Graskuil en krachtvoer bevatten vaak voldoende mineralen en spoor elementen voor rundvee. Extra aanvulling is dus niet altijd nodig, behalve bij vee in de wei en bij een maisrijk rantsoen.
AN de melkveehouders voert 94 procent mi neralenmengsels bij, blijkt uit een markton derzoek van de Gezondheidsdienst voor Die ren. Ze geven €1.000 tot €3.000 per jaar uit aan mineralen en sporenelementen. Het is echter de vraag of dit altijd nodig is. Circa 70 procent van de melkveehouders test de mineralenstatus van het vee namelijk niet. Daarnaast onderzoekt BLGG Agro Xpertus niet meer dan 30 procent van de graskuilen op mineralen en spoorelementen. In de meeste ge vallen zijn het alleen maar analyses van de voor jaarskuilen op de hoofdelementen. Rundvee heeft mineralen (natrium, kalium, mag nesium, calcium, fosfor, chloor en zwavel) en spoor elementen (koper, kobalt, selenium, mangaan, ijzer, zink en molybdeen en jodium) nodig. De behoefte hieraan van jongvee, melkvee en droogstaande koeien en vleesvee verschilt sterk per element. Het Centraal Veevoederbureau (CVB) heeft voor mine ralen en spoorelementen voedernormen opgesteld. De marges zijn ruim, omdat de exacte benutting er van nog onvoldoende is onderzocht. In de rantsoenen is het risico op tekorten het grootst voor selenium, koper enjodium. Runde- ~
V
Een bedrijfsspecifiek mengsel van mineralen en nu triënten vult alle tekorten voor rundvee aan tot op de norm. FOTO KOOS GROENEWOLD
Om optimaal mineralen te voeren zijn graskuil analyses op mineralen en spoorelemen ten noodzake lijk. FOTO KOOS GROENEWOLD
ren hebben zelden een gebrek aan mangaan, zink en ijzer. Snijmais is arm aan mineralen en spoorele menten. De dieren kunnen tekorten of overschotten aan mineralen een tijd opvangen, voordat ziekte en mindere prestaties zichtbaar zijn. Er kan dan echter al veel schade zijn en herstel duurt meestal lang.
Optimale mineralenvoorziening Onnodig elementen verstrekken kost de veehouder
nodeloos geld. Bovendien werken de elementen vaak negatief op de benutting van andere mineralen of spoorelementen. Te veel ijzer werkt negatief op de benutting van koper. Overdosering met zware metalen koper en zink is slecht voor het milieu, het belast bodem en water onnodig. Om nauwkeurig mineralen en spoorelementen te kunnen voeren, moet van alle producten in een rantsoen bekend zijn hoeveel mineralen en spoor-
Elke methode van toediening heeft voor- en nadelen methoden van toediening van minera/enmengse/s aan rundvee, p/us- en minpunten per methode methode van toediening
o premixen in krachtvoer
mineralenmengsels of losse mineralen in basisrantsoen (TMR of topdressing) maatwerk mengsels (in brok persen of maatwerkmeel in TMR)
o bolussen (slow release) . likstenen, -blokken of -emmers
o mineralen in drinkwater
geschikt voor
. _ pluspunten
hoogproductief melkvee
• melkvee • droge koeien • jongvee vleesvee • alle melkkoeien (eventueel laag en hoogproductieve groep) droge koeien weidend vee (droge koeien, jongvee en vleesvee) weidend vee (droge koeien,
jongvee en vleesvee)
melkvee, jongvee en vleesvee
~
.,..
• redelijk exacte dosering mogelijk (geen bedrijfsspecifieke brok) • naast mineralen en spoorelementen ook vitaminenaanvulling mogelijk • relatief goedkope oplossing (goede prijs-kwaliteitsverhouding) arbeidsgemak standaard mengsels met specifieke samenstelling voor melkvee, droge koeien, jongvee en vleesvee • afstemming mengsels op basisrantsoen mogelijk. bijvoorbeeld speciaal voor snijmaisrijke rantsoenen • maatwerk mogelijk: samenstelling exact aangepast aan het gevoerde basisrantsoen (mits er uitgebreide kuilanalyses zijn) efficiënte en effectieve methode voor juiste mineralenvoorziening • gemak (als eenmaal ingebracht) • zekerheid van opname, werkt onafhankelijk van de voeropname) (geleidelijke afgifte elementen gedurende halfjaar • • • •
gemak onbeperkt beschikbaar, koe kan zelf opname regelen likemmer in de stal bruikbaar als indicator mineralenvoorziening rundvee neemt mineralen altijd in opgeloste vorm op, via drinkwater is de opname beter en dat verhoogt de benutting
bij acuut risico op tekorten
8drenching
Cl) injecties en infusen
• bij acuut gevaar op mineralentekorten bij klinische verschijl1selen van tekorten
• maatwerk: mineralengehaltes zijn aangepast aan bloed- of urine-uitslagen zeer snel een gunstig effect
indirecte toediening via grasland
Cl) topdressing van grasland
e bemesting van grasland
weidend Oong)vee • weidend Oong)vee
zekerheid van mineralenaanvulling voor inscharen • is mogelijk voor màgnesium, natrium, kalium, kobalt en selenium en vaak goedkoper dan via veevoer toevoegen
BOERDERIJ 98 -
no. 40 (2 juli 20'3)
elementen ze bevatten. Van krachtvoer en bijpro ducten is dat bekend, maar van graskuilen zijn meer analyses op de gehaltes aan mineralen en spoorele menten nodig. Alleen dan is een optimaal rantsoen mogelijk wat de mineralenvoorziening betreft. Rundveerantsoenen bevatten vaak veel gras, en dat bevat veel meer mineralen en spoorelementen dan maïs. Maar de spreiding in gehalten aan mine ralen en spoorelementen tussen graskuilen is vol gens productmanager Gerard Abbink van BLGG AgroXpertus enorm groot. "Alleen door te meten, weten veehouders wat ze aan mineralen en spoor elementen in graskuilen hebben zitten. Zelfs op het zelfde perceel zijn verschillen tussen voor- en najaar groot", zegt Abbink, die aangeeft dat melkveehou ders voor nog geen € 2 00 per jaar alle mineralen en spoorelementen van vijf grassneden in beeld heb ben. De afgelopen vijftien jaar daalden de gehaltes van onder meer kalium, fosfor, ijzer, koper en kobalt in graskuilen door lagere drijfmestgiften. De kobalt gehaltes in graskuilen zijn vanaf 1998 tot nu zelfs gehalveerd.
Aanvulling stalrantsoenen Pas als uit kuilanalyses of uit GD Tankrnelk Minera len (meet het selenium- enjodiumgehalte in de
minpunten
melk) blijkt dat er tekorten zijn aan mineralen en
aan spoorelementen, zijn aanvullingen bij melkvee
nodig. Een aanvulling via krachtvoer of via een
maatwerkmeel in gemengde rantsoenen is relatief
goedkoop en geeft de meeste zekerheid van opna
me. Mengvoer bevat al mineralen afkomstig uit de grondstoffen. Daarnaast voegen mengvoerfabrikan ten premixen oftewel mengsels van mineralen, spoorelementen en eventueel vitaminen toe. "Bij hogere grondstofprijzen kunnen ze wel eens knijpen op de samenstelling van de premixen", verwacht Jan Speerstra, directeur van Speerstra Feed Ingre dients, leverancier van diervoederadditieven. Hij stelt dat om die reden de gehaltes van premixen in luxer voer hoger zijn dan in A·brok. "De samenstel ling van een premix is door een veehouder moeilijk na te gaan." De wijze waarop melkveehouders mineralen aan vullen, hangt af van de tekortsituatie en van de mo gelijkheden op het bedrijf. Volgens Speerstra is de prijs van mineralen met gemiddeld 10 cent per koe per dag in het algemeen tamelijk laag en heeft die nauwelijks invloed op de keuze van de methode van aanvulling. "Als het ruwvoer een tekort laat zien, kijken we eerst of met sturing van de krachtvoersoort het ~
~
-
alleen geschikt voor rundvee dat voldoende krachtvoer opneemt (4 tot 6 kilo/koe/dag) bij grote tekorten in kuilgras vangt krachtvoer niet altijd het tekort op
voor weidend vee geen oplossing • standaard mengsel niet nauwkeurig genoeg • risico op niet goed mengen, waardoor geen uniforme opname over de veestapel extra arbeid analyse graskuil op mineralen en spoorelementen nodig extra arbeid, tenzij mengsel in bulk aangevoerd bolussen bevatten alleen spoorelementen en geen mineralen relatief duur een uniforme opname over de veestapel is niet te garanderen
geen uniforme opname over de veestapel geen constante opname (wateropname varieert) • risico op overdosering bij warm weer • arbeidsintensief • risico op verslikken en beschadigen van keel of luchtwegen • hoge kosten
• • • •
uitspoeling bij veel neerslag werkt minder goed bij weinig bladmassa (einde seizoen) grondmonsters nodig gehaltes in gras schommelen door het seizoen bemesting met natrium verhoogt opname weidegras
BOERDERIJ 98 -
no. 40 (2 juli 2013)
Methoden 1 tlm 3 zijn geschikt voor stalrantsoenen, eventueel in combinatie met beperkt wei den. Methoden 4 en 5 zijn het geschiktst voor weidevee. Me thode 6 wordt nog weinig toegepast. Me thoden 4 tlm 6 geven meer ri sico op onder of overcon sumptie dan 1 t/m 3. Bij acute mineralente· korten werkt drenching (me thode 7) goed. Bij klinische verschijnselen van tekorten past de dieren arts injecties of infusen (me· thode 8) toe. Indirecte mi· neralentoedie ning gebeurt via methoden 9 en 10.
Oudmelkte koeien krijgen min der krachtvoer. Via een likem mer nemen ze toch voldoende mineralen op. FOTO HANS PRINSEN
Vlak voordat het vleesvee naar buiten gaat, brengt de veehouder een minera lenbolus bij de dieren in. FOTO JAN ZAND"E
FOTOGRAFIE
tekort is op te lossen. Dat is goedkoop en makke· lijk", zegt Henk Vintcent, nutritionist rundvee van ForFarmers Hendrix. "Correctievoeders bevatten meer mineralen, spoorelementen en vitaminen dan reguliere voeders. Ook reguliere krachtvoeders ver schillen in gehaltes." Als het om relatief kleine te korten gaat, in rantsoenen met alleen ruwvoer en
krachtvoer, is verstrekking van losse mineralen aan het voerhek ook makkelijk en relatief goedkoop. Een nadeel van standaardmengsels is dat veehou ders bepaalde elementen boven de behoefte voeren. Bij grotere tekorten, vaak bij veehouders die rela tiefveel mais, losse grondstoffen en bijproducten voeren, is een maatwerkvoer in een TMR (total
'Laat Je niet leiden door verkooppraatjes'
Thomas Schonewille promo veerde in 1999 aan de facul teit Diergeneeskunde van Universiteit Utrecht op een onderzoek naar benutting van magnesium door melkvee.
voor voldoende calcium en magnesium om melkziekte te voorkomen."
Wanneer is een aanvulling nodig? "Als rundvee weinig of geen
Schonewille werkt als univer sitair docent voeding bij het departement Gezondheids zorg Landbouwhuisdieren.
Wat zijn de belangrijkste mineralen en sporenele menten in rundveevoeding? "Elk element is belangrijk en moet voldoende in het rant soen en in het dier aanwezig zijn. Rundvee kan zelf geen mineralen of spoorelementen maken. Vooral de voorziening van magnesium, koper, sele- • nium en mogelijk jodium vra gen aandacht. Rond afkalven moeten veehouders zorgen
krachtvoer krijgt. Bij oud melkte en droge koeien en rundvee dat in de wei loopt of alleen graskuil krijgt, is extra aandacht nodig voor de mi neralenvoorziening. Op be drijven waar het rantsoen grotendeels uit mals, enkel voudige en natte bijproduc ten bestaat, is het risico op tekorten aan mineralen en spoorelementen ook groter en is aanvulling bijna altijd nodig."
Hoe zorgen veehouders voor een optimale minera lenvoorziening?
I I
Naam: Thomas Schonewille (50). Organisatie: Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht. Functie: universitair docent. FOTO HERBERT WIGGERMAt-J
"Door 'meten is weten'. Spoor tekorten op door kuil analyses en het meten van jodium- en seleniumgehaltes in de melk. Alleen als een veehouder weet welke tekor ten er zijn, kan hij nauwkeurig
op de behoefte mineralen en spoorelementen verstrekken. Benader mineralenaanvulling rationeel en ga uit van de werkelijke tekorten."
Gebruiken veehouders ook wel eens te veel mineralen? "Ja, omdat mineralen niet duur zijn laten veehouders zich makkelijk een mineralen mengsel aanpraten door ver kopers. Laat je daardoor niet leiden. Feitelijk zijn maar één of twee aanvullingen nodig, een standaardmengsel leidt al snel tot overmaat en ook dat kan het dier schaden. Je ziet dat niet direct, maar het kan wel negatief werken op de gezondheid en productie. Bij sluimerende problemen is het belangrijk dat dierenart sen ook stilstaan bij de mine ralenvoorziening."
BOERDERIJ 98 -
•
~I
no. 40 (2 juli 2013)
'Bedrijfsspecifiek mengsel is gemak'
Van alles genoeg en niets te veel. Zo typeert vee houder Jos Seuntiëns in Knegsel (N.-Br.) het be drijfsspecifieke minera lenmengsel.
mixed ration, ofwel totaal gemengd rantsoen) een goede oplossing (zie kader: 'Bedrijfsspecifiek mengsel is gemak'). "Ons maatwerkmengsel is één mengsel, dat niet alleen de mineralentekorten aanvult, maar ook de nutriënten waarvan het rantsoen een tekort heeft. Een voorwaarde is wel datje gemengd kunt voeren", aldus Vintcent.
Andere methoden Jongvee en vleesvee in de wei krijgen meestal geen krachtvoer. Dan voeren veehouders mineralen via bolussen, likstenen (veel zout) of likemmers (meer aanvullingen). Droge en oudmelkte koeien nemen ook weinig tot geen krachtvoer op. Aan rantsoenen van droge koeien voegen veehouders vaak aparte droogstandsmineralen toe. Voor oudmelkte koeien biedt een likemmer uitkomst als veehouders geen TMR met mineralen voeren. "Een likemmer in de stal is een goede indicator voor de algehele minera lenvoorziening. Als de emmer te snel leeg is, kan het rantsoen tekorten hebben en is een nadere beschou wing van het rantsoen nodig", zegt Speerstra. Bolussen zijn goed bruikbaar voor weidend vee. De veehouder brengt ze met een bolusschieter via de slokdarm in de pens. De bolus geeft gedurende één tot zes maanden geleidelijk mineralen af. Bolus sen werken onafhankelijk van de voeropname, dat is een voordeel bij zieke dieren, bij minder smakelijk ruwvoer en een sterk variabel grasaanbod. Een na deel is dat bolussen geen mineralen bevatten. Bij een acuut gevaar op mineralentekorten zijn drenching (orale toediening van een vloeibaar mi neralen- en vitaminenmengsel) of een diergenees kundige ingreep met injecties of infusen nodig.Vaak is dat toediening van extra calcium bij melkziekte of extra magnesium bij kopziekte. Met topdressing van grasland kan de veehouder de mineralenopname van het vee bij beweiding verSOERDERIJ 96 -
no. 40 (2 Juli 2013)
Daarmee vult Seuntiëns sinds twee jaar het basis rantsoen van zijn honderd hoogproductieve koeien nauwkeurig aan met mi neralen, spoorelementen en vitaminen. "Dat werkt handig en zo krijgen mijn hoogproductieven een rantsoen op maat." Daarnaast bevat het mengsel voedingsstoffen als specifieke aminozu ren, waarvan het rant soen een tekort heeft. Seuntiëns voert dagelijks een mengsel van 18 kilo mais, 11 kilo graskuil, 3,5 kilo tarwegistconcentraat, 2,5 kilo CCM, 1 kilo soja, 1 kilo citruspulp en 0,8 kilo gehakseld tarwestro aangevuld met 1,3 kilo Blendix-maatwerkmeel. De veehouder laat alle graskuilen analyseren op voederwaarde, belangrij ke mineralen en spoor elementen en op de kat ion-anion balans. "Daaruit bleek een tekort aan ko
per, selenium en jodium. Met meer informatie over de gebruikte voedermid delen stelt onze adviseur Rob Jacobs van ForFar mers Hendrix het maat werkmeel zo samen dat tekorten precies tot aan de norm zijn aangevuld." Voordat hij het maat werkmengsel via buIkle vering gebruikte, vulde Seuntiëns de voer meng wagen aan met losse mi neralen uit zakgoed. "Dat was vrij onnauwkeurig. Maatwerkmeel uit de silo in de voermengwagen lossen, werkt handig. En met de weeginstallatie is
Naam: Jos Seuntiëns (41). Plaats: Knegsel (N.-Br.). Be drijf: in maatschap met echtgenote 200 melk- en kalf koeien, 170 jongveedieren, 46 ha. FOTO KOOS GROENEWOLD
hogen. Hierbij sproeit de veehouder een mineralen oplossing op bij voorkeur vochtig gras direct voor inscharen. Een voorbeeld hiervan is kieseriet (MgS0 4 ). Wanneer veehouders veel gras voeren, kunnen ze met bemesting de gehaltes aan magnesi um, natrium, kobalt en selenium in gras(kuilen) zo danig verhogen dat op rantsoenniveau de voorzie ning is gewaarborgd. Daarvoor is grondonderzoek noodzakelijk. Bemesting met natrium verhoogt de opname van weidegras. Bemesting met selenium verhoogt de doorgaans te lage gehaltes in gras sub stantieel. Extra mineralenbemesting van maisland is weinig effectief voor een optimale mineralenvoe ding. Voor weidend jongvee is bemesting de beste garantie voor een goede voorziening met mineralen en spoorelementen. Bovendien is het goedkoper dan het gebruik van bolussen. Janet Beekman
veel preciezer te dose ren." Het maatwerkmeng sel van Seuntiëns bevat organische gebonden ko per, zink en selenium. Dat is duurder dan anorgani sche mineralen, maar de koeien benutten het beter door de pensbestendig heid ervan. Ook werkefl andere elementen organi schegebondenspooffile menten niet tegen. Om pensverzuring tegen te gaan laat Jacobs voor de zomer buffers toevoegen. De mineralenverstrekking via Blendix is 5 à 10 cent per koe per dag goedko per dan via zakgoed.
