Utilisatierapport 2007

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2007

Technologiestichting STW

Utilisatierapport 2007

2


3


Inhoud pagina

Voorwoord

05

01:

Resultaten uit STW-onderzoek

07

Arbeidsmarkt STW-promovendi

09

Utilisatiescores: 10 jaar na start van het project

09

Relatie tussen utilisatie en wetenschappelijke output en impact

09

02:

03:

04: 05:

06:

Statistiek

27

Samenvatting cijfers

29

Twee momenten van evaluatie

31

De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie

31

Projecten gestart in 1996

33


33

STW-projecten 1996

35

Indeling projecten

35

Projecten per instelling

37

Lijst gebruikers bij STW-projecten 1996

83

STW-projecten 2001

89

Indeling projecten

89

Projecten per instelling

89

Lijst gebruikers bij STW-projecten 2001

Lijst van afkortingen

127 130

Interviews _ _ dr. René Peschar en ing. Jan van Mechelen _ 03794

28

Er is nog een wereld te winnen _ _ prof.dr. Guus Berkhout _ 02851

36

“Geld verdienen aan een betere toekomst” _ _ dr. Ypke van Oosterhout _ 03949

58

De weg naar registratie van een medicijn is lang _ _ prof.dr. Fred Steennis _ 05475

94

Gemotiveerd op het emotionele af _ _ prof.dr.ir. Ton van der Steen _ 05442

104

“Alle schakels moeten functioneren om succesvol te opereren” _ _ prof.dr. Wim Albers _ 05422 “Pas op voor de staarten van de verdeling”

112

5

Voorwoord / Utilisatierapport 2007

Voorwoord

6

Voorwoord / Utilisatierapport 2007

7

Resultaten uit STW-onderzoek / Utilisatierapport STW 2007

01 : Resultaten uit STW-onderzoek Arbeidsmarkt STW-promovendi

09


10

Relatie tussen utilisatie en wetenschappelijke output en impact

11

8


9


Het succes van utilisatie hangt samen met de

figuur 1

Land van afkomst van promovendi uit 2004, 2005 en 2006

mensen die de doorbraken in het onderzoek bereiken en de utilisatie bevorderen. Het is daarom dat STW een onderzoek heeft gedaan

1%

naar de arbeidsmarkt van onderzoekers die

2% 9%

op STW-gefinancierd onderzoek zijn gepromoveerd in de jaren 2004, 2005, 2006. Van

Zuid en Midden Amerik a Afrik a andere Europese landen (geen E U)

6 0% Nederland

283 STW-promovendi werden de gegevens verzameld.

14% Azië

Arbeidsmarkt STW promovendi Nationaliteit Onder de STW-promovendi waren 32 natio-

14% E U-landen

naliteiten vertegenwoordigd. Ongeveer 40% van alle promovendi was afkomstig uit het buitenland. De herkomst van de promovendi is globaal geordend in figuur 1. Relatief veel promovendi waren afkomstig uit Roemenië,

figuur 2

Verdeling man/vrouw van totaal aantal promovendi

landen die behoorden tot het voormalige Joegoslavië. De drie technische universiteiten en de universiteit van Amsterdam waren koploper met betrekking tot het percentage buitenlandse promovendi (TUD: 61,2%; UT: 51,6%; UvA: 53,8%; TU/e: 44,7%). Deze cijfers bevestigen het beeld dat wetenschap een zeer internationale wereld is, maar

v erd eli n g man /vro uw (in %)

China, India, Indonesië, Rusland en de

bovendien dat het Nederlandse kennis- en innovatiesysteem ook voor een groot deel drijft

90 80 70 60 50 40 30 20

op toptalenten afkomstig uit het buitenland.

10 0

Man/vrouw verhouding Van de STW-promovendi is 23% vrouw en

alle promovendi

77% man (figuur 2)). Van het aantal promo-

nederlandse promovendi

herkomst buitenland

vendi van Nederlandse herkomst was 17% vrouw; onder promovendi van buitenlandse

man

figuur 3

vrouw

Waar werken STW-promovendi?

De toestroom van vrouwelijke promovendi uit het buitenland is relatief bijna twee keer zo hoog als die in Nederland. Dit bevestigt de analyse dat er in Nederland relatief weinig vrouwen in de technische wetenschappen naar promotiebanen doorstromen. Werkkring Uit de beschikbare cijfers is gebleken dat binnen een periode van 2-3 jaar na hun promotie meer dan 80% van de promovendi nog steeds werkt in research & development, engineering of productdesign. Ongeveer 2% van de STW-promovendi is werkloos op

percen tage van aantal p romovend i (in %)

herkomst was dat circa 31%. (zie figuur 2). 60

50

40

30

20

10

0 herkomst nederland

herkomst buitenland

moment van de meting (voorjaar 2007). Ongeveer 78% van alle promovendi in 2004,

wer kkr ing ned er land

wer kkr ing b u itenland


2005 en 2006 is in Nederland blijven werken

figuur 4

Waar blijven de promovendi in Nederland?

(zie figuur 3). Uit figuur 3 blijkt dat circa 75% van de Nederlandse promovendi en circa 51% van alle promovendi afkomstig uit het buitenland nog steeds in Nederland werkt Van de promovendi uit 2004, 2005, 2006 die in Nederland blijven werken vindt circa 40% een baan bij het bedrijfsleven (zie figuur 4). Zo’n 39% blijft bij de universiteiten werken,

pe r c e nt a ge v a n p ro mo v endi ( i n % )

10

25

20

15

10

5

circa 8% gaat bij een andere kennisinstelling werken (TNO, kennisinstituut) en 10% gaat 0

werken bij een ziekenhuis of een medisch

universiteiten

centrum. Bedrijven zoals Philips en NXP wor-

MKB

bedrijf >25 0

medisch centrum

kennisinstellingen

overig

den frequent werkgever van STW-promovendi in Nederland (totaal circa 9% van alle promovendi). Bij het MKB (inclusief technostarters) werken circa 21% van de STW-promovendi in Nederland.

h er ko mst b u itenland


STW heeft 425 projecten die

h er ko mst nederland

Zoals in bovenstaande tabel gelezen kan worden zijn er relatief veel projecten die wel

gestart zijn in de jaren 1992 tot en met 1996

een aanwijsbaar product hebben gegenereerd

Conclusie

zowel na 5 en na 10 jaar geanalyseerd op

maar geen inkomsten. Daar is een aantal

Uit deze cijfers blijkt dat via het STW-gefinan-

hun utilisatiescores. De systematiek voor het

verklaringen voor:

cierde onderzoek hoog en goed opgeleide

toekennen van utilisatiescores wordt beschre-

_ Een groot aantal projecten richt zich op

mensen naar Nederland gehaald kunnen

ven op pagina 17. Voor alle projecten wordt

een toepassing waarin niet direct een

worden. Via de netwerken van hoogleraren

gescoord op de mate waarin a) gebruikers

economisch rendement is te behalen.

wordt vaak al vroegtijdig geanticipeerd op de

betrokken zijn, b) producten of technologieën

Denk bijvoorbeeld aan: projecten ten

behoefte aan excellente promovendi. Het blijkt

zijn ontwikkeld en c) de mate waarin het

behoeve van een beter natuurbeheer,

dat een relatief groot aantal van de buitenland-

onderzoek heeft geleid tot inkomsten voor

projecten ter vermindering van het gebruik

se promovendi ook in Nederland werk vindt.

het onderzoek.

van gewasbeschermingsmiddelen. _ De doorlooptijd om van een product en/of

Het is vanzelfsprekend zinvol om ook nog eens

technologie naar marktintroductie te komen

na een langere tijd na afloop van de promotie

Over een groot aantal projecten heeft STW

te bekijken of dat een blijvend effect is. STW-

statistieken verzameld van de meeste gestelde

is soms langer dan 10 jaar. Denk bijvoor-

promovendi vinden in gelijke mate zowel hun

vragen (tabel 1).

beeld aan de ontwikkeling van het materiaal Glare zoals dat in de Airbus 380 wordt

weg bij bedrijven als de universiteiten. Dit is

gebruikt.

gezien de werkwijze van STW niet verrassend.

Ook de cijfers van de individuele projecten

Een punt van zorg blijft de instroom van vrou-

die in dit utilisatierapport beschreven worden,

wen – vooral in Nederland – in de technische

komen overeen met bovenstaande meerjaren

door het bedrijfsleven niet opgepikt omdat

wetenschappen.

statistieken.

de druk om te innoveren te laag is. Hiervan

_ Een aantal superieure technologieën wordt

zijn een aantal voorbeelden bekend. tabel 1

Analyse van utilisatiescores van 425 projecten, geanalyseerd 10 jaar na de start

_ De marktomstandigheden kunnen voor een nieuwe product of technologie verkeerd

percentage van de projecten (n=425) Hoeveel procent van de projecten kan bogen op maximale betrokkenheid van een of meerdere gebruikers?

25%

Hoeveel procent van de projecten kan bogen op een aanwijsbaar product, waarmee de gebruiker aan de slag kan?

43%

Hoeveel procent van de projecten kan/kon bogen op een beduidende en of gestage stroom inkomsten?

8%

Hoeveel procent van de projecten haalt de maximale utilisatiescore op alle drie BPI (Betrokkenheid, Product, Inkomsten) parameters?

5%

geschat zijn of de omstandigheden zijn veranderd. Soms is de introductie van een nieuwe technologie voor de gebruiker onvoldoende aantrekkelijk of te complex. Een voorbeeld hiervan is een dubbele klapschaats voor schaatsers. _ De technologie blijkt niet de prestaties te kunnen behalen op grote schaal (reproduceerbaar en herhaalbaar), die op pilot niveau wellicht wel behaald konden worden.

11


Relatie tussen utilisatie en wetenschap-

figuur 5

Publicaties in Web of Science

Op dit moment

wordt een onderzoek uitgevoerd rondom eventuele relaties tussen wetenschappelijke output, citaties en de utilisatiescores van STW-projecten. Uit de evaluatie van STW (zie jaarverslag 2006) weten we dat STWprojecten met een relatief hoge wetenschappelijke output vaak ook relatief meer vervolgsamenwerking (contractonderzoek ) tussen gebruikers en onderzoeker genereerden. Op basis van publicaties opgenomen in publieke databanken zoals Web of Science

45

h i -i n d e x (fa c to r o m i m p a c t te m e te n )

pelijke output en impact

40

ssm

35

s pinoza overig

30 25 20 15 10 5

konden we voor 221 projecten in ieder geval 0

geen relatie vaststellen tussen de utilisatie-

0

scores, zoals STW sinds jaar en dag gebruikt,

1 00

200

3 00

en de output of citaties van STW-promovendi.

4 00

5 00

public at ie s in we b of s c i ence

Een nauwkeurige analyse is echter noodzakelijk, mede omdat lang niet alle publicaties

figuur 6

STW-projectleiders en het aantal patenten

opgenomen zijn in deze databanken. Bovendien dient nog nauwkeuriger naar het onderscheid tussen de verschillende technologieterreinen gekeken te worden. Overigens blijken aantallen publicaties, het aantal citaties per artikel en de impactfactor uitgedrukt in de zogenaamde hirsch-index1 van de STW-promovendi in hoge mate onderling gecorreleerd (>0,78). Zoals uit figuur 00 blijkt er nauwelijks een relatie te

aan t al pat e n t e n ( e s pac e n e t )

van verschillende wetenschapsterreinen 45 40

ssm

35

s pinoza overig

30 25 20 15 10 5

zijn tussen de mate waarin STW-projectleiders patenten hebben gegenereerd in hun carrière en de zogenaamde Hirsch (h)-index. Dat betekent dat ... Nadrukkelijk dient te worden opgemerkt dat aan het meten van een hirsch-index nadelen zitten. Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen de verschillende vakgebieden en dat is in figuur 5 en 6 niet gemaakt. STW zal hier in de toekomst nader aandacht aan geven.

0 0

10

20

30

40

50

h- in de x (we b of s c ience)

13

Statistiek / Utilisatierapport 2007

02 : Statistiek Samenvatting cijfers

15


17

De projecten van start gegaan in 1996 en 2001

17

De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie

17


19


19

14


15


Samenvatting cijfers

De cijfers geven

inzicht in de situatie direct na beëindiging van een project. Het ontwikkelingstraject moet

tabel 2

dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel

Projecten gestart in 1997 tot en met 2001 hebben (5 jaar na de start) tot en met 2006 het volgende opgeleverd:

goed denkbaar dat de inkomsten de komende jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 2). 1997

1996

Van de projecten die in 1996 zijn

gestart, heeft tot nu toe 67 procent geleid tot een actieve relatie met een of meer gebruikers (figuur 11 op pagina 19), 74,1 procent

aantal

overeenkomst

octrooi

99

57

23

2,86 5,6

1998

95

65

32

1999

94

59

26

4,8

2000

91

82

45

7

2001

66

68

33

5

heeft een concreet product opgeleverd en 29,4 procent heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd. figuur 7

Aantal gestarte projecten

figuur 8

Aantal overeenkomsten

Van de projecten die gestart zijn in 1996 hebben er 48 een vervolgonderzoek gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. 2001

65,2 Procent van de projecten die in

2001 zijn gestart, heeft tot nu toe geleid tot een actieve relatie met een of meer gebruikers (figuur 12 op pagina 19). 78,8 Procent heeft een concreet product opgeleverd, en 31,8 procent heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd. Voor deze projecten die onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen nog te vroeg om van uitgekristalliseerde kennisexploitatie te spreken. Van de projecten die gestart zijn in 2001 hebben er 21 een vervolgonderzoek gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. De figuren 13 en 14 geven de BPI-code die de projecten uit 1996 en 2001 hebben gekregen weer. Een uitleg van deze figuren treft u aan op pagina 18 en 20.

inkomsten (in M€)

16


tabel 3

Inkomsten van projecten gestart in 1992 tot en met 1996 hebben (5 en 10 jaar na de start) tot en met 2005 het volgende opgeleverd:

inkomsten na 5 jaar (in M€)

inkomsten na 10 jaar (in M€)

1992

1,8

2,1

1993

3,2

3,2

1994

2,5

4,6

1995

3,2

3,6

1996

5,0

6,1

figuur 9

Aantal octrooien

figuur 10

Inkomsten

17



De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie

Om een beeld te geven van de resultaten

Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de

van een onderzoeksproject, heeft STW

mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan

in de afgelopen jaren een meetmethode

een verbeterde procesbeschrijving voor een

geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie –

grote tijdsspanne tussen de start van een

gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn,

meer of minder onafhankelijke – variabe-

project en het moment waarop de resultaten

zonder dat er sprake is van een concreet

len om de utilisatie te kunnen kwantifice-

daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat

product. Anderzijds kan de realisatie van een

ren, te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en

leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste

daadwerkelijk product (gebaseerd op een

‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen

deel van dit lange traject, namelijk bij de

werkend prototype) worden afgebroken omdat

is onderverdeeld in een oplopende vier-

onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes

markteconomische aspecten een rol spelen.

puntswaardering (0, A, B, en C). De defini-

jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien

Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de

ties van deze classificering zijn:

wij, enige tijd na afloop van het onderzoek,

verschillende projecten, wordt nagegaan door

terug op destijds gestarte STW-projecten.

(telefonische) enquêtering van onderzoekers,

Voor deze evaluatie worden twee momenten

projectleiders of gebruikers, die bij het des-

De mate waarin één (of meerdere) gebrui-

gekozen; direct na afloop van een project, de

betreffende project waren betrokken. Mocht

kers bij het onderzoek zijn betrokken:

interimrapportage (in dit rapport de projecten

dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar

die in 2001 van start gingen), en vijf jaar later

ander beschikbaar bronnenmateriaal.

De projecten van start gegaan in 1996 en 2001

In het algemeen zit er een

een eindrapportage, het utilisatierapport (hier

Betrokkenheid

0: het project is mislukt; omdat de uitkomsten irrelevant zijn voor een gebruiker;

de projecten die in 1996 van start gingen). A: er is enige belangstelling van de gebruikers In de Interimrapportage (over de projecten

geweest, door deelname in een gebruikers-

uit 2001) worden dus de projecten bekeken

commissie;

die zes jaar geleden van start zijn gegaan en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen

B: de gebruikers participeren actief. Een even-

dat een gebruiker verder wil gaan met de

tueel geleverde bijdrage is klein – in de vorm

resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak

van geld, materialen en dergelijke;

in aansluiting op de onderzoeksfase nog een ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit

C: op niet mis te verstane wijze participeert

kan bestaan uit de markt onderzoeken, een

de gebruiker in het project. Er is omvangrijke

productielijn opzetten en dergelijke, kortom

steun gegeven en vaak is er een contract met

alles wat nodig is om te komen tot een com-

betrekking tot de samenwerking gesloten.

mercieel ‘product’. Product In de Utilisatierapportage (over de projecten

In hoeverre zijn de doelstellingen van het

die in 1996 van start gingen) is tien tot elf jaar

onderzoek gehaald, en is er een aanwijs-

na de start van universitair onderzoek al een

baar ‘product’:

veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig – inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toe-

0: het project is in het onderzoeksstadium mis-

passing en commercialisering. In dit rapport

lukt, of het onderzoek is voortijdig afgesloten;

worden daarom ook die projecten bekeken die in 1996 van start zijn gegaan en waarover

A: Er is geen concreet product. Er is meer

nu een min of meer afgerond oordeel gegeven

onderzoek nodig om een bruikbaar product

kan worden met betrekking tot de utilisatie.

te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al wel getrokken, maar een en ander moet nog worden geverifieerd. We zijn nog in de fase van ‘basic technology’. De voornaamste vorm van output is tot op dit moment de wetenschappelijke publicatie; B: een voorlopig model, een principe of een conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar. Verificatie en verfijning is nog wel nodig voordat van een eindproduct kan worden gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks-

18


product (nog) niet geheel zelfstandig gebrui-

De meest geslaagde projecten vallen uiteraard

ken;

in de categorie CCC. Maar een succesvol project met een grote betrokkenheid van een

C: er ligt een aanwijsbaar product, bijvoor-

gebruiker in de non-profit sector én met een

beeld in de vorm van software, een werkend

concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld

prototype, een proces-omschrijving, een

milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge

octrooi, kortom een min of meer afgerond

klasse ingedeeld (CCA). Een project dat

concept, waarmee de gebruiker zelfstandig

heeft geresulteerd in een product, maar geen

aan de slag kan gaan.

afnemers vindt komt in een lage categorie terecht, bijvoorbeeld ACA.

Inkomsten Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten

Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is

voor STW en/of de onderzoeksgroep:

van fundamenteel-strategisch onderzoek, (de zogenaamde ‘basic technology’) voor de

0: omdat het project wetenschappelijk misluk-

gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijs-

te, of omdat er geen gebruiker gevonden kon

baar product, maar bedrijven hebben er soms

worden, zijn er geen inkomsten op dit project

(veel) geld voor over om deze basiskennis

geweest en zijn die in de toekomst niet te

te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen

verwachten;

(klasse CAC).

A: er zijn nog geen inkomsten op het project.

Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in

Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan

de klasse AAA. Projecten die op bepaalde

het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen

aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een

revenuen uit de exploitatie van de kennis.

0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000)

Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten; B: incidenteel is of wordt (een deel van) de

Inkomsten (toelichting)

kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier

Hieronder verstaat STW alle gelden en

ook bestaan uit het feit dat het resultaat

bijdragen in natura die op basis van een

‘waardevol’ is voor de samenleving;

STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject, dus zowel van voor het project

C: er is een beduidende, gestage of grote stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op dat een dergelijke stroom de eerstvolgende vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als er al principe-afspraken gemaakt zijn. Gebruik makend van de hierboven beschreven classificatie kunnen alle projecten in een 4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo een beter gedifferentieerd beeld van de uiteindelijke resultaten die de projecten na vijf respectievelijk tien jaar opleveren.

is gestart als tot na afloop van het project.

19



In 1996 gingen

figuur 11

Utilisatiegroepen 1996

112 projecten van start. In deze projecten betrokkenheid (%)

werd door STW 59,5 miljoen euro geïnvesteerd.

product (%)

inkomsten (%)

Bij deze projecten werden 73 overeenkomsten

0

0

met de gebruikers gesloten en 46 octrooien

A

33

25

68,8

aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag

B

36,6

32,1

22,3

van 6,1 miljoen euro genoteerd.

C

30,4

42

0,9

1,8

7,1

Figuur 11 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 13 (pagina 20) geeft de BPI-code weer, die de projecten hebben gekregen.

betrokkenheid

product

0

0

inkomsten

C A

A

C

0

B C

A

B B


In 2001 gingen

figuur 12

Utilisatiegroepen 2001

66 projecten van start. In deze projecten werd betrokkenheid (%)

door STW voor 36 miljoen euro geïnvesteerd.

product (%)

inkomsten (%)

Bij deze projecten werden 68 overeenkomsten

0

0

1,5

4,5

met de gebruikers gesloten en 33 octrooien

A

34,8

19,7

63,7

aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe)

B

45,5

45,5

22,7

een bedrag van 5 miljoen euro genoteerd.

C

19,7

33,3

9,1

Figuur 12 geeft de verdeling aan per utilisatiecode. De figuren geven aan hoeveel procent van de projecten een bepaalde score op de drie categorieën heeft gehaald. Figuur 14 (pagina 20) geeft de BPI-code, die de projecten hebben gekregen weer.

betrokkenheid

product

inkomsten

0

0

C

0

A A

C

B

C

B

B

A


figuur 13

Utilisatieprojecten gestart in 1996

product –––>

De verschillende categorieën worden in kleuren weergegeven. Een hoge score op de categorie Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur. Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur rood en voor een hoge score op Product is die kleur groen. Omdat de complete codes alle drie de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal een zwarte bol opleveren. Een project met een code CCC zal een witte bol opleveren. Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel projecten die betreffende code toegekend hebben gekregen. Zo geeft het praktisch donkerrode bolle tje onder aan dat er één project (1996) is met de BPI-code A00. De grote antracietkleurige bol (een niveau hoger en dieper) geeft aan dat er 11 (1996) en 5 (2001) projecten zijn met BPI-code AAA (‘basic technology’). De witte bol rechts achterin geeft aan dat er 3 (1996) en 2 (2001) projecten zijn met BPI-code CCC.

C <– ––

B

in ko m

A

st en

A 0

figuur 14

C

B b e t ro

kken

heid

–––>

Utilisatieprojecten gestart in 2001

product –––>

20

C <– ––

B

in ko m

A

C

st

B

en

A 0

kke b e t ro

nheid

–––>

21

STW-projecten 1996 / Utilisatierapport STW 2007

03 : STW-projecten 1996 A / universiteit van amsterdam

23

B / para universitaire instituten

33

D / technische universiteit delft

34

E / technische universiteit eindhoven

45

F / FOM-instituten

49

G / rijksuniversiteit groningen

49

L / universiteit leiden

52

M / universiteit maastricht

54

N / radboud universiteit nijmegen

54

R / erasmus universiteit rotterdam

62

T / universiteit twente

62

U / universiteit utrecht

67

V / vrije universiteit amsterdam

69

W / wageningen universiteit

72

Interviews _ _ dr. René Peschar en ing. Jan van Mechelen _ 03794

28

Er is nog een wereld te winnen _ _ prof.dr. Guus Berkhout _ 02851

36

“Geld verdienen aan een betere toekomst” _ _ dr. Ypke van Oosterhout _ 03949 De weg naar registratie van een medicijn is lang

58

22


23


Hieronder staan de gegevens die

komen:

titel: de titel van het project.

project: het projectnummer, deze cijfers vormen het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd.

BPI (zie voor verdere uitleg pagina 17 en 18): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld.

projectleider: naam van de projectleider.

toewijzing: de door STW aan dit project toegekende subsidie (in k€).

contracten en octrooien: soort overeenkomst welke met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.

/ universiteit van amsterdam

u op de projectpagina’s kunt tegen-

A

Uitleg projecten 1996

ROBUST CONTROL OF NONLINEAR SYSTEMS USING NEURAL NETWORKS

03595 AAA projectleider

Dr.ir. B.J.A. Kröse

totale toewijzing in k€

404,74

doelstelling De doelstelling van het project was na te gaan in hoeverre neurale netwerken toepasbaar gemaakt kunnen worden voor regeltechnische toepassingen. Er is uitgezocht hoe een getraind netwerk mathematische beschreven kan worden opdat de regelaar nog steeds met robuuste ontwerpmethoden bepaald kunnen worden. Er is een robuuste regelaar ontworpen voor een ‘laboraty-scale process’, gebruik makend van de binnen het project ontwikkelde technieken. Verder is onderzocht hoe reinforcement learning gebruikt kan worden om een neurale regelaar te trainen op basis van een evaluatie van de performance. In dit geval wordt de regelaar niet ontworpen, maar ontstaat door het trainen van het netwerk. Ook hier is de methode uitgetest in een ‘laboraty-scale process’ het navigeren van een mobiele robot.

inkomsten: op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in k€). Dit zijn alle gelden en bijdragen

resultaat na 5 jaar Methoden ter verkrijging van neurale regelaars voor niet-lineaire systemen.

in natura die op basis van een

resultaat na 5 jaar In 2001 is er een proefschrift opgele-

STW-project gegenereerd worden

verd over het gebruik van reinforcement leren voor het trainen van neurale netwerken. In de IAS groep aan de UvA zijn daarna verschillende projecten opgestart op het gebied van reinforcement leren, met name op het gebied van multi-agent systemen (robocup), waarin kennis uit het project gebruikt is. Wanneer utilisatie vertaald wordt naar het direct implementeren en toepassen van de ontwikkelde methoden binnen de gebruikersgroep dan is de utilisatie vrij beperkt. Dit is echter nooit de doelstelling geweest van het project: nieuwe technieken moesten worden bestudeerd op hun toepasbaarheid in de regeltechniek. Binnen dit project zijn de methodes ontwikkeld binnen de randcondities aangegeven door de gebruikersgroep, en uitgetest in laboratoria van de universiteiten. Het daadwerkelijke toepassen van de ontwikkelde methoden is overgelaten aan de gebruikers zelf. Hoogovens was erg geïnteresseerd in de resultaten van het project maar na een aantal overnames heeft deze geen groot research lab meer.

gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project.

doelstelling: een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek.

resultaten: een overzicht van de behaalde resultaten.

gebruiker(s): een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle projectnummers veranderd. De drie letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers onder de 10.000 wordt het nummer voorafgegaan door een 0.

gebruiker(s) NLR, Amsterdam / Corus Staal BV, IJmuiden / All Fours Neuraltech, Utrecht

24


OPTIMALIZATION, AUTOMIZATION, AND DEVELOPMENT TOWARDS CLINICAL APPLICABILITY OF THE MEASUREMENT OF RED CELL DEFORMABILITY

PREDICTABLE EXPRESSION OF TRANSGENES IN PLANTS AND ANIMALS

SURFACE EFFECTS IN LIQUIDCRYSTAL DEVICES: MICROSCOPIC ORIGINS OF MACROSCOPIC PROPERTIES

03629

03689

03714

A00

BCC

BAA

projectleider

Prof.dr. A.P. Otte totale toewijzing in k€ 816,64 contracten Samen erking: ADVANTA Seeds BV; Syngent a Seeds BV; Pharming Group NV; Licentie: ChromaGenics BV; Overdracht: Crucell Holland BV; ChromaGenics BV octrooien PCT.NL 99/ 00518 Werkwijze voor het detecteren van een DNAvolgorde... (I); NL.1010670 Werkwijze voor het detecteren van een DNA-volgorde... (II) inkomsten in k€ 355,00

projectleider

doelstelling Succesvolle genetische modificatie van dieren en planten wordt vaak gehinderd door het feit dat de geïntroduceerde genen in de gastheer niet, of niet in de juiste mate tot expressie komen. Doel van het onderzoek is het identificeren, testen en toepassen van DNA sequenties (‘boundary’ elementen) die de toegankelijkheid voor transcriptie reguleren van chromatine en het daarin opgeslagen DNA, met als uiteindelijk doel het gedrag van transgenen in planten en dieren meer voorspelbaar en betrouwbaar te maken.

doelstelling In het project zal met gebruikmaking van

projectleider k€

Prof.dr. G.J. Brakenhoff

totale toewijzing in

410,28

doelstelling De eerder ontwikkelde methode (optical trapping / ANS.2941) voor het meten van de vervormbaarheid van rode bloedcellen met optische pincetten verder te ontwikkelen, te automatiseren en te valideren. Individuele rode bloedcellen worden vervormd met de pincetten. De tijd nodig voor relaxatie na het verwijderen van de pincetten is de maat voor de vervormbaarheid van de cel. Een verminderde vervormbaarheid wordt geassocieerd met verschillende ziekten. resultaat na 5 jaar Op dit project is in totaal gedurende

twee jaar onderzoek verricht. Na twee jaar is het project stil gelegd. Pogingen om het project weer op te starten zijn niet gelukt. In 2001 is uiteindelijk besloten het project definitief te stoppen. In de twee eerste jaren is voornamelijk aandacht besteed aan het automatiseren van de methode. Het resultaat was dat de meting semi-automatisch is geworden en dat de beeldanalyse geïntegreerd en geautomatiseerd is. Met de validatie was een begin gemaakt.

resultaat na 5 jaar De doelen van het onderzoek zijn

grotendeels gerealiseerd. Op de methode om in een dierlijk systeem de activiteit van mogelijke boundary elementen te testen is door STW een octrooi aanvraag ingediend. Deze is overgedragen aan de firma Chromagenics BV, die door de projectleider werd opgericht. Er is ook een vergelijkbaar testsysteem in planten ontwikkeld en er is een aantal boundary elementen geïsoleerd die samen met de partners van Chromagenics zullen worden getest.

resultaat na 10 jaar Geen nieuwe gegevens bekend. gebruiker(s) Universitair Medisch Centrum Utrecht,

resultaat na 10 jaar In 2004 is Chromagenics overge-

Utrecht / Academisch Medisch Centrum Amsterdam, Amsterdam / Granulab International BV, Amersfoort / Centraal Lab. van de Bloedtransfusiedienst, Amsterdam / Sanquin Blood Supply Foundation, Amsterdam

nomen door Crucell. Conform de bepalingen in het licentiecontact met Chromagenics kon STW namens de instellingen aanspraak maken op een aanzienlijke vergoeding. Deze inkomsten zijn door STW verdeeld onder de deelnemende groepen van de UvA, VU, UU en Plant Research International.

Dr. B. Jérôme


390,24

een nieuwe optische techniek (second harmonic generation, SHG) de microscopische ordening van vloeibare kristallen (liquid crystals, LC) op oppervlakken worden bestudeerd. LC’s hebben de eigenschap dat zij door het oppervlak worden gericht. Deze oppervlakte- geïnduceerde oriëntatie vormt de basis van alle LC-toepassingen. Doel is een nieuwe experimentele opstelling te realiseren waarmee de sterkte van de binding (anchoring energy) van de orientatie aan het oppervlak en de kwaliteit (wetting properties) van het contact tussen de LC en het oppervlak kunnen worden gemeten. resultaat na 5 jaar Het project heeft een beter inzicht

opgeleverd in de oppervlakte-eigenschappen van LC’s, van belang voor Merck (als leverancier van LC-materialen) en Philips (als fabrikant van beeldschermen). In het bijzonder de studie van de conformatie van de gebruikte polymeer-oriëntatielagen, het gedrag van LC-mengsels, temperatuur-effekten en de invloed van oppervlakte-polarisatie zijn voor deze industriële partners van nut bij hun ontwikkelingsactiviteiten op het gebied van LC’s. De academische gebruikers toonden grote interesse in het gebruik van SHG voor de bestudering van dergelijke materiaalsystemen. Een vervolgonderzoek is ingebed in het project 04857 in samenwerking met KUN en Philips Research. resultaat na 10 jaar Geen nieuwe ontwikkelingen bekend. gebruiker(s) Philips Flat Panel Display, Eindhoven /

gebruiker(s) Pharming BV, Leiden / Syngenta Seeds BV,

Enkhuizen / ChromaGenics, Amsterdam / Limagrain Advanta Nederland BV, Rilland

Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem / Philips Research, Eindhoven / Merck, Darmstadt

25


METING OPTISCHE KWALITEIT OOGLENS

BIO-ENGINEERED SKIN SUBSTITUTES, DEVELOPMENT AND CLINICAL APPLICATION

MOLECULAR CHARACTERIZATION OF AVIRULENCE GENE 1 FROM FUSARIUM OXYSPORUM AND THE CORRESPONDING RESISTANCE GENE I-1 FROM TOMATO

03731

03737

03754

CCB

CCB

AAA

projectleider

projectleider

Dr. T.J.T.P. van den Berg totale toewijzing in 270,17 octrooien PCT.NL01/00545 Werkwijze voor het bepalen van de kwaliteit van een oogoptiek inkomsten in k€ 18,15

Dr. W. Westerhof totale toewijzing in k€ 23 4,78 contracten Optie: Smith & Nephew P LC; Licentie: EMCM octrooien NL.1004221 Refe rentie kaart voor toepassing bij medische diagnostiek; PCT.N L99/00124 Huidsubstituut (skin substitute and a topical composition for skin wounds) inkomsten in k€ 176,28

doelstelling Een methode ontwikkelen waarmee de optische kwaliteit van de ooglens bepaald kan worden en getoetst aan een criterium op basis waarvan besloten kan worden tot medisch handelen. Er kan gedacht worden aan een cataractoperatie of aan een laserbehandeling. Er bestaat nog geen routinematig toepasbare meetmethode en een maat voor de kwaliteit van de oogoptiek.

doelstelling In het wondbed van bijvoorbeeld brandwonden heersen fysiologische condities met betrekking tot zuurgraad, temperatuur, aanvoer van zuurstof, nutriënten en groeifactoren. Het moet dus mogelijk zijn in dit micro-klimaat uit ingezaaide cellen met ondersteuning van een matrix nieuw huidweefsel te groeien.

k€

resultaat na 5 jaar Bij aanvang van het project was de

klassieke uitvoering van de zgn ‘Dubbel Pass’ techniek de meest voor de hand liggende benadering, maar deze studie heeft laten zien dat die ernstige beperkingen heeft door de grote dynamiek van de retinale puntspreid-functie. Als alternatief zijn meetmethoden gekozen die de lichtverdeling in het pupilvlak als uitgangspunt kiezen, met name de Foucault ‘Knife-edge’ methode en de golffrontbenadering via een HartmannShack meting. Als meest veelbelovende parameter is de ‘fourierparameter’ gebaseerd op de H-S meting geëntroduceerd. Er is contact met bedrijven en er is een octrooi aangevraagd. Er diende zich een nieuw industrieel contact aan (Nederlandse producent van kunstlenzen), waarmee goede samenwerking en uitwisseling met betrekking tot golffrontanalyse tot stand is gekomen. resultaat na 10 jaar De kwaliteit van de oogoptiek kan in

twee deelgebieden worden opgesplitst. Het detail-zien, verhoudingsgewijs goed toegankelijk en door talloze onderzoeksgroepen bekeken en de lichtspreiding, zoals we dat waarnemen rond een koplamp, hetgeen tot vele klachten leidt. Op dat gebied nemen wij historisch een unieke positie in. In 2003 hebben we een meetmethode ontwikkeld die in 2005 commercieel op basis van ons patent op de markt gebracht is door het Duitse bedrijf Oculus (de C-Quant). Wij begeleiden nu vele oogheelkundige projecten die gebruik maken van dit instrument (staar, laser, corneadystofie, contactlenzen, etc.). Vervolgprojecten zijn twee grote EU-gesubsidieerde studies geweest met het ‘GLARE’ consortium waarvan wij projectleider waren. 1 Oktober 2006 opgevolgd door een Eureka-project met AMO Groningen als projectleider. Voorts vele kleinere projecten met verschillende partners, vooral utilisatie strooilichtkennis. gebruiker(s) Universitair Medisch Centrum Utrecht /

Carl Zeiss BV, Sliedrecht / Academisch Medisch Centrum Amsterdam / Hogeschool van Utrecht / Pharmacia & Upjohn Groningen BV, Groningen

resultaat na 5 jaar Er werd een in vitro-methode ontwik-

keld om matrixmaterialen op hun geschiktheid te testen. Uiteindelijk werd op varkens aangetoond dat een bepaalde matrix met ingezaaide cellen tot duidelijk verbeterde wondgenezing leidt. Het onderzoek werd voortgezet met klinisch werk in het Brandwondenziekenhuis te Beverwijk. De resultaten daarvan wijzen in dezelfde richting. Op een verfijning van de matrix is patent aangevraagd. Een ander resultaat is de vorming van een consortium van drie bedrijven om de matrix tot een commercieel produkt te ontwikkelen. Uiteindelijk bleef alleen een samenwerking met Suwelack over. Dit bedrijf werkt verder aan het BSE probleem en zal CE-registratie-aanvragen. De onderzoeksgroep werkt ook nog samen het Nederlandse ISOTIS. De inkomsten werden ingezet voor apparatuur ten behoeve van deze samenwerking. resultaat na 10 jaar De matrix van Suwelack Skin & Health Care is inmiddels commercieel verkrijgbaar als huidsubstituut. Een onderzoeksgroep uit Oostenrijk heeft recent over hun ervaringen met dit materiaal gepubliceerd (Haslik W et al, Burns 2007, epub ahead of print). Ingezaaide cellen zijn hierin niet toegepast. Onderzoek naar verdere verfijning van de techniek zal in de loop van 2007 van start gaan in de drie Nederlandse Brandwondencentra, met subsidie van de Nederlandse Brandwonden Stichting. Vervolgprojecten: Toepassen van cellen in een matrix voor huidvervanging is onderdeel van het onderzoeksgebied van de leerstoel: huidregeneratie en wondgenezing, sinds 1 september 2006 gevestigd aan het VU Medisch Centrum van de Vrije Universiteit te Amsterdam, bij de afdeling Plastische, Reconstructieve en Handchirurgie. Tevens neemt de onderzoeksgroep deel aan het Dutch Program for Tissue Engineering. (DPTE). gebruiker(s) Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk / Dr. Otto Suwelack Nachf. GmbH & Co, Billerbeck / EMCM, Nijmegen / Academisch Medisch Centrum Amsterdam

projectleider in k€

Prof.dr. B.J.C. Cornelissen 491,89

totale toewijzing

doelstelling Fusarium is een wijdverspreid voorkomende

plantpathogene schimmel die grote schade kan aanrichten in landen tuinbouwgewassen. Het doel van dit onderzoek is om in de schimmel en in de (tomaten)plant te zoeken naar de genen die verantwoordelijk zijn voor infectievermogen en ziekteresistentie. Met behulp van deze genen kan het infectiemechanisme ontrafeld worden en kunnen strategieën worden ontwikkeld voor ziektebestrijding en voor de resistentie-veredeling van gewassen. resultaat na 5 jaar In de loop van het onderzoek is de

aandacht verlegd naar Lycopersicon penelli als beste bron voor Fusarium-resistentie. Voor kartering en klonering wordt nu gemikt op de combinaties I-1/avr1 en I-3/avr3. Door genetische complicaties is het avirulentiegen nog niet geïsoleerd. De bedrijven blijven echter geïnteresseerd, getuige het afsluiten van twee aan het onderwerp gelieerde onderzoekscontracten. resultaat na 10 jaar Het falen van genetische benaderingen voor het identificeren van avr genen van F. oxysporum gaf aanleiding tot het volgen van een andere benadering: proteoom analyse van xyleemsap van geinfecteerde tomatenplanten. Dit heeft inmiddels geleid tot de identificatie van avr3 en, zeer recent, ook van avr1. Beide genen coderen voor kleine eiwitten die door F. oxysporum worden gesecreteerd tijdens groei in xyleemvaten. De corresponderende R genen, I-1 en I-3, zijn nog niet geidentificeerd. We hebben echter goed contact met de groep van David Jones (Australie) die bezig is met map-based cloning van I-3. gebruiker(s) Rijk Zwaan Breeding BV, Fijnaart / PathoFinder BV, Maastricht / Syngenta Mogen BV, Ridderkerk

26


SPECTROSCOPISCH EN THERMODYNAMISCH ONDERZOEK NAAR CORROSIEPROCESSEN IN METAAL-HALOGEEN LAMPEN

DE RELATIE TUSSEN DE DRIEDIMENSIONALE STRUCTUUR VAN VETKRISTALLEN EN HET POLYMORFE FASENGEDRAG VAN VETTEN

TIJDOPGELOSTE RÖNTGENDIFFRACTIE MET BEHULP VAN EEN TWEEDIMENSIONALE DETECTOR

03757

03794

03799

CAA

BCC

B BA

projectleider

Prof.dr. A. Oskam totale toewijzing in k€ 340,77 contracten Samenwerking onderzoek: Philips Lighting BV; Universiteit van Amsterdam inkomsten in k€ 113,45

projectleider

Prof.dr. H. Schenk totale toewijzing in k€ 37 1 , 4 8 contracten B i j d r a g e : N e s t l é N e d e r l a n d Koninklijke De Ruijter; Gerkens Cacao BV; ADM Cacao; Barry Callebaut Nederland BV; Overdracht: Universiteit van Amsterdam; BV Machinefabriek P.M. Duyvis octrooien PCT.NL00/00525 Werkwijze voor het bereiden van chocolade inkomsten in k€ 63,01

projectleider

doelstelling Doel is het verkrijgen van inzichten in de corrosie van metaaloxiden door metaalhalogeniden. Deze corrosie tast de wand aan van hoge-druk gasontladingslampen die metaalhalogeen additieven bevatten om de juiste lichtkleur te krijgen. Philips Lighting zal de gegevens gebruiken voor het ontwikkelen van energiebesparende lampen.

doelstelling Vetbloem, het ongewenst wit uitslaan van chocolade, is het gevolg van veranderingen in vetkristallen, met name de ß’,ß fasenovergang. De bestudering van het smelten kristallisatiegedrag van cacaoboter en de bepaling van kristalstructuren van triacylglyceriden, de belangrijkste componenten van cacaoboter en chocolade, had tot doel de fundamentele kennis omtrent de moleculaire pakking te vergroten en deze toepasbaar te maken voor industriële kristallisatieprocessen.

doelstelling Het doel van dit project was het Nonius

resultaat na 5 jaar In het project is aangetoond dat de

gegevens die men krijgt uit modelberekeningen niet betrouwbaar zijn. De berekeningen moeten gevolgd worden door een aantal geselecteerde experimenten om betrouwbare imput parameters te leveren voor de thermodynamische berekeningen. Men is nu in staat de evenwichten die bestaan in metaal-halogeen lampen beter te beschrijven. De nieuwe thermodynamische beschrijving die in het project is ontwikkeld, zal voor Philips uiteindelijk leiden tot een betere kwantificering van de levensduurbepalende processen in de metaal halogeen lampen. Na afloop van het STW project is de aanstelling van de onderzoeker, gefinancierd door Philips, met enkele maanden verlengd.

resultaat na 5 jaar Een groot aantal kristalstructuren in de ß fase is opgehelderd alsmede de allereerste vetstructuur in de ß’ fase, hetgeen bestudering van de ß’,ß fasenovergang vereenvoudigd. Het merendeel van deze structuren is bepaald met behulp van poederdiffractie. Het Lab. Kristallografie is in deze techniek in 2001 tot wereldleider is uitgeroepen. Op grond van smelten kristallisatie experimenten is een nieuwe methode ontwikkeld om chocolade direct in de ß fase te laten uitkristalliseren en zo het ontstaan van vetbloem te voorkómen. Het patent is onlangs toegekend en een prototype dat op het nieuwe proces is gebaseerd wordt nu gebouwd.

508,55

Prof.dr. H. Schenk 113,45


inkomsten in k€

FAST diffractometer systeem zodanig te modificeren dat er per 40 ms een volledig tweedimensionaal diffractiepatroon kan worden vastgelegd, een factor 50 maal sneller dan in de commercieel verkrijgbare versie. Hiermee zijn snelle tijdopgeloste diffractie experimenten mogelijk, met betrekking tot veranderingen in de struktuur en textuur van kristallijn materiaal als gevolg van veranderingen in meetomstandigheden, bijvoorbeeld temperatuur. resultaat na 5 jaar De Nonius FAST diffractometer

systeem werd voor de helft van de catalogusprijs geleverd en is zodanig gemodificeerd dat er per 40 ms een volledig tweedimensionaal diffractiepatroon wordt vastgelegd, een factor 50 maal sneller dan in de commercieel verkrijgbare versie. Software voor analyse sluit aan bij bestaande programmatuur op dit gebied (onder andere Fit2D). Een extra optie is de integratie van 2D- tot 1D (poederdiffractie) patronen en analyse van de deze patronen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen

te melden.

resultaat na 10 jaar Door vertrek van de verschillende

betrokken medewerkers bij Philips is niet na te gaan of en zo ja waar de resultaten van het onderzoek worden toegepast. De onderzoeker is na afloop van de aanstelling in dienst getreden bij Urenco. gebruiker(s) Philips Lighting BV, Eindhoven / ECN,

Petten

resultaat na 10 jaar Eind 2002 is het patent verkocht aan Machinefabriek P.M. Duyvis die de verdere ontwikkeling van het prototype op zich zou nemen. Er is echter nog steeds geen prototype gerealiseerd, en het is onzeker of dit in de nabije toekomst alsnog gebeurt. Intern commercieel-economische redenen bij de patenthouder zijn hiervan de oorzaak. Onduidelijk is of het patent nog zal worden voortgezet. Het onderzoek is in de groep met STW-steun voortgezet (project 05405). gebruiker(s) Nestlé Nederland, Nunspeet / Koninklijke De Ruijter, Baarn / Gerkens Cacao BV, Wormer / ADM Cacao, Koog a/d Zaan / Barry Callebaut Nederland BV, Bussum

gebruiker(s) Bruker AXS BV, Delft / Dubble CRG/ESRF, Grenoble Cedex

27


A RESEARCH CENTER FOR FUNGAL CELL WALL MUTANTS

ANALYTICAL MICROSCOPY OF LARGE SPARSE FIELDS WITH REAL TIME 3D IMAGING, VISUALISATION AND TRACKING

AQUATIC INSECTS USED FOR THE ECOLOGICAL MANAGEMENT OF WATER AND SEDIMENT

03822

03847

03849

C BA

ABA

AC B

projectleider

Dr. F.M. Klis 52,63


298,86

projectleider

Prof.dr.ir. A.W.M. Smeulders 406,66

totale toewij-

inkomsten in k€

zing in k€

doelstelling Het ontwikkelen van combinatiestrategieën voor een effectievere en meer milieuvriendelijke bestrijding van schimmelinfecties, met name in voedingsmiddelen. Het uitgangspunt voor deze ontwikkeling is een modelsysteem voor de celwand van Saccharomyces cerevisiae (bakkersgist).

doelstelling De bouw van een geïntegreerd microscoopsysteem met een submicron resolutie voor metingen aan en analyse van draadvormige structuren over grote afstand. Hierbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan de uitlopers van zenuwcellen en het netwerk in de retina. Het uiteindelijke doel is hiervan een geautomatiseerd systeem te maken.

resultaat na 5 jaar De moleculaire bouw van de celwand resultaat na 5 jaar Theorie is ontwikkeld en proeffase

van onder andere bakkersgist is bestudeerd. Dit heeft geleid tot een celwandmodel. Hierna is aangetoond dat dit model ook geldt voor commercieel gebruikte schimmels zoals de Ascomyceten. De mechanismen die schimmels inzetten bij celwandschade door bestrijding zijn geïdentificeerd. Combinatiestrategieën zijn ontwikkeld. Chitosan, een natuurlijk antimicrobieel middel lijkt veelbelovend. Momenteel wordt dit door Unilever verder onderzocht. Een STW-vervolgproject is gestart en dr. S. Brul is benoemd tot bijzonder hoogleraar Industriële Microbiologie aan de UvA.

is doorlopen voor een microscoopsysteem voor het tracken van 3D boomstructuren van zenuwcellen. Deze bomen zijn zo groot vergeleken bij de resolutie van een tak dat het opgespannen volume nooit als één geheel kan worden gescand en dan pas geanalyseerd. Daarom werd een online dendrietvolger gebouwd die zich als een line scanner door het celvolume beweegt. Op dat moment wordt het deel gescand waar de dendriet heenloopt.

resultaat na 10 jaar Het door de onderzoeksgroep ont-

bekend.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten

wikkelde moleculaire model van de celwand van gisten behorende tot de Ascomyceten wordt nu algemeen aanvaard. Aangezien de meeste klinische gisten en bederfgisten tot deze taxonomische groep behoren, is daarmee een sleutelbijdrage geleverd aan dit onderzoeksveld. Het werk uit die periode en later is en wordt nog steeds veelvuldig geciteerd (zie het citatie rapport van in het ISI Web of Knowledge). De door STW aangestelde onderzoeker (Dr. J. Kapteyn) werkt nu bij Solvay in Weesp. Er wordt nu onderzocht in hoeverre ons celwandmodel ook geldt voor filamenteuze schimmels. Het succes van dit werk heeft geleid tot samenwerking met Unilever en DSM en tot succesvolle participering aan europese consortia in Kaderprogramma 5 en 6. gebruiker(s) TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Unilever R & D, Vlaardingen / Genencor International BV, Leiden

gebruiker(s) Scientific Volume Imaging, Hilversum / Johnson & Johnson Pharmaceutical Research, Beerse / Netherlands Institute for Neuroscience (NIN), Amsterdam

projectleider

Dr. M.H.S. Kraak

tot ale toewijzing in k€

280,10

doelstelling Het ontwikkelen van gevoelige instrumenten

voor waterkwaliteitsbeoordeling gebruikmakend van representatieve rivierinsecten. resultaat na 5 jaar Voor twee kokerjuffersoorten en

een haft zijn succesvol verzamel-, bewaar- en kweekmethoden ontwikkeld. Voor deze drie soorten zijn nieuwe ecotoxiciteitstesten ontwikkeld. Met deze testen is inzicht verkregen in factoren die het verder ecologisch herstel van grote rivieren kunnen belemmeren, zoals mengseltoxiciteit en multistress. Met het bedrijf AquaSense wordt momenteel een overeenkomst opgesteld om de test met de haft verder te valideren en op de markt te brengen. resultaat na 10 jaar Wetenschap: Op basis van de

resultaten van dit project is in vervolgonderzoek (AIO project de Haas (promotie 2004) gesubsidieerd door NWO SSEO) de haft geplaatst naast, en als alternatief voor de traditionele sedimenttesten met dansmuggen. Dit leidde tot belangrijke nieuwe wetenschappelijke inzichten en garandeert een verdere toepassing van deze soort in lopend en toekomstig onderzoek. Utilisatie: Voor commerciële opdrachten, uitgevoerd door AquaSense en/of de vakgroep Aquatische Ecologie & Ecotoxicologie (UvA) wordt de test met de haft regelmatig ingezet. Dit draagt bij aan het proces van validatie en verdere standaardisatie van de test, wat tevens zou kunnen leiden tot acceptatie als internationale OECD guideline. gebruiker(s) RIZA, Lelystad / Ministerie van VROM,

Den Haag / Grontmij | AquaSense, Amsterdam / NV Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch, Werkendam / Augustijn Onderzoek, Amsterdam / HH van Schieland en Krimpenerwaard, Rotterdam

28

dr. René Peschar en ing. Jan van Mechelen / Utilisatierapport STW 2007

René Peschar

Er is nog een wereld te winnen

STW loopt als een rode draad door het bestaan van de vakgroep Kristallografie aan de Universiteit van Amsterdam. Dr. René Peschar en promovendus Jan van Mechelen zetten er het werk van de inmiddels gepensioneerde prof. dr. Henk Schenk voort. In eerdere utilisatierapporten vertelde hij over zijn ervaringen, nu is het aan hen over de voortgang te rapporteren. Over witte laagjes op chocolade, de productie van ß-VI chocolade en de verklaring van wat er gebeurt tijdens het faseovergangsproces van ß-V naar ß-VI chocolade. En over de continue strijd van de vakgroep het hoofd boven water te houden. Schenk schreef 25 jaar geleden het eerste project op het

Dr. René Peschar en Ing. Jan van Mechelen project:

03794

gebied van de scheikunde dat bovenaan een lijst van vier gehonoreerde onderzoeken eindigde. De inmiddels overleden professor Th. J. de Boer, lid van de subfaculteitsraad en voorzitter van de toenmalige stichting SON (Scheikundig Onderzoek Nederland), schoot hem er na een vergadering over aan. Jullie project is bij de jury bovenaan geëindigd, zei hij. In dat project, met als gebruiker Enraf-Nonius, nu Bruker-Nonius, heeft de vakgroep een gebruikersvriendelijk programmasysteem gemaakt voor diffractometers. Sindsdien volgden vele STW-projecten, in samenwerking met tal van bedrijven, laboratoria en andere universiteiten. In het laboratorium van Peschar en Van Mechelen is bijna

29


Jan van Mechelen

geen apparaat te vinden dat zij niet van een bedrijf of via

deze overgang eruit ziet op nanoschaal. Peschar: ‘Wij zijn de

externe middelen hebben gekregen. In die zin hebben de

enigen in de wereld die chocolade met cacaoboter in kristal-

onderzoekers er alles aan gedaan om zo economisch moge-

vorm VI kunnen maken. Daar heeft ons patent betrekking op.

lijk te werk te gaan.

Duyvis heeft dit patent via STW verkregen en wilde met

Kristallografische röntgenanalyse

Callebaut chocolade met cacaoboter in kristalvorm VI gaan Dankzij de STW-projecten is

produceren. Callebaut haakte echter af, waardoor Duyvis nu

het de vakgroep gelukt met kristallografische röntgenanaly-

voor de vraag staat of het zelfstandig gaat investeren in de

se onder meer duidelijk te maken hoe het komt dat chocola-

bouw van een machine om ß-VI chocolade te produceren.’

de soms wit uitslaat. ‘Mensen eten met hun ogen. Als zij een wit laagje op chocolade zien, denken zij aan schimmel en

In wetenschappelijk opzicht hebben Van Mechelen en

dat wil niemand eten. Het is echter cacaoboter’, zegt Van

Peschar meer vorderingen gemaakt. ‘Al meer dan zestig jaar

Mechelen die al een complete loopbaan in de laboratoria

werd gezocht naar opheldering van wat er gebeurt tijdens de

van Shell achter de rug had voordat hij zich op de weten-

overgang van ß-V naar ß-VI kristalvormen. In praktische zin

schap stortte. ‘De chocolade-industrie heeft er dus belang

voor de industrie verandert hierdoor niet veel, maar voor de

bij te voorkomen dat chocolade wit kan uitslaan. Wij hebben

wetenschap levert het een schat aan informatie op.

aangetoond dat dit mogelijk is.’

Bovendien zijn wij opnieuw de eersten en de enigen die dit

Patent

voor elkaar hebben gekregen’, zegt Van Mechelen, die aan Cacaoboter kent zes kristalvormen en wordt in cho-

colade vrijwel alleen in vorm V aangetroffen, alhoewel vorm VI nog stabieler is. Als door een te hoge bewaartemperatuur

het einde van dit jaar op deze studie promoveert. Complexiteit loopt kwadratisch op

Volgens Van Mechelen en

van de chocolade vorm V in vorm VI overgaat, ontstaat er

Peschar is er nog een wereld te winnen in vervolgonderzoek.

een witte uitslag op het oppervlak – ook wel vetbloem

‘Voor de ß-V en ß-VI zit nog een ß’ fase, die ook van belang

genaamd – die de chocolade zeer onaantrekkelijk maakt.

is voor andere vetten zoals margarines. In deze fase doen

Door de kristalstructuur van de vormen V en VI op te helde-

zich twee problemen voor. Ten eerste veroorzaken de kleine

ren, ontdekten de onderzoekers hoe het mechanisme van

kristallen ook in deze fase veel piekoverlappingen in de

30



meetgegevens. In de ß’ fase is dit zelfs nog meer het geval dan in de andere twee fasen. Bovendien moeten in deze fase om de kristalstructuur te vinden vaak twee moleculen tegelijkertijd worden gemanipuleerd. Daarmee loopt de complexiteit kwadratisch op. Over de vraag of dit gaat lukken, heerst elders in het vakgebied eenzelfde pessimisme als bij de verklaring van de overgang van de ß-V naar de ß-VI kristalvorm. Maar ook nu zijn we ervan overtuigd dat het ons gaat lukken.’ Wat het onderzoek wel enigszins belemmert, is de mate waarin de vakgroep ondersteuning krijgt van universiteit en bedrijfsleven. De UvA ontvangt steeds minder uit de eerste geldstroom, bij STW worden steeds meer projecten ingediend, waardoor de spoeling dunner wordt en het bedrijfsleven blijft conservatief in participatie aan onderzoek. Peschar: “Ik heb eens in de jury voor de beoordeling van STW-projecten gezeten en als je dan keek naar de afvallers, kon je op een aantal eigenlijk niets afdingen. Die vielen alleen af omdat er niet voldoende geld was om ze te honoreren.” Bedrijfsleven terughoudend

“Bedrijven willen 200 procent zeker

weten dat het onderzoek iets toepasbaars zal opleveren en hebben in hun eigen laboratoria ook moeite met het bepalen van hun prioriteiten. Mijn functie bijvoorbeeld leek een aantal jaren geleden te worden opgeheven. Mede dankzij een riante vertrekregeling kon ik mijn kans hier grijpen. Inmiddels is in het laboratorium mijn derde opvolger aangesteld omdat Shell op zijn schreden terugkeerde en het onderzoeksveld waarin ik mij verdiepte, röntgendiffractie, toch voortzette. Maar ook andere bedrijven zijn terughoudend als de uitkomst van een onderzoek ongewis is”, zegt Van Mechelen. In hun ogen zitten ‘kleine’ expertise gebieden zoals röntgendiffractie al een aantal jaren in de verdrukking. Peschar: “Als je je onderzoek tegenwoordig nano of bio kunt noemen, of kunt relateren aan farmacie, dan zit je goed in het aanboren van geldbronnen. Val je buiten deze hypes, dan is het lastig om middelen te vinden. Toch zijn ook de populaire takken van onderzoek afhankelijk van deze expertise gebieden. Als die er niet meer zijn, dan kunnen ook zij over een aantal jaren in de problemen komen omdat zij dan geen beroep meer op ons kunnen doen.” Ondanks hun kritische houding ten opzichte van het klimaat voor hun onderzoeksgroep blijven Peschar en Van Mechelen de gedrevenheid zelve. “Wij zijn ervan overtuigd dat het ons gaat lukken voortgang te blijven boeken in de kristallografie. Als je ziet dat wij zaken aan het licht brengen die nergens ter wereld aangetoond kunnen worden, dan kan het toch niet zo zijn dat wij ons werk niet zouden kunnen voortzetten?”

31

32


ASSESSING BIOLOGICAL RISK OF TOXICANTS IN SEDIMENTS: A RECONSIDERATION OF METHODS USING CHRIONOMUS RIPARIUS

BIOLOGISCHE BESTRIJDING VAN DE CALIFORNISCHE TRIPS IN DE KOMKOMMERTEELT: HANDHAVING VAN ROOFMIJTPOPULATIES IN PERIODEN VAN TRIPSSCHAARSTE

LOCALISATIE VAN DE OORSPRONG VAN HARTRITME-STOORNISSEN

03857

03860

04098

ABA

ACA

B BA

projectleider

Prof.dr. W. Admiraal


projectleider

Prof.dr. M.W. Sabelis


274,84

303,71

doelstelling Het vergroten van kennis van de factoren die groei, ontwikkeling en sterfte van de dansmug Chironomus riparius in sediment-bioassays beïnvloeden, hetgeen leidt tot een verbetering van de bioassays qua te gebruiken sedimenten, betrouwbaarheid en detectiegrens.

doelstelling Biologische bestrijding van trips in de komkommerteelt is moeilijk vanwege het feit dat de bestrijders (roofmijten) moeilijk kunnen overleven in perioden van lage prooidichtheid. Dit onderzoek is erop gericht om a) te bepalen bij welke tripsdichtheid roofmijten zich nog kunnen handhaven en b) te bepalen of het toedienen van alternatief voedsel (bijvoorbeeld pollen) de overleving van roofmijten in de kas kan bevorderen.

resultaat na 5 jaar Hieruit kwamen voorstellen voor

aanpassing van de bioassays die leiden tot (1) een groter aantal vervuilde waterbodems waarover een uitspraak gedaan kan worden, (2) vermindering van het aantal gevallen waarin een sediment onterecht als toxisch wordt aangemerkt. De kennis voor vertaling van resultaten van laboratorium bioassays naar een analyse van het risico van vervuilde sedimenten in situ is vergroot. Een keuze van de gebruikers uit de aangedragen mogelijkheden leidt tot een beter instrument voor de beoordeling van ecotoxicologische risico’s van vervuilde waterbodems. resultaat na 10 jaar Door het STW-project ‘Chironomus’ en door het STW-project over rivierinsecten is de samenwerking van de UvA afdeling AEE met het bedrijf Grontmij | AquaSense sterker geworden, leidend onder andere tot samenwerking in een project over de monitoring van sediment kwaliteit in Vlaanderen. Het test-organisme Chironmus staat weer opnieuw in de belangstelling met een nieuwe benadering door middel van genomics. Daartoe is in een samenwerking van de Micro-array Unit (UvA), IBEDAEE en een kandidaat een Mozaiek voorstel ingediend bij NWO, waarin moleculaire aanpassingsmechanismen op milieuveranderingen centraal staan. Het voorstel is tot de tweede ronde doorgelaten. Verder is een projectidee ontwikkeld om genoom-expressie van Chironomus te gebruiken als een nieuwe monitorings techniek. gebruiker(s) RIZA, Lelystad / Grontmij | AquaSense, Amsterdam / RIVM, Bilthoven

projectleider

Prof.dr.ir. C.A. Grimbergen totale toewijzing 5 6 2 , 3 0 contracten L i c e n t i e : A c a d e m i s ch Medisch Centrum Amsterdam; Philips Nederland BV; Letter of intent: Cardiac Focus Inc.; Licentie: Cardiac Focus Inc. inkomsten in k€ 68,07 in k€

doelstelling Voor een minimaal invasieve behandeling

van hartritmestoornissen is het van belang om zo nauwkeurig mogelijk in kaart te kunnen brengen waar het substraat in het hart zit dat de stoornis veroorzaakt. Dit moet mogelijk worden met behulp van specifieke röntgendoorlichting en bepaling van de positie in het hart met oppervlakte cardiogrammetingen (body-surface-mapping = ECG patroon). resultaat na 5 jaar Met oppervlakte ECG-metingen kon

resultaat na 5 jaar De ontwikkelde methode wordt

momenteel op kleine schaal toegepast door Koppert BV. Een van de onderzoekers is in dienst getreden van de gebruiker. Er zijn geen inkomsten voor de onderzoeksgroep. resultaat na 10 jaar De ontwikkelde methode wordt momenteel op grote schaal toegepast door Koppert BV en heeft ook invloed gehad op de wijze waarop de biologische bestrijding van thripsen en witte vliegen met Amblyseius swirskii is vorm gegeven. Deze roofmijt kan goed op alternatief voedsel (zoals pollen) overleven en reproduceren en wordt momenteel op zeer grote schaal (Spanje, Frankrijk, Italië, Israël, Nederland, Duitsland, België) toegepast voor de bestrijding van thripsen en witte vliegen. Een van de onderzoekers (Yvonne van Houten) is kort na het project in dienst getreden van de gebruiker (Koppert BV), is daar nog steeds werkzaam en is onder andere belast met implementatie van onderzoeksresultaten van het STW-project. Er zijn geen enkele inkomsten voor de onderzoeksgroep voortgekomen uit dit project. gebruiker(s) Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Naaldwijk

de mapping van de kathether worden gestuurd en tot een klein gebied in de hartkamer worden beperkt. De body-surface-map wordt daartoe vergeleken met een database met maps. Hiermee wordt een globaal katheterverplaatsingsadvies gegenereerd. Daarna wordt door een elektrische stimulatie in een beperkt gebied het ECG-patroon vergeleken met het ECG-patroon tijdens de ritmestoornis. Hiermee kan het aritmogene substraat nauwkeurig worden bepaald. Vanuit Cardiac Focus bestaat veel belangstelling om het onderzoek voort te zetten en naar de markt te brengen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten

bekend. gebruiker(s) Academisch Medisch Centrum Amsterdam / Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein / Universitair Medisch Centrum Utrecht / Philips Research, Eindhoven / Vitatron Medical BV, Dieren

33



AUTOMATIC LENS DESIGN BEYOND LOCAL OPTIMIZATION

GENETIC ANALYSIS OF THE PARASITIC NEMATODE HAEMONCHUS CONTORTUS: A TOOL IN ANALYSING SELECTION FOR DRUG RESISTANCE

03713

03805

ACA

BAA

projectleider

Prof.dr. A.M. Cohen


projectleider

Dr. M.H. Roos totale toewijzing in k€ 660,87 Overig: I D-Lelystad BV Departement of Mamalain Virology inkomsten in k€ 18,15

125,93

contracten

doelstelling Het ontwikkelen van een methode om gecompiceerde optische stelsels van lenzen met veel parameters beter te kunnen ontwerpen dan tot nu toe.

doelstelling Doel van dit project is een vroegtijdige

resultaat na 5 jaar Hogere-orde aberratiecoëfficiënten van complexe optische systemen zijn berekend met behulp van computer-algebraïsche en numerieke methoden. Verder is een ‘balance pattern of aberrations’ gedefinieerd en een methode van patroonherkenning waarmee de karakteristieken daarvan bepaald kunnen worden. Dit is bepalend voor de kwaliteit van het desbetreffende optische systeem. Deze onderzoekslijn is door de postdoc voortgezet bij de TUD in een project dat gesponsord wordt door ASM Lithography. resultaat na 10 jaar Omdat het oorspronkelijke optimisme niet werd bevestigd door latere resultaten, is de directe utilisatie van de berekeningsmethoden voor aberratiecoefficienten van hogere orde beperkt, maar de ervaring die de toenmalige postdoc dr. Florian Bociort door dit onderzoek heeft gewonnen bleek zeer waardevol te zijn. Hij heeft later aan de TU Delft de oorspronkelijke doelstelling op een andere manier bereikt. Een vervolgonderzoek heeft tot een nieuwe ontwerpmethode in de optica geleid. Hiermee zijn state-of-the-art systemen ontworpen, met eigenschappen die voor experts verassend zijn. Dezelfde ervaring speelt ook een belangrijke rol in het huidige STWproject 06817. gebruiker(s) TNO Institute of Applied Physics, Delft

detectie van resistentie tegen anthelmintica bij parasitaire nematoden door middel van een te ontwikkelen diagnostische kit. Parasitaire nematoden veroorzaken ernstige schade in de veterinaire sector. resultaat na 5 jaar Parasitaire nematoden veroorzaken

ernstige schade in de veterinaire sector. Ze ontwikkelen resistentie tegen de bestrijdingsmiddelen. Inzicht in de mechanismen hiervan leidt tot een vroegtijdige detectie van resistentie, zodat voorkomen wordt dat middelen hun effectiviteit verliezen. Er zijn vier typen genetische markers ontwikkeld om het genoom te karteren en het mechanisme te kunnen karakteriseren. Door de grote diversiteit van het genoom bleek dit niet eenvoudig. Markers voor het parasitaire stadium zijn kandidaten voor een nieuwe manier van vaccin ontwikkeling. resultaat na 10 jaar Hoewel de resultaten van het onderzoek destijds voor de fundamentele wetenschap zeer belangwekkend waren en de publicaties ook veel aandacht hebben gekregen, is er geen vervolgonderzoek geweest. gebruiker(s) Euro-Diagnostica BV, Arnhem / RIVM, Bilthoven / ID-Lelystad BV, Lelystad

34


ACA projectleider in k€

Prof.dr. A.J. van Noordwijk 394,28 inkomsten in k€ 177,00

totale toewijzing

doelstelling Vraat door rupsen is een belangrijke schadepost in de fruitteelt. Koolmezen kunnen in potentie een belangrijke rol spelen bij de bestrijding van rupsen in boomgaarden en daarmee vraatschade voorkomen, zeker nu het gebruik van een aantal bestrijdingsmiddelen niet langer is toegestaan. resultaat na 5 jaar Het is goed mogelijk gebleken om,

ook in afgelegen boomgaarden, koolmezen succesvol tot broeden te krijgen. In een experiment in een boomgaard met een hogere dan reguliere rupsendichtheid zorgen koolmezen voor minder schade aan de oogst door het verwijderen van rupsen. Er is een model ontwikkeld waarmee berekend kan worden hoe de door de fruittelers gebruikte spuitdrempels verhoogd kunnen worden wanneer er broedende koolmezen aanwezig zijn in de boomgaard. resultaat na 10 jaar De belangrijkste conclusie van het onderzoek, dat ook bij normale bedrijfsvoering het ophangen van nestkasten om koolmezen aan te trekken tot een vermindering van schade leidt, is redelijk goed bekend onder fruittelers. Nog in 2007 zijn er primaire publicaties verschenen en wordt er vanuit het NIOO ook nog via bv de Fruitteelt en EOS bekendheid aan de conclusies van het onderzoek gegeven. In 2006 is er een kort vervolgonderzoek geweest naar de rol van mezen bij het aanpikken van fruit in opdracht van het Faunafonds. gebruiker(s) Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Zetten / Biofruit Advies, Zoelmond / Nederlandse Fruitteler Organisatie (NFO), Den Haag en Zoetermeer

/ technische universitaire delft

03844

D

HET GEBRUIK VAN INSECTIVORE VOGELS BIJ DE BESTRIJDING VAN PLAGEN IN BOOMGAARDEN

SOUND REPRODUCTION BY WAVEFIELD SYNTHESIS

02851 C CA projectleider

Prof.dr.ir. A.J. Berkhout totale toewijzing in 155,98 contracten Samenwerking onderzoek: Technische Universiteit Delft; Philips Research totale inkomsten in k€ 127,06 k€

doelstelling Het doel van het onderzoek was het ontwik-

kelen van een nieuwe methode voor meerkanaals geluidregistratie en reproductie op basis van het Delftse concept ‘Golfveld Synthese’ (Wave Field Synthesis, WFS). Bestaande systemen, zoals stereofonie en surroundgeluid voor theater en huiskamer hebben als bezwaar dat een goede ruimtelijke weergave beperkt is tot een enkele luisterpositie, de zogenaamde sweet spot. WFS geeft een volumeoplossing: de geluidweergave is optimaal voor een groot luistergebied. resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot de

‘proof of principle’ van het revolutionaire WFS-concept. Het gerealiseerde demonstratiesysteem heeft de aanzet gegeven voor de ontwikkeling van commerciële applicaties, onder andere in het Europese IST-project CARROUSO. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Polygram, Baarn / Koninklijk Conservatorium, Den Haag / Philips Research, Eindhoven

35


PREDICTION OF THE FAILURE BEHAVIOUR OF DYNAMICALLY LOADED STRUCTURES BY LOCAL FRACTURE CRITERIA

CMOS TEMPERATURE SENSORS AND BANDGAP VOLTAGE REFERENCES

MACHINE DIAGNOSTICS BY NEURAL NETWORKS

03256

03532

03584

C BA

BCC

CCB

projectleider

429,20

Prof.dr.ir. A. Bakker 370,00


inkomsten in k€

doelstelling Verbetering van de modelleringstechnieken voor dynamisch belaste staalconstructies. Het voorspellen van de maximale belasting, het faalmechanisme en het breukgedrag. Experimenten zowel aan het uitgangsmateriaal, als aan lassen en de door hitte beïnvloede zones in de omgeving van de lassen. Verificatie van de de verkregen materiaalmodellen door vergelijking van voorspellingen met experimentele resultaten. resultaat na 5 jaar Er is een proefopstelling ontworpen

en gebouwd, waarmee diverse proevenseries zijn uitgevoerd om het materiaalgedrag te karakteriseren. Hoge-snelheidsproeven zijn gebruikt om het materiaalgedrag onder bv. explosiebelasting te onderzoeken. Dit is gecombineerd met numeriek onderzoek. Er is samengewerkt met TNO-PML. Het project heeft voor de onderzoeker een vervolgopdracht van TNO opgeleverd. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / TNO Defensie en Veiligheid, Rijswijk / Schelde Scheepsnieuwbouw, Vlissingen / Ministerie van Defensie, Den Haag / SP aerospace and vehicle systems BV, Geldrop

projectleider

Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer totale toewijzing in 533,39 contracten Licentie: TU Delft; NXP Semiconductors Inc. octrooien PCT.NL01/00178 Instrumentatieversterker I I; N L.1000222 Stabilisatiesschakeling; PCT.EP99/08338 Current generator for delivering... ; NL.1001231 Chopperversterker met een geringe offset; E U.98203827 Circuit comprising means for reducing the DC-off-set... inkomsten in k€

projectleider

k€

580,30

232,58

doelstelling Slijtage en schade in machines gaat vaak

doelstelling Het onderzoek bestaat uit twee deel-

projecten. Het eerste deelproject betreft de ontwikkeling van zeer nauwkeurige, intelligente temperatuursensoren in goedkope CMOS technologie. Het tweede deelproject is gericht op de ontwikkeling van een analoog naar digitaal convertor met interface naar de microprocessor die samen met een intelligente CMOS temperatuursensor op één enkele chip geïntegreerd zal worden. resultaat na 5 jaar Het eerste onderzoek heeft een

intelligente temperatuursensor opgeleverd die zo nauwkeurig is dat deze niet gecalibreerd hoeft te worden. Geïntegreerd in CMOS technologie levert dit één van de goedkoopste intelligente temperatuursensoren ter wereld op. De resultaten worden toegepast door Philips Semiconductors dat hiervoor royalties afdraagt. Het tweede deelonderzoek heeft geleid tot de ontwikkeling van een nieuwe Dynamic Element Matching versterker waarmee hele kleine spanningsverschillen nauwkeurig kunnen worden versterkt. Op het circuit is patent aangevraagd, maar er zijn nog geen bedrijven bereid gevonden om het patent over te nemen. resultaat na 10 jaar Het onderzoek naar smart sensors geïntegreerd in CMOS-technologie is binnen de onderzoeksgroep voortgezet. Zie hiervoor onder andere de resultaten bij project 05668. Het octrooi dat destijds werd aangevraagd op de technologie van de instrumentatieversterker is inmiddels vervallen. Op de toepassing van de resultaten uit het eerste onderzoek worden nog steeds royalties afgedragen. gebruiker(s) Alcatel Microelectronics, Oudenaarde / Smartec BV, Breda / Enraf BV, Delft

Dr.ir. R.P.W. Duin totale toewijzing in Licentie: Landustrie Sneek BV

k€

contracten

gepaard met een afwijkend trillingsgedrag. In dit project worden lerende methoden (zoals neurale netwerken en patroonherkenningstechnieken) onderzocht op de bruikbaarheid voor praktische systeembewaking: blind scheiden van trillingsbronnen, extractie van temporele kenmerken, leren van het domein van een dataset, herkennen van anomalieën en dynamische patroonherkenning. resultaat na 5 jaar Het bleek dat men de trillingsspectra

van naburige machines met veel overspraak blind kon scheiden. Behalve voor machinebewaking blijkt de lerende aanpak ook zinvol voor gaslekdetectie en medische conditiebewaking. Een en ander heeft geleid tot de ontwikkeling van een softwarepakket voor machineconditiebewaking met neurale netwerken, MONISOM, in samenwerking met STW en twee industriële partners (Landustrie BV en TechnoFysica BV). MONISOM wordt door beide bedrijven verder ontwikkeld en er is een haalbaarheidsstudie op een gezamenlijke bewakingssite gepland. resultaat na 10 jaar Beide boven genoemde bedrijven hebben afgezien van een commercialisatie van de software (door overlijden en een verandering van functie van de contactpersonen). Landustrie werkt echter nog steeds aan dit probleem met behulp van HBO- stagaires. Zowel voor de software als voor de projectwebsite is nog steeds belangstelling. Onlangs nog door onderzoekers van Océ (Venlo). Uit de vele reacties, verzoeken om data, documentatie en software blijkt dat het project wereldwijd bekend is als een project waarin op een gedegen wijze nieuwe machine learning methoden zijn onderzocht voor praktische machineconditiebewaking. Vervolgprojecten: Een soortgelijk project is later gestart door RUG in samenwerking met de Gasunie. De promovendus van het project werkt voor GN ReSound in Eindhoven aan research gerelateerd aan het oorspronkelijke STW-project. gebruiker(s) SKF Condition Monitoring, Zaltbommel / NAM, Hoogezand / Directie Materieel Koninklijke Marine, Den Haag / Landustrie Sneek BV, Sneek / Bruel & Kjaer, Veenendaal / Hewlett Packard Nederland BV, Amstelveen / GTI Industrial Services, Amsterdam / Techno Fysica BV, Barendrecht / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam

36

prof.dr.ir. Guus Berkhout / Utilisatierapport STW 2007

Guus Berkhout

“Geld verdienen aan een betere toekomst”

De definitie van innovatie is volgens prof. dr. ir. Guus Berkhout geld verdienen aan een betere toekomst. “Daar zit alles in”, zegt de afscheid nemende hoogleraar die een indrukwekkende loopbaan afsluit. Hoewel, afsluiten is een groot woord, want Berkhout is nog zo vol van zijn werk dat hij niet achter de geraniums te krijgen is. Terugblikkend op zijn jaren bij Shell, zijn lidmaatschap van het College van Bestuur van de TU Delft, zijn talloze publicaties en onderzoeken, zijn ondernemerschap, zijn nevenfuncties en functies in het openbaar bestuur, noemt hij één specifiek project – mede gefinancierd door STW – dat hij schitterend in zijn eenvoud en utilisatiewaarde vindt. “De

Prof.dr.ir. Guus Berkhout

hoorbril. In een wereld waarin nanotechnologie een tover-

project:

woord lijkt te zijn, zagen wij dat het steeds kleiner worden

02851

van hoorapparaten helemaal geen zegen was. Hoe kleiner een hoorapparaat, des te moeilijker is het om geluid gericht te ontvangen. Alles wordt versterkt. Hierdoor ontvangen mensen veel omgevingslawaai dat alleen maar storend werkt. Door in de poten van een bril akoestische antennes onzichtbaar in te bouwen, wordt alleen het geluid uit de kijkrichting van de brildrager versterkt. Je hoort alleen wat je ziet. Zo kunnen we mensen met een hoorprobleem geweldig helpen. In al zijn eenvoud is dit een van de mooiste vindingen uit mijn loopbaan.”

37


“Het gaat erom wat je voor mensen kunt betekenen”

Het voorbeeld

“Wat doe je wild”

Onlangs zat Berkhout in een discussie bij

van de hoorbril is illustratief voor de manier waarop

de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen.

Berkhout tegen de rol van wetenschap in de samenleving

Daar pleitte hij voor nieuwe combinaties van disciplines,

aankijkt. “De belangrijkste les die ik uit mijn wetenschap-

dwars door de traditionele scheidslijnen. “Wat doe je wild,

pelijke loopbaan heb getrokken, is dat we worstelen met

zeiden andere leden van de KNAW”, lacht Berkhout. “Maar

een opdeling van kennis die niet meer opgaat. Al vele jaren

het is helemaal niet wild. We hebben jaren geleden de

pleit ik voor opheffing van de scheiding tussen de bèta en de

Technologische Topinstituten, de TTI’s, opgericht. Nu is men

alpha-gamma wetenschappen. Die scheiding is een ramp

bezig de Maatschappelijke Topinstituten, MTI’s, ernaast te

voor innovatie. Immers, in innovatie gaat het er om wat je

zetten. Mijn voorstel zou zijn ze aan elkaar te linken en de

als wetenschapper voor mensen kunt betekenen. Maar in

zo ontstane brede combinaties tot Innovatie Instituten te

veel technisch wetenschappelijk onderzoek speelt de mens

dopen. Vergelijk het maar met yin en yang. De wereld van de

als gebruiker nauwelijks een rol. Daarom ben ik al jaren

technologie is er één van technische mogelijkheden. De

groot voorstander van brede interfacultaire groepen die zich

andere wereld – de maatschappij – is er één van maatschap-

richten op innovatieve oplossingen van de grote maatschap-

pelijke wenselijkheden. In een open systeem zegt de maat-

pelijke vraagstukken. Kijk naar de opwarming van de aarde.

schappij tegen de wetenschap “Verras me” en de

Daar ligt een enorme uitdaging voor de wetenschap. Maar er

wetenschap op haar beurt zegt “Inspireer me”. Zet die twee

is niet één discipline die daar een oplossing voor kan bie-

toch niet apart, zij zijn juist cyclisch met elkaar verbonden.

den. Daar heb je inzichten uit vele kennisgebieden zoals de

Wat je als wetenschap te bieden hebt, roept nieuwe vragen

aardwetenschappen, de meteorologie, de astronomie, noem

uit de samenleving op en daar moet de wetenschap weer op

maar op, voor nodig. Het is bovendien een maatschappelijk

reageren.”

aangestuurd probleem. Ook de sociale wetenschappen zullen dus hun steentje moeten bijdragen. De combinatie van

Wetenschappelijke excellentie

De reden waarom verschillende

natuur- en levenswetenschappen met de sociale- en

kenniswerelden niet zo vlot in elkaars richting groeien, ligt

gedragswetenschappen noem ik ‘open science’.”

volgens Berkhout in het verschil tussen de wijze waarop waardering voor wetenschappelijke excellentie wordt toege-

38


39


kend en de wijze waarop maatschappelijke impact wordt

allerlei innovatieve tips aan de hand gedaan. Zo begint alles

gewaardeerd. “Wetenschappelijke excellentie wordt geme-

met goed weten wat er aan de hand is. Je moet niet alleen

ten door de publicaties te tellen die je in de disciplinaire

rekenen, maar ook meten. Hier hebben we met hulp van

tijdschriften realiseert, en het aantal keren dat je wordt geci-

STW ook onderzoek naar verricht. Tevens is het van belang

teerd. Wetenschappers hechten daar grote waarde aan

te beoordelen wáár je zou moeten meten. Een lawaaiig

omdat zo de beloningssystemen zijn ingericht. In alle eer-

vliegtuig boven de Noordzee is zo erg niet, hetzelfde vlieg-

lijkheid erken ik dat ik dit aan het begin van wetenschappe-

tuig boven een woonwijk is een heel ander verhaal. Dan heb

lijke loopbaan ook zo ervoer. Naarmate je echter langer

je het niet over de hoeveelheid geluid ‘sec’ maar over de

meedraait, wordt die scoringsdrift minder. Daar komt het

geluidoverlast. Geluid levert immers alleen hinder op in

besef tegenover te staan dat uiteindelijk de maatschappe-

combinatie met de aanwezigheid van mensen. Hoe meer

lijke impact van onze inspanningen telt. Je doet het immers

mensen, hoe meer hinder. Daarom is het van belang om op

voor de mens en zijn omgeving. We moeten dus in onder-

strategische plekken rondom Schiphol professionele meetin-

zoek maatschappelijke impact óók gaan belonen. In de

strumentatie neer te zetten en die te koppelen aan de bere-

Verenigde Staten zien we inmiddels dat er een andere door-

keningen. Met de afwijkingen tussen berekeningen en

snede van het kennisreservoir wordt gemaakt en de weten-

feitelijke metingen kun je het rekensysteem steeds verder

schappelijke disciplines daardoor naar elkaar toe groeien.

verbeteren. Wij zeiden toen al dat Schiphol er goed aan zou

Ook in Nederland ontstaat het besef dat het geen zin heeft

doen om het verkeer van ‘low cost carriers’ en charters op

om in gescheiden alpha-, bèta- en gammawerelden te blijven

andere plaatsen te laten landen en opstijgen. Werd toen

werken. Maar we zijn er nog lang niet.”

weggehoond, nu zien we plannen voor de Flevopolder.

Opdracht teruggegeven

Ook kun je kijken naar de hoogte waarop de toestellen Op grond van zijn brede bagage werd

vliegen, welke vluchtroutes ze volgen, etc. Al met al was het

Berkhouts expertise enkele jaren geleden ingeroepen om

jammer dat wij ons werk niet konden voortzetten, want mijn

een oplossing te vinden voor het politieke conflict rond de

collega’s in de commissie waren deskundigen van het aller-

geluidoverlast op Schiphol. “Er lag een conflict tussen de

hoogste niveau. De commissie had de juiste koers voor

Tweede Kamer en de regering Kok II”, herinnert Berkhout

Schiphol kunnen helpen uitstippelen. In het voordeel van

zich. “Schiphol wilde een vijfde landingsbaan, maar omwo-

Schiphol, de omwonenden én het kabinet.”

nenden waren tegen vanwege extra geluidoverlast. De politiek zou voor een nieuwe wet zorgen die wel meer vluchten

Help een de hele bedrijfstak vooruit

Berkhout heeft dankzij het

zou toestaan, maar dan op voorwaarde dat die vluchten niet

consortium van internationale bedrijven, dat hij oprichtte om

tot extra overlast zouden leiden. Minister Netelenbos kwam

zijn wetenschappelijk werk te kunnen financieren, altijd

met een wetsontwerp, waarvan de Tweede Kamer vond dat

onafhankelijk kunnen opereren. “In 1982 startte ik met

dit niet met de intenties overeenkwam. Hierop besloot de

slechts vijf bedrijven, het zijn er nu meer dan dertig”, zegt

minister een onafhankelijke commissie te vragen een uit-

Berkhout. “Dat succes is mede te danken aan STW, waar ik

spraak te doen over de wet. Zij kwam bij mij terecht. Ik heb

altijd terecht kon met vernieuwende projectvoorstellen. Mijn

het voorzitterschap op mij genomen op voorwaarde dat ik

advies aan collega’s is: voer geen derde geldstroom onder-

zelf de leden van de commissie mocht uitkiezen. Ons onder-

zoek uit voor één enkel bedrijf, maar doe dat voor een con-

zoek gaf al aan dat de minister fout zat. In haar wetsontwerp

sortium van bedrijven. Dan kun je het onderzoek richten op

zaten fundamentele tekortkomingen. Dat leidde tot grote

de vraagstukken die ze allemaal gemeenschappelijk hebben.

problemen. Het ministerie wilde dat we ‘hoera’ zouden roe-

Het onderzoek is daardoor altijd fundamenteel van aard en

pen en dat deden we niet. Uiteindelijk, na twee jaar onder-

gericht op de langere termijn. We moeten ons blijven reali-

zoek, hebben we de opdracht aan de minister teruggegeven.

seren dat in deze ingewikkelde, en daardoor onoverzichte-

Wij zagen geen kans ons werk onafhankelijk voort te zetten.

lijke, maatschappij onafhankelijkheid de grootste waarde is

De druk werd te groot.”

die een wetenschapper heeft.”

Innovatieve tips

“Onmiddellijk nadat wij als commissie waren

gestopt, heb ik verantwoording afgelegd in het essay Dossier Schiphol , relaas van een falend democratisch proces”, zegt hij. “Als wetenschapper is het uitermate belangrijk opening van zaken te geven aan de samenleving. Als commissie meenden wij dat de overheid met de wet duidelijke grenzen moet stellen en dat Schiphol zelf de verantwoordelijkheid voor de vermindering van geluidhinder op zich zou moeten nemen. Niet alleen vlak bij Schiphol, maar ook in de wijdere omgeving. Tegelijkertijd hebben wij Schiphol ook

40


CONFIDENCE LEVELS IN NEURAL NETWORKS

NEW VLSI OVERLAPPED TRANSFORM KERNEL

IMPROVED GROUND PENETRATING RADAR TECHNOLOGY

03597

03621

03649

B CA

C CA

BCB

projectleider

491,76

Dr.ir. R.P.W. Duin Licentie: ECN

contracten


projectleider

inkomsten in k€

in k€

1,00

doelstelling Doel was het schatten van de betrouwbaarheid van neurale netwerken, zowel voor classificatieproblemen als voor regressieproblemen. Belangrijk onderdeel betreft het ontwikkelen en testen van robuuste algoritmes voor het vinden van uitbijters: welke voorbeelden zijn zodanig verschillend van de trainingsvoorbeelden dat de uitkomst met enig argwaan moet worden bekeken? resultaat na 5 jaar Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van een aantal algoritmen voor het trainen van ‘one-class classifiers’. Veel van de methodes zijn geïmplementeerd in het software pakket NetPack (www.snn.kun.nl/nijmegen/netpack.html). Daarnaast zijn veel methoden voor het schatten van klassificatie betrouwbaarheden geïntegreerd in PRTools, een Matlab toolbox: www.ph.tn.tudelft.nl/prtools. Deze softwarepakketten zijn meerdere malen ingezet voor het uitvoeren van pilots en het maken van prototypes bij de gebruikers. resultaat na 10 jaar Dit project heeft geleid tot veel geciteerde publicaties en frequent gebuikte software. (NatPack en DD_Tools). De ontwikkelde technieken spreken zeer aan bij industriele en medische toepassingen en worden gebruikt in vele nieuwe projecten. Het heeft de participerende groepen in hoge mate geholpen in hun contacten met de industrie. Vervolgprojecten: Computer-aided detection and characterization of interstitial lung disease; betrokken bedrijven: Philips Medical en medische universitaire centra in Utrecht en Nijmegen; Graphical Models for Data Mining; betrokken bedrijven (onder andere): BrandmarC, CGEY; Sales Forecasting through Aggregation; betrokken bedrijven (onder andere): Schuitema, OPG, Aeolis, Technische Unie. SMART Research (www.smart-research.nl) is een spin-off van de RU Nijmegen die de in het project ontwikkelde technieken inzet voor het bouwen van voorspel- en classificatie-modellen. Specifiek heeft SMART Research een systeem ontwikkeld voor de voorspelling van losse verkoop dat door De Telegraaf wordt gebruikt om de verkoop te optimaliseren. gebruiker(s) TNO Industrie en Techniek, Delft / Shell SIEP BV, Rijswijk / Philips Research, Eindhoven / Centraal Bureau Levensmiddelenhandel, Leidschendam / Dienst Weg- en Waterbouwkunde, Delft

Prof.dr.ir. E.F.A. Deprettere 99,95 inkomsten in k€ 50,60

totale toewijzing

doelstelling Dit was een ‘innovatie project’: Het ‘Overlapped Transform’ algoritme behoort tot de klasse van algoritmen waartoe ook de FFT en de DCT behoren. Het is een alternatief voor de DCT dat minder artefacten oplevert dan de DCT in beeldcompressie en codering, in het bijzonder medische beelden. Het project had tot doel een geheel nieuwe realisatie van het algoritme te implementeren in een chip en dit te vergelijken met een implementatie (ook op silicium) van het conventionele ‘Overlapped Transform’ algoritme. Hierbij was er een sterke samenwerking met Philips Research, Frontier Design en de universiteiten van Bologna in Italie en van Tsinghua in China. resultaat na 5 jaar Het nieuwe algoritme was compacter, nauwkeuriger, sneller, en energiezuiniger dan het traditionele. Er is een demonstrator gemaakt in samenwerking met het ontwerphuis Dedris te Tiel. De demonstrator is niet afgemaakt omdat de opdrachtgever, Philips Medical Systems, afzag van gebruik van de chip. Er werd een nieuwe wereldstandaard vastgesteld, wat een nieuw ontwerp van de implementatie vereiste.

projectleider

Prof.dr.ir. J.T. Fokkema totale toewijzing in k€ 718,18 octrooien PCT.NL00/00861 Gronddoor drin gen de radarinrichting en werkwijze voor het detecteren van een object op of onder een grond oppervlak (Ground Penetrating Radar); PCT.NL01/00098 Vlinderdasantenne (bowtie antenna) inkomsten in k€ 18,15

doelstelling Ontwerp en realisatie van een transportabel

grondradarsysteem ten behoeve van de karakterisatie van de ondiepe ondergrond (0,25 -10 meter). Ontwikkeling van een snelle en nauwkeurige electromagnetische modeleringsmethode, als basis voor de electromagnetische beeldvorming van de ondiepe ondergrond (en de daarin begraven objecten). Ontwikkeling van praktische meetstrategieën en bewerkingsalgorithmen voor het verkrijgen van de correcte electromagnetische afbeelding. resultaat na 5 jaar De resultaten hebben de mogelijk-

heden en de beperkingen van de georadar duidelijk in kaart gebracht en zijn daarmee funderend voor vervolgonderzoek. Er is een nieuw prototype radar antenne gerealiseerd voor georadarmetingen, een 3D electromagnetisch modelleringsprogramma is ontwikkeld alsmede nieuwe imaging algorithmen, waarbij rekening gehouden wordt met de oriëntatie van de radar antennes (zender en ontvanger). De resultaten zijn ondermeer van belang voor 04663 en 05637, waarin een geavanceerd radarsysteem wordt ontwikkeld voor de detectie van Anti-Personnel landmijnen.

resultaat na 10 jaar Het nieuwe algoritme is wel opgepakt

door collegaonderzoekers (onder andere in de VS), maar het is niet bekend wat er verder mee is gedaan. gebruiker(s) Dedris, Tiel

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) OYO Center of Applied Geo Sciences BV, Nieuwegein / Thales Nederland BV, Hengelo / TNO Bouw en Ondergrond, Utrecht / TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / TNO Industrie en Techniek, Delft / Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam / GeoDelft, Delft / T&A SURVEY BV, Amsterdam

41


STRENGTH EVOLUTION OF SOFT CONSOLIDATING MUD LAYERS

EEN FYSISCH VOORSPELLINGS MODEL VOOR GELUIDVOORT PLANTING IN DE BUITENLUCHT OP BASIS VAN NUMERIEKE SIMULATIE EN IN-SITU METINGEN

MOBIELE MULTIMEDIA COMMUNICATIE (MMC)

03655

03662

03671

B BA

CAA

B CA

projectleider

Prof.dr.ir. J.A. Battjes totale toewijzing in k€ 279,79 contracten Overdracht: Technische Univer siteit Delft; Waterloopkundig Laboratorium

projectleider

Prof.dr.ir. A.J. Berkhout totale toewijzing in 222,34 contracten Samenwerking onderzoek: Te c h n i s c h e U n i v e r s i t e i t D e l f t ; T N O B o u w e n Ondergrond inkomsten in k€ 108,91

projectleider

k€

1.476,35

doelstelling Sliblagen in kustgebieden en estuaria ontstaan door sedimentatie van gesuspendeerd materiaal. T.g.v. van het eigengewicht consolideert de sliblaag en worden korrelspanningen opgebouwd, waarbij ook sterkte wordt ontwikkeld. In het project worden de tijdschaal en snelheid van de sterkteontwikkeling voor verschillende soorten sliblagen onderzocht. De experimenten zullen gemodelleerd worden met een fysisch-mathematisch model. De resultaten zijn van belang voor een aantal waterbouwkundige toepassingen zoals voor de definitie van navigeerdiepte en voor het bepalen van een optimale baggerstrategie in bijvoorbeeld havens.

doelstelling Ontwikkeling van een gecombineerd meeten rekensysteem voor industrie- en verkeerslawaai. Geluidsvoortplanting in buitenlucht is gecompliceerd en afhankelijk van meteorologie en bodemgesteldheid. Door op een aantal immissiepunten het geluidveld te meten en dit te vergelijken met overdrachtsberekeningen kan men overdrachtsparameters van het rekenmodel optimaliseren. Dan kan men het overdrachtsmodel toegepassen over een groot immissiegebied.

doelstelling Het MMC project werd begin jaren negentig geconcipieerd als een multidisciplinaire bijdrage voor de 4e generatie van mobiele communicatie. Hiervoor is het onvoldoende om alleen de capaciteit op te voeren van het 2e generatie GSM-concept. Een multidisciplinair team onderzocht een breed scala aan aspecten, van de toepassing van nieuwe multimediaapplicaties tot aan nieuwe modulatietechnieken voor 150 Mb/s draadloze transmissie.

resultaat na 5 jaar Experimenten zijn uitgevoerd aan

twee natuurlijke slibsoorten (nl. Caland-Beer en Dollard slib) voor het verkrijgen van meetgegevens over het consolidatieproces en de sterkteontwikkeling. Het onderzoek heeft een model opgeleverd voor het consolidatieproces en voor de bodemsterkte, resulterend in een bezwijkcriterium. De modellen beperken zich vooralsnog tot situaties met stilstaand water. De resultaten zijn van belang voor een aantal waterbouwkundige toepassingen zoals de definitie van navigeerdiepte en het bepalen van een optimale baggerstrategie in bijvoorbeeld havens. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Gemeentewerken Rotterdam, Rotterdam / RIZA, Lelystad / HAM BV, Rotterdam / GeoDelft, Delft / RIKZ, Den Haag / WL - Delft Hydraulics, Delft / Rijkswaterstaat, Rijswijk

Prof.dr. F.C. Schoute


resultaat na 5 jaar Onder andere is een methode ontwikresultaat na 5 jaar Het onderzoek is halverwege afgebro-

ken wegens langdurige ziekte en aansluitend ontslag van de promovendus. De tussentijdse resultaten zijn van groot strategisch belang en vormen de basis voor verder onderzoek, met name gericht op nauwkeurige meeten rekeninstrumentatie ten behoeve van een adequate Europese regelgeving voor vliegtuiglawaai rondom vliegvelden. resultaat na 10 jaar Er is recent samen met de sectie Warmte en Stroming van onze faculteit een nieuw STW-onderzoeksvoorstel geformuleerd en ingediend dat tot doel heeft om geluidschermen te ontwerpen die door hun constructie maximale geluidreductie geven en tevens functioneren als fijn-stof filters. Het ontwerp van deze geluidschermen zal gebaseerd zijn op de methodiek van het bepalen van de geluidoverdracht in de buitenlucht op basis van numerieke simulatie en in-situ metingen zoals in dit onderzoek reeds is bestudeerd. gebruiker(s) Ministerie van VROM, Den Haag / TNO Industrie en Techniek, Delft / MER, Utrecht / DCMR Milieudienst Rijnmond, Middelharnis / Commissie MER, Zoetermeer / NLR, Emmeloord / NV Nederlandse Spoorwegen, Utrecht

keld om nieuwe technologie ruim vóór introductie te evalueren, een beter samenspel van de foutencorrecties in het draadloze kanaal en in de coder/ decoder, en een zeer energiezuinige LART die met een kleine accu toch hoge bitsnelheden kon bewerkstelligen. Samenwerkingen met TNO, Philips Business Communications en Philips Components leidden onder andere tot toepassing van de LART, die inmiddels wereldberoemd is, in prototypen. Er werd ook samengewerkt met externe organisaties: Océ services en de spoedeisende medische hulpverlening. resultaat na 10 jaar Het MMC-project blijkt een voorspellende waarde gehad te hebben en nog steeds een doel aan te geven voor toekomstige breedbandige draadloze multimediacommunicatie. Wat toepassingen betreft was het onderzoek meer op zakelijke dienstverlening gericht (waar een beperkte meerwaarde werd gezien), maar de meeste groei in toepassing zien we nu in de consumentenmarkt. Het is moeilijk aan te geven waar specifieke technische resultaten van het MMC-project worden toegepast wel is duidelijk dat de publicaties op gebied van compressie, transmissie en energiezuinige processing deel zijn geworden van de huidige kennis die toegepast wordt door alle telecom bedrijven. Vervolgprojecten en/of nieuwe bedrijven Het MMC-project is van belang geweest om de expertise op peil te houden die is voortgezet in vervolgprojecten zoals ‘Ubiquitous Communications’ en ‘Freeband’. gebruiker(s) Universitair Medisch Centrum Utrecht / Ministerie van Binnenlandse Zaken, Den Haag / Korps Landelijke Politiediensten, Driebergen / Océ-Nederland BV, Den Bosch / TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Philips Business Electronics, Eindhoven / Politie Amsterdam-Amstelland, Amsterdam / Imtech NV, Gouda

42


DEVELOPMENT AND DEMONSTRATION OF TWO NEW TYPES OF MULTIUSER RECEIVERS FOR FUTURE PERSONAL COMMUNICATION SYSTEMS (MURX)

A THERMAL ACCELEROMETER

DE ONTWIKKELING VAN EEN METHODE OM WATERINHOUD, DEELTJESGROOTTE EN CONCENTRATIE VAN BEWOLKING TE METEN MET EEN RADAR EN RADIOMETER

03717

03718

03722

ABA

ABA

B BA

projectleider

Dr.ir. G.J.M. Janssen totale toewijzing in k€ 555,08 octrooien N L.1007132 Modulatieschema voor radiocommunicatiesystemen; N L.100 8 824 Samenstel van een zendinrichting en een ontvanginrichting

projectleider

doelstelling Hoge spectrale efficiëntie is een belangrijke eis voor toekomstige draadloze (mobiele) communicatiesystemen. De spectrale efficiëntie kan vergroot worden door meerdere gebruikers tegelijkertijd toe te laten tot het radiokanaal. Het project richtte zich op twee ontvangerprincipes voor gelijktijdige ontvangst van meerdere signalen: 1) een multi-user ontvanger voor breedbandige spread spectrum modulatietechnieken, 2) een multi-user ontvanger voor smalbandige modulatietechnieken.

doelstelling Het ontwikkelen van een accelerometer voor thermische uitlees-technieken. Onderzocht worden: processing, ontwerp en karakterisatie van de chips. Het resultaat moet een werkende chip zijn. Met dit principe moet ook een druksensor worden gemaakt. De chips moeten aantonen dat de thermisch uitlees-techniek geschikt is voor versnellingschips én voor de druksensor: De devices geven een groot uitgangssignaal en blijven bij hoge temperaturen functioneren.

resultaat na 5 jaar Het project heeft geresulteerd in: /

resultaat na 5 jaar Met succes is een aantal chips

Multi-user ontvangertechnieken, alsmede kanaalschattingsmethoden en multi-antenne technieken voor deze ontvangers. -Er is een universeel demonstratieplatform gerealiseerd, bestaande uit vier paralelle zenders en ontvangers met bijbehorend besturingssysteem. Dit platvorm kan worden gebruikt voor validatie van de onderzochte technieken en algorithmen, alsmede voor toekomstig onderzoek aan multi-antenne technieken voor draadloze communicatie, zoals space-time codering.

gefabriceerd en getest, zowel accelerometers als druksensors. De thermische, mechanische en electrische eigenschappen werden grondig geanalyseerd. Op dit moment worden de devices nog niet toegepast. Echter, beide devices bezitten potentieel om bij hoge temperaturen en in ruizige omgevingen toegepast te worden, want ze zijn niet afhankelijk van isolatie van de pn-junctie.

resultaat na 10 jaar De beide promovendi van dit project hebben hun proefschrift: / A Narrowband Multi-User Receiver for Mobile Communication Systems (M.Moretti) / Space-Time Multiuser Receivers for Wideband Code Division Multiple Access (M.Hernandez) met succes verdedigd. Op basis van dit werk is vervolgonderzoek gedaan (onder andere in samenwerking met het Royal Institute of Technology in Stockholm) naar praktische toepassingen van smalbandige multiuser technieken in cellulaire communicatiesystemen. Dit heeft geresulteerd in een aanzienlijke verbetering van de spectrale efficiëntie door uitbreidingvan het principe naar meer dan twee gebruikers en stabiele zendvermogensregelingen voor de uplink en downlink. gebruiker(s) TNO Informatie- en Communicatietechnologie, Delft / Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / Philips Research, Eindhoven / TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Libertel BV, Maastricht / Siemens Nederland NV, Den Haag / Ericsson EuroLab Netherlands BV, Enschede

Prof.dr. P.J. French


312,16

projectleider

k€

resultaat na 10 jaar De resultaten van dit project blijven een belangrijke bron van kennis in een aantal projecten. Dit komt door de kennis opgebouwd in het samenbrengen van de 3 signaal domeinen. De hoge temperatuursmogelijkheden voor de druksensor blijven aantrekkelijk voor een aantal toepassingen zoals de olie industrie. Met de constructie van de device heeft men vrijheid in de materialen van het membraan, terwijl dit nog met een silicium sensor gemeten kan worden. Vanwege de redelijke hoge output, kan de device werken in omgevingen met ruis. Resultaten van dit project zijn toegepast in een nieuw project voor de ontwikkeling van flow sensoren voor diverse medische toepassingen. Nieuwe devices worden nu gefabriceerd. gebruiker(s) Xensor Integration BV, Delft / Sensata Technologies Holland BV, Almelo / Philips Centre for Manufacturing Technology, Eindhoven / Ricar Systems Nederland BV, Enkhuizen / Datawell BV, Haarlem / Philips Applied Technologies, Eindhoven / OnStream BV, Eindhoven / NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft / KONI BV, Oud-Beijerland

Dr.ir. H.W.J. Russchenberg totale toewijzing 595,69 contracten Bijdrage: KNMI inkomsten in 17,81

in k€

doelstelling Het ontwikkelen van een methode voor

de bepaling van waterinhoud en deeltjesconcentratie en -grootte in bewolking. Dit door radar (totale waterinhoud wolk) en radiometer (onderscheid tussen vloeibaar water en waterdamp) te combineren. Zowel experimenteel als theoretisch onderzoek wordt uitgevoerd. resultaat na 5 jaar Het experimentele onderzoek heeft

veel informatie opgeleverd over de samenstelling van wolken. Daarnaast is een theoretisch model ontwikkeld over waterverdeling / temperatuurprofielen in wolken waarbij gebruik is gemaakt van de experimentele data. De kennis wordt gebruikt in het internationale remote sensing onderzoek naar de samenstelling van en processen in de atmosfeer. resultaat na 10 jaar Wolken vormen een belangrijk element in het klimaatsysteem. Dit project heeft geleid tot nieuwe methodes om de relevante wolkeneigenschappen / hoe groot zijn de druppels, en hoeveel zijn ervan? / te meten. De methodes worden toegepast bij Nederlandse atmosfeer-observatorium CESAR om een dieper inzicht te krijgen in de werking van het klimaatsysteem. Bijzondere aandacht krijgt de interactie tussen de wolken en atmosferische straling: hoeveel zonnestraling houden wolken tegen, en hoeveel warmtestraling houden ze vast? gebruiker(s) ESA/ESTEC, Noordwijk / KNMI, De Bilt

43


MICRO-INSTRUMENTATION SYSTEM IN SILICON

DELFT PROGRAM FOR HYBRIDIZED INSTRUMENTATION AND NAVIGATION SYSTEM (DELPHINS) PHASE II

A THEORETICAL AND EXPERIMENTAL STUDY OF THE PIEZOJUNCTION EFFECT IN SILICON AND ITS EXPLOITATION IN NEW SENSOR STRUCTURES

03733

03755

03908

ABA

CCC

BCB

projectleider k€

Dr.ir. R.F. Wolffenbuttel


968,97

doelstelling Het pionierproject ‘micro-instrumentatiesystemen in silicium’ heeft als doel complete meetsystemen in silicium te realiseren op basis van geïntegreerde siliciumsensoren in combinatie met een actief Si-MCM platform. In dit kader worden micro-instrumenten gerealiseerd voor: a) optische spectrale analyse van zichtbaar licht b) infrarood microspectrometers en c) analyse van het mechanische vibratiespectrum. Daarnaast wordt aandacht besteed aan locale thermische stabilisatie door middel van het Peltiereffect in SiGe. resultaat na 5 jaar De optische microspectrometer is

gerealiseerd op een enkele chip in een CMOScompatibel proces.De infrarood micorspecrometer is gerealiseerd met behulp van wafer-to-wafer bonding technieken. Het concept ‘actief Si-MCM platform’ is niet bijzonder aantrekkelijk gebleken. Voor een oplossing tussen volledige on-chip integratie en hybriede intergratie in de behuizing blijkt nauwelijks belangstelling. Een uitzondering welke op het moment in nauw overleg met NMi/VSL nader wordt onderzocht is de implementatie van een referentie-element met calibratiefaciliteit. resultaat na 10 jaar Het project micro-instrumentatiesystemen in silicium heeft geleid tot geïntegreerde systemen voor de bepaling van optische en mechanische spectra. Optische microspectrometers voor UV, zichtbaar en nabij-IR worden nader onderzocht in vervolgproject 06667. De kennis opgebouwd in het thermo-elektrische deelproject op basis van SiGe wordt gebruikt voor de realisatie van een array van IR detectoren. Toepassingen lijken vooral te liggen in de (glas)tuinbouw, maar ook lampsturing voor kleuruniformiteit wordt overwogen. De valorisatie van de vibratieanalyser wordt nader onderzocht in project 07869.

projectleider

projectleider

k€

Prof.dr.ir. D. van Willigen totale toewijzing in 281,54 contracten Samenwerking onderzoek: Technische Universiteit Delft; Rockwell Collins Inc.; Haalbaarheidsstudie: NLR Technische Universiteit Delft inkomsten in k€ 375,72

k€

doelstelling In dit project zal een nieuw navigatiesysteem voor vliegtuigen worden ontwikkeld. Dit systeem zal de piloot ondersteunen met een overzichtelijke en betrouwbare presentatie van gegevens over bijvoorbeeld de positie, de stand en de omgeving van het vliegtuig. Daardoor zijn efficiëntere vliegroutes mogelijk en kan de capaciteit van een luchthaven veilig en met minder geluidsoverlast worden vergroot.

Doelstelling Als gevolg van het piëzojunctie-effect heeft mechanische spanning een grote invloed op de eigenschappen van bipolaire siliciumtransistoren. Mechanische spanning treedt vaak op in geïntegreerde schakelingen, waar ze een ongewild bijproduct is van fabricage en verpakking. Het onderzoek heeft tot doel om het piëzojunctie-effect beter te begrijpen, om de gevolgen voor de werking van elektronische schakelingen te verminderen en om het effect te kunnen gebruiken voor een nieuw type druksensoren.

resultaat na 5 jaar Er is een navigatiesysteem ontwikkeld

gebaseerd op synthetic-vision. Het unieke van de ontwikkelde architectuur is dat alle experimentele synthetic-vision concepten direct van het prototype in het laboratorium naar de flight-hardware kunnen worden overgezet. De nieuw ontwikkelde concepten zijn op echte flight-hardware gedemonstreerd. Mede door het STW-project heeft de onderzoeksgroep een internationaal erkende positie verworden op het gebied van synthetic vision. De resultaten worden momenteel onder andere toegepast binnen een internationaal project onder leiding van NASA. resultaat na 10 jaar Na afloop van het STW-project is de onderzoeksgroep nog verschillende keren uitgenodigd om deel te nemen aan grote synthetic vision onderzoeksprogramma’s van NASA. Primeurs waren onder andere de eerste complexe nadering van een verkeersvliegtuig in een bergachtige omgeving met behulp van synthetic vision in 2001 en de eerste vlucht van een volledige geïntegreerd synthetic vision systeem in 2005. De totale inkomsten uit deze spin-off activiteiten tussen 2000 en 2006 bedragen 215 kEuro. Voor het onderzoek heeft het team in deze periode drie keer de NASA ‘turning goals into reality’ award ontvangen. Naar verwachting zal de nieuwe technologie binnen 10 jaar worden toegepast in gewone verkeersvliegtuigen. gebruiker(s) TNO Defensie en Veiligheid, Soesterberg /

gebruiker(s) Xensor Integration BV, Delft / Philips Centre for Manufacturing Technology, Eindhoven / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht / Thales Nederland BV, Hengelo / Océ-Technologies BV, Venlo / Melexis R&D Center, Tessenderlo / NMi Nederlands Meetinstituut, Delft / ESBE Nanoscale Technology Services, Delft

NLR, Amsterdam / TUE-IPO, Eindhoven / ADSE BV, Hoofddorp / KLM, Amsterdam / Holland Institute of Traffic Technology BV, Apeldoorn / KLM, Schiphol Airport / Rijksluchtvaartdienst, Hoofddorp

602,87

Prof.dr.ir. G.C.M. Meijer inkomsten in k€ 9,98


resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geresulteerd

in een nieuw model van het piëzojunctie-effect in silicium. Dit model is gebaseerd op fundamenteel fysische principes, maar is praktisch genoeg om te worden gebruikt voor het ontwerpen van sensoren en schakelingen. Daarnaast zijn technieken ontwikkeld waarmee het effect van mechanische spanningen op de nauwkeurigheid en de stabiliteit van veel analoge schakelingen kan worden verminderd. Dit is gedemonstreerd voor een aantal belangrijke basisschakelingen. Tenslotte is het piëzojunctie-effect benut bij de ontwikkeling van een nieuw sensorelement voor het meten van mechanische spanning. resultaat na 10 jaar De resultaten van het werk worden momenteel overal in de wereld toegepast bij het ontwikkelen van precisiespanningsreferenties en temperatuurtransducenten. Bij vervolgonderzoek aan de TU Delft zijn alle aanbevelingen die voort zijn gekomen uit het project ter harte genomen. Hierdoor is het gelukt om temperatuursensoren met een zeer hoge nauwkeurigheid te ontwikkelen. In Nederland hebben bedrijven zoals Philips en Smartec daar hun voordeel mee kunnen doen. Het vervolgonderzoek heeft ook een aantal patenten opgeleverd. gebruiker(s) Alcatel Microelectronics, Oudenaarde / Smartec BV, Breda / Enraf BV, Delft

44


DIFFUSION-COOLED HOTELECTRON BOLOMETER MIXERS FOR TERAHERTZ DETECTION

EMBEDDING CORDIC ARITHMETIC IN DSP IC DESIGN FLOW FOR COMMUNICATION AND MULTIMEDIA APPLICATIONS

DE ONTSTEKING VAN POEDERS IN TURBULENTE LUCHTMENGSELS

03912

03941

03993

CCB

C CA

C BA

projectleider k€

512,26

Prof.dr.ir. T.M. Klapwijk inkomsten in k€ 363,02


doelstelling Doel van het project is de ontwikkeling van diffusie gekoelde hot-electron bolometer (HEB) mixers voor de detectie van frequenties tussen 700 en 1500 GHz. Om dit te bereiken worden supergeleidende Nb nanobridge en een InAs semiconductor ontwikkeld. De receivers worden ontwikkeld voor de ESA voor toekomstige sateliet missies en voor atmosferisch onderzoek vanuit een vliegtuig of ballon. resultaat na 5 jaar Er is een wafeguide Nb hot electro

bolometer mixer op 700 GHz ontwikkeld met een gevoeligheid van 800 K. Daarnaast zijn fysische modellen ontwikkeld om het mixing principe to doorgronden. De gegenereerde kennis wordt, middels een SRON ontwikkelingscontract, verkocht aan de ESA voor gebruik in de Herschel Space Telescope (2007). De huidige NbAu devices worden naar verwachting gebruikt in een TELIS ballon missie voor atmosferisch observaties door DLR (Duitsland) en SRON. resultaat na 10 jaar De trend naar technologie zet zich door. De TELIS missie wordt nu voor een volgend waarneemvlucht voorbereid. Er is een nieuw project in opbouw HEAT (High Elevation Antarctic THz telescope), geleid door een Amerikaan die de Delft/SRON technologie in Nederland laat realiseren. Een deel wordt ge-outsourced naar Witec en Mecon. Het werk krijgt ook grotere belangstelling vanwege de opbloei van THz technologie en bedrijven als Philips en DSM volgen nauwgezet de expertise die we hebben opgebouwd. De juiste match tussen de technologie en een business-case is nog niet tot stand gekomen, maar gezien de onvermijdelijk trend naar kleinere dimensies, hogere frequenties en laserwerking vanuit grote intern infrarood naar het THz gebied is dat een kwestie van tijd. Nederland heeft overduidelijk een uitstekende positie wanneer de tijd rijp is voor de juiste businesscase. De onderzoeksgroep is zwaar betrokken bij de bouw van 50 ontvangers voor Band 9 van de Atacama Large Millimeter Array (Chili, totaal 0.5 GÇ) gebaseerd op een verwante technologie met sterke outsourcing naar Witec en Mecon. Daarnaast wordt gewerkt aan Quantum Cascade lasers (uitgevonden in 1995) in samenwerking met Thales. Wij hebben als eerste een applicatie gerealiserd voor heterodyne spectroscopie. gebruiker(s) SRON, Utrecht / ESA/ESTEC, Noordwijk / Chalmers University of Technology, Göteborg / Photonis-DEP BV, Roden


Prof.dr.ir. E.F.A. Deprettere 120,51 inkomsten in k€ 34,00

totale toewijzing

doelstelling Dit was een utilisatieproject op zichzelf. Het doel was om een implementatie van een Digital Signal Processing (DSP)-applicatie te ontwerpen met het DSP-station van het toenmalig bedrijf EDC Leuven, later Frontier Design (via Adelante Technologies en Philips Semiconductors nu NXP Semiconductors). De toepassing moest een Cordic rekeneenheid bevatten die zou worden gegenereerd met behulp van een geparametriseerde Cordic Generator die aan het DSP-station zou worden toegevoegd. De chip met ingebedde Cordic zou door het CME worden geproduceerd. resultaat na 5 jaar De Cordic generator is opgenomen in

het genoemde DSP-station. Een adaptieve beamformer werd gekozen als applicatie, ten behoeve van een emonstrator die door Astron, Dwingeloo, is ontworpen in het kader van een reeks haalbaarheidsstudies voor de in de toekomst te bouwen gedistribueerde SKA radiotelescoop (http://www.astron.nl). De demonstrator is door Astron gebruikt. resultaat na 10 jaar De chip is destijds opgenomen in het DSP-station, maar is inmiddels wel verouderd. De exacte status is onbekend. gebruiker(s) Syntens New Technologies, Veenendaal / ASTRON, Dwingeloo / Adelante Technologies BV, Waalre

projectleider

258,50

Dr.ir. S.M. Lemkowitz 44,47


inkomsten in k€

doelstelling Toenemende turbulentie verlaagt de kans

op ontsteking van een stofexplosie maar vergroot tegelijkertijd de destructieve werking van een al ontstoken stofexplosie. In de huidige beveiligingsbenadering ligt de nadruk op beschermende maatregelen. De werking ervan kan tot ongewenste effecten leiden. Doel van het onderzoek is het bestuderen van de structuur van een turbulent snelheidsveld op basis van lengte-, tijds- en snelheidsschalen en deze te combineren met karakteristieken van de ontsteekbron. resultaat na 5 jaar De minimale ontstekingsenergie (MIE) en -temperatuur (MIT) voor een enkel deeltje is bepaald. Hiermee kan in theorie de MIE en MIT bepaald worden van een stofwolk in een gegeven stromingsregime. Een belangrijk gevolg van het project kan zijn dat de internationale standaarden voor de bepaling van de MIE en MIT heroverwogen zullen moeten worden. Er is nieuwe software beschikbaar gekomen waarmee de ontstekingsgevoeligheid van stofwolken die in de procesindustrie voorkomen, kan worden berekend. Ook is er nieuwe apparatuur ontwikkeld waarmee verder onderzoek mogelijk is geworden. TNO droeg voor 50% bij in de salariskosten van de post-doc. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Stichting Industrial Loss Prevention, Vlissingen / DSM Research, Geleen / GAB Robbins Takkenberg BV, Rotterdam / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / General Electric Plastics Europe BV, Bergen Op Zoom

45


04351

04542

BBB

C BA

projectleider

projectleider

zing in k€

Prof.dr.ir. G.W.K. van Dedem totale toewij1.327,76 contracten Bijdrage: Akzo Nobel Diosynth BV; Overdracht: Institute of Microtechnology Technische Universiteit Delft; Geheimhouding: Universiteit Twente octrooien P CT. N L 0 3 / 0 0 4 3 1 Electrophoretic system with protection for its detectors; PCT.NL03/00749 Microfluidic heat exchanger for localized temperature control inkomsten in k€ 13,61

k€

doelstelling Het project is gericht op de ontwikkeling van een microsysteem voor quasi on-line bewaking en controle van industriële biologische processen. Zo’n systeem wordt Miniaturized Total Analysis System (microTAS) genoemd. Verschillende onderzoekers zullen werken aan micro-monstername technieken, scheidings technieken voor de microkanaaltjes, detectietechnieken en de realisatie van een prototype met microsysteemtechnologie.

doelstelling Doel van het project is hoge kwaliteit dunne film transistoren (TFT’s) te realiseren op een (goedkoop) drager materiaal, zoals glas of plastic, dat geen hoge procestemperaturen toelaat.

resultaat na 5 jaar Het project loopt nog tot eind 2002.

Een werkend prototype is nog niet gerealiseerd. Wel is er grote vooruitgang geboekt op de verschillende deelaspecten. Zo is voor het eerst een chip ontwikkeld waar met behulp van capillaire elektrophorese (CE) aminozuren kunnen worden gescheiden en gedetecteerd. De in de chip geïntegreerde geleidingsdetector maakt gebruik van 4 elektroden. Op de bijbehorende elektronische schakeling is octrooi aangevraagd. resultaat na 10 jaar Het project heeft wel tot bruikbare deelresultaten geleid, maar niet tot een werkend prototype. Dit bleek uiteindelijk teveel tijd te kosten. Voor de betrokken bedrijven was de technologie nog niet rijp genoeg om zelfstandig door te ontwikkelen. De octrooiaanvraag is om die reden niet doorgezet. In 2004 is door STW een vervolgproject gefinancierd waarin de CE-chip aan de TU Delft wordt doorontwikkeld. Dit vervolgproject heeft inmiddels geresulteerd in twee nieuwe octrooiaanvragen. gebruiker(s) DSM Food Specialties, Delft / NV Organon,

Oss / Applikon Biotechnology BV, Schiedam / Antec Leyden BV, Leiden / Unilever R & D, Vlaardingen

Prof.dr. C.I.M. Beenakker totale toewijzing in 815,31 octrooien NL.1013790 Werkwijze voor het vervaardigen van dunne films polykristallijn silicium en volgens die werkwijze vervaardigde films inkomsten in k€ 199,67

resultaat na 5 jaar TFT’s op glas zijn gerealiseerd door het smelten en weer laten rekristalliseren van een dunne film amorf silicium op glas met de laser rekristallisatie methode. Door het aanbrengen van ‘heat-sinks’ bleek het mogelijk het proces te sturen zodat monokristallijne gebieden werden gevormd. Op dit plaatsen zijn TFT’s gerealiseerd met karakteristieken vergelijkbaar met SOI transistoren. Het onderzoek wordt in een samenwerkingsproject met Seiko-Epson, gefinancierd door de FOM, voortgezet. resultaat na 10 jaar In de afgelopen 5 jaar zijn de karakteristieken van de TFT’s verder verbeterd. Voor een nog verdere verbetering is een methode ontwikkeld om tijdens het rekristalliseren de kristaloriëntatie te controleren voor optimale ‘performance’ van de TFT’s. De TFT’s zijn in het laboratorium geïmplementeerd in functionele elektronische circuits (inverters en ringoscillatoren) om de praktische toepasbaarheid aan te tonen. Voor het ontwerpen van deze circuits zijn speciale ontwerpregels ontwikkeld. De fabricage is verricht met standaard lithografische technieken. Thans wordt een techniek ontwikkeld om circuits monolithisch te stapelen voor meer functionaliteiten op een klein oppervlak. Bovengenoemde samenwerking met Seiko Epson in een FOM-project is uitgebreid met een bilaterale samenwerking met Seiko Epson. Die bilaterale samenwerking is recentelijk beeindigd door veranderd research beleid bij Seiko Epson. Het FOM-project loopt binnenkort af. Onlangs is een nieuw STW-project gestart (06617) met totale subsidie van 1.7 MÇ plus bijdragen in natura met als doel het ontwikkelen van een techniek de TFT-circuits monolitisch te stapelen. Het onderzoek heeft de belangstelling van de industrie (Seiko-Epson, ASMI, DALSA BV en ASML). Er zijn geen spin off bedrijven omdat de methode grote investeringen vereist. gebruiker(s) SenterNovem, Utrecht / Philips Research, Redhill / OTB Engineering BV, Eindhoven / Tempress Systems Inc., Heerde

/ technische universiteit eindhoven

TRANSISTORS IN EXIMER LASER FORMED MONOCRYSTALLINE SILICON THIN FILM FOR LARGE AREA ELECTRONICS

E

MICROSYSTEMS FOR REAL-TIME MONITORING OF FERMENTATION AND CELL CULTURE PROCESSES (BIOMASS)

46


MODELLING AND SPECIFICATIONS FOR AN IMPROVED HELMET DESIGN

VERTICALLY INTEGRATED TRANSISTOR-LASER STRUCTURE FOR HIGH-SPEED LOW-CHIRP MODULATION

MODELVORMING EN ONTWERPGEREEDSCHAP VOOR CONSTRUCTIES VAN POREUZE MATERIALEN

03723

03752

03759

BBB

BAA

CCB

projectleider k€

544,63

Dr.ir. A.A.H.J. Sauren † inkomsten in k€ 4,54


projectleider k€

329,70

Dr.ir. Th.G. van de Roer inkomsten in k€ 20,00


doelstelling Het ontwikkelen van specificaties voor

doelstelling Onderzoek aan een nieuwe techniek voor

het ontwerpen van helmen en het verbeteren van de richtlijnen voor de kunsthoofden die worden gebruikt bij het testen van helmen. Het aandragen van richtlijnen voor de testprocedures voor helmen om meer en betrouwbaarder informatie te krijgen over het beschermend vermogen van helmen. De gegevens waarop de huidige normen zijn onderbouwd zijn nauwelijks wetenschappelijk onderbouwd.

het verkrijgen van zeer hoge modulatie- snelheden in laserdiodes. Het principe maakt gebruik van de snelle relaxatie van de temperatuur van de ladingsdragers (electronen en gaten). Daarnaast kan van de langzamer relaxerende dichtheid van de ladingsdragers gebruik gemaakt worden om parasitaire effekten (relaxatie-oscillaties en chirp) te onderdrukken. De modulatietechniek zal gerealiseerd worden in een nieuwe verticale geintegreerde laser structuur.

resultaat na 5 jaar Het project is nog niet geëindigd.

Een nieuw kunsthoofd is ontworpen. Hierin is in de schedel een gel aangebracht waarvan de eigenschappen beter overeenkomen met die van onze hersenen. Valexperimenten met het hoofd in een helm zijn uitgevoerd. Computersimulatie van hoofd en helm zijn uitgevoerd. Experimenten en simulaties komen goed overeen. Definitieve conclusies moeten nog worden getrokken. Het vooruitzicht is dat de resultaten kunnen worden ingezet voor het verbeteren van de normen voor het testen van helmen. resultaat na 10 jaar In 2006 is de onderzoeker gepromoveerd op de resultaten uit dit onderzoek. Het onderzoek heeft inzicht gegeven in het feit dat het ontwerp van een helm gebaseerd op valproeven met het starre kunsthoofd niet voor alle letselcriteria afdoende zijn. Valproeven met het nieuwe hoofd zouden een verbeterd helmontwerp op moeten leveren. Dit geldt met name voor de energieabsorberende polystyreenlaag in de helm. Of het hoofd in de toekomst wordt toegepast als nieuw ‘normhoofd’ is nog onduidelijk. gebruiker(s) Arai Helmet (Europe) BV, Hoevelaken / AIT/FIA, Brussel / SWOV, Leidschendam / TNO Industrie en Techniek, Delft / Biokinetics and Associates Ltd., Ottawa / RDW, Zoetermeer

resultaat na 5 jaar Als materiaalsysteem werd gekozen

voor AlGaAs i.p.v. InGaAsp. AlGaAs is niet geschikt voor het belangrijke 1,3 / 1,55 µm golflengtegebied, maar technologisch minder complex. Veel werk is besteed aan het ontwerpen van de structuren, maar het ultieme doel van een snelle laser bleef helaas buiten bereik. Toch zijn de essentiële stappen genomen voor het maken van een laser die gemoduleerd wordt via de electrontemperatuur. Een werkend prototype ligt voor de gebruiker JDS-Uniphase nog te ver weg. De onderzoeker werkt nu bij het jonge Genoa BV dat – geïnteresseerd in de technologie en het device – hem de gelegenheid geeft alsnog een demonstrator te realiseren.

projectleider

Dr.ir. J.M.R.J. Huyghe totale toewijzing in k€ 577, 2 0 c o n t r a c t e n G e h e i m h : G e o D e l f t ; R W T H Aachen Philips Research; TN O Industrie en Techniek; BAAT Medical Engineering; B I O M ET Industrias Quirurgicas de Levante; Medtronic Bakken Research Center BV; Licentie: TUE; Shell SIEP BV; Optie: UMC Groningen; RU Groningen; TU E; B IOM ET Industrias Quirurgicas de Levante octrooien PCT.04/000511 Weefselvervangend materiaal; NL.1023926 Prothese op basis van een met vezels versterkte hydrogel en werkwijze ... inkomsten in k€ 103,89 doelstelling Het ontwikkelen van numeriek gereed-

schap voor analyse van constructies, bestaande uit ‘natuurlijke’ materialen (biologische materialen, hout, grond) en voor het ontwerpen en optimaliseren van technische systemen, gebaseerd op soortgelijke materialen. Het valideren van modellen en de oplosstrategieën met behulp van verder te ontwikkelen technische materialen met soortgelijk gedrag. resultaat na 5 jaar Er is een werkend 4-fasenmodel

ontwikkeld. Dit is met steun van Shell in het eindige-elementenpakket DIANA geïmplementeerd voor toepassing op schalies. Een onderzoeker is in dienst getreden van Shell. Ook GD en WL hebben interesse getoond voor dit model. Binnen het project wordt momenteel modelmatig en experimenteel gewerkt aan het ontwikkelen van een tussenwervelschijf-prothese uit vezelversterkt hydrogel. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend.


gebruiker(s) WL / Delft Hydraulics, Delft / Shell SIEP BV,

bekend.

Rijswijk / RWTH Aachen, Aachen / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht / Futura Composites BV, Heerhugowaard / GeoDelft, Delft / Philips Research, Eindhoven

gebruiker(s) Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / JDS Uniphase Netherlands BV, Eindhoven

47


DEFORMATIE EN BREUK VAN POLYMERE SYSTEMEN

ONTWIKKELING VAN LASERTECHNOLOGIE VOOR HET METEN MET NANOMETERNAUWKEURIGHEID

ZICHZELF-IN-STAND-HOUDENDE TRILLINGEN IN NIET-LINEAIRE DYNAMISCHE SYSTEMEN MET TOEPASSING OP BOORSTANG SYSTEMEN

03766

03968

04117

AAA

CCB

C BA

projectleider k€

Prof.dr.ir. H.E.H. Meijer


276,56

doelstelling Er bestaat een model dat het lineair visco-elastisch, het niet visco-elastisch, en plastisch vloeigedrag van polymeren beschrijft. Doel is dit model toe te passen op de 1) micromechanische analyse van polymere blends, en 2) het langeduur gedrag van polymeren in het niet lineaire gebied waarbij de wisselwerking tussen fysische veroudering en mechanische verjonging een rol speelt. resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke doelen zijn

gerealiseerd. Het onderzoek was fundamenteel van karakter en concrete toepassingen zijn er niet. Volgens de industriële leden van de gebruikerscommissie, heeft het onderzoek een bijdrage geleverd aan het inzicht in de deformatieprocessen in glasachtige polymeren. Dit kan leiden tot nieuwe praktische inzichten bij de verwerkers van polymeren. Voor de academische gebruikers worden de modelmatige ontwikkel ‘tools’ opgenomen in het eindig-elementen pakket MARC. De kennis uit het project wordt ook via nascholingscursussen verspreid onder de bedrijven. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te

melden. gebruiker(s) DSM, Geleen / Dow Benelux BV, Terneuzen / Magellan M5 BV, Arnhem / TNO Industrie en Techniek, Eindhoven / General Electric Plastics Europe BV, Bergen Op Zoom / Philips Research, Eindhoven

projectleider zing in k€

Prof.dr.ir. P.H.J. Schellekens 188,40 inkomsten in k€ 68,07

totale toewij-

doelstelling Ontwikkeling van een nauwkeurige kalibratietechniek met subnanometerresolutie en nanometernauwkeurigheid ten behoeve van het ijken van verplaatsingssensoren. In vooronderzoek was reeds aangetoond dat verstembare gaslasers in principe daarvoor gebruikt kunnen worden. Het project richt zich op het ontwerp van een verstembare helium-neon gaslaser met zeer hoge eisen voor stabiliteit en reproduceerbaarheid. Een meetopstelling zal worden gerealiseerd waarin de frequentievariaties kunnen worden gemeten als functie van de verplaatsingen, gemeten door de te kalibreren sensoren. resultaat na 5 jaar Een kalibratie-instrument is ontwik-

keld, met de bijbehorende kalibratiemethoden om verplaatsingssensoren te kalibreren met nm-precisie. Kalibraties zijn uitgevoerd aan capacitieve, inductieve, laser-interferometrische en AFM sensoren. De drift in de kalibratieapparatuur kan beperkt worden tot 1 nm/uur. In laserinterferometers kunnen met het apparaat niet-lineaire effecten ten gevolge van polarisatiemixing eenduidig worden vastgesteld. In de testfase bleek de apparatuur zeer gevoelig voor brekingsindex-variaties van lucht. Hieruit ontstond het idee om de apparatuur geschikt te maken voor precisie brekingsindex-metingen. Dit heeft geleid tot de start van een gerelateerd promotieonderzoek, waarbij de hier ontwikkelde apparatuur in gewijzigde vorm kan worden ingezet. NMI, een van de gebruikers waarmee nauw werd samengewerkt, heeft een prototype van het instrument in gebruik.


Prof.dr.ir. D.H. van Campen 273,61 inkomsten in k€ 63,53

totale toewij-

doelstelling Het ontwikkelen van een analyse-methodiek

met bijbehorende software voor wrijvingsgeïnduceerde torsietrillingen in niet-lineaire dynamische systemen met toepassing op boorstangsystemen. resultaat na 5 jaar Er zijn grensverleggende fundamentele ontwikkelingen gedaan voor de bredere klasse van periodieke oplossingen van discontinue niet-lineaire dynamische systemen. Deze ontwikkelingen hebben geresulteerd in software om concrete problemen te kunnen analyseren. Er is voorts een geheel nieuw model ontwikkeld voor het beschrijven van stick-slip en whirl-verschijselen in boorstangsystemen. Door Shell experimenteel waargenomen verschijnselen konden daarmee (voor het eerst) verklaard worden. resultaat na 10 jaar Na drie post-doctorale studies in het buitenland startte een KNAW-project dat leidde tot de publicatie van het boek ‘Dynamics and Bifurcations of Non-smooth Mechanical Systems’, Leine & Nijmeijer, Springer 2004. De onderzoeker zette zijn werk voort aan de ETH Zürich. Het onderzoek op het gebied van niet-gladde mechanische systemen is in Eindhoven gecontinueerd en heeft geresulteerd in deelname aan verschillende Europese projecten, een groot Europees congres aan de TU/e alsmede een door NWO gefinancierd duo-project op het terrein van de stabiliteit, bifurcaties en regeling van niet-gladde systemen. Ook hierbij wordt de ‘boorstang’ nog steeds als bruikbaar experimenteersysteem gezien. Het blijft belangrijk om dergelijke complexe systemen te kunnen regelen.


bekend. gebruiker(s) Océ-Technologies BV, Venlo / Mitutoyo Research Center Europe BV, Veenendaal / Stork FDO BV, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft

gebruiker(s) Flowserve BV, Etten Leur / DAF Trucks NV, Eindhoven / Shell SIEP BV, Rijswijk

48


04181

04204

CCB

BAA


Prof.dr.ir. P.H.J. Schellekens 55,30 inkomsten in k€ 108,91

totale toewij-

doelstelling Voor nauwkeurige geometrische metingen met een onzekerheid onder de 0,1 µm (in het bijzonder in de IC-technologie) wordt gebruik gemaakt van hoge precisie coördinaten meetmachines (CMM). Voor de totale te bereiken meetonzekerheid is het tastsysteem van de CMM echter vaak de beperkende factor. In dit project wordt een nieuw tastsysteem ontwikkeld met nanometer nauwkeurigheid en een zeer lage aantastkracht (om beschadiging van het werkstuk te voorkomen). resultaat na 5 jaar Een sensor is ontwikkeld waarbij de

mechanica, de rekopnemers (de eigenlijke meetelementen) en een deel van de elektronische schakeling zijn geïntegreerd op een Silicium chip. Het is voor het eerst dat een sensor van dit principe met deze technologie is uitgevoerd. Een van de belangrijke gebruikers en medefinancier van het onderzoek, Mitutoyo Nederland BV, heeft het patent erop aangevraagd. De taster is getest door het in een aantal richtingen een nauwkeurig bekende verplaatsing op te dringen. De resolutie bleek tussen de 10 en 20 nm te liggen, afhankelijk van de aantastrichting. Er is geen hysterese of niet-lineariteit waargenomen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft / Mitutoyo Nederland BV, Veenendaal

projectleider k€

Prof.dr. G. de With

tot ale toewijzing in

470,63

doelstelling In de industrie wordt het slijpen van ductiele en brosse materialen veel toegepast om exact de juiste afmetingen te verkrijgen. Wat dan gebeurt in de oppervlaktelaag die geslepen wordt, wordt onvoldoende begrepen. Er is ook interactie met de magnetische eigenschappen van bijjvoorbeeld ferrieten. Doel van het project is begripsontwikkeling en modellering. resultaat na 5 jaar Een vereenvoudigd model is ontwik-

keld na bestudering van de topologie van het slijpwiel en het uitbreken van een korrel uit het oppervlak. Het model berekent restpanningen ontstaan door het slijpen. Voor staal, diverse hard-metalen en MnZn ferriet is het model toegepast waarbij een goede overeenkomst tussen het ruwheidsprofiel en de kracht als functie van de aanzet werd bereikt. Voor ferriet berekende men uit het restspanningsprofiel de verandering in magnetische permeabiliteit: dat leverde een goede overeenkomst met experimentele gegevens. Intensieve samenwerking met Philips Magnetic Products. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te

melden. gebruiker(s) Philips Components, Eindhoven / De Rooy Slijpcentrum BV, Eindhoven

/ FOM-instituten

QUALITY OF THE SURFACE CONDITION OF GROUND INORGANIC MATERIALS

F

DEVELOPMENT OF 3D-PROBE SYSTEM WITH NANOMETER RESOLUTION

49


B CA projectleider

Prof.dr. L.D. Noordam totale toewijzing in k€ 2 2 3 , 2 1 contracten O p t i e : L i c e n t e c ; A M O L F ; Hadland Photonics Ltd octrooien PCT.NL97/00623 Infraroodcamera; PCT.NL96/00081 Inrichting voor het waarnemen van een fotonenpuls inkomsten in k€ 52,18

doelstelling Het onderzoek is gericht op de ontwikkeling van een ver-infrarood fotodetector met een zeer hoge tijdresolutie (minder dan 1 picoseconde). Met deze far-infrared (FIR) streak camera zal de duur van zeer korte laserpulsjes gemeten kunnen worden. Bij optische telecommunicatie is het zeer belangrijk geworden om hele korte pulsjes te kunnen meten. Verder worden in de natuurkunde en de chemie veel experimenten met zeer korte laserpulsjes gedaan. resultaat na 5 jaar Er zijn twee versies van een FIR streak

camera gebouwd. Het onderzoek heeft geresulteerd in een drietal octrooien, waarvan men er inmiddels een heeft laten vallen. Contacten met Hadland Photonics en Photonetics hebben niet tot overname van de resultaten geleid. Applied Laser Technology is geïnteresseerd om de FIR streak camera voor laboratorium doeleinden op de markt te brengen. De onderzoekers zelf werken momenteel aan een kleinere en goedkopere versie van de camera. resultaat na 10 jaar De streak camera is doorontwikkeld in een vervolgproject gefinancierd door STW. Als wetenschappelijk instrument voor AMOLF is de camera succesvol, maar uiteindelijk is er geen commerciële versie op de markt gebracht. De octrooien zijn niet doorgezet. gebruiker(s) Licentec, Bilthoven / Philips Research, Eindhoven / FOM-Instituut voor Plasmafysica ‘Rijnhuizen’, Nieuwegein

/ rijksniversiteit groningen

03682

G

FAR INFRARED OPTICAL STREAK CAMERA

VIROSOMEN ALS CARRIERSYSTEEM VOOR DE INTRODUCTIE VAN GENETISCH MATERIAAL IN CELLEN

03571 CCC projectleider

Prof.dr. J.C. Wilschut totale toewijzing in 612,13 contracten Licentie: Rijksuniversiteit Groningen Inex Pharmaceutical Corporation octrooien PCT.CA95/00321 Virosome-mediated intracellular delivery of therapeutic agents + Delivery van siRNA en siR NA-coderende vectoren met behulp van sahabat karib65m.h. janssen-henegouwen 00989299m.h. janssen-henegouwen k€

00989299sahabat karibvirosomen + Inulin sugar glass technology for the stabilization of virosomes inkomsten in k€ 153,60 doelstelling Voor een veilige toepassing van gentherapie

is de ontwikkeling van niet-virale carrier-systemen voor aflevering van genetisch materiaal aan cellen van groot belang. Doel van dit project is de ontwikkeling van virosomen, afgeleid van influenza virus, als cellulair delivery-systeem voor DNA. De DNAbevattende virosomen zullen worden aangewend ten behoeve de ontwikkeling van genetische immunizatie-strategieën tegen virale infecties en tumoren. resultaat na 5 jaar Er zijn methoden ontwikkeld voor

de insluiting van plasmide DNA in virosomen. Deze virosomen zijn in staat cellen in kweek met een hoge efficiëntie (80-90%) te transfecteren. Transfectie wordt volledig gemedieerd door de membraanfusie activiteit van het virosomale hemagglutinine (HA). Daarnaast zijn virosomen ontwikkeld als carrier-systeem voor eiwitantigenen voor genetische immunisatiestrategieën tegen virus-geïnduceerde tumoren, in het bijzonder cervix carcinoom. Er zijn 3 octrooiaanvragen. De 1e is door Virosome Biologicals overgenomen, dat zich richt op siRNA delivery mbv virosomen. De 2e is ook door VB ingediend en heeft betrekking op nieuw ontwikkelde virosoomtechnologie, in het belang van vaccinindustrie. De 3e octrooiaanvrage betreft stabilisering van virosomen met behulp van suikerglastechnologie. Dit heeft geleid tot een nieuw project bij RUG. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Rapid Bioconsultancy, Katwijk Zh

50


ONTWIKKELING VAN EEN STEMVORMENDE PROTHESE VOOR GELARYNGECTOMEERDEN

WHAT IS THE CARRYING CAPACITY OF THE WADDEN SEA FORESHORE FOR THE BRENT GOOSE UNDER DIFFERENT MANAGEMENT REGIMES

OPTIMIZATION OF THE SECRETION OF ACTIVE, OLIGOMERIC HETEROLOGOUS GENE PRODUCTS BY YEASTS

03712

03834

03861

AC B

ABA

AAA

projectleider

Prof.dr.ir. G.J. Verkerke totale toewijzing in 542,42 contracten Geheimhouding: Technische Universiteit Eindhoven; Universiteit Twente; Erasmus Medisch Centrum Rotterdam; Rijksuniversiteit Groningen; Overdracht: Rijksuniversiteit Groningen; Adeva Medical GmbH octrooien PCT.N L99/00221 Stemvormige Prothese (spraaklippen) inkomsten in k€ 35,91

projectleider

k€

445,75

385,99

doelstelling Bij keelkanker wordt het strottenhoofd verwijderd. De patiënt spreekt daarna door de bovenste slokdarm te laten trillen (‘boeren’). Doel is de ontwikkeling van een stemvormende prothese. Met deze prothese wordt het mogelijk om de grondfrequentie individueel in te stellen en de frequentie en de intensiteit tijdens spraak te variëren waardoor een sterke verhoging van de stemkwaliteit wordt bereikt.

doelstelling In het voorjaar zoeken grote aantallen wilde ganzen voedsel in terreinen langs de Waddenzee. Deze ganzen vormen door hun grote aantallen een probleem, omdat ze een belangrijk aandeel van hun voedsel op boerenland consumeren. Het doel van dit project is om te begrijpen wat de efecten van kwelderbeheer zijn op kweldervegetatie en daarmee de ruimtelijke verspreiding van Rotganzen.

doelstelling Verbeteren van de efficiëntie van de

secretie van heterologe, biologisch actieve eiwitten door gisten. Dit door het identificeren en karakteriseren van: 1) componenten die essentieel zijn voor de oligomerisatie/activatie van oligomere eiwitten 2) de factoren die betrokken zijn bij de secretie van (ologomere) eiwitten in Hansenula polymorpha met als doel de efficiëntie van de secretie te bevorderen.

resultaat na 5 jaar Er is prothese ontwikkeld bestaande

resultaat na 5 jaar Het onderzoek laat zien hoe vormen

resultaat na 5 jaar Er is veel inzicht verkregen in wat een

uit een enkele lip van siliconenrubber, geplaatst in een vierkant huls en passend in het bestaande shuntventiel. Hiermee zijn testen in patiënten uitgevoerd. De resultaten zijn hoopvol. De stemkwaliteit is verbeterd in patiënten, die tot nu toe alleen fluisterend konden spreken. Zij bemerkten een dramatische (soms emotionele) verbetering van hun spreekvermogen. Intensiteit van de prothese is in veel gevallen nog te laag. Het principe van de prothese is gepatenteerd. De onderhandelingen over de overname van het patent door een producent zijn vrijwel afgerond.

van graslandbeheer in de polders en op de buitendijkse kwelders van belang zijn voor de draagkracht van de Waddenzee voor Rotganzen en welke rol de ganzen zelf spelen bij het beïnvloeden van de voedselkwaliteit. De invloed van het gedoogbeleid op Schiermonnikoog is onderzocht en adviezen zijn geformuleerd die als basis kunnen dienen voor toekomstig beleid.

rol speelt bij de secretie van eiwitten (enzymen) door gisten en hoe dit proces verloopt. Voor H. polymorpha zijn drie signaalpeptiden gevonden die van belang zijn voor efficiënte secretie. Inzicht is verkregen in welke genen verantwoordelijk zijn voor binding van bepaalde stoffen en voor oligomerisatie van flavoproteïnen. Bepaalde genen zijn ook gekoloneerd. Mutanten met een versterkt vermogen tot secretie van bepaalde enzymen bij H. polymorpha zijn geïdentificeerd.

resultaat na 10 jaar In 2003 is via een licentie overeenkomst het patent overgedragen aan Adeva Medical GmbH. Er is echter door hen nog geen stemprothese op de markt gebracht. In een vervolgonderzoek gefinancierd in het kader van een EUREKA project is een nieuwe en verbeterde versie van de prothese ontwikkeld die beter voldoet aan criteria voor klinische toepasbaarheid. gebruiker(s) Erasmus Medisch Centrum Rotterdam,

Rotterdam / Firma Medin Instrumenten, Groningen / VU Medisch Centrum Amsterdam

Prof.dr. R.H. Drent


resultaat na 10 jaar Al tijdens het project was, onder grote druk van de boeren, gekomen tot een andere manier van schadevergoeding. De boeren kregen vooraf een vaste compensatie en de ganzen mochten dan niet meer verjaagd worden. Daardoor kregen de ganzen beter de gelegenheid om de terreinen voor zichzelf kort te houden en nam de draagkracht op het boerenland toe. Onverwachts werd daarmee een positief effect bereikt, wat onderbouwd werd met de bevindingen van het onderzoek. Door oorzaken die in de arctische broedgebieden liggen is daarnaast ook de populatie Rotganzen met 30% afgenomen. Al deze veranderingen hebben er toe geleid dat het conflict met de boeren verdampte. Daarom heeft het project niet direct geleid tot nieuwe beleidsbeslissingen, maar wel tot onverwachte inzichten in de processen die de geobserveerde veranderingen in terreingebruik verklaarden. gebruiker(s) It Fryske Gea, Beetsterswaag / Provincie Friesland, Leeuwarden / Waddenvereniging, Harlingen / Ministerie van LNV, Groningen

projectleider

Prof.dr. W. Harder


resultaat na 10 jaar De kennis die ontwikkeld is in dit project is van nut geweest als basiskennis voor de gebruikers. De resultaten zijn gepubliceerd. gebruiker(s) DSM Food Specialties, Delft / Unilever

R & D, Vlaardingen

51


BESTRIJDING VAN NEGATIEVE EFFECTEN VAN BLOOTSTELLING VAN SILAGE AAN DE LUCHT

ENGINEERING STEREOSELECTIVITY OF HYDROLASES BY PHAGE DISPLAY TECHNOLOGY

BEREIDING VAN SILICA’S UIT DIATOMEEEN (MICROALGEN)

03873

03877

03883

AAA

AAB

BAA

projectleider

Prof.dr. D.B. Janssen totale toewijzing in k€ 212,76 contracten EU.00201874.5 Enzymatic conversion of epoxides

projectleider

doelstelling Doel is de stereoselectiviteit van hydrolytische enzymen te optimaliseren. Uit een genenbank wordt via faag display technieken de juiste mutant geselecteerd. Eerst zal worden gewerkt met epoxide hydrolasen en dehalogenasen, waarvan bekend is dat de structuur en mechanisme gelijk is aan dat van haloalkaan dehalogenase. Het project kent twee delen: één gefinancierd door STW, de ander door ABON/EZ.

doelstelling De silica aanwezig in verschillende

projectleider

517,92

Dr. J.C. Gottschal totale toewijzing in k€ PCT.NL99/00164 Broeiremming

octrooien

doelstelling Kuilvoer wordt op natuurlijke wijze geconserveerd door melkzuur (lage zuurgraad) dat door anaërobe bacteriën wordt gevormd. Bij toetreding van lucht treedt bederf en waardeverlies van het voer op doordat andere bacteriën azijn- en propionzuur vormen uit het melkzuur. Onderzocht wordt welke bacteriën betrokken zijn en hoe de verschillende processen verlopen, zodat het proces kan worden beheerst.

resultaat na 5 jaar In het STW-deelproject zijn verbinresultaat na 5 jaar Uit de silage zijn bacteriën geïsoleerd

die betrokken zijn bij het verbruik van melkzuur. Voor deze bacteriën is de werking opgehelderd. Inzicht werd verkregen in het omzettingsproces. Op laboratoriumschaal zijn proeven gedaan met enting van silage met weer andere bacteriën die op het proces van de vorming van propion- en azijnzuur ingrijpen. De resultaten zijn veelbelovend. Experimenten zullen op boerderijschaal moeten worden getest. Deze geënte bacteriën vormen nl. ook weer bijproducten die mogelijk de smaak van de melk van de koeien die de silage eten, kunnen beïnvloeden. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten

bekend. gebruiker(s) DSM Food Specialties, Delft / ID-Lelystad BV, Lelystad / Pioneer Hi-Bred Northern Europe, Zundert / NIZO food research, Ede

dingen gesynthetiseerd die als substraat voor dehalogenase dienen. Een aantal zijn geschikt om gebruikt te worden in de screening van de faag library’s uit het ABON-deelproject. Om positieve kloons te kunnen detecteren moeten de verbindingen via gesynthetiseerde linkers gebonden zijn aan biotine, dat in de assay een kleurreactie geeft. Door voortijdig vertrek van de postdoc is het onderzoek met meer dan een jaar vertraagd. Voor zover bekend zijn uit het onderzoek geen nieuwe, industrieel bruikbare enzymen geïdentificeerd en geïsoleerd. resultaat na 10 jaar In een parallel lopend IOP-Katalyse project is door de RUG een octrooi aangevraagd dat deels de resultaten van het STW project dekt. Het octrooi is inmiddels overgedragen aan het start-up bedrijf ENZIS. Dit bedrijf is overgenomen door Codexis, een Amerikaans bedrijf op het gebied van biokatalysator ontwikkeling. Enzis heeft gewerkt, in de vorm van contractresearch, aan diverse toegepaste projecten met verschillende bedrijven, waarvan geendetails bekend zijn. Geconcludeerd moet verder worden dat faag-display voor het selecteren van nieuwe enzymactiviteiten nog wel sporadisch gebruikt wordt, maar de ervaring heeft geleerd dat environmental gene libraries en directed evolution meer geschikt zijn voor het snel in handen krijgen van nieuwe of verbeterde biokatalysatoren. Het onderzoek aan faag display is daarom in de groep niet voortgezet. gebruiker(s) DSM Research BV, Delft / Solvay

Pharmaceuticals BV, Weesp / DSM Food Specialties, Delft

224,49

Dr. W.W.C. Gieskes 0,91


inkomsten in k€

diatomeeën karakteriseren en de vorming ervan trachten te beïnvloeden door kunstmatige templates aan de celkweken toe te voegen. resultaat na 5 jaar De resultaten hebben geen sluitend

beeld opgeleverd van de silicavorming maar waren wel aanleiding het onderzoek voort te zetten in STW-project 04983. Akzo-PQ Silica heeft interesse getoond in dit vervolg, maar de productielijn silica werd opgeheven. Zoveel is wel duidelijk dat het een specifieke cominatie van eiwitten is die leidt tot unieke gaatjespatronen. Het idee is dat deze gaatjespatronen gestuurd kunnen worden en tot op maat katalysatoren kunnen leiden. Er wordt gezocht naar een nieuwe gebruiker. resultaat na 10 jaar Middels de continuering is meer inzicht verkregen in de rol van organische moleculen in de vorming van diatomeeënsilica en hoe deze kennis vertaald kon worden naar chemische syntheseroutes. De samenwerking met de zeer actieve gebruiker Akzo-PQ Silica is gestopt als gevolg van de verkoop van de joint venture. De nieuwe gebruiker, DSM, heeft helaas geringe betrokkenheid getoond, waardoor geen vraaggerichte synthesestrategieën zijn ontwikkeld. De projectmedewerkers zijn pro-actief geweest om bedrijven te interesseren voor het silica-onderzoek. Bedrijfsinteresse was wel aanwezig, maar heeft door het minder gunstige economische klimaat niet geleid tot een succesvolle voortzetting. Thans ligt het silica-onderzoek in Eindhoven stil en wordt in Groningen het onderzoek afgerond middels enkele publicaties. Er zijn zeker mogelijkheden om dit onderzoek een nieuwe impuls te geven nu grote initiatieven als CTMM, BMM, etc. van de grond gekomen zijn en er meer aandacht uitgaat naar ‘chemical and synthetic biology’. Aan het STW-project heeft het EU-project Silibiotec (KP5) vrijwel parallel gelopen, waarin het consortium vooral aandacht heeft besteed aan de moleculair-biologische achtergronden van silicavorming in organismen (planten, sponzen en diatomeeën) en hoe silica gezondheid beinvloedt. gebruiker(s) Akzo-PQ Silica vof, Maastricht / NIOZ, Den Burg (Texel)

52


ABA projectleider k€

Prof.dr. J.B.F.N. Engberts


562,41

doelstelling Synthetische amfifielen kunnen als carrier gebruikt worden om gericht geneesmiddelen of genetisch materiaal in een cel of een specifiek weefsel af te leveren. Doel is het synthetiseren van nieuwe amfifielen met een betere effectiviteit dan de huidige carrier systemen. Deze drug delivery systemen zullen worden toegepast in de behandeling van tumoren en in gentherapie. resultaat na 5 jaar Het project bouwt voort op resultaten

uit het STW-project 02758. Een grote reeks SAINTamfifielen is gesynthetiseerd en hun transfectieefficiënties zijn gemeten voor een reeks verschillende cellijnen. Aanvankelijk was SAINT-2 de beste DNA-carrier, maar thans zijn een aantal betere carriers gevonden. Tevens is gedetailleerd onderzoek gedaan naar het mechanisme van transfectie met SAINT-amfifielen en vooral ook naar de structurele factoren in het amfifiel die van directe invloed zijn op de transfectie. De eerste belangrijke conclusies konden worden getrokken en het werk is ten dele reeds gepubliceerd. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Astellas Pharma Netherlands, Leiderdorp / Pharmachemie BV, Haarlem

/ universiteit leiden

04001

L

DELIVERY OF DRUGS AND MACROMOLECULES INTO CELLS. DEVELOPMENT AND APPLICATIONS OF SYNTHETIC AMPHIPHILES AS CARRIER SYSTEMS

OBJECTIVE AND REPRODUCIBLE ASSESSMENT OF CORONARY VESSEL MORPHOLOGY WITH AUTOMATED CONTOUR DETECTION TECHNIQUES IN IVUS IMAGING

03419 BCB projectleider k€

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber


488,02

doelstelling IntraVasculaire UltraSound (IVUS) is een

techniek waarbij een catheter in het bloedvat wordt gebracht om met behulp van ultrageluid gedetailleerde beelden van de wand en het lumen te maken. Een goede analyse van reeksen van deze beelden (500 dwarsdoorsneden is geen uitzondering) blijft vaak uit door bijvoorbeeld de arbeidsintensiteit. In dit project wordt automatische contourdetectie in IVUS beelden beoogd. Hiermee moet een 3D kwantitatieve analyse van de wand, stent en afwijkingen in de wand haalbaar worden gemaakt voor klinische toepassingen. De combinatie met röntgenbeelden maakt een nauwkeuriger volumemeting mogelijk. resultaat na 5 jaar Er is een software pakket ontwikkeld

dat de beoogde functies kan uitvoeren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van nieuwe technieken waarbij externe kennis en modellen bij het automatisch tekenen van contouren gebruikt wordt. In het geval dat er toch correctie door de specialist nodig is, dan wordt deze tot het minimum beperkt. De software is positief geëvalueerd door een aantal cardiologen en door het bedrijf MEDIS. MEDIS gaat de software verder ontwikkelen en eventueel op de markt brengen. Met STW zijn nog besprekingen gaande. resultaat na 10 jaar Het genoemde software pakket is verder uitgebreid met ondermeer een verbeterde correctie voor de cardiac motion, uitgebreidere stent detectie, en een nieuwe visualisatie techniek voor de stent. Deze ontwikkelingen worden continue geëvalueerd door een aantal nationale en internationale ziekenhuizen. Het bedrijf Medis heeft ondertussen de software voorzien van een nieuwe gebruikers interface die beter afgestemd is op klinische gebruikers en heeft een ‘klinische versie’ van de software op de markt gebracht. Ondertussen zijn er enkele tientallen gebruikers over de gehele wereld. Nieuwe ontwikkelingen in de ‘research versie’ worden regelmatig overgezet naar de ‘klinische versie’. Na afloop van het STW-project is er nog een 3-jarig vervolgproject geweest, gefinancierd door Senter op het gebied van een betere visualisatie en 3D-reconstructie. Dit project was in samenwerking met Medis. Op dit moment wordt gekeken naar de fusie tussen CTA en IVUS voor een betere segmentatie in CTA-beelden. gebruiker(s) Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag /

Medis medical imaging systems bv, Leiden

53


STUDY OF SKIN LIPID ORGANIZATION AND DRUG TRANSPORT PATHWAYS BY CRYO-ELECTRON MICROSCOPY

ISOPRENYL PYROFOSFAAT ANALOGA ALS SPECIFIEKE REMMERS VAN ISOPRENYL PYROFOSFAATVERBRUIKENDE ENZYMEN

PLAATSGERICHTE INTEGRATIE VAN TRANSGENEN IN HOGERE PLANTEN MIDDELS EEN HIERTOE AANGEPAST AGROBACTERIUM VECTORSYSTEEM

03541

03795

03809

BAA

C CA

AC C

projectleider

Prof.dr. J.H. van Boom † totale toewijzing in 329,39 contracten EU.91202616.8 Use of analogues of polyisoprenyl pyrophosphate for inhibiting protein isoprenylatio; Method for the treatment of diseases related with protein isoprenylation / EU.99203170.8 Novel inhibitors of prenylated pyrophosphate consuming enzymes

projectleider

k€

k€

doelstelling Doel van het project was isoprenyl pyrofosfaat analoga te ontwikkelen die specifiek een van de verschillende isoprenyl pyrofosfaat enzymen remmen, en daarmee specifiek één biologisch proces, zoals de cholesterol synthese. Het project wordt uitgevoerd in samenwerking met TNO-PG.

doelstelling Transgenen integreren op een willekeurige

projectleider

Dr. H.K. Koerten

tot ale toewijzing in k€

385,43

doelstelling De structuur van de hoornlaag bestuderen en het effect erop van doordringmiddelen bepalen. Hiermee een methode vinden om geneesmiddelen door de huid heen toe te dienen. resultaat na 5 jaar Er is achtergrondkennis vergaard over

de factoren die beïnvloed worden door een bekend doordringmiddel. Deze kennis zal startpunt zijn van verder onderzoek naar deze middelen. Een spin off is dat gebruikte onderzoekstechnieken dierproeven in de farmaceutische industrie kunnen beperken. Eén gebruiker (Philips) zette zich in om defect geraakte apparatuur snel en voordelig te vervangen. resultaat na 10 jaar De technologie trok veel belangstelling op wetenschappelijke bijeenkomsten, zowel uit de academische wereld als uit het bedrijfsleven. Deze laatstes belangstelling betrof uitsluitend het opzetten van gezamenlijke experimenten of het uitvoeren van opdrachten om stoffen te testen. Een ondernemer die de membranen zelf wilde produceren en inbouwen in diffusiecellen werd ondanks de vele en grote inspanningen van de projectleiders (en STW, met inscakeling van marktexperts) in binnen- en buitenland niet gevonden. gebruiker(s) Unilever Research & Development, Begington / Philips, Eindhoven / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Astellas Pharma Netherlands, Leiderdorp

resultaat na 5 jaar De doelstellingen van het project zijn gedeeltelijk gehaald. Er zijn verbindingen gesynthetiseerd die goede remmers zijn van de enzymen PFT en GGPPS, en die in staat zijn om de proliferatie van glad spierweefsel (hart) te onderdrukken zonder de levensvatbaarheid te beïnvloeden. Deze verbindingen zijn daarom aan te merken als ‘leads’ voor nieuwe therapeutica tegen hart en vaatziekten. De verbindingen zijn inmiddels gepatenteerd. Het onderzoek is voortgezet in project 05356. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Janssen Pharmaceutica, Beerse / TNO Preventie en Gezondheid, Leiden

Prof.dr. P.J.J. Hooykaas totale toewijzing in 457,24 contracten Overdracht: Universiteit Leiden Universiteit Leiden Life Technology Management BV; Letter of intent: Universiteit Leiden Life Technology Management BV Universiteit Leiden octrooien PCT.NL01/00388 Werkwijze voor het teweegbrengen van een verandering in een cel, en een vector (eiwittransport door Agrabacterium)

plaats in het plantengenoom, onafhankelijk van de transformatiemethode. Daardoor komt het transgen in planten op een verschillende manier tot expressie. Deze ‘positie-effecten’ zijn onvoorspelbaar en bemoeilijken het onderzoek en de toepassing van transgene gewassen. Dit project ontwikkelt een plaatsgericht integratiesysteem. Expressie wordt dan veel beter voorspelbaar. Van tevoren kan een geschikte plaats in het genoom worden uitgezocht. resultaat na 5 jaar De onderzoekers zijn geslaagd in specifieke integratie van Agrobacterium T-DNA in twee verschillende plantensoorten. Dat wil zeggen dat zij hebben laten zien dat eiwittransport van Agrobacterium in plantencellen succesvol was. Een octrooi is aangevraagd en verleend. Het octrooi is ingebracht in een nieuw bedrijf dat is gestart met een ‘first stage grant’ van het initiatief BioPartner, dat ondernemerschap in de levenswetenschappen stimuleert. resultaat na 10 jaar De methode die ontwikkeld werd en gepatenteerd om eiwitten gericht via Agrobacterium te introduceren in plantencellen bleek ook toepasbaar op andere eukaryote cellen, waaronder humane cellen en schimmelcellen. De methode wordt nu (vaak in samenwerking met de Leidse groep) toegepast voor het opsporen van virulentiefactoren van humane pathogenen. Het octrooi vormt samen met een aantal andere door de werkgroep gerealiseerde patenten de kennisbasis van het spinoff bedrijfje Add2X Biosciences BV, dat de kennis vermarkt. Add2X heeft intussen 5 wetenschappers in dienst en contracten gesloten met onder andere DSM en KeyGene. De universitaire onderzoeksgroep werkt intensief samen met Add2X. In de onderzoeksgroep wordt het fundamentele onderzoek aan (gerichte) DNA-integratie en ‘Transkingsdom eiwittranslocatie’ met kracht voortgezet. gebruiker(s) Keygene NV, Wageningen / Plant Research International, Wageningen / Syngenta Mogen BV, Ridderkerk / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier / Nunhems Netherlands BV, Haelen

54


B CA projectleider

Dr.ir. H.R.J.M. Hoogenboom totale toewij1.387,80 contracten Bijdrage: Dyax SA; Licentie: Oxford Biomedica octrooien PCT.N L00/ 0 0 3 9 9 E n z y m e s e l e c t i e s ; P C T. G B 0 0 / 0 1 9 1 0 Antibodies; Collection of phagemids and a collection of E coli cells carrying the phagemids inkomsten in k€ 45,38 zing in k€

doelstelling Doel is het wegnemen van een aantal beperkingen van het faag display systeem, waarin versneld een evolutie- en selectie van eiwitten wordt gerealiseerd. In dit systeem wordt een eiwit geëxposeerd op het faagoppervlak en ligt het tevens gecodeerd op het faaggenoom. In verband met de grote complexiteit van de techniek zullen deze problemen gezamenlijk aangepakt worden door vier onderzoeksgroepen. resultaat na 5 jaar Het onderzoek is vanuit wetenschap-

pelijk oogpunt geslaagd. In alle groepen zijn van verschillende model eiwitten zoals lipases, acylases, antilichamen, en protease remmers onderzocht. Een verbeterde genexpressie, en selectiemechanismen zijn ontwikkeld. Met betrekking tot het gebruik van een specifieke gen promotor voor protease remmers is door het CPRO-DLO octrooi aangevraagd. Op het werk met antilichamen is door de STW octrooi aangevraagd. Dit octrooi is in 1999 overgedragen aan Oxford Biomedica. In 2001 werd dit contract echter door Oxford Biomedica opgezegd. De octrooiaanvraag is daarop niet verder vervolgd. Ook het werk van de Groningse groep heeft geleid tot een octrooi. Gezocht wordt nog naar een industriële partner. resultaat na 10 jaar Er zijn nog onderhandelingen geweest met een industriële partner over de overname van het Groningse octrooi, maar in 2003 zijn de onderhandelingen afgebroken en is het octrooi komen te vervallen. Geconcludeerd moet verder worden dat faag-display voor het selecteren van nieuwe enzymactiviteiten nog wel sporadisch gebruikt wordt, maar de ervaring heeft geleerd dat environmental gene libraries en directed evolution meer geschikt zijn voor het snel in handen krijgen van nieuwe of verbeterde eiwitten. gebruiker(s) CropDesign NV, Zwijnaarde / DSM Food Specialties, Delft / Tanox Pharma BV, Amsterdam / Genencor International BV, Leiden

/ radboud universiteit nijmegen

/ universiteit maastricht

03858

N

M

‘PHAGE DISPLAY’: EEN KRACHTIG HULPMIDDEL VOOR DE VERBETERING VAN EIWITTEN

55


TEXT INDEPENDENT AUTOMATIC SPEAKER RECOGNITION IN THE TELEPHONE NETWORK

INFERENCE AND ADVISORY SYSTEM FOR MEDICAL DIAGNOSIS

IMAGING OF INFECTION AND INFLAMMATION WITH RADIOLABELED PEG-COATED LIPOSOMES

03580

03614

03665

B BA

CCC

B CA

projectleider

Prof.dr. L.W.J. Boves


projectleider

Prof.dr. H.J. Kappen


432,87

503,35

doelstelling Men weet dat een persoon te herkennen is aan de stem en manier van praten, zelfs als het signaal ‘vervormd’ is door transmissie over het telefoonnet. Doel is om procedures waarmee sprekerherkenning in het telefoonnet verbeterd kan worden te onderzoeken. De nadruk ligt op statistische procedures waarmee men met weinig data een maximaal betrouwbare beslissing kan nemen. Het bleek dat het effectief is om modelparameters op een slimme manier te normaliseren.

doelstelling Het ontwikkelen van een computergebaseerd adviessysteem voor diagnose in de interne geneeskunde. Gegeven een aantal patiëntgegevens genereert het systeem een lijst van mogelijke diagnoses. Tevens berekent het systeem welke aanvullende metingen waarschijnlijk het meest informatief zijn voor het bepalen van de diagnose. Hoewel artsen een goed inzicht hebben in de kwalitatieve relaties tussen diagnoses en symptomen gaat kwantificatie hiervan vaak niet verder dan kansen. De gebruikte methode is daarom gebaseerd op de Bayesiaanse statistiek.

resultaat na 5 jaar Bij de uitvoering van het project

is nauw samengewerkt met KPN Research, KPN Telecom en Philips Speech Processing. Een aantal pilot-projecten is uitgevoerd, waarin sprekerverificatie toegepast is voor de beveiliging van telefonische informatie- en transactiediensten. Op basis daarvan heeft KPN contacten gelegd met een aantal banken om te onderzoeken of sprekerverificatie ingezet kan worden in hun call centres. De uitkomsten van het onderzoek worden momenteel ingebracht in het Biometrie Platform Nederland. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Nederlands Forensisch Instituut, Rijswijk / Ing-groep, Amsterdam / Philips Dialogue Systems, Aken / Frontier Design BV, Tiel / TNO Defensie en Veiligheid, Soesterberg

resultaat na 5 jaar In het project is van de software tool

BayesBuilder gemaakt. Dit is een grafische tool waarmee Bayesiaanse netwerken worden gemaakt en doorgerekend. resultaat na 10 jaar Resultaten: 1) nieuwe benaderings-

methoden, en 2) het Promedas diagnostisch advies systeem. Ad 1: Kunstmatige intelligentie moet met onzekerheden rekenen. Daarom worden lerende systemen en kennissystemen in termen van kansmodellen gedefinieerd. Het doorrekenen van dergelijke modellen is moeilijk. In dit project is een aantal krachtige benaderingsmethodes ontwikkeld en de groep heeft hiermee een reputatie op wereldniveau opgebouwd. Er zijn vele publicaties verschenen. Een aantal van deze methoden zijn geïmplementeerd in een C++ softwarepakket dat onder een open source licentie te gebruiken is. Ad 2: Promedas is een medisch diagnostisch adviessysteem dat dokters assisteert bij het stellen van diagnoses. Het systeem is nu zover ontwikkeld dat commerciële toepassing mogelijk wordt. Er is een bedrijf opgericht, Promedas BV, met als belangrijkste aandeelhouders de UMC Holding en SNN. Martijn Leisink is directeur van Promedas BV. Er zijn drie productlijnen: een webapplicatie voor een Engelstalige versie van Promedas voor interne geneeskunde; een Nederlandstalige versie voor huisartsen op CD; een aantal dedicated modules voor bedrijven die hiermee de functionaliteit van hun eigen producten in de medische sector willen uitbreiden. gebruiker(s) Philips Research, Eindhoven / UMC St. Radboud, Nijmegen / Universitair Medisch Centrum Utrecht / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / UMC Utrecht Holding BV, Utrecht

projectleider

Prof.dr. F.H.M. Corstens totale toewijzing in 553,59 contracten Optie: Universiteit Utrecht; R a d b o u d U n i v e r s i t e i t N i j m e g e n ; M a l l i n ck r o d t Medical BV inkomsten in k€ 72,60 k€

doelstelling Doel van dit project is om een optimale

99m-Tc gelabelde liposomale formulering te ontwikkelen, dat gebruikt kan worden voor de scintigrafische detectie van infecties en ontstekingen in de klinische praktijk. resultaat na 5 jaar Er zijn twee veilige en effectieve methodes ontwikkeld om infectie- en ontstekingshaarden door middel van scintigrafie te lokaliseren. Deze methoden zijn snel, handzaam en gevoelig ten opzichte van bestaande methoden. Nadeel van beide methoden is dat de activiteit van de achtergrond lang hoog blijft, zodat pas geruime tijd na injectie (6-24 uur) van het preparaat een goede beeldvorming ontstaat. Klinische studies zijn uitgevoerd in patiënten met infectieuze en inflammatoire aandoeningen. Uit deze studies bleek dat de diagnostische waarde van de liposoom scan minstens zo groot was als die van bestaande preparaten. resultaat na 10 jaar Uit latere klinische studies bleek dat een injectie van een lage dosis radioactief gelabelde PEG-liposomen leidde tot bijwerkingen in ca. 10% van de patiënten. Deze patiënten vertoonden direct na injectie van het preparaat druk op de borst, benauwdheid en roodheid in het gezicht. Daarom zijn de klinische studies voortijdig gestopt. Deze bijwerkingen lijken te worden veroorzaakt door complement activatie. Vervolgens zijn studies uitgevoerd om een liposoom formulering te ontwikkelen die deze bijwerkingen niet induceert. gebruiker(s) Mallinckrodt Medical BV, Petten

56


GAN BLUE-LIGHT EMITTING DIODES ON GAN SUBSTRATES

TOPOGRAFIE VAN HET OPPERVLAKTE-EMG ALS NIEUW INSTRUMENT IN DE KLINISCHE ELEKTROMYOGRAFIE

MOLECULAIRE PROBES VOOR DETECTIE VAN SPECIFIEKE CHROMOSOMALE AFWIJKINGEN RELEVANT VOOR DE DIAGNOSTIEK EN PROGNOSTIEK VAN KANKER

03674

03818

03826

ABA

BCB

B BA

projectleider k€

Prof.dr. P.K. Larsen


917,94

doelstelling Uiteindelijk doel is de realisatie van een hoogvermogen blauwe diodelaser van GaN voor gebruik in volgende generaties CD-spelers, HD-TV en projectie TV. Om dit te bereiken kent het project 2 sub-doelstellingen: 1) het ontwikkelen van een HVPE proces om daarmee de benodigde GaN substraten te maken en 2) de ontwikkeling van de MOCVD groei van GaN op saffier om ervaring op te doen met dit materiaalsysteem ten behoeve van homoepitaxiale groei. resultaat na 5 jaar Er is een MOCVD reactor gebouwd

ten behoeve van III/V nitrides groei alsmede een uitgebreide materiaalkarakterisatie-systeem. De groei van GaN op saffier werd geoptimaliseerd en de temperatuurafhankelijkheid gemodelleerd. In samenwerking met TUE werd de eerste HEMT-structuur gegroeid waarmee ervaring opgedaan werd bij het realiseren van devices. Een HVPE-reactor werd ontworpen en gerealiseerd ten behoeve van de groei van dikke GaN-lagen, met groeisnelheden van 400 µm/uur en een optische kwaliteit vergelijkbaar met de GaN-lagen van de MOCVD-reactor. Dankzij de verworven kennis en de gerealiseerde infrastructuur konden een aantal vervolgprojecten worden opgestart (STW: 05040, FOM: 99PR1850, Zweeds-Nederlands project met TNO-FEL en TUE). resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag /

Philips Research Leuven, Leuven / JDS Uniphase Netherlands BV, Eindhoven / Thales Nederland BV, Hengelo / NXP Semiconductors, Nijmegen / AIXTRON AG, Aachen

projectleider k€

386,39

Prof.dr.ir. D.F. Stegeman inkomsten in k€ 40,84


projectleider

Prof.dr. A.H.M. Geurts van Kessel 307,20

totale

toewijzing in k€

doelstelling Elektromyografisch (EMG) onderzoek (geleiding elektrische signalen in spieren) wordt gedaan met naaldelektroden die in de spieren worden gestoken. Dit levert veel stress en pijn, vooral bij kinderen. Het doel is om met elektroden die op de huid geplaatst worden een niet invasieve, oppervlakte EMG methode te ontwerpen die aansluit bij de huidige klinische methoden.

chromosomale afwijkingen te hebben, die afwijkingen zijn belangrijk voor diagnostiek en prognostiek van kanker. Een techniek voor de bepaling hiervan met zgn. FISH-probes wordt al op grote schaal gebruikt voor de diagnostiek. In dit project wordt verbijzondering van deze techniek bestudeerd en worden nieuwe geavanceerde microFISH-probes uitgetest.

resultaat na 5 jaar Een totaal systeem voor oppervlakte

resultaat na 5 jaar Via microdissectie en DOP-PCR

EMG is ontworpen. Een geheel nieuw flexibel matje met actieve elektroden is ontworpen. Software om het geheel aan te sturen en te analyseren is geschreven. Relevante motor unit parameters zijn afgeleid uit toepasbaar gemaakte biofysische modellen. Het geheel is gedemonstreerd op diverse beurzen. Diverse neuro-medische onderzoeksgroepen in de wereld hebben een systeem besteld. Het uiteindelijke doel is het systeem toegepast te krijgen in de kliniek.

werd een tweede serie probes gegenereerd waarmee chromosoomarmen specifiek aangekleurd kunnen worden. Door de ontwikkeling van Spectrale Karyotyping zal het gebruik van dit type probes sterk toenemen. Een recentelijk opgezet laboratorium in Nijmegen gericht op moleculaire diagnostiek en therapie van kanker werd ruimte gecreëerd voor de verdere ontwikkeling van de in dit project geïnitieerd onderzoek. Eurodiagnostica is bij deze activiteiten betrokken.

resultaat na 10 jaar Een systeem is ontwikkeld voor het meten van high-density surface EMG, waarbij de elektrische spiereigenschappen met behulp van een groot aantal (bijvoorbeeld 130) dicht op elkaar geplaatste elektroden worden gemeten. Verbetering van de flexibele elektrode grids heeft onder andere geleid tot het in detail in kaart brengen van de aangezichtsspieren. Ontwikkelingen zijn nog steeds in volle gang en bieden perspectieven voor een groter aantal toepassingen. Er zijn wereldwijd tien systemen in gebruik en uit onze onderzoeksgroep zijn 44 publicaties over het onderwerp in de internationale literatuur verschenen. Ook blijkt uit de literatuur dat de ontwikkeling navolging heeft gevonden in de neurofysiologie, inspanningsfysiologie en de bewegingswetenschappen. gebruiker(s) Roessingh Research and Development, Enschede / Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht / Silicon Biomedical Instruments BV, Arnhem / Tefa Portanje BV, Woerden / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden

doelstelling Veel tumoren blijken uiterst specifieke

resultaat na 10 jaar Via microdissectie en/of flowsortering werd, in combinatie met DOP-PCR, een complete probeset gegenereerd waarmee alle humane chromosomen en/of chromosoomarmen specifiek aangekleurd kunnen worden via fluorescente labeling. Deze probeset werd in de betreffende periode (1996-2006) op succesvolle wijze door de firma Eurodiagnostica vermarkt binnen en buiten Nederland (‘Looking for Chromosomes’). Op basis van prijs/kwaliteit verhoudingen bleek deze probeset sterk concurrerend met inmiddels ook door anderen geproduceerde probesets. Het basis-product werd steeds in Nijmegen (‘Laboratory for Molecular Medicine’) gegenereerd en gevalideerd, waarna het door de firma Eurodiagnostica werd verwerkt voor vermarkting. gebruiker(s) Euro-Diagnostica BV, Arnhem / ID-Lelystad BV, Lelystad / RIVM, Bilthoven / Isogen Life Science BV, IJsselstein

57


ACTIEVE FERMENTATIE-CONTROLE BIJ FRUITBEWARING

DEVELOPMENT OF A WIDE-BANDGAP INGAP EPITAXIAL LIFT-OFF SOLAR CELL

BESTRIJDING VAN THERAPIERESISTENTE GRAFT-VERSUSHOST-ZIEKTE MET BEHULP VAN EEN COCKTAIL VAN IMMUNOTOXINES

03921

03947

03949

B BA

C CA

AC C

projectleider

Dr. F.J.M. Harren


projectleider

Prof.dr. P.K. Larsen 106,64


inkomsten in k€

projectleider

Prof.dr. Th. de Witte totale toewijzing Overdracht: Immunotoko BV

in k€

222,30

doelstelling Veel fruitsoorten worden na de oogst bewaard gedurende vele maanden onder gecontroleerde atmosferische omstandigheden Door deze gasvormige stoffen uit het metabolisme al op zeer laag niveau te detecteren kan het fermentatie proces tijdens bewaring tijdig gestopt worden door zuurstof en temperatuurverhoging. In het onderzoek gaat het om: a) het gevoelig meten van metabolisch producten die tijdens de bewaar periode ontstaan. b) het bestuderen van dit metabolisme c) de ontwikkeling van handzame laser fotoakoestische apparatuur om metingen ter plekke uit te voeren.

doelstelling Ontwikkeling van een proces ter realisatie van een dunne film (epitaxiale laterale overgroei, ELO) InGaP zonnecel die geschikt moet zijn om mechanisch te stapelen op de in een eerder onderzoek aan het RIM ontwikkelde GaAs cel. Dankzij die stapeling kunnen hoge rendementen gehaald worden. Als subdoel wordt een optimalisatie nagestreefd van de InGaP cel op een GaAs substraat die moet leiden tot een rendement boven de 16%.

mergtransplantatie is de graft-versus-host ziekte. Patiënten met ernstige GVHZ die niet reageren op de gebruikelijk behandeling, hebben een overlevingskans minder dan 10%. Een alternatieve therapie is een behandeling met een immunotoxine cocktail. Doel van deze studie is een klinische evaluatie van de effectiviteit van de cocktail bij ernstige afstotingsziekten.

resultaat na 5 jaar Een wide-bandgap InGaP cel is gere-

resultaat na 5 jaar Er zijn vier patiënten met ernstige

aliseerd met een rendement van 16,7% op een GaAs substraat, een evenaring van het Europees record voor dit type cel. De ELO etssnelheid is met 3 mm/uur een factor 3 verbeterd. Voor het eerst kon een 1x1 cm^2 InGaP ELO zonnecel met een rendement van 6% worden gedemonstreerd. De uitgangsstroom blijft met 6,4 mA/cm^2 nog onder de maat, als gevolg van onvolkomenheden in de processing van deze eerste dunne film ELO. Het onderzoek heeft geleid tot een consortium van instellingen en bedrijven die met steun vanuit het EET programma het onderzoek zal continueren met als doel de resultaten op industriële schaal toe te passen.

GVHD behandeld. De resultaten van deze pilot-studies zijn veelbelovend. Bij alle patiënten zijn biologische en klinische responsen waargenomen in afwezigheid van acute toxiciteiten. Ze zijn echter na behandeling alsnog overleden als gevolg van bijkomende infecties. Desondanks is het ‘proof of principle’ voor de klinische werking van de IT-cocktail toch aangetoond. Door het AZN is met steun van STIGON Immunotoko BV opgericht, dat in samenwerking met een farmaceutische partner de IT-cocktail wil registreren met een ‘Orphan Drug’ status.

resultaat na 5 jaar Met de verbeterde apparatuur werden

de fysiologische processen van appel, peer, avocado en paprika werden onderzocht.Randvoorwaarden en verklaringen voor de huidige fruit bewaring konden worden gegeven. De samenwerking met het ATO-DLO gaf en geeft nog steeds een direct toepasbare basis ten behoeve van de fruitsector. Voor de ontwikkeling van handzame apparatuur is samenwerking gezocht met Stanford en Sandia National Labs voor de ontwikkeling van vaste stof lasers ten behoeve van dit onderzoek. STW-project 04969 is hieruit voortgekomen. Er is sprake van de opstart van een firma (Nijmegen Sensor Company) die sensoren tbv sporengasdetectie zal gaan vercommercialiseren. resultaat na 10 jaar Naar aanleiding van dit onderzoek is met behulp van het Biopartner programma in 2003 een spin-off gecreëerd: Sensor Sense BV, (www.sensor-sense.nl )welke ten doel heeft commercieel interessante hoog gevoelige gas sensoren te ontwikkelen voor industrie en wetenschap. Een van de eerste producten van Sensor Sense is een ethyleen sensor voor de agro-technologie. Een van de vervolgprogramma’s van dit onderzoek is het Europese Research Infrastructure programma in FP6 (Life Science Trace Gas Facility, www.ru.nl/tracegasfacility ). Daarin worden met financiële steun van de EU onderzoeksfaciliteiten aangeboden aan Europese onderzoekers (biologen) om gezamenlijk onderzoek uit te voeren aan de Radboud Universiteit Nijmegen op het gebied van sporengas detectieapparatuur die uniek is in Europa. gebruiker(s) Plant Research International, Wageningen / Productschap Tuinbouw, Zoetermeer

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens

bekend. gebruiker(s) Shell Solar Energy BV, Helmond / Dutch Space BV, Leiden / JDS Uniphase Netherlands BV, Eindhoven

290,61

contracten

271,85

doelstelling Een belangrijke complicatie van been-

resultaat na 10 jaar Met behulp van de STW-bijdrage en dat Stigon zijn uiteindelijk 7 patiënten behandeld. Het resultaat van de behandeling is hoopgevend. Desondanks leidde Immunotoko enkele jaren een slapend bestaan bij gebrek aan voortgaande financiering. In 2004 meldde het Belgische Henogen zich. Dit bedrijf is de samenwerking met Immunotoko aangegaan. Door aanscherping van de richtlijnen van de EMEA (European Agency for the Evaluation of Medicinal Products) voor medicijnen moeten er opnieuw een studie in apen uitgevoerd worden voordat de behandeling weer op mensen mag worden toegepast. Als de test in Nederland goed verloopt, zal Henogen nog een klinische studie in vijf landen verrichten voordat registratie van het medicijn aan de orde kan zijn. gebruiker(s) EMCM, Nijmegen / DSM Dialogics,

Groningen / Pharmacia & Upjohn BV, Woerden / Immunotoko BV, Nijmegen / IMTIX SANGSTAT BV, Amstelveen / NKI-AVL, Amsterdam

58

dr. Ypke van Oosterhout / Utilisatierapport STW 2007

Ypke van Oosterhout

De weg naar registratie van een medicijn is lang

Bijna vijf jaar geleden schetste STW een spannend

Dr. Ypke van Oosterhout

ontvanger. Patiënten met ernstige GVHD die niet reageren

project:

op de gebruikelijke behandeling met hoge dosering

03949

verhaal over de mogelijke utilisatie van immunotoxines. Er waren gesprekken gaande met twee bedrijven die wilden investeren in de methode die dr. Ypke van Oosterhout in een STW-project had ontwikkeld om immunotoxines te verbeteren. Via geheel andere wegen lijkt het er nu toch van te komen. Een van de belangrijkste complicaties bij beenmergtransplantaties is het optreden van de omgekeerde afstotingsreactie (graft-versus-host ziekte, ook wel GVHD). Bepaalde cellen uit het beenmerg van de donor richten hierbij schade aan in huid, lever en maagdarmkanaal van de

corticosteroïden, gaan bijna allemaal onvermijdelijk dood.

Immunotoxines

Dr. Ypke van Oosterhout is al bijna achttien

jaar betrokken bij onderzoek naar de verbetering van immunotoxines. “Dat zijn antilichamen die gericht worden op eiwitten op cellen die je wilt uitschakelen”, legt hij uit. “Aan de antilichamen hang je een gifstof die alleen in de cel werkt. In feite zijn zij het Paard van Troje waarmee je de gifstof binnensmokkelt.” Van Oosterhout had goede

59


hoop dat immunotoxines een gunstige werking zouden

telt Van Oosterhout. “Niet veel later verviel ook mijn aanstel-

hebben op de verwoestende cellen uit het beenmerg van

ling bij het Radboud, het zag er somber uit. Het bedrijf

de donor.

Immunotoko leidde enkele jaren een slapend bestaan, terwijl ik een andere baan had.”

Met behulp van de STW-bijdrage en onder supervisie van de ziekenhuisapotheek, konden Van Oosterhout en diens

Henogen

Het bloed kroop echter waar het niet leek te kun-

collega Liestbeth van Emst voldoende stof laten aanmaken

nen gaan. Van Oosterhout kon het idee niet verkroppen dat

om vijf patiënten te behandelen. Aanvullende subsidie uit

hij een middel had ontwikkeld dat mensen in een vrijwel

de hoek van NWO Stigon maakte het mogelijk nog twee

hopeloze situatie soelaas kon bieden en dat dit middel niet

patiënten te behandelen. Het betrof uitbehandelde patiënten

op de markt kon komen. Hij meldde eind 2003 zijn vinding

met bloedkanker die daarvoor behandeld waren met een

bij Senter Novem dat de Europese databank Innovation

beenmergtransplantatie. “De bij hen optredende afstotings-

Relay Center onderhoudt met als doel onderzoekers en

verschijnselen waren dusdanig heftig dat niets meer hielp.

bedrijven nader tot elkaar te brengen. Pas na een tweede

Daarbij valt te denken aan levensbedreigende ontstekingen

ronde met aandacht voor Immunotoko meldde het Belgische

aan de darm en lever en het loslaten van de huid, vergelijk-

Henogen zich. Henogen is gespecialiseerd in het maken van

baar met ernstige verbranding. Op deze patiënten hebben

eiwitmedicijnen voor grote geneesmiddelenleveranciers.

we het middel, dat ‘ontspoorde’ T-cellen bestrijdt, gepro-

Dankzij deze wending kon Van Oosterhout toch weer verder

beerd”, zegt Van Oosterhout.

met de ontwikkeling van immunotoxines. Het Radboud bleek

Drastische vermindering van aantal T-cellen

onmiddellijk bereid ondersteuning te bieden. Het resultaat van de

behandeling van de zeven patiënten is hoopgevend. Twee

Van Oosterhout: “Henogen wil naast haar kernactiviteit ook

van de patiënten overleefden de behandelperiode van een

een eigen product op het gebied van transplantatie in de

week waarin vier infusies om de dag werden toegediend,

markt zetten. Omdat wij op semi-grote schaal al hadden

niet tengevolge van reeds bestaande complicaties. Bij de

laten zien dat wij het kunnen, is Henogen de samenwerking

andere vijf verminderden de schadelijke T-cellen zeer

met ons aangegaan. De medische behoefte is er nog steeds

drastisch. Dit resulteerde in een dusdanige verbetering van

en de methode is nog steeds actueel. Wij hebben nu voorbe-

het ziektebeeld dat zij tegen alle verwachting in toch voor

reidingen getroffen om een nieuwe uitvoeriger studie te

enige tijd uit het ziekenhuis ontslagen konden worden. Van

doen in vijf centra. In Maastricht, Rotterdam, Utrecht,

Oosterhout: “Vier van de vijf patiënten zijn binnen twee tot

Nijmegen en eventueel ook Amsterdam willen wij patiënten

acht maanden overleden. Dat is natuurlijk tragisch, maar in

gaan behandelen. Vanuit het Radboud vindt de coördinatie

het kader van ons onderzoek hebben we kunnen aantonen

plaats. Daarbij willen wij het middel proberen bij mensen,

dat zij niet zijn overleden aan de werking van de T-cellen na

die weliswaar zijn uitbehandeld, maar die nog in een iets

de behandeling, maar aan de schade die al was aangericht.

minder slechte conditie zijn dan de mensen die wij in het

Werken met patiënten die eigenlijk al zijn opgegeven, is niet

eerste onderzoek hebben behandeld.”

alleen emotioneel ingewikkeld, maar is ook moeilijk voor de onderbouwing van de resultaten. ‘Test geslaagd, patiënt

Nóg een dierstudie

De productie van de immunotoxines is ook

overleden’ is een lastig te verkopen boodschap. Eén patiënt,

voor een specialist als Henogen een lastig proces. “Je moet

die behandeld was met navelstrengbloed van zijn dochter,

twee antilichamen en een gif met elkaar combineren om ze

heeft de afstotingsreactie overleefd dankzij onze behande-

effectiever te maken. Dat is complex. Daarbij doet zich een

ling. Hij is tot op de dag van vandaag in goede gezondheid.”

andere complicatie voor. In de zomer van 2006 werden in

Van Oosterhout was na de studie overtuigd dat zijn patiën-

Engeland zes mensen ernstig ziek nadat zij aan een medisch

ten een betere kans zouden hebben gehad als hij hen in een

onderzoek hadden meegedaan. Naar aanleiding hiervan

iets betere conditie had kunnen behandelen. De therapieën

heeft de European Agency for the Evaluation of Medicinal

en bestralingen die zij achter de rug hebben en de orgaan-

Products (EMEA, red.) de richtlijnen voor medicijnen aange-

schade die de ziekte reeds heeft toegebracht, zijn zo zwaar

scherpt en moeten wij opnieuw een dierstudie, in apen,

voor het lichaam dat dit nauwelijks nog kans heeft te reage-

uitvoeren voordat we de behandeling op mensen mogen

ren op nieuwe impulsen.

toepassen. Op zich is het begrijpelijk dat de EMEA uiterste voorzichtigheid betracht, maar wij ervaren de extra studie

De twee bedrijven die vijf jaar geleden in zee wilden met Van

toch als oponthoud. Wij hebben de werking immers al eens

Oosterhout waren niettemin overtuigd van de mogelijkheden

in apen en in mensen aangetoond. Daar komt bij dat we toen

met immunotoxines. Zij zijn uiteindelijk niet de bedrijven

al hebben laten zien dat de effecten in apen anders zijn dan

geworden die toepassing mogelijk hebben gemaakt. “Het

in mensen. Even goed zijn we verplicht die test met apen

ene bedrijf haakte af en het andere, waarmee we nota bene

nog eens te doen voordat wij de studie in de vijf centra in

op hoofdlijnen een overeenkomst hadden, ging failliet”, ver-

Nederland kunnen doen.”

60



Dubbeltje op zijn kant

Als de test in Nederland goed verloopt,

zal Henogen nog een studie in vijf landen verrichten voordat registratie van het medicijn aan de orde kan zijn. Voor de buitenstaander een erg lange weg, maar Van Oosterhout merkt op: “Bij andere medicijnen doe je normaal gesproken ook nog grotere en eventueel derde fasestudies. Omdat wij niet eens over zoveel patiënten beschikken, zijn die studies niet aan de orde.” Al met al is het een dubbeltje op zijn kant geweest voor de kansen van Van Oosterhouts vinding. “Ik ben uiteindelijk meer onderzoeker dan ondernemer gebleken”, zegt hij. “De motivatie om oplossingen te blijven zoeken, ligt vooral bij de patiënten voor wie je iets wilt betekenen.”

61

62


C BA projectleider

353,48

Dr. B.J. Scholte tot ale Optie: Therexsys

toewijzing in k€

contracten

doelstelling Voor gentherapie is het noodzakelijk dat ‘gewenst’ DNA wordt ingebracht in de kern van levende cellen. Het doel van dit project is om een synthetisch systeem te ontwikkelen waarmee deze introductie van genetisch materiaal in de celkern kan worden gerealiseerd (een gen transfectiesysteem), zodanig dat dit systeem geschikt is voor een klinisch protocol. DNA-moleculen worden zodanig ‘verpakt’ dat ze de verschillende membraanbarrieres kunnen passeren en zodoende de celkern kunnen bereiken. resultaat na 5 jaar Een protocol is ontwikkeld en een

octrooiaanvraag is ingediend. Aanvankelijk werd het onderzoek uitgevoerd in contractuele samenwerking met Therexsys, maar later werd deze relatie verbroken. In samenwerking met Octoplus BV werd het onderzoek voortgezet, waarbij het bedrijf mede investeert in het onderzoek (zie ook project 03931). resultaat na 10 jaar Met Octoplus is een ‘toolbox’ ontwikkeld van eiwitdomeinen met intracellulair transport functies, die in een bacterieel expressiesysteem kunnen worden geproduceerd. Zo’n eiwitdomein kan worden gebruikt om opname van complexen door beschadigd epitheel of oppervlakkige carcinomen teweeg te brengen. Ook is intracellulair transport van een baculovirus onderzocht in zoogdiercellen. Verder zullen capside eiwitten worden geïdentificeerd en hun functie worden gedefinieerd. Hiertoe zijn fusie-eiwitten geproduceerd (als onderdeel van een DNA carrier systeem). Men zet dit onderzoek voort met de universiteit van Münster en met het laboratorium van Prof Wim Hennink. Hiermee onderzochten we het intracellulair transport van gemodificeerde pDMAEMA complexen. Het werk met niet virale carrier systemen wordt voortgezet in een EEG project www.Improvedprecision.com, gericht op het toepassen van inhibitory RNA in humane luchtwegen. Er loopt ook een STW-onderzoek met de RUN. Een doelstelling hiervan is om de beschreven eiwitdomeinen covalent te koppelen aan de GEMINI lipopeptide carriers met nieuwe katalytische technologie. gebruiker(s) Therexsys, Staffordshire

/ universiteit twente

/ erasmus universiteit rotterdam

03900

T

R

NON-VIRAL GENE TRANSFER SYSTEMS FOR IN VIVO GENE THERAPY

63


GEÏNTEGREERD OPTISCHE SENSOREN VOOR DETECTIE VAN ZWARE METAALIONEN

FUNDAMENTALS AND SIMULATION OF WET-CHEMICAL USING TECHNIQUES FOR THE FABRICATION OF 3-DIMENSIONAL STRUCTURES IN SILICON

SMERING VAN RUWE OPPERVLAKKEN

03474

03576

03724

B BA

ABA

BAA

projectleider

Prof.dr. P.V. Lambeck totale toewijzing in k€ 732,79 contracten Samenwerking onderzoek: Ministerie van Verkeer en Waterstaat inkomsten in k€ 90,76

doelstelling Geïntegreerd optische sensoren ontwik-

kelen voor de detectie van metaalionen, te beginnen met loodionen in het voor milieu interessante concentratiegebied van micro- tot nanomolair. resultaat na 5 jaar De transductielaag met gevoelige

en stabiele ionoforen werd gerealiseerd. Ook het optische deel waarvoor nieuwe componenten nodig waren werd gerealiseerd. De integratie van deze twee werd begonnen, kon niet worden afgemaakt maar wordt beschouwd als een industriële ontwikkelstap. Drie Nederlandse bedrijven die geïntegreerde optische systemen maken zijn geïnteresseerd, maar op dit moment krijgt het MESA+ sensorplatform de voorkeur. De als spin off ontrwikkelde TE-TM convertor trekt veel internationale belangstelling. resultaat na 10 jaar Het generieke sensorplatform, dat door toevoeging van een voor een bepaald analyte specifiek chemo-optisch interface op de specifieke toepassing toegesneden kan worden is niet door een bedrijf overgenomen. Marktontwikkelingen (meten van loodconcentraties werd minder relevant) speelden bij deze beslissing een belangrijke rol. Daarnaast werden de kosten van de ontwikkeling van het demonstrator systeem tot een produceerbaar prototype voor de voor de bedrijven bekende markten als te hoog geschat om werkelijk economisch rendement op te leveren. Was bovenstaand project gefocussed op de geïntegreerd optische uitlezing van door de analyte geïnduceerde veranderingen van de absorptie van een chemo-optisch interface, onderzoek aan refractieve geïntegreerd optische sensoren is voortgezet in STW-project 06596. In dat project wordt aantal opties onderzocht om de performance van op het Mach Zehnder interferometer principe gebaseerde geïntegreerd optische sensor sterk te verbeteren. Dat project sluit goed aan op de interesses en het werkgebied van de sensor systemen producent OptiSense en biedt uitzicht op interessante spin off op andere gebieden. gebruiker(s) TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Rijkswaterstaat/AGI, Delft / GeoDelft, Delft / SKALAR Analytical, Breda / Priva Hortimation BV, De Lier / RIZA, Lelystad / Sentron Europe BV, Roden / Stork Product Engineering, Amsterdam / Anasys BV, Albergen


Prof.dr. M.C. Elwenspoek 636,01

totale toewijzing

projectleider

Dr.ir. C.H. Venner


230,13

doelstelling Het project is gericht op het ontwikkelen van fysisch-chemische theorieën voor het anisotroop en isotroop etsen van silicium. Dit gebeurd onder andere door het combineren van kennis op het gebied van silicium microsysteemtechnologie, aanwezig bij de UT, en met kennis op het gebied van kristalgroei, aanwezig bij de KUN. Het is de bedoeling een simulatiemodel te ontwikkelen waarmee het gedrag van het etsproces kan worden voorspeld.

doelstelling In gesmeerde contacten wordt de ver-

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot een

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft computercodes

verdieping van de kennis van het nat-chemisch etsen van silicium. Experimenteel en theoretisch onderzoek heeft geresulteerd in nieuwe 2D-simulatiemodellen voor etsprocessen. Voor praktische toepassingen zou echter een 3D-simulatiemodel ontwikkeld moeten worden. De bij het onderzoek betrokken bedrijven waren voornamelijk geïnteresseerd in dieper inzicht in het etsproces en niet zozeer in de ontwikkeling van nieuwe toepassingen.

en algorithmes opgeleverd voor het oplossen van de stroming in dunne smeerfilms. Daarmee is vervolgens essentiële kennis gegenereerd aangaande de beperkingen van gangbare smeringstheorie. Deze kennis wordt thans gebruikt bij de interpretatie van resultaten en is van groot belang voor toekomstige industriële toepassingen waarbij de smeerfilmdikte steeds verder afneemt. Met de verkregen kennis kan aangegeven worden wanneer men voor de voorspellingen niet meer kan vertrouwen op de gangbare modellen maar gebruik moet maken van meer geavanceerde modellen. De kennis wordt nog steeds gebruikt aangezien het cruciale kennis is over de geldigheid van modellen.


bekend. gebruiker(s) NXP Semiconductors, Eindhoven / Siemens

AG, Berlijn / Microcosm Technologies BV, Amsterdam / OnStream BV, Eindhoven

houdingen tussen smeerfilmdikte en oppervlakteruwheid steeds kleiner. Het project beoogt de ontwikkeling van computersimulatiemodellen op basis van algemene stromingsvergelijkingen waarmee de invloed van de oppervlakteruwheid in relatie tot de dikte van de smeerfilm onderzocht kan worden. Met deze modellen kunnen bijvoorbeeld stillere lagers worden ontwikkeld.


bekend. gebruiker(s) Centrum voor Wiskunde en Informatica, Amsterdam / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein / Corus Staal BV, IJmuiden

64


MODELLERING VAN AKOESTOELASTISCHE INTERACTIE

EFFICIENT PROPAGATION ALGORITHMS FOR CALCULATIONS IN INTEGRATED OPTICS, COMPACT ADIABATICALLY CHANGING FILTERS AND WAVELENGTH (DE) MULTIPLEXERS

SILICIUM MICROZEVEN VOOR BIOMEDISCHE TOEPASSINGEN

03735

03740

03743

BCB

ACA

BCB

projectleider

Prof.dr.ir. H. Tijdeman totale toewijzing in k€ 643,30 octrooien PCT.NL00/00847 Werkwijze voor het ontwerpen van een geluid absorberende wand

projectleider

doelstelling Het onwikkelen van geluidarme systemen wordt steeds belangrijker. In dit project zullen numerieke methoden voor het berekenen van geluidsvelden worden ontwikkeld en experimenteel gevalideerd. Onderzocht zal worden of visceuze demping kan worden aangewend voor het beperken van de transmissie van geluid door dubbelwandige panelen. Voor geluidabsorberende materialen wordt onderzocht welke numerieke methode het meest geschikt is voor het gebruik in ontwerpstudies van geluidsarme constructies.

doelstelling De ontwikkeling van betere algoritmen voor

resultaat na 5 jaar De belangrijkste resultaten zijn experimenteel grondig gevalideerde, goed toegankelijke rekenmodellen voor de voortplanting en demping van geluidsgolven door gassen of vloeistoffen in netwerken van dunne kanaaltjes en in dunne lagen. Op het gebied van absorberende materialen is een rekenmodel ontwikkeld voor materialen met gaatjes, de zogenaamde ‘buisjesmethode’. Hierop is octrooi aangevraagd. De ontwikkelde modellen zijn mede door de inzet van studenten succesvol toegepast in samenwerkingsprojecten met de industrie. resultaat na 10 jaar De octrooiaanvraag is niet doorgezet

omdat deze niet goed te beschermen bleek. Wel hebben de ontwikkelde modellen en de daarmee opgebouwde kennis inmiddels een brede toepassing gevonden. De resultaten hebben geleid tot verschillende promotieprojecten gefinancierd door het bedrijfsleven, ondere andere op het gebied van geluidarme ventilatoren en motoren. Ook zijn de ontwikkelde modellen een essentieel onderdeel bij een studie in het kader van een EU-programma naar de toepasbaarheid van de technologie in geluidreducerende panelen voor vliegtuigen. Tenslotte vormen de modellen een belangrijk ingrediënt voor een nieuwe studie naar door banden veroorzaakt lawaai, daarbij inbegrepen de geluidabsorptie door open asfalt. gebruiker(s) Philips Domestic Appliances and Personal Care, Drachten / Philips Applied Technologies, Eindhoven / DAF Trucks NV, Eindhoven / Dutch Space BV, Leiden / Océ-Technologies BV, Venlo / DSM Research, Geleen / NLR, Emmeloord

Dr. H.J.W.M. Hoekstra totale toewijzing in k€ 289,55 octrooien NL.1023499 Inrichting, samenstel en werkwijzen voor het golflengteafhankelijk bewerken van optische signalen inkomsten in k€ 6,00

de beschrijving van de verplaatsing van licht door (glasvezel)geleiders en schakelaars. De ontwikkeling van zulke schakelaars, (de)multiplexers, die in staat zijn licht van verschillende golflengten te combineren en weer te scheiden. resultaat na 5 jaar Nieuwe algoritmes met verbeterde

numerieke efficiëntie en nauwkeurigheid. Een methode voor optimalisatie van Y-juncties. Nieuwe inzichten over micro-trilholtes en fotonische kristallen. Uitvinding van twee devices voor golflengte(de-)multiplexen van optische signalen. Dit werd gebruikt in de Software van C2V, voorheen BBV, door de promovendus, toen hij daar in dienst was. Dit tegen een (kleine) donatie bestaande uit het vrije gebruik van de software door de UT. resultaat na 10 jaar Momenteel worden de algoritmes gebruikt in software van de UT spin off PhoeniX. Het onderzoek is voortgezet in 04813. gebruiker(s) Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / BBV Software BV, Enschede

projectleider

Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewijzing 485,38 contracten Optie: Universiteit Twente Aquamarijn; Microfiltration BV octrooien PCT.EP94/ 0 378 3 S i l i c i u m m i c r o z e v e n v o o r b i o m e d i s ch e toepassingen

in k€

doelstelling Methoden onderzoeken om op labschaal silicium microzeven te maken met een instelbare poriegrootte van enkele micrometers tot 0.1 micron. En het zeefproces zo in te richten dat de poriën niet verstopt zouden raken. Samenwerking met gebruikers zou ook het gebruik van deze microzeven op industriële schaal onderzocht worden: bierfiltratie en scheiding van bloedproducten. resultaat na 5 jaar Men kon een kristaloriëntatie van het

siliciumwafer kiezen, die het mogelijk maakte kleine poriën te etsen in dikke wafers. Met het gevonden protocol kon verstopping van de zeef voorkomen worden. Men slaagde erin om op labschaal silicium microzeven te maken met de gewenste instelbare poriegrootte. Inmiddels zijn de processen om de microzeven te maken opgeschaald, zodat met microzeven met een grootte van 15 cm gewerkt kan worden. Voor deze microzeven wordt nu een module ontwikkeld. Op een aantal werkwijzen en toepassingen wordt een octrooi, aanvullend op de twee reeds bestaande, aangevraagd door Aquamarijn. Er is een contract met STW. resultaat na 10 jaar Het project werd vervolgd ontwikkel-

traject. Het bedrijf Tuchenhagen bouwde bij Grolsch samen met Aquamarijn en OnStream een bierfiltratiemodule. Er zijn meerdere experimenten uitgevoerd, die nog niet geleid hebben tot de juiste filtratieprocesparameters. De partners onderhandelen om toch met microfiltratie verder te komen. Vergelijkbare experimenten met melkfiltratie (koude sterilisatie) waren wel succesvol. Via Aquamarijn worden andere toepassingen van microzeven beproefd in b.v. vernevelaars (Medspray), productie van emulsies (THAMES). Inmiddels is Aquamarijn een succesvolle onderneming op het gebied van microfiltratie. De directeur is hoogleraar geworden aan de Landbouwuniversiteit Wageningen. Microzeven spelen een grote rol in onderdelen van het nationale programma MicroNed. Er is een project gefinancierd door STW op het gebied van waterstofscheiding. Hier worden de microzeven gebruikt als drager van dunne palladium membranen. Aan de UT wordt onderzoek gedaan aan het vervaardigen en het gebruik van microzeven gemaakt van polymeren. gebruikers(s) Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen / Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem / NPBI International BV, Emmer-Compascuum / NV Organon, Oss / OnStream BV, Eindhoven

65


THE CERENKOV FEL, A SOURCE FOR NEXT GENERATION RADAR SYSTEMS

HIGH-DENSITY NANOSCALE DISPERSION TECHNOLOGY

NOVEL CATALYSTS FOR LOW TEMPERATURE SKELETAL ISOMERIZATION OF LIGHT OLEFINS

03778

03791

03797

CCB

C BA

BAA

projectleider

Dr. A.J.A. Winnubst totale toewijzing in k€ 5 9 0 , 0 9 contracten B i j d r a g e : D S M N V ; P h i l i p s Consumer Electronics; Philips Research; TNO-TPD TU Eindhoven inkomsten in k€ 95,33

projectleider

Prof.dr. J.A. Lercher totale toewijzing in k€ 417,47 contracten Bijdrage: DSM Research inkomsten in k€ 18,16

doelstelling Doel is de ontwikkeling van nieuwe tech-

doelstelling Doel van het onderzoek is de ontwikkeling van nieuwe katalysatoren voor de isomerisatie van n-buteen en n-pentenen die in actief zijn bij lagere temperaturen dan de huidige in gebruik zijnde katalysatoren, en die ook voldoende stabiel zijn voor een toepassing in de industriële praktijk.

projectleider

400,93

Dr. P.J.M. van der Slot 305,00


inkomsten in k€

doelstelling Ontwikkeling van een afstembare hoogvermogen Cerenkov vrije electronen laser (CFEL) in het (sub-)mm golflengte-gebied. Met een e-bundelenergie van 200-500 keV en enkele verschillende dielectrische materialen kan het gebied van 6 mm tot 700 µm worden bestreken. Bij normale FEL’s zijn hiervoor energieën nodig van 500 keV tot 2,5 MeV. De CFEL kent minder afschermingsproblemen en is bovendien compacter dan een FEL. Verwacht wordt een efficiency van enkele % bij 750 µm met vermogens tot 100 kW en 20% efficiency bij 6 mm in het multi-MegaWatts gebied.. resultaat na 5 jaar De CFEL is electronisch afstembaar

over een groot bereik waardoor exact die frequentie kan worden geproduceerd voor volgende generatie radar systemen en diverse industriële toepassingen. Het onderzoek heeft de technische haalbaarheid aangetoond maar is nog ver verwijderd van de toepassing. De in het project ontwikkelde CFEL vormt thans de basis voor het Europese programma MicroPro waarin de mogelijkheden van de CFEL voor diverse toepassingen voor de eerste keer systematisch zullen worden onderzocht. Het programma wordt uitgevoerd door NCLR en Universiteit Twente in samenwerking met een aantal andere gerenommeerde Europese instituten, universiteiten en bedrijven.

nieken voor de bereiding van keramische nanodeeltjes met een diameter minder dan 20 nanometer. Verwacht wordt dat deze deeltjes slijtvaste lagen vormen met een sintertemperatuur lager dan 1000 0C, waarbij de grootte van de gesinterde deeltjes ver beneden de 200 nanometer blijft.

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft voornamelijk resultaat na 5 jaar Het doel van het project is gehaald.

Via een emulsie-precipitatietechniek is het mogelijk om van een aantal metaaloxiden nanodeeltjes te maken, en deze als een coating op drager aan te brengen. De productievolumina zijn nog miniem, en de lagen relatief dun. Een daadwerkelijke toepassing is er nog niet, maar de materialen worden wel, in samenwerking met de industrie op bruikbaarheid getest. De verwachting is dat het niet moeilijk zal zijn de emulsie-precipitatie techniek toe te passen voor andere verbindingen of composiet materialen. Het is inmiddels gebleken dat de methode kan worden toegepast op ijzeroxide (Fe2O3) en bariumtitanaat (BaTiO3).

bekend.

resultaat na 10 jaar Het nadeel van de lage productie volumina nog steeds aanwezig. De resultaten vinden daarom geen toepassing bij een gebruiker. Echter de kennis, welke verkregen is uit dit project, wordt in verschillende vervolgprojecten gebruikt. Bijvoorbeeld binnen STW-project 07711 wordt de synthese route toegepast, zoals ontwikkeld in project 03791.

gebruiker(s) TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag /

gebruiker(s) DSM Solutech, Geleen / Philips Domestic

NCLR BV, Enschede / NATO C3 Agency, Den Haag / Datron BV, Hilversum / KNMI, De Bilt

Appliances and Personal Care, Drachten / Philips Applied Technologies, Eindhoven / DSM Research, Geleen / TNO Industrie en Techniek, Delft / Philips Research, Eindhoven / TNO Industrie en Techniek, Eindhoven


geleid tot wetenschappelijke resultaten. Praktische toepassingen zijn er nog niet. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen

te melden. gebruiker(s) DSM Research, Geleen / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam

66


OXYGEN-PERMEABLE DENSE PEROVSKITE MEMBRANES BY PULSED LASER DEPOSITION

NONEQUILIBRIUM SUPERCONDUCTING TRANSISTORS

THE DEVELOPMENT OF BIPOLAR MEMBRANE TECHNOLOGY FOR THE RECOVERY OF ACIDS AND BASES FROM THEIR CORRES PONDING SALTS

03914

03944

03999

C BA

ABA

ABA

projectleider

Dr. H.J.M. Bouwmeester totale toewijzing 76 8,26 contracten Bijdrage: Kiwa Gastec Technology inkomsten in k€ 118,00

projectleider

in k€

148,94

doelstelling Het doel van het project is tweeledig: de eerste is om met behulp van pulsed laser depositie dunne, zeer dichte, zuurstofdoorlaatbare membranen te maken op een macroporeuze drager. Het tweede doel is het bestuderen van de zuurstofdoorlatende eigenschappen van deze membranen.

doelstelling De ontwikkeling van een transistor, waarin de sturing van de stroom door een supergeleidende YBa2CuO7-x laag door de injectie van electronen uit een gate-electrode gestuurd zou worden.

resultaat na 5 jaar De doelen zijn gehaald. Men is er in

geslaagd om met perovskite een zeer dunne laag te maken met de pulsed laser depositie techniek. Deze membranen zijn vrijwel defectvrij en laten zuurstof fluxen zien, die hoger zijn dan van conventionele keramische gasscheidingsmembranen. Octrooi op de techniek bleek niet mogelijk. In het project kon het concept worden aangetoond maar er is nog meer onderzoek nodig om tot een grootschalige industriële toepassing te komen. Een follow-up project met steun vanuit de industrie is in voorbereiding. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) ESCeTe Single Crystal Technology BV, Enschede / Kiwa Gastec Technology, Apeldoorn / Air Products & Chemicals, Inc., Allentown / Robert Bosch GmbH, Stuttgart / KEMA Nederland BV, Arnhem

Dr.ir. G.J. Gerritsma†


resultaat na 5 jaar Dit project liet zien, dat deze sturing

mogelijk is. Vermogensversterking was niet mogelijk omdat de spanningsversterking te klein was. Toch bleken er veel toepassingsmogelijkheden in de supergeleidende elektronica gebaseerd op hogetemperatuur supergeleiders te zijn, bijvoorbeeld voor de regeling van de stroomverdeling in digitaleen versterkerschakelingen en voor de snelle overdracht van signalen uit de halfgeleidende naar supergeleidende elektronica. resultaat na 10 jaar Door het ontbreken van eenvoudige koelapparatuur, heeft de supergeleidende elektronica tot nu toe weinig ingang in de industrie gevonden. Aan de andere kant wordt het steeds belangrijker voor wetenschappelijk toepassingen, zoals in detectoren en astronomische camera’s in een frequentie gebied van infrarood tot Röntgen straling. Het wordt hier zowel voor detectie met supergeleidende sensoren als ook voor het uitlezen van arrays van vele detectoren gebruikt. Inmiddels wordt de supergeleidende transistor weer interessant als een actief element voor sturing van bias-stromen, voor signaalstroomversterking en voor stroomschakeling, speciaal in op afstand bestuurde systemen zoals satellieten. Nu lijkt de supergeleidende transistor toch nog de betekenis te krijgen, die in het onderzoeksvoorstel en door het projectverloop voorspeld was. gebruiker(s) NMi Van Swinden Laboratorium BV, Delft

projectleider

Prof.dr.ing. M. Wessling totale toewijzing in 3 6 0,35 contracten Bijdrage: Solvay Pharma ceuticals BV; Bijdrage: Akzo Nobel k€

doelstelling De ontwikkeling van efficiënte bipolaire

membranen met verbeterde chemische stabiliteit bij hogere temperaturen en met een betere permselectiviteit ontwikkeling van verbeterde anionuitwisselingsmembranen met betere permselectiviteit en een lagere proton permeabiliteit de evaluatie van commercieel beschikbare en nieuw ontwikkelde membranen in relevante toepassingen voor de chemische industrie, biotechnologie en in afvalwaterbehandeling. resultaat na 5 jaar Drie aspecten die bepalend zijn voor

de prestatie van bipolaire membranen zijn onderzocht: 1) de materialen die voor de bipolaire membraanlagen en het contactoppervlak tussen deze lagen gebruikt worden, 2) het (ongewenst) zoutiontransport en 3) de energieconsumptie in zuur-base electrodialyse. Onderzoek aan polymeermodificatie, experimentele karakteriseringstechnieken en modelbeschrijvingen hebben geleid tot richtlijnen voor het gebruik van selectieve en energie-efficiënte bipolaire membranen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem / Akzo Nobel Central Research BV, / DSM Research, Geleen / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp

67


ABA projectleider k€

Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers


436,08

doelstelling Ontwikkelen van een software-pakket voor de modellering van gekoelde buisreactoren met speciale aandacht voor efficiënte en robuste numerieke oplosmethoden en evaluatie van de in het pakket opgenomen conventionele en nieuwe reactormodellen. Validatie van verschillende reactormodellen op basis van experimenteel onderzoek, waarbij de nadruk ligt op de invloed van het optreden van chemische reactie op de effective coëfficiënten voor de beschrijving van warmte- en massa transport.

/ universiteit utrecht

04219

U

GEKOELDE, KATALYTISCHE BUISREACTOREN

VERLAGING VAN HET NITRAAT GEHALTE IN SLA DOOR STURING VAN HET REDUCEREND VERMOGEN RICHTING AMINOZUURBIOSYNTHESE

03661 BAA projectleider

355,67

Prof.dr. P.J. Weisbeek 36,30


inkomsten in k€

doelstelling Getracht zal worden bij sla de

koolhydraat/aminozuur balans te verschuiven ten gunste van aminozuren. Het door de plant opgenomen nitraat wordt zo ingebouwd in aminozuren. Ophoping van nitraat dat onder ongunstige omstandigheden (onder andere glastuinbouw in de winter) optreedt, wordt dan verminderd. Dit doel wordt gerealiseerd door inbouw van een deel van een cyanobacteriële elektronentransportketen. resultaat na 5 jaar Het doel is niet gehaald.

resultaat na 5 jaar Er is een software-pakket ontwikkeld

voor de modellering van gekoelde buisreactoren waarin standaard homogene en heterogene dispersie modellen en het nieuwe wave-model op een efficiënte manier geïmplementeerd zijn. In samenwerking met de gebruikers zijn de reactormodellen samengevoegd in een programma met een gebruiksvriendelijke interface. De toepasbaarheid van de standaard dispersiemodellen en het wave-model zijn voor verschillende systemen en verschillende situaties vergeleken. De effectieve warmte- en stoftransport parameters in een pseudo-heterogeen twee-dimensionaal reactor model, bepaald voor experimenten met en zonder reactie, komen overeen indien rekening wordt gehouden met een radiale verdeling in de axiale gassnelheid, veroorzaakt door een niet-uniforme radiale porositeitsverdeling. resultaat na 10 jaar Het software-pakket dat in dit project is ontwikkeld is na afloop van het project niet verder gebruikt. Er is wel eens door een industrie interesse getoond in het software-pakket, maar daar is niets concreets uit voortgevloeid. De resultaten van het wave-model en het standaard-dispersie model komen veelal overeen, alleen in bijzondere situaties zijn significante verschillen waarneembaar. Daarnaast er de standard dispersie reactormodellen zoals COMSOL of MATLAB. Dit alles heeft ertoe geleid dat het software pakket uit het project niet verder gebruikt is. Het onderzoek heeft vervolg gekregen in STW-project 05037. Daarin is een zeer efficient computerprogramma ontwikkeld voor een 1D standaard dispersie reactormodel, waarbij de opgedane kennis en kunde uit het voorgaande project gebruikt is. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / Dow Benelux BV, Terneuzen / DSM Research BV, Geleen / ABB Lummus Global BV, Den Haag

Wetenschappelijk gezien zijn wel goede resultaten bereikt. Twee van de drie genen uit de bacteriële elektronentransportketen zijn in Arabidopsis en tabak tot expressie gebracht. Dit is niet gelukt met het derde gen, cyanonitraatreductase. Utilisatie is daarmee dus niet mogelijk. De moleculaire biologiegroep van het ATO, een van de deelnemende instituten, is halverwege het onderzoek verzelfstandigd, en trad onder de naam GeneTwister Technologies BV toe tot de gebruikersgroep. Het is niet te verwachten dat Genetwister, of de andere gebruikers het onderzoek voortzetten. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) CropDesign NV, Zwijnaarde / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier / Genetwister Technologies BV, Wageningen / Rijk Zwaan Breeding BV, Fijnaart

68


CANINE INTERFERON-GAMMA AS AN ADJUVANT IN IMMUNISATION OF DOGS WITH LEISHMANIA CRUDE ANTIGENS

PRODUCTION AND EVALUATION OF A VACCINE AGAINST GASTRO-INTESTINAL NEMATODES

OPTIMALISATIE VAN RECOMBINANT EIWIT-SYNTHESE IN MET BACULOVIRUS GEINFECTEERDE INSEKTECELLEN

03703

03762

03866

CAA

CAA

ACA

projectleider k€

386,74

Dr. V.P.M.G. Rutten 226,89


inkomsten in k€

doelstelling Doel is de ontwikkeling van een vaccinatiestrategie tegen Leishmaniasis zowel in honden als in mensen, waarbij de ziekte in de hond bestudeerd wordt als een model voor humane situatie. Doel is het bereiken van een type Th1 immuun reactiviteit. Dit wil men bereiken door co-immunsatie en ‘boosting’ met ruwe Leishmania antigenen, gecombineerd met honden interferon-gamma. resultaat na 5 jaar De immunisatie van honden met ruwe

Leishmania antigenen en interferon-gamma gaf slechts een beperkte bescherming tegen Leishmania infantum. De verschillende immunologische parameters lieten niet eenduidig een Th1 type immuunreactie zien. Gebruiker Intervet concludeert dat een commercieel vaccin gebaseerd op ruwe antigenen met interferongamma geen haalbare optie is. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens

bekend. gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer

projectleider

projectleider

zing in k€

Prof.dr. A.W.C.A. Cornelissen totale toewij405,72 contracten Material transfer agreement: Universiteit Utrecht; Merck & Co., inc. octrooien Vaccine against gastro-intestinal nematodes

k€

doelstelling Doel van het onderzoek is de ontwikkeling van een breed spectrum vaccin tegen Haemonchus contortus (parasitaire worm in met name schapen) op basis van de E/S speekseleiwitten van de worm.

doelstelling Het verbeteren van het productieniveau van

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is aanvankelijk in

resultaat na 5 jaar Factoren die het expressieniveau van

nauwe samenwerking met MSD uitgevoerd, waarbij MSD onder andere grootschalige dierproeven voor zijn rekening nam. Vanwege het afstoten van animal health activiteiten door het bedrijf is deze samenwerking afgebroken. In samenwerking met AKZO-Intervet wordt het onderzoek voortgezet.

recombinante eiwitten bepalen zijn onderzocht met chlramphenicol acetyl transferase (CAT) en het varkenspest E2 glycoprotein als reportergenen gedreven door de baculovirus p10 promoter. De translatie-initiatie met de p10 5’UTR gaf de meest optimale expressie. De p10 3’UTR was het meest efficiënt bij transcriptieterminatie en polyadenylering. Ook bleek dat bij gesecreteerde eiwitten niet het transcriptie- of translatieniveau beperkend is, maar de routing naar het celoppervlak via ER en Golgi. Translatie-initiatiefactoren zijn gekarakteriseerd om het mechanisme van ‘host shut off’ te bestuderen.

resultaat na 10 jaar Het onderzoek heeft zich aanvankelijk geconcentreerd op het vaststellen van de protectieve werking van ES eiwitten. Dit doel was bereikt voor natieve, uit de parasiet geïsoleerde fracties, maar voor gedefinieerde enkelvoudige eiwitten (recombinant gesynthetiseerd) bleek dit niet mogelijk. Dit werd en wellicht wordt deels toegeschreven aan specifieke posttranslationele modificaties die tijdens de synthese in de parasiet zijn aangebracht en moeilijk zijn te vervangen in de huidige recombinant expressie-systemen. In vervolgonderzoek, deels in samenwerking met Dr. Van Die (VU Medisch Centrum Amsterdam), wordt bestudeerd wat de rol van glycosylering is bij de immuniteit tegen parasitaire nematoden. Materiaal uit het ES-project lijkt hierbij van pas te komen. Het project van Dr. Van Die loopt bij STW onder 06502. gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer

199,58

Prof.dr. H.O. Voorma inkomsten in k€ 1,13


functionele eiwitten in het baculovirus/insectencel expressie systeem voor gebruik in vaccins en immuundiagnostica.

resultaat na 10 jaar Het systeem is geoptimaliseerd om immunologisch actievere eiwitten te verkrijgen. Deletie van chitinase en cathepsine leidde tot stabielere producten. Het gebruik van insecten signaalpeptides kan de routing naar het celoppervlak verbeteren. Methoden om de stabiliteit van baculovirus vectoren in bioreactoren te verhogen zijn ontwikkeld. Enige verbeteringen zijn toegepast bij de ontwikkeling van een experimenteel East Coast fever vaccin (WOTRO WB 99-58) en meer recent, een tekenvaccin (WOTRO WB 93-445). Het gebruik van dit expressie is samengevat in een review (Van Oers, 2006 Adv Virus Res.) De activiteiten op dit gebied leidden ook tot deelname aan een EU KP6 project om baculovirussen in te zetten in gentherapie. gebruiker(s) Organon Research Center USA, Cambridge / Intervet International BV, Boxmeer / Bio-Intermediair, Groningen

69


03868

03931

B BA

CCB

projectleider

756,86

Prof.dr. P.J. Weisbeek 7,00


inkomsten in k€

doelstelling Eén van de meest belangrijke milieuproblemen is bodemverontreiniging door toxische organische verbindingen. Bij grootschalige verontreinigingen kan biologische sanering een relatief goedkoop en arbeidsextensief alternatief bieden. Binnen dit project is onderzocht of met bacteriën gekoloniseerd gras ingezet kan worden ten behoeve van de afbraak van xenobiotica.

projectleider

Prof.dr.ir. W.E. Hennink totale toewijzing in 547,89 octrooien EU.96201821.4 Hydrolysable hydrogels for controlled release; PCT.NL00/00542 Poly(isopropylacrylamide) Temperature sensitive polymers; PCT.05/000203 Temperature sensitive polymers (HPMA-copolymeren) inkomsten in k€ 36,30

k€

doelstelling Doel van het onderzoek is het ontwerpen, maken en onderzoeken van bio-afbreekbare hydro-gelen (polymeren) die kunnen dienen voor de gedoseerde afgifte van farmaca in het lichaam. Als modelsysteem wordt gebruikt de ontwikkeling van kanker bij muizen en landbouwhuisdieren (waarvoor een interleukine-therapie beschikbaar is). resultaat na 5 jaar Er is, deels buiten het kader van

resultaat na 5 jaar Er is onder andere een methode

ontwikkeld om in korte tijd de meest geschikte combinatie gras/bacteriestam te kunnen identificeren voor een bepaalde verontreiniging. Tevens is aangetoond dat een specifieke combinatie gras/Pseudomonas PCL1444 zeer goed in staat is om een modelverontreiniging af te breken. De onderzoeksgroepen zijn actief bezig om deze kennis te koppelen aan een bedrijfsactiviteit. resultaat na 10 jaar Tot directe toepassing van de ontwikkelde techniek (enten van zaden voor bodemreiniging-toepassing) is het (nog) niet gekomen. De ontwikkelde kennis (bijvoorbeeld over distributie van natuurlijke afbraakcapaciteiten in de bodem) is wel van belang gebleken voor het beoordelen van milieubiotechnologische problemen. In het algemeen is er thans, vooral vanuit kostenoverwegingen, een tendens te kiezen voor in situ bodemreiniging in plaats van afgraven en intensief behandelen (zoals met rhizomediatie het geval zou zijn). Promovenda Dinkla zet haar specifieke kennis opgedaan in het STW-project nu in voor het bedrijf BioClear (zat in de gebruikerscommissie), een innovatieve onderneming op het gebied van de milieubiotechnologie. gebruiker(s) Incotec International BV, Enkhuizen / AVRMilieutechniek, Waalwijk / Tauw Milieu BV, Deventer / Bioclear BV, Groningen / Barenbrug Research, Wolfheze

het STW-project, een effectieve immuuntherapie ontwikkeld met behulp van lokale toepassing van Interleukine (IL2). Deze behandeling is effectief gebleken tegen getransplanteerde kanker bij proefdieren, bij spontane kanker bij runderen, paarden en honden en bij mensen. De lokale behandeling is mogelijk door langzame afgifte van IL2 uit microsferen die zijn samengesteld uit nieuwe, in dit project ontwikkelde hydrogelen. De effectiviteit en biocompatibiliteit van de nieuwe materialen zijn onderzocht en aangetoond. resultaat na 10 jaar Er is inmiddels door het farmaceutische bedrijf OctoPlus een formulering ontwikkeld voor humaan groeihormoon (hGH). Deze formulering gaf een continue afgifte van het hGH over een periode van ~10 dagen te zien. Deze formulering is op effectiviteit onderzocht in muizen. Subcutane toediening van een enkele dosering resulteerde in een dosisafhankelijke significante toename in lengte en gewicht van deze muizen. Ook is er inmiddels een farmacokinetische studie van deze formulering met gezonde vrijwillligers uitgevoerd. Door meting van een aantal biomarkers werd aangetoond dat het hGH in z’n bioactive vorm uit de formulering wordt afgegeven. gebruiker(s) OctoPlus BV, Leiden / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Chiron BV, Amsterdam

/ vrije universiteit amsterdam

BIODEGRADABLE HYDROGELS AS DELIVERY SYSTEM FOR PHARMACEUTICAL PROTEINS AND THEIR APPLICATION IN CANCER TREATMENT

V

DEGRADATION OF ENVIRONMENTAL POLLUTANTS BY PLANT ROOT-COLONIZING BACTERIA

70


DE KLAPSCHAATS: EEN TOETSSTEEN VOOR EEN ALGEMENE THEORIE OVER EFFECTIEF AFZETTEN

IN-LIJN KOPPELING VAN CAPILLAIRE ELECTROFORESE MET GASCHROMATOGRAFISCHE DETECTOREN

PATHOGENIC SYNERGY: USE OF AN ESCHERICHIA COLI SECRETED HEME-BINDING PROTEIN BY BACTEROIDES FRAGILIS

03667

03697

03744

CCB

ACA

AAA

projectleider

Dr. P. Hollander tot ale toewijzing in k€ 28 0,91 contracten Overdracht: Vrije Universiteit Amsterdam; Viking Schaatsenfabriek BV octrooien P CT. N L 0 0 / 0 0 2 8 9 ‘ k l a p s ch a a t s ’ ( v e r b i n d i n g s orgaan); PCT.NL01/00061 Klapschaats 2 (verbindingsorgaan) inkomsten in k€ 52,18

projectleider

Prof.dr. U.A.Th. Brinkman totale toewijzing 187,99 contracten Samenwerking onderzoek: Vr i j e U n i v e r s i t e i t A m s t e r d a m ; C W - N WO ; T N O Defensie en Veiligheid

projectleider

in k€

399,61

doelstelling Op de klapschaats werden dusdanig overtuigende resultaten geboekt dat de aanvragers en gebruikers er zeer opgebrand waren om de biomechanische en fysiologische achtergronden van het rijden op klapschaatsen te onderzoeken, zowel vanwege het theorie-toetsend belang als om een optimaal produkt te ontwerpen. Het gaat daarbij om de mechanica van de afzet, het metabole energieverbruik en de verandering in spiercoördinatie en spierbelasting in verband met het schaatsen op Noren en in afhankelijkheid van verschillende prototypes (ten aanzien van de keuze van de ligging van de rotatie-as).

doelstelling Doel van het onderzoek is de evaluatie, verbreding en toepassing van capillaire electroforese en microvloeistofchromatografie met gaschromatografische detectoren.

doelstelling Bij peritonitis (buikholte ontsteking) is

resultaat na 5 jaar De positie van het scharnierpunt waar

de voet om roteert bij de klapschaats blijkt van groot belang te zijn voor de effektiviteit van de afzet. Zowel het experimenteel onderzoek op de ijsbaan als de simulatiemodellen tonen aan dat er een klein gebied onder de bal van de voet bestaat waar het scharnier moet worden geplaatst voor een optimaal resultaat. Deze locatie is afhankelijk van factoren als bouw van de schaatser en schaatstechniek en verschilt dus per schaatser. Binnen het project zijn enkele vernieuwingen voor het klapmechanisme bedacht. Een tweede scharnier tussen schoen en schaatsijzer of met een scharnier schuin tussen schoen en schaatsijzer kan het effect van de afzet mogelijk nog verder verbeteren. Hierop zijn door de STW twee octrooien aangevraagd en overgedragen aan Viking.

resultaat na 5 jaar De koppeling van capillaire electro-

forese en microvloeistofchromatografie (micro-LC) met gaschromatografische detectoren werd verbeterd. Een koppeling met de thermionische en vlamionisatiedetector werd tot stand gebracht. De ontwikkelde micro-LC screeningsmethoden worden als STERLABverrichting op het TNO-PML toegepast in het kader van de controle op de naleving van het chemischwapenverdrag. resultaat na 10 jaar De methode wordt niet meer door

TNO gebruikt. De GC detectietechniek is minder stabiel gebleken en de ontwikkelingen op het gebied van micro-LC zijn inmiddels zover voortgeschreden dat het gebruik van micro-LC alleen de voorkeur heeft. gebruiker(s) LC Packings, Amsterdam / TNO Defensie en Veiligheid, Rijswijk / TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Akzo Nobel Central Research BV, Arnhem

Prof.dr. B. Oudega


infectie met een combinatie van E. coli en B. fragilis bacteriën cruciaal. Aangetoond is dat ijzer een belangrijke rol speelt in dit synergisme. De bepalende factor is een heembindend eiwit (Hbp) dat E.coli uitscheidt, en B. fragilis opneemt. Doel is de ontwikkeling van een nieuw preventief middel tegen peritonitis gebaseerd op blokkering van dit eiwit. resultaat na 5 jaar Aangetoond is dat Hbp in staat is

heem over te dragen aan B. fragilis, en andere bij peritonitis betrokken bacteriën. Muizen geïmmuniseerd met Hbp ontwikkelden een bescherming, en vormden geen abcessen na toediening van een mengsel van een aantal klinisch geïsoleerde E. coli en B. fragilis stammen. De conclusie is dat Hbp een goed doelwit is voor de ontwikkeling van een vaccin voor de preventie tegen peritonitis, en nieuwe antibiotica voor behandeling daarvan. Alle pogingen om bedrijven te enthousiasmeren zijn echter tot nu toe op niets uitgelopen. resultaat na 10 jaar De resultaten uit het project worden nergens toegepast. In de groep is wel verder onderzoek uitgevoerd. Zo is bijvoorbeeld in een promotieonderzoek de 3D-structuur van Hbp opgehelderd en zijn er verdere dierproeven uitgevoerd om de rol van Hbp nog beter te onderzoeken. De secretieroute en het secretieproces van Hbp is tot in detail bestudeerd. Het onderzoek staat nu op een zeer laag pitje.


bekend.

gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer / Leids

gebruiker(s) Viking Schaatsenfabriek BV, Almere /

Universitair Medisch Centrum, / Pharming BV, Leiden / Fort Dodge Animal Health, Weesp

Zandstrasport, Joure

71


THE CENTRAL ROLE OF A 14-3-3 RECEPTOR PROTEIN IN THE REGULATION OF SEED GERMINATION

GENETIC CONTROL OF INTRACELLULAR PH IN PLANT CELLS GENETIC MODIFICATION OF FLOWER COLOUR

ONTWIKKELING VAN POLYMEREN MET ANTI-MICROBIËLE ACTIVITEIT VOOR TOEPASSING IN SPEEKSELSUBSTITUTEN

03850

03865

03950

CBB

AAA

B CA

projectleider

Dr.ir. A.H. de Boer totale toewijzing in k€ 4 9 5 , 87 c o n t r a c t e n S a m e n w e r k i n g o n d e r z o e k : Heineken Technical Services BV; Vrije Universiteit Amsterdam inkomsten in k€ 635,31

projectleider

doelstelling De (natuurlijke) rust (dormancy) van zaden vormt een probleem in de moderne landen tuinbouw. Methoden om dormancy te doorbreken zijn tot nu toe empirisch bepaald. Dit onderzoek wil een van de mechanismen van dormancy ophelderen op het moleculaire niveau en tools vinden om dormancy te kunnen meten en te doorbreken.

doelstelling Isoleren en analyseren van de plantengenen die de intracellulaire zuurgraad controleren op moleculair niveau. De zuurgraad is direct van invloed op de kleur van bloemen. Het kunnen ingrijpen op het systeem dat de pH regelt, kan voor bloemenkwekers leiden tot de zo begeerde bloemen met een blauwe kleur voor die soorten die van nature nooit een blauwe kleur hebben.

Dr. R.E. Koes


336,26

resultaat na 5 jaar Het project is nog niet beëindigd.

Er is inzicht verkregen in diverse processen die bij kieming een rol spelen. De snelheid en kracht van de groei van de kiemwortel is van belang voor het verdere kiemingsproces. Fusicoccine (FC)(schimmeltoxine) bevordert en abscisinezuur (ABA) remt de groei van de kiemwortel. Kalium+ opname speelt een centrale rol bij de celstrekking in de kiemwortel. Er komt inzicht in de cellulaire en moleculaire processen van de regulatie van de Kalium+-opname door FC en ABA. Het verkregen inzicht kan in de toekomst belangrijk zijn om het kiemingsproces beter te controleren. resultaat na 10 jaar Dit project heeft nieuw inzicht gegeven in de rol die de familie 14-3-3 genen speelt bij de kieming van gerstzaden. In een vervolgproject is dit verder uitgediept door specifiek elk lid van de 14-3-3 genfamilie uit te schakelen met behulp van de RNAi techniek. Zo hebben we aangetoond dat elk individueel 14-3-3 gen een sleutelrol speelt bij de werking van het hormoon abscisine zuur (ABA). Dit hormoon is essentieel voor de zaadvorming en zaadkieming. Een tweede vervolgproject heeft inzicht gegeven in de rol van 14-3-3 genen bij de productie van primaire en secundaire metabolieten. Het inzicht is nu zo ver gevorderd dat het urgent wordt om te kijken of 14-3-3 expressie/activiteit als marker voor zaadkwaliteit gebruikt kan worden door zaadbedrijven en mouterijen. gebruiker(s) ADVANTA Vanderhave Suger Beat Seed BV, Rilland / Heineken Technical Services BV, Zoeterwoude / Nunhems Netherlands BV, Haelen / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier

projectleider

Prof.dr. A. van Nieuw Amerongen totale 550,35 contracten Bijdrage: Sara Lee DE; Pharmachemie BV inkomsten in k€ 63,51

toewijzing in k€

doelstelling Doel van het project is de ontwikkeling van

speekselvervangende middelen, die actief beschermen tegen schadelijke micro-organismen. Antimicrobiële peptiden worden gekoppeld aan dragermoleculen met mucoadhesieve eigenschappen. Door aan hetzelfde molecuul oligosaccharideketens te koppelen die door het doelorganisme als ligand worden herkend, zal de specificiteit van deze constructen worden gemoduleerd.

resultaat na 5 jaar Er zijn zeven petuniamutanten met

blauwere bloemen dan normaal geïsoleerd. Een blauwe kleur wil zeggen dat de vloeistof in de vacuolen in de cel niet zo zuur is. In de mutanten zijn de genen die de zuurgraad regelen niet actief. Daardoor is de vloeistof in de vacuole basischer waardoor de anthocyanen, de belangrijkste bloempigmenten, blauw kleuren. Inzicht is verkregen in welke gen wat regelt in de in de biochemische route van de huidcellen in planten. Een kant en klare methode om toe te passen in de veredeling van siergewassen is nog niet voorhanden. resultaat na 10 jaar Recentelijk is bij de onderzoeksgroep een nieuw STW-project gestart met als titel: Development of blue flower colors in ornamental species by molecular technology. De basiskennis uit dit project dient als input in het nieuwe project. gebruiker(s) Florigene Europe BV, Rijnsburg / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen

resultaat na 5 jaar De doelen zijn grotendeels bereikt. Activiteit en het werkingsmechanisme van antimicrobiële peptiden (AMP) is onderzocht. Voor gebruik in speekselsubstituut zijn xanthangom en carboxymethylcellulose bruikbaar vanwege goede reologische eigenschappen. Het covalent binden van de peptiden aan de polymeren leidt tot een betere retentie van AMP in de mondholte maar de activiteit van AMP neemt af. De patenten op de AMP’s zijn door STW overgedragen aan starter AM-Pharma. Eind 2001 heeft AM-Pharma meer dan 1,3 miljoen euro aan subsidies verkregen voor klinische trials. resultaat na 10 jaar AM Pharma heeft de ontwikkelingen van AMP’s op basis de histatines ontwikkeld in de groep stopgezet. Deels omdat door eerdere publicaties octrooibescherming niet goed mogelijk bleek. Het onderzoek naar nieuwe varianten van histatines en toepassing daarvan is in de groep voortgezet onder andere in nieuw STW-onderzoek (05288). gebruiker(s) Pharmachemie BV, Haarlem / Universitair

Medisch Centrum Groningen, Groningen / Sara Lee DE, Amersfoort / VU Medisch Centrum Utrecht / AM Pharma BV, Bunnik

72


W

BIOSYNTHESE VAN POLY(3-HYDROXYALKANOATEN) IN ZADEN VAN OLIEHOUDENDE GEWASSEN

03970

03998

B C0

AAA

projectleider

Prof.dr. W. Hogervorst totale toewijzing in k€ 722,19 contracten Bijdrage: Urenco Nederland BV; Philips Lighting BV; Urenco Nederland BV inkomsten in k€ 108,92

projectleider

doelstelling De mogelijkheden worden onderzocht voor het scheiden van kwik isotopen met behulp van een laser, met nadruk op Hg-196 voor gebruik in fluorescentielampen. Partners zijn Urenco (Almelo) dat in het verrijkingsproces is geïnteresseerd, Philips Lighting (Eindhoven) als mogelijk gebruiker van het verrijkte kwik en NCLR BV (Enschede) dat belangstelling heeft voor de laser-ontwikkeling. Het onderzoek richt zich op de identificatie van de spectroscopische route voor het efficient ioniseren van kwik-atomen, het ontwikkelen van een afstembaar laser-systeem voor de foto-ionisatie en de produktie van een macroscopische hoeveelheid verrijkt kwik.

doelstelling Doel is de synthese van poly(3-hydroxyalkanoaten) (PHA) in zaden van oliehoudende gewassen mogelijk te maken. Bacteriële PHA genen zullen daarvoor worden overgebracht naar koolzaad. PHA’s worden gebruikt als grondstof voor bioplastics.

resultaat na 5 jaar Voor de vier golflengtes die voor het

bekend.

Dr. A.R. Stuitje


37,00

resultaat na 5 jaar De doelstellingen zijn niet bereikt. Genen coderend voor de enzymen betrokken bij de PHA synthese zijn in tabak en koolzaad gekloneerd, maar komen niet tot expressie of zijn niet actief. Vervolgonderzoek is noodzakelijk. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

scheidingproces nodig zijn werd een lasersysteem gerealiseerd op basis van zgn. GIOPO’s, gepompt door 355 nm licht van een frequentie-verdrievoudigde Nd-Yag laser. Voor de kwik-196 scheiding werd een dubbele vacuümkamer gebouwd voor respectievelijk de ionisatie en extractie van de kwik-196 ionen. De doelstelling van een economisch aantrekkelijke verrijkingsproces leek gehaald, maar tussentijdse bijstelling van de streefprijs door Philips maakte een commercieel aantrekkelijke productie door Urenco onmogelijk. Daarop is besloten om in samenwerking met Urenco andere (commercieel interessante) isotoop-scheidingsprocessen te onderzoeken. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) NCLR BV, Enschede / University of Strathclyde, Glasgow / Urenco Nederland BV, Almelo / Coherent BV, Utrecht

gebruiker(s) CSK Food Enrichment, Leeuwarden / CropDesign NV, Zwijnaarde / ADVANTA Seeds BV, Rilland

/ wageningen universiteit

MACROSCOPIC LASER-ENRICHMENT OF HG-ISOTOPES

73


ONTWIKKELING VAN ECONOMISCH RENDABELE STRATEGIE VOOR ISOLATIE EN KARAKTERISERING VAN DUURZAME RESISTENTIEGENEN TEGEN AARDAPPELCYSTEAALTJES

NAUWKEURIGE BLADNATSENSOR VOOR LANDBOUWGEWASSEN TEN BEHOVEN VAN WAAR SCHUWINGSSYSTEEM VOOR SCHIMMELAANTASTING

DEVELOPMENT OF A NEW GENERATION OF HEME-BASED MINI ENZYMES FOR CYTOCHROME P450 AND PEROXIDASE-TYPE OF CONVERSIONS

03414

03544

03710

ABA

BBB

AAA

projectleider

projectleider

Prof.dr.ir. J. Bakker totale toewijzing in k€ 480,55 contracten Geheimhouding: Wageningen Universiteit; Innoseeds BV; H Z P C Holland BV; Plant Research International; Keygene NV octrooien PCT.NL98/00445 Engineering nematode resistance in solanacae

Dr.ir. A.F.G. Jacobs totale toewijzing in k€ 214,17 octrooien NL.1006678 Werkwijze voor het bepalen van de aanwezigheid van water op een oppervlak (bladnatsensor)

doelstelling Aardappelcystenaaltjes vormen een belangrijke plaag voor de aardappelteelt. Dit project beoogt een strategie te ontwikkelen voor een snelle karakterisering van de genen die verantwoordelijk zijn voor resitentie in aardappel. Voor verschillende virulentiegroepen van het aardappelcystenaaltje werden kwantitatieve als kwalitatieve resitenties geanalyseerd.

doelstelling Het resultaat van kieming, ontwikkeling en sporulatie hangt voor de meeste schimmels af van de aanwezigheid en duur van vloeibaar water op de plant. Vooral in de oksels en bladkuiltjes kan zeer lang vloeibaar water blijven staan. De vakgroep meteorologie heeft een eerste stap gezet in de richting van een nieuwe optische techniek om de bladnatperiode te bepalen. Het project richt zich op het verder ontwikkelen van deze meter voor praktijkomstandigheden. Bovendien wordt deze meter uitgebreid getest onder veldomstandigheden bij diverse typen gewassen.

resultaat na 5 jaar Uit het onderzoek bleek dat zowel

kwalitatieve als kwantitatieve resistenties door dezelfde type genen veroorzaakt worden. Voor diverse resistentiegenen zijn nauw gekoppelde moleculaire merkers gevonden die als alternatief gebruikt kunnen worden voor de tijdrovende en arbeidsintensieve biotoetsen. Ook werd voor een nematodenresistentiegen de volledige moleculaire structuur opgehelderd. resultaat na 10 jaar Dit onderzoek heeft geleid tot de ontdekking dat resistenties in aardappel tegen totaal verschillende pathogenen kan berusten op kleine verschillen in de moleculaire structuur van resistentiegenen. Een klein aantal aminozuren bepaalt of een plant resistent is tegen een nematode of een virus. Dit onderzoek heeft ook geleid tot methodieken die het mogelijk maken om sneller genen te isoleren die resistentie geven tegen Phytophthora infestans. Ook is het mogelijk met behulp van recombinant DNA technologie nieuwe vormen van resistentie te creëren.

resultaat na 5 jaar In de eeste plaats is een apparaat

ontwikkeld dat gericht kan worden op specifieke gevoelige onderdelen van de pant (b.v. badoksel). Bij dit onderdeel was veel elementair onderzoek nodig om het dauwproces eh het drogen goed te leren begrijpen. Voor dit apparaat bestaat veel belangstelling in de wetenschappelijke wereld. De commerciële markt is beperkt. Op de tweede plaats werd gedacht aan een apparaat dat aan kan geven of de bulk van de plant nat of droog is. Hiervoor bestaat veel belangstelling in de agrarische praktijk. Dit onderdeel zal nader worden onderzocht na beëindiging van het eerste onderdeel. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Innoseeds BV, Lelystad / PathoFinder BV, Maastricht / Averis Seeds BV, Valthermond / HZPC Holland BV, Joure / Agrico Research BV, Emmeloord

gebruiker(s) Mierij Meteo BV, De Bilt / Meteo Consult BV, Wageningen / LBO, Lisse / Priva Hortimation BV, De Lier


Prof.dr.ir. I.M.C.M. Rietjens 382,62

totale toewijzing

doelstelling Het doel van het project is de ontwikkeling

van een nieuwe generatie biokatalysatoren voor gebruik in oxidatiereacties ten behoeve van de smaakstoffenindustrie. De nieuwe biokatalysatoren gaan uit van heem-bevattende mini-enzymen waarvan de heem cofactor tijdens katalyse met H2O2 als goedkope en schone oxidant kan worden omgezet in reactieve vormen die zorg dragen voor de uiteindelijke substraatomzetting. resultaat na 5 jaar Microperoxidase-8, Fe(III)MP-8 is,

als biomimetisch model voor heem enzymen, bestudeerd. Onderzoek is gedaan naar het mechanisme, stabiliteit en optimalisatie van de katalyse. De geringe operationele stabiliteit van de microperoxidasen is een belemmering voor efficiënte toepassing. Vervangen van het Fe-centrum door een Mn verbetert de operationele stabiliteit, maar verslechtert activiteit. De Mn-katalysator is wel geschikt voor processen waar de activiteit van de katalysator voor slechts korte tijd gewenst is (bijvoorbeeld wasmiddelen of vervaardiging van brood). resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen

te melden. gebruiker(s) GBI Holding BV, Delft / Quest International Nederland BV, Naarden

74


DE RELATIE TUSSEN NUTRIENTENBALANS, INSULINEPRODUKTIE EN REPRODUKTIE-EIGENSCHAPPEN VAN EERSTEWORPSZEUGEN IN AFHANKELIJKHEID VAN VOERSAMENSTELLING

LOCALIZATION AND DISTRIBUTION OF WATER AND METABOLIC ACTIVITY IN TOMATO SEEDS DURING DEVELOPMENT, DESICCATION, DRY STORAGE, IMBIBITION AND GERMINATION

ONTWIKKELING VAN FLUORESCENTE TECHNIEKEN VOOR DE BEPALING VAN DE VITALITEIT VAN MELKZUURBACTERIEN EN GISTEN IN LEVENSMIDDELEN

03817

03821

03823

BAA

BAA

B BA

projectleider

Prof.dr.ir. B. Kemp totale toewijzing in k€ contracten B i j d r a g e : P r o d u c t s ch a p 419,14 Veevoeder; Productschap Vee en Vlees inkomsten in k€ 37,58

projectleider

doelstelling Bestuderen van de relatie tussen nutriëntenbalans (maat voor mobilisatie lichaamsreserves), insulineproductie en reproductiekenmerken van eersteworpszeugen tijdens en na de lactatie. Kwantitatieve en kwalitatieve aspecten van de voeding worden bestudeerd. Resultaat: onderbouwde adviezen voor de praktijk met als gevolg een daling van reproductiestoornissen. Dit leidt tot een meer duurzame zeugenhouderij door een lager hormoongebruik en een langere levensduur van de zeugen.

doelstelling Naar de fysiologie van zaden werd tot nu vrijwel alleen onderzoek gedaan met destructieve methoden, op populatieniveau. Met dit project wil men meer inzicht te krijgen in de fysiologische en moleculaire mechanismen die ten grondslag liggen aan de kieming van individuele zaden en in de verschillen tussen zaden. Niet destructieve methoden zoals NMRimaging en 2D-luminografie worden hierbij gebruikt.

resultaat na 5 jaar Het gebruik van vetrijke voeders

door zeugen tijdens de lactatie en na spenen moet vermeden worden. Deze voeders resulteren in een sterker negatieve energiebalans van de zeugen tijdens lactatie. Ook komen ze vertraagd in bronst na de lactatie. In de praktijk leidt dit tot een hoger gebruik van bronst stimulerende middelen, terwijl de kans op afvoer van zeugen door reproductieproblemen zal toenemen. Uit andere studies blijkt dat het effect op biggen na het spenen ook negatief is, omdat vettere biggen bij het spenen hun voeropname lijken te beperken. Dit kan negatieve effecten hebben op het voorkomen van speendiarree. resultaat na 10 jaar Binnen de onderzoeksgroep is

de onderzoekslijn naar voeding van fokzeugen en speengedrag van biggen voortgezet. Hiervoor is de basiskennis uit dit onderzoek gebruikt. Recentelijk is door STW een project op het gebied van voeding in relatie tot spenen van biggen gehonoreerd.

342,84

Dr. H.W.M. Hilhorst 27,23


inkomsten in k€

resultaat na 5 jaar Het gebruik van niet-destructieve moleculaire en biofysische technieken maakte het mogelijk de kieming van individuele tomatenzaden in de tijd te volgen. Alle kiemende zaden in een populatie doorlopen hetzelfde traject, maar op een verschillende tijdschaal. Er is geen verband tussen het optreden van metabolische activiteit en het kiemingstijdstip. Wel kunnen zaden die gaan kiemen geruime tijd voor het kiemingstijdstip worden onderscheiden van zaden die slapend of dood zijn. De resultaten zijn niet direct toepasbaar maar zijn van groot belang voor het vinden van moleculaire merkers voor het bepalen van zaadkwaliteit. resultaat na 10 jaar De basiskennis ontwikkeld in dit project is van groot belang geweest voor de onderzoekslijnen binnen de groep. De kennis is onder andere als input gebruikt voor een onderzoek binnen de groep naar ‘Stress inducible gene expression and its impact on seed and plant performance’ gefinancierd door STW. Dit onderzoek loopt nog. gebruiker(s) Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / Enza

gebruiker(s) ID-Lelystad BV, Lelystad / Productschap

Diervoeder, Lelystad / Productschap Vee, Vlees en Eieren, Rijswijk / Praktijkonderzoek Veehouderij, Lelystad

Zaden BV, Enkhuizen

projectleider

Prof.dr.ir. F.M. Rombouts totale toewijzing in 5 2 2 , 0 2 contracten B i j d r a g e : C S K Fo o d Enrichment; Bijdrage: Bavaria BV inkomsten in k€ 9,08

k€

doelstelling Ontwikkeling van fluorescente technieken

voor de bepaling van de vitaliteit van gisten en melkzuurbacteriën. Deze technieken kunnen worden toegepast als snelle methode voor vitaliteitsmetingen: is een cultuur van gist of bacteriën geschikt voor toepassing? Denk daarbij aan gistproductie of gebruik (bereiding bakkersgist, bierbrouwen) en de zuivelindustrie (melkzuurbacteriecultures, rijping in kaas). resultaat na 5 jaar Voor bakkersgist zijn verschillende

methoden ontwikkeld om vitaliteit te bepalen. 1) Intracellulaire pH met beeldanalysen en flowcytometrie. 2) Respiratie van gistcellen bepaald met tetrazoliumzout. Voor de melkzuurbacterie Lactococcus lactis is bepaald hoe deze reageert op stress en hoe dat bepaald kan worden met fluorescente technieken. Daarnaast is met deze techniek onderzocht wat er met bacteriën tijdens het maken van kaas gebeurt. Ook is beschreven hoe je met deze technieken kunt aantonen of een gist of bacterie dood of levend is. De gebruikte methoden zijn beschreven in de literatuur. resultaat na 10 jaar Er zijn geen veranderingen in de

resultaten. gebruiker(s) CSK Food Enrichment, Leeuwarden / Unilever R & D, Vlaardingen / DSM Food Specialties, Delft / Friesland Foods Cheese, Wolvega / Campina Melkunie BV, Tilburg / Celsis International BV, Landgraaf / Plant Research International, Bleiswijk / BAVARIA BV, Lieshout / NIZO food research, Ede

75


CONTROL OF PERSISTENT SOILBORNE PATHOGENS BY ADDITIONS OF FRESH ORGANIC MATTER AND PLASTIC MULCHING

GENETIC AND BIOLOGICAL ASPECTS OF PIGLET MORTALITY

SEED QUALITY AND LONGEVITY OF PRIMED SEEDS: INVOLVEMENT OF CYTOPLASMIC GLASSES

03828

03835

03837

C CA

C BA

CAA

projectleider

projectleider

k€

Dr.ir. A.J. Termorshuizen totale toewijzing in 492,64 contracten Bijdrage: Asparagus Beheer B V ; S t g . Tu i n b o u w P r o e f - e n S e l e c t i e b e d r i j f ; Provincie Limburg inkomsten in k€ 45,40

in k€

doelstelling Het onderzoeken van de mogelijkheid om met biologische grondontsmetting persistente ziekteverwekkers in de bodem te doden. Deze ziekteverwekkers kunnen op geen enkele andere wijze worden bestreden en brengen grote economische schade toe in onder andere de aspergeteelt, de bloembollenteelt en de bomenkwekerij.

doelstelling Biggensterfte in Nederland is hoog. 20% van de biggen sterft tussen aanvang werpen en spenen. Onderzocht is: 1) vermogen van zeugen om goede biggen te werpen, de kwaliteit van de big zelf, erfelijke aspecten van baarmoeder, big en biest 2) biologische aspecten van erfelijk bepaalde verschillen in bigoverleving.

resultaat na 5 jaar Er is een niet-chemische methode

resultaat na 5 jaar In algemene zin is duidelijk geworden

ontwikkeld om persistente ziekteverwekkers in de bodem, die op geen enkele andere wijze kunnen worden bestreden, nu wel te bestrijden. Makkelijk afbreekbaar organisch materiaal zoals gewasresten worden in de grond gewerkt. De grond wordt afgedekt met plastic. Door zuurstofloosheid van het milieu worden bij de afbraak van het organisch materiaal giftige stoffen gevormd die de ziekteverwekkers doden. De methode wordt nu door het Praktijkonderzoek AV-Lelystad in de praktijk getest om na te gaan hoe de methode kan worden ingepast in een teeltplan.

dat selectie op verbeterde overleving in tegenstelling tot dat wat steeds werd aangenomen uiterst effectief en lucratief is. De resultaten van het genetische deel van het onderzoek worden reeds toegepast door Topigs in hun fokprogramma. Belangrijk is dat bij het fokken de juiste gegevens omtrent sterfte nauwkeurig worden bijgehouden. Een gemakkelijk en goedkoop te bepalen eigenschap die een hoge genetische correlatie heeft is helaas niet gevonden. Wel is meer inzicht verworven in de consequenties van selectie op bigoverleving en van de achtergrond van genetisch uitkomsten.

resultaat na 10 jaar Voor asperges is het een geaccepteerde methode geworden en voor aardbeien (vermeerdering) wordt ervan gebruik gemaakt bij een Verticillium besmetting. Nieuw is de toepassing, nog experimenteel, voor bestrijding van aardappelmoeheid in pootaardappelen. Voor toepassing bij andere gewassen loopt nog onderzoek. Een loonwerker heeft recentelijk een machine gebouwd die een speciaal plastic kan leggen, waardoor handwerk niet meer nodig is. Het speciale plastic is dun en meer luchtdicht en daarmee goedkoper dan het eerder gebruikte dikke kuilplastic. De term ‘biologische grondontsmetting’ is in agrarisch Nederland nu goed ingeburgerd. Er zijn allerlei initiatieven om in de hoog-salderende gewassen de methode op een of andere manier te implementeren. De afgelopen jaren zijn regelmatig persberichten over het succes van de methode verschenen. gebruiker(s) Plant Research International, Wageningen /

Asparagus Beheer BV, Horst / LBO, Lisse

Prof.dr.ir. E.W. Brascamp 348,35 inkomsten in k€ 36,00

totale toewijzing

projectleider

389,12

Dr.ir. F.A. Hoekstra 54,46


inkomsten in k€

doelstelling In natuurlijke systemen wordt, gekoppeld

aan veroudering, een glastoestand gevormd door suikers, eiwitten en water. Verondersteld wordt dat voorbehandeling van zaad (priming=empirisch proces) van invloed is op inhoud en samenstelling van oplosbare suikers in zaad. ESR spectroscopy is gebruikt om de vorming van glas in zaden te bestuderen. De levensvatbaarheid van zaad kan zo mogelijk beter worden voorspeld. resultaat na 5 jaar Er is bevestigd dat het cytoplasma in droge pollen en in zaden in een glastoestand verkeert. Ook is gevonden dat hoe beweeglijker de moleculen zijn bij bepaalde temperatuur en waterinhoud, hoe korter de levensduur is. Dit zou van belang kunnen zijn voor het bij < 0ºC bepalen van de levensvatbaarheid. Ook is duidelijk geworden dat het glas van anhydrobiotische organismen geen zuiver suikerglas is. Dit levert voordelen op in stabiliteit van het glas bij veroudering. Voor de vraag of de vermindering van levensvatbaarheid van zaden na priming ontstaat door veranderingen in het glas is het antwoord nee!

resultaat na 10 jaar Er zijn geen wijzigingen in de resul-

taten.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen wijzigingen in de

resultaten. gebruiker(s) IPG, Institute for Pig Genetics BV, Beuningen / Intervet International BV, Boxmeer / Hypor BV, Boxmeer / Keygene NV, Wageningen

gebruiker(s) Incotec International BV, Enkhuizen / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / Enza Zaden BV, Enkhuizen

76


FOKPROGRAMMA GERICHT OP GEBALANCEERDE GENETISCHE VERBETERING VAN GEZONDHEID, VRUCHTBAARHEID EN PRODUKTIE VAN LANDBOUWHUISDIEREN

CHARACTERIZATION OF A PHYTOPHTHORA INFESTANS PROTEIN ELICITOR OF DEFENSE RESPONSE IN POTATO: TOWARDS CONTROL OF LATE BLIGHT DISEASE

QUANTIFICATION OF INFECTION PRESSURE FROM DISTANT SOURCES OF PHYTOPHTORA INFESTANS AND ITS CONSEQUENCES FOR FUNGICIDE REQUIREMENT IN POTATO CROPS

03838

03846

03851

BCB

AAA

AC B

projectleider

Prof.dr.ir. E.W. Brascamp totale toewijzing 2 1 6 , 5 2 contracten L i c e n t i e : Wa g e n i n g e n Universiteit inkomsten in k€ 37,08

projectleider

in k€

266,78

334,83

doelstelling Het ontwikkelen van methoden om vooraf te voorspellen wat de inteelttoename zal zijn voor een populatie dieren. Dit om een fokprogramma te kunnen kiezen dat de inteelttoename in gunstige zin beïnvloedt, dat wil zeggen dat de gezondheid en reproductie toeneemt.

doelstelling Verder ophelderen van de relatie tussen Phytophtera infestans en de aardappel, met als doel te komen tot een breedwerkende resistentie tegen P. infestans. P. infestans veroorzaakt de aardappelziekte. Deze schimmel vormt elicitines die uiteindelijk in de aardappel leiden tot celdood.

doelstelling De aardappelziekte is wereldwijd een

resultaat na 5 jaar Informatie over de genetische bijdrage van een individu, dat wil zeggen het aandeel van de genen in een populatie dat afkomstig is van een bepaald individu, is vastgesteld. Bijkomend resultaat: met de kennis is software (SelAction) ontwikkeld waarmee fokkerijorganisaties voorspellingen kunnen doen over de genetische vooruitgang in hun fokprogramma. Bij deze ontwikkeling waren de gebruikers nauw betrokken. In het voorjaar van 2002 wordt het pakket gepromoot en te koop aangeboden. Inmiddels zijn er door Wageningen Universiteit zes overeenkomsten gesloten voor de verkoop van zes pakketten.

resultaat na 5 jaar Elicitines INF1, 2a/b, 3 tot en met 7

resultaat na 10 jaar Het project heeft een wezenlijke bijdrage geleverd aan de voorspelling van de mate van inteelt in een populatie onder selectie. Fokprogramma’s bij landbouwhuisdieren (melkvee, varkens en kippen) zijn gericht op verbetering van de genetische aanleg van dieren. Daartoe worden de beste dieren in de huidige generatie aangewezen als ouders voor de volgende generatie. Het is van groot belang dat bij de selectie van ouderdieren rekening wordt gehouden met de mate van verwantschap. Selectie van nauw verwante dieren leidt name tot een toename in inteelt in de populatie. In het project is software ontwikkeld (SelAction) waarmee de genetische vooruitgang en de inteelttoename in populaties kan worden voorspeld. Dit is een belangrijk hulpmiddel voor fokkerijorganisaties voor het optimaliseren van hun fokprogramma. Ruim twintig internationale fokkerijorganisaties hebben een licentie gekocht voor gebruik van het programma. Daarnaast wordt het programma gebruikt in wetenschappelijk onderwijs aan Wageningen Universiteit en buitenlandse universiteiten. gebruiker(s) Nutreco Nederland BV, Boxmeer / IPG, Institute for Pig Genetics BV, Beuningen / CR-Delta, Arnhem

Dr.ir. F.P.M. Govers


zijn geïsoleerd en gekarakteriseerd. Verschillende eigenschappen zoals genetische variatie in productie en variatie in respons van de aardappel zijn onderzocht. Met succes is de technologie van het uitschakelen van genen toegepast, zodat genfunctieonderzoek in P. infestans mogelijk wordt. Wetenschappelijk gezien veel resultaten op termijn van belang voor het veredelingswerk. Concreet nog niet toepasbaar bij veredeling. resultaat na 10 jaar Dit project werd voortgezet in project 05498. De resultaten van dit vervolgproject: In Solanum soorten die met een overgevoeligheid (HR) reageren op elicitines is de HR niet gecorreleerd met resistentie tegen P. infestans, maar gaat wel gepaard met cellulaire responsen die vaak zichtbaar zijn in resistente planten. Waarom groei van P. infestans niet blokkeert is niet duidelijk. Binnen het geslacht Phytophthora zijn elicitines sterk geconserveerd en een rol in gastheerspecificiteit lijkt uitgesloten. De focus is nu verplaatst naar RxLR effectoren waaronder IPI-O. IPI-O wordt herkend door enkele wilde Solanum soorten en dit correleert met resistentie tegen P. infestans. Deze kunnen ingezet worden voor resistentieveredeling. gebruiker(s) HZPC Holland BV, Joure / Syngenta Mogen BV, Ridderkerk / Agrico Research BV, Emmeloord

projectleider

Prof.dr.ir. R. Rabbinge


belangrijk probleem in de teelt van aardappelen. Het voorkomen van schade door ziekte is veelal gebaseerd op een combinatie van maatregelen. Het project heeft tot doel om te verkennen hoe deze verschillende preventieve bestrijdingsmaatregelen optimaal gecombineerd kunnen worden. resultaat na 5 jaar Een model voor de verspreiding van

luchtverontreiniging is experimenteel in het veld getoetst en bruikbaar bevonden voor het berekenen van de verspreiding van sporen op regio-schaal. Een prototype-model voor regionale epidemieën is ontwikkeld en kan benut worden voor het doorrekenen van de effectiviteit van verschillende preventieve bestrijdingsstrategieën. Metingen van vier componenten van resitentie op vier aardappelcultivars zijn afgerond, en zijn input voor de modelsimulaties. resultaat na 10 jaar De belangrijkste aanbeveling van dit onderzoek heeft geleid tot aanpassing van het beleid op het gebied van ziekteverspreiding vanuit Phytophthora haarden. Er is nu een praktische maatregel dat boeren haarden van meer dan 1000 zieke blaadjes moeten bestrijden. Verder zijn de nieuwe inzichten uit dit onderzoek meegenomen bij de ontwikkeling van een nieuwe geautomatiseerde sporenteller door het bedrijf Dacom. Onderzoeker Pete Skelsey heeft het verspreidingsmodel verder verfijnd. Dit model wordt nu in de praktijk toegepast. gebruiker(s) Praktijkonderzoek Plant & Omgeving,

Lelystad / Opticrop BV, Wageningen / DACOM PLANT-Service BV, Emmen / DLV Adviesgroep NV, Wageningen / Plant Research International, Wageningen / Plantenziektekundige Dienst, Wageningen


CLONING AND CHARACTERIZATION OF THE SW-5 GENE OF LYCOPERSICON PERUVIANUM RESPONSIBLE FOR RESISTANCE TO TOMATO SPOTTED WILT VIRUS (TSWV)

03875 AAA projectleider

Prof.dr. R.W. Goldbach totale toewijzing in 433,19 contracten Geheimhouding: Universiteit Leiden; Plantenziektekundige Dienst; Rijk Zwaan Breeding BV; Vrije Universiteit Amsterdam; Plant Research International inkomsten in k€ 10,00

k€

doelstelling Voor het TSWV-virus dat vele honderden plantensoorten en landbouwgewassen kan aantasten zijn weinig natuurlijke resistentie-genen bekend. Het SW-5-gen, afkomstig van een wilde verwant van de tomaat, is een mogelijke kandidaat voor resistentieveredeling van tomatenrassen. In dit project zal dit gen worden gekloneerd en zal het resistentiemechanisme worden gekarakteriseerd. resultaat na 5 jaar Analyse van het Sw-5 locus, dat

verantwoordelijk is voor de resistentie van tomatenplanten voor TWSV, heeft geleid tot isolatie van verscheidene homologe genen, die beschikken over een nucleotide bindingsplaats lijkend op die van bekende resistentiegenen. Deze zogenaamde resistentiegen-kandidaten, waarvan binnenkort de volledige nucleotide sequentie bekend zal zijn, zijn gekloneerd in binaire vectoren om vervolgens tot expressie gebracht te worden in niet-resistente tomatenplanten. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens

bekend. gebruiker(s) Plantenziektekundige Dienst, Wageningen /

Plant Research International, Wageningen / Rijk Zwaan Breeding BV, Fijnaart

77

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1996 / Utilisatierapport 2007

gebruikers bij 04 : Lijst STW-projecten 1996

79

80


81


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten

B

gestart in 1996. De letter voor het project-

BV Machinefabriek P.M. Duyvis

nummer verwijst naar de universiteitscode.

D (Koog a/d Zaan) / A.03794

(voor uitleg van de code zie pagina 21)

BAAT Medical Engineering (Hengelo) / E.03759

A

BBV Software BV (Enschede) / T.03740

ABB Lummus Global BV (Den Haag) / T.04219

BIOMET Industrias Quirurgicas de Levante

BAVARIA BV (Lieshout) / W.03823

ADM Cacao (Koog a/d Zaan) / A.03794

(Fuente Del Jarro, Valencia, Spanje) / E.3759

DACOM PLANT-Service BV (Emmen) / W.03851 DAF Trucks NV (Eindhoven) / D.03256 / T.03735 / E.04117 DCMR Milieudienst Rijnmond (Middelharnis) / D.03662 DLV Adviesgroep NV (Bennekom) / W.03851 DLV-Meteo (Wageningen) / W.03544

ADSE BV (Hoofddorp) / D.03755

Barenbrug Research (Wolfheze) / U.03868

DMV International (Veghel) / W.03823

ADVANTA Seeds BV (Rilland) / A.03689 / V.03998

Barry Callebaut Nederland BV (Bussum) / A.03794

DSM Food Specialties

ADVANTA Vanderhave Suger Beat Seed BV (Rilland) / V.03850

Bavaria BV (Lieshout) / W.03823

(Delft) / W.03823 / M.03858 / G.03861 /

Bio-Intermediair (Groningen) / U.03866

G.03873 / G.03877 / D.04351

AIT/FIA (Brussel, België) / E.03723

Bioclear BV (Groningen) / U.03868

DSM NV (Geleen) / E.03766 / T.03791

AIXTRON AG (Aachen, Duitsland) / N.03674

Biofruit Advies (Zoelmond) / B.03844

DSM Research

AM Pharma BV (Bunnik) / V.03950

Biokinetics and Associates Ltd.

AMOLF (Amsterdam) / F.03682 ASTRON (Dwingeloo) / D.03941

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis

AVR-Milieutechniek (Waalwijk) / U.03868 Academisch Medisch Centrum Amsterdam (Amsterdam) / L.03419 / A.03629 / A.03731 /

(Geleen) / G.03877/ T.03735 / T.03791 / T.03797 / D.03993 / T.03999 / T.04219

(Ottawa, Canada) / E.03723

(Beverwijk) / A.03737

DSM Solutech (Geleen) / T.03791 Datawell BV (Haarlem) / D.03718

Bruel & Kjaer (Veenendaal) / D.03584

Datron BV (Hilversum) / T.03778

Bruker AXS BV (Delft) / N.03674 / A.03799

De Rooy Slijpcentrum BV

C

Dedris (Tiel) / D.03621

C2V (Enschede) / T.03576

Departement of Mamalain Virology

A.03737 / A.03847 / A.04098 Academisch Ziekenhuis Maastricht (Maastricht) / N.03818

(Eindhoven) / E.04204

Adelante Technologies BV (Waalre) / D.03941

CENTRAAL-DLO (Wageningen) / A.03860

Adeva Medical GmbH

CR-Delta (Arnhem) / W.03838

(Lübeck, Duitsland) / G.03712 Agrico Research BV (Bant) / W.03414 / W.03846 Air Products & Chemicals, Inc.

(Lelystad) / B.03805 Dienst Weg- en Waterbouwkunde (Delft) / D.03597

CSK Food Enrichment (Leeuwarden) / W.03823 / V.03998

Directie Materieel Koninklijke Marine

CW-NWO (Den Haag) / V.3697

(Den Haag) / D.03584

(Allentown, Verenigde Staten van Amerika) /

Campina Melkunie BV (Tilburg) / W.03823

Dow Benelux BV (Terneuzen) / E.03766 / T.04219

T.03914

Cardiac Focus Inc.

Dr. Otto Suwelack Nachf. GmbH & Co

Akzo Nobel (Obernburg, Duitsland) / T.03999

(Burlingame, Verenigde Staten van Amerika) /

Akzo Nobel Central Research BV

A.04098

(Arnhem) / V.3697 / A.03714 / T.03743 / T.03999

Carl Zeiss BV (Sliedrecht) / A.03731

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / T.04219

Celsis International BV (Landgraaf) / W.03823

Akzo Nobel Diosynth BV (Oss) / D.04351

Centraal Bureau Levensmiddelenhandel

Akzo-PQ Silica vof (Maastricht) / G.03883 Alcatel Microelectronics (Oudenaarde, België) / D.03532 / D.03908 All Fours Neuraltech (Utrecht) / A.3595 Anasys BV (Albergen) / T.03474 Antec Leyden BV (Zoeterwoude) / D.04351 Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein) / A.04098

(Billerbeck, Duitsland) / A.03737 Dubble CRG/ESRF

(Leidschendam) / D.03597 Centraal Lab. van de Bloedtransfusiedienst (Amsterdam) / A.03629 Centrum voor Wiskunde en Informatica (Amsterdam) / T.03724 Chalmers University of Technology (Göteborg, Zweden) / D.03912

Applikon Biotechnology BV (Schiedam) / D.04351

Chiron BV (Amsterdam) / U.03931

Aquamarijn Microfiltration BV (Zutphen) / T.03743

ChromaGenics BV (Amsterdam) / A.03689

(Grenoble Cedex, Frankrijk) / A.03799 Dutch Space BV (Leiden) / T.03735 / N.03947

E ECN (Petten) / D.03597 / A.03757 EDC Nederland (Roelofarendsveen) / D.03671 EMCM (Nijmegen) / A.03737 / N.03949 ESA/ESTEC (Noordwijk) / D.03722 / D.03912 ESBE Nanoscale Technology Services (Delft) / D.03733 ESCeTe Single Crystal Technology BV (Enschede) / T.03914

Arai Helmet (Europe) BV (Hoevelaken) / E.03723

Coherent BV (Utrecht) / V.03970

Asparagus Beheer BV (Horst) / W.03828

Commissie MER (Zoetermeer) / D.03662

Enraf BV (Delft) / D.03532 / D.03908

Astellas Pharma Netherlands

Cordis Europe NV (Roden) / L.03419

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / W.03821 / W.03837

Corus Staal BV

Erasmus MC Universitair Med.Centr. Rotterdam

(Leiderdorp) / L.03541 / G.04001 Augustijn Onderzoek (Amsterdam) / A.03849 Averis Seeds BV (Valthermond) / W.03414

(IJmuiden) / A.03595 / T.03724 / T.03735 Cosun (Breda) / U.03661 CropDesign NV

EndoSonics Europe BV (Rijswijk) / L.03419

(Rotterdam) / G.03712 Ericsson EuroLab Netherlands BV (Enschede) / D.03671 / D.03717

(Zwijnaarde, België) / U.03661 / A.03689 /

Euribrid BV (Boxmeer) / W.03835

M.03858 / V.03998

Euro-Diagnostica BV

Crucell Holland BV (Leiden) / A.03689

(Arnhem) / B.03805 / N.03826

82


F

Holland Institute of Traffic Technology BV (Apeldoorn) / D.03755

FOM-Instituut voor Plasmafysica ‘Rijnhuizen’ (Nieuwegein) / F.03682

(Driebergen) / D.03671

Hoofd Bureau Innovatieve Projecten

Firma Medin Instrumenten (Groningen) / G.03712 Florigene Europe BV (Rijnsburg) / V.03865

Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / A.03860 Korps Landelijke Politiediensten

(Utrecht) / T.03735

Kweekbedrijf HZPC (Metslawier) / W.03414

Hypor BV (Boxmeer) / W.03835

L

Flowserve BV (Etten Leur) / E.04117 Fluor Daniël BV (Haarlem) / T.04219

I

LBO (Lisse) / W.03544 / W.03828

Fort Dodge Animal Health Holland

ID-Lelystad BV

LC Packings (Amsterdam) / V.3697

(Weesp) / V.03744 Friesland Dairy Foods (Dronrijp) / W.03823

(Lelystad) / B.03805 / W.03817 / N.03826 /

Landbouwschap (Den Haag) / N.03921

G.03873

Landelijke Stuurgroep Decubitus (president)

Friesland Foods Cheese (Wolvega) / W.03823

IMTIX SANGSTAT BV (Amstelveen) / N.03949

Frontier Design BV (Tiel) / N.03580

IPG, Institute for Pig Genetics BV (Beuningen) / W.03835 / W.03838

Fugro Ingenieursbureau BV (Leidschendam) / D.03649 Futura Composites BV (Heerhugowaard) / E.03759

(Leiden) / L.03541 / N.03614 / V.03744 /

Imtech NV (Gouda) / D.03671

L.03795 / N.03818 / N.03826

Incotec International BV

Inex Pharmaceutical Corporation

Ing-groep (Amsterdam) / N.03580

GBI Holding BV (Delft) / W.03710 / W.03823

Innoseeds BV (Lelystad) / W.03414

GE Medical Systems, SA () / L.03419

Institute of Microtechnology

GTI Industrial Services (Amsterdam) / D.03584 Gemeentewerken Rotterdam

Licentec (Bilthoven) / F.03682 Life Technology Management BV

(Suisse, Zwitserland) / D.04351

(Maartensdijk) / L.03809 Limagrain Advanta Nederland BV (Rilland) / A.03689 LioniX BV (Enschede) / T.03474 Lucent Technologies Nederland BV (Hilversum) / D.03717 / T.03740 / E.03752

Instituut voor Revalidatievraagstukken

(Rotterdam) / D.03655 Genencor International BV

Libertel BV (Maastricht) / D.03717

(Burnaby, British Columbia, Canada) / G.03571

GAB Robbins Takkenberg BV (Rotterdam) / D.03993

Leids Universitair Medisch Centrum

Immunotoko BV (Nijmegen) / N.03949

(Enkhuizen) / W.03837 / U.03868

G

(Utrecht) / N.03614 Landustrie Sneek BV (Sneek) / D.03584

(Hoensbroek) / N.03614 Intervet International BV

(Leiden) / A.03822 / M.03858

(Boxmeer) / U.03703 / V.03744 / U.03762 / W.03835 / U.03866

General Electric Plastics Europe BV

M M + P Raadgevende Ingenieurs BV (Vught) / D.03662

(Bergen Op Zoom) / E.03723 / E.03766 /

Isogen Life Science BV (IJsselstein) / N.03826

MER (Utrecht) / D.03662

D.03993

It Fryske Gea (Beetsterswaag) / G.03834

Magellan M5 BV (Arnhem) / E.03766 Mallinckrodt Medical BV (Petten) / N.03665

Genetwister Technologies BV (Wageningen) / U.03661 GeoDelft (Delft) / T.03474 / D.03649 / D.03655 / E.03759

J JDS FITEL Photonics cv (Arnhem) / T.03740 JDS Uniphase Netherlands BV

Gerkens Cacao BV (Wormer) / A.03794 Granulab International BV (Amersfoort) / A.03629

(Eindhoven) / N.03674 / E.03752 / N.03947 Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / L.03795

Grontmij | AquaSense (Amsterdam) / A.03849 / A.03857

Medis medical imaging systems bv

Johnson & Johnson Pharmaceutical Research (Beerse, België) / A.03822 / A.03847

H

(Leiden) / L.03419 Medisch Centrum Haaglanden (Den Haag) / L.03419 Medtronic Bakken Research Center BV (Maastricht) / D.03733 / E.03759 Melexis R&D Center (Tessenderlo, België) / D.03733 Merck & Co., inc.

HAM BV (Rotterdam) / D.03655

K

HH van Schieland en Krimpenerwaard

KEMA Nederland BV

(Rotterdam) / A.03849

(Whitehouse Station, Verenigde Staten van

(Arnhem) / D.03649 / T.03914

Amerika) / U.03762 Merck KGaA (Darmstadt, Duitsland) / A.03714

HZPC Holland BV (Joure) / W.03414 / W.03846

KLM (Schiphol Airport) / D.03755

HZPC Research BV

KNMI (De Bilt) / D.03722 / T.03778

(Rahway, Verenigde Staten van Amerika) /

KONI BV (Oud-Beijerland) / D.03718

U.03762

(Metslawier) / W.03846 / V.03865 Hadland Photonics Ltd (Hertfordshire, Groot Brittannië) / F.03682 Heineken Technical Services BV (Zoeterwoude) / V.03850 Hewlett Packard Nederland BV (Amstelveen) / D.03584 Hogeschool van Utrecht (Utrecht) / A.03731 Holland Genetics BV (Arnhem) / W.03838

Keygene NV (Wageningen) / W.03414 / L.03809 / W.03835

Merck Research Laboratories

Merck Sharp & Dohme (Europe) Inc. (Brussel, België) / U.03762

Kipp en Zonen (Delft) / W.03544

Meteo Consult BV (Wageningen) / W.03544

Kiwa Gastec Technology

Microcosm Technologies BV

(Apeldoorn) / T.03914 Koninklijk Conservatorium (Den Haag) / D.02851 Koninklijke De Ruijter (Baarn) / A.03794

(Amsterdam) / T.03576 Mierij Meteo BV (De Bilt) / W.03544 Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Den Haag) / T.03474

83


Ministerie van Binnenlandse Zaken (Den Haag) / D.03671

O

Philips Research

ORIGIN holding (Eindhoven) / D.03597

(Redhill, Groot Brittannië) / D.02851 / D.03597 /

Ministerie van Defensie (Den Haag) / D.03256

OTB Engineering BV (Eindhoven) / D.04542

F.03682 / A.03714 / D.03717 / D.03718 /

Ministerie van LNV (Groningen) / G.03834

OYO Center of Applied Geo Sciences BV

E.03759 / E.03766 / T.03791 / E.03968 / D.04542

(Nieuwegein) / D.03649

Ministerie van VROM (Den Haag) / D.03662 / A.03849 Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Utrecht) / E.03723

Océ-Nederland BV (Den Bosch) / D.03671

(Eindhoven) / N.03614 / A.04098 Philips Research Leuven (Leuven, België) / N.03674

Océ-Technologies BV (Venlo) / D.03733 / T.03735 / E.03968

Mitutoyo Research Center Europe BV (Veenendaal) / T.03944 / E.03968

Philips Research Europe

OctoPlus BV (Leiden) / U.03931

OnStream BV

Photonis-DEP BV (Roden) / D.03912 Pioneer Hi-Bred Northern Europe

(Eindhoven) / T.03576 / D.03718 / T.03743

N

Opticrop BV (Wageningen) / W.03851

NAM (Hoogezand) / D.03584

Organon Research Center USA

NATO C3 Agency (Den Haag) / T.03778

(Berks, Groot Brittannië) / N.03949

P PPG Industries Chemicals bv

(Delft) / D.03733 NMi Van Swinden Laboratorium BV (Delft) / D.03718 / D.03733 / T.03944 / E.03968 NPBI International BV (Emmer-Compascuum) / T.03743 NV Nederlandse Spoorwegen (Utrecht) / D.03662 NV Organon (Oss) / T.03743 / M.03858 / D.04351 NV Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch (Werkendam) / A.03849 NXP Semiconductors (Nijmegen) / T.03576 / N.03674 NXP Semiconductors Inc. (Sunnyvale, Verenigde Staten van Amerika) / D.03532 Nederlands Forensisch Instituut (Rijswijk) / N.03580 Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek (Amsterdam) / A.03847 Nederlandse Fruitteler Organisatie (NFO) (Zoetermeer) / B.03844 Nestlé Nederland (Nunspeet) / A.03794 Netherlands Institute for Neuroscience (NIN) (Amsterdam) / A.03847 Nunhems Netherlands BV (Haelen) / L.03809 / V.03850 Nutreco Nederland BV (Boxmeer) / W.03838

(Wageningen) / W.03851 / W.03875 Politie Amsterdam-Amstelland

NLR

NMi Nederlands Meetinstituut

Plantenziektekundige Dienst

(Oxford, Groot Brittannië) / M.03858

NKI-AVL (Amsterdam) / N.03949

(Amsterdam) / AIF.3595 / D.03662 / T.03735 /

N.03921

U.03866 Oxford Biomedica

NIZO food research (Ede) / W.03823 / G.03873

D.03755

(Wageningen) / W.03414 / L.03809 / W.03823 / W.03828 / W.03851 / V.03865 / W.03875 /

(Cambridge, Verenigde Staten van Amerika) /

NCLR BV (Enschede) / T.03778 / V.03970 Merieux Transplant, Ltd.

(Zundert) / G.03873 Plant Research International

(Amsterdam) / D.03671

(Delfzijl) / G.03883

Polygram (Baarn) / D.02851 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (Lelystad) / B.03844 / W.03851

Parker Filtration & Separation BV (Etten-Leur) / T.03914

Praktijkonderzoek Veehouderij

PathoFinder BV (Maastricht) / W.03414 / A.03754 Peotec Seeds S.r.l. (Sissa, Italië) / W.03875

(Lelystad) / W.03817 Priva Hortimation BV (De Lier) / T.03474 / W.03544

Pharmachemie BV (Haarlem) / V.03950 / G.04001

Productschap Diervoeder

Pharmacia & Upjohn BV (Woerden) / N.03949 Pharmacia & Upjohn Groningen BV

(Lelystad) / W.03817 Productschap Tuinbouw

(Groningen) / A.03731 Pharming Group NV (Leiden) / A.03689 / V.03744

(Zoetermeer) / N.03921 Productschap Vee en Vlees

Philips (Eindhoven) / L.03541 Philips Applied Technologies

(Rijswijk) / W.03817 Productschap Vee, Vlees en Eieren

(Eindhoven) / D.03718 / T.03735 / T.03791 Philips BTG (Eindhoven) / E.04204

(Rijswijk) / W.03817 Productschap Veevoeder (Den Haag) / W.03817

Philips Business Electronics (Eindhoven) / D.03671 Philips Centre for Manufacturing Technology (Eindhoven) / D.03718 / D.03733

Project Manager (Den Bosch) / D.03671 Provincie Friesland (Leeuwarden) / G.03834 Provincie Limburg (Maastricht) / W.03828

Philips Components (Eindhoven) / E.04204 Philips Consumer Electronics (Eindhoven) / T.03791

Q Quest International Nederland BV (Naarden) / W.03710

Philips Dialogue Systems (Aken, Duitsland) / N.03580 Philips Domestic Appliances and Personal Care (Drachten) / A.03714 / T.03735 / T.03791 Philips Flat Panel Display (Eindhoven) / A.03714 Philips ITCL (Heverlee, België) / D.03718 Philips Lighting BV (Eindhoven) / A.03757 / V.03970

R RDW (Zoetermeer) / E.03723 RIKZ (Middelburg) / D.03655 / D.03662 / B.03844 RIVM (Bilthoven) / B.03805 / N.03826 / A.03857 RIZA

Philips Magnetic Products (Eindhoven) / E.04204

(Lelystad) / T.03474 / D.03655 / A.03849 /

Philips Medical Systems Nederland BV

A.03857

(Best) / A.04098 Philips Nederland BV (Eindhoven) / A.04098

RWTH Aachen (Aachen, Duitsland) / E.03759 Rapid Bioconsultancy (Katwijk Zh) / G.03571

84


Ricar Systems Nederland BV

Smith & Nephew PLC

(Enkhuizen) / D.03718 Rijk Zwaan Breeding BV

Solvay Pharmaceuticals BV

(Fijnaart) / U.03661 / A.03689 / A.03754 /

(Tilburg) / W.03828 Stichting Consument en Veiligheid

Rijkswaterstaat (Rijswijk) / D.03655

(Amsterdam) / E.03723

Rijkswaterstaat/AGI (Delft) / T.03474

Stichting DIV (Tilburg) / N.03614

Robert Bosch GmbH

Stichting Industrial Loss Prevention

(Stuttgart, Duitsland) / T.03576 / T.03914 Rockwell Collins Inc.

(Staffordshire, Groot Brittannië) / R.03900

G.04001 Stg. Tuinbouw Proef- en Selectiebedrijf

(De Lier) / U.03661 / L.03809 / V.03850 Rijksluchtvaartdienst (Hoofddorp) / D.03755

(Barendrecht) / N.03921 Therexsys

(Weesp) / G.03877 / D.03993 / T.03999 /

L.03809 / W.03875 Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

The Greenery International

(York, Groot Brittannië) / A.03737

U UMC St. Radboud (Nijmegen) / N.03614 UMC Utrecht Holding BV (Utrecht) / N.03614 UltraWaves Design BV (Heteren) / D.03941 Unilever R & D (Vlaardingen) / A.03822 / W.03823 / G.03861 /

(Vlissingen) / D.03993 Stork FDO BV (Eindhoven) / E.03968

(Cedar Rapids, Verenigde Staten van Amerika) /

Stork Product Engineering (Amsterdam) / T.03474

D.03755

Syngenta Mogen BV

D.04351 Unilever Research & Development (Begington, Groot Brittannië) / L.03541 Universitair Medisch Centrum Groningen

(Ridderkerk) / A.03754 / L.03809 / W.03846 /

Roessingh Research and Development (Enschede) / N.03818

V.03865

(Groningen) / E.03759 / V.03950 Universitair Medisch Centrum St. Radboud (Nijmegen) / U.03931

Syngenta Seeds BV

S

(Enkhuizen) / A.03689 / W.03821 / W.03837 /

SKALAR Analytical (Breda) / T.03474

W.03846 / V.03850 / V.03865

SKF Condition Monitoring

Syntens New Technologies

(Zaltbommel) / D.03584

(Veenendaal) / D.03941

SKF Research and Development Company BV

Universitair Medisch Centrum Utrecht (Utrecht) / N.03614 / A.03629 / D.03671 / A.03731 / A.04098 University of Strathclyde

Synvolux therapeutics BV

(Glasgow, Groot Brittannië) / V.03970

(Groningen) / G.04001

Urenco Nederland BV (Almelo) / V.03970

(Nieuwegein) / T.03724 SP aerospace and vehicle systems BV

T

V

SRON (Utrecht) / D.03912

T & A Radar (Amsterdam) / D.03649

VU Medisch Centrum Amsterdam

SWOV (Leidschendam) / E.03723

T & A SURVEY BV (Amsterdam) / D.03649

Sanquin Blood Supply Foundation

TNO Bouw en Ondergrond

(Geldrop) / D.03256

(Amsterdam) / A.03629 Sara Lee DE (Amersfoort) / V.03950 Schelde Scheepsnieuwbouw (Vlissingen) / D.03256 Scientific Volume Imaging (Hilversum) / A.03847 Sensata Technologies Holland BV (Almelo) / D.03718 SensoNor (Horten Noorwegen, Noorwegen) / D.03718 SenterNovem (Utrecht) / D.04542 Sentron Europe BV (Roden) / T.03474 Shell Chemicals Nederland (Moerdijk) / A.03595 Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) / E.03766 / T.03797 / A.03847 Shell Research and Technology Centre (Amsterdam) / D.03256 / D.03584 / A.03847

(Amsterdam) / G.03712 / V.03950 Viking Schaatsenfabriek BV

(Delft) / D.03649 / D.03662 TNO Defensie en Veiligheid

(Almere) (Veluwse Kant-Oost)) / V.03667 Vitatron Medical BV (Dieren) / A.04098

(Den Haag) / D.03256 / N.03580 / D.03649 / D.03671 / N.03674 / V.3697 / D.03717 / D.03755

W

/ T.03778

WL - Delft Hydraulics (Delft) / D.03655 / E.3759

TNO Industrie en Techniek (Delft) / D.03597 / D.03649 / D.03662 / E.03723 /

Waddenvereniging (Harlingen) / G.03834

E.03759 / E.03766 / T.03791

Wageningen UR Glastuinbouw (Bleiswijk) / A.03860

TNO Informatie- en Communicatietechnologie (Delft) / N.03580 / D.03717

Waterloopkundig Laboratorium (Delft) / D.03655

TNO Institute of Applied Physics (Delft) / B.03713 TNO Kwaliteit van Leven (Zeist) / T.03474 / V.3697 / A.03822

X Xensor Integration BV (Delfgauw) / D.03718 / D.03733

TNO Preventie en Gezondheid (Leiden) / L.03795 TNO-TPD TU Eindhoven (Eindhoven) / T.03791

Z

(Rijswijk) / D.03597 / D.03649 / E.03759 /

TUE-IPO (Eindhoven) / D.03755

Zandstrasport (Joure) / V.03667

E.04117

Tanox Pharma BV (Amsterdam) / M.03858

Shell SIEP BV

Shell Solar Energy BV (Helmond) / N.03947

Tauw Milieu BV (Deventer) / U.03868

Siemens AG (Berlijn, Duitsland) / T.03576

Techno Fysica BV (Barendrecht) / D.03584

Siemens Nederland NV (Den Haag) / D.03717

Tefa Portanje BV (Woerden) / N.03818

Silicon Biomedical Instruments BV

Tempress Systems Inc. (Heerden) / D.04542

(Arnhem) / N.03818 Smartec BV (Breda) / D.03532 / D.03908

Thales Nederland BV (Hengelo) / D.03649 / N.03674 / D.03733

85


05 : STW-projecten 2001 A / universiteit van amsterdam

87


88

D / technische universiteit delft

88

E / technische universiteit eindhoven

91

G / rijksuniversiteit groningen

99

L / universiteit leiden

99

N / radboud universiteit nijmegen

100

R / erasmus universiteit rotterdam

101


103

U / universiteit utrecht

111

V / vrije universiteit amsterdam

116

W / wageningen universiteit

116

Interviews _ _ prof.dr.ir. Fred Steennis _ 05475

94

Gemotiveerd op het emotionele af _ _ prof.dr.ir. Ton van der Steen _ 05442

104

“Alle schakels moeten functioneren om succesvol te opereren” _ _ prof.dr. Wim Albers _ 05422 “Pas op voor de staarten van de verdeling”

112

86


87


Hieronder staan de gegevens die

komen:

titel: de titel van het project.

project: het projectnummer, de cijfers vormen het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd.

BPI (zie voor verdere uitleg pagina

/ universiteit van amsterdam

u op de projectpagina’s kunt tegen-

A

Uitleg projecten 2001

PROBABILISTISCHE MODELLEN VOOR HET VOLGEN VAN MEERDERE OBJECTEN MET MEERDERE SENSOREN

PHASE BEHAVIOUR OF FATS IN DYNAMIC SYSTEMS, IN RELATION TO THE ATOMIC STRUCTURE OF TRIACYLGLYCEROLS

05312

05405

BBB

B BA

projectleider

projectleider

wijzing in k€

toewijzing in k€

contracten en octrooien: soort

doelstelling Voor het monitoren van

doelstelling De kennis op het gebied van

overeenkomst welke met een gebrui-

mensen in grote ruimtes zoals luchthavens of winkelcentra wordt steeds meer gebruik gemaakt van multicamera systemen. In een door STW gefinancierd project aan de UvA zijn nieuwe methoden voor visuele surveillance ontwikkeld. Hierbij is gebruik gemaakt van recente ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie en machine leren.

de kristaltypen in vetten te vergroten. Specifiek in cacaoboter in chocoladeproducten. Ook wordt onderzoek gedaan naar de invloed van andere vaste deeltjes in nieuwe producten, zodat je uitspraak kunt doen over de consistentie van nieuwe producten. De optimale bewaarcondities van bijvoorbeeld cacaopoeder, bonbons en ijs kunnen vastgesteld worden. Daarnaast kunnen toepasbare resultaten verwacht worden in de cosmetica en medicijnen.

17 en 18): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld.

projectleider: naam van de projectleider.

toewijzing: de door STW aan dit

Dr.ir. B.J.A. Kröse totale toe292,60 contracten Geheimhouding: Universiteit van Amsterdam; Eagle Vision BV; Licentie: Universiteit v a n A m s t e r d a m ; E a g l e Vi s i o n B V octrooien P CT.05/005310 A hybrid graphical model for on-line multicamera tracking

Prof.dr. H. Schenk totale 5 87, 9 2 c o n t r a c t e n Bijdrage: Nestlé Nederland; Koninklijke De Ruijter; Gerkens Cacao BV; ADM Cacao; Barry Callebaut Nederland BV inkomsten in k€ 20,30

project toegekende subsidie (in k€).

ker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.

inkomsten: op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in k€).

resultaat na 5 jaar Er is een methode ont-

Dit zijn alle gelden en bijdragen

wikkeld voor de detectie van bewegende mensen in een statische omgeving met een enkele camera. Essentieel is dat de vorm van veel optredende objecten ‘geleerd’ wordt aan de hand van voorbeelden. Resultaten op realistische data hebben laten zien dat dit leidt tot een segmentatie die meer realistische mensachtige’ vormen extraheert. Er is ook een methode ontwikkeld waarbij mensen gevolgd kunnen worden over een uitgestrekt gebied met camera’s die spaarzaam zijn opgesteld. Door gebruik te maken van probabilistische modellen kan het UvA systeem tot betere resultaten komen. Een octrooi op dit onderwerp is behaald. Het bedrijf ‘Eagle Vision’ heeft een licentie op het octrooi. Er is een Valorisation Grant eerste fase aangevraagd en gehonoreerd. Op basis van het onderzoek in een nieuwe business unit binnen het bedrijf ‘Eagle Vision’ opgestart. De ontwikkelde methoden worden geïmplementeerd in een systeem voor beveiliging.

in natura die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project.

doelstelling: een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek.

resultaten: een overzicht van de behaalde resultaten.

gebruiker(s): een lijst met de (afgekorte) namen van de gebruikers bij het project.

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle projectnummers veranderd. De drie letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers onder de 10.000 wordt het nummer voorafgegaan door een 0.

resultaat na 5 jaar De kristalstrukturen van

de hoofdcomponenten van cacaoboter en cacaoboter zijn opgehelderd. Een analyse van deze strukturen heeft geleid tot een moleculaire verklaring van het optreden van vetbloem. Er zijn technische verbeteringen gerealiseerd in de poederdiffractiesystemen. Oxford Cryo-Systems heeft hiervoor een speciale aanpassing van hun apparatuur gemaakt. Met deze opstelling, zijn twee typen triglycerides succesvol geanalyseerd. Nadat de Machinefabriek Duyvis het patent (uit project 03794) van STW had overgekocht, wilde zij om een aangepast prototype van de nieuwe chocolade machine in de productielijn van Barry Callebaut (Wieze, Belgie) te testen. Barry Callebaut heeft zich echter teruggetrokken. Voor zover ons bekend, heeft Duyvis nog stappen ondernomen om te investeren in dit prototype en het in een chocoladefabriekslijn operationeel te maken. gebruikers(s) Nestlé Nederland, Nunspeet

gebruikers(s) Eagle Vision BV, Naarden /

TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Centurion Security BV, Hilversum / Boon Edam Nederland BV, Edam

/ Barry Callebout Belgium NV, LebbekeWieze / ADM Cacao, Koog a/d Zaan / Gerkens Cacao BV, Wormer / H.J. Heinz BV, Zeist / Duyvis Machine Fabriek BV, Koog a/d Zaan

?

88


in k€

Dr. F.M. Klis

382,38

totale toewijzing

inkomsten in k€

6,75

doelstelling Doel van dit project is de ontwikkeling van milde conserveringtechnieken gericht tegen voedselbederfschimmels. Daartoe wordt gebruik gemaakt van genomische expressie-analyse in Saccharomyces cerevisae als modelschimmel, combinaties van antischimmelmiddelen en behandelingen identificeren met een sterk synergistisch effect. Verwacht wordt karakteristieke expressieprofielen te vinden, die laten zien hoe een schimmel zich verdedigt tegen verschillende vormen van stress. resultaat na 5 jaar Er zijn twee comple-

mentaire methoden uitgeprobeerd voor de ontwikkeling van geschikte combinatiestrategieën: genomische genexpressie-experimenten en genomische groeistudies gebaseerd op het gebruik van een complete verzameling van deletiestammen. Nieuwe algoritmen zijn ontwikkeld om de response van gistcellen te beschrijven. De genomische groeistudies zijn het meest efficiënt om geschikte combinatiestrategieën op te sporen. De resultaten van bakkersgist gelden ook voor bederfschimmels en klinische schimmels. De analysemethode wordt bij TNO geschikt gemaakt voor zoogdiercellen. Bij het SILS worden de genomische groeistudies van deletiemutanten gebruikt om te komen tot mathematische modellering van de response van schimmels op stress. De verworven expertise is ook van belang voor STW-projecten zoals 06524. gebruikers(s) Plant Research International, Wageningen / Unilever R & D, Vlaardingen / Genencor International BV, Leiden / NIZO food research, Ede

DEVELOPMENT OF AD LIBITUM DIETS FOR GROUP HOUSED SOWS

05387 ABA projectleider

Dr.ir. A.W. Jongbloed 134,36

totale

toewijzing in k€

doelstelling Het doel van dit project is het ontwikkelen van ad libitum voederrantsoenen die kunnen worden verstrekt aan (groeps-gehuisveste) zeugen, om zo het dierwelzijn te verhogen zonder excessieve gewichtsen vettoename te veroorzaken. Belangrijke neveneffecten: het gebruik van in Nederland geproduceerde vezelrijke of vochtrijke restproducten, milieuaspecten, praktische en economische aspecten. resultaat na 5 jaar Er is goed inzicht

verkregen in het verloop van de opname van bietenperspulp door drachtige zeugen gedurende de hele dracht. Hierbij is ook gebleken dat een hoge opname aan bietenperspulp aangevuld met een mengvoeder geen enkel negatief effect liet zien op productie en gezondheid van zeugen en biggen. Het aanvullende mengvoeder was zodanig geformuleerd dat precies aan de energie-, eiwit- en fosforbehoefte op elk moment van de dracht werd voldaan (multifasenvoedering). gebruiker(s) Sondag Voeders BV, Veghel / Plant Research International, Lelystad / Platform Biologica, Utrecht / Praktijkonderzoek Veehouderij, Lelystad / ID-Lelystad BV, Lelystad

/ technische universiteit delft

projectleider

D

BCB

/ para universitiare instituten

05504

B

CHARACTERIZATION OF STRESS RESPONSES BY GENOMIC TRANSCRIPT ANALYSIS FOR THE DEVELOPMENT OF MILD PRESERVATION STRATEGIES AGAINST FOOD SPOILAGE FUNGI

89


CONTROLLING THE FERMENTATIVE CAPACITY IN BAKERS' YEAST: AN INTEGRATED APPROACH

INTEGRATED HARTMANN-SHACK WAVEFRONT SENSOR

DIGITALE BEELDWATERMERKEN BESTAND TEGEN GEOMETRISCHE AANVALLEN

TECHNOLOGY OF SILICON-BASED LIQUID CRYSTAL WAVEFRONT CORRECTORS

05232

05375

05447

05490

CBA

ACA

AB0

ABA

projectleider

projectleider

toewijzing in k€

Prof.dr. J.T. Pronk totale 559,60 contracten Bijdrage: Unilever R & D; Heineken Technical Services BV; GBI Holding BV inkomsten in k€ 49,92

zing in k€

doelstelling Bakkersgist is het meest gebruikte micro-organisme in de moderne biotechnologie. Omzetting van hernieuwbare grondstoffen (suikers) in producten (waaronder biobrandstoffen) verloopt in bakkersgist via de glycolyse, een stofwisselingsroute die ook in menselijke cellen voorkomt. Het doel van dit project was om inzicht te verkrijgen in de regulatie van de capaciteit en activiteit van de glycolyse.

doelstelling Adaptieve optica wordt gebruikt voor de verbetering van de kwaliteit van optische signalen. Een adaptief optisch systeem bestaat uit 3 hoofdcomponenten: een golffrontcorrector, een microprocessor en een golffront sensor. Aan de TU Delft ontwikkelde vervormbare spiegels worden wereldwijd toegepast. Verdere ontwikkeling en toepassing van adaptieve systemen wordt belemmerd door de hoge kosten van de golffrontsensor. In dit project zal daarom een goedkope op CMOStechnologie gebaseerde golffrontsensor worden ontwikkeld voor toepassing in low-cost adaptieve systemen.

resultaat na 5 jaar Nieuwe experimentele

en modelmatige concepten (waaronder Regulation Analysis algoritmen) om regulatie op verschillende niveaus van biologische informatie te analyseren zijn in het project ontwikkeld en gevalideerd. Deze benaderingen worden nu ingezet voor analyse van verschillende processen in de industriële biotechnologie, waaronder bierfermentatie bij lage temperatuur en de productie van bio-ethanol als duurzame brandstof. Hiernaast heeft het project aangetoond dat DNAmicroarray (‘DNA chip’)-analyse slechts een beperkte voorspellende waarde heeft voor de activiteit van de glycolyse. Deze conclusie heeft geleid tot een realistische inschatting van de inzetbaarheid van deze kostbare technologie in de industriële praktijk. gebruiker(s) Unilever R & D, Vlaardingen / Heineken Technical Services BV, Zoeterwoude / Koninklijke Nedalco BV, Bergen Op Zoom

Dr.ir. G. Vdovin 512,36

totale toewij-

resultaat na 5 jaar De ontwikkeling, reali-

satie en het beproeven van een geïntegreerde Hartmann-Shack golffrontsensor. De sensor is gemaakt met behulp van goedkope CMOS-technologie en is snel genoeg te zijn voor real-time optische toepassingen in het zichtbare spectrum. Voor specifieke toepassingen moet de sensor wel worden geoptimaliseerd, maar dat is eenvoudig te realiseren met het huidige ontwerp. De sensor wordt nog niet op de markt gebracht, maar de technologie om de sensor te maken wordt wel gebruikt door het bedrijf Flexible Optical dat is opgericht door de projectleider. Dit bedrijf brengt onder andere de in Delft ontwikkelde vervormbare spiegel op de markt. gebruiker(s) Fachhochschule Münster,

Steinfurt / National University of Ireland, Galway / ASML Netherlands BV, Veldhoven / ESA/ESTEC, Noordwijk / CSEM, Zürich / Universidad de Murcia, Murcia / Imperial College, London / 20/10 PERFECT VISION, Heidelberg / TNO Industrie en Techniek, Delft

projectleider

Prof.dr.ir. R.L. Lagendijk 300,91

projectleider

Dr.ir. G. Vdovin 453,23

totale toewij-


zing in k€

doelstelling Het DIWAMETRIC project had

doelstelling Het ontwikkelen van nieuwe,

als doel het ontwikkelen van een audio watermerksysteem dat robuust is tegen het schalen van de amplitude en het filteren van het signaal. Hierbij lag de nadruk op de zogenaamde QIM watermerksystemen, welke het watermerk in een signaal verbergen via subtiele additionele kwantisatie van de signaalamplitudes.

laaggeprijsde golffront correctoren voor wetenschap, industrie, geneeskunde en astronomie. In een adaptief optisch systeem zit een golffront fase corrector om onder andere verstorende effecten van atmosferische turbulentie te corrigeren. Adaptieve optica wordt vooral door astronomische observatoria gebruikt, maar de technologie kent een snelle ontwikkeling voor toepassingen zoals laser technologie, metrologie en confocale microscopie. Goedkopere golffrontcorrectoren zullen de ontwikkeling van nieuwe toepassingen versnellen.

resultaat na 5 jaar Het project heeft twee

hoofdresultaten opgeleverd die genoemde QIM watermerkmethoden aanzienlijk robuuster maken tegen signaalbewerkingsoperaties. In de eerste plaats is een methode ontwikkeld waarmee uit het gewatermerkte signaal direct de amplitude-schalingsfactor kan worden geschat. Hiermee wordt robuustheid van het watermerk tegen amplitude schaling van het watermerk-dragende signaal bereikt. Ten tweede is een nieuwe procedure ontwikkeld die een QIM-achtige watermerktechniek toepast op Fourier getransformeerde signalen. Hiermee wordt robuustheid van het watermerk tegen lineair filteren van het watermerkdragende signaal bereikt. gebruiker(s) TNO Informatie- en Communicatietechnologie, Delft / All Music Publishing BV, Landsmeer / Philips Research, Eindhoven

resultaat na 5 jaar Verschillende manieren

om met goedkope microsysteemtechnology een liquid-crystal golffrontcorrector te maken zijn onderzocht in het project. Er is uiteindelijk besloten tot een hybride aanpak die kan worden gerealiseerd in siliciumtechnology. Met numerieke simulaties is de bruikbaarheid van de voorgestelde aanpak aangetoond, waarna een eerste prototype is gemaakt en getest. De prestaties blijven nog achter bij die van nieuwe mechanisch aangedreven vervormbare spiegels die de afgelopen jaren op de markt zijn verschenen. Voordeel van de nieuwe golffrontcorrector is dat deze compact is en dat kan voor sommige toepassingen een voordeel zijn. gebruiker(s) Fachhochschule Münster, Steinfurt / National University of Ireland, Galway, Galway / ASML Netherlands BV, Veldhoven / ESA/ESTEC, Noordwijk / CSEM, Zürich / Universidad de Murcia / Imperial College, London / 20/10 PERFECT VISION, Heidelberg / TNO Industrie en Techniek, Delft

90


SHAPE VISION: EEN GEÏNTEGREERD SYSTEEM VOOR HET IDENTIFICEREN EN SELECTEREN VAN KLEINE DEELTJES IN EEN VLOEISTOF

THE DEVELOPMENT OF ADVANCED PHOTO CATALYTIC PROCESSES

UNIFIED COMPUTING METHODS FOR COMPRESSIBLE AND INCOMPRESSIBLE FLOWS ON STAGGERED UNSTRUCTURED GRIDS

AEROBIC GRANULAR SLUDGE REACTORS

05521

05551

05552

05577

B BA

AAA

AB0

CCC

projectleider

projectleider

zing in k€

Dr.ir. A. Bossche totale toewij407,46 octrooien PCT.NL01/ 00518 Inrichting en werkwijze voor het bepalen van de vorm en/of grootte van kleine deeltjes

toewijzing in k€


doelstelling Het aantonen (proof of princible) en ontwikkelen van een device waarin deeltjes gemeten, gescheiden en geïdentificeerd (op grootte en vorm) kunnen worden. Hiervoor worden verschillende methoden bestudeerd en getest.

doelstelling Fotokatalyse (vooral op

doelstelling De doelstelling was uitgaande van een eerder ontwikkelde eerste orde nauwkeurige numerieke methode een tweede orde nauwkeurige methode te ontwikkelen. Dit is van praktisch belang, daar eerste orde nauwkeurige methoden voor praktijktoepassingen te veel numerieke viscositeit introduceren, dan wel een onpraktisch fijn rekenrooster vereisen.

resultaat na 5 jaar In dit project is de

‘proof of princible’ aangetoond om een ‘shape sensor’ succesvol te kunnen produceren. Eigenschappen zoals detectie, deeltjes scheiding, oriëntatie (grootte en vorm) zijn aangetoond in verschillende devices. Het nadeel is dat het binnen dit project niet gelukt is om één device te maken waarin alle eigenschappen aanwezig zijn. Hierdoor is de interesse van industrie nog niet erg groot. gebruiker(s) Academisch Medisch Centrum Utrecht / Vienna University of Technology, Vienna / Xensor Integration BV, Delft / Applikon Biotechnology BV, Schiedam / DSM Research BV, Geleen / Philips Research, Eindhoven

Prof.dr. J.A. Moulijn 437,78

totale

basis van titaniumdioxide) wordt voor afvalwaterzuivering al commercieel toegepast (Spanje). Voor de katalytische synthese van chemicaliën bevindt fotokatalyse (activering met licht) zich nog in het onderzoeksstadium. Recent bleek dat vooral oxidatiereacties fotokatalytisch met zeer hoge selectiviteit kunnen worden uitgevoerd. De toegepaste reactor is echter vaak primitief, zodat een hoge lichtefficiëntie niet bereikt wordt. Het doel was om optimale reactoren en materialen te ontwerpen zodanig dat de lichtefficiëntie sterk vergroot wordt. resultaat na 5 jaar Nieuwe katalysatoren

op basis van TUD-1 (in Delft ontworpen meso-poreus materiaal) en gemodificeerde titaniumdioxide katalysatoren werden toegepast. Twee reactorconcepten werden getest. De katalysatoren en de monolitische reactoren zijn grondig geëvalueerd. De bereikte omzettingssnelheden die met de huidige systemen worden bereikt, liggen nog een factor 100 te laag om nu al economisch interessant te kunnen zijn. De komende 5 jaar zal in Delft het onderzoek op het gebied van fotokatalyse zeker worden voortgezet. De verwachting is dat de benodigde reactiesnelheden binnen deze tijd gehaald worden. gebruiker(s) Dow Benelux BV, Terneuzen

/ Shell International Oil Products BV, Amsterdam / DSM Research BV, Geleen / Dutch Separation Technology Institute, Amersfoort / Unilever R & D, Vlaardingen

projectleider

Prof.dr.ir. P. Wesseling 198,57

resultaat na 5 jaar Dit doel is bereikt.

Hiertoe is onder andere een voldoend nauwkeurige methode ontwikkeld om vector velden te interpoleren uitgaande van ‘staggered’ componenten op een ongestructureerd rooster. Teneinde numerieke oscillaties te vermijden is de interpolatie methoden ‘upwindbiased’, en wordt ‘flux-limiting’ toegepast. De benodigde hoeveelheid rekentijd viel tegen, en de methode is ingewikkeld, zodat deze aanpak niet direct tot utilisatie zal leiden. De resultaten uit een verwant project dat zich beperkt tot gestructureerde roosters worden wel elders toegepast. gebruiker(s) Shell SIEP BV, Rijswijk / TNO Industrie en Techniek, Delft

projectleider

P r o f . d r. i r. M . C . M . v a n L o o s d r e ch t totale toewijzing in k€ 222,79 contracten Licentie: Technische Universiteit Delft STOWA; Overdracht: Technische Universiteit Delft; D HV Water BV octrooien PCT.NL03/00642 Werkwijze voor het behandelen van afvalwater; PCT.NL98/00100 Werkwijze voor het verkrijgen van korrelvormige groei van een micro-organisme in een reactor inkomsten in k€ 294,95 doelstelling Het ontwikkelen van een

eenvoudige, kostenefficiënte en compacte afvalwaterzuiveringstechnologie, gebaseerd op aëroob korrelslib. De belangrijkste aspecten hierbij zijn: 1) De korrelvorming en de stabiliteit van de gevormde korrels; 2) De microbiële populatie verdeling binnen de korrel; 3) Optimalisatie van de organische stof. 4) De opschaling van een reactor naar praktijkschaal en de eliminatie van knelpunten; 5) Beschrijving van het systeem in een kinetisch proces model; 6) Uitvoeren van een haalbaarheidstudie voor de aëroob korrelslib technologie. resultaat na 5 jaar Er is een eerste aanzet

tot het groeien van aëroob korrelslib in het laboratorium doorontwikkeld tot een volwaardige technologie. In één zeer compacte reactor kan een hoge simultane verwijdering van CZV, stikstof en fosfaat plaatsvinden. Het ontwerp van een waterzuiveringsinstallatie gebaseerd op aëroob korrelslib laat zien dat er 75% minder ruimte nodig is dan voor conventionele installaties. Tevens zijn het energieverbruik en de investeringskosten veel lager. Deze technologie is zeer interessant voor het zuiveren van zowel huishoudelijke als industriële afvalwaterstromen. Het aëroob korrelslib is gepatenteerd in twee patenten. DHV introduceert de technologie onder de naam NeredaTM. Er is belangstelling getoond vanuit de waterschappen en uit de industrie. Pilot onderzoek zal leiden tot de eerste toepassing voor huishoudelijk afvalwater, en (inter)nationale projecten voor de bouw van NeredaTM installaties zijn gepland. gebruikers(s) Paques BV, Balk / Waterschap AA en Maas, Den Bosch / Waterschap Hollandse Delta, Dordrecht / DHV Water BV, Amersfoort / Waterschap Reest en Wieden, Meppel / Haskoning Nederland BV, Nijmegen /

91


05642

05668

B CA

BCC

projectleider

P r o f . i r. P. H o o g e b o o m 470,53 contracten Samenwerking onderzoek: Eonic BV TN O Defensie en Veiligheid Techn i s ch e U n i v e r s i t e i t D e l f t octrooien E U.06076057.6 Frequency modulated continuous wave radar and synt hetic aperture radar (correction nonlinearity EMCW + SAR) inkomsten in k€ 137,51

projectleider


le toewijzing in k€

doelstelling Het project heeft als doel het aantonen van de haalbaarheid van een SAR (Synthetische Apertuur Radar) afbeelding met een FMCW (Frequency Modulated Continuous Wave) radar. De eenvoud, compactheid en lage prijs van een FMCW maken deze radar een geschikte kandidaat voor toepassing op kleine en onbemande vliegtuigen, bijvoorbeeld bij rampenbestrijding en verkenning in slecht weer, rook, en dergelijke.

doelstelling Het maken van een ‘thermometer’ voor standaard-chips van het CMOS-type die onder andere in PC’s en mobiele telefoons zitten. Het meten van temperaturen, bijvoorbeeld om oververhitting van laptops te voorkomen, wordt vaak gedaan met niet op de chips geïntegreerde temperatuursensoren, zoals temperatuurafhankelijke weerstanden. Dit is niet efficiënt omdat dit veel ruimte kost en je temperatuur op meerdere plekken wilt meten. De uitdaging was om op de chip zelf de temperatuurmeting te doen.

resultaat na 5 jaar De haalbaarheid van

het FMCW principe in SAR is door dit project overtuigend aangetoond. Het werk heeft internationaal de aandacht getrokken met 4 best paper awards en een octrooi. In Duitsland is het principe opgepakt voor de ontwikkeling van een operationeel systeem door de industrie. gebruiker(s) Eonic BV, Delft / Ministerie van Defensie/DMO, Den Haag / TNO Defensie en Veiligheid, Den Haag / Koninklijke Landmacht, Den Haag / VB Ecoflight, Marknesse /

Prof.dr.ir. J.H. Huijsing tota3 3 4 , 3 6 contracten Licentie: Technische Universiteit Delft; NXP Semiconductors Inc. octrooien Non-linear signal correction; PCT.05/ 051716 Bitstream controlled reference signal generation f or a sigma-delta modulator; P CT.05/0529 9 0 Digit al temperature sensors and calibration thereo f; PCT.05/052991 Bias circuits inkomsten in k€ 97,34

resultaat na 5 jaar Transistoren op chips

laten grote variaties zien in meetwaarden tot wel 20%. De uitdaging lag erin die afwijkingen sterk te verkleinen. Daarnaast was van belang om het afregelen van de omzetter van analoog naar digitaal, een in de productie van chips duur en tijdrovend proces, terug te brengen naar één afregelstap. Het is gelukt om het precisie-instrument te ontwikkelen. Ook worden de ideeën al toegepast door de industrie in temperatuursensoren. Het is nog wel wenselijk de sensor een factor twee à drie te verkleinen. Hier wordt nu door anderen op de TUD aan gewerkt.

/ technische universiteit eindhoven

SMART TEMPERATURE SENSORS IN CMOS WITH HIGH UNCALIBRATED ACCURACY

E

SAR: A NOVEL APPLICATION FOR FM-CW RADARS

SALES FORECASTING THROUGH AGGREGATION: INTEGRATING NEURALBAYESIAN AND KNOWLEDGE-BASED METHODS

05323 B BA projectleider

Prof.dr. A.G. de Kok 433,75

totale

toewijzing in k€

doelstelling Het doel van dit project is

modellen en procedures te ontwikkelen om het vraagpatroon van grote groepen producten met beperkte data historie te voorspellen en te verklaren. resultaat na 5 jaar In dit onderzoek zijn

diverse modellen en procedures ontwikkeld en getest: zowel procedures die eerst producten indelen in productfamilies, vervolgens een voorspelling op productfamilieniveau maken en tot slot dit terugvertalen naar het niveau van de individuele producten, alsook procedures waarbij in één neuraal-netwerk model de vraag naar diverse producten gelijktijdig gemodelleerd worden om zo de verschillende taken ‘van elkaar te laten leren’. De resultaten uit dit onderzoek worden gebruikt bij wetenschappelijk onderzoek dat plaatsvindt in onder andere Nederland, GrootBrittannië en Australië. Daarnaast hebben meerdere Nederlandse handelsbedrijven in samenwerking met de TUE en RUN de voordelen van deze vorm van vraagvoorspellen onderzocht en veelal geïmplementeerd voor het deel van hun assortiment dat seizoensgevoelig is. Vervolgprojecten: STW-project Bayesian Brain-Computer Interfacing / analyse en classificatie van EEG/MEG tijdseries; STW-project HearClip / machine learning technieken voor het personaliseren van gehoorapparaten. gebruikers(s) Schuitema NV, Amersfoort / OPG Groothandel BV, Utrecht / Aeolis Forecasting Services BV, Utrecht / Infolog Benelux BV, Deventer / ATIM BV, Den Bosch

92


INTERNET BASED MONITORING AND CONTROL OF EMBEDDED SYSTEMS

A NEARLY LOSS-LESS OPTICAL COMBINER

ASSESSMENT OF THE CORONARY CIRCULATION BY GUIDE-WIRE MOUNTED SENSORS

EXTENDED THEORY AND APPLICATION OF REDUCED-SAMPLE-RATE SIGMA-DELTA MODULATION

05413

05440

05454

05455

B BA

AAA

CCB

C BA

projectleider

Prof.dr. N.H.J. Pijls totale 477,87 contracten Optie: RAD I Medical Systems AB; TU Eindhoven; Catharina Ziekenhuis; Geheimhouding: Occam International BV; Fontys Hogeschool Eindhoven; TU Eindhoven; Overdracht: TU Eindhoven; RADI Medical Systems AB octrooien A method for determining the blood flow in a coron ary artery inkomsten in k€ 100,76

p r o j e c t l e i d e r P r o f . d r. i r. A . H . M . v a n Roermund totale toewijzing in k€ 320,81 octrooien PCT.IB03/05135 A low-noise highly linear mos transductor inkomsten in k€ 34,00

doelstelling Doel was om tijdens een hartcatheterisatie met behulp van op ultra dunne voerdraden gemonteerde microsensoren druk, bloedstroom en temperatuur te meten in de kransslagaders van het hart en aldaar diagnostische informatie te verkrijgen over de functionele ernst van ziekten van de kransslagaders en de coronaire microcirculatie.

doelstelling Sigma-Delta (SD) modulatie

projectleider

projectleider

zing in k€

Dr. J.J. Lukkien totale toewij410,90 inkomsten in k€ 425,00

totale toewijzing in k€ k€

doelstelling Het project bevordert het gebruik van internet en internettechnologie voor toezicht, beheer en besturing van embedded systemen in een grote variéteit van toepassingsdomeinen. Het mikt op innovatieve softwareconcepten om een aantal grote obstakels voor het volledig benutten van internet en internettechnologie, op te lossen, zoals beveiligingseisen, conceptual integrity-eisen, realtime- en hulpbronbeperkingen. resultaat na 5 jaar Het project richtte

zich op de ontwikkeling van servicegeoriënteerde architecturen voor embedded systemen, i.e. het verbinden van verspreide services tot applicaties. Services representeren dan willekeurige functionaliteiten, aangeboden door apparaten. In het project zijn ook realisaties ontwikkeld om ervaring met deze nieuwe concepten op te doen. Door de services met beschrijvingen uit te breiden kunnen de prestaties van de samenstelling voorspeld worden. Het realtime gedrag wordt middels modellering gegarandeerd. De beveiliging wordt behartigd door de services in groepen of virtuele gemeenschappen te plaatsen. Vervolgprojecten en/of nieuwe bedrijven: Het werk zal in het project CANTATA voortgezet en uitgebreid worden.

Dr. J.J.G.M. van der Tol 510,81 inkomsten in

22,69

doelstelling Een belangrijke functie van

de optische componenten in een glasvezelnetwerk is het samenvoegen van optische signalen. Meestal wordt deze functie vervuld door een passieve component waarbij echter de helft van het vermogen verloren gaat. Een optische schakelaar kan signalen van verschillende inputkanalen die op verschillende tijdstippen arriveren wel zonder verlies naar eenzelfde uitgang sturen maar daarvoor is aansturing nodig. In dit project wordt een oplossing voorgesteld waarbij de lichtsignalen zelf het pad bepalen dat zij volgen zonder verliezen of controlemechanismen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van niet-lineaire effecten in optische halfgeleiderversterkers van InGaAsP/InP.. resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft

bijgedragen aan het ontwikkelen van een technologisch proces dat zeer breed toepasbaar is voor het realiseren van geintegreerde optische circuits. Verder heeft het geleid tot verdieping van het inzicht in de werking van optische schakelingen, zowel met halfgeleiderversterkers als met zogenaamde kwantumdoosjes. Tenslotte zijn er belangrijke nieuwe toepassingen van de zelf-schakeleffecten ontdekt en ontwikkeld. gebruiker(s) ThreeFive Photonics BV,

gebruiker(s) Uniphy Gymna International,

Bilzen / Vasco Data Security BV, ’s Hertogenbosch / Philips Research, Eindhoven / EMDES, Eindhoven

Houten / Baas R&D BV / Ingenieursbureau Coenecoop, Waddinxveen / Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / Genexis BV, Eindhoven

toewijzing in k€

resultaat na 5 jaar De doelstellingen zijn

vrijwel volledig gehaald. Er zijn indices ontwikkeld om de microcirculatie van het hart te beschrijven en er is een op thermodilutie en drukmeting gebaseerde methode ontwikkeld om directe volumetrische bloedstroom metingen te doen in zowel de toevoerende kransslagader als de microcirculatie van het hart. Er is adequate software ontwikkeld en hardware (infusiecatheter). De methode is gepatenteerd en toegepast in enkele studies bij patiënten, na stamcel behandeling. Samen met de bedrijven Radi en OCCAM en wellicht nog derde partijen, wordt momenteel gewerkt aan de ontwikkeling van hardware om toepassing eenvoudiger te maken. Wetenschappelijk onderzoek wordt voortgezet om de waarde van deze methoden bij diverse complexe patiënten groepen te bepalen en uit te breiden naar grotere patiënten populaties. Momenteel beraden wij ons in samenspraak met de industriële partners over de vervolgprojecten en met name of deze moeten plaatsvinden als ontwikkelingsonderzoek of als toegepast onderzoek met het oog op verdere applicaties.

is een aantrekkelijk principe dat wordt gebruikt voor analoog/digitaal conversie. Een belangrijk nadeel is dat SD-modulatie gebaseerd is op ‘overbemonstering’, waardoor de modulator op een zeer hoge snelheid werkt, hetgeen veel gedissipeerd vermogen kost en hoge eisen stelt aan de circuits. Dit project richt zich op onderzoek naar mogelijkheden om de interne snelheid van SD-modulatoren te reduceren, met zoveel mogelijk behoud van hun aantrekkelijke eigenschappen. resultaat na 5 jaar Er is een inzichtelijke

theorie ontwikkeld waarmee het gedrag van asynchrone en synchrone SDmodulatoren wordt beschreven op basis van limit cycles. Deze theorie is toegepast om de modulatoren op een lagere limit cycle frequentie te laten werken, waardoor de benodigde snelheid en de vermogensdissipatie sterk worden gereduceerd. Door een aantal gerealiseerde IC’s is de toepasbaarheid van de ontwikkelde theorieën geïllustreerd. Met NXP is onder andere een programmeerbare SD-modulator gerealiseerd en op de ISSCC gepresenteerd, waarbij gebruik is gemaakt van de voornoemde theorie. Als spin off is een STW-project op het gebied van een limit-cycle gebaseerde radiofrequente vermogensversterker gestart. Verder wordt overwogen om een vervolgproject te definiëren waarin onder andere de optimale parametrisatie van SD-modulatoren zal worden bestudeerd.

gebruikers(s) RADI Medical Systems AB,

gebruikers(s) Philips Research,

Uppsala en Eindhoven / Occam International BV, Eindhoven

Eindhoven / Philips Consumer Electronics, Eindhoven

93


POLIS: A NOVEL POLARIZATION BASED INTEGRATION TECHNIQUE

ON-LINE DIAGNOSTIEK VAN ENERGIEKABELS

AIR FILMCOOLING THROUGH LASER DRILLED NOZZLES

ONTWIKKELING VAN IONSELECTIEVE THERMOREVERSIBLE POLYMEREN EN DE TOEPASSING VAN DEZE POLYMEREN IN COMBINATIE MET MEMBRAANSCHEIDINGSPROCESSEN

05465

05475

05478

05516

ABA

CCC

ABA

BCB

projectleider

Prof.dr.ir. E.F. Steennis 863,00 contracten Samenwerking onderzoek: Technische Universiteit Eindhoven; K E MA NV; Continuon Netbeheer; ENECO Energie Infra NV; Licentie: Technische Uni versiteit Eindhoven; KE MA; E N ECO Netbeheer; Continuon Netbeheer octrooien P CT.N L03/00 4 6 4 Werkwijze en systeem voor het overbrengen van een informatiesignaal inkomsten in k€ 826,63

projectleider

Dr.ir. H.C. de Lange totale 4 0 5 , 8 1 octrooien Expanded exit filmcooling holes

projectleider


toewijzing in k€

Prof.dr.ir. J.T.F. Keurentjes 597,33 contracten Bijdr.: Aquacare Europe BV; E FKA Additives; ETD&C; Gemeentewaterlei dingen; Kiwa NV; Geheimh.: Unilever R&D; Letter of intent: Dolphys Medical BV octrooien PCT.04/000807 High-molecular weight non-ionic surfactants comprising anionic terminal end groups; PCT.06/050012 Highmolecular weight ... nitrogen or phosphorus containing groups inkomsten in k€ 34,51

doelstelling Het ondergrondse net voor elektriciteitsdistributie in Nederland omvat kabels voor middenspanning en laagspanning met een totale lengte van 230.000 kilometer. Voor controle moet een kabel uit bedrijf worden genomen wat veel geld kost. Dit project is gericht op het ontwikkelen van een diagnose-systeem waarmee middenspanningskabels on-line kunnen worden onderzocht op zwakke plekken. Hiermee kan stroomuitval in een vroeg stadium worden voorkomen. In het project zal aandacht worden besteed aan het ontwikkelen van geschikte sensoren, signaalverwerking, signaalinterpretatie en tijdsynchronisatie.

doelstelling Voor het optimaal koelen van

doelstelling Om ongewenste neerslag

sneldraaiende turbinebladen wordt koude lucht door kleine gaatjes in het oppervlak gespoten waardoor een koude luchtlaag ontstaat die het oppervlak beschermt. Voor het maken van de grote aantallen gaatjes wordt gebruik gemaakt van laser-drilling. Nadeel is dat de vorm van de gaatjes bij sommige procescondities niet meer is gegarandeerd. In het project wordt experimenteel en numeriek onderzocht wanneer deze productie-onnauwkeurigheid een bedreiging vormt voor de koelprestatie.

(scale) van onder meer calcium- en bariumzouten te voorkomen wil men een thermisch regeneerbare ionenwisselaar ontwikkelen die selectief divalente kationen bindt. Hiervoor zijn drie hoofddoelstellingen geformuleerd: 1) Modificeren van polymeren die thermoreversibele micelvorming vertonen met zuurgroepen; 2) Bepalen van de karakteristieken van de gesynthetiseerde systemen; 3) Ontwikkelen van een (membraan)proces gebaseerd op de thermoreversibele binding van divalente kationen

projectleider

Dr. J.J.G.M. van der Tol 542,25 inkomsten in

totale toewijzing in k€ k€

22,69

doelstelling Doel van het project is de praktische toepasbaarheid van een nieuwe integratietechniek voor optische IC’s op basis van indiumfosfide, POLIS genaamd, te evalueren. Sommige optische componenten zoals golfgeleiders vereisen transparant materiaal, andere hebben juist absorptie van licht nodig, zoals detectoren. Omdat de InP-materiaaleigenschappen polarisatieafhankelijk zijn blijkt het mogelijk om op een substraat van InP een lagenpakket te ontwerpen dat de ene kan geleiden maar de andere absorbeert. Dit maakt het mogelijk zowel lasers en detectoren als golfgeleiders en schakelaars te integreren waarbij een polarisatieomzetter voor de gewenste polarisatie, absorberend of transparant, zorgt. resultaat na 5 jaar De resultaten van het

project tonen aan dat dit integratieprincipe werkt. De realisatie en karakterisatie van onafhankelijke componenten (golfgeleiders, polarisatie-omzetters en detectoren) op het POLIS-materiaal toonde aan dat de prestatie voor alle functies voldoende zijn (golfgeleiderdemping 2-6 dB/cm, polarisatie-omzetting> 80%, detectorresponsie 0.3 A/W). De volledige integratie is aangetoond door het combineren van deze drie componenten in een circuit. Ook daarbij is een goed resultaat verkregen: een responsie van 0.23 A/W, wat een interne kwantumefficiëntie van boven de 80% inhoudt. gebruiker(s) ThreeFive Photonics BV, Houten / Baas R&D BV / Ingenieursbureau Coenecoop, Waddinxveen / Lucent Technologies Nederland BV, Hilversum / Genexis BV, Eindhoven

resultaat na 5 jaar Het project is buiten-

gewoon succesvol gebleken. Een nieuwe methode voor pulsinjectie is ontwikkeld en gepatenteerd. Er is een systeem gebouwd waarmee met grote nauwkeurigheid middenspanningskabels on-line kunnen worden gediagnostiseerd. Naast de hardware is ook software ontwikkeld die essentieel is voor de praktische toepassing van het nieuwe systeem. KEMA gaat het diagnosesysteem op de markt brengen, gekoppeld aan nieuwe dienstverlening. Momenteel wordt in opdracht van KEMA een commerciële versie van het systeem ontwikkeld door Locamation en ICT. De eerste exemplaren zullen worden toegepast in de netwerken van de betrokken energiebedrijven. gebruiker(s) KEMA Nederland BV, Arnhem / KEMA, Arnhem / NUON, Duiven / ENECO Netbeheer, Utrecht


resultaat na 5 jaar Het effect van gestileer-

de productie-onnauwkeurigheden op de optredende stromingsvelden en de daaraan gekoppelde koelprestatie is in een aantal modelexperimenten in kaart gebracht. Opvallende conclusie is dat een juist-geplaatste onnauwkeurigheid de koelprestatie met meer dan 100% kan verbeteren. In het numerieke deel van het project is een programma ontwikkeld waarmee de lokale stromingsfenomenen die een cruciale rol spelen bij de koeling, zoals het loslaten van wervels) kunnen worden gesimuleerd. De software maakt gebruik van een lokaal verfijnd rekennet en tijdintegratie-techniek die Local Defect Correction (LDC) heet. De experimentele resultaten hebben tot een aantal gesprekken met gasturbine fabrikanten geleid, waarmee de mogelijkheden voor een vervolgproject worden onderzocht. gebruiker(s) NCLR BV, Enschede / Eldim BV, Lomm / V. Beta BV, Goor

resultaat na 5 jaar Er is gebruik gemaakt van op grote schaal verkrijgbare Pluronics (PEO-PPO-PEO triblok copolymeren). Middels relatief eenvoudige syntheses zijn de gewenste eindgroepen op het polymeer aangebracht. Met isothermal titration calorimetry (ITC) is de selectieve binding van meerwaardige kationen bepaald ten opzichte van natrium. De selectiviteit blijkt boven de kritische micelvormingstemperatuur zeer hoog te zijn en daaronder vindt geen binding van meerwaardige ionen plaats. Middels modelberekingen zijn de effecten van een aantal procesparameters bepaald. Ook is de werkbaarheid van een membraanproces aangetoond. Als vervolgonderzoek heeft samen met KIWA een studie plaatsgevonden naar de toepasbaarheid van deze technologie in de bereiding van drinkwater. gebruikers(s) Aquacare Europe BV, Den Bosch / ETD&C, Ede / Kiwa NV, Nieuwegein / Witteveen + Bos, Deventer

94

prof.dr.ir. Fred Steenis / Utilisatierapport STW 2007

Fred Steenis

Gemotiveerd op het emotionele af

Het netwerk van elektriciteitskabels in Nederland is op onderdelen honderd jaar oud. Geen wonder dat er in de verbindingen tussen kabels wel eens iets kapot gaat. Tijdig ingrijpen voorkomt grootschalige storingen. Prof.dr.ir. Fred Steennis, deeltijd hoogleraar aan de Capaciteitsgroep EVT van de TU Eindhoven en werkzaam bij KEMA, heeft in een STW-project aangetoond dat online diagnostiek van elektriciteitskabels mogelijk is. Dit heeft het grote voordeel dat een elektriciteitssysteem niet hoeft te worden uitgeschakeld om te beoordelen of én waar er verstoringen zijn. “In Nederland hebben we ongeveer 100.000 kilometer elektriciteitskabels onder de grond liggen”, vertelt Steennis.

Prof.dr.ir. Fred Steennis

“De spanning in zo’n kabel bedraagt 10.000 Volt. Sommige

project:

trajecten zijn inderdaad al bijna honderd jaar oud. De kabels

05475

krijgen ondergronds nogal wat te verduren, onder meer door verschuivingen van de aardlagen. De verbindingsstukken tussen de kabels, de moffen, komen hierdoor onder druk te staan. Ontstaat daar een lek en komt er water in de kabel, dan ontstaan er eerst vonkjes voordat een complete doorslag optreedt. Je hebt dus tijd om de moffen te repareren voordat je met een grote storing te maken krijgt. Een grote storing kan zelfs een explosie betekenen. Om een storing te kunnen repareren, moet je echter wel weten waar zij zich bevindt.”

95


Meten van een vonk

Het meten van de locatie van de vonk is

seren we de tijden aan beide kabeleinden. Wie binnen de

mogelijk omdat deze twee kanten op door de kabel van

onderzoeksgroep nu eigenlijk dit precies heeft bedacht, zou

meerdere km lang loopt. De straling van de vonk kan worden

ik achteraf niet eens precies kunnen zeggen. Je zit gezamen-

gemeten met een sensor. Off-line meten kan met één sensor

lijk te dubben, de een doet een suggestie, de ander doet een

aan een kabeleind, maar on-line lukt alleen met twee senso-

voorstel en opeens zit je op het spoor van deze tijdsynchro-

ren, aan beide kabeleinden één. Bij zo’n on-line meting

nisatie. Op zich is zo’n type tijdsynchronisatie niet nieuw,

moeten die beide sensoren en hun verwerkingsapparatuur

maar de kneep zit ’m vooral in de wijze waarop de tijdsyn-

in de tijd gesynchroniseerd worden. En dat moet erg nauw-

chronisatiepuls wordt geïnjecteerd in een kabel die op hoog-

keurig omdat de straling met nagenoeg de lichtsnelheid

spanning staat, namelijk zonder contact te maken met deze

vanaf het defect door de kabel naar de sensor vliegt. Het

hoogspanning. Dat proces van zoeken houdt ons enorm

verschil in aankomsttijd is terug te rekenen naar de plaats

bezig. Sommigen noemen mijn enthousiasme en betrokken-

van het vonkende defect. De plaatsbepaling lukt zelfs met

heid ‘emotioneel’. Daar ben ik trots op. Je zult je vak bedrij-

een nauwkeurigheid van circa 1 % van de kabellengte.

ven zonder die betrokkenheid. Ga dan wat anders doen.”

Patent

De oplossing klinkt heel simpel, maar Steennis en

Het in beeld brengen van de vonken is mogelijk door de

zijn onderzoeksgroep zijn de eerste in de wereld die het

signalen die de sensor afgeeft via internet, bij KEMA in

hebben bedacht en mogelijk gemaakt. Op de vinding rust

een computersysteem op te vangen. Van daaruit kunnen

inmiddels dan ook een patent, dat via STW is aangevraagd.

Steennis en zijn collega’s mooie plaatjes weergeven waarop

“Oorspronkelijk waren we bezig met oplossingen op basis

elk rood spikkeltje een vonk is. Zie je sommige staatjes, dan

van GPS of atoomklokken. Al wikkend en wegend kwamen

zou je als leek zo geloven dat het elektriciteitsnetwerk van

we tot de conclusie dat die oplossingsrichtingen wel erg

Nederland op exploderen staat. Juist vanwege de vroege

kostbaar zouden zijn of gewoon niet nauwkeurig genoeg.

signalering van wat er waar aan de hand is in het netwerk,

De oplossing is een puls die we aan één zijde van de kabel

is die zorg misplaatst.

injecteren en aan de andere zijde meten. We weten wat de looptijd van de puls door de kabel is en daarmee synchroni-

96



Het succes van de vinding hangt nu mede af van de wijze waarop Steennis de komende maanden respons vindt in de internationale wetenschappelijke wereld én in de wereld van netbeheerders. Zo sprak hij dit jaar op Jicable, een internationaal congres voor netbeheerders in Parijs, waar slechts een kwart van de inzendingen werkelijk ‘het podium haalt’. Onder meer op deze manier wil Steennis zijn vinding wereldkundig maken. Interpreteren

Nieuw onderzoek dient zich dan ook al aan,

zij het dat dit nog door netbeheerders wordt gefinancierd. Steennis: “Wij maken in feite een MRI-scan van een kabel terwijl hij nog leeft. Stel je voor dat je als hartchirurg een patiënt 24 uur per dag in een MRI-scan kunt bestuderen. Wat een schat aan gegevens verzamel je dan wel niet. Voor ons vervolgonderzoek hebben we twee promovendi aan het werk kunnen zetten om de gegevens, die wij in het nieuwe systeem verkrijgen, te leren interpreteren.” Weg met de navelstaarderij

Ten aanzien van het wetenschap-

pelijk klimaat aan technische universiteiten is Steennis aan de kritische kant. De eerste geldstroom kan wat hem betreft best wat ingekrompen worden ten gunste van de tweede en derde geldstroom. “Toen ik acht jaar geleden hoogleraar werd, vond ik dat binnen het wetenschappelijk klimaat de behoeften van de maatschappij en het bedrijfsleven soms lastig werd gevonden. Vrijheid, per definitie, in de keuze van het onderzoek was en is dan het motto. Maar als je het onderzoek meer laat leiden door wensen van buiten dan zul je zien dat je meer dan genoeg nieuws ontdekt. De spin off van dergelijk gericht onderzoek brengt ongetwijfeld een keur aan vindingen. Het voorkomt ook dat er alsmaar iets wordt uitgediept in de hobbysfeer waar uiteindelijk niemand op zit te wachten. Ik heb zeker vijanden gemaakt in de wetenschappelijke wereld met mijn standpunt. Instellingen zoals STW, waarin utilisatie van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek een belangrijke rol speelt, leggen nu juist wel het verband met de behoeften in de samenleving”, aldus Steennis, die met zijn online diagnostiek van elektriciteitskabels overduidelijk een probleem van maatschappelijk belang aanpakt.

97

98


ZEMIR: ZEOLITIC MICROREACTORS FOR CATALYST SCREENING AND KINETIC MEASUREMENTS

TOWARDS ULTRAFAST ALL-OPTICAL PACKET SWITCHED TELECOMMUNICATION NETWORKS

OLEFIN POLYMERISATION ON PLANAR CATALYSTS / UNDERSTANDING HOW CATALYSTS DETERMINE THE MORPHOLOGY OF NASCENT POLYMERS

COMPUTER-ALGEBRAIC METHODS FOR THE CONSTRUCTION OF DESIGNS OF EXPERIMENTS

05543

05579

05706

05786

BCC

ABA

BAA

BCB

projectleider

Prof.dr.ir. J.C. Schouten 524,90 contracten Bijdrage: Avantium Technologies BV octrooien NL.1022755 Werkwijze voor de synthese van zeoliet op een metaal oppervlak en inrichting voor de synthese van zeoliet op een metaaloppervlak; P CT.0 4/000129 Microreactor voor snel parallel testen van katalysatoren; P CT.2005 00026 0 Inlet section for micro-reactor inkomsten in k€ 23,60

projectleider

projectleider

wijzing in k€

Prof.dr. J.W. Niemantsverdriet 628,45 contracten Bijdrage: SABIC Europe BV inkomsten in k€ 27,23

projectleider



toewijzing in k€

doelstelling De fabricage en het bedrijven van de eerste microreactor op basis van zeoliet-katalysatoren, als een meetinstrument dat kan worden gebruikt in a) snel vergelijkend onderzoek van zeoliet-katalysatoren, en b) de bepaling van de intrinsieke kinetiek van de reacties met deze katalysatoren. De gecoate microreactor zal worden geïntegreerd met een micromenger en een microwarmtewisselaar. Ook zal een micro gas-bemonsteringsysteem worden ontworpen ten einde snelle katalysatortest-procedures te vereenvoudigen.

doelstelling Eerste doel van het project

doelstelling Doel van het onderzoek is de katalyse en katalysatoren van olefine polymerisatie te bestuderen op moleculair en supramoleculair niveau, met nadruk op de groei van de initiële polymeerketen. Gebruik zal worden gemaakt van een eerder ontwikkeld model uit een vorig STW-project (03553), waarbij de katalysator is aangebracht op een vlakke silica wafer dat het mogelijk maakt de reacties op de katalisator te bestuderen met een aantal geavanceerde oppervlakteanalyse methoden zoals AFM. Het belangrijkste doel is de relatie te beschrijven tussen de eigenschappen van de polymeermoleculen en de katalysereacties. Op deze wijze wordt zo ook meer inzicht verkregen in de polymeereigenschappen op macroniveau.

doelstelling Ontwikkelen van methoden

Dr. H.J.S. Dorren totale toe3 1 2 , 0 5 inkomsten in k€

145,36

is het verkrijgen van inzicht in de werking van telecommunicatie knooppunten die volledig optisch geschakeld worden en in de werking van de bouwstenen ervan in het bijzonder. Tweede doel is inzicht te verkrijgen in het optische schakelen bij ultrahoge snelheden. Met name optische flip-flop geheugens en optische schakelaars die van de non-lineariteiten in III-V halfgeleiders bij hoge snelheid gebruik maken worden onderzocht. resultaat na 5 jaar Het project heeft

resultaat na 5 jaar Een high-throughput

microreactor (HTMR) is ontwikkeld voor het screenen van katalytische lagen voor reactortoepassingen. Het concept is toegepast in het screenen van zeoliet-lagen in de ammoxidatiereactie van etheen naar acetonitril. Een algemene methode is ontwikkeld voor de in-situ kristallisatie van zeolietkristallen op een metallisch substraat. De toepassing van zeolietlagen in de HTMR vereist een opschaling van de hydrothermale syntheseprocedure om een groot aantal identieke zeolietlagen te verkrijgen. De opschaalprocedure is toegepast voor de in-situ synthese van ZSM-5 lagen op een set van 72 substraten met dimensies van 40 x 9.8 x 0.1 mm3. De activiteit en selectiviteit zijn bepaald van verschillende series Co-ZSM-5 en CoBEA lagen in etheenammoxidatie. De geoptimaliseerde zeolietlagen hebben een hogere reactiesnelheid in vergelijking tot Co-ZSM-5 katalysatorkorrels. gebruiker(s) Shell Global Solutions,

Amsterdam / Avantium Technologies BV, Amsterdam / Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem

bijgedragen aan een recente veldtest op160 Gb/sec all-optica packet switching waarbij gebruik gemaakt werd van een optische flip-flop dat in samenwerking met het Britse telecombedrijf CIP-integration was gerealiseerd.

resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke gebruiker(s) Alcatel-Lucent, Hilversum /

Philips Research, Eindhoven / Siemens Nederland NV, Den Haag

doelen zijn bereikt. Met behulp van de ‘flat model’ katalyse is veel inzicht verkregen in de polymerisatiereacties en groei van de polymeerketens. Nieuwe karakteriseringstechnieken zoals AFM, DSC en ATR-FTIR zijn daarbij gebruikt. Vanwege het fundamentele karakter van de studie is er geen direct gebruik te verwachten. Wel heeft het project voor de industriën vertegenwoordigd in de gebruikerscommissie inzicht gegeven in voor hen relevantoe polymerisatieprocessen. gebruiker(s) DSM Research, Geleen / DSM Research BV, Geleen / SABIC EuroPetrochemicals BV, Geleen

Prof.dr. A.M. Cohen 170,51

totale

om proefopzetten te genereren. Dat zijn schema's met rijen en kolommen. Elke rij correspondeert met een proefproduct of experiment. Elke kolom bevat de instellingen van een instelbare factor waarvan we de werking op eigenschappen van het product willen nagaan. Elk product moet worden gemaakt en de eigenschappen moeten worden opgemeten. Het is de kunst om met zo min mogelijk proefproducten zo veel mogelijk over een groot aantal factoren te weten te komen. resultaat na 5 jaar De ontwikkelde

methodieken worden bij TNO veelvuldig gebruikt om op maat gesneden proefopzetten voor klanten te genereren. Hierbij wordt gebruik gemaakt van parallelle computers, omdat de ontwikkelde algoritmen zeer rekenintensief zijn. Op wetenschappelijk gebied wordt het onderzoek voortgezet door dr. E.D. Schoen, gastprofessor aan de Universiteit Antwerpen en statistisch consultant bij TNO. Promotieproject high throughput experiments, Faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen, Universiteit Antwerpen. gebruiker(s) DSM/DFS, Delft / TNO Industrie en Techniek, Delft / SKF Engineering & Research Centre BV, Nieuwegein / Flextronics International Europe BV, Venray / CQM BV, Eindhoven

99


05216

05460

AAA

AB C

projectleider

Prof.dr. J.G. de Vries 455,61

totale

projectleider

Dr. K. Poelstra totale toewij581,62 contracten Bijdrage: AM Pharma BV; Letter of intent: Rijksuniversiteit Groningen; BiOrion Technologies BV inkomsten in k€ 24,57

toewijzing in k€

zing in k€

doelstelling Doel is het koppelen van homogene katalysatoren via specifieke liganden aan het actieve centrum van enzymen, en deze artificiële enzymen te gebruiken voor het uitvoeren van enantioselectieve reacties, zoals hydrogeneringen, hydroformyleringen en epoxidatie reacties. De verwachting is dat de enatioselectiviteit van de reacties tot een zeer hoog niveau (>95%) kan worden gebracht door een juiste keuze van het betrokken enzym. Random mutagenese zal worden gebruikt om een groot aantal eiwitten te genereren.

doelstelling Stellaatcellen in de lever

resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke

doelen van het project zijn bereikt. Er zijn een aantal combinaties gemaakt van enzymen met homogene katalysatoren zoals papaïne en penicilline acylase met een rhodium katalysator, en flavoproteïnen zoals vanillyl alcohol dehydrogenase. Deze combinaties leverden niet de verwachte product selectiviteit of enatioselectiviteit op. De utilisatiedoelen zijn daarmee niet bereikt. De gebruikers bij het project verwachten wel dat de gevolgde aanpak op termijn zal leiden tot toepasbare (bio)katalysatoren. gebruiker(s) Unilever R & D, Vlaardingen /

DSM Research BV, Geleen / DSM Food Specialties, Delft

worden bij leverfibrose en -cirrhose geactiveerd om extracellulair (collageen) eiwitten te produceren waardoor de leverfunctie wordt afgebroken. In een eerder STW-project zijn gepatenteerde drug carriers ontwikkeld die specifiek gericht zijn naar stellaatcellen. Doel van het onderzoek is om deze drug carriers te gebruiken voor het transport van anti-fibrotische geneesmiddelen naar stellaatcellen en de effectiviteit van deze drug carrier/geneesmiddel conjugaten vast te stellen in vitro, en in vivo zowel in een rattemodel van leverfibrose als in humaan leverweefsel. resultaat na 5 jaar Het project heeft de

doelen bereikt. Een aantal geneesmiddelen met verschillende werkingsmechanismen zijn in combinatie met de carriers getest. Alhoewel actief in vitro zijn de resultaten in vivo met de drugcarrier combinaties niet altijd succesvol. Een aantal lijkt echter veelbelovend. De carriers zijn ook met succes toegepast in de diagnostiek in de gammacamera en MRI. Het patent op de carriers (uit project 03072) is inmiddels toegekend in de USA. De registratie in Europa loopt nog. De starter BiOrion Technologies BV richt zich op de commercialisering van de drug targeting constructen naar fibrose processen en heeft een exclusieve optie op het patent. Daarvoor ontving het een First Stage Grant van BioPartner. gebruiker(s) Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / TNO Kwaliteit van Leven, Leiden / BioNomics BV, Houten / AM Pharma BV, Bunnik / KREATECH Biotechnology, Amsterdam / PS Research BV, Hoofddorp / BiOrion Technologies BV, Groningen

/ universiteit leiden

/ rijksuniversiteit groningen

UTILIZATION OF NOVEL RECEPTOR RECOGNIZING PEPTIDES FOR THE CELL-SPECIFIC DELIVERY OF ANTI-FIBROTIC AND ANTI-INFLAMMATORY DRUGS

L

G

ARTIFICIAL COFACTORS. A MARRIAGE OF HOMO GENEOUS CATALYSIS WITH ENZYMOLOGY

100


05073

05678

B BA

CBB

projectleider

projectleider



Prof.dr. J.W.M. Frenken 573,48 contracten Bijdrage: Shell International Oil Products BV; Synetix inkomsten in k€ 54,48

doelstelling Doel is om een industrieel toepasbare methode te ontwikkelen om parallelle synthese van organische verbindingen in de vloeistoffase te combineren met een eenvoudige scheidingsmethode op basis van waterstofbruggen. Subdoelen waren de ontwikkeling van: 1) een harsgebonden affiniteitslabel op basis van waterstofbruggen; 2) een homocomplementair affiniteitslabel, dat gekoppeld kan worden aan een diversiteit van substraatmoleculen, en dat compatibel is met een breed scala aan organisch-chemische reacties; 3) een nieuw hetero-dimeer affiniteitslabel dat voor hetzelfde doel kan worden gebruikt. resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke

doelen zijn grotendeels bereikt. Er is een harsgebonden affiniteitslabel beschikbaar. Er is nu ook een homocomplementair affiniteitslabel gemaakt en is aangetaand dat dat het bruikbaar is voor een aantal reactietypen, maar tevens is gebleken dat het nog niet breed (genoeg) toepasbaar is. De nieuwe dimeer affiniteitslabel is niet even robuust als het homo-dimere systeem en daarmee nog niet voor toepassing geschikt. gebruiker(s) Shell Global Solutions,

Amsterdam / Shell International Oil Products BV, Amsterdam / Synetix, Cleveland

k€

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber 323,27 inkomsten in

28,84

/ radboud universiteit nijmegen

MODEL-BASED RÖNTGEN STEREOPHOTOGRAM METRIC ANALYSIS OF ORTHOPAEDIC IMPLANTS

N

DEVELOPMENT OF SCANNING PROBE MICROSCOPY FOR IN-SITU STUDIES OF METAL AND METAL OXIDE BASED MODEL CATALYSTS

GRAPHICAL MODELS FOR DATA MINING

05321 BBB projectleider wijzing in k€

Dr. T.M. Heskes 235,07

totale toe-

doelstelling Een RSA methode ontwikke-

doelstelling Het inzetten van grafische

len waarmee bot-prothese fixatie bestudeerd kan worden voor standaardprothesen zonder dat daar dure markers in het fabricageproces voor nodig zijn. Het resultaat kan zijn dat minder herstel operaties vanwege ondeugdelijke prothesen en fixatie nodig zijn.

modellen om praktische data mining oplossingen te ontwikkelen. Hoewel het berekenen van kansen en het leren van parameters in grafische modellen op papier begrepen is, vragen praktische toepassingen om benaderingen van de standaard algoritmen. Data mining is het proces waarbij verborgen structuur wordt achterhaald uit, op het eerste gezicht, ongestructureerde gegevens. Technieken uit de ‘machine learning’ helpen bij het ontdekken van deze verborgen patronen.

resultaat na 5 jaar Aan het eind van het

project kan geconcludeerd worden dat alle doelen uit de aanvraag gehaald zijn. Er is een bruikbaar gebleken softwarepakket. Bovendien zal via het bedrijf Medis Specials de utilisatie en exploitatie van het pakket vorm gegeven worden. Er is (een groeiende) vraag naar dit type software. Om daarop snel te kunnen reageren is Medis Specials in het leven geroepen en heeft de eerste release plaats gevonden. Er zijn daartoe door Medis Specials overeenkomsten opgesteld. De beveiliging van de 3D prothese modellen is geregeld via transfer agreements en een licentie file gekoppeld aan het mac adres van de computer van de gebruiker. Bij de klinische evaluatie van het pakket speelt het bedrijf Bio-Imaging een rol, dat daarvoor afspraken heeft gemaakt met Medis Specials. gebruiker(s) Academisch Ziekenhuis

Maastricht / TNO Industrie en Techniek, Apeldoorn / Medis medical imaging systems bv, Leiden / Katholieke Universiteit Leuven, Heverlee / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Sint Maartenskliniek, Nijmegen / Smith & Nephew BV, Hoofddorp / Biomet Nederland BV, Dordrecht / Westeinde Ziekenhuis Den Haag / Stryker Howmedica BV, Waardenburg / Bio-Imaging Technologies BV, Leiden

resultaat na 5 jaar Er is een techniek ont-

wikkeld om patronen te vinden in het clickgedrag van gebruikers. CGEY heeft dezelfde techniek opgepikt voor het vinden van clusters in zogenaamde diagnose-behandel combinaties. BayesBuilder is verder verbeterd en uitgebreid. BayesBuilder is voor academische toepassingen vrij te downloaden. BayesBuilder is door SMART Research in diverse projecten ingezet, onder andere voor Shell. De spin off company Promedas zet BayesBuilder in voor het ontwikkelen van medische expertsystemen. Vervolgprojecten: STW-project Bayesian Brain-Computer Interfacing (betrokken bedrijven: Medtronics, BerkelBike, ANT, Brainquiry); STW-project: HearClip (betrokken bedrijven: GN ReSound, Varibel, Philips, Cochlear); VICI-project: Tom Heskes: kunstmatige intelligentie gebaseerd op kansrekening Promedas (spin off die grafische modellen inzet om medische expertsystemen te ontwikkelen). gebruikers(s) Brandmarc BV, Leusden /

TNO Informatie- en Communicatitechnologie, Groningen / Cap Gemini Ernst & Young, Utrecht

101


REVERSIBLE IMMOBILIZATION IN SOLUTION PHASE COMBINATORIAL CHEMISTRY: A NOVEL NON-COVALENT LINKING CONCEPT USING MULTIPLE HYDROGEN BONDS

05378

05393

05626

ABA

B CA

AAA

projectleider

Prof.dr. L.M.C. Buydens 171,51 contracten Bijdrage: Unilever R & D; Philips Centre for Manufacturing Technology NV; Organon; Océ-Technologies BV inkomsten in k€ 9,60

projectleider


le toewijzing in k€

doelstelling Het doel van het project is de data-analyse van DOSY NMR zodanig te verbeteren dat DOSY in de industriële praktijk een grotere rol kan spelen. Er is 1) een inventarisatie gemaakt van beschikbare methodes. 2) de optimale methode geselecteerd. 3) via een plot van de covariantie van de residuen een aantal experimentele onvolkomenheden aangewezen die de kwaliteit van de data kunnen verminderen, 4) de robuustheid van MCR-NLR onderzocht, en 5) met een industriële applicatie is het geschreven softwarepakket geïllustreerd. DOSY NMR is in een veel breder gebied toepasbaar geworden, betere technieken zijn ontwikkeld en methodevalidatie is mogelijk gemaakt.

doelstelling Het doel was om een nieuwe,

niet-covalente industrieel toepasbare methode te ontwikkelen om parallelle synthese van organische verbindingen in de vloeistoffase te combineren met een eenvoudige scheidingsmethode op basis van waterstofbruggen. Dit doel was onderverdeeld in: 1) Ontwikkeling van een harsgebonden affiniteitslabel op basis van waterstofbruggen; 2) Ontwikkeling van een homocomplementair affiniteitslabel, dat gekoppeld kan worden aan een grote diversiteit aan substraatmoleculen, en dat compatibel is met een breed scala aan organisch chemische reacties; 3) Ontwikkeling van een nieuw heterodimeer affiniteitslabel dat voor hetzelfde doel kan worden gebruikt.

resultaat na 5 jaar De doelen zijn

resultaat na 5 jaar 1) Dit doel is bereikt.

gehaald: de voor de gebruikers relevante problemen zijn onderzocht, in kaart gebracht en de meest veelbelovende zijn uitgebreid en toegespitst op de DOSY situatie. Dit is geïmplementeerd in MULVADO, een softwarepakket voor Matlab, downloadable vanaf www.cac.science.ru.nl. Lid van de gebruikerscommissie Bruker inventariseert of een versie in hun eigen software zal worden opgenomen.

2) Een proof-of-principle is aangetoond voor een aantal reactietypen, maar gebleken is dat dit nog niet breed toepasbaar is. 3) Een nieuw dimeer affiniteitslabel is ontwikkeld, maar dat is nog niet even robuust gebleken als het eerder ontwikkelde homo-dimere system en dus nog niet voor toepassing geschikt. Doelen op lange termijn: 1) Het is de bedoeling om de nieuwe affiniteitslabels verder te ontwikkelen en de mogelijkheid van bredere toepassingen aan te tonen. 2) Tijdens het project is aangetoond, dat dit concept tevens kan worden toegepast voor het recyclen van katalysatoren, hetgeen de scope van de toepassingen nadrukkelijk zou vergroten, waardoor het onderwerp ook breder op industriële steun zou kunnen rekenen. 3) Het opzetten van een vervolgproject.

projectleider

Prof.dr. J.A. Jansen 332,18

totale

toewijzing in k€

doelstelling Doel is een tissue engineered percutaan construct te onderzoeken en evalueren. resultaat na 5 jaar De doelen van het

project zijn niet gehaald. Er is niet aangetoond dat een percutane katheter uitgerust met een tissue engineered contruct de klinische performance van de katheter bevorderd. Het is nog niet mogelijk ectopische botvorming te realiseren in omvangrijkere stukken dragermateriaal. Ook het aanbrengen van microstucturen op het implantaat leidt niet tot een beter klinisch resultaat. Gebruiker Bekaert-Timeda besloot halverwege het project het percutane implantaat niet verder te ontwikkelen. Recentelijk is er contact gelegd met Danfoss (Denemarken). Zij willen een nieuw patent indienen, deels gebaseerd op het eerdere patent op het percutane implantaat dat aan Bekaert is overgedragen. gebruiker(s) Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk / Universitair Medisch Centrum Utrecht / Progentix BV, Bilthoven / Humeca BV, Enschede / EMCM, Nijmegen / DSM Research BV, Geleen / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht

gebruiker(s) Bruker Spectrospin NV, Wormer / Unilever R & D, Vlaardingen / DSM Research BV, Geleen / Philips Centre for Manufacturing Technology, Eindhoven / NV Organon, Oss / Océ-Technologies BV, Venlo / Akzo Nobel, Oss

Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes 28,79 inkomsten

totain k€

34,03

gebruikers(s) NV Organon, Oss

/ erasmus universiteit rotterdam

EVALUATION OF DOSY DATA BY ADVANCED CHEMOMETRIC METHODS

R

A ‘TISSUE ENGINEERING’ STRATEGY TO IMPROVE THE CLINICAL PERFORMANCE OF PERCUTANEOUS IMPLANTS

102


DOPPLER IMAGING OF VIBRATION SYSTEM FOR DETECTION OF MUSCULOSKELETAL DISORDERS

IMPROVING ENDOSCOPIC DETECTION OF LUNG CANCER USING AUTO FLUORESCENCE SPECTROSCOPY ANALYSED BY A NEURAL NETWORK

THE HUNT FOR THE VULNERABLE ATHEROSCLEROTIC PLAQUE AN INTRAVASCULAR ULTRASOUND BASED QUEST

DEVELOPMENT OF A BIOPHYSICAL MODEL TO NON- INVASIVELY MEASURE URETHRAL RESISTANCE BY PERINEAL NOISE RECORDING

05289

05316

05442

05640

ABA

AC B

CCB

ABA

projectleider

projectleider

projectleider

Prof.dr.ir. C.J. Snijders 623,58 octrooien PCT.04/007576 Method and apparatus for the assessment of biomech anical properties using ultrasound

Dr.ir. H.J.C.M. Sterenborg 581,20 contracten Geheimhouding: Karl Storz; Licentie: Erasmus Medisch Centrum Rotterdam; Luminostix BV i.o. octrooien PCT.04/ 000 657 Method and apparatus for backscatter absorption spectroscopy inkomsten in k€ 12,34

Prof.dr.ir. A.F.W. van der 835,20 contracten Licentie en samenwerking onderz.: Erasmus M C Rotterdam; Volcano Therapeutics, Inc.; Jomed Inc.; Geheimh.: Jomed Inc.; Erasmus MC; Bracco Research S.A.; Optie: Erasmus MC; Boston Scientific Benelux BV octrooien PCT.NL02/00572 Inrichting en werkwijze voor het genereren... ; PCT.05/008796 Intravascular ultrasound... inkomsten in k€

projectleider

doelstelling 1) Biomechanisch modelleren van trillende sacro-iliacale gewrichten, tussen heupbeen en dijbeen, in het bekken. 2) Ontwerpen van een goedkope methode en het bouwen van een apparaat om willekeurige gewrichten in vibratie te brengen en het verloop van de trillingen te meten. Er dient proof of principle te zijn. 3) Enraf Nonius en/of Pie ontwikkelen een commercieel product.

doelstelling Een groot deel van de long-

267,30

doelstelling In het project wordt een

kankergevallen wordt gediagnosticeerd via een endoscopische procedure: met behulp van een kijkinstrument wordt tot diep in de longen gekeken en wordt gezocht naar visuele afwijkingen. Probleem daarbij is dat met name de vroege afwijkingen moeilijk te herkennen zijn. Nieuwe typen endoscopen zijn veel beter in staat deze vroege afwijkingen zichtbaar te maken(betere sensitiviteit), echter dit gaat met een enorme verslechtering van de trefzekerheid (specificiteit) gepaard. Doel van het project was om een additionele meetmethode te ontwikkelen waarmee de trefzekerheid van de diagnose wordt verbeterd.

doelstelling Methodologiën te ontwikke-

meetmethode ontwikkeld om op een eenvoudige, niet-invasieve manier de graad van urethrale obstructie en de locatie ervan te bepalen. De voorgestelde meetmethode berust op het meten van het geruis veroorzaakt door de urinestroom in de plasbuis. Uit vooronderzoek is gebleken dat dit geluid extern kan worden gemeten en dat de intensiteit ervan correleert met de urinestroom.


resultaat na 5 jaar Het project heeft geleid

tot een fundamenteel begrip over trillingen in het bekken en de rol daarin van het gewricht tussen het uiteinde van de wervelkolom (heiligbeen) en het bekken (Sl-gewricht). Aangetoond werd dat bepaalde trillingspatronen typisch zijn voor de dynamiek van het bekken, maar ook dat deze patronen in vivo moeilijk waarneembaar zijn vanwege de demping door organen en weefsels rond het bekken. Evenwel, de rol van het kraakbeen en de pezen in het SI-gewicht worden nu beter begrepen. Onverwacht was de waarneming dat de bovenste pezen van het SI-gewricht, die zo belangrijk zijn voor de stabiliteit, de dynamische eigenschappen niet beïnvloeden. Het onderzoek leverde ook een nieuw meetsysteem op, dat een eerste aanzet kan zijn van het beoogde low budget apparaat om het bekken te bemeten. Er werden diverse mailings georganiseerd aan fabrikanten van fysiotherapeutische apparatuur. Een fabrikant bezocht de gebruikerscommissie. Het leverde geen permanente contacten op. gebruiker(s) Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam / Enraf-Nonius BV, Rotterdam / Uniphy Gymna International, Bilzen / Pie Medical Equipment BV, Maastricht


resultaat na 5 jaar Binnen het project is

een nieuwe meetmethode ontwikkeld, genaamd Differentiele Padlengte Spectroscopie of kortweg DPS. Deze techniek is getest op een 100-tal patiënten. In deze groep patiënten bleek het mogelijk de trefzekerheid van de diagnose met tenminste een factor 2 te verhogen. Naast een aantal publicaties is ook een octrooi aangevraagd op te nieuwe meettechniek. gebruiker(s) Karl Storz, Tuttlingen /

Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen / NKI-AVL, Amsterdam

Steen


len om vulnerabele atherosclerotische plaques op te sporen (plaques die bestaan uit een vetbolletje met een dun bindweefselvliesje er overheen). Als het vliesje scheurt kunnen ze acute hart- en herseninfarcts veroorzaken. Hieraan sterven in Nederland ieder jaar ongeveer 24000 mensen. resultaat na 5 jaar Het blijkt dat de vetbol-

letjes met een dun vliesje een erg hoge vervorming geven. Twee patent families zijn verkocht aan Volcano, een bedrijf in intravasculaire diagnostische technieken. De technologie wordt gebruikt in klinische trials waarin de werking van nieuwe medicijnen om plaques te stabiliseren getest wordt. Cardialysis in Rotterdam en Cardiovascular Research Foundation in New York coördineren deze trials voor Glaxo Smith Kline en Abbott. Voor dit doel is de techniek geïmplementeerd in 40 centra over de hele wereld. Net als tumoren wordt atherosclerose gevoed door kleine vaatjes. Binnen het project is een methode ontwikkeld die deze kleine vaatjes waarschijnlijk goed zou kunnen meten. Deze methode is verre van klaar. Een vervolgproject om dit uit te ontwikkelen staat in de steigers. Hiervoor is overeenkomst met Bristol Myers Squibb Imaging die contrast middelen ter beschikking stellen en er zijn vergevorderde onderhandelingen gaande met een bedrijf in intravasculaire diagnostische en therapeutische devices. Zij zouden ook de patenten overnemen. gebruikers(s) Erasmus Medisch Centrum

Rotterdam / Leids Universitair Medisch Centrum / Universitair Medisch Centrum Utrecht / TNO Industrie en Techniek, Delft / Oldelft Ultrasound BV, Delft / Bracco Research S.A., Geneve / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Pie Medical

Prof.dr.ir. R. van Mastrigt 483,02 contracten Geheimhouding: Biomedic Nederland BV; Toshiba Medical Systems Europe B V octrooien E e n m e t h o d e o m u i t perineale geluidsmeting tijdens het plassen de urethrale weerst and bij mannen te schatten totale toewijzing in k€

resultaat na 5 jaar Het project is nog niet

afgesloten. De niet-invasieve condoommethode ontwikkeld in het vorige project (03663) is inmiddels gevalideerd door een klinische studie gefinancierd door de Nierstichting. De tweede methode die waarbij het geluid dat de urinestroom produceert wordt gemeten is nu in ontwikkeling. Een bruikbaar model van de urethra is daarvoor ontwikkeld. De mogelijkheid voor octrooiering van deze patiëntvriendelijke methode wordt nu onderzocht in samenwerking met de gebruikers bij het project. gebruikers(s) Andromeda Medizinische Systeme GmbH, Taufkirchen-Potzham / Diagnostic Ultrasound Europe bv, IJsselstein / Erasmus Medisch Centrum Rotterdam, / PelviTec BV, Delft / Academisch Ziekenhuis Maastricht / Urotex Medical BV, Rhenen / Scuron, Rotterdam

103



A HIGH CAPACITY, LOW VOLUME SCANNING PROBE ARRAY MEMORY FOR APPLICATION IN EMBEDDED SYSTEMS

DEVELOPMENT OF A DESIGN FRAMEWORK FOR HETEROGENEOUS REAL TIME EMBEDDED SYSTEMS

NANOSCALE WEARRESISTANT CERAMIC MATERIALS WITH LOW FRICTION

05178

05224

05287

BAA

B BA

B BA

projectleider

projectleider

wijzing in k€

Dr.ir. L. Abelmann totale toe957,61 octrooien PCT.04/ 000902 Werkwijze voor het vervaardigen van een nanostruct uur; Scanning force microscopy (SFM) applications inkomsten in k€ 57,40

toewijzing in k€

doelstelling Het ontwikkelen van een nieuw type geheugen Micro Scanning Probe Memory (USAPM). De data snelheid van het geheugen wordt voor een groot deel bepaald door het micromechanische regelsysteem. Het onderzoek zal daarom daar voornamelijk op gericht zijn. De grote capaciteit van de USAPM geeft mogelijkheden voor bestaande toepassingen zoals mobiele telefoons en labtops. Daarnaast kunnen vele nieuwe toepassingen op het gebied van embedded systemen worden ontwikkeld.

Dr.ir. J.F. Broenink totale 283,34 inkomsten in k€

204,00

gebruiker(s) Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV, Enschede / C2V, Enschede / Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij Duurstede / RHK Technology, Troy / RHK Technology, Langen / NanoWorld Services GmbH, Erlangen / Philips Applied Technologies, Eindhoven

Prof.dr. G.J. Vancso totale 876 , 3 9 c o n t r a c t e n Bijdrage: Philips Applied Technologies Van Doorne’s Transmissie BV European Office of Aerospace R&D inkomsten in k€ 100,68 toewijzing in k€

doelstelling Het ontwerpen van een soft-

doelstelling Het doel van dit project is het

waregereedschap en bijbehorende inter-communicatie softwarebibliotheek, voor het ontwikkelen van betrouwbare software voor heterogene, real-time regelsystemen in een korte doorlooptijd en voor een fractie van hedendaagse ontwikkelkosten. De nadruk hierbij ligt op de transformatie van een hoog niveau beschrijving naar computercode voor de embedded control-computer. Verfijningen, zoals controles ten behoeve van de veiligheid, worden gradueel toegevoegd gedurende het ontwikkelproces.

verlagen van de wrijvingscoëfficiënt van keramische materialen. Uit onderzoek blijkt dat de slijtage van composieten sterk afhankelijk is van de homogeniteit van de microstructuur (fase verdeling, korrelgrootte en verdeling). Het onderzoek zal zich richten om deze homogeniteit te verbeteren. Er zal een model ontwikkeld worden om beter inzicht te krijgen in de relatie tussen microstructuur en tribologische eigenschappen en voorspellingen hierover te kunnen doen. Er wordt getracht een model op te zetten om het wrijvingsgedrag op macroscopische schaal te beschrijven op basis van het nanoschaal (korrel) gedrag.

resultaat na 5 jaar Tijdens dit project was

met succes een elektrostatische lineaire micromotor ontwikkeld en geproduceerd. Deze micromotor is in staat om snel en nauwkeurig de positie van het geheugen te bepalen. Deze micromotor is verder gekarakteriseerd en simulaties zijn uitgevoerd om de motor geschikt te maken voor productie. In een ander gedeelte van het onderzoek wordt geprobeerd om met atomaire microscopen de data van het geheugen te lezen. Tijdens deze studie is met succes de opstelling gemaakt en zijn de eerste ‘dots’ in het geheugen beschreven en gelezen.

projectleider

resultaat na 5 jaar Een proces-georiën-

teerde methode voor specificeren en implementeren van complexe embedded regelsoftware is ontworpen. Tevens is een prototype van het softwaregereedschap gCSP met bijbehorende grafische taal ontwikkeld, inclusief de interproces-communicatiesoftware. Daarnaast zijn exception afhandelingsmechanismen en dependability design patterns uitgewerkt in de genoemde proces- georiënteerde methode, om zo de kwaliteit van resulterende embedded code te verbeteren. Vervolgprojecten: 07020, ViewCorrect en 07757, P-CSP. Middels deze laatste wordt een postacademische cursus gerealiseerd. gebruiker(s) NXP Semiconductors, Eindhoven / Océ-Nederland BV, Venlo / TNO Industrie en Techniek, Delft / Logica CMG, Nieuwegein / Route 67, Waalre / Chess, Haarlem / Ordina Technical Automation BV, Eindhoven / Philips TASS BV, Eindhoven / Controllab Products BV, Enschede / Philips Medical Systems Nederland BV, Best / LogicaCMG, Rotterdam / Inspiro, Arnhem

resultaat na 5 jaar Tijdens dit project is

een keramisch materiaal met CuO geproduceerd wat een lage wrijvingscoëffiënt had. Dit materiaal is verder getest bij een van de gebruikers. De conclusie was dit materiaal inderdaad een lage wrijvingscoëfficiënt heeft maar dat het materiaal te bros (breukbaar) was voor de beoogde toepassing. Ook is tijdens dit project een methode ontwikkeld waarbij keramische materialen kunnen worden samengevoegd onder milde omstandigheden. Voor deze ontdekking loopt op dit moment een ‘patent-search’. gebruiker(s) Philips Applied Technologies, Eindhoven / Formatec Technical Ceramics BV, Goirle / Van Doorne’s Transmissie BV, Tilburg / European Office of Aerospace R&D, London / Herikon Technische Kunststoffen BV, Almelo / Gimex Technische Keramiek BV, Geldermalsen

104

prof.dr.ir. Ton van der Steen / Utilisatierapport STW 2007

Ton van der Steen

“Alle schakels moeten functioneren om succesvol te opereren”

Het Pionier onderzoek van prof.dr.ir. Ton van der Steen, hoofd biomedische technologie van het Thoraxcentrum van het Erasmus MC Rotterdam, naar atherosclerotische plaque (afzetting) in bloedvaten heeft belangrijke wetenschappelijke resultaten opgeleverd. Ook in de toepassingssfeer heeft zijn vakgroep opnieuw wenkende perspectieven. De vakgroep van Van der Steen heeft de afgelopen jaren veelvuldig van zich doen spreken. Dat is in de wetenschappelijke wereld noch in het bedrijfsleven onopgemerkt gebleven. Mede daarom kreeg Van der Steen in 2007 de eretitel Simon Stevin Meester van STW toegekend. Hierover in het komende jaarverslag meer. In dit utilisatie-

Prof.dr.ir. Ton van der Steen

rapport vertelt Van der Steen over een van de onderzoeks-

project:

lijnen die tot deze erkenning hebben geleid.

05442

“Ieder jaar overlijden circa 22.000 mensen in Nederland aan het scheuren van een vulnerabele plaque. Dit is een plaque bestaande uit een vetbolletje met een dun vliesje er overheen. Als dit vliesje scheurt komt het vet in het bloed. Dit kan een stolling veroorzaken die een acuut hartinfarct of herseninfarct kan veroorzaken. Het voorkomen van de hieruit voortkomende sterfgevallen begint bij het signaleren van wat er aan de hand is. Vervolgens moeten cardiologen aan de slag om een remedie te verzinnen”, zegt de ingenieur

105


die zich in medisch gezelschap helemaal op zijn gemak

groot onderzoeksprogramma opgezet. Grofweg zijn er

voelt, mede dankzij de vele successen die hij de afgelopen

twee methoden onderzocht. De ene is thermografie.

jaren met zijn onderzoeksgroep heeft geboekt. “De samen-

Daarin kijk je naar mogelijke temperatuurverhoging omdat

werking tussen cardiologen en een ingenieur als ik, is

je er van uit gaat dat het vlies van de vetbol is gescheurd

vruchtbaar. Door met ultrageluid en andere technieken

omdat een ontsteking, welke gepaard gaat met een hogere

metingen in het bloed mogelijk te maken, helpen wij de

temperatuur de verweking en uiteindelijk de scheur in het

medici bij het vinden van behandelmogelijkheden. Zij

vlies heeft veroorzaakt. De moeilijkheid bij deze methode

kunnen dankzij onze meettechnieken eerder ingrijpen.

is het de interpretatie van de temperatuurmetingen. Wij

Op de lange termijn, als onze detectiemethoden gemeen-

denken dat deze techniek qua utilisatie nog heel veel onder-

goed worden, kunnen wij op die manier bijdragen aan de

zoek zal vragen, met name vanwege de complexiteit rond

preventie van een groot aantal sterfgevallen.”

het meten van de temperatuur.”

Gescheurde vetbol

Palpografie

Bij de acute stollingen gaat het om de

Bij de tweede methode, ultrageluid, voelt

specifieke atherosclerotische plaque. In de volksmond

Van der Steen zich veel meer thuis. “Hierin zijn we in het

wordt dit ook wel aderverkalking genoemd, maar Van der

Pionier onderzoek met twee richtingen aan de slag gegaan.

Steen vindt die term niet gepast. “Als atherosclerose lang

De eerste hebben we palpografie genoemd. Daarbij brengen

aanwezig is verkalkt het vanzelf. Kalk zelf is klinisch niet

we een katheter in het bloedvat in om met behulp van

zo interessant. Het zijn met name de zachte, relatief

ultrageluid de hardheid van een plaque te kunnen meten.

jonge plaques die stollingen veroorzaken. Door stolling

Wij vroegen ons af of het mogelijk is om de hardheid van

van het vet kan het bloed niet door de bloedbaan. Gebeurt

de plaque te kunnen voelen. Aan de binnenkant van de

dit in je been, dan is de schade te overzien. Maar in je

vaatwand en in de plaque treedt de vervorming op als

hals of rond het hart hebben we het al over een hersen- of

functie van de gedurende de hartslag variërende bloeddruk.

hartinfarct. Hierbij speelt kalk geen rol. Daarom spreek

Door meerdere geluidopnamen te maken, meet je met

ik liever niet over aderverkalking. Om meer inzicht te

ultrageluid vervormingen tussen 0,2 en 2 procent. Heb je

verkrijgen in de atherosclerotische plaque, hebben we een

een dergelijke plaque eenmaal gevonden, dan kun je er

106


een stent omheen plaatsen, waardoor het gevaar voor de effecten van scheuring is geweken. Dat is van belang omdat grote vervormingen het gevaarlijkst zijn. Op basis van dit onderzoek hebben we via STW twee patentaanvragen kunnen indienen. Daarnaast zijn we onderhandelingen aangegaan met het Amerikaanse bedrijf Volcano. Met deze onderneming hebben we, mede dankzij STW, goede afspraken kunnen maken over onderzoeksgelden en royalties.” Gebruikerskant

Aan de gebruikerskant lijkt palpografie een

bloeiende toekomst tegemoet te gaan. Glaxo Smith Kline heeft in twee onderzoeken, genaamd IBIS I en II, onderzoek gedaan naar de werking van bepaalde medicijnen met behulp van palpografie, in het bijzonder waar het gaat om cholesterolverlagende medicijnen. Dankzij het gebruik van palpografie kan de duur van dit onderzoek onder patiënten omlaag worden gebracht. Het onderzoek naar dergelijke medicijnen duurt doorgaans vele jaren met patiëntengroepen die kunnen oplopen tot tienduizenden. Met behulp van palpografie wordt direct de conditie van de vaatwand gemeten en kan het aantal patiënten omlaag naar een paar honderd en zijn de effecten binnen een jaar meetbaar. Dit maakt dit onderzoek sneller en veel goedkoper. Beiden zijn essentieel voor het op de markt brengen van nieuwe medicijnen. In IBIS 1 zijn een aantal technieken geëvalueerd om de vaatwand te bestuderen. Palpografie blijkt in die vergelijking de enige methode te zijn die het effect van cholesterol verminderende medicijnen in beeld kan brengen en direct meten aan de vaatwand de patiëntengroep kan helpen. In IBIS II wordt zelfs een medicijn getest waarin palpografie als onderscheidend criterium is gekozen om te bepalen of dit medicijn al dan niet werkt.” Onlangs zijn twee grote klinische studies over palpografie gestart in veertig medische centra over de hele wereld. Nanobellen

De tweede onderzoekslijn is gebaseerd op ultra-

geluid. “Met harmonisch intravasculair ultrageluid zend je op de ene frequentie en ontvang je op de andere frequentie. Als eerste in de wereld zijn we er in geslaagd om met deze techniek intravasculair geïnjecteerde nanobellen van minder dan 1 micrometer te detecteren. Zo kunnen we de kleine zijvaatjes van de kransslagaderen, de vase vasorum, in beeld brengen. Dit is van groot belang omdat hun hoeveelheden en locatie een direct verband houden met de vulnerabiliteit voor plaque. Zij voeden de atherosclerotische plaque, net als bij een tumor. Als we die dus in beeld brengen, kunnen cardiologen gericht aan een oplossing werken. Met Boston Scientific, een bedrijf uit Californië, zijn wij in vergevorderde onderhandeling om deze techniek te gaan toepassen. Via STW verkopen wij de software die nodig is voor toepassing. Elke keer weer vind ik het fantastisch als een bedrijf onze kennis de wereld in brengt”, zegt Van der Steen, die op dit terrein inmiddels een reputatie heeft hoog te houden.


107

108


Driehoeksverhouding

“Hoewel we er in Rotterdam best

goed in zijn, is de transfer van kennis naar de maatschappij

“Zeer nieuwsgierig naar fotoakoestiek”

vaak een taai proces dat veel energie vraagt”, zegt Van der Steen. “Onze ervaring is dat je je marketingmachine op de goede plekken aan het werk moet zetten. Wij

Ton van der Steen is uiteraard ook bezig met de toekomst.

onderhouden de juiste contacten met de juiste cardiologen,

Hij heeft grote belangstelling voor de mogelijkheden met

spreken het bedrijfsleven aan wanneer dit opportuun is,

fotoakoestiek. “Met een laser geef je een klap waardoor

verschijnen op de congressen die ertoe doen, noem

weefsel kort zal uitzetten. De mate van uitzetten is afhankelijk

maar op. Wat het dan toch nog ingewikkeld maakt, is dat

van het soort weefsel wat aanwezig is. Deze uitzetting

in de driehoekszerhouding tussen cardiologie, biomedical

creëert een drukgolf, en deze is weer op te vangen met een

engineering en bedrijfsleven alle schakels moeten functio-

intravasculaire ultrageluid catheter. Als we hier uitgebreid

neren om succesvol te opereren.”

onderzoek naar kunnen doen, moet het mogelijk zijn om gedetailleerde informatie te verzamelen over wat voor weefsel zich op zo’n plek bevindt”, zegt hij. Overigens geldt ook in deze mogelijke nieuwe onderzoekslijn dat Van der Steen en zijn vakgroep bezig zijn cardiologen in de gelegenheid te stellen meer mensenlevens te redden.

109


RADIUMIONOFOREN TER VERMINDERING VAN DE RADIOACTIVITEIT IN AFVALSTROMEN EN VAST RADIOACTIEF AFVAL

LITHIUM THERAPY MONITORING USING CAPILLARY ELECTROPHORESIS IN MICRO-TOTAL ANALYSIS SYSTEMS (LICETAS)

PREDICTION AND GENERATON OF DETERMINISTIC EXTREME WAVES IN HYDRODYNAMIC LABORATORIES

HIGH-K DIELECTRIC MATERIAL FOR MOS GATE DIELECTRICS

05291

05370

05374

05379

B BA

BCB

CBB

BBB

projectleider

Dr. W. Verboom totale toe322,88 contracten Bijdrage: Kerr-McGee Pigments (Holland) BV octrooien Self-Assembled Ionophores From Nucleobases that are Selective for Binding Radium-226 inkomsten in k€ 62,66

projectleider

Prof.dr.ir. A. van den Berg 441,96 contracten O v e r d r a c h t : U n i v e r s i t e i t Tw e n t e ; Medi-mate BV inkomsten in k€ 49,92

projectleider


P r o f . d r. i r. E . W. C . v a n 301,37 contracten Optie: Universiteit Twente; MARIN inkomsten in k€ 54,45

projectleider

wijzing in k€

Groesen

doelstelling Efficiënte radiumionoforen ontwikkelen. Bij de olie en gaswinning kan Radium (en dochterproducten) zich ophopen in de installaties. Afvoer van deze besmette installatieonderdelen brengt hoge kosten met zich mee. Een eenvoudige verwijdering zou tot een aanzienlijke kostenbesparing leiden. Voor de verwijdering van Radium uit afvalstromen is een Radiumionofoor met hoge selectiviteit vereist. De ertsverwerkende industrie heeft te maken met wisselende concentraties Radiumzouten in het afvalwater. Verwacht wordt dat de hoeveelheid radioactiviteit die geloosd mag worden nog zal afnemen. Wanneer op relatief eenvoudige wijze het Radium grotendeels verwijderd kan worden, kan aan gestelde eisen worden voldaan.

doelstelling Het ontwerpen en ontwikelen van een apparaat dat specifiek lithium kan meten en zo goedkoop is dat de huisarts, of zelfs de patiënt zelf er over kan beschikken. Het apparaat is het resultaat van het combineren van microfluidics met capillaire electroforese en geleidsbaarheidsdetectie. De technologie kan wellicht ook een rol spelen in de monitoring van voedingsstromen in de glastuinbouw.

doelstelling Het mogelijk maken van de

doelstelling De mogelijkheden en toepasbaarheid onderzoeken van ultraschone atomaire-laagdepositie, voor de depositie van metaaloxidische lagen. De methodiek combineert oppervlaktepreparatie, depositie met atomaire precisie, in-situ karakterisatie met RHEED en oppervlakte-analyse met gebruik van AFM, STM en XPS. De ontwikkelde kennis wordt getransfereerd naar ASM-I en Philips en is toepasbaar in nieuwe CMOS generaties.

resultaat na 5 jaar Er zijn met succes uit-

eenlopende Radiumionoforen ontwikkeld met de in de aanvraag beschreven selectiviteit (M/226Ra ratio van 10exp6). Van deze ionoforen hebben thiacalix(4)arene crown diacarboxyic acid de hoogste selectiviteit. Deze Radiumionoforen zijn beschermd door middel van een patent. Er zijn pogingen ondernomen om dit patent over te dragen aan de universiteit van Maryland. Dit zou mogelijk voor hen interessant zijn omdat deze verbindingen in de USA vaker voorkomen en daarom een probleem kunnen zijn bij de bereiding van drinkwater. Echter, recent heeft de universiteit van Maryland besloten het patent niet over te nemen. gebruiker(s) Shell International Chemicals BV, Amsterdam / RIZA, Lelystad / Total E&P Nederland BV, Den Helder / Akzo Nobel Functional Chemicals BV, Arnhem / NRG, Petten

resultaat na 5 jaar Lithium therapie en

andere diagnostische toepassingen rond het ontwerp van een laboratoriumop-chip gebaseerd op de universele meetmethode van de capillaire elektroforese is inmiddels verder uitgewerkt tot productprototype voor klinische studies. Nu wordt gekeken naar goedkope produceerbaarheid van de chip en de integratie van de verschillenden componenten in een patiëntenvriendelijk en draagbaar apparaat. Vervolgafspraken met twee partners uit de gebruikerscommissie zijn gemaakt om een lithiummeter eind 2007 op de mark te zetten. Deze commerciële activiteiten zijn recent gestart en worden uitgevoerd binnen het bedrijf Medimate BV. Awards voor het proefschrift van dr. E. Vrouwe; I.M. Kolthoff prijs, KNCV. Er zijn verschillende vervolgprojecten gehonoreerd. Spin off: Medimate BV. gebruikers(s) LioniX BV, Enschede /

Sprenkels Consultancy, Lelystad / Sentron Europe BV, Roden / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht / R & R Mechatronics, Hoorn / Micronit Microfluidics BV, Enschede / Nanopass Ltd, St. Haifa / Rijngeest Groep Leiden, Leiden / Kiwa Water Research, Nieuwegein


opwekking van een extreme golf op een vooraf bepaalde plaats in een golfbassin bij het MARIN. Hiertoe zal een analytisch model en numerieke software ontwikkeld worden. resultaat na 5 jaar Het is inderdaad

mogelijk gebleken de golfmakers van een bassin van het MARIN zodanig aan te sturen dat een extreme golf ontstond. Helaas kwam deze golf niet precies op de voorspelde plaats tot stand. Het onderzoek wordt met groot enthousiasme en veel menskracht en met bijdragen van MARIN voortgezet in project 07216. gebruiker(s) WL / Delft Hydraulics, Delft / Albatros Flow Research, Vollenhove / MARIN, Wageningen

Prof.dr. J. Schmitz totale 1 . 0 8 5 , 9 9 contracten Geheimhouding: ASM International toewijzing in k€

resultaat na 5 jaar De bouw van de reactor

heeft ons in staat gesteld enkele innovatieve ALD-concepten te beproeven, zoals een nieuw kleppensysteem. Nieuwe kennis is verworven met betrekking tot de ongewenste aangroei van een grensvlakoxide tussen silicium en gedeponeerde high-k laag. Ervaringen hebben geleerd dat deze methodiek voor commerciële reactoren ongeschikt is. De nieuwe inzichten dragen bij aan een verbeterd reactorontwerp. ALD is ‘enabling technology’ voor de introductie van high-K materialen in CMOS, momenteel gaande. Een van de promovendi is nu bij ASM-I in vaste dienst. Vervolgprojecten en/of nieuwe bedrijven: Het onderzoek op het gebied van oppervlakte-analyses vindt vervolg in de richting van andere materiaalsystemen. STW-vervolgproject 06358. De ontwikkelde kennis wordt hierbij ingezet om deposities bij lage temperatuur te realiseren (< 200 C). Hierbij is Adixen als nieuw bedrijf nauw betrokken, evenals enkele MKB's. gebruikers(s) NXP Semiconductors,

Eindhoven / ASM International, Bilthoven / ASM Microchemistry, Leuven / NXP Semiconductors, Nijmegen

110


CONTROL OF CONTROL CHARTS

HYDROPHOBIC SILICA MEMBRANES FOR MOLECULAR FILTRATION OF AIR, HYDROGEN AND WATER VAPOUR

EXPLOITATION OF INTELLIGENT POLYMER HYDROGELS FOR A NEW CLASS OF SENSORS

ANALYSIS AND CONTROL OF TRANSPORT PHENOMENA IN WETCHEMICAL ETCHING PROCESSES

05422

05426

05439

05453

ACA

CBC

C CA

B CA

projectleider

Dr.ir. J.E. ten Elshof totale 728,87 contracten Bijd r a g e : E C N ; D S M R e s e a r ch B V ; Pervatech BV; octrooien EU.06100388.5 Microporous molecular separation membrane with h i g h h y d r o t h e r m a l stability inkomsten in k€ 105,78

projectleider

toewijzing in k€

toewijzing in k€

doelstelling De doelstellingen van dit project betreft de ontwikkeling van hydrofobe keramische membranen voor molekulaire scheiding van gassen en vloeistoffen. Van hydrofoob gemodificeerde membranen wordt verwacht dat ze 1) een verbeterde hydrothermale stabiliteit hebben ten opzichte van de bestaande generatie membranen, en 2) er minder absorptie van water in microporiën voorkomt, zodat de doorlaatbaarheid bij agere temperatuur groter is. Als gevolg hiervan kunnen deze membranen in een groter bereik van temperatuur en chemische omgevingscondities worden toegepast. Dit is van belang voor gasscheidingsmembranen, en membranen voor de ontwatering van oplosmiddelen en brandstoffen, zoals bijvoorbeeld bio-ethanol.

doelstelling Gebruik van slimme polymeer-hydrogels voor een nieuwe klasse sensoren. Op het gebied van sensoren en aktuatoren zijn polymeer-hydrogels tot nu toe slechts gebruikt om aktuatorfuncties te verrichten, bijvoorbeeld voor kunstspieren of chemisch gestuurde kleppen. Sensorfuncties gebaseerd op de eigenschappen van de hydrogels zijn tot nu toe niet ontwikkeld. Het is het doel van dit onderzoeksvoorstel om onderzoek te beginnen aan de sensormogelijkheden, door het materiaal in een vast volume in te klemmen, en vervolgens het verschil in druk te meten ten gevolge van de stimuli, zoals genoemd bij de aktuatorfuncties, die nu optreden als meetgrootheid.

projectleider wijzing in k€

Prof.dr. W. Albers 156,54

totale toe-

doelstelling Het is van groot economisch belang om in de praktijk gebruikte methoden voor statistische kwaliteitscontrole up-to-date te brengen en te houden. Dit geldt bij uitstek voor ‘controlekaarten’. Het is nu 80 jaar geleden dat Walter Shewhart deze methoden invoerde en soms lijkt het of er in de praktijk niets meer veranderd is, terwijl er ondertussen een weelde aan nieuwe statistische theorieën en methoden ontwikkeld is en de computerkracht onvergelijkelijk is toegenomen! resultaat na 5 jaar Er is een scala aan

verbeteringen en verfijningen van de ‘ouderwetse’ controlekaarten ontwikkeld. Naast wetenschappelijke publicaties zijn drie overzichtsartikelen verschenen met de nadruk op de implementatie in de praktijk: in het Amerikaanse ‘Quality Engineering’, in ‘Statistica Neerlandica’ en in ‘Sequential Analysis’. Dat laatste bracht een themanummer uit ter gelegenheid van ’80 jaar sinds Shewhart’ en nodigde de onderzoeksgroep uit daarvoor een overzichtsartikel te schrijven. Het materiaal is op uitnodiging gepresenteerd in de VS en in Canada. Naar aanleiding van presentaties en publicaties van de onderzoeksgroep worden regelmatigvragen gesteld door statistici werkzaam bij bedrijven. gebruiker(s) NXP Semiconductors, Nijmegen / CQM BV, Eindhoven / Maruna Process Improvement, Loosdrecht

Prof.dr.ir. P. Bergveld 413,43 inkomsten

totale

projectleider

in k€


255,02

resultaat na 5 jaar Er is aangetoond dat

gebruiker(s) ECN, Petten / DSM Research

een bloeddruksensor, waarvan het membraan was voorzien van een laagje geschikt hydrogel, de PCO2 kon meten via de opgewekte delta pH binnenin het polymeer, en de resulterende inkrimping of zwelling. In samenwerking met Sentron Europe BV te Roden en Medical Measurement Systems BV te Enschede, is er in het Medisch Spectrum Twente een klinische test uitgevoerd met een in dit project vervaardigde PCO2 sensor, gemonteerd in een katheter. Bovenstaande klinische test is uitgevoerd in een toegekend verlengingsproject van STW. Door externe oorzaken, Sentron betreffend, is er, zeer tot onze spijt, geen sprake van een vervolg in de vorm van prototype ontwikkeling of zelfs productie.

BV, Geleen / Pervatech BV, Enter / Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen

gebruikers(s) Sentron Europe BV, Roden /

resultaat na 5 jaar Dit project heeft een

microporeus organisch-anorganisch hybride membraan opgeleverd, dat geschikt lijkt voor ontwateringsprocessen in de chemische industrie bij temperaturen van 100-150ºC. De bestaande generaties membranen, zowel polymere als keramische, zijn niet stabiel onder deze condities. Het ontwikkelde membraan loopt inmiddels (augustus 2006) al meer dan 14 maanden continu bij 150ºC in een model-ontwateringsproces. De ontwikkeling heeft geleid tot een patentaanvraag.

Medisch Spectrum Twente, Enschede / Sensata Technologies Holland BV, Almelo / Schlumberger MEMS / Technology Center, Elancourt / Medical Measurement Systems BV, Enschede /

Prof.dr. M.C. Elwenspoek 636,85 contracten B i j d r a g e : S t o r k Ve c o B V ; F S M Europe BV; Philips Galvanotechniek Eindhoven inkomsten in k€ 43,12

doelstelling Het etsproces is een

essentiële stap bij het maken van microstructuren. Bij nat-chemische etsprocessen wordt voor het etsen een zuur gebruikt. Een masker moet specifieke delen van het voorwerp beschermen tegen de zure etsvloeistof. De vorm van het voorwerp dat wordt gemaakt hangt mede af van het gedrag van de etsvloeistof en de etsproducten. Dit proces kan slechts beheerst worden indien de transportverschijnselen beter begrepen worden, wat nu nog onvoldoende het geval is. Experimenteel en numeriek onderzoek moeten hier meer duidelijkheid in geven. resultaat na 5 jaar Een numeriek model

is ontwikkeld waarmee nat-chemische etsprocessen kunnen worden gesimuleerd. De numerieke resultaten zijn experimenteel gevalideerd. Met behulp van het numerieke model zullen bedrijven in de toekomst betere maskers voor etsprocessen kunnen ontwerpen. Hiermee zullen nog kleinere structuren met nog grotere nauwkeurigheid kunnen worden gemaakt. Op dit moment is het numerieke model nog niet geschikt voor direct gebruikt door de industrie. Wel is het de bedoeling om vervolgonderzoek op te starten waarbij met behulp van het nu beschikbare model concrete problemen uit de industrie zullen worden onderzocht. gebruiker(s) Louwers, Hapert / Philips Galvanotechniek Eindhoven, Eindhoven / Scheuten Precision Technologies BV, Sittard

111


HIGH BRIGHTNESS DIODE LASERS WITH HOLOGRAPHIC FEEDBACK

05476

05554

05656

C00

BCB

BAA

projectleider

Prof.dr.ir. F.C.J.M. van Veggel 318,16 contracten Samenwerking onderzoek: Philips Research inkomsten in k€ 440,62

projectleider


wijzing in k€

doelstelling The realization of this project will result in highly efficient light-emitting diodes based on semi-conductor nanocrystals, which have bright and tunable colors from 400 to 650 nm. In light-emitting diodes three functions have to be present in the emissive layer for proper functioning: electron migration, hole migration, and excitation of the emitting species. Electrons and holes have to migrate through the device and have to recombine on the emitting species as a so-called exciton, that subsequently emits light. This proposal aims at the optimization of these three basic functions. The semi-conducting nanoparticle, which may consist of CdTe, CdSe, CdS, or ZnS, is the light-emitting species

doelstelling De verbeterde Laser Interference Lithography (LIL) die ontwikkeld wordt tijdens dit project kan worden toegepast voor -Patterned media voor hoge dichtheidsmagnetische opslag. Hoge kwaliteitsfilters met nano-poriën. Deze kunnen gebruikt worden voor biologische toepassingen. -Photonische kristallen voor ultrakleine geïntegreerde optische structuren.

resultaat na 5 jaar Acht maanden na

de start van het onderzoek is de projectleider vertrokkken naar Victoria (Canada, BC). Het project is daarom vroegtijdig gestopt en het contract met Philips opgezegd. gebruiker(s) Philips Research, Eindhoven

Dr.ir. L. Abelmann totale toe9 9 8 , 1 6 inkomsten in k€

298,41

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is

succesvol verlopen. De golflengte van de LIL is verbeterd. Echter de 75 nm (doel van dit project) is (nog) niet gehaald. De toepassingen van nanoporiën voor zeven is niet gelukt omdat met de e-beam techniek deze makkelijker geproduceerd kunnen worden. Het aanbrengen van een nano-patroon op een oppervlak is zeer succesvol. Op dit moment loopt er een utilisatietraject met één van de gebruikers om deze techniek toe te passen in hun productie. gebruiker(s) ASML Netherlands BV,

Veldhoven / Philips Research, Eindhoven / Sanquin Blood Supply Foundation, Amsterdam / PamGene International BV, Den Bosch / BioMérieux bv, Boxtel / OTB Engineering BV, Eindhoven / Friesland Foods, Deventer

projectleider

Prof.dr. K.J. Boller totale toe366,70 octrooien PCT.NL02/ 00223 Werkwijze en inrichting voor het genereren van een coherente laserstraal alsmede werkwijze voor het vervaardigen van een daarbij toete passen hologram; Method to generate pulsed laser light by phase-loc king a set of wavelength multiplexed laser cavities wijzing in k€

doelstelling Doel van het project is een

gecombineerde hoog vermogen diode laser met een hoge helderheid. Door het slim samenvoegen van het licht van meerdere diodes in een array zullen die elkaar versterken (constructieve interferentie van coherent licht). De coherente koppeling van de diode lasers gen conversie naar een enkele gecombineerde bundel geschiedt met een hologram. Met deze techniek zouden diodelasers in het kiloWatt bereik mogelijk worden en toepasbaar in de materiaalbewerking en het pompen van hoog vermogen glasfiber lasers voor de telecommunicatie. resultaat na 5 jaar De coherente combi-

natie is aangetoond maar het uitgangsvermogen blijft beperkt door praktische problemen. Bundelcombinatie op basis van golflengtedivisie met gebruik van een tralie wordt nu onderzocht als eenvoudiger alternatief. gebruiker(s) NCLR BV, Enschede / Philips Electronics Nederland BV, Eindhoven / ROFIN-SINAR Laser GmbH, Aschheim / Coherent BV, Utrecht

/ universiteit utrecht

LASER INTERFERENCE LITHOGRAPHY: FOR SUBMICRON MAGNETIC, OPTICAL AND MICROMECHANIC DEVICES

U

LIGHT-EMITTING DIODES BASED ON ORGANIC-INORGANIC HYBRIDS WITH IMPROVED EFFICIENCIES

112

prof.dr. Wim Albers / Utilisatierapport STW 2007

Wim Albers

“Pas op voor de staarten van de verdeling”

Wiskunde abstract en puur theoretisch? Wie de toepassingen ziet waaraan prof.dr. Wim Albers van de Universiteit Twente heeft meegewerkt, zal zich niet zo snel meer aan dat vooroordeel bezondigen. “Met behulp van statistiek en wiskundige modellen zijn wij in staat een bijdrage te leveren aan allerlei toepassingen, of het nu de financiële dienstverlening, de logistiek en planning rond ambulancevervoer of de procesindustrie betreft”, zegt Albers, die in 1974 zijn wetenschappelijke loopbaan startte. Hij was hoogleraar Statistiek in Maastricht bij de Geneeskunde en bij de Gezondheidswetenschappen voordat hij in Enschede hoogleraar Statistiek en Kansrekening werd.

Prof.dr. Wim Albers

“Op basis van wiskundige modellen kun je bijvoorbeeld heel

project:

goed voorspellen hoeveel ambulances je in een bepaalde

05422

regio beschikbaar moet hebben om met een beperkt budget een optimale inzet van de ambulances te kunnen leveren.” Control charts

Met de ontwikkeling van control charts, een

STW-project, heeft Albers ook veel bereikt in de toepassingssfeer. Shewhart was de eerste die tachtig jaar geleden controlekaarten voor de industrie heeft ontwikkeld. Aan de basis van deze kaarten is jarenlang nauwelijks iets veranderd. Gelet op de enorme hoeveelheid nieuwe wiskundigstatistische technieken en snelle computers leek het mij

113


heel wel denkbaar dat hierin verbetering aan te brengen

waarmee je ervoor kunt zorgen dat je zo min mogelijk

zou zijn, legt hij uit. En dat inbouwen van controlemomenten

‘onterechte’ controles toestaat.

tijdens het proces loont erg de moeite. Als je per processtap controleert, kun je eerder ingrijpen als er iets fout gaat.

Scheerkoppen

Je kunt een productieproces als een rechte

Dus hoef je het product niet af te maken, waardoor je grond-

lijn zien met daaronder en daarboven een stippellijn die

stoffen, arbeid en tijd uitspaart.”

de toegestane afwijkingen weergeven. Zet je op die as de productie uit, dan zie je dat de overgrote meerderheid

Een belangrijke verandering was niet langer standaard

van de producten zich binnen de bandbreedte van de toege-

uit te gaan van de Gauss-Laplace verdeling, gewoonlijk

stane afwijkingen bevindt. Komt een product echter buiten

bekend als de ‘normale verdeling’. Die werd decennia

de bandbreedte, dan is het moment daar om het proces te

lang gebruikt en dan is er vanzelfsprekend een bepaalde

stoppen om te onderzoeken wat er aan de hand is. Door dit

weerstand om haar overboord te zetten. De normale

met de methode van Albers te bepalen, perkt de producent

verdeling ziet er een beetje klokvormig uit: de lijn begint

consumer loss en producer loss in.

laag, loopt langzaam op naar een hoogtepunt en daalt geleidelijk weer. Zij houdt vaak te weinig rekening met

In de gebruikerscommissie hebben bedrijven van de nieuwe

rare uitkomsten in de staarten van een proces. Op basis

control charts van Albers ongetwijfeld geprofiteerd. Het

van deze verdeling werd voorheen bepaald waar je een

bedrijf in Nijmegen dat toen nog Philips Semiconductors

controlegrens moest inbouwen. Als je in die staarten wel

(halfgeleiders) heette was zeer geïnteresseerd in de uitkom-

een vreemde uitkomst aantreft, moet je proberen te bepalen

sten en was bij in totaal zelfs drie promovendi betrokken.

of dit toeval is of dat er iets aan de hand is. In een chart

Ook voor Philips werkte Albers aan datasets waarbij aan de

protocol kun je bijvoorbeeld vooraf vaststellen dat je de

scheerkoppen van de Philishave metingen werden verricht.

kans dat je ten onrechte ingrijpt in het proces niet hoger

Ook heeft Albers gemerkt dat er behoorlijk wat vraag was

dan 1 op 500 wilt laten zijn. De klant mag dat bepalen, wij

naar de sheets van zijn presentatie bij de deelnemers aan

kunnen het in de kaart verwerken. Wij hebben een heel

congressen waar hij presentaties gaf.

systematisch programma voor de control charts ontwikkeld

114


Zoals haast gebruikelijk vormde het STW-project een onderdeel van een onderzoekslijn waarmee een vakgroep zich bezighoudt. Er zijn dan ook onvermijdelijk vervolgonderzoeken. Albers: “Wij willen onze control charts verder verbeteren. Op het gebied van statistische kwaliteitscontrole valt er nog heel wat te verbeteren. Wij zijn nu bijvoorbeeld bezig met risicocontrole. Als je kijkt naar een ontruimingsplan, dan zou je niet moeten kijken naar wat er volgens een normale verdeling gebeurt, maar naar wat er in die staarten van de verdeling kan gebeuren. Zeker in noodsituaties zijn gebeurtenissen immers niet of nauwelijks te voorspellen. In een nieuw STW-project zijn we met de financiële dienstverlening, de verzekeringswereld, bezig. Daar is de noodzaak van goede berekeningen evident. Als het totale schadebedrag hoger is dan een bepaalde voorziening die je voor die schade hebt getroffen, heb je als verzekeringsmaatschappij een ernstig probleem. Met behulp van de asymptotische technieken zijn we nu op zoek naar een methode om dergelijke situaties te voorkomen.” Op het schild

Abstract en theoretisch? Welnee. Wiskunde is

toepasbaar in elke branche van de samenleving en Albers is het levende bewijs dat de samenleving wiskunde best wat meer op het schild mag hijsen.

115


NEW PHOSPHORS FOR VACUUM ULTRAVIOLET EXCITATION

MRI AS AN ALTERNATIVE TO X-RAY FOR GUIDING INTRAVASCULAR INTERVENTIONS

ASSEMBLY OF A SUPPORTED NICKEL CATALYST FOR THE PRODUCTION OF RENEWABLE NATURAL GAS

NOVEL BIODEGREDABLE FUNCTIONAL POLY (A-HYDROXY ACID)S FOR BIOMEDICAL AND PHARMACEUTICAL APPLICATIONS

05086

05441

05487

05622

BAA

CCB

4 8,00

AAA

projectleider

Prof.dr. A. Meijerink totale 498,49 contracten Samenwerking onderzoek: Philips Lighting BV; Geheimhouding: Universiteit Utrecht inkomsten in k€ 29,50

projectleider

Dr. C.J.G. Bakker totale toecontracten 924,62 O v e r d r a ch t : U n i v e r s i t a i r M e d i s ch Centrum Utrecht; Philips Research inkomsten in k€ 313,11

projectleider

wijzing in k€

Dr. J.H. Bitter totale toewij288,13 contracten Bijdrage: K i w a G a s t e c Te c h n o l o g y ; O p t i e : Universiteit Utrecht BASF Nederland BV octrooien PCT.05/000274 Carbon nanofibre composites, preparation and use (kooldraden) inkomsten in k€ 57,43

projectleider

toewijzing in k€

zing in k€


doelstelling Het doel van het project is het vinden van nieuwe luminescerende materialen met een quantumefficientie van meer dan 100% onder VUV bestraling.

doelstelling Ontwikkeling van devices, technieken en procedures om op geleide van MRI, al dan niet in combinatie met conventionele röntgentechnieken, interventies via de bloedvaten te kunnen uitvoeren. De meerwaarde van MRI ligt daarin dat met MRI niet alleen anatomische maar ook fysiologische informatie kan worden verkregen, terwijl de stralingsbelasting van de patiënt en de behandelend arts tot een minimum kunnen worden beperkt.

doelstelling Doel van het project is de

doelstelling Welke doelen zijn er gesteld

ontwikkeling van een nieuwe generatie op nikkel gebaseerde katalysatoren, die bij lagere temperaturen (525-625K) actief zijn in de bulk productie van methaan uit synthesegas. Dit gas is afkomstig uit een biomassa vergassingsinstallatie. Het voorstel is om nikkel-ijzer katalysatoren te maken welke gedragen wordt door koolstofdraden. Deze draden vormen mechanisch sterke deeltjes die geschikt zijn voor gebruik in een fluïde bed reactor

naar de gebruikers? Het project beoogde de studie naar de haalbaarheid van de synthese en toepassing van functionele poly(-hydroxyzuren) met een varieteit aan aminozuren als uitgangsmateriaal. Het onderzoek heeft zich beperkt tot hydroxy- en epoxy-functionele polymeren op basis van hydroxymethyl glycolide en allylglycolide, gezien de moeizame synthese van de monomeren op redelijke schaal. Uiteindelijk zijn we er in geslaagd om, mede dankzij de in de loop van het project toegevoegde gebruiker Polymer Service Center te Groningen, de vereiste monomeren op multigramschaal te verkrijgen. Verder heeft de biodegradeerbaarheid van de polymeren en copolymeren met melkzuur ruime aandacht gekregen. De synthese van bloken vertakte (co)polymeren, een van de doelstellingen van het oorspronkelijke projectvoorstel, is vrijwel buiten beschouwing gebleven.

resultaat na 5 jaar De efficiëntie van

verschillende nieuwe kwantumknippers is gemeten. Voor de omzetting van 1 naar 2 fotonen is een nieuw proces gevonden: coöperatieve energieoverdracht. gebruiker(s) Philips Research Laboratories GmbH, / Philips Lighting BV, Eindhoven

resultaat na 5 jaar Het project heeft gere-

sulteerd in katheters en voerdraden die onder MRI doorlichting zichtbaar kunnen worden gemaakt en in technieken waarmee deze instrumenten tezamen met de bloedvaten in beeld kunnen worden gebracht. Aan de hand van dierexperimenteel onderzoek is aangetoond dat deze devices en technieken de interventie-specialist onder andere in staat stellen de lever en de nieren selectief te katheteriseren, lokaal geneesmiddelen toe te dienen en de verspreiding van die geneesmiddelen in beeld te brengen. De technieken worden toegepast door verschillende onderzoeksgroepen in binnen- en buitenland en zullen binnenkort in het UMC Utrecht in de kliniek worden geïntroduceerd bij de intravasculaire behandeling van patiënten met levertumoren. De resultaten van het project hebben er ten slotte toe geleid, dat het UMC Utrecht onlangs is overgegaan tot de aanschaf van een open 1T MRIsysteem.

resultaat na 5 jaar Het onderzoek is

succesvol verlopen. Aangetoond werd dat de macroscopische eigenschappen zoals sterkte en dichtheid van de kooldraden kunnen worden gestuurd tijdens de groei via de belading van de groeikatalysator. Dikke kooldraden (hoge belading) groeien niet continue en worden sterk met elkaar verweven. Dunnere draden (lage belading) zijn dat niet. De deeltjes bestaande uit dunne kooldraden zijn daarom minder sterk en hebben een lagere dichtheid. Deze werkwijze voor het maken van dikke en dunne kooldraden is door STW geoctrooieerd. In het project is een methode ontwikkeld om via een depositie-precipitatie techniek metallisch nikkel op de kooldraden af te zetten. De katalytische activiteit van de nikkel/kooldraden is getest voor de productie van methaan uit synthesegas (CO2 en H2). De activiteit verschilt niet van de gebruikelijke nikkel-silica katalysatoren. Het koolstofdraden octrooi is door STW in optie gegeven aan Engelhard de Meern.

gebruikers(s) Philips Medical Systems

Nederland BV, Best / Phisimed, Maastricht / Universitair Medisch Centrum Utrecht

gebruiker(s) ECN, Petten / BASF Nederland BV, De Meern / Royal Haskoning BV, Nijmegen

Prof.dr.ir. W.E. Hennink 202,82

resultaat na 5 jaar Belangrijkste resultaat

van het project is dat aangetoond is dat de degradatie van copolymeren van lactide met de nieuwe hydroxy-functionele monomeren gestuurd kan worden door de samenstelling van de copolymeren. Verder is het mogelijk gebleken om de copolymeren te verwerken tot microsferen. Dit biedt interessante perspectieven voor deze copolymeren als afgiftesysteem voor geneesmiddelen en therapeutische eiwitten, en als dragermateriaal voor cellen met het oog op weefselkweektoepassingen. De resultaten van het project worden momenteel benuttigd in een onderzoek getiteld ‘Synthetic scaffolds based on biodegradable, functionalised polyesters and hydrogels’, gefinancierd vanuit het Dutch Program for Tissue Engineering. In het kader daarvan zijn (blok-)copolymeren met -caprolacton gesyntheti-

116


BAA projectleider zing in k€

Dr. T.D. Visser 252,86

totale toewij-

doelstelling In het vakgebied ‘near-field optics’ worden structuren en velden bestudeerd met een typische grootte van enkele tientallen nanometers. Dat is aanzienlijk kleiner dan de golflengte van het licht dat daarbij gebruikt wordt. Klassieke modellen schieten tekort bij de analyse van recent ontdekte fenomenen, zoals ‘enhanced optical transmission’, de onverwacht grote hoeveelheid licht die door nano-openingen in metalen films wordt doorgelaten. Doel van dit theoretisch fysische project is om mogelijke toepassingen van dit soort effecten voor optical recording in kaart te brengen. resultaat na 5 jaar Dit project heeft twee

belangrijke nieuwe inzichten opgeleverd. Allereerst de ontdekking dat wervelingen van het elektromagnetische veld (optische vortices) essentieel zijn voor het optreden van enhanced optical transmission. Ten tweede hebben wij door middel van theorie en experimenten laten zien dat de (tot dan toe controversiële) rol van oppervlakte plasmonen ‘getuned’ kan worden waardoor de transmissie zowel kan worden vergroot als verkleind. Deze nieuwe inzichten hebben geleid tot de beschrijving van een nieuwe optical read-out configuratie met sub-golflengte resolutie. gebruiker(s) Philips Research, Eindhoven

/ AMOLF, Amsterdam

/ wageningen universiteit

/ vrije universiteit amsterdam

05386

W

V

TOWARDS QUANTITATIVE NEAR-FIELD OPTICS

CONSUMER AND CONSUMPTION BEHAVIOUR WITH RESPECT TO MEAT AND NOVEL PROTEIN FOODS

04741 ABA projectleider

Prof.dr. C. de Graaf 64,95

totale

toewijzing in k€

doelstelling Het project maakte onder-

deel uit van het programma PROFETAS, een programma gericht op de transitie van dierlijk naar plantaardig eiwit in ons dieet. Het verkrijgen van inzicht in de beleving en voorkeuren van consumenten bij het eten van vlees of de vervanging daarvan door Novel Protein Foods gebaseerd op plantaardige eiwitten. Het gebruik van NPF’s is onderzocht binnen het huidige voedingspatroon waarbij veranderingen van voorkeuren werd onderzocht na herhaald gebruik onder gebruikelijke omstandigheden binnen de gezinnen van de proefpersonen. resultaat na 5 jaar Inzicht werd verkregen in de plaats die NPF’s in het dieet zouden kunnen innemen en in de motieven, houdingen en overtuigingen die personen rond het wel of niet gebruiken van NPF’s hebben. Consumenten geven het eten van vlees niet zo maar op. Zij prefereren vooral NPF’s die lijken op en smaken als vlees. De huidige producten voldoen hier niet afdoende aan. Hiervoor zal meer technologisch onderzoek nodig zijn. Het proces van overgaan naar een meer op plantaardige eiwitten gebaseerd dieet zal lang duren. Een daling van het vleesgebruik met 20% zal op zijn vroegst kunnen worden bereikt in 2035.

117


DESIGNING SUSTAINABLE PLANT-PROTEIN PRODUCTION SYSTEMS

CELL WALL DEGRADING ENZYMES OF BOTRYTIS CINEREA: A MAJOR TARGET FOR DISEASE CONTROL

FAST ELECTRO-OPTICAL SWITCHING WITH BANANA-SHAPED LIQUID CRYSTALS

ECOPHYSIOLOGICAL AND STATISTICAL ANALYSIS OF SPATIAL DYNAMICS AND HERBICIDE SENSITIVITY OF WEEDY PLANTS FOR PRECISION WEED MANAGEMENT

04745

05034

05325

05341

ABA

BCB

BAA

B BA

projectleider

Dr. J.A.L. van Kan totale toe738,82 contracten Haalbaarheidsstudie: Wageningen Universiteit; De Ruiter Seeds CV; Keygene NV; Material transfer agreement: Wageningen Universiteit; Enza Zaden R&D BV; Syngenta Seeds S.A.S.; Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV octrooien EU.04076981.2 Fungal polygalacturonases with improved maceration properties inkomsten in k€ 21,90

projectleider

wijzing in k€


doelstelling Doel van het project: De schimmel Botrytis cinerea veroorzaakt grote schade in landen tuinbouwgewassen, tijdens de teelt en na de oogst, vooral door rot van plantenweefsel. Het project beoogde te onderzoeken welke rol celwandafbrekende enzymen van B. cinerea spelen in de infectie. Inzicht in eigenschappen van deze enzymen zou het mogelijk maken hun werking tegen te gaan en resistentie tegen B. cinerea te verkrijgen.

doelstelling Naast de relatie tussen

doelstelling In de landbouw berust het

chemische structuren en vloeibaar kristallijne eigenschappen, zijn we vooral geïnteresseerd in stabiele verbindingen die schakelgedrag vertonen in hun vloeibaar kristallijne fase (SmCP). Een tweede belangrijk doel is om de vloeibaar kristallijne eigenschappen bij zo laag mogelijke temperatuur, liefst kamertemperatuur, te verkrijgen. Eén mogelijkheid om dit voor elkaar te krijgen is de banaanvormige verbindingen te voorzien van een terminale dubbele band, die polymerisatie mogelijk maakt. Verlaging van de overgangstemperaturen kan deels verkregen worden door de verbindingen te voorzien van twee staarten met een verschillende lengte. Deze verbindingen hebben lagere smeltpunten dan de overeenkomstige verbindingen met staarten van gelijke lengte. De schakelbare SmCP fase blijft echter aanwezig.

beheer van onkruiden voor een belangrijk deel op de inzet van chemische bestrijdingsmiddelen. Beperking van het middelengebruik is een doeltreffende manier om de met het gebruik samenhangende milieubelasting te verminderen. Doel van dit project was om mogelijkheden voor een verfijnd middelengebruik te verkennen, met bijzondere aandacht voor 1) de gevoeligheid van onkruiden in relatie tot het gebruik van lage doseringen en 2) de ruimtelijke verspreiding van onkruiden in relatie tot pleksgewijze toediening.

projectleider

Prof.dr. M.J. Kropff 2,42

totale

toewijzing in k€

doelstelling Binnen het PROFETAS onderzoek / Protein foods, environment, technology and Society / werden onder andere tools ontwikkeld om eiwitrijke gewassen te produceren voor de productie van eiwitrijk voedsel. Dit met het oog op de transitie van een voedselproductie gebaseerd op dierlijk eiwit naar een voedselproductie gebaseerd op plantaardig eiwit. De ontwikkeling van een voorspellend gewasgroeimodel was hiervan een onderdeel.

resultaat na 5 jaar Vijf endopolygalacturoresultaat na 5 jaar Een innovatief voor-

spellend gewasgroeimodel MEGIC, dat algemeen toepasbaar is voor iedere graansoort of zaadgewas dat niet door ziektes wordt verstoord, werd ontwikkeld op basis van bestaande modellen. Het model is daarna gebruikt voor de erwt. Met het model werd geschat hoe de opbrengst van erwten zou zijn in Europa onder drie verschillende scenario’s van watervoorziening. De erwt blijkt gevoelig voor een overmaat aan water of juist voor droogte gedurende de bloei en de oogsttijd.

nases, celwandafbrekende enzymen van Botrytis, zijn geproduceerd en gezuiverd. Biochemische eigenschappen van de enzymen zijn bepaald. BcPG1 en BcPG2, 2 van de eiwitten, kunnen grote schade aanrichten in plantenweefsels, terwijl andere eiwitten dat minder kunnen. Een collectie Botrytis mutanten is gemaakt die 1 of meerdere enzymen niet meer produceren. Van alle mutanten is onderzocht of ze nog planten kunnen infecteren. Er is gezocht naar nieuwe endopolygalacturonase remmers in planten. Het onderzoek heeft geleid tot een product (enzym BcPG2) dat aan veredelaars en enzymindustrie is aangeboden voor haalbaarheidsstudies. gebruiker(s) Plant Research International, Wageningen / Bayer AG, Leverkusen / De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Danisco A/S, Copenhagen / Keygene NV, Wageningen

k€

Prof.dr. E.J.R. Sudhölter 360,16 inkomsten in

projectleider

Prof.dr. M.J. Kropff 495,80

totale

toewijzing in k€

111,00

resultaat na 5 jaar Onderzocht zijn de

vloeibaar kristallijne eigenschappen van banaanvormige moleculen. Introductie van een dubbele band aan het uiteinde van één van de staarten van de basisstructuur leert verbindingen die geschikt zijn om te koppelen aan waterstofgetermineerd siloxaan oligomeren of polymeren. De verkregen oligomeren vertonen de SmCPA fase. Het schakelgedrag van deze verbindingen is vergelijkbaar met dat van de monomeren, namelijk antiferro-elektrisch. De polymeren met een langere hoofdketen konden door hun hoge viscositeit niet op schakeleigenschappen worden onderzocht, maar hebben waarschijnlijk ook een SmCP fase. Zowel voor de oligomeren als voor de polymeren kon kristallisatie worden waargenomen bij afkoelen naar kamertemperatuur.

resultaat na 5 jaar Weersomstandigheden

voorafgaand aan de toediening blijken de gevoeligheid van onkruiden voor herbiciden te beïnvloeden via verandering in de opnamecapaciteit van bladeren. Verder blijkt fluorescentiemeting, gebruikt voor de vaststelling van de effectiviteit van lage doseringen, ook geschikt voor middelen die niet direct op de fotosynthese aangrijpen. Beide bevindingen worden in de praktijk benut voor optimalisatie en uitbreiding van de MLHD-methode. De belangrijke rol die versleping via werktuigen speelt bij de verspreiding van onkruiden is via vaktijdschriften naar de praktijk gecommuniceerd. Variatie van de bodem levert een belangrijke bijdrage aan plekkerigheid van onkruiden en is daarmee bepalend voor de relevantie van pleksgewijze toediening. gebruiker(s) DACOM PLANT-Service BV, Emmen / DLV Adviesgroep NV, Wageningen / Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Lelystad / Plant Research International, Wageningen / John Deere Fabriek Horst BV, Horst

118


IDENTIFICATION OF SOLANUM GENOTYPES SENSITIVE TO ELICITINS AND NON-ELICITINELICITORS FROM PHYTOPHTHORA INFESTANS...

REDUCTION OF POTATO CYST NEMATODE POPULATIONS BY SOLANUM SISYMBRIIFOLIUM

HIGHLY SENSITIVE SENSING VIA FUNCTIONALIZED COVALENTLY BOUND MONOLAYERS ON SILICON. A NEW GENERATION OF FET SENSORS AND RELATED DEVICES

05498

05567

05704

BAA

CAA

ACA

projectleider

projectleider

Dr.ir. J. Vos totale toewijzing in 314,82 contracten Geheimhouding: Wageningen Universiteit; VANDIJKE SEMO BV inkomsten in k€ 56,73

projectleider

toewijzing in k€

k€

Prof.dr. E.J.R. Sudhölter 475,43 contracten Overdracht: Technische Universiteit D e l f t o c t r o o i e n P C T. E P 0 3 / 0 5 4 4 5 Method for producing a hybrid organic silicon field effect transistor structure

doelstelling Bestrijding van de aardappelziekte, veroorzaakt door Phytophthora infestans, is afhankelijk van bestrijdingsmiddelen. Veredelaars hebben behoefte aan wilde soorten die resistent zijn tegen de aardappelziekte. Elicitines, een subklasse van effectors die door P. infestans worden uitgescheiden, kunnen in enkele wilde Solanum accessies een overgevoeligheidsreactie induceren. Doel is vast te stellen of er een correlatie is tussen gevoeligheid voor elicitines en resistentie tegen P. infestans.

doelstelling Aardappelcysteaaltjes tasten

de wortels en dus de aardappelplant aan. Als de grond eenmaal sterk besmet is met de aaltjes is het niet meer mogelijk hier aardappels op te verbouwen. Stoffen uit de wortels van de aardappelplant lokken de aaltjes. De aaltjes vermenigvuldigen zich dan in de wortels. Raketblad lokt de aaltjes wel, maar deze kunnen zich niet vermenigvuldigen in de wortels. Het doel was om te onderzoeken of raketblad kan worden ingezet als lokgewas voor de aaltjes en zo de grond geschikt te houden voor de aardappelteelt.

doelstelling Doel van het onderzoek is de toepassing van de techniek voor oppervlaktemodificatie zoals die ontwikkeld is in de Wageningse groep en de sensortechnologiegroep in Twente. Gedacht wordt aan zowel chemische sensoren als biosensoren en mogelijk zelfs aan toepassing in de microelektronica.

resultaat na 5 jaar In Solanum soorten

resultaat na 5 jaar Veel aspecten van raket-

die met een overgevoeligheid (HR) reageren op elicitines is de HR niet gecorreleerd met resistentie tegen P. infestans, maar gaat wel gepaard met cellulaire responsen die vaak zichtbaar zijn in resistente planten. Waarom groei van P. infestans niet blokkeert is niet duidelijk. Binnen het geslacht Phytophthora zijn elicitines sterk geconserveerd en een een rol in gastheerspecificiteit lijkt uitgesloten. De focus is nu verplaatst naar RxLR effectoren waaronder IPI-O. IPI-O wordt herkend door enkele wilde Solanum soorten en dit correleert met resistentie tegen P. infestans. Deze kunnen ingezet worden voor resistentieveredeling.

blad zijn onderzocht: 1) groeikarakteristieken van het gewas, 2) de ontwikkeling van het wortelstelsel, 3) het lokken van aaltjes in relatie tot het gedrag van wortels, bodemfactoren en seizoen en 4) het samenbrengen van alle relevante data in een voorspellend model voor de groei van raketblad en het lokken van de aaltjes. Op basis van de resultaten blijft het belang van het principe om planten als lokmiddel te gebruiken in de ziektebestrijding overeind. Dit onderzoek heeft voor raketblad geen eenduidig antwoord gegeven. Hier is één soort raketblad onderzocht. De vraag is wat de resultaten zullen zijn met andere genotypes.

Dr.ir. F.P.M. Govers totale 4 6 0 , 67 c o n t r a c t e n Bijdrage: Seeds & Biotech Licensing; Syngent a Seeds BV; Averis Seeds BV; HZPC Holland BV; C. Meijer bv; Agrico Research BV inkomsten in k€ 55,66

gebruiker(s) Averis Seeds BV,

Valthermond / HZPC Holland BV, Joure / C. Meijer bv, Rilland / Agrico Research BV, Emmeloord / Syngenta, Berkshire

gebruiker(s) HZPC Research BV,

Metslawier / Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Lelystad / Hoofdproductschap Akkerbouw, Den Haag / Plant Research International, Wageningen / VANDIJKE SEMO BV, Scheemda / Limagrain Advanta Nederland BV, Rilland / AVEBE, Veendam / Plantenziektekundige Dienst, Wageningen / Hildebrands Laboratorium voor Bodemziekten BV, Wijster


resultaat na 5 jaar Preparatieve methoden

zijn ontwikkeld om organische monolagen covalent chemisch te koppelen aan siliciumoppervlakken. Een patent hierop is door WUR en STW ingediend. Kwalitatief hoogwaardige monolagen zijn verkregen aan Si(100) en Si(111) facetten. De monolagen zijn 10-maal beter elektrisch isolerend dan siliciumoxide. Koolhydraten kunnen gekoppeld worden aan silicium. Koppeling van polyethyleenoxides aan het silicium laat zien dat de aselectieve binding door proteïnen wordt gereduceerd. Dit is van belang om bioresistieve oppervlakken te maken. Monolagen met een eindstandige carboxylzuurgroep vertonen een respons op veranderingen in de pH van de oplossing (pH sensor). Het onderzoek is voortgezet in het kader van MicroNed workpackage Sensing and Diagnostics on a chip. In dit consortium wordt samengewerkt met de volgende partijen: Wageningen Universiteit (Organische chemie), Wageningen UR/ Plant Research International, Sentron, Philips Research, NXP, TUE/Dietzel, KIT/Kolk. gebruikers(s) NXP Semiconductors, Eindhoven / Plant Research International, Wageningen / Priva Hortimation BV, De Lier / Sentron Europe BV, Roden / ASML Netherlands BV, Veldhoven / HortiMax BV, Pijnacker


gebruikers bij 06 : Lijst 01 STW-projecten 2001

119

120


121


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten

Barry Callebaut Nederland BV

gestart in 1996. De letter voor het projectnummer verwijst naar de universiteitscode.

(Bussum) / A.05405

Dow Benelux BV (Terneuzen) / D.05551 Dutch Separation Technology Institute (Amersfoort) / D.05551

Barry Callebaut Belgium NV

(voor uitleg van de code zie pagina 85)

(Lebbeke-Wieze, België) / A.05405

Duyvis Machine Fabriek BV

Bayer AG (Leverkusen, Duitsland) / W.05034

A

(Koog a/d Zaan) / A.05405

BiOrion Technologies BV (Groningen) / G.05460

20/10 PERFECT VISION (Heidelberg, Duitsland) / D.05375 / D.05490

Bio-Imaging Technologies BV (Leiden) / L.05678

E

BioMérieux bv (Boxtel) / T.05554

ECN (Petten) / T.05426 / U.05487

ADM Cacao (Koog a/d Zaan) / A.05405

BioNomics BV (Houten) / G.05460

EFKA Additives (Heerenveen) / E.05516

AM Pharma BV (Bunnik) / G.05460

Biomedic Nederland BV (Almere) / R.05640

EMCM (Nijmegen) / N.05378

AMOLF (Amsterdam) / V.05386

Biomet Nederland BV (Dordrecht) / L.05678

EMDES (Eindhoven) / E.05413

ASM International (Bilthoven) / T.05379

Biotronic (Berg aan de Maas) / E.05454

ENECO Energie Infra NV (Utrecht) / E.05475

ASM Microchemistry (Leuven, België) / T.05379

Boon Edam Nederland BV (Edam) / A.05312

ENECO Netbeheer (Utrecht) / E.05475

ASML Netherlands BV

Boston Scientific Benelux BV

ESA/ESTEC (Noordwijk) / D.05375 / D.05490

(Veldhoven) / D.05375 / D.05490 / T.05554 / W.05704

(Maastricht) / R.05442 Bracco Research S.A.

ATIM BV (Den Bosch) / E.05323

(Geneve, Zwitserland) / R.05442

ETD&C (Ede) / E.05516 Eagle Vision BV (Naarden) / A.05312 Eldim BV (Lomm) / E.05478

AVEBE (Veendam) / W.05567

Brandmarc BV (Leusden) / N.05321

Enraf-Nonius BV (Rotterdam) / R.05289

Academisch Medisch Centrum Amsterdam

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis

Enza Zaden Research and Development BV

(Amsterdam) / D.05521 Academisch Ziekenhuis Maastricht

(Beverwijk) / N.05378 Bruker Spectrospin NV (Wormer) / N.05393

(Maastricht) / R.05640 / L.05678 Aeolis Forecasting Services BV (Utrecht) / E.05323 Agilent Technologies UK ltd. (Ipschwitch, Groot Brittannië) / T.05554

(Enkhuizen) / W.05034 Eonic BV (Delft) / D.05642 Erasmus MC Universitair Med.Centr. Rotterdam

C

(Rotterdam) / R.05289 / R.05316 / T.05439 /

C. Meijer bv (Rilland) / W.05498

R.05442 / R.05640

C2V (Enschede) / T.05178 / T.05554

Ericsson EuroLab Netherlands BV

CQM BV (Eindhoven) / T.05422 / E.05786

(Enschede) / T.05178

Agrico Research BV (Bant) / W.05498

CSEM (Zürich, Zwitserland) / D.05375 / D.05490

Etchform BV (Hilversum) / T.05453

Akzo Nobel (Oss) / N.05393

Cap Gemini Ernst & Young (Utrecht) / N.05321

EuroSupport (Amersfoort) / U.05487

Akzo Nobel Chemicals BV (Arnhem) / E.05543

Catharina Ziekenhuis (Eindhoven) / E.05454

European Office of Aerospace R&D

Akzo Nobel Functional Chemicals BV

Centurion Security BV (Amsterdam) / A.05312

(Amersfoort) / T.05291

(London, Groot Brittannië) / T.05287

Chess (Haarlem) / T.05224

F

Albatros Flow Research (Markenesse) / T.05374

Chienna BV (Bilthoven) / U.05622

Alcatel Telecom

Coherent BV (Utrecht) / T.05656

FSM Europe BV (Sittard) / T.05453

Continuon Netbeheer (Arnhem) / E.05475

Fachhochschule Münster

(Antwerpen, België) / E.05440 / E.05465 Alcatel Vacuum Technology

Controllab Products BV (Enschede) / T.05224

(Wijk bij Duurstede) / T.05178 Alcatel-Lucent (Hilversum) / E.05579

D

All Music Publishing BV (Landsmeer) / D.05447

DACOM PLANT-Service BV (Emmen) / W.05341

Andromeda Medizinische Systeme GmbH

DHV Water BV (Amersfoort) / D.05577

(Taufkirchen-Potzham, Duitsland) / R.05640 Applikon Biotechnology BV (Schiedam) / D.05521

(Venray) / E.05786

DILAS Diodenlaser GmbH

DSM Food Specialties (Delft) / G.05216

Aquamarijn Microfiltration BV

DSM Research

(Zutphen) / T.05426 / T.05554

Avantium Technologies BV (Amsterdam) / E.05543 Averis Seeds BV (Valthermond) / W.05498

(Goirle) / T.05287 Friesland Foods (Deventer) / T.05554

G

(Geleen) / G.05216 / N.05378 / N.05393 /

GBI Holding BV (Delft) / D.05232 / A.05504 Gemeentewaterleidingen

DSM Services (Geleen) / T.05422

(Amsterdam) / E.05516

DSM/DFS (Delft) / E.05786

Genencor International BV (Leiden) / A.05504

Danisco A/S

Genexis BV (Eindhoven) / E.05440 / E.05465

B

De Ruiter Seeds CV (Bergschenhoek) / W.05034

BASF Nederland BV (De Meern) / U.05487

Dejima Optical Films BV (Arnhem) / W.05325

(Waddinxveen) / E.05440 / E.05465

(Eindhoven) / E.05454 Formatec Technical Ceramics BV

T.05426 / D.05521 / D.05551 / E.05706

(Copenhagen, Denemarken) / W.05034

Baas R&D BV - Ingenieursbureau Coenecoop

Fontys Hogeschool Eindhoven

(Mainz, Duitsland) / T.05656 DLV Adviesgroep NV (Bennekom) / W.05341

Aquacare Europe BV (Den Bosch) / E.05516

Avantes BV (Eerbeek) / R.05316

(Steinfurt, Duitsland) / D.05375 / D.05490 Flextronics International Europe BV

Dolphys Medical BV (Eindhoven) / E.05516 Douwe Egberts (Joure) / T.05422

Gerkens Cacao BV (Wormer) / A.05405 Gimex Technische Keramiek BV (Geldermalsen) / T.05287

122


H

L

Nanopass Ltd (St. Haifa, Israel) / T.05370

H.J. Heinz BV (Zeist) / A.05405

Leids Universitair Medisch Centrum

National University of Ireland, Galway

HZPC Holland BV (Joure) / W.05498 HZPC Research BV (Metslawier) / W.05567

(Leiden) / R.05442 / L.05678 Limagrain Advanta Nederland BV

Haskoning Nederland BV (Nijmegen) / D.05577 Heineken Technical Services BV (Zoeterwoude) / D.05232 Herikon Technische Kunststoffen BV (Almelo) / T.05287

(Rilland) / W.05567

Louwers (Hapert) / T.05453 Lucent Technologies Nederland BV (Hilversum) / E.05440 / E.05465 Luminostix BV i.o. (Cappelle a/d IJssel) / R.05316

(Den Haag) / W.05567

Humeca BV (Enschede) / N.05378

I

MARIN (Wageningen) / T.05374

Oldelft Ultrasound BV (Delft) / R.05442 OnStream BV (Eindhoven) / T.05178

Maruna Process Improvement

Ordina Technical Automation BV

(Loosdrecht) / T.05422

IRv Kenniscentrum voor Revalidatie en

Medical Measurement Systems BV

Handicap (Hoensbroek) / R.05289

(Enschede) / T.05439 Medis medical imaging systems bv

(London, Groot Brittannië) / D.05375 / D.05490

(Leiden) / L.05678 Medisch Spectrum Twente

Inspiro (Arnhem) / T.05224

(Enschede) / T.05439 Medtronic Bakken Research Center BV

J

(Maastricht) / T.05370 / N.05378 Merck Chemicals Ltd

(Eindhoven) / E.05440 / E.05465 John Deere Fabriek Horst BV

(Southampton, Groot Brittannië) / W.05325 Micronit Microfluidics BV

(Horst) / W.05341 Jomed Inc.

(Enschede) / T.05370 Ministerie van Defensie/DMO

(Rancho Cordova, Verenigde Staten van Amerika) /

(Den Haag) / D.05642

R.05442

(Arnhem) / E.05475

KEMA Nederland BV (Arnhem) / E.05475

NCLR BV (Enschede) / E.05478 / T.05656

KREATECH Biotechnology

NIZO food research (Ede) / A.05504

(Amsterdam) / G.05460

P PS Research BV (Hoofddorp) / G.05460 PamGene International BV (Den Bosch) / T.05554 Paques BV (Balk) / D.05577 PelviTec BV (Delft) / R.05640 Pentri BV (Soest) / E.05543 Pervatech BV (Enter) / T.05426 Philips Applied Technologies (Eindhoven) / T.05178 / T.05287 Philips Centre for Manufacturing Technology (Eindhoven) / N.05393 Philips Consumer Electronics (Eindhoven) / E.05455

(Drachten) / T.05287

NV Continuon Netbeheer (9100)

KEMA (Arnhem) / E.05475

(Eindhoven) / T.05224

Philips Domestic Appliances and Personal Care

N K

Occam International BV (Eindhoven) / E.05454 OctoPlus NV (Leiden) / U.05622

Maruna BV (Nieuwegein) / T.05422

Mediamate BV (Enschede) / T.05370

JDS Uniphase Netherlands BV

OPG Groothandel BV (Utrecht) / E.05323 OTB Engineering BV (Eindhoven) / T.05554

Océ-Technologies BV (Venlo) / N.05393

IMEC (Leuven, België) / T.05379

Infolog Benelux BV (Deventer) / E.05323

O

Océ-Nederland BV (Venlo) / T.05224

M

ID-Lelystad BV (Lelystad) / B.05387

Imperial College

(Andover, Hampshire, Groot Brittannië) / T.05439

LogicaCMG (Nieuwegein) / T.05224

Hoofdproductschap Akkerbouw

HortiMax BV (Pijnacker) / W.05704

Novus Monitoring Ltd

LioniX BV (Enschede) / T.05370

Hildebrands Laboratorium voor Bodemziekten BV (Wijster) / W.05567

(Galway, Ierland) / D.05375 / D.05490 Nestlé Nederland (Nunspeet) / A.05405

NKI-AVL (Amsterdam) / R.05316

Philips Electronics Nederland BV (Eindhoven) / T.05656 Philips Electronics Nederland BV (Drachten) / T.05426 Philips Galvanotechniek Eindhoven

Karl Storz (Tuttlingen, Duitsland) / R.05316

NLR (Amsterdam) / E.05478 / D.05642

Katholieke Universiteit Leuven

NRG (Petten) / T.05291

Philips Lighting BV (Eindhoven) / U.05086

NUON (Duiven) / E.05475

Philips Medical Systems Nederland BV

(Heverlee, België) / L.05678 Kerr-McGee Pigments (Holland) BV (Rozenburg) / T.05291 Keygene NV (Wageningen) / W.05034

NV Organon (Oss) / N.05393 / T.05422 / N.05626 NXP Semiconductors

(Eindhoven) / T.05453

(Best) / T.05224 / U.05441 / R.05442 Philips Research (Eindhoven) / W.05325 / V.05386 / E.05413 /

Kiwa Gastec Technology (Apeldoorn) / U.05487

(Eindhoven) / T.05224 / T.05379 / T.05422 /

U.05441 / D.05447 / E.05455 / T.05476 /

Kiwa NV (Nieuwegein) / E.05516

W.05704

D.05521 / T.05554 / E.05579

Kiwa Water Research (Nieuwegein) / T.05370

NXP Semiconductors Inc.

Koninklijke De Ruijter (Baarn) / A.05405

(Sunnyvale, Verenigde Staten van Amerika) /

Koninklijke KPN NV (Den Haag) / E.05440

D.05668

Koninklijke Landmacht (Den Haag) / D.05642 Koninklijke Nedalco BV (Bergen Op Zoom) / D.05232

NanoWorld Services GmbH (Erlangen, Duitsland) / T.05178 Nanomi BV (Hengelo) / T.05554

Philips Research Laboratories GmbH (Aken, Duitsland) / U.05086 Philips TASS BV (Eindhoven) / T.05224 Phisimed (Maastricht) / U.05441 Pie Medical Equipment BV (Maastricht) / R.05289 / R.05442

123


Plant Research International

Shell Global Solutions

(Wageningen) / W.05034 / W.05341 / B.05387 / A.05504 / W.05567 / W.05704

Shell International Chemicals BV

Shell International Oil Products BV

Platform Biologica (Utrecht) / B.05387 Polymer Service Center BV (Groningen) / U.05622 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (Lelystad) / W.05341 / W.05567 Praktijkonderzoek Veehouderij (Lelystad) / B.05387 Priva Hortimation BV (De Lier) / T.05439 / W.05704 Progentix BV (Bilthoven) / N.05378

Shell SIEP BV (Rijswijk-Zh) / D.05552

University of Münster (Münster, Duitsland) / R.05316 Urotex Medical BV (Rhenen) / R.05640

Siemens Nederland NV (Den Haag) / E.05579 Sint Maartenskliniek (Nijmegen) / L.05678

V

Smith & Nephew BV (Hoofddorp) / L.05678

V. Beta BV (Goor) / E.05478

Solvay Pharmaceuticals BV (Weesp) / G.05460

VANDIJKE SEMO BV (Scheemda) / W.05567

Sondag Voeders BV (Veghel) / B.05387

VB Ecoflight (Marknesse) / D.05642

Sprenkels Consultancy (Lelystad) / T.05370

VEWIN (Rijswijk) / W.05341

Stork Veco BV (Eerbeek) / T.05453

Van Doorne’s Transmissie BV (Tilburg) / T.05287

Stryker Howmedica BV (Waardenburg) / L.05678

Van Essen Instruments BV (Delft) / T.05439

Synetix (Cleveland, Groot Brittannië) / L.05073

Van der Pluijm Water- en Milieumanagement

Syngenta (Berkshire, Groot Brittannië) / W.05498

R & R Mechatronics (Zwaag) / T.05370

Syngenta Mogen BV (Ridderkerk) / W.05498

(Uppsala, Zweden) / E.05454

(Utrecht) / N.05378 / U.05441 / R.05442

(Amsterdam) / L.05073 / E.05543 / D.05551

R RADI Medical Systems AB

(Nijmegen) / R.05442 Universitair Medisch Centrum Utrecht

(Amsterdam) / T.05291 / E.05543

Plantenziektekundige Dienst (Wageningen) / W.05567

Universitair Medisch Centrum St. Radboud

(Amsterdam) / L.05073 / E.05543

(Boxtel) / D.05577 Vasco Data Security BV

Syngenta Seeds BV (Enkhuizen) / W.05498 Syngenta Seeds S.A.S.

REMU Infra Bedrijf NV (Utrecht) / E.05475

(Sarrians, Frankrijk) / W.05034

(’s Hertogenbosch) / E.05413 Verathon Medical (IJsselstein) / R.05640 Vienna University of Technology

REMU PowerPlus BV (Utrecht) / U.05487 RHK Technology (Langen, Duitsland) / T.05178

(Vienna, Oostenrijk) / D.05521

T (Den Haag) / A.05312 / D.05642 TNO Industrie en Techniek

(Aschheim, Duitsland) / T.05656

R.05442 Vucht a.s. (Bratislava, Tsjechoslowakije) / E.05516

(Delft) / T.05224 / W.05325 / D.05375 /

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV (De Lier) / W.05034 Rijngeest Groep Leiden (Leiden) / T.05370

(Rancho Cordova, Verenigde Staten van Amerika) /

TNO Defensie en Veiligheid

RIZA (Lelystad) / T.05291 ROFIN-SINAR Laser GmbH

Volcano Therapeutics, Inc.

R.05442 / D.05490 / D.05552 / L.05678 /

W

E.05786

WL - Delft Hydraulics (Delft) / T.05374

TNO Informatie- en Communicatietechnologie

Route 67 (Waalre) / T.05224

Waterschap AA en Maas

(Delft) / N.05321 / D.05447

Royal Haskoning BV (Nijmegen) / U.05487

TNO Kwaliteit van Leven (Leiden) / G.05460

S

Thales Communications BV

(Den Bosch) / D.05577 Waterschap Hollandse Delta

Technische Unie (Amstelveen) / E.05323

(Huizen) / A.05312

SABIC EuroPetrochemicals BV (Geleen) / E.05706

ThreeFive Photonics BV

SABIC Europe BV (Geleen) / E.05706 SKF Engineering & Research Centre BV

(Den Helder) / T.05291

(Enschede) / T.05178

(Amsterdam) / T.05554

(Sittard) / T.05453 Schlumberger MEMS - Technology Center (Elancourt, Frankrijk) / T.05439 Schuitema NV (Amersfoort) / E.05323 Scuron (Rotterdam) / R.05640 Sensata Technologies Holland BV (Almelo) / T.05439 Sentron Europe BV (Roden) / T.05370 / T.05439 / W.05704

X Xensor Integration BV (Delfgauw) / D.05521

Twente Institute for Wireless and ...

Sanquin Blood Supply Foundation

Scheuten Precision Technologies BV

(Den Haag) / L.05678 Witteveen+Bos (Deventer) / E.05516

(Zoetermeer) / R.05640 Total E&P Nederland BV

Samsung Advanced Institute of Technology (Suwon, Zuid-Korea) / E.05579

(Meppel) / D.05577 Westeinde Ziekenhuis Den Haag

(Houten) / E.05440 / E.05465 Toshiba Medical Systems Europe BV

(Nieuwegein) / E.05786 STOWA (Utrecht) / D.05577

(Dordrecht) / D.05577 Waterschap Reest en Wieden

Z Zimmer BV (Utrecht) / L.05678

U Unilever R & D (Vlaardingen) / GSC.5216 / D.05232 / N.05393 / A.05504 / E.05516 / D.05521 / D.05551 Uniphy Gymna International (Bilzen, België) / R.05289 / E.05413 Universidad de Murcia (Murcia, Spanje) / D.05375 / D.05490 Universitair Medisch Centrum Groningen (Groningen) / R.05316

124

Lijst van afkortingen / Utilisatierapport 2007

Lijst van afkortingen EU

Europese Uni

EUR

Erasmus Universiteit Rotterdam

EZ

Ministerie van Economische Zaken

FOM

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

k€

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

M€

Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro)

NWO

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

OCW

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

OTP

Open Technologieprogramma

RU(N)

Radbouduniversiteit Nijmegen

RUG

Rijksuniversiteit Groningen

SAFE

Semiconductor Advances for Future Electronics

TNO

Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

TTI

Technologische Topinstituten

TU

Technische Universiteit

TUD

Technische Universiteit Delft

TUE

Technische Universiteit Eindhoven

UL

Universiteit Leiden

UMC

Universitair Medisch Centrum

UT

Universiteit Twente

UU

Universiteit Utrecht

UvA

Universiteit van Amsterdam

VU

Vrije Universiteit

WU

Wageningen Universiteit

WUR

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Utilisatierapport 2007

Recommend Documents