spoorbak, die zulke hoge gebouwen met gemak onttrekt aan het zicht van de mensen die aan de andere kant wonen. De nieuwe infrastructuur, die er eind 2015 moet liggen, en de kleinere aanpassingen elders kosten naar schatting 15 miljoen euro. De projectleider: “De provincie draagt daar € 4,5 miljoen aan bij, het rijk een half miljoen en de rest komt ten laste van de

De nieuwe buur Het huidig gebruik van het gebied Nieuw Reijerwaard (agrarisch en glastuinbouw) gaat in de komende jaren plaatsmaken voor bedrijvigheid in de agro/vers/food-sector. Deze sector richt zich op het importeren, verwerken en leveren van verse groente en fruit aan heel Europa. De vraag naar verse producten blijft onverminderd groot, wat enorme kansen biedt voor deze sector. Simpel gezegd: ‘iedereen eet sla en blijft sla eten’. Daarnaast is er grote vraag naar ‘gemaksvoedsel’, voorgesneden groente en fruit. Nieuw Reijerwaard is een uitbreiding van het huidige cluster op BT-Oost, het grootste gespecialiseerde agro/vers/ food-cluster in Nederland. Bijna alle supermarktketens in Nederland worden via dit bedrijventerrein voorzien van verse en bewerkte groenten en fruit. Bedrijven die zich op Nieuw Reijerwaard gaan vestigen verrichten aanvullende of vergelijkbare werkzaamheden in deze sector. In het eerste kwartaal van 2014 moet de eerste paal geslagen worden op dit nieuwe terrein. Meer informatie is te vinden op www.nieuwreijerwaard.eu.

gemeente. Hij hoopt een deel daarvan, ongeveer 3 miljoen, te dekken met de uitgifte van drie kavels.” De nieuwe projectleider, Matteo de Visser, schat in dat de investeringen behoorlijk zullen meevallen, gezien het feit dat aannemers zitten te springen om werk. Maar grondopbrengsten dalen ook, zodat het per saldo niet zoveel uitmaakt. De Visser onderstreept dat de betrokken ondernemers een veelvoud investeren van wat de overheid in Oost steekt. Zij gaan bouwen en verbouwen om goed in het nieuwe stratenplan te passen en om nieuwe ontwikkelingen in de sector bij te houden. De grote operatie maakt Oost klaar voor groei. Groei die niet alleen op het terrein zelf verwacht wordt, maar ook op een andere plek. Ten oosten van de Bedrijventerreinen-Oost (in de gemeente Ridderkerk) strekken zich in de oksel van de Ridderster weilanden en kassen uit, die het veld zullen ruimen voor het nieuwe bedrijventerrein Nieuw Reijerwaard. Een terrein van 90 hectare op grotendeels Ridderkerks grondgebied, maar te ontwikkelen door een samenwerking tussen Ridderkerk, Barendrecht en Rotterdam.


halfweg/ molenwatering spijkenisse Parkmanager moet elke dag meerwaarde bewijzen Parkmanagement is mooi, maar parkmanagement uitbesteed aan een bedrijf dat erin is gespecialiseerd, is nog mooier. Dat is de ervaring op het Spijkenisser bedrijventerrein Halfweg/Molenwatering.

Op het bedrijventerrein is duidelijk te zien dat de kavels in fasen zijn uitgeven. De oudste bedrijven stammen uit de jaren zestig, de nieuwste zijn vijftig jaar jonger. Er zitten behoorlijk wat grote namen op het terrein, zoals de hoofdkantoren van TopMovers (internationaal verhuisbedrijf), De Rijke (internationaal transportbedrijf), SGS (laboratorium/certificatie) en Spykstaal (elektrische voertuigen). Baksteen svp Halfweg/Molenwatering lijkt niet bepaald dringend toe aan een herstructurering: het terrein ademt Hollands welvaren. “Bij de uitgifte was dit allemaal gemeentegrond. Een groot voordeel want dan kun je als overheid voorwaarden stellen,” zegt Ger Klapwijk, senior adviseur economische zaken bij de gemeente Spijkenisse. ”Bijvoorbeeld op het vlak van werkgelegenheid en


duurzaamheid. Of aan de uitstraling van het pand dat de ondernemer wil bouwen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Als u een pand van damwanden wilt optrekken, dan gaat de koop niet door. Het moet in baksteen.’” Hoe welvarend Halfweg/ Molenwetering ook oogt, uit een peiling onder de 268 ondernemers kwam naar voren dat zij zich kwetsbaar voelen voor narigheid. Boyd Bartels, die er sinds 2010 als parkmanager rondloopt (zie kader), weet hoe precair het is: “Het veiligheidsgevoel van ondernemers luistert nogal nauw. Uiteindelijk draagt het opgeschoten groen tussen de tegels al bij aan een gevoel van onbehagen en onveiligheid. Het moet er keurig uitzien.” Het budget dat de gemeente steekt in het opknappen van het terrein bedraagt € 825.000. Daarvan is € 380.000 afkomstig van de provincie Zuid-Holland, de rest komt uit het gemeentelijk onderhoudsbudget. Maar met een piekfijne openbare ruimte

Naam Halfweg/Molenwatering Gemeente Spijkenisse Omvang 107 ha. bruto, 68,5 ha. netto Dateert van jaren ´60 Aantal bedrijven 268 Arbeidsplaatsen 4.967 Leegstand 6% Budget € 825.000 Aanpak revitalisering en opzet parkmanagement

alleen kom je er niet. Er moet meer gebeuren, en daarvoor doet de gemeente een dringend beroep op de bereidwilligheid van de ondernemers om samen te werken. Lange lijst De ondernemers van Halfweg/Molenwatering hebben hun beveiligingsbelangen al jaren geleden gebundeld: in 1998 richtten ze daartoe een stichting op, waarin ook de gemeente, de politie en de Kamer van Koophandel participeerden. Twee jaar geleden zette de stichting, gestimuleerd door de gemeente, een veel grotere stap door zichzelf om te vormen tot de Stichting Parkmanagement Bedrijventerreinen Spijkenisse. Die stichting, waarvan het bestuur wordt gevormd door vijf ondernemers onder voorzitterschap van de Spijkenisser wethouder Christel Mourik, regelt de gemeenschappelijke inkoop van een indrukwekkende lijst diensten en producten: beveiliging, afvalinzameling, energie, ICT-beveiliging, kantoorbenodigdheden, groenonderhoud, BHV-trainingen, AEDapparatuur, communicatiediensten en verzekeringen. Voor de dagelijkse uitvoering is het bedrijf Ecoplanet ingehuurd, waar Bartels werkzaam is. Voortouw De eerste drie jaar is de nieuwe stichting mede bekostigd met geld van de gemeente en de provincie, vanaf volgend jaar moet ze op eigen benen staan. “De praktijk is dat gemeenten in dit soort trajecten het voortouw moeten nemen,“ aldus Klapwijk. “Het is doorgaans geen prioriteit van ondernemers, die zit namelijk bij hun eigen business. Er zijn altijd wel een paar die iets gezamenlijk van de grond willen krijgen, maar hun bindend vermogen is niet altijd zo groot als dat van een externe kracht, bijvoorbeeld de overheid. Eigenwijsheid is een kerncompetentie van ondernemers. Daar schuilt ook hun succes in. Maar het verklaart ook waarom ze terughoudend zijn om dit soort gezamenlijkheid aan te gaan.” 30% van de bedrijven is inmiddels aangehaakt. Bartels verwacht dat dat binnen een jaar kan worden verhoogd tot 50%. Hij denkt dat op de wat langere duur 75% het hoogst haalbare is. “Solisten en free riders zullen altijd blijven bestaan.”

Profi’s op het park Boyd Bartels werkt voor Ecoplanet, een bedrijf dat op verschillende bedrijventerreinen in de regio Rotterdam zorg draagt voor de uitvoering van parkmanagement. Hij is niet alleen parkmanager van Halfweg, maar doet dit werk ook op Hordijk (Rotterdam), Gadering (Hoogvliet) en Kickersbloem 1 en 2 (Hellevoetsluis). Op Gadering draait het parkmanagement al het langst: acht jaar, met succes. “Daar is het al bijna vanzelfsprekend dat ondernemers meedoen,” vertelt Bartels. “Driekwart van de bedrijven is aangesloten. Maar je moet als parkmanager elke dag je meerwaarde blijven bewijzen. Steeds weer met iets nieuws komen, in contact blijven met de ondernemers en ze wijzen op de voordelen van de samenwerking.” De markt voor bedrijven als Ecoplanet is nog betrekkelijk jong, maar groeit als kool. “Ik denk dat er op 30% van de Nederlandse bedrijventerreinen een bepaalde vorm van parkmanagement is geregeld,” zegt de parkmanager. Dat zijn er dus zoń 1.100. Dat veel samenwerkingsinitiatieven sterven in schoonheid, is volgens hem vaak een kwestie van mankracht en management. “Met een vrijwilliger die het erbij doet, red je het niet. Wij laten zien dat professionele, gespecialiseerde mensen nodig zijn voor de continuïteit van parkmanagement.” Op de meeste nieuw op te leveren terreinen wordt tegenwoordig parkmanagement verplicht gesteld.


wilhelminahaven & Nieuw-mathenesse schiedam Dubbele industriële roem krijgt een boost Een van de eerste industriesteden van Nederland verjongt zichzelf. Schiedam is trots op zijn industriële faam en laat zijn sterke punten glimmen: de bedrijventerreinen Wilhelminahaven en Nieuw-Mathenesse wacht een boost.


Namen Wilhelminahaven en Nieuw-Mathenesse Gemeente Schiedam Omvang 71 ha. netto, 23,5 ha. netto Dateert van de jaren ´50 c.q. 1800 Aantal bedrijven 87 en 69 Arbeidsplaatsen 2.854 en 1.361 Leegstand 2,8% c.q. 3% Budget nog niet bekend Aanpak d uurzame herstructurering voor Nieuw-Mathenesse

´Zwart Nazareth´, zo luidde de bijnaam van Schiedam eind negentiende eeuw. De stad zag in die tijd zwart van de kolenrook. De rook is opgetrokken, maar Schiedam koestert de twee bedrijfstakken waarin nog steeds veel inwoners hun brood verdienen: jenever en schepen. De twee bedrijventerreinen weerspiegelen het verleden perfect. De nadruk in Wilheminahaven ligt op de offshore industrie: het is de thuishaven van grote namen als Damen (scheepsreparatie), Huisman (zware offshore-constructies) en Mammoet (o.a. maritieme hijsinstallaties). In Nieuw-Mathenesse geven de distillateurs Nolet en De Kuijper, de glasfabriek O-I en een aantal drankendistributeurs de toon aan. Beide terreinen liggen aan de Nieuwe Waterweg. Verbinding De afgelopen decennia is er ten oosten van Nieuw-Mathenesse, op Rotterdamse bodem, veel veranderd. Veel oude, watergebonden bedrijvigheid heeft er plaats gemaakt voor hippe woon/werkwijken. En het ambitieuze project Stadshavens heeft nog meer in petto. De herontwikkeling kruipt richting Schiedam. “De gemeente erkent net als Rotterdam dat water een belangrijk omgevingskwaliteit is,” zegt Rob Christiaanse, programmamanager economie van de gemeente Schiedam. “Maar tegelijkertijd hecht ze een groot belang aan de bedrijvigheid van Nieuw-Mathenesse. Niet in de laatste plaats vanwege de werkgelegenheid.” Zijn vinger trekt een lijn over de kaart, van het historische stadscentrum naar de Nieuwe Waterweg. “Deze route maakt de verbinding tussen stad en water. Dat moet een weg worden die mensen graag afleggen. Wat niet betekent dat de industrie moet inschikken, laat staan verhuizen.” Mooi tapijt Het gaat om de Buitenhavenweg, de ruggengraat van NieuwMathenesse. Daaraan ligt het een en ander aan industrieel erfgoed, zoals de statige oude De Kuyper-fabriek. Er bestaat hier al een zeker ´jenevertoerisme´, maar er zit meer in, denkt de gemeente. De weg zou moeten veranderen in een mooie wandel- en fietskade. Daarbij is ook uitdrukkelijk voor de

industrie een rol weggelegd. Christiaanse: “Wij kunnen wel een mooi tapijt uitrollen, maar als er verder niks te zien is, mislukt de opzet. We willen goede afspraken maken over wat de industrie kan laten zien aan de voorbijganger.” Dan is er nog een tweede belangrijke weg, die moet worden aangepakt: de Nieuw-Mathenesserstraat, een verouderde weg waarlangs slordig wordt geparkeerd. De gemeente wil dat mensen zich hier weer welkom voelen. Daartoe wordt de bestrating vernieuwd en komen er trottoirs en fietspaden. Parkeren mogen de ondernemers straks alleen op eigen terrein. Het dak op Íntensief en zorgvuldig ruimtegebruik´ staat hoog in het Schiedamse vaandel. Dat kan ook haast niet anders, want de gemeente heeft haast geen ruimte meer voor nieuwe bedrijvigheid. “We zijn nu met twee garagebedrijven, een horecainstallateur en een vastgoedexploitant plannen aan het ontwikkelen voor het creëren van parkeerruimte op het dak,” vertelt Christiaanse. “We kunnen ook ruimte winnen door kantoorruimte op loodsen te zetten in plaats van ernaast.” Ook duurzaamheid staat op de agenda. Op dat vlak moet Nieuw-Mathenesse gaan scoren. Zo moet nieuwbouw herbruikbaar zijn. Op het punt van energie wordt nagedacht over benutting van de restwarmte van de glasfabriek. De straatverlichting zal zoveel mogelijk door LED-lampen worden geleverd. Christiaanse: “Op het gebied van ruimtegebruik, kun je als gemeente wel het een en ander voorschrijven, maar voor duurzaamheid kun je geen strengere eisen stellen dan bestaande wetgeving. We moeten ondernemers overtuigen van de voordelen van duurzaamheid.” Daartoe heeft de gemeente samen met de stadsregio een rekenmodel ontworpen dat het rendement van investeringen in duurzaamheid in harde euro´s uitdrukt. “Een soort financiële cockpit die de effecten op de vastgoedwaarde en de exploitatiekosten aanschouwelijk maakt.” Lees verder >>


Bagger De plannen voor bedrijventerrein Wilhelminahaven zijn nog niet zo ver gevorderd. De aandacht is daar vooral gericht op een intensiever gebruik van de grond. In het midden van het gebied ligt een slibdepot van ruim zeven hectare: momenteel een plek met weinig economische potentie. De grond is niet van de gemeente. Daar vlak bij ligt nog een stuk van bijna twee hectare gemeentegrond braak. ”Schiedam zou deze grond het liefst herontwikkelen. Het zou mooi zijn als we er maritieme bedrijvigheid uit de regio kunnen clusteren.”


Het slib komt uit de Schiedamse havens zelf en zou volgens het oorspronkelijk plan op termijn naar het nationale depot ‘De Slufter’ moeten verhuizen. Maar inmiddels is de milieuregelgeving versoepeld en dat opent wellicht perspectieven. Zo zou het inpakken van slib tot de mogelijkheden kunnen behoren. Binnen afzienbare tijd vindt er voor Wilhelminahaven een haalbaarheidsstudie plaats. De subsidie voor dat onderzoek is inmiddels aangevraagd.

Naam Rodenrijs Gemeente Lansingerland Omvang 23 ha. bruto, 18 ha. netto Dateert van de jaren ´50 Aantal bedrijven 86 Arbeidsplaatsen 988 Leegstand 3% Budget € 1,8 miljoen Aanpak verbetering openbare ruimte

rodenrijs lansingerland de gewonnen strijd tegen de sjofelheid Een klassiek geval van achterstallig onderhoud met alle narigheid van dien: dat was bedrijventerrein Rodenrijs in de gemeente Lansingerland enkele jaren geleden nog. Door gezamenlijke inspanningen kunnen gemeente en ondernemers weer trots zijn op hun terrein. En bleef een bedrijf van wereldfaam gevestigd op Rodenrijs.

Het langwerpige bedrijventerrein ligt in de zuidelijke hoek van Rodenrijs, langs het spoor van de metro tussen Den Haag en Rotterdam. Begin deze eeuw was het niet best gesteld met het terrein. Kuilen in de weg, verwilderde borders, kapotte straatverlichting, foutparkeerders, troep aan de straat: Rodenrijs bood een sjofele aanblik. “Een armoedige bedoening was het,” aldus Arjan Koopman, adviseur economische zaken van de gemeente Lansingerland.

Verder moest de gemeente hier en daar openbare ruimte weer opeisen. Ondernemers hadden in de loop der tijd bewust of onbewust stukjes gemeentegrond bij hun terrein ingelijfd. “Het ging niet om hele grote lappen, maar meer om een reepje hier en een reepje daar. Maar die hadden we wel nodig om orde op zaken te stellen.” Een aantal stukjes werd verkocht of uitgeruild tegen particuliere grond die de gemeente nodig had voor een verbetering van de openbare ruimte.

Opleggers Een van de problemen was dat een transportbedrijf, dat op een naburig terrein was gevestigd, de openbare weg op Rodenrijs gebruikte als stalling voor opleggers. Die stonden er zo lang, dat er hoog gras tussen de wielen groeide, niet direct een teken van bedrijvigheid. Er moest een dwangbevel aan te pas komen om de praktijken te beëindigen. Koopman: “We hebben de ondernemer een ultimatum gesteld: zou hij niet in beweging komen, dan zouden brandweer en politie alles wegslepen. Op zijn kosten wel te verstaan. Dat dreigement heeft geholpen.”

Rood, zwart, geel De bestrating werd grondig vernieuwd. Dankzij een nieuwe indeling kwamen meer parkeerplaatsen, zo vormgegeven dat parkeren minder moeite kost dan voorheen. De trottoirs werden omgeturnd in stroken die behalve voetgangers ook ladende en lossende auto´s kunnen dragen. Voor de fietsers zijn op de drukste weg veilige stroken aangelegd. De straten zien er niet alleen mooier uit, maar ook uitermate overzichtelijk, want elke functie heeft zijn eigen kleur. De rijbaan is rood, de parkeervakken zijn zwart en de fietsstroken geel. Lees verder >>


Lunchbanken Koopman: “Moet je nu eens zien hoe goed alles er nu bij ligt. Dat is een gezamenlijke verdienste van gemeente en bedrijven.” Bijna alle ondernemers hebben hun voorterrein opnieuw laten inrichten en afstemmen op de nieuwe uitstraling van de bestrating. Een groot aantal heeft bovendien een stukje van hun voorterrein beschikbaar gesteld aan de gemeente om de aanplant van bomen mogelijk te maken. De ambtenaar: “Het probleem was namelijk dat op verschillende plekken aan de weg zoveel leidingen in de grond zitten, dat er geen ruimte is voor

Koppert bleef De firma Koppert Biological Systems, wereldwijd leverancier van insecten voor bestuiving en bestrijding van schadelijke beestjes in de glastuinbouw, is een van de grootste ondernemers op Rodenrijs. Aanvankelijk was het van plan om te verhuizen naar een andere locatie in de gemeente. De grond was al gekocht, maar bezwarenprocedures tegen de bouwen milieuvergunning vertraagden het nieuwbouwplan zo ernstig, dat Koppert besloot om het huidige gebouw voor enkele tientallen miljoenen op te knappen en uit te breiden. Koppert voelt zich, zeker ook dankzij de herstructurering, weer helemaal thuis op Rodenrijs. “Het terrein ziet er weer overzichtelijk en aantrekkelijk uit,” aldus Leo Hofman, arbodeskundige bij Koppert. Hofman is secretaris van de stichting BIZ Bedrijvenpark Rodenrijs. Sinds 1 januari van dit jaar zijn de ondernemers georganiseerd als een Bedrijven Inversteringszone en loopt er wekelijks een parkschout rond om de algemene belangen te bewaken. “We hebben er hard aan moeten trekken om daar genoeg draagvlak voor te organiseren,” vertelt hij. “Iedereen weet wel dat gezamenlijk parkmanagement vaak mislukt is. Er waren veel vragen. En ook echte tegenstand van sceptici. Maar het is gelukt en ik denk niet dat iemand daar spijt van heeft.”


bomen. De wortels zouden daar voor grote problemen zorgen.” Behalve nieuwe lantarens, zijn er ook bankjes en prullenbakken geplaatst voor lunchende werknemers. De kruising van hoofdwegen ten zuiden van het terrein is zo gerenoveerd dat verkeer naar en van het bedrijventerrein voorrang heeft. De kruising biedt nu ruimte genoeg voor de verlengde vrachtwagencombinaties. Ten slotte is er aan de noordzijde van het bedrijventerrein een nieuwe ontsluitingsweg aangelegd. Rodenrijs heeft zichzelf weer hervonden en kan er weer decennia tegen.

kickersbloem 1 hellevoetsluis Kickersbloem bloeit als nooit tevoren Particuliere initiatieven op bedrijventerreinen sukkelen soms in. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Hellevoetsluis. Het was de gemeente die een stichting van ondernemers weer nieuw leven inblies. Bedrijventerrein Kickersbloem 1 bloeit weer.

Naam Kickersbloem 1 Gemeente Hellevoetsluis Omvang 42,2 ha. bruto, 22,1 ha. netto Dateert van begin jaren ´80 Aantal bedrijven 90 Arbeidsplaatsen 947 Leegstand 1,5% Budget € 1,4 miljoen Aanpak revitalisering en verkeerskundige ingrepen


Kickersbloem 1 is het grootste van de vijf bedrijventerreinen die Hellevoetsluis rijk is. Het naastgelegen Kickersbloem 2, kleiner en tien jaar jonger, past eigenlijk iets beter in de huidige tijd. Jan van den Handel, als bedrijfscontactfunctionaris van de gemeente nauw betrokken bij de herstructurering, licht toe: “Het oude Kickersbloem is aangelegd in een tijd dat de economie in het slop zat. Dat zie je terug in de verkaveling: sommige kavels zijn erg krap, zoń 500 m², terwijl tegenwoordig 1.000 m² toch wel als minimum geldt.”

Wakker gekust De gemeente heeft niet alleen het bedrijventerrein zelf nieuw leven ingeblazen, maar ook de diep slapende stichting wakker gekust die ondernemers ooit hadden opgericht om de gemeenschappelijke belangen te behartigen. De gemeente bekostigde een draagvlakonderzoek naar nauwere samenwerking tussen de ondernemers. Dat heeft ertoe geleid dat de stichting per 1 januari een nieuw, actief bestuur heeft en dat het bedrijf Ecoplanet is ingehuurd voor parkmanagement.

Erfpacht Overigens zijn er ook bijzonderheden op Kickersbloem1 die juist gekoesterd moeten worden. Vooral het erfpachtsysteem: “De bedrijfskavels werden destijds tegen grondkosten uitgegeven. Ondernemers werden niet verplicht om het te kopen”, vertelt Van den Handel. “De gedachte daarachter was dat zij hun geld in plaats van in de grond in de exploitatie konden steken: hun gebouwen, hun machinepark, etc.” Maar de mogelijkheid tot koop bleef nog tien jaar na de verwerving open. De ondernemers konden het binnen die termijn alsnog in eigendom krijgen voor de oude prijs. “Dit was een uniek systeem, dat helaas geen navolging heeft gekregen elders in Nederland. Een gunstiger regeling kun je je als ondernemer niet wensen,” zegt Van den Handel. “Hier is de waardevermeerdering niet ten goede gekomen aan de gemeenschap, maar aan de ondernemers, dat was echt iets heel bijzonders.”

Eerdere pogingen om de ondernemers in beweging te brengen, leverden niets op. Van den Handel: “Ondernemers zijn best eigenwijs en op zichzelf. Dat is wel jammer, want voor ons als gemeente was het wel handig geweest als we een partner hadden gehad om plannen te maken voor de revitalisering. Maar kennelijk was toen de tijd nog niet rijp.” Van den Handel glimlacht: “Van de andere kant, we hoefden met niemand te overleggen, ook wel makkelijk…”


Strak De parkeervakken, in het verleden haveloos en nogal eens geclaimd door bedrijven met een bordje in de trant van álleen parkeren voor klanten van bedrijf X´, liggen er nu netjes bij: mooi strak stratenmakerswerk en zonder uitzondering openbaar; ze liggen immers allemaal op gemeentegrond. “Soms willen ondernemers er nog wel een bordje bij zetten, maar dat halen wij dan weer weg,” zegt Van den Handel droogjes. “Kijk:

dit is zoń detail dat het hem doet.” Hij wijst op geparkeerde auto´s die door een klein groenstrookje zijn gescheiden van de stoep. Daardoor steken de neuzen niet over de stoep. “Het is maar een detail, maar staat meteen veel ordelijker en vriendelijker.” Weelderig plantsoen Heggetjes en rozenstruikjes, aangelegd in het kader van een leerwerkproject, regelmatige bezoeken van ´de buitendienstcollega´s´, schuine inrijstroken bij de parkeervakken: alles zorgt ervoor dat het terrein er verzorgd uitziet. Dat is nou precies waar het volgens de gemeente Hellevoetsluis om draait. Want als het er netjes uitziet, blijven bezoekers en ondernemers zich ook netjes gedragen. Ook grotere, verkeerskundige ingrepen hebben Kickersbloem goed gedaan. Haalde een gevaarlijke T-kruising vóór de revitalisering nog de flow uit de hoofdader van het terrein - die geheel volgens de traditie Nijverheidsweg is gedoopt - , nu stroomt het verkeer veel gelijkmatiger en veiliger over een rotonde. En wat voor een! Een rotonde zonder obligate stalen rotondekunst, maar met een glooiend plantsoen van allerlei tinten exotische grassen, weelderige lavendel en kunstig gesnoeide taxus, waarop menig woonwijk jaloers zou zijn. Stadsregio Met het onderhoud is op Kickersbloem 1 iets bijzonders aan de hand. Van den Handel: “Laten we eerlijk zijn: gemeenten lopen

niet voorop als het om onderhoud van openbare ruimte gaat, dat is gewoon overal zo. Iets extra´s doen zit er gewoon niet in. Een optie is dat de gemeente het onderhoud overdraagt aan een stichting van ondernemers. De stichting bepaalt zelf wat er moet gebeuren en huurt voor de uitvoering weer de gemeente in.” De stadsregio Rotterdam heeft voor Hellevoetsluis vooral de kracht geleverd om processen zo nu en dan het beslissende zetje te geven, maar leverde ook met de bedrijventerreinenstrategie het kader voor de opknapbeurt. “En, ook niet onbelangrijk, de stadsregio heeft met ons een prioriteitenlijst opgesteld en uitgestippeld wanneer we die moesten opvoeren om optimaal te profiteren van provinciale geldstromen.” Het contact met de stadsregio noemt wethouder Evert Taal (economische zaken) ´prettig en noodzakelijk´. “We zijn nu bezig met de ontwikkeling van Kickersbloem 3, met een oppervlak van 65 hectare meteen ons grootste terrein. Je kunt zoiets niet zonder om je heen te kijken in de regio. En vooral ook naar het marktonderzoek van de stadsregio naar de behoefte aan bedrijventerreinen op de linker Maasoever.” Volgens Taal is de tijd voorbij dat bestuurders hun eigen gang gingen met bedrijventerreinen om te scoren voor hun achterban. “Onderlinge afstemming is van wezenlijk belang voor het welslagen van een nieuw terrein. En we hebben de stadsregio nodig om nieuwe ontwikkelingen bij te benen. Bijvoorbeeld als het gaat om de Metropoolregio. Wij willen niet vergeten worden.”


hoofdweg capelle aan den ijssel Bij de buren kijken, hier kopen Wie er rondloopt, zal meteen opvallen dat dit bedrijventerrein bezig is met zijn uitstraling. Een aantal bedrijven heeft zijn entree zo ingrijpend vernieuwd dat ze niet zouden misstaan in een winkelstraat. Dat ìs dit bedrijventerrein deels ook: een winkelgebied. Op weg naar een meer uitnodigend uiterlijk.

Hoofdweg, het Capelse bedrijventerrein dat grenst aan het Rotterdamse Alexandrium en net als het Alexandrium in vak A gedomineerd wordt door woonwinkels is tegenwoordig ook bekend als ‘CapelleXL’. Anders dan de meeste bedrijven-terreinen die in dit magazine worden beschreven, is in dit deel van het terrein vooral grootschalige detailhandel gevestigd. De woonboulevard, het meeste oostelijke deel van Hoofdweg, stamt uit het begin van de jaren tachtig, toen het laden en lossen in het centrum van Rotterdam steeds moeilijker werd voor de grootschalige detailhandel en bedrijven vervolgens uitweken naar elders. Eikenland, Trendhopper, Kwantum, Jisk, Oase, Profijt Meubelen: de ondernemers die hier zijn neergestreken richten zich op wat minder koopkrachtig publiek dan de buren


in Rotterdam. “Ze zeggen wel: in Alexandrium komen de mensen kijken, in CapelleXL komen ze kopen,” grapt Ruud Verschuren van de gemeente Capelle aan den IJssel. Hij is als beleidsadviseur economische zaken nauw betrokken bij de revitalisering van het gebied. Tussen de twee winkelgebieden is weliswaar concurrentie, maar ze profiteren ook van elkaars nabijheid. “Elk van de twee heeft zo zijn voordelen,” aldus Verschuren. “Een groot voordeel van CapelleXL is dat je gratis voor de deur kunt parkeren en inladen.” Het economisch belang van het hele terrein (vak A t/m M) is aanzienlijk: bijna 300 bedrijven die het huisvest bieden werk aan ruim 8.300 mensen.

Naam Hoofdweg, beter bekend als CapelleXL Gemeente Capelle aan den IJssel Omvang 70 ha. bruto, 58,1 ha. netto Dateert van begin jaren ‘80 Aantal bedrijven 292 Arbeidsplaatsen 8.359 Leegstand voor bedrijfspanden 0,5% en voor kantoorpanden 38% Budget € 2,4 miljoen Aanpak businesscase voor Vak A en herinrichting voor drie andere vakken

Vreemde eenden Er zitten ook wat vreemde eenden in de bijt. “Het liefst zou de gemeente ze uitkopen, om wat meer homogeniteit aan te brengen, maar daar is gewoon geen geld voor”, zegt Verschuren. “En deze bedrijven zitten hier op zich prima.” De over het gehele terrein verspreide kantoorpanden nemen ongeveer 20% van het terrein in beslag en kampen met een forse leegstand: 38%, terwijl de bedrijfspanden op het terrein zo goed als allemaal worden benut. “Borden met ‘Te Huur’ erop zijn geen goede reclame,” zegt Verschuren, “en lege panden geven een slechte uitstraling.” De vreemdste eend in de bijt was in het hart van de woonboulevard te vinden. Er staat een raadselachtig gebouw, dat het meeste weg heeft van een school. De ramen zijn van gespiegeld glas. Rondom staan verkommerde hekken en langs de stoep staan vangrails. Het geheel heeft een wat sinistere uitstraling. Tot voor kort stonden bij de slagboom om de hoek twee militairen in Amerikaans uniform. Een militair object tussen de bankstellen? Inderdaad, het Military Surface Deployment and Distribution Command (MSDDC), dat verantwoordelijk was voor het transport en de havenoverslag van Amerikaans materieel in Europa, Afrika en Zuidwest-Azië. Naast Amerikanen werkten er ook 86 man Nederlands defensiepersoneel. “Het was een vesting. Tijdens de Golfoorlog stonden ze hier met mitrailleurs op het dak.” Onlangs zijn de Amerikanen, na dertig jaar, uit Capelle vertrokken. De vestiging voldeed niet meer aan de veiligheidseisen. Rotterdam heeft nog een locatie aangeboden naast de Van Ghentkazerne, maar de US Army koos voor een locatie in Duitsland.

ondernemers te leren kennen hebben zij een schouw gehouden in vak A, wordt een tiental ondernemers geïnterviewd en een enquête rondgestuurd. Ook vindt een workshop met ondernemers plaats. Omdat het gebied tamelijk groot is, is het in acht vakken verdeeld. Vier daarvan zullen de komende vier jaar een voor een worden opgeknapt. De plannen daarvoor moeten nog worden gemaakt, maar het geld is er al. Voor een van de vakken wordt een herinrichtingsplan opgesteld door Leijten Adviesbureau, ook hier in nauwe samenwerking met de eigenaren en gebruikers. Subsidie De gemeente heeft vorig jaar een klein miljoen gereserveerd voor de restyling van CapelleXL, op voorwaarde dat ook de stadsregio en provincie met geld over de brug zouden komen. Dat gebeurde: de stadsregio bracht bijna negen ton in en de provincie vijfeneenhalve ton. Met het subsidiegeld worden naast de business case voor vak A ook herinrichtingsplannen gemaakt en uitgevoerd voor de drie andere vakken. De gemeente gaat een gevel- en voorterreinenfonds instellen, waar ondernemers geld uit kunnen krijgen als zij hun voorgevel of voorterrein gaan aanpassen. Op de website van de gemeente is informatie daarover te vinden. Over vier jaar is de Hoofdweg attractiever dan ooit.

Acht vakken Het vertrek van het MSDDC is in ruimtelijk opzicht een zegen. CapelleXL wil namelijk meer de uitstraling hebben van een woonboulevard, een terrein waar het prettig shoppen is. Verschuren: “De gemeente wil daar graag bij helpen. Maar eerst peilen we de bereidheid van de ondernemers om te investeren. En wat er in de openbare ruimte moet gebeuren, dat moeten de ondernemers zelf aangeven.” Daartoe heeft de gemeente het bureau Royal HaskoningDHV in de arm genomen, dat een business case voor vak A opstelt. Om de wensen van de


spaanse polder rotterdam Eerherstel voor de Reus van Rotterdam Spaanse Polder is het grootste bedrijventerrein in de stadsregio. Sterker nog: het grootste ´droge´ aaneengesloten bedrijventerrein van Europa. Maar ook het bedrijventerrein met de slechtste naam in de stadsregio Rotterdam. Maar er is veel gebeurd, heel veel. De polder blaakt weer van gezondheid.


Het gebied ligt tegen de grens met Schiedam en ook voor een stukje (15 ha.) op Schiedams grondgebied. Het huisvest een grote verscheidenheid aan bedrijven: van de grootste Mercedesdealer tot eenmans-APK-stations, van Verstegen Spices & Sauces tot een melkfabriek en van draadindustrie tot een timmerfabriek. Vleermuizen Het is goed te zien waar het terrein is vernieuwd en waar nog het een en ander moet gebeuren. Over het algemeen ziet het er strak en modern uit, maar de plekken die nog wachten op herstructurering, zijn van een uitzonderlijke troosteloosheid. Het terrein heeft vier insteekhaventjes, die zo goed als nooit gebruikt worden. Op de kade van een van die haventjes hebben stadsnomaden hun kamp opgeslagen. Het is er een onbeschrijflijke troep. “Dit verdwijnt binnenkort,” zegt Joost Snepvangers, adviseur van de dienst stadsontwikkeling van de gemeente Rotterdam. Schuin tegenover het kamp staat een sombere, half afgebroken kolos. “Dat is de Spaanse Toren,” licht hij toe, “Het was ooit een raamloze toren, gebouwd om meubels in op te slaan. In het donker, zodat de bekleding niet kon verschieten.” De Spaanse Toren heeft jaren leeggestaan. Tijdens de sloop bleek er een kolonie dwergvleermuizen in te wonen. De sloop werd stilgelegd om de dieren de tijd te geven naar andere woonruimte om te zien.

Naam Spaanse Polder Gemeente Rotterdam Omvang 186 ha. bruto, 126,7 ha. netto Dateert van oudste deel jaren ´30, grootste deel jaren ´50 Aantal bedrijven 615 Arbeidsplaatsen 8.393 Leegstand 7% Budget totale budget onbekend Aanpak grootschalige herstructurering en aanleg rotondes

Een miljard Het meest indrukwekkende deel van de Spaanse Polder is zonder twijfel de Groothandelsmarkt. Het is een dorp op zich, een paar straten met grote loodsen afgesloten door hekken en slagbomen. Wie deze enclave in het holst van de nacht bezoekt, komt oren en ogen te kort. Het is er dan ontzettend druk: vrachtwagens in alle mogelijke maten rijden af en aan, overal zijn de rolluiken omhoog en geven de gebouwen hun schatten prijs: fruit, groente, zuivel, tropische kruidenierswaren, Turkse kruidenierswaren, Chinese kruidenierswaren. Met een omzet van ruim een miljard is dit de grootste voorraadschuur van de regio. Toen Ahmed Aboutaleb net burgemeester was, wilde hij graag eens komen kijken in de Spaanse Polder. Snepvangers: “Het werd de groothandelsmarkt, waar ik dus middenin mijn remslaap naartoe ging om de burgemeester rond te leiden. Hij was echt behoorlijk onder de indruk.”

Lees verder >>


Hell´s Angels Toch heeft de Spaanse Polder tot ver buiten Rotterdam een bedenkelijk naam: verrommeld, vervuild, onveilig. Er was toch wel het een en ander loos in de Spaanse Polder? “We hebben als gemeente die polder niet helemaal scherp in het vizier gehad,” aldus Snepvangers. “Ja, noem het verwaarloosd. Maar in 2000 heeft de gemeente zichzelf de vraag gesteld: ‘Waarvoor was Spaanse Polder ook weer bedoeld?’. En vervolgens is ze gaan handhaven.” Maar daarmee is de goede naam nog niet terug: “Een goede naam gaat te paard en komt te voet,” zegt Snepvangers. Een slechte naam is hardnekkig. De waardering voor de omgeving is de afgelopen jaren van een 5- tot een 7 gestegen. De gemeente is begonnen alles wat niet thuishoort op het bedrijventerrein op te ruimen. Een weitje met pony´s, een scoutinghonk, woonarken, een voetbalveld, bedenkelijke autohandelaars en niet te vergeten het honk van het Rotterdamse ćhapter´ van de Hell´s Angels. “Ze huurden een plek in een schimmige hoek aan de Schie, tussen vage sleutelbedrijfjes. Een uitstraling van drie keer niks. We hebben het kaveltje voor kaveltje gekocht en breken alles af. Bij elkaar is het maar een hectare, maar zeer gewild: drie geïnteresseerde ondernemers hebben zich al gemeld.”


Alle vrijkomende stukken grond bij elkaar zijn goed voor zeven hectare, grond die volgens Snepvangers in no time kan worden verkocht. Tierelier “Spaanse Polder is ooit ontworpen als terrein voor industrie en groothandel,” vertelt Snepvangers, “Dat zijn sectoren die redelijk crisisproef zijn. En redelijk inert: het gaat om kapitaalintensieve bedrijven, bedrijven die niet zo snel verkassen. De lage mutatiegraad vertaalt zich in continuïteit.” De kantorenmarkt daarentegen is veel onrustiger. Daar is de laatste decennia zoveel nieuwbouw gepleegd dat er een overschot aan met name wat oudere panden is ontstaan. Een overschot dat zich op gemengde bedrijventerreinen wreekt in langdurige leegstand. Snepvangers verklaart het succes van Spaanse Polder onder meer uit homogeniteit. Een homogeniteit die vandaag de dag streng bewaakt wordt: “Hier horen geen kantoren, geen hotels, geen detailhandel. Daar zijn we nu heel strikt in.” Zo heeft een in een loods verstopte meubelzaak te horen gekregen, dat de business niet langer gedoogd wordt.

Onderlinge binding Onderlinge binding aanbrengen tussen de ondernemers van Spaanse Polder, dat is de voornaamste bedoeling van het kwartaalblad Áfslag 12´, dat dit jaar zijn tweede jaargang beleeft. Het is een fullcolour blad, dat betaald wordt met subsidie. Binnenkort moet het op eigen benen gaan staan: het is de bedoeling dat Afslag 12 bekostigd wordt met lidmaatschapsgeld van de Belangenvereniging Spaanse Polder en advertentie-inkomsten. Een andere manier van binding is het handhavingsoverleg, waarin behalve politie, Roteb, Stadstoezicht, Belastingdienst en DCMR ook ondernemers zitting hebben.

Quatronde Ook Spaanse Polder zag er eind vorige eeuw niet overal gezond uit: achterstallig onderhoud en verouderde infrastructuur gaven het gebied een slordig aanzien. En brachten ook gevaar. De ambtenaar: “Er waren nogal wat black spots hier (beruchte ongevallenlocaties, red.). We hebben die aangepakt, onder meer door rotondes aan te leggen.” De stadsregio Rotterdam financierde 30% van de kosten. Het werk is nog niet helemaal klaar: een aantal straten moet nog nieuwe bestrating krijgen en onder de A20 wordt binnenkort de eerste ´quatronde´ aangelegd: een vierkante rotonde, die zijn vreemde vorm dankt aan de pilaren waarop de snelweg rust en waarom het verkeer heen moet worden geleid.

Het succes van Spaanse Polder - waar grif € 428 per m2 wordt betaald (versus € 275 gemiddeld elders in de regio) - is uit tal van zaken te verklaren: de omvang, de nabijheid van de A13, A16, A20 en (binnenkort) de A4 en het grote arbeidspotentieel uit de buurt. Maar ook doordat het flink is opgeknapt en weer trouw is aan de corebusiness. In 2011 werd het bedrijventerrein door een jury van deskundigen uit het bedrijfsleven en overheid verkozen tot ‘Beste Bedrijventerrein’ in de categorie economie. “Spaanse Polder draait weer als een tierelier.”


’T woud brielle grote schoonmaak buiten de vesting Je zou er zo aan voorbijrijden, aan bedrijventerrein ´t Woud in Brielle. Het gaat schuil achter een weelderig groene façade. Best mooi. En tóch gaat de zaag erin.


Naam ´t Woud Gemeente Brielle Omvang 8 ha. bruto, 6,3 ha. netto Dateert van eind jaren´60 Aantal bedrijven 48 Arbeidsplaatsen 355 Leegstand 0% Budget € 2,2 miljoen Aanpak herinrichting en verbetering openbare ruimte

Brielle is met zijn 16.000 inwoners maar een kleine speler in de regio, maar dan wel de grootste van de kleinste. De gemeente beschikt over twee bedrijventerreinen: ´t Woud, een terrein dat al enkele decennia meegaat, en het splinternieuwe Seggelant, dat het eerstgenoemde al ruimschoots heeft ingehaald qua oppervlakte en nog een behoorlijke groeipotentie heeft. Verscholen ´t Woud doet zijn naam eer aan: het gaat grotendeels schuil achter een groene omzoming die veel weg heeft van een bosrand. Het gebied heeft maar een toegangsweg en een uitgang. Dat kan een voordeel zijn als het om de veiligheid gaat, maar toch kampt dit verscholen stukje Brielle met criminaliteit. “Het gaat om betrekkelijk kleine vergrijpen, kruimeldiefstal,” vertelt Wim Lakerveld, hoofd economische zaken van de gemeente, “maar erg vervelend voor de ondernemers. Er worden bijvoorbeeld tanks van vrachtwagens leeggezogen. Ook bakken afgedankte accu´s, die volgens de wet buiten moeten worden gestald, zijn vaak doelwit van dieven.” Een van de maatregelen die de gemeente wil nemen om het tij te keren, is het rooien van de ´bosrand´ rond het terrein. Lakerveld: “We willen weer zicht op het terrein krijgen. Probleem is wel dat de mensen die rondom ´t Woud wonen, het prima vinden zoals het nu is. Die willen liever niets zien van de bedrijven. Maar de veiligheid vraagt er gewoon om. We hebben voor het gemak een kapvergunning aangevraagd voor alles wat er nu staat, wat niet wil zeggen dat we dan ook alles gaan rooien. Maar bij de toegangswegen gaan we het zeker goed vrij maken.” Afsluiten? Voor Seggelant dat van de eeuwwisseling dateert en dat, als het aan de gemeente ligt nog fors zal groeien, is besloten dat het een afgesloten terrein wordt. “Misschien moeten we ´t Woud ook wel afsluiten omwille van de veiligheid,” zegt Lakerveld, “Hoe? Met een slagboom of zoń paal die uit de grond oprijst. Of misschien kunnen we toe met camera´s. Daar moeten we samen met de ondernemers nog over nadenken. Afsluiting heeft natuurlijk ook nogal wat nadelen voor de toegankelijkheid van leveranciers en klanten.”

De gemeente had graag gezien dat de ondernemers elkaar meer opzoeken om hun gemeenschappelijke belangen te formuleren. Begin jaren negentig werd de Ondernemersvereniging Brielle opgericht, maar die heeft nooit aan belangenbehartiging willen doen. “Het is slechts een business club. Dat vinden wij als gemeente wel jammer,” aldus Lakerveld. “We kunnen wel een gesprekspartner namens het Brielse bedrijfsleven gebruiken. We hebben nu wel overleg met een delegatie van ondernemers van ’t Woud, want plannen maken zonder hen is niet meer van deze tijd.” In heel korte tijd heeft de gemeente in overleg met de delegatie van ondernemers een plan voor ’t Woud laten maken, dat nu wordt uitgevoerd. Meeliften De gemeente Brielle probeert de ondernemers ook warm te krijgen voor deelname aan de vernieuwing van de bestrating. Het is de bedoeling dat zo veel mogelijk ondernemers meeliften in de aanbesteding van dat werk. “Ondernemers zien zelf ook wel dat hun eigen bestrating toe is aan vervanging. Als ze slim zijn, doen ze mee met ons, zodat we een mooie eenheidsprijs kunnen bedingen,” aldus Lakerveld. “Ik denk dat ze twee keer zo duur uit zijn als ze zelf een stratenmaker inhuren.” Ook wat het groen betreft laat de gemeente er geen gras over groeien. Alles wat er nu staat, gaat eruit, de grond wordt verbeterd en opnieuw beplant. Én er komen ruim vijftig parkeerplaatsen bij. Subsidie Al met al staat ´t Woud een soort grote schoonmaak te wachten, een schoonmaak van € 2,2 miljoen. Brielle had € 1,1 miljoen UHB-subsidie (Uitvoeringssubsidie Herstructurering Bedrijventerreinen) gevraagd van de provincie, maar kreeg slechts de helft. Het gat van ruim een half miljoen was voor een kleine gemeente als Brielle een groot probleem. Gelukkig sprong de stadsregio Rotterdam bij: in totaal is er nu € 1,1 miljoen subsidiegeld binnen, waarbij de gemeente nog eens eenzelfde bedrag legt.


Naam De Vergulde Hand Gemeente Vlaardingen Omvang 25,3 ha. bruto, 21 ha. netto Dateert van de jaren ´60 Aantal bedrijven 90 Arbeidsplaatsen 1.492 Leegstand 2% Budget houdt de gemeente geheim met het oog op aanstaande aanbesteding Aanpak realisatie extra ontsluiting en inhuur externe expertise

de vergulde hand vlaardingen Schoonvegen en de kunst van het schoonhouden Het lijkt willens en wetens te zijn verstopt. Het Vlaardingse bedrijventerrein De Vergulde Hand - dat vernoemd is naar een naastgelegen, stokoude boerenhoeve - ligt verscholen achter bomen in de diepte van een polder. Er is maar een toegangsweg vanaf de dijk en ook die gaat schuil achter bomen en struiken.

Jan Boerenfijn, zelfstandig adviseur en interim-manager, werd twee jaar geleden door VNO-NCW gevraagd om uit een lijst van 25 bedrijventerreinen waarvan het herstructureringsproces stagneerde, twee terreinen te kiezen om dat proces te versnellen en te verzakelijken. Onder verzakelijken wordt daarbij verstaan dat de herstructurering voor een deel weg wordt gehaald bij de gemeente en het project in een pps-constructie wordt gegoten. Het werden Dobbewijk (Voorschoten) en De Vergulde Hand (Vlaardingen). “Het eerste wat ik deed was de gemeente, ondernemers en marktpartijen bij elkaar roepen,” vertelt Boerefijn. “We hebben samen een actieplan opgesteld. Ten eerste hebben we zoń veertig ondernemers geïnterviewd - een derde van het totaal op De Vergulde Hand. Veel ondernemers wantrouwden de gemeente, want ze vonden dat ze een hoge OZB moeten opbrengen en daar heel weinig voor terugzien. Het is geen geheim dat gemeenten weinig eer leggen in het onderhoud van bedrijventerreinen. Ik denk dat daar een heel simpele verklaring voor is: er zitten maar weinig kiezers.”


Hardnekkige overlast Maar met De Vergulde Hand was iets bijzonders aan de hand, zo bleek uit de interviews: de ondernemers bleken niet zozeer ontevreden over het onderhoud als wel over het feit dat gemeente de regels die op het park gelden, niet handhaafde. Dat had geleid tot hardnekkige overlast in de vorm van handel en rotzooi op de openbare weg en duistere praktijken. “De klachten concentreerden zich vooral op één ondernemer.” Besloten werd tot een inval door een 44-koppig team van politie, brandweer, milieudienst DCMR, Belastingdienst, Arbeidsinspectie en gemeentelijke afdelingen Sociale Zaken en Milieu. De vangst was schokkend: “Er werd een flinke hoeveelheid gestolen goederen in beslag genomen, illegale bewoning ontdekt, er kwamen forse belastingschulden aan het licht, illegale werknemers, stroomaftap, een illegaal massagehuis, noem maar op.” De tweede stap uit het actieplan betrof zogenaamde quick wins: eenvoudige maatregelen die de uitstraling van het terrein snel ten goede komen, zoals de reparatie van kuilen en het wieden van onkruid. “Het ging erom dat de overheid weer actief aanwezig was op het terrein. Dat maakt zoveel verschil.”

Geen gezicht Inmiddels ziet het er weer beduidend netter uit op De Vergulde Hand. Maar een wandeling leert dat waakzaamheid geboden is voor terugkeer van de verloedering. Hier en daar staan weer sloopauto´s geparkeerd. Verderop is het weer goed mis: de stille James Wattweg, die het terrein in het westen scheidt van een weiland, biedt de aanblik van een autokerkhof. Wrakken staan schots en scheef weg te roesten. “Die sloper zou je eigenlijk gewoon een groot terrein elders moeten geven met een groot hek erom, waar hij zijn gang kan gaan,” verzucht Boerenfijn. Het aanpalende weiland wil de gemeente ontwikkelen als uitbreiding van De Vergulde Hand. “Een reden te meer om zo snel mogelijk een einde te maken aan deze bende hier, precies in het blikveld,” zegt Boerenfijn. “Dit is geen gezicht voor nieuwkomers.” Exploitatiemaatschappij Een ander punt uit het actieplan is van heel andere aard en heeft een veel langere adem: de oprichting van een stevig parkmanagement. De eerste stap is gezet doordat er op de valreep een bedrijveninvesteringszone (BIZ) is opgericht. Maar Boerenfijn ziet nóg meer kansen. “Het mooiste is een organisatie die zoń bedrijventerrein actief beheert, een club die zo nu en dan een pand opkoopt, sloopt en de vrijkomende grond herontwikkelt.” Er is een reële kans dat er inderdaad zoń exploitatiemaatschappij van de grond komt op De Vergulde Hand, want de ingrediënten zijn er. “De gemeente zit er goed

bovenop, het vertrouwen van bedrijven in de gemeente is hersteld en er zijn ondernemers die hun nek uitsteken.” Boerenfijn doelt met name op transportbedrijf Hooijmeijer, die er veel grond heeft. Het bedrijf heeft verschillende vestigingen en wil die graag samenbrengen. “Als je wilt dat bedrijven gezamenlijk optrekken, heb je op zijn minst een wat grotere jongen nodig die de rest een beetje op sleeptouw neemt,” zegt Boerenfijn. “Hier is dat Hooijmeijer.” Revolving funds Boerenfijn wijst op andere provincies die een provinciale ontwikkelingsmaatschappij hebben. Zoń maatschappij kan initiatieven op het vlak van beheer stimuleren en in investeringen participeren, zo redeneert de adviseur. “We moeten toe naar zogenaamde revolving funds: de overheid steekt samen met het bedrijfsleven geld in herstructurering van een gebied. Wat ervan terugkomt, gebruikt de overheid voor deelname in weer een ander soortgelijk project, net zo lang tot het op is. Dat werkt veel beter dan her en der subsidiëren.” Volgens Boerenfijn ligt er nog tientallen miljoen subsidiegeld onaangeroerd bij de provincie Zuid-Holland. Daar zou zoń ontwikkelingsmaatschappij mee aan de slag moeten gaan, suggereert Boerenfijn. “Misschien moeten het wel meerdere maatschappijen worden, op de schaal van de regio´s bijvoorbeeld.”


donkersloot-zuid ridderkerk aanpakken zonder hulp van boven Dat er niet altijd overheidsbemoeienis nodig is voor de aanpak van een verouderd bedrijventerrein bewijst Donkersloot-Zuid in Ridderkerk het beste. Daar hebben ondernemers met een beetje financiële steun van de gemeente hun eigen boontjes gedopt.

Wie de kaart van Ridderkerk bekijkt zal meteen opvallen dat deze gemeente zo goed als volgebouwd is. De schaarse open ruimte die er nog is, het gebied Nieuw Reijerwaard, is nu nog het domein van tuinders, maar die ruimen het veld voor een bedrijventerrein van 90 hectare waarop vooral bedrijven in de AGF-sector zullen worden gehuisvest. Daarmee zal het aantal bedrijventerreinen op Ridderkerks grondgebied groeien tot twaalf (zie meer over Nieuw Reijerwaard in het artikel over


Barendrecht-Oost op pagina 15 van dit magazine). De bedrijvigheid in de gemeente groeit tegen de klippen van de crisis op. Voor Cornelisland, een nieuw bedrijventerrein waarvoor de uitgifte al loopt, is zelfs een flinke wachtlijst. Met een grondprijs van € 240 à € 300 is Ridderkerk betrekkelijk goedkoop in de regio. De nabijheid van verkeersknooppunt Ridderster en de rivieren de Noord en de IJssel dragen ook bij aan de aantrekkelijkheid van de gemeente als vestigingsplaats.

Naam Donkersloot-Zuid Gemeente Ridderkerk Omvang 37,4 bruto, 21,1 ha. netto Dateert van de jaren ´50 Aantal bedrijven 208 Arbeidsplaatsen 2.432 Leegstand 4% Budget € 250.000 Aanpak herinrichting openbare ruimte

Ansichtkaart Er is in Rijnmond geen bedrijventerrein te vinden met een wonderlijker ligging dan dit deel van Donkersloot. Het terrein grenst direct aan het pittoreske centrum van Ridderkerk en dat levert ansichtkaartdoorkijkjes op de torenspits van vijftiendeeeuwse Singelkerk, de pannendakjes van de huisjes aan de Ringdijk. Donkersloot, stammend uit de tijd dat Ridderkerk als groeikern werd aangewezen, vormt samen met de moderne winkelzone en de dorpskern het kloppend hart van Ridderkerk. Dat dit bedrijventerreinen Abraham gezien heeft is meteen duidelijk. Het is dichtbebouwd met kleine, ouderwetse bedrijfspandjes, met een puntdak of een klassiek sheddak. Er is weinig opslagruimte en weinig openbare ruimte. “Onroerend goed is hier vrij goedkoop,” zegt Geert Eeninkwinkel, die als senioradviseur grondzaken bij de gemeente RIdderkerk betrokken was bij de herstructurering. “Dit gebied is, hoe oud het ook is, nog steeds in trek. Het blijkt vooral interessant voor kleine en startende ondernemers.” Afwachtende houding Niet alleen de ligging, ook de herstructurering van DonkerslootZuid is bijzonder. Het is er een die door de ondernemers zelf in gang is gezet. De operatie concentreerde zich op de plek waar

voorheen een vrachtwagenbedrijf gevestigd was. Sloop, herverkaveling en herinrichting van het terreintje (amper een hectare) is overgelaten aan de bedrijven zelf. “De gemeente is uitsluitend faciliterend geweest. Als je zoiets naar je toetrekt, bestaat de kans dat de ondernemers een afwachtende houding aannemen.” Er ligt nu een keurig parkeerterrein met vriendelijke boompjes en het stratenplan is zo veranderd dat het verkeer beter doorstroomt. “De herinrichting heeft de gemeente tweeëneenhalve ton gekost. We hebben een poging gewaagd om er bij de provincie subsidie voor te krijgen, maar de aanvraag werd niet gehonoreerd. Te klein project, denk ik, scoorde niet. Je moet dan net het geluk hebben dat er geld over is, door een tegenvallend aantal inschrijvingen bijvoorbeeld.” De provincie heeft de gemeente daarna nog op het hart gedrukt om de volgende tranche weer een poging te wagen, maar dat heeft ze niet gedaan. “Dat vonden wij te veel rompslomp voor een betrekkelijk klein bedrag.” De Kerkepolder ligt er weer netjes bij. En ook de rest van bedrijventerrein Donkersloot (van een recenter datum) is voor een halve ton opgeknapt. Ridderkerk kan zich concentreren op de uitgifte van nieuwe terreinen.

Klein terrein, grote jongen Het bedrijventerrein Donkersloot-Zuid mag klein zijn, het huisvest een grote speler: het bedrijf Quooker. Het bedrijf, dat kokendwaterkranen voor in luxe keukens maakt, vindt zijn oorsprong in een kelder in Kralingen, waar Henry Peteri in de jaren zeventig sleutelde aan het allereerste prototype. Twintig jaar later kregen zijn twee zoons het voor elkaar om ermee de markt op te gaan. “Inmiddels hebben we zoń 250.000 installaties verkocht en de vraag blijft groeien”, vertelt Niels Peteri, die samen met zijn broer Walter aan het hoofd staat van een bedrijf van zoń honderd man. “We hebben onze huidige huisvesting, in stukjes gekocht: maar liefst zeven keer hebben we uitgebreid”, vertelt Peteri. “De laatste uitbreiding is het bijbouwen van een gangetje van amper 20 vierkante meter. We zijn anderhalf jaar bezig geweest om daar de vergunning voor te regelen. Dat is echt té lang. Ik denk dat de gemeente blij moet zijn met elk initiatief dat de kwaliteit ten goede komt.” Voortvarendheid met vergunning zou Donkersloot-Zuid goed doen. Peteri is wèl blij met het nieuwe parkeerterrein. “We hebben nog voorgesteld om dat pleintje te vernoemen naar mijn vader zaliger, maar dat wilde de gemeente niet.”


Naam Gadering Gemeente Rotterdam Omvang 64 ha. bruto, 44,8 ha. netto Dateert van oude deel jaren ´60, nieuwe deel jaren ´80 Aantal bedrijven 297 Arbeidsplaatsen 4.246 Leegstand 0,5% Budget ruim € 2 miljoen Aanpak gedeeltelijke herinrichting

gadering rotterdam waterproof, truckproof, parkingproof In Hoogvliet lijkt de herstructurering vooral een fysieke aangelegenheid: het terrein Gadering wordt waterproof, truckproof en parkingproof gemaakt. Dat zijn inderdaad belangrijke ingrepen. Maar achter de schermen werkt iets wat op zijn minst zo krachtig is: een indrukwekkend ver doorgevoerd parkmanagement.

Het heeft net flink geregend, de najaarszon schittert in de plassen van de Pottenbakkerstraat. Wie te voet wil oversteken, moet laveren tussen de plassen en bakbeesten van geparkeerde opleggers. “Deze straat wordt in de volgende fase aangepakt,” zegt Daniëlle Timmer. Zij kent als projectmanager voor de herstructurering het bedrijventerrein Gadering, onder de rook van het Botlekgebied, op haar duimpje. Een paar jaar geleden werd zij door de gemeente Rotterdam belast met de uitgifte van een van de laatste kavels op het terrein. Al snel kwam zij ook aan de leiding van de herstructurering. Water De Gadering bestaat uit twee delen. Het ovale bedrijvenpark tegen de A15 aan stamt uit de jaren zestig, maakt ongeveer de helft uit van het terrein en is toe aan een update. De andere helft werd vanaf de jaren tachtig uitgegeven en is hier nog lang niet aan toe. In tegendeel: het is maar amper af. Het nieuwe deel ziet er heel welvarend uit: modern, ruim opgezet, straten die er bijna uitzien als avenues en jonge beplanting. Het oude ziet er ook nog best goed uit, eigenlijk. Het stuk uit de jaren zestig heeft geen last van criminaliteit, noch van verrommeling,


en het kampt ook niet met leegstand. “Het grote probleem op de óude´ Gadering is de afvoer van het overtollige hemelwater in combinatie met een zettingsgevoelig gebied”, vertelt Timmer. “Daardoor verzamelt het water zich op de laag gelegen gebieden en kan het geen kant op. Bovendien is vrijwel alles verhard en dus heeft hemelwater nauwelijks mogelijkheden om in de grond te zakken.” Gevolg: regelmatig staan stukken straat blank. Ondernemers klagen daar natuurlijk over. “Daarom is de gemeentelijke watermanagementafdeling ook ingeschakeld bij de herstructurering.” De riolering wordt tegelijk met de bestrating vernieuwd, want beide hebben de vervangingsleeftijd bereikt. “Er wordt een gescheiden stelsel aangelegd: vuil water wordt afgevoerd via de reguliere riolering, hemelwater wordt apart afgevoerd naar oppervlaktewater in Hoogvliet.” Zwaar verkeer De bestrating is, zoals gezegd, op sommige plekken ook hard aan vervanging toe. Die is hier en daar echt slecht. “Er zitten hier veel transportbedrijven. De belasting van de wegen is op dit stuk van de Gadering heftiger en intensiever dan elders”, licht Timmer toe. Een blik op het wagenpark van de firma Peinemann

is voldoende: kolossale hijsvoertuigen met grote staketsels en zware machinerieën. “We hebben er daarom voor gekozen om een aantal routes in asfalt in plaats van betonklinkers uit te voeren.” Een ander probleem is het gebrek aan parkeerruimte. “Het terrein stamt uit een tijd dat er gewoon minder personenauto´s waren en is dus te krap bemeten met parkeerplaatsen”, aldus de projectleider. “De bedrijven zijn gegroeid, het autogebruik is gegroeid, de parkeersituatie is achtergebleven.” Rond de Steenhouwerstraat komen er door de herinrichting nu ongeveer honderd parkeerplaatsen bij. De ruimte daarvoor wordt gevonden in de extra ruimte die ontstaat als het huidige langsparkeren zo veel mogelijk wordt vervangen door haaksparkeren. Bovendien komen er enkele parkeerplekken voor vrachtwagens bij. Asfaltheuvels Een aantal straten is inmiddels vernieuwd, waaronder de Oppermanstraat. In tegenstelling tot de bovengenoemde Pottenbakkerstraat geen plassen hier, geen hobbelige klinkers, en ook geen parkeeroverlast, maar een mooie strakke asfaltweg. “Die strip in het midden”, zegt Timmer en ze wijst naar regelmatig patroon van een soort asfaltheuvels op de as van de weg, “hebben we aangelegd als een softe rijbaanscheiding. Ze zorgen ervoor dat het verkeer zijn snelheid matigt en de verkeersveiligheid toeneemt. Maar we hebben er klachten over gekregen van met name chauffeurs van grote vrachtwagencombinaties. Zij hebben er soms last van bij het draaien van bochten. Voor ons reden om in straten die we nog moeten vernieuwen te onderzoeken of het mogelijk is om kortere strips aan te brengen zodat het verkeersgemak groter wordt en

minder schade ontstaat aan de weg. De verkeersveiligheid is uiteindelijk natuurlijk het belangrijkst. Daarnaast denken we voor andere straten in Gadering aan de mogelijkheid om visuele effecten toe te passen, zoals optische versmalling door rode fietsstroken aan weerszijden.”

Stevig parkmanagement Voor een prachtig staaltje parkmanagement moet je op Gadering zijn. De in 2005 opgerichte Stichting Samenwerkende Bedrijven Hoogvliet Gadering, is sinds vier jaar aan de slag en heeft een graad van gezamenlijkheid tot stand gebracht die waarschijnlijk nergens anders te bewonderen is. De participatiegraad is ongekend hoog: 80%. De dagelijkse gang van zaken is toevertrouwd aan Ecoplanet. De zaken die de deelnemende bedrijven hebben samengebracht in de stichting vormen een ware waslijst: camerabeveiliging, airco-onderhoud, groenonderhoud, glasvezelnetwerk, beveiligingsdienst, tankpas met korting, drukwerk, afvalinzameling, advisering over en controle van energiecontracten, inkoop van gereedschap, veiligheidskleding, kantoorartikelen, accu´s en leidingen, opleidingen in IT en logistiek, schoonmaakdiensten en nog meer dan in dit kadertje past.


groot vettenoord vlaardingen Oud en rijp voor een tweede jeugd Een klassieke herstructurering: zo noemt de gemeente Vlaardingen de aanpak van bedrijventerrein Groot Vettenoord. Toch gaat het niet alleen om stenen en groen. De gemeente grijpt namelijk ook in in het karakter van de bedrijvigheid. Het waaiervormige bedrijventerrein wekt niet direct een verloederde indruk, maar het is wel duidelijk dat het oud en krap is. “Veel bedrijven zitten hier al vanaf de uitgifte. De gemiddelde vestigingsduur is 23 jaar,” vertelt Erik Bernard, die zich als adviseur economische zaken bij de gemeente Vlaardingen over het gebied ontfermt. “We willen er op tijd bij zijn voordat de verrommeling in alle hevigheid toeslaat. ”Ondernemer Peter Hoogewerf, die op het terrein een kantoorvakhandel heeft, noemt de slijtage van het terrein een gevolg van achterstallig groot onderhoud. “Als het hard regent, valt hier en daar de telefoon uit. Er moet echt flink wat gebeuren.” Voorproef De aanpak van Groot Vettenoord kan het beste worden gekarakteriseerd als een klassieke herstructurering: de gemeente


heeft het initiatief genomen en de aanpak spitst zich toe op het opknappen van de openbare ruimte. De wegen worden opnieuw bestraat en verbreed, al te weelderig groen wordt uitgedund en waterkanten opgeschoond. “We hebben wel met de ondernemers afgesproken dat zij hun eigen buitenruimte onder handen nemen.” De Taanderijstraat, de hoofdas van het gebied, is inmiddels voor de helft opgeknapt. “We moesten de ondernemers laten zien dat het de gemeente ernst is.” Het verschil tussen beide delen is overduidelijk: het westelijke deel is een hobbelige straat zonder duidelijke parkeerruimte, langs een tamelijk duistere haag van bomen en heesters. Het lijkt meer een straat achteraf dan de hoofdstraat van dit terrein. De oostelijke helft daarentegen is een strakke boulevard, langs een wetering met grasoevers en een parkachtige bomenrij. “Dit is een voorproef van wat gaat gebeuren,” aldus Bernard.

Naam Groot Vettenoord Gemeente Vlaardingen Omvang 37 ha. bruto, 25,3 ha. netto Dateert van eind jaren ‘50 Aantal bedrijven 165 Arbeidsplaatsen 2.050 Leegstand 5% Budget h oudt de gemeente geheim met het oog op aanstaande aanbesteding Aanpak v erbeteren openbare ruimte en verbeteren infrastructuur

Liever vandaag De grootste opgave die de gemeente voor de boeg heeft is het pakket infrastructurele maatregelen om de in onbruik geraakte Energieweg tot belangrijke toegangsweg te promoveren. Maar er is meer dan stenen en groen: uit gesprekken met ondernemers blijkt dat zij het hoog tijd vinden dat de gemeente handhavend optreedt. Tegen zwerfafval, tegen foutparkeren, tegen stroomaftappraktijken, tegen wietkwekerijen, tegen illegale werknemers en alle andere zaken die op het terrein voorkomen. Gemeente, politie, brandweer en Belastingdienst deden dit jaar al een inval op een ander Vlaardings bedrijventerrein: De Vergulde Hand, waarover meer op pagina 34 van dit magazine. “De gemeente heeft ons toegezegd dat hier eenzelfde actie komt,” aldus Hoogewerf van de ondernemersvereniging. “Wanneer... tja dat blijft natuurlijk een verrassing, anders werkt het niet. Wat de ondernemersvereniging betreft liever vandaag dan morgen.”

reerd terrein.” Groot Vettenoord maakt zich op voor de toekomst, met hulp van de overheid, maar ook op eigen kracht. De nog piepjonge ondernemersvereniging, waarvan Peter Hoogewerf secretaris is, was aanvankelijk vooral een klankbord voor de gemeente bij de plannenmakerij, maar richt zich nu meer op de ondernemers zelf. “We hebben bijvoorbeeld een groep van dertig ondernemers kunnen formeren die samen een glasvezelnetwerk laten leggen. Dat is een investering in de aantrekkelijkheid van Groot Vettenoord. En dus in de toekomst van het gebied.”

Auto´s Maar liefst een kwart van de bedrijven dat op Groot Vettenoord is gevestigd, behoort tot de autobranche. Het zijn overwegend kleine garagebedrijfjes en tweedehandshandelaren. Het soort ondernemingen dat je overal aantreft waar kleine bedrijfspandjes beschikbaar zijn. “Ze zijn vanuit het oosten opgerukt,” vertelt Bernard. “Uit Rotterdam en Schiedam, waar ze te talrijk werden en met beperkingen te maken kregen.” Als er te veel van dit soort bedrijvigheid neerstrijkt, wordt het wel erg vol met her en der gestalde auto’s op de openbare weg. “Oude terreinen als Groot Vettenoord zijn al niet rijk aan openbare ruimte,” zegt Bernard, “dan krijg je al gauw dit hier.” Hij wijst op een stoep die grotendeels in beslag wordt genomen door jonge oldtimers. “Stop! Hier staat de auto die u zoekt!” schreeuwt een bord. Minder garages Veertig garagebedrijven bij elkaar op dit terrein is te veel. Vlaardingen zet de rem erop. Bernard: “Wij houden nu het principe aan dat voor een pand dat zijn functie als autobedrijf verliest, geen autobedrijf terugkomt. Niet alle autobedrijven hebben de uitstraling die je wilt hebben op een geherstructu-


Programma RHOB Het RHOB werkt met een jaarprogramma met daarin een beperkt aantal te herstructureren terreinen. De beschikbare ondersteunende middelen worden gebundeld ingezet. De 22 te herstructureren bedrijventerreinen tot 2020 zijn: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Bedrijventerreinen Oost, Barendrecht ’t Woud, Brielle Hoofdweg, Capelle aan den IJssel Kickersbloem 1, Hellevoetsluis Stormpolder, Krimpen aan den IJssel Hoefslag, Lansingerland Rodenrijs, Lansingerland Weg en Land, Lansingerland Kapelpolder, Maassluis Donkersloot, Ridderkerk De Laagjes, Rotterdam Gadering, Rotterdam Hordijk, Rotterdam Rotterdam Noord-West, Rotterdam Schiebroek, Rotterdam Spaanse Polder, Rotterdam ’s Graveland, Schiedam Nieuw-Mathenesse, Schiedam Wilhelminahaven, Schiedam Halfweg/Molenwatering, Spijkenisse De Vergulde Hand, Vlaardingen Groot-Vettenoord, Vlaardingen


Colofon Herstructurering werkt! is een eenmalige uitgave van de stadsregio Rotterdam Teksten Cyriel van Rossum Cijfers Provincie Zuid-Holland / Infodesk, Bedrijvenregister Zuid-Holland Fotografie Mladen Pikulic Regiokaart Mijs Cartografie en Vormgeving Opmaak Front-taal Druk Koopmans’ drukkerij Redactie Gonny Beckers, Pieter Maessen, Kirsten Meijer en Fons Ripken (BRO) Contact Regionaal Herstructurerings- en Ontwikkelingsbureau (RHOB) Rijnmond Meent 106, 3011 JR Rotterdam Postbus 21051, 3001 AB Rotterdam Telefoon (010) 267 28 00 E-mail: [email protected] Datum April 2013


stadsregio Rotterdam

Telefoon 010 - 267 23 89

Meent 106, Minervahuis 1

Fax 010 - 267 16 60

Postbus 21051

Mail [email protected]

3001 AB Rotterdam

Internet www.stadsregio.info

www.stadsregio.info

Veertien opgeknapte bedrijventerreinen in de stadsregio Rotterdam. bouwen aan samenhang

Recommend Documents