Van Jong NVON. Door de ogen van een docent. podium voor de beginnende docenten N

podium voor de beginnende docenten

N Van Jong NVON Op 15 maart is de eerste bijeenkomst van het nieuwe team van Jong NVON bij elkaar gekomen. Helaas waren er een paar afzeggingen, leraren blijven druk met tienminutengesprekken en rapportvergaderingen. De commissie heeft een aantal nieuwe ideeën voor het aankomende jaar. Zo willen wij netwerkbijeenkomsten houden op een aantal lerarenopleidingen. De precieze invulling van dit plan volgt nog. Het nieuwe team van Jong NVON is blijvend op zoek naar jonge docenten die mee willen werken/denken in het team. Vele handen maken licht werk. Kom dus ook eens vrijblijvend naar een meeting van de BC Jonge Leden, stuur een mailtje naar [email protected]. QFreek Pols

190

Door de ogen van een docent Mijn mentorklas heeft de natuurkundetoets niet goed gemaakt. Ik had wel door dat de toets lastig was, maar dat deze zo moeilijk gevonden zou worden, had ik niet geheel verwacht. ’s Avonds kreeg ik de eerste reacties al binnen van leerlingen die de toets niet te doen vonden. De opmerking hierbij geeft een opening voor de volgende dag: “U legt zo goed uit dat ik denk dat ik het wel snap en dan niet hoef te leren…” Was natuurkunde het enige vak, dan had ik mij kunnen verbazen, maar er is weer een algemene dip te zien. Hoog tijd om een motivatiespeech te houden. Ik bereid mij dus ook goed voor op de les van de volgende ochtend. Tijdens de opleiding wordt er nauwelijks aandacht besteed aan mentorschap en het algemeen motiveren van leerlingen. Althans, niet op de eerstegraads opleiding die ik heb gedaan. Hoog tijd om alle kennis aan te wenden en die om te zetten in een algemene presentatie over presteren. “Meneer, voordat u met de les gaat beginnen wil ik, namens de hele klas eigenlijk, zeggen dat wij de toets echt niet te doen

NVOX

april 2012

vonden. Hij was veel te moeilijk.” Opent de jongedame op de eerste rij. “Zoiets had ik al vernomen en voordat we echt aan de slag gaan wil ik dan ook wat aandacht besteden aan leren, ambitie en je carrière.” Als eerste toon ik de leerpiramide van Bales op het bord. Langzaam neem ik alle stappen door en leg uit of ik denk dat ze de stap gemaakt hebben. Hierbij natuurlijk refererend naar de eerdere opmerking: “Dat jullie snappen waar de stof over gaat waar ik uitleg over geef, wil nog niet zeggen dat je dezelfde concepten in een andere context kunt plaatsen en daaraan kunt rekenen. Pas als je echt aan de slag gaat met de stof, zul je de stof gaan beheersen.” Na dit stuk en een advies om in groepjes huiswerk te gaan maken en te discussiëren over de onderwerpen, laat ik een filmpje zien over de 10.000 uur regel (je beheerst

pas echt iets, hockey/gitaar/natuurkunde/ et cetera wanneer je er 10.000 uur in gestopt hebt). De briljante schrijver Malcom Gladwell vertelt over deze regel (zie www.youtube.com/watch?v=Kq2n1Jlx5P0 of scan de QR–code). De leerlingen zijn onder de indruk. Na dit stukje volgt uitleg over studeren: “Je maakt tijdens je studie + vwo ongeveer 10.000 uur in het betreffende vakgebied wat je studeert. Maar je bent al begonnen met carrière maken, ik weet niet wat je ambities zijn, maar weet dat de 10.000 uur al lopen! Ga er dus voor!” Het maakt indruk. (wordt vervolgd…)

VMBO&ONDERBOUW

Digitaal Loket In het digitaal loket wordt het nieuws in de digitale wereld, die nuttig is voor bètadocenten geventileerd. Dit keer behandelen we de toekomst van de boeken in het onderwijs: het digitale boek. Om reclame en oneerlijke concurrentie te voorkomen praten we niet over de naam van de methode. De verwachting is wel dat alle uitgeverijen op deze wijze gaan werken. Mocht je toch benieuwd zijn naar de gebruikte methode, stuur dan een mailtje naar [email protected]. Uitgeverijen spelen in op de markt. Met de diverse tablets die uit zijn, valt te verwachten dat boeken vervangen worden door de tablets en dat boeken in papieren versie dus niet meer noodzakelijk zijn in de klassen. De brugklassers zullen niet meer verschijnen met tassen op de rug gebonden ter grote van vuilniszakken, maar lopen allemaal met een tablet, niet groter dan een A4. Hoe ziet zo’n boek er dan uit (of ziet er eigenlijk al uit)? Het tweede klas natuurkundeboek wat bestudeerd is leest als welk willekeurig e-book. Het boek is netjes opgemaakt en alle opdrachten staan er in. Het is dus gewoon een digitale versie van het origineel. Het mooie is wel dat er links gebruikt kunnen worden. Nu moet een link nog overgetypt worden maar met het e-book is het mogelijk om direct te website of het desbetreffende filmpje te bekijken. De uitgever heeft tevens aangegeven dat er in een vernieuwde versie applets worden opgenomen. Een mooie toevoeging die goed gebruikmaakt van de mogelijkheden van de applets. Helaas moeten we wel constateren dat de meeste applets gemaakt zijn in flash en flash wordt niet ondersteund door de fabrikant Apple. Een goede vinding is het schriftje. De uitgever heeft de mogelijkheid ingebouwd om aantekeningen te maken op een (digitaal) lijntjesblaadje en de aantekening op een bepaalde positie in het

boek te plakken. Zo worden de aantekeningen die door de docent gegeven worden, meteen aangevuld door de informatie die in het boek terug te vinden is. Ook handig is dat je de aantekeningen apart kan zien en als je op de aantekening klikt de bijbehorende bladzijde in het boek te zien krijgt. Correspondentie met de uitgever laat weten dat je als docent de aantekeningen van je leerlingen kan inzien. Wanneer een leerling een dag ziek is en aantekeningen mist, kunnen deze eenvoudig overgenomen worden. Het volgsysteem is redelijk eenvoudig en werkt vrijwel hetzelfde als Twitter: maak een zoekterm aan waaronder de leerlingen de aantekening opslaan en je kan alles zien. Wat wellicht als nadeel gezien kan worden is dat de uitgever ook alle aantekeningen kan zien. Zij voeren tevens een beleid dat de aantekeningen op ongewenste woorden wordt gescreend. Aantekeningen van anderen, met bijvoorbeeld een link naar een filmpje, kunnen gewaardeerd worden zodat leerlingen ook nog eens kunnen zien welke aantekeningen nuttig zijn en welke niet. Behoorlijk interactief dus! Helaas staan de vragen nog niet in het schriftje. De leerlingen moeten dus zelf de vraagnummers opschrijven. Het tablet is op dat moment erg klein, om en de vraag te lezen en te beantwoorden. Contact met de uitgever (via Twitter) laat weten dat hier aan gewerkt wordt en dat dit in een volgende update waarschijnlijk wel al het geval is.

Vraag en antwoord In vraag en antwoord kun je een vraag stellen die over het docentschap gaat, maar ook alles wat er omheen zit. Denk aan vragen als: wat is mijn salarisvooruitzicht? Welke extra taken mag het management mij toeschuiven? Waar haal ik mijn toetsen vandaan of waar kan ik ze kwijt? Jong NVON gaat dan voor jou op zoek naar het antwoord bij de experts die vertegenwoordigd zijn binnen NVON. Stel je vraag via

[email protected] o.v.v. vraag en antwoord. Op dit moment ligt er een vraag bij Het Examenblad. Jong NVON heeft uitleg gevraagd over de procedure bij examens maar ook over alle informatie die een startend docent moet hebben wanneer hij/zij examens gaat nakijken. We verwachten rond april hierover te kunnen berichten. Een bijdrage voor Podium? Graag ontvangen we jouw bijdrage via [email protected] met een cc naar [email protected]

QFreek Pols

191

Kleintje wetenschap Olievraag voor het eerst sinds 2009 gedaald Voor het eerst sinds de financiële crisis van 2008/09 is de vraag naar olie wereldwijd gedaald. De afgenomen vraag in het laatste kwartaal van 2011 is het gevolg van de eurocrisis, de zachte winter en de hogere olieprijzen, aldus het Internationaal Energie-agentschap IEA. De afname bedraagt 300 000 vaten olie per dag, zeldzaam volgens het IEA. Gemiddeld over 2011 bedroeg de vraag 89,5 miljoen vaten per dag. Q Bron: Shell Venster maart-april 2012

april 2012

NVOX

nederlandse vereniging voor het onderwijs in de natuurwetenschappen vertegenwoordigd door PVVO en FvOv, krijgt hierin zeker een taak.

Herijking

VAN DE BESTUURSTAFEL Het bestuur heeft zich de afgelopen maand onder meer beziggehouden met: • Reactie op het de facto afschaffen van anw • Landelijke nlt-toa-nascholingsdag • Voortgang vernieuwde website • Lerarenregister

Reactie op het de facto afschaffen van anw

192

Op vrijdag 2 maart kwam de minster met de door haar beloofde brief over het kabinetsstandpunt tan aanzien van de profielen. De NVON is verheugd dat de minister gehoor heeft gegeven aan de aanbevelingen en de adviezen uit het veld om het aantal profielen in stand te houden. Veel minder vreugde is er over het in het vrije deel plaatsen van anw. Hiermee schaft de minister het vak op het vwo de facto af. Hierdoor ontstaat de vreemde situatie dat leerlingen in de natuurprofielen op de havo wel de anw-kern krijgen en vwo-leerlingen niet. Bij de vernieuwing van de Tweede Fase in 2007 werd anw op de havo niet meer verplicht gesteld in het gemeenschappelijke deel en in het vrije deel geplaatst. Wat de natuurprofielen betreft, werd de kern van anw voor de leerlingen behouden doordat die kern is opgenomen in de examenprogramma’s van de vakken natuurkunde, scheikunde en biologie. In voornoemde vakken zit deze kern in subdomeinen: Kennisvorming, Toepassing van kennis en De invloed van natuurwetenschap en techniek. Concreet betekent dit, dat in de natuurprofielen de kern van anw in elk geval aan de orde komt in deze vakken. Ook in de vernieuwde vakken vanaf 2013. In de maatschappijprofielen kan de school anw in het vrije deel aanbieden. De NVON begrijpt dit onderscheid niet tussen havo en vwo. Waarom niet, gelijk de havo, de kern van anw behandelen in de monovakken? Verder is de NVON van mening dat anw voor de leerlingen met een maatschappijprofiel behouden moet blijven als een verplicht vak, om hiermee te waarborgen dat deze leerlingen als voorbereiding op hun academische vorming nog een zekere indruk hebben van de inhoud en aanpak van de natuurwetenschappen natuurkunde, sterrenkunde, scheikunde en biologie. Aan de leden van de Vaste Kamercommissie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen is verzocht: • Neem op het vwo in de natuurprofielen de

NVOX

april 2012

kern en de slu’s van anw op in de examenprogramma’s natuurkunde, scheikunde en biologie. Verdeel, net als bij de havo, de anw slu’s over de drie vakken. • Behoud op het vwo anw in het gemeenschappelijke deel van de maatschappijprofielen. Hiermee blijven de kernelementen van anw, wat ooit het boegbeeld van de Tweede Fase was, bewaard en wordt er recht gedaan aan de verlichting van de profielen. De minster houdt er de vaart in. Donderdag 15 maart was het eerst overleg met de Vaste Kamercommissie. De kamerleden brachten de standpunten van de NVON naar voren en deden hun best om kern van anw overeind te houden. Men legde zich neer bij het standpunt van de minister dat scholen meer vrijheid moeten krijgen om zelf hun onderwijs in te richten en dat deze uren wordt ingezet voor de kernvakken Engels, Nederlands en wiskunde. Bezoek de NVON-site voor meer informatie over de ontwikkelingen rond anw.

De (v)aardige nltoa, landelijke nlt-toanascholingsdag op woensdag 13 juni De voorbereidingen voor de landelijke nltnascholingsdag zijn in volle gang. Om een beeld te krijgen met welke modules men ervaring, vragen en problemen heeft, ontvingen de nlt-toa’s medio februari hierover een enquête. Dit leverde ruim 60 reacties op. Op basis van deze enquête wordt een definitief programma samengesteld dat zoveel mogelijk voldoet aan de behoeften vanuit het toaveld. Meer informatie vindt u op de NVON-site en in de NVON-nieuwsbrief.

Lerarenregister In de vorige Van de bestuurstafel is melding gemaakt dat het lerarenregister vanaf 15 februari een feit is. Docenten kunnen deelnemen door hun diploma’s via school of rechtstreeks naar de Onderwijs Coöperatie (OC) te sturen. Binnen vier jaar moeten de docenten aangetoond hebben dat ze voldoende hun kennis en kunde hebben bijgehouden. Eind maart 2012 is door de commissie een plan gemaakt hoe de beoordeling zal plaatsvinden. Ten tijde van het schrijven van dit stuk is het plan nog niet klaar, maar de NVON,

“De leraar geeft onderwijs en laat zijn leerlingen leren in een interactief leerproces. Op basis van zijn kennis en kunde geeft de leraar vorm aan zijn onderwijs en maakt hij keuzes in wat hier en nu voor deze leerling en deze groep leerlingen moet gebeuren. De leraar stimuleert het leren van zijn leerlingen en draagt daarmee bij aan hun ontwikkelkansen en -perspectieven. De leraar zoekt daarbij steeds naar een goede balans tussen de overdracht van kennis en vaardigheden, het leerproces, het leren denken en het meer zelfstandig leren van de leerlingen. De leraar organiseert het leren, begeleidt, stimuleert en motiveert. Hij sluit zo goed mogelijk aan bij de mogelijkheden, de sterke en de zwakke kanten van de leerlingen”. De OC, commissie herijking, heeft ter ondersteuning van het bovenstaande bekwaamheidseisen opgesteld. Deze spelen een rol bij lerarenopleidingen en is bruikbaar bij zelfreflectie en is beslist niet bedoeld als een stok voor de directie richting personeel. Hier volgt een zeer beknopt verhaal over de inhoud. De bekwaamheidseisen worden verdeeld in de volgende categorieën: 1. Vakinhoudelijk bekwaam, algemeen en specifiek voor vo; 2. Vakdidactische bekwaamheid, kennis en kunde; 3. Pedagogische bekwaamheid, kennis en kunde. Vakinhoudelijk bekwaam wil zeggen dat de leraar de inhoud van zijn onderwijs beheerst. Hij staat boven de leerstof en kan die zo kiezen en/of bewerken dat zijn leerlingen die kunnen leren. De leraar houdt zijn vakinhoudelijke bekwaamheid bij. Vakdidactisch bekwaam wil zeggen dat de leraar de vakinhoud leerbaar maakt voor zijn leerlingen. Dit wordt onderverdeeld in: 1. kennis: de leraar heeft kennis van verschillende leer- en onderwijstheorieën die voor zijn onderwijspraktijk relevant zijn en kan die herkennen in het leren van zijn leerlingen. In een zestal thema’s wordt dit verduidelijkt. 2. kunde: de leraar kan onderwijs ontwikkelen, voorbereiden, uitvoeren, organiseren en evalueren. In een negentiental thema’s wordt dit verduidelijkt. Pedagogische bekwaamheid wil zeggen dat de leraar een veilig, ondersteunend en stimulerend leerklimaat voor zijn leerlingen kan realiseren. Dit wordt onderverdeeld in: 1. kennis: hij heeft kennis van ontwikkelingstheorieën en de gedragswetenschappelijke theorie die voor zijn onderwijspraktijk relevant zijn en kan die betrekken op zijn pedagogisch handelen en weet hoe hij zicht kan krijgen op de leefwereld en veelvoorkomende ontwikkelings- en gedragsproblemen van zijn leerlingen

en hun sociaal-culturele achtergrond. In een zestal thema’s wordt dit uitgewerkt. 2. kunde: hij kan groepsprocessen sturen en begeleiden, vertrouwen wekken, eisen stellen, eigen grenzen bewaken en dergelijke. In een elftal

thema’s wordt dit uitgewerkt. Zo zien we maar, ons beroep heeft een enorme rijkdom aan verschijningsvormen. De grote verschillen tussen en binnen de verschillende onderwijssectoren leiden tot een grote variatie in wat er

Reactie van anw-redactie

leden met enige bètaachtergrond zijn nu al slechts met een lantaarntje te vinden. We hopen dat de NVON zal blijven streven om de anwverplichting in die profielen te handhaven.

Ook de Tweede Kamer lijkt zich nu neer te leggen bij het afschaffen van de verplichting om anw als apart vak in het vwo te geven. Droevig natuurlijk, dat ‘bèta-geletterdheid’ zo in het verdomhoekje terecht is gekomen. Maar de culturele betekenis van natuurwetenschappen is enorm groot en neemt toe. Dit geldt des te meer voor de leerlingen met C&M en E&M profielen, die na de derde klas geen enkele les rond natuurwetenschap meer zullen krijgen. Het gaat hier toch om grote groepen die later de universiteit zullen bevolken? Tweede Kamer-

Het blijft dus noodzaak om alle leerlingen te laten nadenken over de anw-kernvragen: a. Hoe weet je of iets waar is? b. Waar komt wetenschap vandaan? c. Wat doet natuurwetenschap met onze cultuur? d. Mag alles wat kan? ‘De scholen moeten het zelf maar uitzoeken’ is de lijn nu. Het wordt dus steeds meer aan de docenten overgelaten om activiteiten te bedenken om leerlingen

van ons wordt gevraagd. Verheugend is dat in het document de bijdrage van de NVON zichtbaar is. Namens het bestuur, Henry van Bergen / hoofd NVON-bureau [email protected]

over deze kernvragen tot nadenken aan te zetten. Als redactie zullen we ons blijven inzetten om de beste inspirerende voorbeelden en ideeen aan te dragen. Dat kan natuurlijk alleen door samenwerking. Daarom de vraag: is er bij jullie op school een geslaagde lesvorm ontwikkeld? Bijvoorbeeld een project waarin vakken met elkaar samenwerken? Laat het ons weten! redactie anw, Arnoud Pollmann, Marjan Bruinvels en Peter Eldering. Reacties graag naar [email protected]

VAN DE VAKBONDSTAFEL De NVON als vakbond Toa’s teken niet zomaar een nieuwe functieomschrijving Schoolbesturen zoeken steeds meer ruimte. In deze zoektocht staat de toafunctie(omschrijving) stevig onder druk. Zo vinden sommige besturen al die OOP functieomschrijvingen een gruwel en in hun ogen leidt dit tot een star, weinig flexibel functiebouwwerk. Ze zetten daarom, met instemming van hun (G)MR, in op taakgericht in plaats van op functiegericht. Zo zijn in het zuiden des lands bij OMO (Ons Middelbaar Onderwijs) de functies ‘Coördinerend onderwijsassistent’, ‘Studiehuisbegeleider’ en ‘Technisch Onderwijsassistent’ vervangen door één functie ‘Onderwijsondersteuner’. Op de diverse OMO-scholen moet de voormalig Technisch Onderwijsassistent, nu ‘Onderwijsondersteuner’, in conclaaf met zijn leidinggevende over zijn/haar taakomschrijving. Als de OMO-directie vindt dat de voormalige toa in het studiehuis moet surveilleren, dan heeft die met de nieuwe functieomschrijving het nakijken. Dezelfde berichten bereiken ons van de stichting Carmelcollege in Hengelo. Kan de NVON/FvOv hier iets aan doen? Helaas niet. Dit is een aangelegenheid van de (G)MR. In het geval van OMO heeft deze, zonder raappleging van de OOP achterban, ingestemd met het wijzigen van de functies.

De vakbonden gaan alleen over de rechtspositionele gevolgen van de functiewijziging. Is het allemaal kommer en kwel? Nee, maar u zult als toa wel uw geluid binnen de (G)MR moeten laten horen als u het met de verandering van uw functieomschrijving niet eens bent. Verder kunt u zelf beslissen of u voor de nieuwe functieomschrijving tekent. Bij het niet tekenen, geldt gewoon de oude functieomschrijving zoals u die in het verleden met uw werkgever bent overeen gekomen. Om niet als eenling in een schoolorganisatie te staan, kan over het wel of niet tekenen het OOP het beste samen optrekken. Neem voor rechtspositionele vragen over de functieomschrijving contact op met ons rechtspositiebureau, postbus 406, 4100 AK Culemborg, telefoon 0345-531324. Werkdruk in het onderwijs Medio maart presenteerde DUO een onderzoekrapport over de werkdruk in het primair en voortgezet onderwijs. DUO staat voor Dienst Uitvoering Onderwijs en is in 2010 ontstaan uit de IB-Groep en CFI. Het onderzoek is in het najaar van 2011 onder 2000 leraren verricht. De meerderheid (78% vo en 84% po) ervaart zijn werkdruk als hoog tot zeer hoog. Voor zowel po als vo leraren geldt, dat de helft van hen de uitspraken ‘Ik heb ’s avonds

(na mijn werk) niet voldoende energie om andere dingen te doen’ en ‘Ik ben soms gespannen door mijn werk’ op zichzelf van toepassing vindt. De top drie van aspecten die verantwoordelijk zijn voor de door leraren ervaren werkdruk (in volgorde van belangrijkheid) bestaat uit: 1. de niet-lesgevende taken (vergaderingen/ overleggen, correctiewerk, begeleiding, zorgleerlingen en mentoruren); 2. de beperkte mogelijkheden voor leraren om de eigen werkzaamheden te plannen en vorm te geven; 3. de (fysieke, mentale en emotionele) belasting van het werk. Voor het gehele onderzoeksrapport kijk op: http://www.nvon.nl/nieuws/alle_nieuws/ duo_onderzoeksrapport_over_werkdruk_ het_primair_en_voortgezet_onderwijs of scan de QR-code.

Volgende maand meer. Namens het bestuur, Henry van Bergen / hoofd NVON-bureau [email protected]

april 2012

NVOX

193

nederlandse vereniging voor het onderwijs in de natuurwetenschappen

BESTUURSCOMMISSIES Nieuwe uitgave in de NVON-reeks

Genetica in beweging: • bevat een schat aan activiteiten voor leerlingen in vmbo, havo en vwo • geeft in vogelvlucht informatie over geschiedenis van de genetica, genetica in examens, leermoeilijkheden en de nieuwste ontwikkelingen in het vak biologie • is ook bruikbaar voor anw, nlt en andere bètavakken • geeft beschrijvingen van contexten waarin genetische kennis een belangrijke rol speelt Het boek is juist vers van de pers gerold en verscheen in de NVON-reeks als nr. 9. Het auteursteam bestaat uit Marijke Domis-Hoos, Mieke Kapteijn en Dirk Jan Boerwinkel. Bij het boek hoort een website, www.nvon. nl/genetica. Hier komt veel leerlingenmate-

BIJEENKOMSTEN 194

riaal op te staan en ook de geestige conceptcartoons die Horst Wolter voor het boek maakte. De prijs voor dit door Tim Jacobs prachtig vormgegeven boek, 168 pagina’s, kon laag blijven dank zij sponsoring van Wageningen University en het veredelingsbedrijf Rijk Zwaan. De ledenprijs is 12 euro; niet-leden betalen 15 euro. Daar komen de verzendkosten nog bij. Je kunt het boek bestellen via ledenservice@ nvon.nl onder vermelding van artikelnummer 72. Deelnemers aan de studiemiddag bij Rijk Zwaan in Kwintsheul op 25 april krijgen het boek cadeau. Het aantal plaatsen is echter beperkt. Informeer bij Marijke Domis, [email protected], of er nog plaats is.

NVON-examenbesprekingen 2012

Biologie voor havo en vwo 2012 Contactpersoon NVON: mevrouw B. Lobregt en de heer J. Coenemans; e-mail

Aanmelden: Jeroen Jongsma

[email protected] of [email protected]. Graag van te voren aanmelden via vermeld telefoon-

[email protected]

di 29 mei 15.00 uur vwo

nummer of e-mail adres van de betrokken kringvoorzitter.NVON-leden ontvangen begin mei een uitnodiging van hun kringvoorzitter. Zie ook: http://www.nvon.nl/bio/

31 Arnhem

Christelijk Lyceum Apeldoorn

ma 21 mei 19.00 uur havo

Jachtlaan 108, (Ingang en parkeren op Vliegerlaan) Kring

school/gebouw/adres

datum en tijd

27 Noord

Zernike College


7313 EC Apeldoorn Aanmelden: Wolter Termaat tel.: 055-3575200 [email protected]

Westerse Drift 98, 9752 LK Haren

Pallas Athene College

Aanmelden:

Koekeltse Boslaan 21 (parkeren Peppelensteeg)

Anne de Groot, tel.: 06-29379402



6715 CW Ede Tel.: 0318 - 624500

[email protected]

Aanmelden: Clasien Lever-de Vries [email protected]

28 Friesland

Christelijk Gymnasium Beyers Naudé

di 22 mei 16.00 uur havo

Gymnasiumstraat 36, 8932 GW Leeuwarden

32 Gooi-Utrecht Het Baarnsch Lyceum

Tel.: 058-2124471 Aanmelden: René Streutker,


Torenlaan 83, 3742 CS Baarn di 29 mei 16.00 uur vwo

Aanmelden: Heleen Brouwer

tel.: 0511-842509


[email protected]

[email protected] 33/34 Amsterdam Alkwin Kollege, Weegbree 55, 29 Zwolle

/Haarlem

Greijdanus College Campus 5, 8017 CB Zwolle Aanmelden: Piet Swierstra


1422 MT Uithoorn (route: www.alkwin.nl) Aanmelden Lieke Kievits tel.: 0297- 566903


[email protected]

tel.: 0528- 361535 [email protected]

Vossius Gymnasium,

Aanmelden: Gerard Lummen tel.: 0528-268193

Messchaertstraat 1, 1077 WS Amsterdam

[email protected]


aanmelden: Annemarie Verschoor, tel.: 020-6620934

CSG Het Noordik


[email protected] 30 Oost

Noordikslaan 68, 7602 CG Almelo

NVOX

april 2012


College Hageveld


43 Zuid-Limburg

Graaf Huyn College (docentenkamer)


Cruquiusweg 15 Heemstede

Jos Klijnenlaan 683, 6164 AP Geleen tel.: 046-4236400

023-5232200 (routebeschrijving: www.hageveld.nl)

Aanmelden:Francien Jacobs

Aanmelden: Sybren Welbedacht tel.: 023-5328611

[email protected]


[email protected] 35 Kennemerland SG Tabor, locatie Oscar Romero


Bouwsteen 1, 1625 PD Hoorn tel.: 0229-240508

Biologie voor vmbo (KB, GT en TL) 2012 Contactpersoon NVON: heer Jos van Koppen, e-mail [email protected]


Graag vooraf aanmelden via het vermelde telefoonnummer of e-mail-adres van de

Aanmelden: Gerard Janssen Duijghuijsen tel.: 06-16041985

betreffende kringvoorzitter [of organisator]. Ook niet-NVON-leden kunnen aan de

[email protected]

besprekingen deelnemen. Deelnemers van het vorige jaar ontvangen wellicht ook nog, indien hun mailadres bekend is, begin mei een uitnodiging van hun kringvoorzitter. De

36 Rijnland

Da Vinci College,


Kagerstraat 7, 2334 CP Leiden

lijst met vergaderingen komt ook op de NVON-site te staan. Raadpleeg deze – ook voor aanvullingen/wijzigingen op een later tijdstip!! – http://www.nvon.nl/bio/

Aanmelden: Fred Veerkamp,

37 Den Haag

[email protected]


Plaats

school/gebouw/adres

datum en tijd

Wolfert van Borselen Scholengroep


Almere

Mogelijkheid voor dit jaar wordt nog

woensdag 30 mei

Afdeling Wolfert Tweetalig

onderzocht

Bentincklaan 280, 3039 KK Rotterdam Amersfoort

Aanmelden: Titus Meeuwesen; [email protected]

Farel College,

woensdag 30 mei, 15.30 uur

Paladijnenweg 101, 3813 DC Amersfoort Aanmelden: Baukje Lobregt

Montessori Lyceum


[email protected]

Schimmelpenninckstraat 17, Boxtel

3039 KS Rotterdam tel.: 010-4654022

Baanderherencollege


Aanmelden: Jeroen Coenemans;

Baanderherenweg 2, 5283 RJ Boxtel

[email protected]

Aanmelden: L. Camron: 0411-676924; [email protected]

38 Rijnmond

GSG Leo Vroman

195


Burgemeester Martinssingel 15, 2806 CL Gouda

Joure


Aanmelden: Ilsemarie Samson Tel. : 0182-513155

Pasteurweg 1,Joure

Martijn Havelaar Tel.: 0182-513155

Aanmelden: Eric Elsinga: 0513-482166


[email protected] of [email protected] 39 Zeeland

OSG Sevenwolden (locatie Joure)

CSG Walcheren locatie Van de Perre


[email protected] Noord

Mogelijkheid wordt nog onderzocht

woensdag 30 mei

Oost

Scholingsboulevard Enschede fase 3

woensdag 30 mei, 15.00 uur.

Elzenlaan 4, 4334 BW Middelburg (lokaal 010). Aanmelden: Kees de Jong tel.: 0118-635200


Wethouder Beversstraat 195, 7543 BK Enschede

[email protected]

Aanmelden: Rob Melchers; 053-7504723 [email protected]

40 Breda

Jan Tinbergen College

ma 21 mei tijd volgt havo

Burg. Schneiderlaan 2, 4706 EZ Roosendaal

Rotterdam

Aanmelden: Hans Mulder

Hogeschool Rotterdam, Museumpark 40

[email protected]

di 29 mei tijd volgt vwo

Dr.-Knippenbergcollege –lokaal 308

di 22 mei 16:00 uur vwo


3015 CX Rotterdam (lokaal volgt later) Contactpersoon: Janneke Verloop; 06-44234823

41 Eindhoven

[email protected]

Nachtegaallaan 40, 5702 KN Helmond

de examenbespreking wordt dit jaar geleid door

Tel. School: 0492-597587

Roon Bakels [email protected]

Aanmelden: Arie Zonnevijlle tel.: 040 2569585

di 29 mei 16:00 uur havo

Den Haag e.o.

Mogelijkheid wordt nog onderzocht; anders aansluiten bij Rotterdam

Ede

geen bespreking: aansluiten bij Amersfoort

[email protected] 42 Noord Limburg Bouwens van de Boye College, / oost Brabant

locatie studiehuis


Min. Calsstraat 8, 5981 VT Panningen

Er zijn wegens vacatures nog geen besprekingen gepland in andere kringen. NVON-leden

Aanmelden:Bernard Beukers Tel.:077-3068888 [email protected]

die besprekingen willen organiseren kunnen contact opnemen met Jos van Koppen di 29 mei 15.30 uur vwo

(voorzitter sectie biologie en coördinator vmbo-kringen) [email protected] Algemeen: opmerkingen over de examens vmbo kunnen tot woensdagavond 30 mei gemaild worden naar [email protected] (voldoende gespecificeerd naar niveau en vraag!).

april 2012

NVOX


Natuurkunde voor havo en vwo 2012

Natuurkunde (NaSk1) voor vmbo 2012 Contactpersoon NVON: de heer A. Niënkemper, e-mail: [email protected]

01 Noord

Rijksuniversiteit Groningen

vr 1 juni 2012, 15 - 18 uur havo

tel. 0548 517511 Graag van te voren aanmelden bij contactpersonen die bij elke

Bernoulliborg, Nijenborgh 9

wo 23 mei 2012, 15 - 18 uur vwo

bijeenkomst vermeld zijn.

9747 AG Groningen zaal 5161.0253 02 Zwolle

Agnietencollege,

vr 1 juni,15.00-17.00 uur havo

plaats

school/gebouw/adres

Hoevelaken

Van Lodensteincollege,

locatie Carolus Clusius, Veerallee, Zwolle wo 23 mei, 15.00-17.00 vwo 03 Oost

Twickelcollege,

vr 1 juni 2012, 15.00 uur.havo

Woolderesweg 130 te Hengelo

wo 23 mei 2012, 15.00 uur vwo

Gorinchem

datum en tijd

Zuiderinslag 1, 3818 ET

30 mei 13.00 uur

Aanmelden: [email protected]

(GL/TL/KB/BB/)

Gomarus, Hoefslag 11, 4205 NK

29 mei 14.00 uur

Aanmelden: [email protected] (GL/TL/KB/BB/) 04 Arnhem/

RUN Huygens Gebouw,

Nijmegen

Heyendaalseweg 135

vr 1 juni 2012, 16:00 – 18:00 havo

6525 AJ Nijmegen, zaal HG 00.068

wo 23 mei 2012, 16:00 – 18:00 vwo

05 Utrecht

Rijssen

S.G. Jacobus Fruytier, De Stroekeld 142, 7463 CA

25 mei 14.00 uur


(GL/TL/KB/BB/)

Utrecht Buys Ballot Lab De Uithof

vr 1 juni 2012, 15:00 - 17:00 havo

Buys Ballot Lab De Uithof

wo 23 mei 2012, 15:00 - 17:00 vwo

OSG Willem Blaeu

vr 1 juni 2012, 15:30 uur havo

mentijd op www.nvon.nl een speciale examenpagina gemaakt worden voor docenten

Robonsbosweg 11, Alkmaar

wo 23 mei 2012, 15:30 uur vwo

NaSk-1. Uiteraard kunt ook uw commentaar rechtstreeks naar de kringcoördinator mailen.

In een poging meer vmbo docenten te laten reageren op het examen, zal er in de exa06 Kennemer

Geef duidelijk aan of het om: BB, KB of GTL, of om de digitale pilot - examen gaat! 07 Amsterdam

196

Fons Vitae, Reynier Vinkeleskade 53, Amsterdam

ma 4 juni 2012, v.a. 15 uur havo

Molenaargebouw, zaal B22

vr 25 mei 2012, v.a. 15 uur vwo

GSG Randstad, Almeriaerf 8


Het havo-examen wordt op dinsdag 22 mei afgenomen, het vwo-examen op dinsdag 29

Rotterdan, lokaal B15

wo 23 mei 2012, 15 - 17 uur vwo

mei. We hebben besloten de kringbijeenkomsten op donderdag 24 mei voor het havo

locatie nog niet bekend


worden op de NVON-site een week tevoren gepubliceerd.

wo 23 mei 2012, 15 - 17 uur vwo

De NAC resultaten proberen we donderdagavond 24 mei (havo) en vrijdagavond 1 juni

Scheikunde voor havo/vwo 2012 Contactpersoon NVON: J.H. van Drooge, telefoon 075 - 6288639, [email protected]

08 Rijnmond

en vrijdag 1 juni voor het vwo te organiseren. De zaalnummers (voor zover niet bekend) 09 Den Haag

(vwo) op de NVON-site te krijgen. 10 Zeeland

11 Breda

Calvijn College, Klein Frankrijk 19

vr 1 juni 2012, 15 - 17:00 uur havo

4461 ZN Goes

wo 23 mei 2012, 15 - 16:30 uur vwo

plaats

school/gebouw/adres

datum + tijd

Jan Tinbergen College


Amsterdam

VU, W&N gebouw, zaal F640 (6e etage)

24 mei 15.30 uur havo

Burgemeester Schneiderlaan 2

wo 23 mei 2012, 15:30uur vwo

De Boelelaan 1085

4706 EZ Roosendaal 12 Eindhoven

(kring Amsterdam/Haarlem)

Tu/E Den Dolech 2, 5612 AZ Eindhoven vr 1 juni 2012, 15:00 - 17:00 uur havo Auditorium zaal 14

wo 23 mei 2012, 15:00 -17:00 uur vwo

Bernardinuscollege


Akerstraat 95, 6417 BK Heerlen

wo 23 mei 2012, 16:00 uur

Eindhoven

TU/e, Faculteit scheikunde technologie, 24 mei 16.00 uur havo Gebouw HELIX, STO 2.91 (kring Eindhoven)

13 Limburg

1 juni 15.30 uur vwo

Tilburg


Fontys Lerarenopleiding Tilburg Zaal D1.07


Prof Goossenslaan 1-01, Tilburg Zaal D1.07 Sittard


Trevianum Scholengroep (046-4206900)


Bradleystraat 25 6135 CV

Groningen

NVOX

april 2012

(Kring Limburg)


Bernoulliborg zaal 165


Nijenborg 9 (kring Noord)


Scheikunde (NaSk2) voor vmbo 2012

Heerhugowaard Huygens College (vh O.S.G. Huygenwaard)


Contactpersoon NVON: de heer A. Niënkemper, e-mail: [email protected]

Bergmolen 13 (kring Alkmaar)


tel. 0548 517511 Graag van te voren aanmelden bij contactpersonen die bij elke bijeen-

SG. De Waerdenborch,


Haarstraat 14 (kring Oost)


plaats

school/gebouw/adres

CSW van de Perre


Hoevelaken

Van Lodensteincollege,

komst vermeld zijn. Holten

Middelburg

Elzenlaan 4 (kring Zeeland)

datum en tijd

Zuiderinslag 1, 3818 ET

21 mei 13.00 uur (GL/TL)

Aanmelden: [email protected] Goes

Calvijn College

1 juni 16.00 uur vwo Gorinchem

Klein Frankrijk 19 (kring Zeeland)

Gomarus, Hoefslag 11, 4205 NK


Aanmelden: [email protected] Nijmegen

RU Huygens gebouw Zaal HG.00.310


Heyendaalseweg 135 Zaal HG.00.310


Montessori Lyceum,

24mei 16.15 uur havo

Joure

OSG Sevenwolden, Pasteurweg 18503 AB Joure

Rotterdam

Schimmelpenninckstraat 17


(kring Rotterdam)


Sint Bonifatius College,


Rijssen Utrecht

Burg. Fockema Andrealaan 7

Zwolle


telefoon: (0513) 657 385

Jacobus Fruytier SG


De Stroekeld 142, 7463 CA Aanmelden: [email protected]

(kring Utrecht)


Windesheim, havo zaal A-085


Campus 2-6 (kring Zwolle)

In een poging meer vmbo-docenten te laten reageren op het examen, zal er in de examentijd op de NVON-site een speciale examenpagina gemaakt worden voor do-

vwo zaal A-085


Pieter de la Courtgebouw zaal 1A11,


UL, Wassenaarse weg 52 Leiden


centen NaSk-2. Uiteraard kunt u uw commentaar ook naar de kringcoördinator mailen: [email protected]

Leiden

VERSLAGEN 4e LioNS-congres: Omgevingsbewust Vrijdag 27 januari was het zover, het vierde landelijke LioNS-congres: het congres voor tweedegraads leraren in opleiding natuur- en scheikunde. Het congres vond plaats in het Gymnasion te Nijmegen, de vestigingsplaats van de lerarenopleiding ILS van de HAN. Met een geheel vernieuwde opzet: het congres stond open voor alle studenten van de tweedegraads leraren in opleiding natuur- en scheikunde, inclusief de studenten van de educatieve minoren van de universiteiten; excursies naar diverse instituten/laboratoria; binnen- en buitenworkshops en een fotowedstrijd. Paul Doorschot (Na) en Jacques de Goede (Sk) van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen, de HAN ILS, organiseerden dit congres met als centraal thema de omgeving. Studenten van lerarenopleidingen/educatieve minoren uit Amsterdam, Leeuwarden, Utrecht, Rotterdam Zwolle en Nijmegen namen deel. Hennie Komduur, directielid van ILS-HAN, opende het geheel. Ze benadrukte het belang van goed opgeleide, geïnspireer-

Stoomdestillatie. de en gemotiveerde natuur- en scheikundeleraren. Ook gezien in het licht van het tekort aan natuur- en scheikundeleraren en het belang van deze (toegepaste) vakken in de maatschappij. Ze hoopte dat de studenten geïnspireerd werden door het programma waarin de toepassingen van natuur- en schei-

197

kunde in de (leef )omgeving centraal stonden: voeding, medisch onderzoek, forensisch onderzoek (explosieven), hersenonderzoek en onderzoek naar nieuwe eigenschappen van materialen. En met de opgedane kennis hun toekomstige leerlingen kunnen interesseren en motiveren. De keynotespeaker, Carla Buijsse, docent voedingsmiddelentechnologie van Van Hall-Larenstein, ging in op het belang van natuur- en scheikunde voor het ontwikkelen en produceren van voedingsmiddelen. Daarna startte het programma met workshops en excursies. Er waren boeiende excursies naar afdelingen van UMC st. Radboud: nucleaire geneeskunde, radiologie en -therapie, cardiolab (hartcatherisatie) en hematologie (flowcytometrie), en naar het Dondersinstituut (breinonderzoek) en het Magnetenlab van de Radboud Universiteit. Behalve aan de onderzoeken werd er ook veel aandacht geschonken aan de gebruikte apparatuur en technieken, kennis / inzichten die de toekomstige leraren natuur-/scheikunde goed kunnen gebruiken als voorbeelden in hun lessen. Ook waren de workshops van de (oud)studenten niet te versmaden, zoals het Periodiek Systeem, een nieuwe lesmethode ontwikkeld

april 2012

NVOX


198

door de KNCV; Parfum, stoomdestillatie; Technisch Ontwerpen; Veiligheid in het scheikundelaboratorium; do’s en dont’s van ouderavonden; explosievenonderzoek… Daarnaast waren er ook nog buitenworkshops zoals meten aan een waterraket, eierschieten, uitbeelden van aggregatietoestanden, geluidssnelheidsbepaling volgens Minnaert en katrolwerking. Gelukkig waren de weergoden die dag gunstig gestemd. De fotowedstrijden werden gewonnen door HvA-studenten en alle ingezonden foto’s worden beschikbaar gesteld voor de deelnemers. Al met al kan er op een geslaagd congres worden teruggezien die alleen tot stand kon komen door de medewerking van UMC St. Radboud, Radboud Universiteit, Nederlands Forensisch Instituut en de HAN facilitaire dienst ILS en de sponsoring door de Hogeschool van Amsterdam, Inholland, Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Windesheim, Hogeschool van Utrecht, Hogeschool van Rotterdam, Fontys en de Hogeschool Arnhem en Nijmegen. We kijken al uit naar het lustrumcongres in 2013: Amsterdam? QJacques de Goede / opleidingscoördinator/lerarenopleider natuur- en scheikunde HAN ILS

Afscheid Albert Pilot

Maandag 5 maart nam Albert Pilot afscheid als hoogleraar van de leerstoelen chemiedidactiek en curriculuminnovatie aan de Universiteit Utrecht. In de fraaie omgeving van het Academiegebouw aan het Domplein kwamen veel bij Albert gepromoveerden, collega’s, docenten, familie en vrienden bijeen om er een feestelijke bijeenkomst van

NVOX

april 2012

te maken. Na een kort woord van welkom verdeelden de aanwezigen zich over twee vooraf gekozen workshops. De ene workshop had als titel Het leren van studenten en leerlingen: welke uitdagingen bieden we leerlingen en studenten?; de andere Professionele ontwikkeling van docent en leraar: spil en eigenaar van inspiratie. De workshops werden vakkundig geleid door twee medewerkers, een van chemiedidactiek en een van het IVLOS. In de eerste workshop, die ik bijwoonde, werd al snel ondanks het grote aantal aanwezigen, intensief met elkaar overlegd over voorbeelden van authentieke taken en het leren van leerlingen daarbij. We kwamen tot de conclusie dat een authentieke taak leerlingen zeer kan motiveren, maar dat zulke taken niet zo eenvoudig zijn te bedenken en uit te voeren. Docenten hebben een andere rol en moeten daaraan wennen. Verder is lang niet ieder onderwerp geschikt om er een authentieke taak bij te bedenken ofwel aan te leren in het kader van een authentieke taak. Na de workshops hield Albert Pilot in de aula zijn afscheidscollege getiteld Uitdaging in het onderwijs, van inspiratie tot duurzame ontwikkeling. Zijn centrale thema was talentontwikkeling. Daarvoor is de laatste jaren veel aandacht in het voortgezet en hoger onderwijs. Studenten en leerlingen kunnen zoveel meer als ze uitgedaagd worden om complexe activiteiten te ondernemen die hen interesseren. Ze zijn dan geïnspireerd, leveren opvallende prestaties en laten een sterke ontwikkeling zien. Universiteiten en Hogescholen zijn bezig dit onderwijs op te zetten en uit te breiden. Maar ook in het voortgezet onderwijs en het basisonderwijs is er veel aandacht voor talentontwikkeling. In zijn afscheidsrede keek Albert Pilot terug op ontwikkelingen en onderzoeksresultaten in dat perspectief. En hij keek vooruit naar de uitdagingen die dat oplevert voor docenten en studenten, voor leerlingen en leraren. Want wat gebeurt er bij dergelijke leerprocessen, wat doen docenten in dit inspirerende onderwijs en welke factoren spelen een rol in dat onderwijs? Het college begon en werd afgesloten met een prachtige foto van een bloeiende cactus; het kweken van cactussen is een hobby van Albert. Zou hij die hobby gekozen hebben omdat zo’n stekelige plant, die er eigenlijk niet uitziet, toch van die prachtige bloemen

krijgt, en dat als metafoor, dat je in het onderwijs zelfs de moeilijkste leerling nog tot een heel goed functionerende volwassene kunt opleiden? Uiteraard kwamen daarna de vele toespraken waarin al zijn kwaliteiten werden geroemd. Er was een zeer lange rij voor de receptie in de mooie senaatszaal met de vele portretten van vroegere hoogleraren. Daar werd hij bezongen door alle aanwezigen over zijn vele taken, de mailtjes in de nacht, de Woudschotenconferentie en de vernieuwing van het scheikundeonderwijs, het begeleiden van promovendi, zijn bestuurlijke taken binnen het IVLOS en het Freudenthal Instituut. Misschien hebben ze één kwaliteit vergeten. Hij is altijd heel benaderbaar en vriendelijk gebleven. Met een heel prettig gevoel liep ik het Academiegebouw uit naar het station. Hopelijk wordt er weer gauw een nieuwe hoogleraar chemiedidactiek benoemd. QJan de Gruijter

Afscheid van Aonne Kerkstra

Aonne Kerkstra, heeft onlangs afscheid genomen als vakdidacticus scheikunde van de TU Delft vanwege het bereiken van de 65-jarige leeftijd. Aan zijn actieve leven als docent scheikunde heeft hij de laatste jaren nog die als lerarenopleider toegevoegd. Zijn afscheid stond in het teken van de toekomst. Wat kunnen wij verwachten van de wetenschap en wat betekent dat voor het scheikundeonderwijs. Prof. Sybrand van der Zwaag (TU Delft) hield de eerste lezing over zelfherstellende materialen. Hij stelde dat we ons sinds het begin van deze eeuw ervan bewust zijn dat

materialen in de natuur langs een heel ander principe geoptimaliseerd zijn. Natuurlijke materialen zijn niet opvallend goed in het voorkomen van beschadiging maar juist in het beheersen van het toenemen aan schade door het herstel van lokale schade. Van der Zwaag gaf voorbeelden van zelfhelend materiaalgedrag van kunststoffen, metalen en beton. Soms komt de heling tot stand door chemische processen, soms door fysische processen. Bij beton bouwen we een biologisch proces in, waardoor microscheuren worden gedicht. Een spannend vakgebied met een opvallend grote aantrekkingskracht voor vwo-leerlingen. Aansluiten was er een workshop, zelfherstellend beton, waarin de aanwezigen kennismaakten met de lesmodule Zelfherstellend beton, die een onderdeel vormt van de Delftse leerlijn. Eveline Wijbenga liet de aanwezigen de sterkte van diverse betonnen staafjes bepalen. De betonpers die ze daarbij gebruikte wordt al door bijna veertig scholen gebruikt. De tweede lezing was van dr. Herman Schoo (TNO en Holst Centre Eindhoven) over or-

ganische halfgeleiders. Organische halfgeleiders hebben een enorme ontwikkeling doorgemaakt die uiteindelijk heeft geleid tot organische lichtemitterende diodes (oled), organische zonnecellen, enzovoorts. De mogelijkheden die de organische chemie biedt om eigenschappen van materialen te optimaliseren is daarbij essentieel geweest. Er is al een iPhone met oledscherm te koop, maar er komen nog veel toepassingen, zoals lichtgevende gordijnen in diverse kleuren. In de workshop Slimme polymeren lieten Aonne Kerkstra en Jan van Rossum onder andere zien dat leerlingen zelf organische zonnecellen kunnen synthetiseren. Aonne had Van der Zwaag en Schoo niet zomaar uitgenodigd. Ze zijn beiden heel innovatief bezig binnen hun onderzoeksgebied en ze zijn boeiende sprekers. Als goede vwo-leerlingen van zulke ontwikkelingen op de hoogte zijn en in contact komen met zulke bewogen onderzoekers dan kan het haast niet anders of ze kiezen zo’n studie. Het is niet voor niets zo dat Aonne deel heeft uitgemaakt van de commissie voor de

vernieuwing van het scheikundeonderwijs. Want een van de bezwaren van de commissie was dat prachtig scheikundig onderzoek geen plaats heeft in het curriculum van de havo/vwo-leerling. In zijn afscheidsles Scheikundeonderwijs innovatief? keek Aonne niet achterom, maar uitsluitend vooruit. Welke nieuwe ontwikkelingen zijn er in het verschiet, waardoor docenten en ontwikkelaars in het onderwijs kunnen worden geprikkeld om nieuw lesmateriaal te maken. Een prachtig overzicht met de nodige onderkoelde humor die zo passend is bij Aonne. Veel collega’s, docenten en geïnteresseerden waren bij zijn afscheidsles aanwezig. Na afloop werd Aonne door prof. Marc de Vries uitgebreid bedankt voor het goede werk dat hij voor de lerarenopleiding heeft verricht. Gelukkig voor het scheikundeonderwijs blijft Kerkstra betrokken bij het ontwikkelen van nieuwe modules. QJan de Gruijter

BOEKRECENSIES Baby aan boord Maarten Evenblij (eindredactie). Baby aan boord. Van conceptie tot eerste verjaardag. Den Haag: Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij; 2011. 80p. ill.kleur. ISBN: 9789073196636. € 6,-.

Dit cahier gaat over de zorg voor de baby tijdens de zwangerschap, bevalling en het eerste levensjaar. Deze periode is cruciaal voor de verdere ontwikkeling van het kind tot een volwassene. Elk jaar worden in Nederland

199

180.000 kinderen geboren. De extra verantwoordelijkheden beginnen al tijdens de zwangerschap en soms zelfs vóór de conceptie. Onderzoek maakt duidelijk dat de zwangerschap wezenlijk is voor de toekomst van het kind. Ongunstige invloeden kunnen effect hebben op latere leeftijd. Het cahier is geschreven voor een breed publiek; de goed geïnformeerde bioloog zal er weinig nieuws vinden. Wellicht is het nieuws dat in Nederland baby’s op twintig aandoeningen worden getest via de hielprik. Dat zouden er veel meer kunnen zijn: in de VS wordt op vijftig aandoeningen getest. Perinatale sterfte, waarover veel te doen is omdat daar in Nederland ongunstige gegevens over zijn, is ook iets om te lezen. Het blijkt dat een te vroege geboorte en een laag geboortegewicht risicofactoren zijn in

dit opzicht. Een andere factor daarbij is het aantal thuisbevallingen en de slechte samenwerking tussen verloskundigen en gynaecologen. Maar detectiemethoden om afwijkingen te constateren zijn steeds meer in gebruik, dat levert waarschijnlijk ook een positief effect op. Van belang is een weinig stressvolle omgeving tijdens zwangerschap en daarna, vermijden van gebruik van alcohol, drugs en andere verslavende middelen. Het oude adagium: rust, reinheid en regelmaat doet nog steeds opgeld. Ook de epigenetische invloed van hongerperioden op de lichamelijke toestand van de mensen die in deze periode in de baarmoeder vertoefden komt langs. Veel verklaring hiervoor staat niet in dit cahier. Daarvoor moet je andere boeken lezen. Q Marijke Domis

Overleven Chris Stringer. Overlevers. Hoe komt het dat wij de enige mensachtigen op aarde zijn. Amsterdam: Nieuw Amsterdam. 384 p. ill. ISBN 978-90-468-1130-6. € 29,95.

“Hebben moderne mensen en neanderthalers elkaar ooit ontmoet en stroomt er misschien zelfs neanderthalerbloed door onze aderen?

april 2012

NVOX

200

Waren onze voorouders vervaarlijke kannibalen of bewerkten ze de overblijfselen van hun doden uit eerbetoon? Waren grotschilderingen en gestileerde voorwerpen puur functioneel of waren de makers ervan de eerste kunstliefhebbers? Was de oermens in Afrika alomtegenwoordig of leefde hij slechts in de marges van het landschap? Getuigen de overblijfselen van een achtjarig gehandicapt oerkind van sociale zorg en liefde bij neanderthalers?” Stringer, die als hoogleraar verbonden is aan het Natural History Museum in Londen, is een van de meest vooraanstaande onderzoekers op het gebied van de oorsprong van de mens. Hij gebruikt dit boek om een antwoord te geven op vragen die hem telkens weer worden gesteld: wat zijn de grote vragen in het debat over onze oorsprong? Hoe kunnen we de moderne mens kenschetsen, en hoe kunnen we onze oorsprong in het fossiele en archeologische archief herkennen? Hoe wordt de ouderdom van fossielen bepaald, ook als ze te oud zijn voor koolstofdatering? (..) Wat zal het onderzoek naar de oorsprong van de mens ons in de toekomst brengen? Hij beschrijft de nieuwste inzichten in onze evolutie met verve en neemt de lezer mee langs talloze plekken waar verschillende menssoorten rondzwierven en elkaar zo heel af en toe tegen het lijf liepen. Begin jaren tachtig werd hij verketterd, zegt hij, vanwege de nu breed aanvaarde Out of Africa-theorie, waarvan hij een van de grondleggers is. Die stelt dat de moderne mens in Afrika is ontstaan en dat hij zich zo’n zestigduizend jaar geleden vandaaruit over de rest van de wereld heeft verspreid. De neander-

NVOX

april 2012

thaler, die zich al veel eerder in Europa en Azië vestigde, zou volgens deze theorie niet onze voorvader zijn. Zeer de moeite waard. Q Marianne Offereins

Voor de specialisten Florn (redactie). Nieuwe atlas van de Nederlandse Flora. Utrecht: KNNVuitgeverij; 2011. 176 p. full colour. ISBN: 9789050114134. € 39,95.

Deze kaartenatlas bundelt de resultaten van meer dan een eeuw planten inventariseren in Nederland. Tussen 1980 en 1987 verscheen een eerste versie van de atlas van de Nederlandse Flora. Sinds die publicatie zijn er veel nieuwe gegevens verzameld. Uit deze gegevens blijkt dat er in Nederland veel veranderd is. Dankzij de weergave van oudere verspreidingsgegevens (periode 1900-1950 en 1950- 1980) is de ontwikkeling in de verspreiding van de soorten goed te volgen. De gegevens van drie perioden zijn weergegeven in de kaarten. Zeldzaamheid, verspreiding en verandering zijn hiermee snel zichtbaar. De gegevens vanaf 1975 zijn op de kilometer nauwkeurig verzameld, waardoor ook een goed beeld ontstaat van de voorkeur van soorten voor bijvoorbeeld rivieroevers, beekdalen,

bosgebieden, dijken of zelfs snelwegen. De atlas geeft een beeld van bijna 1500 soorten, verzameld in de periode 1975 t/m 2005 (FloreBase2N). De meeste delen van Nederland zijn in FlorBase-2N redelijk tot goed onderzocht. Delen van Friesland, Flevoland en midden-Limburg zijn minder goed onderzocht. Er zijn twee soorten kaarten opgenomen. Van de belangrijkste soorten (veelal Rode Lijst-soorten, soorten met een duidelijke trend, of soorten die beperkt zijn tot een deel van het land) zijn de recente gegevens weergeven op kilometerniveau en zijn oudere verspreidingsgegevens weergegeven op uurhokniveau. Van de overige soorten zijn alleen recente gegevens gepresenteerd op uurhokniveau. In principe zijn alle gegevens uit Florbase 2N integraal opgenomen. Soorten die nog niet op de Standaardlijst van de Nederlandse Flora staan zijn nog niet opgenomen. Vele honderden vrijwilligers hebben het merendeel van de gegevens verzameld, maar daarnaast zijn ook veel aanvullende gegevens van provincies, terreinbeheerders en onderzoeksinstituten opgenomen. Inmiddels zijn de gegevens uit deze atlas ontsloten in de Nationale Databank Flora en Fauna en worden ze aangevuld met de meest actuele verspreidingsgegevens. Uit deze beschrijving blijkt dat dit boek niet zomaar een boek over plantensoorten is. Het bevat enorme hoeveelheid kaartjes over de verspreiding van plantensoorten in Nederland. Daarin is duidelijk te zien hoe het met die soorten gaat. Zo kun je bijvoorbeeld zien, dat de Amerikaanse vogelkers op heel veel plekken in Nederland vanaf 1975 voorkomt en daarvoor (bijna) niet. Van zonnebloem zijn voor 1975 geen gegevens beschikbaar en reuzenberenklauw komt steeds vaker voor. Iets

dat je misschien wel weet, maar nu zie je het ook duidelijk in die kaarten weergegeven. Interessant voor plantenliefhebbers, vegetatiekundigen, natuurbeheerders en beleidsmakers. Q Marijke Domis

BESPREKING SPEL Moendoes Wetenschapsspel Expeditie Moendoes. Amsterdam: De Jonge Akademie ism De Praktijk. Gratis te bestellen of te downloaden via www.praktijk.nu of via www.dejongeakademieonwheels.nl. Inhoud: 140 kaartjes met onderzoeksvragen; 140 kaartjes met antwoorden op onderzoeksvragen; 30 bronnen, van grafiek tot huiselijk tafereel, van opgraving tot verslag; publicatieblad; onderzoeksvragenblad.

Langs twee routes kreeg ik informatie binnen over het spel Moendoes. Toen was mijn nieuwsgierigheid echt gewekt. Na een telefoontje had ik het spel vrijwel onmiddellijk in huis. Het spel is gericht op de onderbouw van vmbo, havo en vwo en is onderdeel van De Jonge Akademie on Wheels. Doel van het spel is de leerlingen letterlijk spelenderwijs te laten ervaren hoe wetenschap werkt. Het opdrachtenspel draait om het in kaart brengen van een onbekende planeet. Leerlingen moeten daarvoor informatie verzamelen, gegevens uitwisselen en conclusies publiceren: kortom te werk gaan als een team wetenschappers. Het spel kan in één lesuur gespeeld worden en is te gebruiken in alle vakken. Het spel is gratis te bestellen, zolang de voorraad strekt, maar is ook in zijn geheel te downloaden. De grap van het spel is dat – net als in het echte leven

– niet alleen maar gericht bent op een (klein) deelonderwerpje, maar dat je multidisciplinair aan de gang kunt/ moet gaan want het omvat de vakgebieden van natuur- en scheikunde tot talen, geschiedenis en culturele vakken.

Het maakt bovendien nog deel uit van een wedstrijd om een bus wetenschappers, en daarmee een wervelende dag voor zo’n honderd leerlingen te winnen. Vanaf nu tot en met april kunnen docenten met hun onder-

BERICHTEN Eerste Europese Plantendag Op 18 mei wordt de eerste internationale Fascination of Plants Day gelanceerd door de European Plant Science Organisation (EPSO). De bedoeling van de dag is: zo veel mogelijk mensen wereldwijd bewust maken van het belang van plantenwetenschap voor landbouw, duurzame productie van voedsel, tuinbouw, bosbouw en non-food producten zoals papier, timmerhout, chemische stoffen, energie en geneesmiddelen. En niet te vergeten, de rol van planten in milieubescherming. Op 18 mei kan iedereen in Europa terecht bij universiteiten, musea en bedrijven om te ervaren hoe bijzonder planten zijn en hoe belangrijk planten zijn voor ons leven en onze wereld. In Nederland wordt de Plantendag gecoördineerd door de Onderzoekschool Experimentele Plantenwetenschappen. Verschillende Nederlandse Musea en universiteiten zijn inmiddels begonnen met de voorbereidingen. Op www.plantendag.nl komen alle activiteiten te staan. De Fascination of Plants Day zal een hele reeks evenementen omvatten op openbare plaatsen, theaters, café’s, stadspleinen en parken, allemaal met het doel om mensen te doen nadenken over planten.

Groepsreis naar India voor docenten People4Change zendt (groepen) professionals uit naar lokale hulporganisaties in Afrika, Azië en Suriname om kennis en ervaring te delen. Komende zomer organiseren wij een groepsuitzending voor docenten en professionals met onderwijservaring naar India. We zoeken onder andere docenten natuurwetenschappen. People4Change biedt de mogelijkheid om deel te nemen aan een bijzondere groepsreis naar India. Je krijgt de kans om je kennis en kunde in te zetten voor

bouwklassen meedingen naar een busbezoek van De Jonge Akademie on Wheels door een nieuwe onderzoeksvraag voor Expeditie Moendoes in te sturen. Meedoen kan onbeperkt en elke maand worden twee winnaars uitgeroepen.

Voor meer informatie zie het artikel op pagina 78, www. dejongeakademieonwheels. nl en www.youtube.com/ watch?v=a7dg2O1YPtk. Q Marianne Offereins

een Indiase hulporganisatie. Uit ervaring weten we dat een uitzending op persoonlijk én professioneel vlak ook erg leerzaam is. Daarnaast krijg je door je inzet voor de hulporganisatie een unieke kijk in de Indiase samenleving. Een prachtige kans dus om je kennis te delen én er zelf ook van te leren. Voor meer informatie zie ook: www. people4change.nl/wp2/?page_id=1067.

van School at Sea voor hun inzet slechts een onkostenvergoeding. Wel biedt School at Sea kost en inwoning gedurende de reis en natuurlijk een onbetaalbare ervaring. Als je interesse hebt in dit spannende en unieke scholingsproject neem dan contact op met Alieke Krone, projectleider School at Sea, [email protected], 020-6880462

Vacature School at Sea

De Cel Zoomer onthult de verborgen wereld van cellen

School at Sea is een talentontwikkelingsprogramma voor leerlingen uit de 4e klas van het vwo. In de herfstvakantie van 2012 vertrekt de clipper van School at Sea wederom met 32 leerlingen naar de Cariben en terug. Tijdens deze tocht volgen de leerlingen, naast het normale onderwijs van 4-vwo, verschillende verdiepende lessen. De leerlingen gaan op verschillende expedities en ze leren onderweg zelf de driemastschoener te varen. School at Sea is op zoek naar docenten die dit uitdagende project aankunnen. We zoeken hiervoor docenten die bij voorkeur in twee van onderstaande vakken een eerstegraads bevoegdheid hebben. Ook docenten die naast hun eerstegraads bevoegdheid een extra vaardigheid of talent hebben komen in aanmerking (bijvoorbeeld op het gebied van muziek, kunst, maatschappijleer, filosofie, et cetera). Interesse in zeilen, outdoor sporten en expedities is een vereiste, ervaring hierin is een pre. Er zijn vacatures voor docenten in een of meerdere van de volgende vakken: wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie, aardrijkskunde, geschiedenis, Engels, Spaans, Nederlands. Je als docent verbinden aan School at Sea betekent zes maanden lang aan boord van de Regina Maris leven, met vier andere docenten, vijf bemanningsleden en 32 leerlingen. Op de verschillende eilanden die het schip aandoet staan expedities en uitwisselingen gepland. School at Sea is een stichting en om de kosten voor de deelnemende leerlingen zo laag mogelijk te houden ontvangen de docenten

Vanaf 16 maart kan Naturalispubliek kennismaken met de verborgen wereld van cellen. In de zaal Onderzoek in Uitvoering staat de Cel Zoomer: een enorm touchscreen waarmee bezoekers kunnen inzoomen op een zebravisje. Het beestje is van kop tot staart op microscopisch niveau in kaart gebracht door de afdeling Elektronenmicroscopie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). Deze innovatieve visualisatietechniek stelt onderzoekers voor het eerst in staat om een compleet beestje op celniveau te bestuderen. Van kop tot staart zijn er meer dan 30.000 microscopische opnames gemaakt van een zebravisembryo van 1,5 millimeter lang. Bij elkaar vormen ze een megafoto waarin je tot op celniveau kunt inzoomen tot een vergroting van 500.000 keer. Als je de foto zou printen op het diepst ingezoomde niveau, zou hij 800 x 400 meter groot zijn. Het hele genoom van de zebravis is in kaart gebracht. Daardoor is het een belangrijk modelorganisme voor de moleculaire genetica en cellulair onderzoek. In dit project werkt NCB Naturalis samen met partners in het Leiden Bio Science Park. De megafoto van het embryo van het zebravisje is geleverd en gefinancierd door de afdeling Elektronenmicroscopie van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC). De Cel Zoomer (hardware en museale uitwerking) is tot stand gekomen dankzij een financiële bijdrage van Cyttron II (LSH framework FES0908).

april 2012

NVOX

201

Aansteker

Roltongen dominant? Genetica in beweging Bevoorrecht ben ik. Ik kan mijn tong in een gootje vouwen, dat gaat vanzelf. Of mijn vader en moeder die vaardigheid ook hadden, weet ik niet. Een familiestamboom heb ik niet gemaakt van bruine en blauwe ogen, niet van haargroei, kaalheid, niet van kwalen. Ziekten komen en gaan, en als ze gaan is er geluk in het spel, of een juiste combinatie van chromosomen en omgevingsfactoren. De genen die alles bepalen krijgen we steeds meer in beeld. Nog even en voor een paar tientjes weet ieder zijn of haar genoom. Voor wie dat wil. Degenen die in de biologieles alles bepalen kennen we al jaren: de leraren. Humor, taalvaardigheid en strafwerk uitdelen

zijn misschien erfelijk bepaald. Leraren met lef steken hun nek uit en geven hun vastberadenheid door aan leerlingen. Genetica in beweging, met als ondertitel: de moeite waard om te leren. Een boeiend boek voor nieuwe generaties leraren, en oude die hun roots willen kennen. De auteurs inspireerden me tot actie. Ik vroeg eerstejaars leraren biologie om hun tong naar me uit te steken. Hun

roltong. Dat deden ze maar al te graag. Lach de leraar uit en neem het heft in eigen hand. Laat zien dat de hele wereld aan je toebehoort. Lach de ander uit voor de ander jou uitlacht. Een paar jongens kregen dat niet voor elkaar. Geen krul voor de boys.

Verschijningsdata 2012: 17 jan., 21 feb., 20 mrt., 17 apr., 22 mei, 19 juni, 18 sept., 16 okt., 13 nov., 11 dec.

Bestuursmedewerker: mw. H.M Schouten ([email protected]) Algemeen Bestuur: Het DB aangevuld met de sectievoorzitters biologie J. van Koppen (kopnvon@ hotmail.com), natuurkunde D.J. van de Poppe ([email protected]), nlt P. Backer ([email protected]), pabo-p.o. vacant, scheikunde L. Donk ([email protected]), toa A. van der Vaart ([email protected]), vmbo J. Baas ([email protected]).

Gerard Stout, [email protected]

202

COLOFON NVOX is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen (NVON) Redactie: Hoofdredacteur: W.T.W. Vis ([email protected]) Adjunct-hoofdredacteur: M. Foeken (adj.hfdrd-nvox@ nvon.nl) Eindredacteuren: H. van Bemmel, natuurkunde ([email protected]), mw. M. Domis-Hoos, biologie (marijke.domisl@ planet.nl); J. de Gruijter, scheikunde (h.degruijter@ fontys.nl); A. Pollmann, anw (apollmann@kpnplanet. nl); H. Jorna, nlt ([email protected]); vacature, vmbo&onderbouw, W. Schuring, toa (w.schuring@ comeniuslyceum.nl) Redacteuren: J. Arts, H. Bouma, M. Bruinvels, H. Bruijnesteijn, P. Eldering, mw. J.E. Frederik, P. Gubbels, M. Metselaar, T. Mortier (België), F. Pols, W. Sonneveld, J.T. van der Veen, M. Vleugels, P. Walravens (België). Redactieadres voor vakinhoudelijke kopij: Stationsweg 44, 7941 HE Meppel E-mail [email protected] . Tel. 050-8538517 Internetadres: www.nvon.nl/nvox Kopij voor de rubrieken Forum, Vereniging, Media en Actueel kunt u aanleveren bij [email protected] tot: Nr. 01-12 13-12-11; Nr. 02-12 24-01-12 Nr. 03-12 21-02-12; Nr. 04-12 20-03-12 Nr. 05-12 17-04-12; Nr. 06-12 18-05-12 Nr. 07-12 15-06-12; Nr. 08-12 14-09-12 Nr. 09-12 12-10-12; Nr. 10-12 9-11-12

NVOX

april 2012

De redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud van artikelen en berichten in NVOX. Artikelen kunnen niet zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur (tel. 079 3165569, e-mail: [email protected]) worden overgenomen, gekopieerd, elektronisch worden doorgegeven of op welke wijze dan ook vermenigvuldigd. Een uitzondering wordt gemaakt voor het niet-commercieel gebruik door leden ten behoeve van hun schoolwerk. Klachten over de bezorging van het blad indienen bij [email protected]. Basisvormgeving: FIZZ reclame + communicatie, Meppel. Druk: drukkerij Ten Brink, Meppel. Advertentie-exploitatie: Bureau Van Vliet, postbus 20, 2040 AA Zandvoort (tel. 023 5714745, fax 023 5717680, e-mail: [email protected]; site: www.bureauvanvliet.com) Dagelijks bestuur NVON: H. de Graaf, voorzitter ([email protected]), secretaris, mw. M.I.C. Offereins ([email protected]), J.Chr. Nolthenius, penningmeester ([email protected]). Hoofd NVON-bureau: H. van Bergen (tel. 013-2140838) ([email protected])

Het lidmaatschap kan maandelijks ingaan en wordt jaarlijks automatisch verlengd. Opzeggen is mogelijk tot uiterlijk 2 maanden vóór het einde van het lidmaatschap. NVON-secretariaat / ledenadministratie: mw. H. Tangenberg, Stationsweg 44, 7941 HE Meppel, tel. 0522-243347 (maandag, dinsdag en donderdag), fax 0522-243349 [email protected] (algemene vragen) [email protected] (aanmelding, opzegging, adreswijziging e.d.) NVON-ledenservice (voor het bestellen van boeken en overige uitgaven): ING rek.nr. 619809, t.n.v. NVON, [email protected] Internetadres: www.nvon.nl. Hier treft u alle informatie omtrent het lidmaatschap, bijbehorende contributie en een aanmeldingsformulier aan, en ook de adressen van de bestuursleden, van de leden van de secties en de commissies en van de NVOX-redactie.

Aansteker Roltongen dominant? Genetica in beweging

203

Aanstekers zijn beschrijvingen van korte experimenten met mogelijkheden voor nader onderzoek. Een korte beschrijving staat op pagina 202 in dit nummer van NVOX. Bijdragen voor deze rubriek zijn welkom. Zend uw Aansteker aan [email protected]

Agenda 2012 datum april 25

doelgroep

organisatie/onderwerp

plaats/tijd

in nummer

docenten/toa's biologie

Presentatie NVON-boek Genetica in beweging

Kwintsheul

2, 4

april 2012

NVOX

Van Jong NVON. Door de ogen van een docent. podium voor de beginnende docenten N

Recommend Documents