Roofvogels De roofvogels, ook wel stootvogels genoemd, mogen zich tegenwoordig in Nederland verheugen in een grote belangstelling. In ons land treffen we momenteel 13 soorten roofvogels aan die hier ook broeden. Van de kleine torenvalk, die vaak boven de berm staat ‘te bidden’ te de grote zeearend, ‘de vliegende deur’, die tegenwoordig ook in Nederland broedt. En wie heeft hem niet gezien? De buizerd is door vrijwel iedereen wel eens waargenomen vanaf zijn typische uitkijkpost; een paal in het weiland. Maar ook ’s winters, als de sperwer kleine vogeltjes pakt die zich rond de voedertafel in de tuin bevinden. ’s Zomers zweven grote roofvogels als de kiekendief rond op de thermiek, speurend naar een prooi. Die brede vleugels zijn heel geschikt om lang op de wind te zweven zonder met de vleugels te slaan. En dan de slechtvalk, een van de snelste vogels ter wereld. Hij kan tijdens zijn duikvlucht een snelheid halen van 350 km/uur. Ja, er is genoeg over roofvogels te vertellen.
Roofvogels De roofvogels in Nederland mogen zich tegenwoordig verheugen in een grote belangstelling. Na het drama met de bestrijdingsmiddelen in de jaren zestig, is het de groep voor de wind gegaan. Vooral Havik, Buizerd en Sperwer bereikten tegen het einde van de jaren tachtig een hoogtepunt, waarna de roofvogelstand min of meer in evenwicht kwam. Roofvogels zijn over het algemeen grote vogels. Alle roofvogels kunnen goed zien èn goed horen. Toch zijn de ogen het allerbelangrijkste hulpmiddel om een prooi op te sporen. Welke roofvogels komen in Nederland voor? In ons land treffen we momenteel 13 soorten roofvogels aan die hier ook broeden: slechtvalk, boomvalk, buizerd, torenvalk, havik, sperwer, rode en zwarte wouw, wespendief, blauwe, bruine en grauwe kiekendief en zeearend. De laatste broedt al enige jaren in de Oostvaardersplassen. Deze arend heeft indrukwekkende afmetingen. Met een spanwijdte tot wel twee-en-een-halve meter. De roofvogel wordt daarom ook wel ‘vliegende deur’ genoemd. Zeldzaam zijn: slechtvalk, grauwe- en blauwe kiekendief, rode wouw en zwarte wouw. Roofvogels die ook regelmatig in Nederland te zien zijn, maar (nog) niet broeden zijn: visarend, slangenarend, ruigpootbuizerd en het smelleken. Scherpe ogen Roofvogels hebben waarschijnlijk de allerscherpste ogen van alle dieren. De ogen zitten aan de voorkant van de kop en ’kijken’ naar voren (net als wij mensen), daarmee kan de vogel goed ‘diepte zien’. Dat wil zeggen dat hij goed de afstand kan bepalen tot de prooi. Roofvogels hebben boven hun ogen een extra bescherming. Dat lijkt op een zware wenkbrauw. Het is een uitstekend bot bedekt met veren. Het lijkt ook te werken als zonneklep, zodat de vogels tijdens het vliegen minder last hebben van hinderlijke zonnestralen. Die zware wenkbrauw zorgt er wel voor dat het net lijkt alsof de vogel altijd boos kijkt. Bij de meeste vogels zitten de ogen aan de zijkant van de kop, zodat ze tegelijk naar voren en naar achteren kunnen kijken. Roofvogel (en ook uilen) kunnen dat dus niet. Maar zij kunnen allemaal wel hun kop helemaal ronddraaien. Ze kunnen in elke richting kijken zonder hun lichaam te bewegen. En dat kunnen de andere vogels weer niet. Roofvogels kunnen ongeveer vier keer zo scherp zien als mensen. Sterke vleugels De vorm van de vleugel is aangepast aan de omgeving waar de vogels leven en hun manier van jagen. Roofvogels die op open veld leven hebben brede vleugels. Met stevige veren aan het uiteinde, die op vingers lijken. Die brede vleugels zijn heel geschikt om lang op de wind te zweven zonder met de vleugels te slaan. Al zwevend speuren ze naar prooi en dan opeens maken ze een heel snelle duikvlucht. Een slechtvalk is een van de snelste vogels ter wereld. Hij kan tijdens zijn duikvlucht een snelheid halen van 350 km/uur. Hij heeft puntige, pijlvormige vleugels. Vliegtuigontwerpers hebben goed gekeken naar de vorm van die vleugels en hebben geprobeerd dat na te maken.
Roofvogels die in het bos wonen hebben kortere vleugels en een lange staart, die werkt als een roer. Daarmee kunnen ze zigzaggend door het bos hun prooi achtervolgen. Het vangen van een prooi is niet zonder gevaar. Vooral niet als de prooi een beetje tegenstribbelt of als ze hem vliegend tussen de bomen en struiken door moeten vangen. Gieren kunnen uren in de lucht zweven op zoek naar prooien. Sommige roofvogels loeren op hun slachtoffer vanaf een uitkijkpost zoals visarenden die op een tak blijven zitten tot ze iets zien. Dat worden sluipjagers genoemd. Anderen vliegen of zweven rond en duiken naar een prooi. Roofvogels doden een prooi met hun poten. Met de kracht van de poten wordt de prooi doodgedrukt. De lange nagels dringen diep in de pooi binnen en zorgen bijna onmiddellijk voor de dood. Kleine roofvogels, die niet zulke sterke poten hebben, doden hun prooi met een beet van de snavel. Alle roofvogels gebruiken vervolgens hun scherpe haaksnavel om de prooi open te scheuren en op te eten. Als de prooi een vogel is worden eerst de veren er vanaf geplukt. Ook roofvogels hebben braakballen: De grotere Nederlandse roofvogels eten andere vogels, zoals mussen, spreeuwen en duiven. Of kleine zoogdieren, zoals konijnen, muizen en ratten. De kleinere roofvogels eten vaak insecten. Van uilen is algemeen bekend dat ze braakballen uitspugen, maar dat ook alle andere roofvogels dat doen is minder bekend. Haren, botjes, nagels en snavels verteren slecht in de maag van de vogels. Als er teveel onverteerde dingen in de maag zitten zorgt de beweging van de maag ervoor dat het een bal wordt en spuugt de vogel hem uit. Kans van 90 procent voor de prooi: Door simpelweg even naar de vormen van roofvogels te kijken kan al veel duidelijk worden. Verder spelen andere factoren een grote rol. Sommige roofvogels bedanken ervoor om een prooi uit de dekking te slaan, terwijl anderen doldriest te werk gaan en dwars door kreupelhout proberen te vliegen tijdens de achtervolging van hun prooien. Verder zien we in natuurdocumentaires meestal dat de roofvogel direct al bij de eerste aanval, succesvol een prooi weet te bemachtigen. In het echte leven is dit helaas niet het geval en zal de roofvogel misschien maar een kans van 1 op 10 maken bij de poging een prooi te bemachtigen. Bij de meeste Roofvogels is het vrouwtje aanzienlijk groter dan het mannetje (vaak zelfs met 1/3 verschil). Dit betekent dat het vrouwtje ook in staat is om grotere prooien te overrompelen. De mannetjes lijken door hun geringere grootte vaak wendbaarder, maar dit kan ook gezichtsbedrog zijn. Ieder heeft zijn eigen specialiteit: De prooien van roofdieren verschillen; gieren eten aas, buizerds eten kleine landzoogdieren zoals konijnen of wormen, wespendieven lusten vooral insecten, het lievelingsvoer van slakkenwouwen zijn slakken, visarenden eten vis en valken vangen vogels in de vlucht.
De Slechtvalk (Falco peregrinus) De meeste soorten valken zijn typische vogeljagers en ware kunstenaars in de lucht. Hun vliegbeeld is veelal sikkelvorming. De vleugels zijn lang en puntig. Valken zijn roofvogels die hun prooi over langere afstanden kunnen achtervolgen en gedurende hun jachtvluchten enorme snelheden kunnen bereiken. De slechtvalk is een tot de verbeelding sprekende vogelsoort; is 's werelds snelste vogelsoort (over de maximale snelheid van de slechtvalk lopen de meningen uiteen van 260 tot 350 km/uur). Karakteristiek voor de volwassen vogels is de zwarte kopkap met de zwarte 'snorstrepen. De slechtvalk heeft een lengte van 40 tot 50 cm en een vleugelwijdte van rond de meter. Snelste vogel ter wereld: Vrijwel alle valkensoorten doden hun prooi met de snavel. De klauwen dienen om de prooi te vangen en goed vast te houden. Het voedsel van de slechtvalk bestaat bijna alleen uit vogels, die in een stootduik gegrepen worden. De slechtvalk begint de stootduik al op grote hoogte en begint de vlucht met een serie snelle vleugelslagen waarna een duikvlucht volgt. Hierbij kunnen snelheden tot 350 kilometer per uur bereikt worden, wat de slechtvalk tot één van de snelste vogels ter wereld maakt. Met uitgestrekte poten stort de slechtvalk zich op de prooi, een goed geplaatste aanval wordt door de prooi zelden overleefd Plaatsen van nestkasten: Vooral door het gebruik van pesticiden in de landbouw is de slechtvalk na de jaren 60 van de vorige eeuw sterk in aantal afgenomen. De vogel was zelfs als broedvogel uit Nederland verdwenen. De soort broedt van nature vooral op rotskliffen, rotswanden en rotskusten. Slechtvalken broeden in Nederland tegenwoordig vaak dicht bij de mens. Dit komt doordat deze vogels menselijke bebouwing beschouwen als een rotslandschap, met prima plekken om in te broeden. Bovendien is er een vrijwel onuitputtelijke voedselbron aanwezig in de vorm van stadsduiven. Daarom zijn er speciale nestkasten voor de slechtvalk geplaatst op hoogspanningsmasten in weidegebieden, in hoge flatgebouwen en fabrieksschoorstenen. Bij een aantal daarvan zijn webcams geplaatst, zodat het broeden via internet te volgen is. Hoewel de slechtvalk tot nu toe niet broedt in Fryslân, is in maart 2007 op 40 m hoogte een nestkast geplaatst aan de oostzijde van de elektriciteitscentrale aan het Bergumermeer. Op de website van de Werkgroep Slechtvalk Nederland tref je een overzicht aan van een vijftal webcams, waaronder die bij Burgum, die zicht bieden op de broedactiviteiten. Door het plaatsen van nestkasten broedt tegenwoordig weer een toenemend aantal slechtvalken in Nederland. Op dit moment zijn er weer 10 broedparen.
De havik (Accipiter gentilis) De havik is de krachtigste roofvogel van ons land, het vrouwtje is met 1200 gram bijna de helft zwaarder dan het mannetje dat 700 gram weegt. Zijn spanwijdte bedraagt 90-120 cm. De havik is een standvogel die het gehele jaar door in Nederland blijft en trekken in de winter zelden weg. Een havik is een stille vogel. Slechts in de broedtijd kan men verschillende soorten gekakel horen. Het aantal broedparen in Nederland wordt geschat op 2000. Paartje blijft gewoonlijk voor het leven bijeen
De rug van de havik is bruin, de onderzijde is vaalwit met dunne, donkere dwarsstrepen. Volwassen vogels hebben een "zebra"-borst. Jonge vogels hebben een bruinere onderzijde zonder donkere dwarsstrepen. In plaats daarvan is het verenkleed getekend met korte lengtestrepen. In de vlucht vallen de korte, brede vleugels en de lange staart op. Het nest wordt op een hoge, goed verstopte plaats gebouwd bij voorkeur in naaldbomen. De vogel gebruikt het nest meerdere jaren achter elkaar en breidt het daarbij steeds verder uit. De havik legt 1 tot 5 blauwwitte eieren, maar meestal 3-4. Tijdens het broeden ruien de mannetjes en vrouwtjes. Men vindt gemakkelijk ruipluimen onder het nest van voornamelijk het vrouwtje, omdat zij meer aan het nestgebied gebonden is. Haviken zijn echte sprinters en exploderen haast tijdens de start van hun jachtvlucht. De havik zet zich onbeweeglijk op een tak en wacht tot hij een prooi ziet. Daarbij kan de vogel op korte stukken een relatief grote snelheid ontwikkelen. Deze overrompelingstactiek tijdens de jacht heeft veel succes in de vrij dichte bossen. Maar in het open veld komt hij ook tot zijn recht. Daar vliegt hij naar grote hoogte om de omgeving in de gaten te houden. Heeft hij een prooi gezien, dan gaat hij met een stootduik proberen zijn prooi te slaan. De havik doodt met de sterke klauwen bij voorkeur vrij grote prooien zoals post- en houtduiven, Vlaamse gaaien, kraaien, eksters, konijnen, fazanten en hazen. Ook grotere vogels, waaronder ook andere roofvogels, worden gegeten. Vanwege de afname van houtduiven in Oost Nederland pakken de haviken daar wegens de voedselschaarste nu meer sperwers, valken en buizerds. Hun eetlust is zo groot dat het aantal boomvalken binnen tien jaar is gezakt van 2000 naar 750 paar. In bossen waar haviken leven, komen nog amper boomvalken voor. De havik komt voornamelijk voor in bosgebieden in gematigde streken van het noordelijk halfrond. Hier en daar worden ze ook al in steden waargenomen
De buizerd (Buteo buteo) De buizerd is de meest voorkomende roofvogel in Nederland. In Nederland broeden ca 10.000 paar buizerds. De buizerd heeft een zeer variabel gekleurd verenkleed, dat meestal bruin is met kleine, witte vlekken. Er zijn echter ook vogels met een verenkleed dat vrijwel geheel wit is. Zijn spanwijdte is tussen de 120-130 cm. Hun leefgebied bestaat vaak uit een half opencultuurlandschap met allerlei kleinschalige elementen. Op basis van braakballenonderzoek blijkt het een echte muizenvanger te zijn. Hoog op het menu staan veld-, huisspits- en bosspitsmuis en andere kleine dieren. De populatie schommelingen zijn direct terug te voeren op goede of slechte muizenjaren. Vogels als prooi zijn bijna altijd huismussen. Buizerds worden vaak gezien in de buurt van autowegen, waar ze speuren naar dieren die het slachtoffer zijn geworden van het verkeer. Slome jagers: Denk je dat buizerds alleen op muizen en vogels jagen? Mooi niet! Buizerds zijn van nature slome jagers en liever lui dan moe. Maar wat doen ze dan op paaltjes of in een weiland, zul je je afvragen? Een belangrijk deel van het voedsel van buizerds bestaat uit doodgewone regenwormen. Door over het gras te rennen of bovenop een paaltje te gaan zitten, zien ze wanneer er een regenworm boven de grond komt. Met hun scherpe snavel pakken ze de regenworm bij de kop en trekken hen uit de grond om hem op te peuzelen. Wintergasten uit Scandinavië: De buizerds die hier broeden blijven ook in de winter in ons land. Maar hun aantal neemt in de winter fors toe. Dan zien we ze vaak langs de snelweg op paaltjes. De vogels die we dan zien, zijn voor een groot deel wintergasten. Het zijn de buizerds uit het noorden bijv. uit Finland en Noorwegen die bij ons de winter doorbrengen. De Ruigpootbuizerd wordt eigenlijk alleen in de winter waargenomen en is ondermeer herkenbaar aan het volledig bevederde loopbeen waaraan deze soort ook zijn naam dankt. Op warme dagen is de buizerd vaak hoog in de lucht te zien, waar de vogel in cirkels met soms wel 9 stuks bij elkaar, op de opstijgende warme lucht zweeft. In de vlucht is de buizerd te herkennen aan de brede, hoekige vleugels, de korte hals en de gespreide, korte staart. In de vlucht laat de buizerd regelmatig een luide miauwende roep horen.
De sperwer (Accipiter nisus) De sperwer is een kleine snelle en wendbare jager, die langs houtwallen en bosranden en zelfs in de bebouwde kom jaagt. De Sperwer heeft de grootte van duif. Er zijn nog ongeveer 5000 broedparen in Nederland en zijn aantal neemt nog steeds toe. De sperwer heeft een kenmerkende manier van jagen. De vogel vliegt behendig langs struiken en tussen bomen door, waarbij gebruik wordt gemaakt van iedere beschutting. De vogel vliegt hierbij in een cirkelvormige vlucht, afgewisseld met telkens drie of vier vleugelslagen. Ondertussen speurt de sperwer naar zangvogels, het belangrijkste voedsel, die in een verrassingsaanval gevangen worden. Sperwers komen in heel Europa voor, met uitzondering van IJsland en het uiterste noorden van Scandinavië en Rusland. De populatie wordt 's winters echter aangevuld met duizenden vogels uit het noorden. Vogels uit de noordelijke streken overwinteren in gematigde gebieden. In de winter verlaat de sperwer de bossen en is dan ook in steden en dorpen te zien. Sperwers jagen op zangvogels en weten die in de tuin prima te vinden. Met zijn bruine rug en wit-grijs gestreepte borst en haaksnavel, is het een redelijk grote roofvogel die na een succesvolle jacht zijn buit ter plaatse in de tuin opeet. De jaagmethode is als volgt, hij komt ineens over een heg of boom de tuin binnenvallen en verrast zo zijn prooi. Hij vangt zijn prooi al vliegend. De prooi bestaat hoofdzakelijk uit kleine vogels, vooral koolmees, spreeuw, vink, roodborst, huismus, ringmus en merel. Bij uitzondering worden zelfs vogels geslagen die groter zijn, zoals duiven (ongeveer 1% prooikeuze). Soms ook kleine zoogdieren (dan vooral muizen) en insecten. De sperwer is een standvogel en blijft het hele jaar in zijn territorium. De sperwer broedt meestal in hetzelfde naaldbos. Hij bouwt ieder jaar hoog in de bomen een nieuw nest, waarin één tot zes, maar meestal vier of vijf eieren worden gelegd. Zelden gaat zij terug naar hetzelfde nest. Het nest is meestal een oude kraaiennest die wat opgeknapt wordt. De plaats waar een Sperwer broedt is niet zo moeilijk te vinden, want meestal wordt een vaste plukplaats voor de prooien gebruikt. Deze plukplaats ligt in de regel in de directe nabijheid van het nest. Het vrouwtje is bij de sperwer beduidend groter dan het mannetje. Het verenkleed van het mannetje is grijzer dan dat van het vrouwtje. De sperwers die in Nederland broeden trekken in de winter zelden weg.
De boomvalk (Falco subbuteo) De boomvalk is een mooie elegante roofvogel, en een uitermate snelle vlieger. Een boomvalk is in staat om in de lucht vogels als zwaluwen te vangen. Het belangrijkste voedsel op dit moment zijn libellen die met één poot in de lucht gevangen worden. De insecten worden al vliegend verorberd. De vogel bouwt zelf geen nest, maar gebruikt oude nesten van bijvoorbeeld kraaien. In Nederland komen nog zo’n 1000 broedparen voor. In de winter verlaat de boomvalk Europa om te overwinteren in Zuid Afrika en is in april weer in ons land en blijft tot september. Het is een niet zoveel voor komende vogel, en goed herkenbaar door zijn jachtmethode. Hij is supersnel en zeer wendbaar. In de vlucht heeft hij wel iets weg van een zwaluw, vooral zijn model en wat zijn vliegmanier betreft. Zijn prooi bestaat uit spreeuwen en (gier)zwaluwen en ook insecten. Die vindt hij meestal op een open vlakte zoals heide of langs bosranden. Boomvalken broeden bij voorkeur hoog in een naaldboom, in oude nesten van bijvoorbeeld kraaien of duiven. De boomvalk is een laatbloeier en begint meestal pas in juni met het leggen van de 2 tot 4 eieren die vrijwel uitsluitend door het vrouwtje worden bebroed. De eieren komen na ca. 1 maand uit en na ongeveer 32 dagen zijn de jongen in staat om zelf te vliegen. Door de late broedtijd is er een rijk aanbod van jonge vogels om als voedsel te dienen voor de kuikens van boomvalk. Zo'n 45 dagen na het uitvliegen kunnen ze zelfstandig jagen. Net als de torenvalk is dit een zeer ranke valk. Zijn vliegbeeld en ook de wangtekening lijkt enigszins op dat van de grotere slechtvalk. De boomvalk is echter aanmerkelijk kleiner en heeft een veel langere staart dan de slechtvalk. Het mannetje en vrouwtje zijn beiden vrijwel gelijk gekleurd, alleen is het vrouwtje iets groter. Mede doordat de ouders tijdens de vlucht een prooi aan de jongen overdragen, doen deze dan al veel vliegervaringen op. Boomvalken leggen tijdens de trek wel meer dan 8000 km af op hun reis naar zuidelijk Afrika. Zoals bij de meeste roofvogels, overleeft meer dan 50% van de jonge boomvalken het eerste levensjaar niet. Bedreigd of niet? In een aantal bos- en heidegebieden, zoals in Drenthe, de Veluwe en andere gebieden op de zandgronden, doet de bomvalk het op dit moment erg slecht. De vermoedelijke oorzaak is onder andere een jarenlange intensieve jacht door haviken op jonge bomvalken. In agrarische gebieden lijkt de Boomvalk het beter te doen.
De torenvalk (Falco tinnunculus) De torenvalk is van de valken de meest voorkomende algemene roofvogel van Nederland. Hij staat bekend om het ‘bidden’, dat is stil in de lucht hangen en speuren naar prooi. Ze hangen minutenlang klapwiekend stil in de lucht, terwijl ze speuren of er een muis of een ander klein dier rondloopt. Als hij hangt te bidden dan beweegt alles behalve zijn kop. Zien ze een prooi dan storten ze zich er bovenop. Hij is veel boven bermen te zien. Hij eet vooral muizen, wormen en insecten. Hij vangt er gemiddeld zo’n 3 á 4 per dag. De spanwijdte van zijn vleugels is 68-82 cm. De torenvalk is als valk feitelijk een soort uitzondering aangezien dit een echte muizenjager is en slechts bij uitzondering een vogel vangt. Volwassen vogels houden het hele jaar hun territorium aan, vooral het mannetje. Alle soorten valken jagen overdag op levende prooien. Torenvalken grijpen hun prooi op de grond. Daar zijn ze dan ook echt voor gebouwd. Het voorste deel van hun lijf is het zwaarst, zodat ze makkelijk kunnen duiken. Ze zijn bijzonder wendbaar en ze kunnen hun snelheid plotseling enorm opvoeren. De vrouwtjes zijn altijd wat groter dan de mannetjes. De torenvalk heeft ook braakballen maar verteerd zijn voedsel zo goed dat het moeilijk is om uit te pluizen wat de prooi was. Het verschil tussen het vrouwtje en mannetje is duidelijk te zien, het vrouwtje heeft een gehele bruine kleur en het mannetje heeft een grijs blauwe kop en staart. Ze komen over de hele wereld voor. Torenvalken maken geen eigen nest. Ze gebruiken oude nesten van andere vogels of beschutte plekjes. Dat kunnen holtes in bomen, rotswanden, torens enz. zijn. Ze stellen geen grote eisen. Alleen moeten ze hun nest gemakkelijk vliegend kunnen bereiken. Ook maken ze graag gebruik van nestkasten die door boeren en fruittelers en vogelwerkgroepen geplaatst worden. De opzet van fruittelers en boeren is dat er gejaagd wordt op de muizen en spreeuwen die hun gewassen en bomen vernielen. Het vrouwtje legt 5 tot 6 bruingevlekte eieren. Dit gebeurt in de laatste weken van april. Om de 2 dagen wordt er 1 ei gelegd. Het wijfje broedt hoofdzakelijk. Het mannetje draagt dan voedsel aan. Na een broedtijd van ongeveer 1 maand komen de jongen uit. Ze zijn dan erg hulpeloos en kunnen eigenlijk nog niets. Torenvalkbaby’s zijn nestblijvers. Dat wil zeggen dat ze na de geboorte nog lange tijd op het nest blijven om sterker en groter te worden. Doordat de eieren met tussenpozen worden gelegd, worden de jongen ook met tussenpozen geboren. Het eerste jong is dus al flink gegroeid als de laatste tevoorschijn komt.
De Wespendief (Pernis apivorus) De wespendief is een vogel die snel voor een buizerd aangezien wordt. Dit niet alleen in de vlucht, maar ook door zijn roep. De wespendief is het best van de buizerd te onderscheiden door de langere staart met drie brede dwarsbanden, de smallere vleugels en de lange hals. De kop van het mannetje is enigszins grijs van kleur. De spanwijdte van de vleugels zit rond de 130 cm. Grote insecten zoals bijen, wespen en hommels, maar ook hun larven vormen het belangrijkste voedsel van de wespendief. Een wespendief is vooral dol op de larven van wespen en graaft met zijn poten de wespennesten uit. Zijn dikke verenpak beschermt hem tegen wespensteken. Het neusgat van de wespendief is spleetvormig, zodat de wespendief niet zo snel zand in het neusgat krijgt tijdens het uitgraven van wespennesten. Het zoeken en uitgraven van wespennesten neemt veel tijd in beslag. Bij voedselschaarste tijdens perioden met slecht weer jaagt de vogel ook op ook andere insecten (kevers, krekels), jonge vogels, muizen, kikkers en hagedissen De wespendief is een schuwe vogel die zich maar zelden laat zien of horen. De vogel verraad zijn aanwezigheid in een gebied vaak door de restanten van uitgegraven wespennesten. De wespendief broedt in vrijwel geheel Europa, maar trekt in de winter naar tropisch Afrika. Er broeden zo’n 700 paar wespendieven in Nederland. De meeste broedgevallen worden gewoonlijk op de Veluwe en de nabijgelegen Utrechtse Heuvelrug vastgesteld. Wespendieven worden nog altijd beschouwd als een mysterieuze, geheimzinnige en zeldzame vogel. Ze komen pas laat op de broedplaats terug, in april tot en met augustus is hij in onze bossen. Het nest is in de meeste gevallen in een naaldboom en is voorzien van verse bladeren en takjes van naaldbomen. De wespendief is de enige roofvogelsoort die uitbundig loof op de nest aanbrengt. Hun nesten vallen in het zomerse bos nauwelijks op en door hun weinig opvallend geluid of zwijgzaamheid wordt hun voorkomen vaak onderschat. De broedtijd loopt van half mei tot half juni. En meestal worden er 2 eieren in de nest gelegd, waar dan 34 dagen op gebroed word. En de jongen zitten dan nog 42 dagen op de nest.
De zeearend (Haliaeetus leucocephalus) Een grootste roofvogel is de zeearend, met een spanwijdte van 220-250cm! Ook wel ‘vliegende deur’ genoemd. Buiten zijn enorme spanwijdte vallen zijn grote gele snavel, de diep gevingerde vleugels en zijn witte staart op. Jonge exemplaren hebben die witte staart overigens niet. De zeearend breidt de laatste jaren zijn broedgebied vanuit Duitsland, Polen en Zweden in westelijke richting uit. De arend leeft bij voorkeur in een uitgestrekt, waterrijk gebied. Zeearenden verblijven jaarrond bij hun broedgebied. De lengte van een volwassen exemplaar bedraagt 70 tot 90 cm met een gewicht tot 7,5 kg. Een zeearend kan tot 20 jaar oud worden. De vogel vliegt vaak laag over het water en houdt in de zweefvlucht beide vleugels horizontaal. Het zijn sociaal levende dieren zonder territorium en kunnen rustig naast elkaar broeden. De zeearend bouwt van takken een groot nest in de top van een boom, maar soms ook op de rotsen. Het voedsel bestaat uit vogels zoals meerkoeten, eenden, ganzen en verder vis, kleine zoogdieren, aas en voedsel dat ze roven van andere roofvogels. Ze grijpen vissen en watervogels met hun krachtige klauwen en voeren ze door de lucht af. Van oorsprong kwam de zeearend in geheel Europa voor, maar vooral in Midden- en ZuidEuropa is de soort verdwenen. Afschot door mensen, eierroof, verwoesting van biotopen en overvloedig gebruik van chemische middelen in de landbouw, zorgden na de Tweede Wereldoorlog voor een neerwaartse spiraal. De laatste vijftien jaar maakt het aantal zeearenden in heel Europa een spectaculaire groei door. Lange tijd werd niet voor mogelijk gehouden dat de zeearend, de grootste arend van Europa, in een dicht bevolkt gebied als Nederland zou kunnen broeden. Maar de laatste jaren laat de zeearend zich steeds vaker in Nederland zien en heeft al een aantal keren gebroed in de Oostvaardersplassen nabij Lelystad. Ook in het Lauwersmeer, de Biesbosch, de Veluwse Randmeren en langs de IJsselmeerkust worden steeds meer zeearenden waargenomen. Door de toename van het aantal zeearenden hebben de ornithologen hun kennis van de vogel trouwens flink moeten bijstellen. Zo is het klassieke beeld van de zeearendbiotoop, te weten een dunbevolkt, uitgestrekt gebied met meren en grote bossen, niet juist gebleken. Er zijn nesten gevonden in bossen van slechts enkele tientallen hectares. Bovendien zijn er horsten aangetroffen in relatief jonge bossen, bijvoorbeeld populierenbossen van slechts veertig jaar oud. Er zijn arenden die zeer dicht in de buurt van menselijk bebouwing durven broeden.
De Kiekendief (Circinae) Een vogel die je nog wel eens enkele meters boven de weilanden kunt zien vliegen is de kiekendief. Hij pikt namelijk zo af en toe een kuikentje van een weidevogel en een ander woord voor kuiken is kieken. De vogel is in de vlucht te herkennen aan de schuin opgeheven vleugels, waardoor een V-vorm ontstaat. Er zijn drie soorten kiekendieven in Nederland. De bruine kiekendief, die het meest voorkomt en de zeldzame grauwe- en blauwe kiekendief. Kiekendieven broeden op de grond en zijn de enige roofvogels die in een geheel open gebied kunnen leven en niet afhankelijk zijn van bomen. Ze foerageren tot ver in de omtrek van hun nest en kunnen op veel plaatsen worden gezien. Zijn spanwijdte ligt tussen de 100 en140 cm. Grauwe kiekendief (Circus pygargus) De grauwe kiekendief is een broedvogel die overwintert in Afrika, ten zuiden van de Sahel. De grauwe kiekendieven komen vanaf half april aan in hun broedgebied in Nederland. Aan het eind van het broedseizoen vertrekken de vogels weer naar het overwinteringgebied. Met het verdwijnen van de ruigte uit ons cultuur landschap, zoals uitgestrekte heidevelden, verdween ook de grauwe kiekendief. In 35 jaar van 150 broedparen tot beduidend minder dan tien. Toen flinke stukken akkerland braak werden gelegd vanwege een overschot aan graan, kwamen daar de muizenpopulaties tot bloei. Met als gevolg een enorm herstel van de grauwe kiekendief. In Groningen werden tientallen nesten geteld. Bruine kiekendief (Circus aeruginosus) De bruine kiekendief leeft voornamelijk in uitgestrekte moerassen, maar door het verdwijnen van veel van deze gebieden is de vogel de laatste eeuw sterk in aantal achteruit gegaan. In Nederland broeden ongeveer 1400 paren bruine kiekendieven. Het grootste deel hiervan broedt in de lage delen van Nederland. Over het algemeen lijkt het de bruine kiekendief goed te gaan. De bruine kiekendief is een echte rietvogel. De bruine kiekendief jaagt voornamelijk op prooien als kleine zoogdieren, vogels en amfibieën, waarbij de vogel zich vanuit een stootduik bovenop de prooi stort. De kiekendief is in de vlucht te herkennen doordat de vogel met plotselinge wendingen laag over het land zweeft.
Blauwe kiekendief (Circus cyaneus) De blauwe kiekendief is een schaarse broedvogel in Nederland. Met een handjevol broedparen op de waddeneilanden en in de Oostvaardersplassen houdt het op. De populatie is de laatste eeuw sterk in aantal achteruit gegaan, onder andere door het verdwijnen van geschikte leefgebieden, maar ook doordat de vogel vaak broedt in weiden, waarbij regelmatig eieren en jongen verloren gaan als het gras wordt gemaaid. Hoofdprooi is het konijn, maar zangvogels, amfibieën en muizen zijn ook belangrijk. In de winter komen Scandinavische blauwe kiekendieven Nederland binnen om te overwinteren. Zij jagen hier dan op veldmuizen. De blauwe kiekendief een langzaam vliegende, maar behendige zweefvlieger. Er zijn nog zo’n 100 broedparen in Nederland.
De Rode wouw (Milvus milvus) De rode wouw is ongeveer zo groot als een buizerd. De staart van deze roofvogel is lang en diep gevorkt en onderaan elke vleugel zit een grote witte vlek, wat hem tijdens de vlucht onmiskenbaar maakt. Het vrouwtje is groter dan het mannetje. Rode wouwen gaan een huwelijksband voor het leven aan. Ze bouwen meestal boven in een boom een nest van ongeveer een meter in doorsnede. De vogels zijn in de broedtijd erg gevoelig voor verstoring. De vogel vliegt uitstekend en draait meestal langzaam rondjes, hoog boven zijn territorium. De Rode Wouw leeft in oude bossen, het liefst vlak bij water. Het voedsel bestaat uit kleine knaagdieren, vogels, vissen, kikkers, maar kan ook prooien van andere roofvogels afpakken. Daarnaast is de rode wouw een aaseter. Spanwijdte van 160 cm, met een gewicht tot 1.6 kilo en wordt ongeveer 65 cm groot. De rode wouw heeft een voorkeur voor halfopen landschappen, waar in landbouw-gebieden kan worden gejaagd en in kleine bossen kan worden gebroed. De rode wouw overwintert voornamelijk in zuid Europa en noord Afrika. In Nederland is de rode wouw vooral een regelmatige doortrekker in kleine aantallen in het voor- en najaar. De soort is echter ook een onregelmatige broedvogel. Samen met de zwarte wouw is de rode wouw de enige in Nederland voorkomende roofvogel met een gevorkte staart. De staart van de rode wouw is duidelijk dieper gevorkt dan de staart van de zwarte wouw. De totale wereld populatie omvat ongeveer 18.000 paar. Verreweg de grootste populatie, ongeveer 10.000 paar, bevindt zich in Duitsland. De wouw is erg flexibel in zijn manier van jagen. De jachtstrategie is moeilijk in een paar woorden te vangen, of het zou al met het ène woord opportunistisch moeten zijn. Zij bedienen zich van verschillende tactieken, al naar gelang de situatie. Geduldig zoeken en wachten, of rondvliegen en prooien bij toeval opjagen. Een korte of langere duikvlucht, of een verrassingsaanval. De prooi kan op de grond of in de lucht gegrepen worden. De wouwen beschikken dus over meerdere aanvalstechnieken. Bijzonderheid is dat de rode wouw ook ‘hangt te bidden’ net als de torenvalk..
Zwarte wouw (Milvus migrans) De zwarte wouw is een trekvogel, die van maart tot september te zien is. De zwarte wouw doet Nederland slechts zelden aan en dan alleen nog als doortrekker. De vogel is zeer wijd verspreid en broedt in grote delen van Europa en Azië. In de winter trekken de Europese vogels naar Afrika. In de vlucht is het belangrijkste kenmerk van de zwarte wouw de licht gevorkte staart. Van alle in Nederland voorkomende roofvogels hebben alleen de zwarte en de rode wouw een gevorkte staart. De staart van de zwarte wouw is minder sterker gevorkt dan die van de rode wouw. Het belangrijkste voedsel bestaat uit zoogdieren, vogels en vis, maar ook aas wordt gegeten. Hij leeft hoofdzakelijk van dode en zieke vissen, maar ook gewonde vogels en kleine zoogdieren (verkeersslachtoffers) behoren tot zijn prooi. De gevangen prooien worden aan de klauwen weggedragen en tijdens te vlucht gegeten. De zwarte wouw wordt vaak cirkelend boven meren gezien, waar de vogel jaagt op vis.
De zwarte wouw is echter ook een zeer onregelmatige broedvogel. De vogel is zeer wijd verspreid en broedt in grote delen van Europa en Azië. In de winter trekken de Europese vogels naar Afrika. De zwarte wouw is iets kleiner dan de rode wouw; ook een lange staart, maar minder sterk gevorkt. In de vlucht aan de onderzijde veel donkerder dan de rode wouw en zonder duidelijk contrast. Zoekt meestal zeilend en fladderend de oever af.
Het nest wordt gebouwd in hoge naald- en loofbomen. Legtijd midden april tot midden mei. De zwarte wouw heeft eén legsel. De twee tot drie witte tot groenige eieren worden voornamelijk door het vrouwtje bebroed gedurende 26-38 dagen. Het mannetje zorgt voor het voedsel. Na 45 dagen zijn de jongen in staat om te vliegen. De jongen zijn lichter en bruiner van kleur en de witte centrale band op de vleugel is breder. De buik is witter met duidelijk zichtbare strepen en de staart is donkerder bruin.
