Utilisatierapport 2009

manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee

De utilisatie van de STW-projecten die in 1998 van start gingen, alsmede de interimrapportage over de in 2003 gestarte projecten.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

Technologiestichting STW / Utilisatierapport 2009

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit

Utilisatierapport 2009 Technologiestichting STW _ oktober 200 9

Inhoud u Anything goes _ Joost van Kasteren u Statistiek u STW-projecten 1998 u prof.dr. John Jansen _ Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen u Gebruikerslijst 1998 u STW-projecten 2003 u dr. Rob Chamuleau _ Innovatie gaat niet altijd van een leien dakje u dr. Jorge

Technologiestichting STW

Duarte _ Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft u prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij u Gebruikerslijst 2003 u Lijst van afkortingen



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ruben San A Jong, Amsterdam Wageningen Universiteit & Researchcentrum (pagina 62) interviews

Joost van Kasteren, wetenschapsjournalist, Voorburg druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag: Polymelkzuur microsferen (zie interview pagina 42).

STW-nummer

ISBN

NUR

2009/12798/STW

987-90-73461-611

950



Utilisatierapport 2009

2


Een micro-titer plaat met DNA samples (te zien aan de blauwe kleur om op een agarose gel te analyseren)(zie interview pagina 104).

3


Inhoud pagina

Voorwoord

04

01:

05

02:

03:

04: 05:

06:

Anything goes Statistiek

11

Samenvatting cijfers

13

Twee momenten van evaluatie

15

Projecten gestart in 1998

17


17

STW-projecten 1998

19

Indeling projecten

19

Projecten per instelling

21

Lijst gebruikers bij STW-projecten 1998

63

STW-projecten 2003

69

Indeling projecten

69

Projecten per instelling

71

Lijst gebruikers bij STW-projecten 2003

Lijst van afkortingen

111

119

Interviews _ _ prof.dr. John Jansen _ 04484 en 06205

42

Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen _ _ dr. Rob Chamuleau _ 05918

72

Innovaties gaan niet altijd van een leien dakje _ _ dr. Jorge Duarte _ 05984

86

Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft _ _ prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ 05809 Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij

104

4

Voorwoord / Utilisatierapport 2009

Voorwoord De paradox van de innovatieparadox

Hoewel Nederland veel academici kent, is de fractie R&D-ers onder die academici niet

De Nederlandse wetenschap staat aan de

beter dan het EU-gemiddelde. Aan de private

top, maar we zijn slecht in het ten nutte maken

kant hebben we dus relatief weinig R&D-

van die kennis … zegt iedereen. Maar is dat

capaciteit om nieuwe kennis toe te passen.

ook zo?

Nederland heeft relatief weinig starters en de samenwerking tussen academia en industrie

Dat de Nederlandse wetenschap aan de top

is laag als het gaat om midden- en kleinbedrijf.

staat, met name in de bèta- en technische wetenschappen, is onomstreden. Dat we

Op de schaal van nationale statistiek middelt

er niets van bakken qua kennisbenutting is

alles uit en … concluderen we vervolgens dat

iets wat toch vooral in de wandelgangen

we qua innovatie maar een middenmoter zijn.

beweerd wordt. In de jaarlijkse update van

Dat klopt, statistisch en gemiddeld over de

de Kennisinvesteringsagenda (de KIA-foto) is

macrogetallen van onze natie.

het stoplicht ‘kennisbenutting’ tot nu toe wit gekozen – niet rood, oranje of groen. En hoe

Maar op kleine schaal zien we dat er succes-

je op nationaal niveau nu precies het succes

volle kennisbenutting plaatsvindt bij organi-

van kennisbenutting meet, daarop heeft ieder-

saties die een grote kennisbasis als achterland

een een ander antwoord. Even een paar feiten

hebben en een veelheid aan gebruikerscontac-

op een rijtje.

ten, zoals STW en de steeds professionelere tech transfer offices aan de universiteiten en

Nederland is goed in kennisbenutting:

medische centra.

Volgens de OECD Science, Technology and Industry Scoreboard wordt in Nederland

Succesvolle kennisbenutting kun je zichtbaar

relatief veel wetenschappelijk onderzoek aan

maken door te tonen welke nieuwe producten,

universiteiten gefinancierd door bedrijven.

systemen, diensten, technologieën voortkomen

Zo’n 10%, meer dan bijvoorbeeld in Amerika,

uit de gegenereerde kennis. Concreet, stuk

Duitsland of Finland. Er zijn dus relatief veel

voor stuk. Maar wees ook open over de kennis

contacten tussen academia en bedrijven

die niet leidde tot toepassingen. Want innova-

die kunnen zorgen voor een directe kennis-

tie blijft een geleid chaotisch proces, met vele

overdracht en -benutting. De samenwerking

momenten van ‘Aha’ en ‘Eureka’.

tussen academia en industrie is hoog, met name als het gaat om de grote bedrijven in

In dit utilisatierapport verantwoordt STW

ons land. Van alle Nederlandse industriële

wat er is voortgekomen uit het door STW

octrooien is een relatief groot gedeelte high-

gefinancierde technisch-wetenschappelijke

tech en niet low- of medium-tech en ook van

onderzoek dat 5 resp. 10 jaar geleden werd

de Nederlandse exportinkomsten is een

opgestart. Hierin komen alle projecten aan

relatief groot gedeelte te danken aan onze

bod. Qua kennisbenutting van succesvol

high-tech industrieën.

tot niet succesvol. Maar altijd excellente technische wetenschap.

Nederland is slecht in kennisbenutting: Nederland besteedt weinig geld aan onder-

Is Nederland goed in kennisbenutting?

zoek en ontwikkeling, zowel publiek als

U mag het zeggen.

privaat. De groei van het overheidsbudget (2000-2006) is nagenoeg nul, vergelijkbaar

Eppo Bruins

met landen als Rusland, Italië en Mexico.

directeur

Anything goes / Utilisatierapport STW 2009

01 : Anything goes

5

6


Polymelkzuur microsferen (zie interview pagina 42).

7


Anything goes

Joost van Kasteren

Het zal weinig mensen zijn opgeval-

Ook de ‘klassieke’ financiers van

len, maar dit jaar (2009) is het

wetenschappelijk onderzoek in

Europees Jaar van de creativiteit

Nederland, NWO en STW lieten zich

en innovatie. Ondanks de onbekend-

niet onbetuigd. Naast thematische

heid zijn de doelstellingen ambitieus.

onderzoeksprogramma’s zetten ze

Zo moeten creativiteit en innovatie-

zich ook steeds meer in voor het

vermogen in de hele EU worden

valoriseren van wetenschappelijk

vergroot, zodat Europa kan profiteren

onderzoek in de vorm van octrooien

van een hoogwaardige kennis-

en/of startende bedrijven, zogeheten

economie die in staat is de economi-

‘start ups’. De universiteiten zelf

sche strijd aan te gaan met landen

stelden ‘technology transfer officers’

als China en de Verenigde Staten.

aan om te zorgen dat resultaten van

Zelfs de Lissabon strategie, die van

wetenschappelijk onderzoek in ieder

Europa in 2010 de meest concurreren-

geval voor een deel zouden worden

de economie ter wereld had moeten

omgezet in klinkende munt.

maken, komt nog even langs. Een veelheid aan initiatieven dus om We kunnen natuurlijk een beetje

de innovatieparadox op te heffen.

lacherig doen over deze Brusselse

Die paradox komt er kortweg op

luchtfietserij, maar dan moeten we

neer dat Nederland behoort tot de

ons wel afvragen of we niet zelf

top als het gaat om wetenschappe-

ook aan deze sport doen. In 2003

lijke publicaties. Met 0,23 procent

werd een Innovatieplatform ingesteld

van de wereldbevolking produceren

onder voorzitterschap van de

we 2 procent van alle ‘peer reviewed’

minister-president, dat de innovatie-

publicaties en 3 procent van alle

kracht moest vergroten zodat ons

citaties. Daarmee staan we op de

land in 2010 ‘koploper’ zou zijn in de

derde plaats in de wereldtop. Die

Europese kenniseconomie. Vanaf

wetenschappelijke toppositie leidt

1993 is een deel van de aardgas-

niet tot innovaties. Waar Zwitserland

baten omgeleid om het innovatieve

en Zweden hun wetenschappelijke

vermogen van de Nederlandse

toppositie weten te vertalen in een

economie te verbeteren. Merendeels

al even luisterrijke toppositie op de

gebeurt dat via virtuele topinstituten,

innovatieladder, bungelt Nederland

regie-organen en ‘task forces’.

een beetje in de Europese middenmoot.

8


De vraag is of het werkt. Van de

beste weten over de faculteiten en

Terwijl de geldstromen voor het vrije,

kant van universitaire onderzoekers

leerstoelgroepen. Niet alleen om

fundamentele onderzoek afnemen,

klinkt vrij algemeen het geluid dat

onderzoeksprojecten uit te voeren,

is de pot met geld voor innovatie-

er de laatste jaren te veel nadruk is

maar ook om gebouwen, apparatuur

gericht onderzoek wel gegroeid.

gelegd op het vermarkten van kennis

en technische staf op peil te houden.

Zoals gezegd is in 1993 het Fonds Economische Structuurversterking

en te weinig op het vergaren ervan. Onderzoeksgroepen worden via aller-

Nadeel van de Humboldtiaanse aan-

in het leven geroepen. Doel ervan

lei constructies de facto gedwongen

pak – althans zoals die in Nederland

was en is om een deel van de winsten

om de onderzoeksagenda van de

gestalte heeft gekregen – is dat het

uit aardgas en uit de verkoop van

industrie uit te voeren. Niet formeel

onderzoeksbudget in wezen wordt

vroegere staatsondernemingen,

natuurlijk, maar wel omdat de geld-

bepaald door de studiekeuze van

zoals KPN te investeren in de fysieke

stromen zodanig zijn verlegd dat er

eindexamenkandidaten. Immers de

infrastructuur (Betuwelijn, Hoge

steeds minder beschikbaar is voor

omvang – en tot op zekere hoogte de

Snelheidslijn) en in de kennisinfra-

fundamenteel en/of vrij onderzoek.

verdeling – van de eerste geldstroom

structuur. Doel van de investeringen

Uiteindelijk zal, zo vreest men, de

is afhankelijk van het aantal studen-

in de kennisinfrastructuur is het

kennisvijver, de bron van innovatie

ten dat de universiteit respectievelijk

genereren van kennis die zich leent

en vernieuwing daardoor opdrogen.

de faculteit weet binnen te halen.

voor commercialisering, dan wel

Binnen de universitaire wereld leven

Het gevolg is dat gemakkelijk geachte

maatschappelijke problemen. Een

overigens wel verschillende ideeën

studies zoals psychologie, rechten

bijkomend doel is om het universi-

over de vraag hoe de kennisvijver

en bedrijfskunde kampen met uitpui-

taire onderzoek te sturen in een voor

op peil kan worden gehouden. Aan

lende collegezalen en een enorme

de maatschappij relevante richting.

de ene kant is er een school die vindt

onderwijsbelasting. Tegelijkertijd

– extreem geformuleerd – dat de

kiezen relatief weinig abituriënten

Om een en ander voor elkaar te

financiering van universitair onder-

voor studierichtingen die meer

krijgen werd een structuur opgetuigd

zoek louter op wetenschappelijke

inspanning vergen, zoals natuurkun-

waarbij bedrijven en onderzoekers

kwaliteit gestoeld moet zijn. De

de, scheikunde en ingenieursoplei-

samen voorstellen indienen voor

enige criteria om over te gaan tot

ding. Terwijl dat nu net de richtingen

onderzoeksprogramma’s c.q. virtuele

financiering van een onderzoeks-

zijn die de onderzoekers en technici

instituten rond een thema dat voor

project zijn de kwaliteit van het

kweken die men nodig acht om

de Nederlandse samenleving van

ingediende voorstel en het ‘track

Nederland innovatiever te maken.

belang is. De Commissie van Wijzen

bijdraagt aan het oplossen van

en het Centraal Planbureau beoorde-

record’ van degene die het indient. Hoewel er discussie is over de onder-

len de voorstellen en op grond daar-

Het Open Technologieprogramma van

linge verdeling van eerste en tweede

van wordt geld toegekend voor een

STW is een goed en consequent vol-

geldstroom, is de algemene stemming

periode van vier à vijf jaar. In principe

gehouden voorbeeld van die aanpak.

onder universiteiten dat er te veel

betaalt de universiteit een derde, de

Opvallend daarbij is dat wetenschap-

weinig geld beschikbaar is voor vrij,

deelnemende industrie een derde en

pelijke nieuwsgierigheid niet

fundamenteel nieuwsgierigheids-

de overheid legt de rest bij.

de enige drijfveer is om toponderzoek

en/of probleemgedreven onderzoek.

te doen. Het STW-programma laat

Ondanks de ambitie om koploper

De vraag is of er inderdaad publiek-

zien dat ook een probleemgedreven

te worden in de Europese kennis-

private samenwerking ontstaat

vraagstelling leidt tot internationaal

economie is het onderzoeksbudget

tussen onderzoekers aan universitei-

vooraanstaand onderzoek.

de laatste tien jaar ook niet gegroeid.

ten en in het bedrijfsleven. Én – niet

Met het aantreden van het kabinet

onbelangrijk – of die samenwerking

Tegenover deze ‘Angelsaksische

Balkenende IV is alleen 100 miljoen

leidt meer innovatiekracht. Het is

benadering’ staat de Duitse –

uit de eerste geldstroom overgehe-

nog een beetje vroeg om die vraag

Humboldtiaanse – benadering van

veld naar de tweede geldstroom.

te beantwoorden, maar uit het veld

de universiteit als gemeenschap

Tegelijkertijd legt een groeiend aantal

klinken signalen die er op duiden

voor onderzoek én onderwijs.

studenten een steeds groter beslag

dat de beoogde stroomlijning van

Vertegenwoordigers daarvan –

op het budget van de universiteiten,

het innovatieproces niet van een leien

meestal universiteitsbestuurders –

waardoor de eerste geldstroom feite-

dakje gaat.

leggen de nadruk op de eerste geld-

lijk nog verder opdroogt.

stroom. De universiteit krijgt geld

Een belangrijk punt van kritiek is dat

voor onderzoek en verdeelt dat, naar

de financiering van onderzoek te kort

9


duurt om een goede kennisinfra-

mensen uit het derde, vierde echelon.

de voorspellende waarde van inno-

structuur in het leven te roepen.

Vaak bijna-gepensioneerden, die

vatiemodellen nagenoeg nihil is.

In plaats van vier à vijf jaar moet je

zelf niet meer actief zijn in het onder-

eerder denken aan tien tot vijftien

zoek. Daardoor ontstaat een te grote

Hetzelfde geldt grosso modo

jaar voor het opbouwen van een

‘cognitieve afstand’, zoals de WRR

voor wetenschappelijk onderzoek.

onderzoeksgroep met enig (interna-

het noemt in zijn recent verschenen

De wetenschapsfilosoof Paul

tionaal) aanzien. Afgezien daarvan

rapport ‘Innovatie Vernieuwd’. De

Feyerabend constateerde in 1975

is de vraag of de inspanningen

verschillen zijn te groot om elkaar

al in zijn boek ‘Against Method’ dat

beklijven. Bij de besteding van de

nog te verstaan of te vertrouwen.

De Wetenschap slechts bestaat in de ‘hoofden van metafysici, school-

aardgasbaten wordt sterk de nadruk gelegd op de vorming van innovatieve

De vraag is of je die verschillen

meesters en politici die hun land

netwerken. Maar blijven die virtuele

moet willen overbruggen. Pogingen

willen laten meetellen’. Wetenschap

netwerken bestaan als de geldstroom

daartoe worden al ondernomen

is in wezen een anarchistische

opdroogt?

sinds het verschijnen van de eerste

onderneming, waarbij zelfs pogingen

Innovatienota, dit jaar dertig jaar

om achteraf de ontwikkelingen van

Een ander punt van kritiek is dat

geleden, maar zijn nog niet erg

wetenschap te verklaren stuklopen

universiteiten en bedrijven op een

succesvol gebleken als het gaat om

op de enorme diversiteit aan weten-

verschillende golflengte zitten als

het oplossen van de innovatiepara-

schappelijke methoden. Gelukkig

het gaat om onderzoek en innovatie.

dox. Dat roept de vraag op of de

maar, want zoals Brecht al schreef:

Universitaire onderzoekers of ze nu

innovatieparadox eigenlijk wel

‘orde vinden we meestal daar waar

door nieuwsgierigheid of door een

bestaat. Anders gezegd: kloppen de

niets is; ze is een verschijnsel van

probleem worden gedreven willen

veronderstellingen wel die aan de

armoede’. Wetenschap is juist gebaat

weten hoe het zit. Een antwoord

paradox ten grondslag liggen?

bij methodisch pluralisme: Anything goes.

levert zo weer tien onderzoeksvragen op, die ook hoognodig beantwoord

Om te beginnen moeten we vaststel-

moeten worden. In sporttermen zou

len dat we het innovatieproces niet

Zonder het in alle opzichten met

je kunnen zeggen dat universitaire

goed begrijpen. Veel pogingen tot het

Feyerabend eens te zijn, kunnen we

onderzoekers duursporters zijn.

oplossen van de innovatieparadox

constateren dat zowel het innovatie-

zijn gestoeld op de beperkte opvat-

proces als het wetenschapsproces

Onderzoek in het bedrijfsleven laat

ting dat een succesvolle innovatie

zich kenmerken door onzekerheid

zich eerder vergelijken met een sprint.

de uitkomst is van een lineair proces

en onvoorspelbaarheid. De vraag

Waar een universitaire onderzoeks-

van wetenschappelijk onderzoek,

die steeds gesteld wordt is, hoe

groep tien jaar nodig heeft om naam

technische ontwikkeling en commer-

je desondanks beide processen

te maken, is in het bedrijfsleven

cialisering, dat in een keurig stappen-

kunt beïnvloeden en wel zo dat de

eenzelfde periode genoeg om een

plan kan worden weergegeven. En

Nederlandse toppositie in de citatie-

onderzoeksdivisie op te bouwen en

dat je dat door gerichte stimulansen

scores behouden blijft, terwijl we

weer af te breken. Niet wetenschap-

kunt sturen en versnellen.

tegelijkertijd onze achtstand op innovatiegebied inlopen. Maar is

pelijke nieuwsgierigheid of een maatschappelijk probleem is de drijfveer

In de praktijk echter blijkt innovatie

dat wel de goede vraag? Moeten we

voor onderzoek, maar de mogelijk-

een chaotisch proces, dat wordt gere-

ons er niet gewoon bij neerleggen

heid om de resultaten op een termijn

geerd door toeval en opportunisme.

dat zowel het wetenschaps- als het

van vier à vijf jaar om te zetten in een

Een black box, waarbij bedrijven

innovatieproces onbestuurbaar zijn?

verkoopbaar product of dienst of een

niet alleen gebruik maken van de

En dat de innovatieparadox een

verbetering van het productieproces.

resultaten van wetenschappelijk

bestuurlijke mythe is die je dus ook

onderzoek en/of de kennis van onder-

niet kunt oplossen met stuurgroepen,

De verschillen in temperament – de

zoekers, maar ook van informatie

task forces, virtuele netwerken en

duurloper versus de sprinter – leiden

van toeleveranciers, klanten, concur-

commissies.

tot irritaties. Bedrijven klagen dat

renten en brancheverenigingen.

onderzoekers weinig doelgericht zijn

Weliswaar zijn er tientallen ‘case

Als dat inderdaad het geval is, dan

en steeds nieuwe vragen bedenken.

histories’ van succesvolle en minder

zou de overheid kunnen overwegen

Universitaire onderzoekers vinden

succesvolle innovaties, maar de wet-

om niet zozeer innovaties te stimule-

dat bedrijven weinig betrokkenheid

matigheden die daaruit voortvloeien

ren als wel de innovatiedynamiek.

tonen en de programmaraden van de

zijn altijd verklaringen achteraf. Die

Bijvoorbeeld door in de volgende

intermediaire instituties bevolken met

lopen bovendien zozeer uiteen, dat

FES-ronde een groot deel van het

10


budget te gebruiken om de eerste en tweede geldstroom te vergroten. Het resterende deel zou je kunnen gebruiken voor het opzetten van een Ontwikkelingsfonds, dat bedrijven krediet verleent voor riskante innovatieprojecten. Is de innovatie succesvol dan wordt het krediet terugbetaald naar rato van de omzet. Mislukt de innovatie dan wordt het krediet kwijtgescholden. Tegelijkertijd zouden we onze ambities eens kritisch moeten evalueren. Het klinkt prachtig om te stellen dat Nederland koploper in de Europese kenniseconomie moet worden, maar als je geen instrumenten hebt om ze te realiseren, klinken die ambities al gauw hol. Voor de geloofwaardigheid en effectiviteit zou het beter zijn om in gepaste bescheidenheid na te gaan of en zo ja welke reële mogelijkheden er zijn voor het voeren van een innovatiebeleid. Anders blijft het luchtfietserij.

11

Statistiek / Utilisatierapport 2009

02 : Statistiek 01 Samenvatting cijfers

13


15

De projecten van start gegaan in 1998 en 2003

15

De methode; hoe ‘meten’ we de utilisatie

15


17


17

12


Filtercondensatoren ter bestrijding van schakelrimpels (zie interview pagina 86).

13


Samenvatting cijfers

De cijfers geven

inzicht in de situatie direct na beëindiging van een project. Het ontwikkelingstraject moet

tabel 1

dan vaak nog beginnen. Het is dan ook heel

Projecten gestart in 1998 tot en met 2003 hebben (5 jaar na de start) tot en met 2008 het volgende opgeleverd:

goed denkbaar dat de inkomsten de komende jaren nog fors zullen toenemen (zie tabel 1). 1999

1998

Van de projecten die in 1998 zijn

gestart, heeft tot nu toe 70,6 procent (=score B en C) geleid tot een actieve relatie met een of meer gebruikers (figuur 5 op pagina 17),

aantal

overeenkomst

octrooi

inkomsten (in M€)

94

59

26

4,8

2000

91

82

45

7

2001

66

68

33

5

2002

89

66

27

7,9

2003

97

92

33

8,4

72,8 procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 31,6 procent (=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd.

figuur 1

Aantal gestarte projecten

figuur 2

Aantal overeenkomsten

Van de projecten die gestart zijn in 1998 hebben er 30 een of meerdere vervolgonderzoek(en) gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. 2003

78,5 Procent (=score B en C) van de

projecten die in 2003 zijn gestart, heeft tot nu toe geleid tot een actieve relatie met een of meer gebruikers (figuur 6 op pagina 17). 78 Procent (=score B en C) heeft een concreet product opgeleverd en 20,5 procent (=score B en C) heeft cash of in kind inkomsten opgeleverd. Voor deze projecten die onlangs beëindigd zijn, is het in veel gevallen nog te vroeg om van uitgekristalliseerde kennisexploitatie te spreken. Van de projecten die gestart zijn in 2003 hebben er 35 een vervolgonderzoek gesubsidieerd gekregen of zijn een vervolg op een eerder gehonoreerd project. De figuren 7 en 8 geven de BPI-code die de projecten uit 1998 en 2003 hebben gekregen weer. Een uitleg van deze figuren treft u aan op pagina 18.

14


figuur 3

Aantal octrooien

figuur 4

Inkomsten

Inkomsten (toelichting) Hieronder verstaat STW alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject, dus zowel van voor het project is gestart als tot na afloop van het project.

15



De methode; hoe ‘meten’ we de utlisatie

Om een beeld te geven van de resultaten

Het zal duidelijk zijn, dat het meten van de

van een onderzoeksproject, heeft STW

mate van gebruik niet eenvoudig is. Zo kan

in de afgelopen jaren een meetmethode

een verbeterde procesbeschrijving voor een

geïntroduceerd, die gebaseerd is op drie –

grote tijdsspanne tussen de start van een

gebruiker financieel zeer aantrekkelijk zijn,

meer of minder onafhankelijke – variabe-

project en het moment waarop de resultaten

zonder dat er sprake is van een concreet

len om de utilisatie te kunnen kwantifice-

daadwerkelijk tot een ‘bruikbaar’ resultaat

product. Anderzijds kan de realisatie van een

ren, te weten ‘Betrokkenheid’, ‘Product’ en

leiden. STW is alleen betrokken bij het eerste

daadwerkelijk product (gebaseerd op een

‘Inkomsten’ (BPI). Elk van deze variabelen

deel van dit lange traject, namelijk bij de

werkend prototype) worden afgebroken omdat

is onderverdeeld in een oplopende vier-

onderzoeksfase die doorgaans vier tot zes

markteconomische aspecten een rol spelen.

puntswaardering (0, A, B, en C). De defini-

jaar beslaat. In deze utilisatierapportage zien

Hoe de stand van zaken op dit vlak is bij de

ties van deze classificering zijn:

wij, enige tijd na afloop van het onderzoek,

verschillende projecten, wordt nagegaan door

terug op destijds gestarte STW-projecten.

(telefonische) enquêtering van onderzoekers,

Voor deze evaluatie worden twee momenten

projectleiders of gebruikers, die bij het des-

De mate waarin één (of meerdere) gebrui-

gekozen; direct na afloop van een project, de

betreffende project waren betrokken. Mocht

kers bij het onderzoek zijn betrokken:

interimrapportage (in dit rapport de projecten

dit niet mogelijk zijn, dan wordt gezocht naar

die in 2003 van start gingen), en vijf jaar later

ander beschikbaar bronnenmateriaal.

De projecten van start gegaan in 1998 en 2003

In het algemeen zit er een

een eindrapportage, het utilisatierapport (hier

Betrokkenheid

0: het project is mislukt; omdat de uitkomsten irrelevant zijn voor een gebruiker;

de projecten die in 1998 van start gingen). A: er is enige belangstelling van de gebruikers In de Interimrapportage (over de projecten

geweest, door deelname in een gebruikers-

uit 2003) worden dus de projecten bekeken

commissie;

die zes jaar geleden van start zijn gegaan en recent zijn afgesloten. Het kan voorkomen

B: de gebruikers participeren actief. Een even-

dat een gebruiker verder wil gaan met de

tueel geleverde bijdrage is klein – in de vorm

resultaten van het onderzoek. Hij zal dan vaak

van geld, materialen en dergelijke;

in aansluiting op de onderzoeksfase nog een ontwikkelingstraject moeten uitvoeren. Dit

C: op niet mis te verstane wijze participeert

kan bestaan uit de markt onderzoeken, een

de gebruiker in het project. Er is omvangrijke

productielijn opzetten en dergelijke, kortom

steun gegeven en vaak is er een contract met

alles wat nodig is om te komen tot een com-

betrekking tot de samenwerking gesloten.

mercieel ‘product’. Product In de Utilisatierapportage (over de projecten

In hoeverre zijn de doelstellingen van het

die in 1998 van start gingen) is tien tot elf jaar

onderzoek gehaald, en is er een aanwijs-

na de start van universitair onderzoek al een

baar ‘product’:

veel beter – alhoewel nog altijd niet volledig – inzicht te verkrijgen in de daadwerkelijke toe-

0: het project is in het onderzoeksstadium mis-

passing en commercialisering. In dit rapport

lukt, of het onderzoek is voortijdig afgesloten;

worden daarom ook die projecten bekeken die in 1998 van start zijn gegaan en waarover

A: Er is geen concreet product. Er is meer

nu een min of meer afgerond oordeel gegeven

onderzoek nodig om een bruikbaar product

kan worden met betrekking tot de utilisatie.

te verkrijgen. Voorlopige conclusies zijn al wel getrokken, maar een en ander moet nog worden geverifieerd. We zijn nog in de fase van ‘basic technology’. De voornaamste vorm van output is tot op dit moment de wetenschappelijke publicatie; B: een voorlopig model, een principe of een conceptmethode is ontwikkeld en bruikbaar. Verificatie en verfijning is nog wel nodig voordat van een eindproduct kan worden gesproken. De gebruiker kan het onderzoeks-

16


product (nog) niet geheel zelfstandig gebrui-

De meest geslaagde projecten vallen uiteraard

ken;

in de categorie CCC. Maar een succesvol project met een grote betrokkenheid van een

C: er ligt een aanwijsbaar product, bijvoor-

gebruiker in de non-profit sector én met een

beeld in de vorm van software, een werkend

concreet en aanwijsbaar product (bijvoorbeeld

prototype, een proces-omschrijving, een

milieu-onderzoek), wordt ook in een hoge

octrooi, kortom een min of meer afgerond

klasse ingedeeld (CCA). Een project dat

concept, waarmee de gebruiker zelfstandig

heeft geresulteerd in een product, maar geen

aan de slag kan gaan.

afnemers vindt komt in een lage categorie terecht, bijvoorbeeld ACA.

Inkomsten Heeft het onderzoek geleid tot inkomsten

Ook wordt zo duidelijk wat de waarde is

voor STW en/of de onderzoeksgroep:

van fundamenteel-strategisch onderzoek, (de zogenaamde ‘basic technology’) voor de

0: omdat het project wetenschappelijk misluk-

gebruikers. Er is dan weliswaar geen aanwijs-

te, of omdat er geen gebruiker gevonden kon

baar product, maar bedrijven hebben er soms

worden, zijn er geen inkomsten op dit project

(veel) geld voor over om deze basiskennis

geweest en zijn die in de toekomst niet te

te ontwikkelen (klasse CAA) of te kopen

verwachten;

(klasse CAC).

A: er zijn nog geen inkomsten op het project.

Achtergrondonderzoek vindt zijn plaats in

Dat wil hier zeggen dat er wel bijdragen aan

de klasse AAA. Projecten die op bepaalde

het onderzoek kunnen zijn, maar nog geen

aspecten mislukten of zijn mislukt, krijgen een

revenuen uit de exploitatie van de kennis.

0-waardering (bijvoorbeeld klasse 000)

Toekomstige baten zijn echter niet uitgesloten; B: incidenteel is of wordt (een deel van) de

Inkomsten (toelichting)

kennis verkocht. De ‘inkomsten’ kunnen hier

Hieronder verstaat STW alle gelden en

ook bestaan uit het feit dat het resultaat

bijdragen in natura (door gebruikers en

‘waardevol’ is voor de samenleving;

derden) die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele

C: er is een beduidende, gestage of grote

traject, dus zowel van voor het project is

stroom inkomsten (geweest), of er is zicht op

gestart als tot na afloop van het project.

dat een dergelijke stroom de eerstvolgende vijf jaar wordt gerealiseerd. Bijvoorbeeld als er al principe-afspraken gemaakt zijn. Gebruik makend van de hierboven beschreven classificatie kunnen alle projecten in een 4 x 4 x 4 matrix worden ingedeeld. In het totaal dus 64 mogelijkheden. Er ontstaat zo een beter gedifferentieerd beeld van de uiteindelijke resultaten die de projecten na vijf respectievelijk tien jaar opleveren.

17



In 1998 gingen

95 projecten van start. In deze projecten werd door STW 35,8 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 48 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 32 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd een bedrag van 3,8 miljoen euro genoteerd. betrokkenheid (%)

Figuur 5 geeft de verdeling aan per utilisatie-

product (%)

inkomsten (%)

code. De figuren geven aan hoeveel procent

0

0

1,1

2,1

van de projecten een bepaalde score op de

A

29,5

26,1

66,3

drie categorieën heeft gehaald.

B

45,3

43,5

26,3

C

25,3

29,3

5,3

Figuur 7 (pagina 18) geeft de BPI-code weer, die de projecten hebben gekregen.


figuur 5

Utilisatiegroepen 1998

In 2003 gingen

97 projecten van start. In deze projecten werd door STW voor 46 miljoen euro geïnvesteerd. Bij deze projecten werden 92 overeenkomsten met de gebruikers gesloten en 33 octrooien aangevraagd. Aan inkomsten werd (tot nu toe) een bedrag van 8,4 miljoen euro genoteerd. betrokkenheid (%)

Figuur 6 geeft de verdeling aan per utilisatie-

product (%)

code. De figuren geven aan hoeveel procent

0

0

van de projecten een bepaalde score op de

A

21,5

22

77,5

drie categorieën heeft gehaald.

B

57

51

16,5

C

21,5

27

4

Figuur 8 (pagina 18) geeft de BPI-code, die de projecten hebben gekregen weer.

figuur 6

Utilisatiegroepen 2003

0

inkomsten (%) 2


figuur 7

Utilisatieprojecten gestart in 1998

product –––>

De verschillende categorieën worden in kleuren weergegeven. Een hoge score op de categorie Inkomsten is te herkennen aan een blauwe kleur. Voor een hoge score op Betrokkenheid is die kleur rood en voor een hoge score op Product is die kleur groen. Omdat de complete codes alle drie de BPI-componenten bevatten, hebben alle bollen mengkleuren. Een project met BPI-code 000 zal een zwarte bol opleveren. Een project met een code CCC zal een witte bol opleveren. Verder geeft de inhoud van de bol weer hoeveel projecten die betreffende code toegekend hebben gekregen. Zo geeft het praktisch donkerrode bolle tje onder aan dat er één project (1998) is met de BPI-code A00. De grote antracietkleurige bol (een niveau hoger en dieper) geeft aan dat er 11 (1998) en 9 (2003) projecten zijn met BPI-code AAA (‘basic technology’). De witte bol rechts achterin geeft aan dat er 4 (1998) projecten zijn met BPIcode CCC.

C <– ––

B

in ko m

A

st en

A kk b e t ro

0

figuur 8

C

B enhe

–> id ––

Utilisatieprojecten gestart in 2003

product –––>

18

C <– ––

B

in ko m

A

st

B

en

A 0

k b e t ro

kenh

C ––> eid –

19

STW-projecten 1998 / Utilisatierapport STW 2009

03 : STW-projecten 1998 A / universiteit van amsterdam

21

D / technische universiteit delft

23

E / technische universiteit eindhoven

32

F / technische universiteit eindhoven

34

G / rijksuniversiteit groningen

34

I / nederlands instituut voor ecologie

36

L / universiteit leiden

37

N / radboud universiteit nijmegen

39

R / erasmus universiteit rotterdam

46

T / universiteit twente

46

U / universiteit utrecht

51

V / vrije universiteit amsterdam

56

W / wageningen universiteit

57

Interviews

42

_ _ prof.dr. John Jansen _ 04484 en 06205 Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen

20


3-D röntgenopnames van een schapenschedel, welke gebruikt worden om botvorming rondom het CaP cement te bepalen (zie interview pagina 42).

21


Uitleg projecten 1998

A

Hieronder staan de gegevens die u op

/ universiteit van amsterdam

de projectpagina’s kunt tegenkomen:

titel: de titel van het project.

project: het projectnummer, deze cijfers vormen het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd.

BPI (zie voor verdere uitleg pagina 15 en 16): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld.

projectleider: naam van de projectleider.

toewijzing: de door STW aan dit project toegekende subsidie (in euro).

contracten en octrooien: soort overeenkomst welke met een gebruiker is afgesloten (optie, licentie, bijdrage,

NEW MATERIALS FOR DENTAL MAGNETS

04403 ABA projectleider

Prof.dr.ir. E.H. Brück totale toewijzing in euro 311.747,00 contracten Geheimhouding: EngelhardClal Drijfhout BV, Goudsmit Magnetic Supplies BV octrooien Werkwijze voor het vervaardigen van een permanente ijzer-platina magneet, en het daarmee verkregen produkt

doelstelling Het ontwikkelen van een magnetisch mate-

riaal dat geschikt is om een kunstgebit te fixeren in de mond. Hetzelfde basismateriaal moet daarbij in een hard-magnetische versie (in de prothese) en een zacht-magnetische (in de kaak) uit te voeren zijn, dit ter vermijding van een elektrische potentiaal tussen de beide magneten. In de mond mag bovendien geen corrosie optreden en er mogen geen giftige stoffen oplossen in het speeksel.

samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.

inkomsten: op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden)

resultaat na 5 jaar De doelstelling is volledig gehaald met

een ijzer-platina legering met een kleine hoeveelheid niobium of aluminium als toevoeging. Er is ondanks veel inspanning nog geen producent gevonden die de materialen volgens de ontwikkelde procedure wil maken. Recentelijk is namelijk de wereldmarktprijs van platina sterk gestegen terwijl de prijs voor palladium juist is gedaald. Palladium is een belangrijke ingrediënt van het tot nu toe meest gebruikte zachtmagnetisch materiaal, waarvan men de andere nadelen kennelijk op de koop toe neemt.

die op basis van een STW-project gegenereerd worden gedurende het hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project.

doelstelling: een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek.

resultaten: een overzicht van de behaalde resultaten.

gebruiker(s): een lijst met de namen van de gebruikers bij het project.

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle projectnummers veranderd. De drie letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers onder de 10.000 wordt het nummer voorafgegaan door een 0.

resultaat na 10 jaar Er hebben zich geen nieuwe ontwikkelingen voorgedaan. Er wordt verkend of het materiaal voor behandeling van anorisma’s geschikt zou kunnen zijn. gebruiker(s) DYNA Dental Engineering BV, Bergen op Zoom / Elephant Dental BV, Hoorn / Heraeus BV, Wijk bij Duurstede / Shell SIEP BV, Rijswijk

22


HYDRODYNAMIC CHROMATOGRAPHY IN INTEGRATED MICROMACHINED SEPARATION SYSTEMS (‘HDC-CHIP’)

DEVELOPMENT OF SYNTHETIC TOOLS FOR THE SOLIDPHASESYNTHESIS OF CNS ACTIVE COMPOUNDS

THE USE OF A BENTHIC CLADOCERAN AS A MODEL ORGANISM FOR ECOTOXICOLOGICAL TESTING

04556

04597

04701

BBB

BAA

AC B

projectleider

Prof.dr.ir.ing. R. Tijssen totale toewijzing in 574.284,63 contracten Geheimhouding: Varian BV octrooien Inrichting geschikt voor het meten van de viscositeit van een fluïdum (HDC CHIP) totale inkomsten in euro 24.957,92

projectleider

doelstelling Het doel is microkanalen te ontwerpen en te construeren met een hoogte tussen 0,1 en 5 micrometer en een lengte van 10 mm waarin HDC kan plaatsvinden.

doelstelling De onderzoeksgroep aan de UvA zou zich richten op de ontwikkeling van nieuwe N-acyliminium ion synthese op een vaste fase zodat nieuwe heterocyclische klassen verbindingen beschikbaar komen via vaste drager synthese. In de onderzoeksgroep aan de KUN zou de ontwikkeling van het concept van nieuwe linkers worden onderzocht die door verhoogde temperatuur verbroken kunnen worden met achterlating van slechts een dubbele binding in het molecuul in plaats van ongewenste polaire functionaliteiten.

doelstelling Watervlooien van het genus Daphnia zijn

resultaat na 5 jaar Het onderzoek in Amsterdam leidde

resultaat na 5 jaar Chydorus is in cultures gebracht en

tot de ontwikkeling van een nieuw linkersysteem voor organische synthese aan een vaste drager. Deze is stabiel onder zure omstandigheden, maar kan worden afgesplitst onder invloed van base. Met deze nieuwe linker is het mogelijk om de typische Amsterdamse chemie van N-acyliminiumionen, die in zuur milieu plaatsvindt, uit te voeren op een vaste drager. Daarmee is combinatoriële toepassing van deze chemie goed mogelijk geworden. Het onderzoek in Nijmegen heeft de mogelijkheden in kaart gebracht om via het DielsAlder/retro-Diels-Alder concept een trace-linker combinatoriële synthese van NCS-actieve stoffen op de vaste drager te realiseren. Componenten: cyclopentadiënen, anthraceen en furan. Alle diënen konden goed worden gekoppeld aan de vaste drager en bleken na koppeling hun diënenactiviteit in de Diels-Alder reactie voldoende te hebben behouden. Furan bleek het meest geschikt. Hoewel de Diels-Alder reactie hier wat minder makkelijk verloopt vindt de cycloreversie bij aanzienlijk lagere temperatuur plaats. De toepassing van furanadducten lijkt in een combinatoriële of een parallelle synthese zeker mogelijk. Echter gezien de beperktheden van het furansysteem zal dit geen algemeen toepasbare synthetische methode worden. De utilisatie is beperkt gebleven tot het leveren van relevante wetenschappelijke informatie. Er zijn verbindigen gesynthetiseerd en vervolgens getest op zijn biologische eigenschappen, onder meer door Solvay.

de levenscyclus is beschreven onder relevante omstandigheden. Dit specifieke organisme maakt het mogelijk om een complete ontwikkeling te registreren binnen vier dagen, dat is veel korter dan de Daphnia test. Het bleek mogelijk de chydoriden in een sedimentmonstertje te laten groeien en eventuele negatieve effecten van de in het sediment aanwezige toxicanten vast te stellen. Deze toepassing is mogelijk gebleken in pilot-studies voor onder andere Arcadis en RIZA, waarbij testen zijn uitgevoerd in het kader van respectievelijk ‘Nader onderzoek verontreiniging Wenumse Beek’ en ‘Proefsanering Haringvliet’.

euro

resultaat na 5 jaar Het lab-on-a-chip ontwerp heeft

veel belangstelling gehad van grote firma’s die zelf actief zijn in de polymeerbranche(Shell, Unilever, DSM, Organon), maar ook van apparatuurbouwers (Varian, Visotec, Polymer Labs, LC Packings). Er werd octrooi aangevraagd op de viscosimeter. Er zijn uitvoerige besprekingen geweest met Polymer Labs, maar uiteindelijk beoordeelde men het ontwerp als te geavanceerd voor het bedrijf. Een van de medewerkers is in dienst getreden van Polymer Labs. De technologie wordt nu gebruikt in een project gefinancierd door nano-impuls. De toepassing van het concept van HDC op biologische polymeren kon helaas niet worden uitgevoerd, omdat de buitenlandse onderzoeker verkoos terug te gaan. resultaat na 10 jaar De projectresultaten hebben een rol gespeeld in de verdere ontwikkelingvan chromatografie-chips zowel bij MESA+ als bij de UvA, en hebben onder andere geleid tot nieuwe projecten van beide instituten binnen NanoNed. De hydrodynamische chromatografietechniek zelf wordt weliswaar in de analytische praktijk toegepast maar niet (of nog niet) op de wijze zoals in dit project gedemonstreerd maar nog steeds op de conventionale manier met gepakte kolommen. gebruiker(s) Akzo Nobel Nederland BV, Arnhem /

DSM Research BV, Geleen / LC Packings, Amsterdam / National Starch Chemical BV, Zuthphen / Organon Development GmbH, Waltrop (Duitsland) / Philips Research, Eindhoven / Polymer Laboratories, Middelburg / Polymer Laboratories Ltd, Curch Stretton (Groot Brittannië) / Schering-Plough Nederland BV, Oss / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Unilever R&D, Vlaardingen / Universiteit Twente, Enschede / Universiteit van Amsterdam / Varian BV, Middelburg / Viscotek European Technical Center, Oss

Prof.dr. H. Hiemstra 289.189,00

totale toewijzing in euro

resultaat na 10 jaar De resultaten van het onderzoek zijn helaas niet verder ontwikkeld door Solvay. Verder dan het opstellen van een concept overeenkomst is het niet gekomen. gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / Radboud Universiteit Nijmegen / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Universiteit Leiden

projectleider

Prof.dr. W. Admiraal 213.616,50


kleine kreeftjes, die zeer veel gebruikt worden voor het meten van de toxiciteit van water en poriewater. Ze planten zich ongeslachtelijk voort en dat maakt ze als testorganisme heel geschikt. De bestaande Daphnia test kan echter niet op intact sediment toegepast worden maar dat zou wel kunnen met de sediment-bewonende watervlo Chydorus. Dit nieuwe testorganisme is ontwikkeld specifiek voor de meting van toxiciteit in sediment.

resultaat na 10 jaar De toxiciteitstest met het kreeftje Chydorus wordt door het RIVM in Bilthoven gebruikt voor de landelijke ecologische kwaliteitsbepaling van oppervlaktewater. Er is daarover in 2008 een publicatie verschenen (Pieters et al., Proc. Neth. Entomol. Soc. Meet. 19: 157-164). De methode wordt dus zeker toegepast, maar vooralsnog niet voor (vervuild) sediment. Deze laatste zeer relevante toepassing mist kennelijk nog de uitwerking via bijvoorbeeld een demonstratieproject. gebruiker(s) ARCADIS Nederland BV, Apeldoorn /

ARCADIS Nederland BV, Arnhem / Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Lelystad / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / Witteveen+Bos, ’s-Gravenhage

23


04731

04777

ABA

CCB

projectleider

168.578,00 tum-epitheel

D r. J . A . G r o o t tot ale toewijzing in euro octrooien Allergietest met behulp van rec-

doelstelling Voedselovergevoeligheid is een toenemend probleem. De diagnose ervan wordt bemoeilijkt door matige sensitiviteit en specificiteit van de nu gebruikte testen, de serum (RAST) test en de huidpriktest. De dubbelblind placebo-gecontroleerde voedsel provocatie test, de ‘gouden standaard’, is zeer tijdrovend en kostbaar, en impliceert het risico van anaphylactische shock. Doel was het ontwikkelen van een betrouwbare, eenvoudige en snelle test voor voedselallergie en overgevoeligheid met darmbiopten. resultaat na 5 jaar Na het testen van duodenum- en

rectumbiopten van 40 patiënten is gebleken dat de elektrofysiologische secretieresponsen van rectumbiopten op voedsel-extracten een gevoeliger test oplevert dan de serum RAST-test. De afname van symptomen na dieet-adviezen op grond van de biopten-testuitslagen wijst uit dat de test klinisch relevant is. De bioptentest is vergeleken met de ‘gouden standaard’, resulterend in een sensitiviteit en specificiteit van 80-90 procent, hoger dan RASTen huidpriktesten. De bioptentest correleert ook significant met gemeten histamine-afgifte. Momenteel wordt de test in Duitsland toegepast voor klinischdiagnostische doeleinden. resultaat na 10 jaar De internationale wetenschappelijke erkenning van deze diagnostische methode blijkt uit het toekennen van een ‘Poster of Distinction’ onderscheiding op de Digestive Disease Week conferentie in Orlando, USA in 2003 (Bijlsma PB et al, Gastroenterol 2003; 124: Suppl A-142) en uit de toekenning van de Klaus Kalveram Preis 2004 op het DGAI-ÄDA Allergie-Kongress 2004, Aken, Duitsland (Backhaus B. Dissertation 2004. Universität Erlangen Nürnberg). In samenwerking met de Universiteit Erlangen-Nürnberg is in 2006 een Intra European Fellowship (IEF, onderdeel van het Sixth Framework Programme van de EU) gebruiker(s) Academisch Medisch Centrum, Amsterdam

Zuidoost / Catharina Ziekenhuis, Eindhoven / College voor Zorgverzekeringen, Amstelveen / Stichting Sanquin Bloedvoorziening, Amsterdam Universitair Medisch Centrum Utrecht / VU Medisch Centrum Amsterdam

projectleider

Prof.dr. A. Smilde 454.756,00


doelstelling Het voorstel beschrijft twee aparte doch

nauw gerelateerde projecten. Het eerste project concentreert zich op de invloed van de voedingsvariatie op de eindproduct kwaliteit. Het doel van dit project bestond uit het ontwikkelen van een rationele voedingsspecificatie en tolerantie voor de voeding. Dit creëert de mogelijkheid om de voeding te veranderen terwijl de eindproduct kwaliteit goed blijft. Bovendien kan de batchproces operatie naar wens worden aangepast om aan de productkwaliteit specificaties te voldoen. Het tweede project behelsde het implementeren van fundamentele proces kennis in multivariate statistische proces bewakingskaarten (MSPB). Het is belangrijk te benadrukken dat de ontwikkelde methodologie in beide projecten generiek is en niet afhankelijk is van een bepaald type proces. Niet het model zelf maar de manier waarop een MSPC model wordt geconstrueerd is het onderzoeksonderwerp. resultaat na 5 jaar Er zijn congressen en symposia

bezocht waarbij mondelinge en poster presentaties zijn gehouden. Een uitgebreide case study met DSM is behandeld, geïmplenteerd binnen DSM en gepubliceerd. Op 1 januari 2002 is het bedrijf Toegepaste Industriële Procesbeheersing (TIPb) opgericht door E.N.M. van Sprang en H.J. Ramaker. resultaat na 10 jaar Het bedrijf TIPb is inmiddels uitgebreid met 1 werknemer, het heeft volop werk en de omzet groeit gestaag. De software ontwikkeld in het project wordt niet gebruikt door TIPb, maar de denkwijze onderliggend aan de software wordt met succes gebruikt door TIPb. De ontwikkelde methoden worden inmiddels ook toegepast in een heel ander vakgebied, namelijk microbiële metabolomics (metabolomics van batch-fermentatie processen). Hierover worden lezingen gegeven en een eerste publicatie is ingediend. De software ontwikkeld in het project wordt niet gebruikt door TIPb, maar de denkwijze onderliggend aan de software wordt met succes gebruikt door TIPb. Dit bedrijf heeft inmiddels vier medewerkers en haar omzet groeit gestaag. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem /

DSM Research BV, Geleen / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Shell International Chemicals BV, Amsterdam / Unilever R & D, Vlaardingen

/ technische universitaire delft

MULTIVARIATE STATISTICAL PROCESS CONTROL (MSPC) OFBATCH PROCESSES IN THE CHEMICAL AND FOOD INDUSTRY:FROM DATA TO PRODUCT AND PROCESS INFORMATION

D

FYSIOLOGISCHE DIAGNOSE VAN VOEDSELOVERGEVOELIGHEID. DE ONTWIKKELING VAN EEN IN VITRO TEST OP SENSIBILISATIE MET BEHULP VAN BIOPTEN VAN DARMEPITHEEL.

24


BESTUDERING VAN DE KINETIEK VAN NUCLEATIE- EN GROEIPROCESSEN TIJDENS DIFFUSIONELE FASETRANSFORMATIES IN STAAL M.B.T. NEUTRONENDEPOLARISATIE

INTEGRATED LOW-POWER LOW-VOLTAGE ANALOG-TO-DIGITALCONVERTERS

ANALYSE VAN VERTAKKINGEN EN CHAOS IN WERKTUIGKUNDIGE SYSTEMEN MET DISCONTINUÏTEITEN

02981

03605

03951

BCB

B CA

AAA

projectleider

projectleider

projectleider

euro

toewijzing in euro

doelstelling Beter inzicht te verwerven in de aard en

doelstelling De toepassing en uitbreiding van

doelstelling De toepassing en uitbreiding van moderne

kinetiek van de staal fasetransformatie tijdens het warmwalsen om zo het productieproces beter te kunnen sturen en de eigenschappen van staalband binnen nauwere specificaties te kunnen houden.

moderne numerieke gereedschappen om niet-lineair dynamisch gedrag en chaos in niet-gladde systemen uit de technische praktijk te onderzoeken. Hiermee werd beoogd een bijdrage te leveren in het overbruggen van de kloof tussen de ontwikkeling van wiskundige technieken en de toepassing in de werktuigbouwkunde.

numerieke gereedschappen om niet-lineair dynamisch gedrag en chaos in niet-gladde systemen uit de technische praktijk te onderzoeken. Hiermee werd beoogd een bijdrage te leveren in het overbruggen van de kloof tussen de ontwikkeling van wiskundige technieken en de toepassing in de werktuigbouwkunde.

zing in euro

Prof.dr.ir. S. van der Zwaag 206.698,00

totale toewij-

resultaat na 5 jaar Een sterk verbeterd inzicht in de

balans tussen nucleatie van nieuwe korrels en de voorgezette groei van eerder gevormde kiemen. Daarnaast de eerste kwantitatief nauwkeurige bepaling van de volumetrische kiemdichtheid bij lage afkoelsnelheden in C-Mn staalsoorten. Beide bleken van groot belang voor de staalindustrie. Ze zijn inmiddels geïmplementeerd in de metaalkundige modellen voor de uitlooprollenbaankoeling van warmbandwalserijen van Corus in Nederland en Engeland en worden dagelijks gebruikt. resultaat na 10 jaar Dankzij de verbeterde processturing is het percentage ‘off-spec’ materiaal afgenomen en is de winstgevendheid toegenomen. Daardoor is minder recycling van afgekeurd materiaal nodig: winst voor het milieu. Na publicaties in wetenschappelijke tijdschriften worden de verkregen resultaten ook in Europa en Japan gebruikt. Het onderzoek heeft de basis gelegd voor vervolgonderzoek naar de kinetiek van fasetransformaties in warmgewalst staal (04609 en 06278). Na 10 jaar is het onderzoeksteam nog intact en wordt baanbrekend onderzoek op dit gebied uitgevoerd. Verwacht mag worden dat dit tenminste een vergelijkbare economische impact zal hebben. gebruiker(s) Corus Technology BV, IJmuiden / FEI Company, Eindhoven / Hauzer Techno Coating BV, Venlo / Ovako Wire BV, Ablasserdam / Philips Consumer Lifestyle, Drachten

Prof.dr.ir. J.H. Huijsing totale toewijzing in 164.567,00 contracten Optie & Licentie: Koninklijke Philips Electronics NV octrooien Method for calibrating a multi-bit digital-to-analog converter, multi-bit-digital-to-analog.... (Active calibration of current-mode multi-bit DACs)

Prof.dr.ir. P.Th.L.M. van Woerkom 201.477,00

totale

resultaat na 5 jaar Numerieke methoden voor het resultaat na 5 jaar Numerieke methoden voor het simu-

leren, het berekenen van periodieke bewegingen en het voortzetten van deze oplossingen bij een verandering van een parameter, zijn verder ontwikkeld voor toepassing op systemen met discontinuïteiten. Deze methoden zijn toegepast op een servosysteem met droge wrijving en een discrete opnemer en op het onderste deel van een boorstang voor het boren naar olie en gas. Dit onderzoek heeft aangetoond dat dergelijke systemen met de ontwikkelde methoden onderzocht kunnen worden.

simuleren, het berekenen van periodieke bewegingen en het voortzetten van deze oplossingen bij een verandering van een parameter, zijn verder ontwikkeld voor toepassing op systemen met discontinuïteiten. Deze methoden zijn toegepast op een servosysteem met droge wrijving en een discrete opnemer en op het onderste deel van een boorstang voor het boren naar olie en gas. Dit onderzoek heeft aangetoond dat dergelijke systemen met de ontwikkelde methoden onderzocht kunnen worden. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten te

resultaat na 10 jaar Over dit project is helaas geen

melden.

informatie meer bekend. De projectleider is niet langer werkzaam bij de faculteit electrotechniek, wiskunde en informatica van de TU Delft.

gebruiker(s) DeltaRail, Utrecht / Philips Optical

gebruiker(s) DeltaRail, Utrecht / Philips Optical Storage, Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / Shell SIEP BV, Rijswijk / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein / Urenco Nederland BV, Almelo

Storage, Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / Shell International Exploration and Production BV, Rijswijk / SKF Research and Development Company BV, Niewegein / Urenco Nederland BV, Almelo

25


WEAR-RESISTANT ALUMINIUM MATRIX COMPOSITES CONTAINING CERAMIC SPHERES

COLOUR-PLASMA-DISPLAY-PANEL LUMINESCENT MATERIALS

HET EFFECT VAN WAPENING OP SCHEURVORMING TEN GEVOLGE VAN TEMPERATUUREFFECTEN EN AUTOGENE KRIMP IN VERHARDEND BETON

04174

04175

04201

BCA

BAA

CBB

projectleider

277.485,00

Dr.ir. J. Duszczyk totale inkomsten in euro


61.260,33

doelstelling Aluminium matrix composieten combineren de eigenschappen van taai aluminium met de stijfheid van de keramiekdeeltjes. De laatste zijn echter ook verantwoordelijk voor de grote slijtage van het tegenmateriaal. Daarom worden deze materialen ondanks hun overige gunstige eigenschappen niet breed toegepast. Doel van het onderzoek was het ontwerpen van nieuwe matrix composieten met gunstige tribologische eigenschappen die geschikt zijn voor een toepassing in extrusieprocessen. resultaat na 5 jaar Er is in Delft een aantal nieuwe

aluminium composieten gemaakt door een aanpassing van de poedervoorbereiding en de extrusiemethodiek. De materialen zijn getest bij Tribologie (UT). Ze zijn harder, taaier en hebben een grotere slijtvastheid dan de conventionele legeringen. Verrassender genoeg bleek dat composieten bestaande uit vulmateriaal van verschillende grootte minder bros en taaier zijn dan het uitgangsmateriaal. De taaiheid blijkt een functie te zijn van de deeltjesverdeling.

projectleider

projectleider

euro

Prof.dr.ir. C.W.E. van Eijk totale toewijzing in 308.636,29 totale inkomsten in euro 29.041,94

euro

doelstelling Luminescente materialen worden toegepast

doelstelling Het verharden van beton is een chemisch-

in TL-buizen en kleurentelevisie. Deze fosforen zenden blauw, groen en rood licht uit onder invloed van UVstraling. Bij TL-buizen wordt kwik gebruikt voor de UV-opwekking. Kwik is echter milieubelastend en heeft bovendien het nadeel van een lange responsetijd bij het inschakelen van de TL buis. Xenon kent deze nadelen niet, maar levert UV-licht waarvoor nieuwe fosforen ontwikkeld moet worden. Het onderzoek richtte zich op nieuwe met lanthanide-ionen gedoopte fosforen voor lichttoepassingen en flat panel displays.

fysisch proces, waarbij een grote hoeveelheid warmte vrijkomt. Daarbij kunnen spanningen optreden die leiden tot scheurvorming en een afname van de duurzaamheid van de constructie. Inmiddels is veel onderzoek verricht naar het scheurgedrag van verhardend ongewapend beton. In de praktijk blijkt dat de aanwezigheid van wapening een aanzienlijke invloed te hebben op het moment van scheuren. Dit onderzoek behelsde een gedetailleerde experimentele en theoretische studie naar materiaalparameters die bepalend zijn voor het scheurgedrag van verhardend gewapend beton.

resultaat na 5 jaar Het onderzoek richtte zich hoofd-

zakelijk op optimalisatie van groene fosforen voor gebruik in plasma display panels (PDP). Als dopant werd in plaats van lanthanide Mangaan gebruikt in Zn2SO4- en BaO Al2O3-fosforen. Beide fosforsystemen bleken bij optimale Mn-concentratie beter te voldoen dan de commercieel verkrijgbare fosforen. Het geoptimaliseerde bariumhexa-aluminaat werd door Thompson gebruikt in hun 24’en 42’ PDP’s.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen gegevens bekend. gebruiker(s) AEA Technology Rail BV, Utrecht / BGT,

Eindhoven / Mifa Aluminium BV, Venlo / RSP Products BV, Rotterdam

Prof.dr.ir. K. van Breugel totale toewijzing in 241.412,00 totale inkomsten in euro 45.455,00

gebruiker(s) Philips Research Laboratories GmbH,

Aachen (Duitsland) / Thomson Tubes Electroniques, Moirans (Frankrijk) / Universiteit Utrecht

resultaat na 5 jaar Op basis van bestaande kennis van

verhardingsprocessen en daarop gebaseerde inzichten in de ontwikkeling van materiaaleigenschappen zijn modellen ontwikkeld voor het aanhecht- en scheurgedrag van verhardend beton. Met deze nieuwe modellen is het mogelijk betrouwbaarder voorspellingen te doen van het moment waarop scheurvorming in verhardend beton zal optreden. Hierdoor zijn ontwerpers beter in staat om voorspellingen te doen van de optredende scheurwijdte en van de duurzaamheid van betonconstructies. De verworven inzichten hebben nog niet rechtstreeks hun weg gevonden naar de voorschriften. De ontwikkelde rekenregels zijn daarvoor nog te complex. Er zijn inmiddels een tweetal vervolgonderzoeken gestart om resterende kennis lacunes op te vullen. resultaat na 10 jaar Met de ontwikkelde kennis zijn

ontwerpers beter in staat om te verspellen of scheurvorming zal optreden en wat in het geval van scheurvorming de scheurwijdte zal zijn. De verworven inzichten hebben niet rechtstreeks hun weg gevonden in voorschriften. In het kader van het ICES-programma Delft Cluster zijn verschillende projecten gestart die meer of minder direct verband hielden met project 04201. Dit onderzoek is mede aanleiding geweest tot het formuleren van het Perspectiefprogramma Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C), dat in 2009 is goedgekeurd. gebruiker(s) Ballast Nedam Engineering BV, Amstelveen / Bennenk Consultancy BV, Monnickendam / CUR Bouw & Infra, Gouda / Oranjewoud BV, Rijswijk / Rijkswaterstaat Dienst Infrastructuur, Utrecht

26


DESIGN AND MANUFACTURE OF AN INTERFEROMETRIC SYSTEM FOR MEASURING DYNAMIC PHASE CHANGES

ISOTHERMAL EXTRUSION OF ALUMINIUM ALLOYS THROUGH EXIT TEMPERATURE-RAM SPEED CLOSED-LOOP CONTROL

SHEAR AND ANCHORAGE BEHAVIOUR OF FIRE EXPOSED HOLLOW CORE SLABS

04323

04381

04406

B CA

B BA

CBB

projectleider

Prof.dr.ir. J.J.M. Braat totale toewijzing in 302.338,00 contracten Licentie: TNO-IT, Liaison Office TU Delft; Optie: TNO-IT, TUD-TNW octrooien Werkwijze en inrichting voor het uitlijnen van een interferometer; Werkwijze en inrichting voor het uitvoeren van spikkelinterferometrie totale inkomsten in euro 16.800,00

projectleider

euro

287.696,00

doelstelling De ontwikkeling van een nieuw type interferometer voor het meten van kleine vormveranderingen van objecten, die zou kunnen functioneren in een industriële omgeving. Hiermee kunnen bijvoorbeeld inwendige beschadigingen worden opgespoord. Een belangrijke toepassing ligt op het gebied van het controleren van nieuwe composiet-materialen zoals tegenwoordig in de vliegtuigindustrie worden toegepast. Een van de voordelen van het nieuwe systeem is dat het minder gevoelig is voor verstoringen in vergelijking met bestaande interferometriesystemen.

doelstelling Aluminium extrusie is een proces waarbij een verwarmde aluminium staaf door een matrijs wordt geperst. De warmte die vrij komt tijdens de vervorming van het metaal verhoogt de temperatuur van het eindproduct als het de matrijs verlaat. Doel van het project was de extrusiemethode verbeteren door beter begrip te krijgen van de temperatuurbalans vóór en na het verlaten van de matrijs, en door extrusie onder isotherme omstandigheden uit te voeren bij variërende extrusiesnelheid. Zo krijgt men een eindproduct met uniforme afmetingen, structuur, en mechanische eigenschappen, in een proces met een hogere doorvoersnelheid.

resultaat na 5 jaar Een interferometer is ontwikkeld,

waarmee in een constructie aanwezige defecten kunnen worden opgespoord. Er is een prototype gebouwd waarmee de ontwikkelde concepten in de praktijk onder niet ideale omstandigheden konden worden getest. Mogelijk geïnteresseerde marktpartijen zijn benaderd. Dit heeft nog niet geresulteerd in verdere stappen ter commercialisering van het systeem. Door de noodzakelijke krachtige laser is de prijs een van de bottlenecks. Wel is op basis van het prototype door TNO-TPD een eigen interferometer ontwikkeld, die wordt ingezet voor het monitoren van materiaalafname tijdens polijstprocessen. resultaat na 10 jaar Op basis van de ontwikkelde interferometer is door TNO een eigen interferometer gebouwd voor een ander toepassingsgebied: metingen aan gepolijste oppervlakken. Tezamen met TNO zijn een tweetal patentaanvragen ingediend, die in een later stadium zijn ingetrokken. Op basis van de bereikte resultaten is een nieuw STW-project gestart met als doel het systeem voor dynamische toepassingen geschikt te maken. gebruiker(s) Corus Technology BV, IJmuiden / DAF Trucks NV, Eindhoven / Daimler Benz Aerospace Airbus GmbH, Bremen (Duitsland) / Dutch Space BV, Leiden / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Industrial Automation Integrators, Veldhoven / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse / PDE Automotive BV, Helmond / Philips Centre for Manufacturing Technology, Eindhoven / Sendt, Roosendaal / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / Stork Fokker Aerostructures BV, Hoogeveen / Stork Product Engineering, Amsterdam / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft / Urenco Nederland BV, Almelo

Dr.ir. J. Duszczyk totale inkomsten in euro


36.529,30

resultaat na 5 jaar Computersimulatie van aluminiumextrusie is uitgevoerd met als variabelen: reductieverhouding, ramsnelheid en profielvormen, om het verlopen van temperatuur tijdens de extrusie te voorspellen. Nieuwe extrusietechnieken zijn geïntroduceerd met getrapte en continue variaties van ramsnelheid. Experimenten laten zien de voorspelling goed overeenkomt met de praktijk. Een nieuwe multigolflengte pyrometer is getest in het laboratorium en ook in een industriële omgeving. Bewezen is dat die pyrometer bruikbaar is voor automatische regeling van isothermische extrusie. Het onderzoek bevestigde dat het op een constante temperatuur houden van geëxtrudeerd profiel haalbaar is, en dat de extrusieduur verkort kan worden. Op basis van de behaalde resultaten heeft MIFA-aluminium een state-of-the-art temperatuur bepalingssysteem geïnstalleerd op haar extrusieapparaten. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Alcoa Nederland BV, Drunen / BOAL Profielen BV, De Lier / Corus Technology BV, IJmuiden / Hydraudyne Hydrauliek BV, Boxtel / Mifa Aluminium BV, Venlo

projectleider

Prof.ir. J.W.B. Stark totale toewijzing 297.000,00 totale inkomsten in euro 20.000,00

in euro

doelstelling Het verkrijgen van fundamenteel inzicht

in het gedrag van kanaalplaatvloeren bij brand, afhankelijk van de geometrie van de plaat en de manier waarop deze in de constructie is bevestigd. resultaat na 5 jaar Op basis van theoretisch, experimen-

teel en numeriek onderzoek zijn aanbevelingen gedaan voor brandveilige toepassing van kanaalplaatvloeren. De resultaten zijn geïmplementeerd in het CUR-rapport over ontwerpregels voor kanaalplaatvloeren met geïntegreerde stalen balken. Hieruit zal een nieuwe pre-normatieve CUR-Aanbeveling voortkomen. Op basis van de onderzoeksresultaten heeft de prefab industrie de geometrie van kanaalplaatvloeren aangepast om een brandveiliger product te leveren. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten

bekend. gebruiker(s) Addtek België, Kessel (België) / Bennenk

Consultancy BV, Monnickendam / Bouwen met Staal, Zoetermeer / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft / VBI Ontwikkeling BV, Huissen

27


IMPROVING THE PERFORMANCE OF PROCESS SIMULATORS BYMULTI-GRID METHODS AND PARALLELISATION

A SYNTHETIC APPROACH FOR THE TREATMENT OF EMC PROBLEMS IN THE DESIGN PROCESS OF ELECTRONIC CIRCUITS AND LOW-POWER LOW-VOLTAGE ELECTRONICS IN PARTICULAR

NULLING OBSTRUCTING ELECTROMAGNETIC INTERFERERS (NOEMI)

04415

04442

04476

AAA

B BA

CCB

projectleider

Dr.ir. W. Crans

tot ale toewijzing in euro

projectleider

Prof.dr.ir. A.H.M. van Roermund 248.674,00

totale toe-

projectleider

Prof.dr.ir. A.J. van der Veen totale toewijzing 602.504,75 contracten Overdracht Octrooi: ASTRON octrooien Calibration method, device and computer program (Gain Calibration)

488.492,38

wijzing in euro

doelstelling In dit project is gewerkt aan de simulatie van het productieproces van halfgeleidercircuits. Door de complexe structuren van dit soort devices kan de toepassing van zogeheten multigrid methoden een grote besparing van rekentijd van dit soort simulaties opleveren.

doelstelling Doel van dit project was onderzoek naar

doelstelling Het onderdrukken van stroringen door

EMC-aspecten die meegenomen dienen te worden in het het ontwerpproces van elektronische schakelingen. Deze aanpak is veel efficiënter dan de gebruikelijke analyse achteraf. Het onderzoek spitste zich toe op laagvermogen- en laagspanningscircuits.

communicatiesignalen (RFI) die op de antennes van radiotelescopen binnenvallen, door middel van signaalbewerkingsalgoritmen. Het onderzoek omvat een in-depth studie van algoritmes, toepasbaar op de Westerbork telescoop en toekomstige telescopen in ontwikkeling bij ASTRON.

resultaat na 5 jaar Er is een stressmodel ontwikkeld.

resultaat na 5 jaar De achtergrondkennis van EMC-

resultaat na 5 jaar

Ook is een implementatie van multigrid-methoden ontwikkeld. Helaas heeft de industriële partner gedurende het project zijn interesse verloren door een overname.

aspecten in het ontwerpproces van electronische schakelingen is aanzienlijk toegenomen. De resultaten zijn opgenomen en worden vervolgd in het promotieonderzoek van Emile Toter (TUD).

_ Algoritmen voor storingsonderdrukking, gepubliceerd en geimplementeerd op computers. Een deel van dit werk is inmiddels opgenomen in een aanvulling op het standaard referentieboek in de radio-astronomie (Thompson) _ De promovendus was winnaar van de KIVI telecommunicatieprijs 2002. _ De verkregen inzichten spelen een rol bij de ontwikkeling van toekomstige radio-telescopen zoals LOFAR en SKA _ Een patent (ASTRON) _ Een 8-kanaals datarecorder en correlatiemachine _ Een 64-kanaals phased array te gebruiken als referentieantenne, en bijbehorende controller, tezamen een demonstrator voor de impact van spatieel filteren _ een 8-kanaals datarecorder en correlatiemachine _ een 64-kanaals phased array die is te gebruiken als referentieantenne en de bijbehorende controller, tezamen vormen deze een demonstrator voor de impact van spatieel filteren

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen projectgerelateerde

ontwikkelingen. gebruiker(s) Fraunhofer-Institut für Algorithmen und Wissenschaftliches Rechnen (SCAI), Sankt Augustin (Duitsland) / Technische Universiteit Delft

gebruiker(s) National Semiconductor BV, Delft /

NXP Semiconductors, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Sonion Nederland BV, Amsterdam / TNO, ’s-Gravenhage

in euro

resultaat na 10 jaar De ontwikkelde algoritmen voor

storingsonderdrukking worden bred toegepast in LOFAR en aanverwante projecten. gebruiker(s) Adelante Technologies BV, Eindhoven / ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo / Eonic BV, Delft / Ericsson Telecommunicatie BV, Rijen / Technische Universiteit Delft / Thales Nederland BV, Hengelo / Universiteit Twente, Enschede

28


NEURO-FUZZY MODELING IN MODEL BASED FAULT DETECTION, FAULT ISOLATION AND CONTROLLER RECONFIGURATION

HEAT TRANSFER FROM IMPINGING JET ARRAYS

DEVELOPMENT OF A BALLISTIC WALKING BIPED

04506

04507

04551

BCB

C BA

ACA

projectleider

projectleider

projectleider euro

Prof.dr.ir. M. Verhaegen 352.826,27

totale toewijzing in

doelstelling Dit project heeft als doel om methoden te ontwikkelen voor foutdetectie en fouttolerant regelen. Deze methoden beogen om de lifecycle, het onderhoud en de veiligheid van complexe dynamische systemen te verhogen. resultaat na 5 jaar Een gecombineerd systeem voor

storingsdetectie en -diagnose is ontworpen alsmede een storingstolerante regelaar. De ontwikkelde probabilistische ontwerpmethode voor regelaars is robuust en heeft geen meting van de systeemtoestand nodig. Experimenten hebben laten zien dat de methodes werken. resultaat na 10 jaar Er zijn methoden ontwikkeld voor foutdetectie gebaseerd op de multi-model methode. In deze methoden wordt een verzameling van basis modellen gedefinieerd die gebruikt worden om de actuele dynamische toestand van het systeem te beschrijven als lineaire combinatie van deze basis modellen. Efficiënte numerieke methoden zijn ontwikkeld om de lineaire combinaties uit actuele meetgegevens te bepalen. Tevens zijn er methoden ontwikkeld voor fouttolerant regelen. Deze methoden kunnen zowel gebruik maken van een foutmodel met inachtneming van onzekerheid van dit model, of zich direct aanpassen aan een fout door gebruik te maken van aanwezige meetdata. De kennis die is opgedaan in dit project zal worden aangewend middels het bedrijf Reliacon dat begin 2008 door de promovendus dr. R. Hallouzi van het project werd opgericht. Hiertoe zal gebruik worden gemaakt van financiële steun van een STW Valorisation Grant. gebruiker(s) Dutch Space BV, Leiden / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Fico BV, Duiven / IHC Systems BV, Sliedrecht / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam / SenterNovem Utrecht / SKF Engineering & Research Centre BV, Nieuwegein / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft

Prof.dr. K. Hanjalic totale toewijzing in euro 370.743,00 contracten Samenwerking onderzoek: TNO-IT, TUD-TNW totale inkomsten in euro 33.579,74

Prof.dr.ir. H.G. Stassen em. totale toewij445.275,33 contracten Licentie: TU DCTG B, F E STO BV octrooien Tweebenig lichaam Two-legged body

doelstelling Het optimaliseren van meervoudige impinging jets om te komen tot gelijkmatige en gecontroleerde warmteoverdracht door het doen van gecombineerd experimenteel en numeriek onderzoek. De techiek, die zowel voor koelen als verwarmen geschikt is, kan in zeer uiteenlopende industrietakken worden ingezet.

doelstelling Het project beoogde een twee-benige

resultaat na 5 jaar Er is een hoogwaardige meetopstel-

resultaat na 5 jaar Er wordt verwacht dat een looprobot,

ling gerealiseerd waarmee zeer accuraat zowel de warmteoverdracht als de stromingspatronen kunnen worden bepaald. Daarnaast zijn geavanceerde modellen voor turbulentie en warmteoverdracht ontwikkeld. Deze zijn uitvoerig getest en geïmplementeerd in X-stream, een pakket dat door TNO/TPD en TUD/Warmte en Stroming gezamenlijk is ontwikkeld. Tenslotte zijn ontwerpregels voor optimale jet-arrays bepaald.

die voldoet aan de in het doel genoemde eisen, ook een interessante attractie is vooramusementsparken.

resultaat na 10 jaar Er is geen nieuwe informatie bekend. gebruiker(s) Corus Technology BV, IJmuiden / Gemco Furnaces, Son / OPRA Optimal Radial Turbine BV, Hengelo / Rademaker BV, Culemborg / Rademaker Den Boer BV, Dalfsen / SKF Engineering & Research Centre BV, Nieuwegein / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Delft

zing in euro

robot te ontwikkelen die gebruik maakt van de eigenfrequenties van de bewegende delen en op die manier een minimum aan energie nodig heeft. De robot moest dienen ter kennisopbouw voor looprevalidatie en voor de ontwikkeling van mens-achtige robots voor de toekomst.

resultaat na 10 jaar De ontwikkelde twee-benige robot (genaamd ‘Denise’) heeft na afloop van het project in 2005 wereldwijd het nieuws gehaald nadat het als coverstory in Science had gestaan. De kennis met betrekking tot de menselijke loopbeweging is inmiddels in gebruik voor onderzoek in de bewegingswetenschappen (Vrije Universiteit Amsterdam). Het gaat hier met name om de simulatietechnieken en de fundamentele inzichten in de loopbeweging. Het project heeft verder geresulteerd in verschillende vervolgonderzoeken gefinancierd door de STW, de EU, en de industrie, waaruit verschillende robots wederom breed in het nieuws zijn geweest (zoals de looprobot ‘Flame’). De looprobot-onderzoekslijn van de TU Delft is nu een van de bekendste in de wereld. gebruiker(s) Ambroise, Enschede / De Efteling BV,

Kaatsheuvel / Erasmus Systems BV, Purmerend Development, Enschede Delft / Vrije Universiteit

MC, Rotterdam / Lithp / Roessingh Research and / Technische Universiteit Amsterdam

29


DEVELOPMENT OF DEEP DRY ETCHING TECHNOLOGY FOR INTELLIGENT MICROMACHINE DEVICES

GEOMETRY OF HYDRAULIC FRACTURES

SINUSOIDAL CODING FOR AUDIO AND SPEECH (SICAS)

04577

04585

04625

B BA

B BA

C CA

projectleider

Dr. E.W.J.M. van der Drift totale toewijzing 565.511,75 octrooien Procede et dispositif de gravure anisotrope du silicium a haut facteur totale inkomsten in euro 56.722,53

projectleider

in euro

796.614,00

doelstelling Het diep anisotroop droog etsen in Silicium voor ontwikkelen van intelligente microsystemen. Het levert sensorstructuren met een verhoogde gevoeligheid bij een lagere oppervlakte consumptie én maakt on-chip integratie van sensor en elektronica mogelijk. Het sensordeel wordt via een post-processing stap aan de micro-elektronica toegevoegd. Dit maakt smart systems op veel ruimere schaal relatief goedkoop en bereikbaar.

doelstelling ‘Hydraulic fracturing’ is een methode om

doelstelling Doel van het project was een universeel

de productie te verhogen bij gas- en oliewinning. Dit project was erop gericht om het verband te bepalen tussen permeabiliteit van de formatie en de benodigde injectiedruk om een scheur te maken en te onderzoeken met welke vloeistof een efficiënte scheur gemaakt kan worden in formaties die uit los zand bestaan. Tevens richtte het project zich erop de scheur te karakteriseren met behulp van akoestische metingen vanuit hetzelfde boorgat.

codeersysteem te ontwikkelen, gebaseerd op een sinusoïdaal signaalmodel. Het systeem moet in staat zijn om zowel audio als spraak te coderen zonder dat de gebruiker het systeem hoeft te informeren wat het te coderen signaal is. De kwaliteit van de gecodeerde audio- en spraaksignalen dient gelijk te zijn aan die verkregen met behulp van applicatie geoptimaliseerde state-of-the-art audio/spraakcoders.

Dr. C.J. de Pater


totale inkomsten in euro

442.800,00

resultaat na 5 jaar Het gedeelte procesontwikkeling is resultaat na 5 jaar De scheurwijdte is te bepalen uit

resultaat na 10 jaar De promovendus is (na een verlen-

melden.

ging met enkele maanden) begin 2004 vertrokken en sindsdien is er geen nieuws meer te melden.

gebruiker(s) BP Exploration, Sunbury-on-Thames

akoestische metingen in het boorgat van waaruit de scheur gemaakt wordt; lengte is slechts te meten voor kleine scheuren. Beste resultaten met vlak bij de scheur geplaatste opnemers. Voor formaties met een dicht netwerk van natuurlijke scheuren werd vastgesteld hoe tortuositeit van hydraulische scheuren afhangt van de viscositeit van de injectievloeistof. Daarmee werd bijgedragen aan de eerste succesvolle stimulatiebehandeling in Japan. resultaat na 10 jaar Geen verdere ontwikkelingen te

(Frankrijk) / Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij Duurstede / Bosch, Reutlingen (Duitsland) / Melexis R&D Center, Tessenderlo (België) / NXP Semiconductors, Eindhoven / Robert Bosch GmbH, Reutlingen (Duitsland) / Xensor Integration BV, Delfgauw

Dr.ir. R. Heusdens totale toewijzing in euro 370.305,08 contracten Licentie: Philips Electronics Nederland BV, KTH (Royal Institute of Technology) octrooien Sinusoidal model based coding of audio signals; Parametric coding of audio signals; Audio coding with non-uniform filter bank; Optimal frequency-differential sinusoidal coding totale inkomsten in euro 150.881,92

resultaat na 5 jaar In het project zijn 6 patenten

met groot success inmiddels afgerond. Voor twee verschillende processen, een continu cryoprocess bij -100°C en een gepulst (Bosch) process bij kamertemperatuur, is een kwantitatieve aanpak gevonden. Mogelijkheden en onmogelijheden zijn scherp in beeld gebracht. Een en ander heeft geresulteerd in een patentaanvraag samen met de firma Alcatel vacuum Technologie in Annecy/Frankrijk. Het integratiedeel is nog in volle gang. Een nieuw ontwerp versnellingsopnemer is ontworpen en wordt momenteel gerealiseerd met de ontwikkelde droogetstechnologie.

gebruiker(s) Alcatel Micro Machining Systems, Annecy

projectleider

(Groot Brittannië) / Elf Aquitaine, Pau (Frankrijk) / Schlumberger Cambridge Research, Cambridge (Groot Brittannië) / Schlumberger Dowell, Sugarland (Verenigde Staten) / Shell SIEP BV, Rijswijk / Statoil, Stavanger (Noorwegen) / Teikoku Oil Co. Ltd., Shibuya-Ku, Tokio (Japan)

gegenereerd, waaronder twee belangrijke op het gebied van de psychoakoestiek en het modeleren van signalen met behulp van sinusoïden. Een binnen Philips Research (Natlab) opgezet onderzoeksproject op het gebied van audio/spraak-codering, één van de spin-offs van het project, heeft geleid tot een codeersysteem dat recentelijk gestandaardiseerd is in de MPEG-4 audio-standaard. Tevens is de binnen SiCAS ontwikkelde kennis aanleiding geweest voor drie vervolgprojecten, te weten het EU-project ARDOR (IST-2001-34095), het VIDI-project ‘Adaptive Sound Coding’ (05851), en het STW-project ‘SingleMicrophone Enhancement of Noisy Speech Signals’ (06042). resultaat na 10 jaar De octrooien worden in stand gehouden en het vervolgonderzoek loopt nog. Er zijn geen inkomsten meer op het project. gebruiker(s) Aalborg University, Aalborg (Denemarken) / KTH (Royal Institute of Technology), Stockholm, Zweden / Philips Consumer Electronics, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / Universiteit Leiden / Universiteit Twente, Enschede

30


PRODUCTION OF S AND REMOVAL OF HEAVY METALS FROM S-CONTAINING INDUSTRIAL WASTE STREAMS WITH INORGANIC BIOTECHNOLOGY

DAMWANDCONSTRUCTIES IN SLAPPE GROND

PRINCIPLES OF PROTEIN SECRETION BY ASPERGILLUS NIGER: ANALYSIS OF THE PROTEIN SECRETION PATHWAY AND CONSTRUCTION OF IMPROVED SECRETORY STRAINS

04653

04672

04728

CBB

CBB

AAA

projectleider

Prof.dr.ir. M.C.M. van Loosdrecht totale 1.164.835,08 contracten Optie: TUDTNW, Paques BV

projectleider

doelstelling Doel van het onderzoek was de verdere ontwikkeling van een biotechnologisch rookgasontzwavelingsproces. Dit proces bestaat uit verschillende ‘unit operations’ waardoor een multidisciplinaire aanpak nodig was. Hiervoor zijn drie subprojecten gedefinieerd: (1) chemisch technologisch onderzoek (TUD); (2) milieutechnologisch onderzoek (WUR); (3) bioprocestechnologisch/microbiologisch onderzoek (TUD).

doelstelling Het onderzoek was erop gericht experimenteel te bepalen wanneer een damwand in slappe grond bezwijkt en hiervoor een model te ontwikkelen.

toewijzing in euro

resultaat na 5 jaar De monolith reactor kan succesvol

worden ingezet als bioreactor, waterstof als elektrondonor voor sulfaatreductie kan goed worden overgedragen naar een sulfaatreducerende celsuspensie. Het systeem is hydraulisch gekarakteriseerd door mathematische stofoverdrachtsmodellen te maken voor de tegen- en meestroom configuratie. De biologische ijzer cyclus is toegepast om sulfide dat gevormd wordt na sulfaatreductie in te wassen onder de vorming van elementair zwavel, waarna Fe3+ werd gegenereerd door aërobe bacteriën bij een zeer lage pH. Dit proces verloopt efficiënt (bijna 100%). Verder is microbiële sulfide oxidatie naar elementair zwavel bij hoge pH-waarden en zoutconcentraties succesvol onderzocht, dit aspect wordt verder bestudeerd in een nieuw STW-project (05939). Uit theoretische ‘flowsheet’ berekeningen over de geschakelde ‘unit operations’ is naar voren gekomen dat het voorgestelde totaal ontwerp in principe haalbaar is. resultaat na 10 jaar De resultaten hebben nog niet tot een daadwerkelijke toepassing geleid. De ontzwavelingsmarkt heeft een tijd stil gelegen. Recent heeft Paques voor het eerst een ontzwaveling (in China) kunnen bouwen. De kennis gegenereerd in dit project wordt wel gebuikt. De monoliet reactor is het afgelopen jaar geëvalueerd voor toepassing in behandeling van stallucht. Komend jaar gaat een student hier weer verder aan werken. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem /

Danieli Corus Europe, IJmuiden / Paques BV, Balk / Pasminco Budel Zink, Budel-Dorpplein / Shell International Oil Products BV, Amsterdam / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / Technische Universiteit Delft / Ziniflex Budel BV, Budel-Dorpplein

Prof.ir. A.F. van Tol totale toewijzing 147.933,00 totale inkomsten in euro 722.689,02

in euro

resultaat na 5 jaar In het kader van een CUR-commissie

is door de onderzoeker een grote veldproef uitgevoerd waarin twee typen damwanden zijn onderzocht. Aanvullend is experimenteel en numeriek onderzoek gedaan naar het gedrag van individuele damwandplanken. Voor uitvoering van de veldproef is een aantal instellingen gevraagd om het verloop van de proef te voorspellen. De onderzochte damwandplanken bleken bij een aanmerkelijk hogere belasting te bezwijken dan verwacht; de huidige normen bleken zeer conservatief. De bevindingen zijn ingebracht in de discussie rond de nieuwe regelgeving.

projectleider

Prof.dr. C.A.M.J.J. van den Hondel 360.960,00

totale

toewijzing in euro

doelstelling Voor het gebruik van schimmels als

productieorganisme is kennis van de processen waarmee stoffen door de schimmel worden uitgescheiden van groot belang. Doel van dit onderzoek was om aan de hand van modelverbindingen (glucoamylase en enkele fusieproducten daarvan) beperkende factoren in het secretieproces op te sporen. Wanneer deze factoren bekend zijn, kunnen ze mogelijk worden weggenomen. resultaat na 5 jaar Belangrijke basiskennis en mutant-

stammen zijn ontwikkeld die aanknopingspunten vormen voor optimalisatie van uitscheidingprocessen en fermentatieprocessen. Deze kennis en stammen worden ingebracht in andere samenwerkingsprojecten met de gebruikers. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens

resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen

bekend bij STW.

bekend. gebruiker(s) GBI Holding BV, Delft / Rijksuniversiteit gebruiker(s) Arbed Damwand Nederland BV, Moerdijk /

Ballast Nedam Engineering BV, Amstelveen / Ballast Nedam Funderingstechnieken, Dordrecht / Bender International BV, Krimpen a/d IJssel / CUR Bouw & Infra, Gouda / Deltares, Delft / Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam / Mos Grondmechanica, Rhoon / Nedeximpo BV, Amsterdam / NS Railinfrabeheer, Vondelingenplaat / Plaxis BV, Delft / Projectorganisatie HSL-Zuid, Utrecht / Rijkswaterstaat, Delft / Rijkswaterstaat Dienst Infrastructuur, Utrecht

Groningen / Technische Universiteit Delft / TNO Kwaliteit van Leven, Zeist

31


PARAMETRISCHE VERWERKING VAN RADARSIGNALEN

MONOLITH CATALYTIC REACTORS FOR CHEMICAL PROCESSESINVOLVING TWO LIQUID PHASES

ALL-SOLID-STATE BATTERY BASED ON A CERAMIC ELECTROLYTE AND MANUFACTURED BY MAGNETIC PULSE COMPACTION

04758

04764

04854

BAA

AAA

CCC

projectleider

Dr.ir. P.M.T. Broersen 145.245,33


doelstelling Een radar detecteert reflecties van zowel relevante objecten, de doelen, als van de omgeving, de clutter. Het is van belang de clutter te scheiden van de doelen. In dit project zijn daarvoor parametrische modellen gebruikt, die een geïntegreerde afstandsschatting en classificatie van de doelen mogelijk maakt. resultaat na 5 jaar Er is een methode voor automatische

modelinductie ontwikkeld, zodat accuratere modellen van een groter probleemgebied kunnen worden verkregen. Hiervoor zijn nieuwe technieken ontwikkeld en is een weloverwogen keuze gemaakt tussen bestaande technieken. De automatische inductiemethode is vrij beschikbaar als een software-toolbox voor Matlab. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen. De Matlab-tool is nog steeds beschikbaar als plugin voor de populaire tool ARMASA, maar is niet onderhouden. gebruiker(s) CHL Netherlands BV, Katwijk / HITT,

Apeldoorn / Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage / Ministerie van Defensie, ’s-Gravenhage / Technische Universiteit Delft / Thales Nederland BV, Hengelo (OV) / TNO, ’s-Gravenhage

projectleider

Prof.dr. J.A. Moulijn 225.985,00


projectleider

Prof.dr. J. Schoonman totale toewijzing in 714.848,00 contracten Optie: TUD, Shell SIEP BV; Samenwerking onderzoek: TU D, Shell SI E P BV octrooien High temperature battery with ceramic electrolyte for use in wells; A Li-battery for use at high temperature euro

doelstelling Doel van het project wat utilisatie

doelstelling PIn het project worden keramische

betreft was het toepassen van monolithische katalysatoren voor het intensiveren van commerciële (gas)-vloeistof-vloeistof-vast processen, bijvoorbeeld bij de productie van cyclohexeen door benzeen hydrogenering, enzymatische productie van zoetstoffen, oxidatieve ontzwaveling of reactieve extractieprocessen. Om dit te kunnen bereiken is een vervolgonderzoeksvoorstel geformuleerd in overleg met de industriële gebruikers van het huidige project.

materialen ontwikkeld die als elektrolyt kunnen dienen in een vaste-stof Lithium-ion batterij en worden de interfaces verbeterd die cruciaal zijn voor de werking van zo’n batterij. Een batterij gebaseerd op een vastestof elektrolyt heeft een beter werking bij hogere temperaturen dan een batterij met een vloeibaar geleidend materiaal. Een zeer interessante toepassing is bijvoorbeeld te vinden bij olieboringen, waar op grote diepte (dus bij hoge temperatuur) een kleine stroombron nodig is om analyses te kunnen doen in en rond de boorkop.

resultaat na 5 jaar In dit onderzoek zijn alle in het

oorspronkelijke projectvoorstel geplande wetenschappelijke doelstellingen gerealiseerd. Dit was het eerste project op een nieuw onderzoeksgebied. De kennis die is opgedaan, vormt een goede springplank naar vervolgonderzoek. De leden van de gebruikerscommissie gaven aan interesse te hebben in vervolgonderzoek. DSM heeft een toepassing in gedachte voor de productie van kunstmatige zoetstof en Shell denkt aan een oxidatief ontzwavelingsproces. Beide gebruikers zullen in samenwerking met de TU Delft de ideeën uitwerken, op basis waarvan een nieuw projectvoorstel zal worden geformuleerd. Het mogelijke vervolgproject zal na vijf jaar naar volledig ontworpen modellen en opschaalmethodologie van monolithische katalysatoren voor reactieve (gas)vloeistof-vloeistof-vast systemen leiden, met als einddoel experimentele demonstratie van de voordelen van het nieuwe concept op een industrieelrelevant proces.

resultaat na 5 jaar In het project is een sterk verbeterde

vaste-stof Lithium-ion batterij ontwikkeld bestaande uit keramische componenten die gebruikt kan worden bij hoge temperaturen en een unieke methode om deze batterijen te produceren. In het project is nauw samengewerkt met de gebruiker en zijn de materialen en de productiewijze geoctrooieerd. resultaat na 10 jaar Uitgaande van de elektrodematerialen is in de vervolgfase van het project een prototype Lithium-ion batterij ontwikkeld bestaande uit een ionic liquid als elektrolyt, zodanig dat deze gebruikt kan worden bij temperaturen tot 150° C. Deze vervolgfase betrof een samenwerking tussen de TU Delft, Shell IEP en een spin-off company van de TU Delft, Solidion Research. Dit werk heeft geleid tot een nieuw octrooi, welke op dit moment rijp is voor vermarkten. Dat proces is in handen van Shell IEP.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

te rapporteren. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / DSM

Research BV, Geleen / Eka Chemicals AB, Bohus (Zweden) / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam

gebruiker(s) Shell SIEP BV, Rijswijk

32


E

05051 C BA projectleider

Dr.ir. B. Rejaei tot ale toewijzing in 1.251.870,00 totale inkomsten in euro 708.804,70

euro

doelstelling In de siliciumtechnologie dienen de 500 tot 1000 micrometer dikke siliciumplakken in eerste instantie als mechanische substraten tijdens het integratieproces van elektronische schakelingen in de bovenste 10 micrometer laag. Doelstelling van dit project is de ontwikkeling van processen voor de integratie van passieve hoogfrequente componenten in de bulk silicium onder de schakelingen aan de chipoppervlakte. Deze technologie is ter verhoging van het integratieniveau en ter verbetering van de kwaliteit van geïntegreerde hoogfrequente componenten en schakelingen. resultaat na 5 jaar Er is een procesmodule ontwikkeld die

na de waferfabricage de integratie van componenten in het siliciumsubstraat mogelijk maakt. De integratie van aardvlakken ter vermindering van elektrische overspraak is gedemonstreerd voor industriële fabricageprocessen. Twee speciale fabricageprocessen en procesapparatuur voor het aanbrengen van fotolak op waferoppervlakken met een topografie van meerdere honderden micrometer is ontwikkeld samen met een Nederlandse en een Oostenrijks bedrijf. De onderzoeksresultaten hebben geleidt tot meer dan 30 (inter)nationale wetenschappelijke publicaties. resultaat na 10 jaar Een speciale processmodule werd ontwikkeld voor het integratie van koper verbindingen met een hoge hoogte/breedte verhouding op de chipoppervlakte. Verhoudingen van 3:1 werden bereikt waarbij gebruikt werd gemaakt van electroplating. Hiermee werden geintegreede hoogfrequenct transmissielijnen en spoelen gefabriceerd met zeer geringe verliezen. In combinatie met een diep silicium ets process, werd deze techniek tevens gebruikt voor het vervaardigen van transmissielijnen in bulk silicium onder de chipoppervlakte. Deze componenten vertonen zeer lage verliezen en kunnen leiden to een reductie van de benodigde opperlakte op een siliciumchip. gebruiker(s) Agere Systems CCD, Nieuwegein / ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo / IMEC, Leuven (België) / NXP Semiconductors, Albuqueque (Verenigde Staten) / NXP Semiconductors, Eindhoven / Philips Research , Eindhoven / Sound & Telemetry Solutions BV, Amsterdam

/ technische universiteit eindhoven

NOVEL MICROMACHINED STRUCTURES AND COMPONENTS FOR FUTURE RF SILICON TECHNOLOGY

POLYMERS AND POLYMERIC CONSTRUCTION MATERIALS THROUGH REVERSIBLE, SELF-COMPLEMENTARY MULTIPLE HYDROGEN-BONDING

04439 BAA projectleider

Prof.dr. E.W. Meijer 181.242,00


doelstelling Het vormen van thermoplastische elasto-

meren op basis van reversible waterstofbruggen in goed gedefinieerde harde segmenten. resultaat na 5 jaar Nieuwe thermoplastisch elastomeren

met goed gedefinieerde harde segmenten zijn ontwikkeld. Deze materialen hebben exceptionele mechanische eigenschappen en kunnen in de harde fase specifiek complementaire gastmoleculen binden. resultaat na 10 jaar Nieuwe thermoplastisch elastomeren met goed gedefinieerde harde segmenten zijn ontwikkeld. Deze materialen hebben exceptionele mechanische eigenschappen en kunnen in de harde fase specifiek complementaire gastmoleculen binden. gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / Magellan M5

BV, Amsterdam / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam

33


MOISTURE AND ION TRANSPORT IN POROUS BUILDING MATERIALS

STRONG AUTHENTICATION METHODS

ELEKTRONISCH GELEIDE VOERTUIGEN

04448

04536

04614

CCC

ABA

CBC

projectleider

tot ale toewijzing in Prof.dr.ir. K. Kopinga 441.635,67 contracten Licentie: TNO-B, TUEST; Addendum: TN O-B, Technische Universiteit Eindhoven, TNO-IT

projectleider

euro

zing in euro

doelstelling De verdere ontwikkeling van het op kernspin-resonantie (NMR) gebaseerde meetsysteem uit project 03400, om vochthuishouding en opgeloste stoffen in poreuze materialen te bepalen: baksteen, kalkzandsteen, gips en mortel. Deze hebben veel invloed op de duurzaamheid, c.q. het gedrag bij vorst-/ dooicycli, zoutuitslag en schimmelvorming. Bij klei en slib is inzicht in de vochthuishouding essentieel voor de optimalisatie van het droog- en ontwateringsproces.

doelstelling Het verbeteren en versnellen van methoden

doelstelling Doel was een meet- en regelsysteem te

om vast te stellen dat een bericht afkomstig is van de juiste verzender en dat een bericht onderweg niet veranderd is. Toepassingen in de financiële wereld en bij dataverkeer over het internet.

ontwikkelen voor het automatisch besturen van een dubbel-gelede autobus met een nauwkeurigheid van beter dan 10 cm langs een voorafgedefinieerd traject.

resultaat na 5 jaar De resultaten van het project zijn

ingebracht in een drietal EU-projecten, die allemaal gerelateerd zijn aan het voorkomen en behandelen van zoutschade. Deze projecten worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met TNO Bouw: ASSET, COMPASS en SALTCONTROL. Utilisatie hiervan verloopt via rapporten met richtlijnen en aanbevelingen. De bij de TU Eindhoven ontwikkelde NMR infrastructuur wordt in samenwerking met TNO Bouw ingezet voor toepassingsgericht onderzoek – in opdracht van derden – naar het proces van opname, afgifte, migratie en faseovergangen van vloeistoffen en daarin opgeloste stoffen in bouwen afwerkmaterialen in relatie tot de duurzaamheid daarvan.

Prof.dr.ir. H.C.A. van Tilborg 196.035,00

totale toewij-

dit project de nauwe samenwerking met TNO-Bouw is voortgezet in een samenwerkingscontract. De partners in dit contract zijn de groep TPM van de TU/e, TNObouw en STW. Binnen deze samenwerking wordt de ontwikkelde NMR infrastructuur ingezet voor toepassingsgericht onderzoek voor derden. Het gaat hier om het in beeld brengen van vloeistofprocessen in bouwen afwerkmaterialen, in relatie tot de duurzaamheid daarvan. Verder zijn in samenwerking met TNO de resultaten ingebracht in een viertal EU-projecten. De binnen dit STW-project ontwikkelde NMR opstelling is nog steeds in ontwikkeling. Dit heeft onder andere aanleiding gegeven tot nieuwe toepassingen. gebruiker(s) CUR Bouw & Infra, Gouda / INTRON BV,

Houten / KEMA Nederland BV, Arnhem / Koninklijk Verbond van Nederlandse Baksteensteenfabrikanten, Velp / Research Centrum Kalkzandsteenindustrie, Hilversum / Shell SIEP BV, Rijswijk / Stichting Technisch Centrum voor de Keramische Industrie, Velp / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform, Huizen

Prof.dr.ir. P.P.J. van den Bosch totale toe129.783,00 contracten Overdracht: Frog Navigation Systems BV; Geheimhouding: Advanced Public Transport Systems(APTS) totale inkomsten in euro 15.882,31 wijzing in euro

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geleid tot voor resultaat na 5 jaar Twee nieuwe families van priem-

getallen zijn gevonden. Aanwijzingen zijn gegeven voor een veiliger toepassing van het McEliece cryptosysteem. Het genereren van pseudorandom getallen voor sleutelgeneratie is verbeterd. Aangetoond is dat digitale handtekeningen gezet volgens het Alabaddi and Wicker schema niet veilig zijn. Een versnelling is bereikt van XTR en een aanverwant cryptosysteem. Zodra XTR serieus geïmplementeerd wordt, zullen de ontwikkelde algoritmes daar zeker een rol in spelen. Een bepaalde variant van elliptische krommen is versneld. Elliptische krommen worden op grote schaal toegepast, bijvoorbeeld in smartcards. Toepassing van deze resultaten verloopt via publicaties en kan pas op de langere termijn verwacht worden. resultaat na 10 jaar Er zijn geen recente resultaten. gebruiker(s) AIVD-NBV, Leidschendam / De

resultaat na 10 jaar De belangrijkste utilisatie is, dat door

projectleider

Nederlandsche Bank NV, Amsterdam / Equens NV, Utrecht / Ministerie van Binnenlandse Zaken, ’s-Gravenhage / Nationaal Chipcard Platform, Leidschendam / NXP Semiconductors, Eindhoven / VP Crypto & Embedded Security SafeNet BV, Vught

Frog en APTS waardevolle achtergrondkennis van het meet- en regelsysteem. De laterale fouten konden gereduceerd worden. Enkele uitvoeringsvormen zijn geanalyseerd en middels simulaties uitvoerig getest. De robuustheid kon echter niet voor alle mogelijke condities bewezen worden. De werking van het systeem werd aangetoond met een prototype van de Phileas bus die tussen Eindhoven en Veldhoven wordt ingezet. resultaat na 10 jaar Er zijn bij STW geen nieuwe ontwik-

kelingen bekend. gebruiker(s) Advanced Public Transport Systems, Valkenswaard / Frog Navigation Systems BV, Utrecht / Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rotterdam / The industree BV, Eindhoven / TNO, Delft

34


ABA projectleider

Prof.dr. W.J. van der Zande totale toewijzing 210.117,81 contracten Licentie: FOM-AMOLF, Licentec octrooien Infraroodkleurencamera totale inkomsten in euro 16.336,09

in euro

doelstelling Een utrasnelle camera in het ver-infrarood gebied van het spectrum is niet eenvoudig te realiseren. Detectoren zijn relatief ongevoelig en een warme omgeving zorgt voor veel achtergrondstraling, waardoor koeling nodig is. Atomen in combinatie met een laser zijn potentieel zeer gevoelige detectoren. Het project beoogde om deze atomen zo te gebruiken dat de camera niet alleen gevoelig is maar ook afbeeldingen kan maken van de ver-infrarode straling. resultaat na 5 jaar Nadat duidelijk werd dat de Rydberg

atomen als fotondetector gevoeliger zijn naarmate de straling dieper in het ver infrarood ligt, zijn berekeningen uitgevoerd om te kijken waar een praktisch instrument gebaseerd op Rydberg atomen competitief wordt ten opzichte van commerciële detectoren. De gevoeligheid is geillustreerd middels een contactprint van ultrakorte breedbandige ver-infraroodpulsen die structuren van ongeveer 1 mm kunnen onderscheiden. In dit project is het proces van interactie van straling met Rydbergatomen een belangrijk onderdeel; van ultrakorte pulsen tot lange zeer smal-bandige pulsen. resultaat na 10 jaar De onderzoeker heeft een prototype camera gebouwd en heeft aangetoond dat het in staat is om op gevoelige wijze THz straling af te beelden. Ultrakorte pulsen van minder dan 100 picoseconde waren voldoende voor een afbeelding. De verinfraroodbron, de ultrasnelle pulsen, bracht nieuwe natuurkunde naar boven over de interactie tussen laseraangeslagen atomen met de verinfraroodbron. De toegenomen vraag naar THz-straling technologie voor vele toepassingen heeft de actualiteit van cameraprojecten verder benadrukt. Afric Meijer heeft het plan opgevat om een praktische en compacte verinfrarood/THz camera te ontwikkelen waarbij de laser vervangen wordt door een andere vorm om atomen gevoelig te maken voor deze straling. Het is niet verrassend dat er marktpartijen zijn die interessse tonen voor zijn ideeën. Gezien de aard van de technologische vragen is er gekozen voor een poging om via valorisatie-initiatieven de stap naar de markt te overbruggen. Indien dit lukt zal het initiële STW-project essentieel zijn geweest. gebruiker(s) Applied Laser Technology BV, Best / Licentec, Bilthoven / SRON - Netherlands Institute for Space Research, Utrecht / Universiteit Twente, Enschede

/ rijksniversiteit groningen

/ stichting voor fundamenteel onderzoek der materie

04689

G

F

ULTRAFAST INFRARED IMAGING CAMERA

35


POSTERIOR CORNEAL TRANSPLANTATION

KOPPELING VAN VASTE-FASE (MICRO-) EXTRACTIE MET GASCHROMATOGRAFIE EN MASSASPECTROMETRIE

KARAKTERISERING VAN COMPLEXE KOOLHYDRATEN IN DE VOEDING; ONDERZOEK VAN DIGESTIE EN FERMENTATIE

04399

04453

04487

CCC

C CA

BAA

projectleider

Prof.dr. G.J. de Jong totale toewijzing in euro 200.031,00 totale inkomsten in euro 31.764,61

projectleider

doelstelling De bepaling van geneesmiddelen in biologi-

doelstelling Het doel was om in detail te onderzoeken

sche vloeistoffen bestaat uit drie stappen: monstervoorbewerking, scheiding en detectie. Het doel is de monstervoorbewerking te miniaturiseren en de echte scheidingsstap zo veel uit het systeem weg te laten.

welke factoren een rol spelen bij de digestie en fermentatie van complexe koolhydraten (zetmeel) en wat de effecten zijn op de metabole respons in gezonde proefpersonen. De te onderzoeken factoren waren: aard van het zetmeel en de maagledigingstijd.

projectleider

Prof.dr. G. van Rij 115.622,00


doelstelling In dit onderzoek is een methode bestudeerd voor hoornvliestransplantaties. Bij deze methode wordt waarin via een sneetje in het hoornvlies een snij-instrument naar de achterkant van het hoornvlies gebracht om aldaar het aangetaste hoornvlies te verwijderen zonder dat het hoornvlies geperforeerd wordt. Er wordt een circulair laagje weg gesneden. Langs de zelfde weg wordt het donorvliesje aangebracht. De inwendige oogdruk houdt dit vliesje op zijn plaats. Hechtingen zijn niet nodig. De nazorg is veel minder bij deze ‘posterieure hoornvliestransplantatie’. In dit project werd de methode getest, verder ontwikkeld en werd geschikt instrumentarium ontworpen. resultaat na 5 jaar De operatietechniek en het gereed-

schap hebben zich na het project weer verder geëvolueerd. De resultaten van het project hebben daarvoor de achtergrond kennis geleverd. Er worden thans cursussen gegeven in het toepassen van de methode, waarvoor wereldwijde belangstelling is. De onderzoeker heeft zijn eigen opleidingsinstituut opgericht (Instituut voor Innovatieve Oog Chirurgie, NIIOC) dat bezocht wordt door cursisten uit de hele wereld. Binnenkort worden de patiënten die drie en vijf jaar geleden behandeld zijn geëvalueerd. resultaat na 10 jaar Inmiddels heeft het NIIOC 13 vaste medewerkers en biedt het een scala van behandelingen. Een volledige opsomming zou niet in dit kader passen en daarom de groei van het Melles Ooginstituut te kort doen. Vandaar het adres van de website: www.niioc.nl. De starter Mellis is zijn eigen ondersteund bedrijf geworden. gebruiker(s) D.O.R.C. BV, Zuidland / Oogziekenhuis,

Rotterdam

Prof.dr. R.J. Vonk totale toewijzing in euro 311.748,00 octrooien Preparaat voor het bepalen van de lactase-activite it

resultaat na 5 jaar Het doel is bereikt. Er is een bijdrage

geleverd aan de ontwikkeling van snelle en geautomatiseerde systemen voor ‘high-throughput’ analyse van biologische monsters. De systemen berusten op de integratie van monstervoorbereiding, scheiding en/of detectie. Dat geeft nieuwe mogelijkheden voor de apparatuur van de in de gebruikerscommissie participerende firma’s, te weten Spark en Atas. Fiber extractie (SPME) is een minder gevestigde monstervoorbereidingstechniek. Ook voor deze techniek is onderzocht hoe ze kan worden gecombineerd met MS. Er is een nieuwe unit gemaakt die high-througput analyse ook bij SPME mogelijk maakt. Directe injectie van monsters en analysetijden van enkele minuten maken de dagelijkse analyse van grote series biologische monsters nu mogelijk. resultaat na 10 jaar Met vaste-fase extractie en vaste-fase micro-extractie zijn krachtige analysesystemen ontwikkeld en toegepast. Hiervoor is speciale hardware gemaakt en geïmplementeerd. De on-line systemen zijn onder meer toegepast voor de bepaling van clenbuterol en prednisolon (onstekingsremmer). De totale analysetijd is hierbij verkort, terwijl daarbij concentraties tot onder de een-miljardste gram per milliliter urine of serum kunnen worden bepaald. Deze nieuwe methoden worden toegepast binnen de farmaceutische industrie, contract-research laboratoria en ziekenhuizen. De firma ATAS heeft gebruik gemaakt van de kennis en ontwikkelde technologie om vaste-fase extractie in het injectiesysteem van de gaschromatograaf te brengen en op deze wijze een volledig geintegreerde analyse te verkrijgen. De koppeling van vaste-extractie met vloeistofchromatografie heeft na dit project een vervolg gekregen in een nieuw gesubsidieerd project. gebruiker(s) ATAS GL International BV, Eindhoven /

Pharma Bio-Research Group BV, Zuitdlaren / Rijksuniversiteit Groningen / Schering-Plough Nederland BV, Oss / Spark Holland BV, Emmen / Thiemann Arzneimittel GmbH, Waltrop (Duitsland) / TNO Kwaliteit van Leven, Zeist / Varian BV, Middelburg / Xendo Laboratories BV, Groningen

resultaat na 5 jaar Er zijn producten op de markt

gebracht die gebaseerd zijn op het concept van traag verteerbaar zetmeel (Liga continue). Er worden aardappelgebaseerde voedingsmiddelen en nieuwe aardappelrassen ontwikkeld met traag verteerbaar zetmeel. resultaat na 10 jaar Een ingediend octrooi heeft geen bedrijf kunnen interesseren. Het octrooi is in 2002 vervallen. gebruiker(s) LU General Biscuits Nederland BV, Breda

36


04561

04804

ABA

BCB

projectleider

Prof.dr. D.O. Boerma totale toewijzing in euro 489.484,67 totale inkomsten in euro 18.151,21

projectleider

doelstelling In dit project werd een nieuwe technologie ontwikkeld waarmee extreem zwak-magnetische dunne lagen (films) kunnen worden gemaakt die kunnen worden gebruikt in hoge-frequentie toepassingen (> 100 MHz). Zwak-magnetische films worden veelvuldig toegepast in vermogensomzetters van bijvoorbeeld mobiele telefoons, palmtop computers en organizers. Verder worden deze materialen gebruikt als hoog-frequente veld-versterkingscomponenten in bijvoorbeeld de lees- en schrijfkoppen van computergeheugens.

doelstelling Doel van dit project is middels kooiproeven, veldexperimenten en radiotelemetrie de lange-termijn gevolgen te onderzoeken van verstoring op de fitness van voedselzoekende wadvogels. Scholekster dient als modelsoort.

resultaat na 5 jaar Het project heeft geleid tot de ontwik-

keling van een nieuwe methode waarmee extreem zwak-magnetische lagen voor GHz-toepassingen gemaakt kunnen worden. De eigenschappen van deze lagen zijn de beste die ooit gerealiseerd zijn. Er is diepgaand inzicht verkregen in de vraag waarom deze lagen zo goed zijn en hoe ze mogelijk nog verder verbeterd kunnen worden. Concrete toepassing van de nieuwe technologie is er nog niet, omdat Philips haar onderzoek naar nieuwe magnetische materialen vrijwel heeft gestaakt. resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

bekend. gebruiker(s) Hauzer Techno Coating BV, Venlo / Philips Lighting BV, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven

Prof.dr. R.H. Drent totale toewijzing in euro 574.650,00 totale inkomsten in euro 10.000,00

resultaat na 5 jaar De experimenten hebben lange-ter-

mijn effecten van verstoring aannemelijk gemaakt en daarmee de noodzaak voor beleidsmaatregelen. Er is een conditiemaat ontwikkeld die eenvoudig bepaald kan worden door het nemen van een bloedmonster. De meest extreme vorm van verstoring is het permanent verwijderen van de voedselbron, zoals gebeurt door de kokkelvisserij. Scholeksters in gebieden die gesloten zijn voor de kokkelvisserij hebben een duidelijk betere conditie en daaraan gekoppelde overlevingskans. Dit jaar moet de regering een besluit nemen over de toekomst van de kokkelvisserij en de bevindingen uit dit project zullen daarin een belangrijke rol spelen. resultaat na 10 jaar De mechanische kokkelvisserij is sinds 2004 definitief verboden in de gehele Waddenzee. Bevindingen van het onderzoek hebben een belangrijke rol gespeeld in het ontwikkelen van het model WEBTICS (Wader Energy Balance Tidal Cycle Simulator). Onderzoeksbureau EcoCurves heeft dit model ingezet om de gevolgen op de draagkracht voor Scholeksters te berekenen van vaargeulverruiming in de Westerschelde en plaaterosie in de Oosterschelde. In opdracht van de provincie Friesland is de noodzaak onderzocht om wadgebieden dichter onder de kust te sluiten voor handmatige kokkelvisserij. De NAM heeft belangstelling getoond. gebruiker(s) DG Rijkswaterstaat, Bergen op Zoom / Institut für Vogelforschung, Wilhemshafen (Duitsland) / Koninklijke Luchtmacht, ’s-Gravenhage / Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Groningen / National Environment Research Council, Exeter (Groot Brittannië) / Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen / Rijksinstituut voor Kust en Zee, Haren / Stuurgroep Waddenprovincies, Leeuwarden / Vereniging Natuurmonumenten, ’s-Gravenland / Vogelbescherming Nederland, Zeist / Waddenvereniging, Harllingen / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

/ nederlands instituut voor ecologie

LONG-TERM EFFECTS OF HUMAN DISTURBANCE ON WADERS FEEDING ON INTERTIDAL FLATS: THE USE OF TELEMETRY AND CAGE EXPERIMENTS

I

ULTRA-SOFT MAGNETIC FILMS FOR HIGH-FREQUENCY INDUCTORS

37


ABA projectleider euro

Prof.dr. H.J. Laanbroek 143.848,00


/ universiteit leiden

04145

L

DEVELOPMENT AND IMPLEMENTATION OF A FLOW-CYTOMETRIC METHOD FOR STUDYING SELECTIVE GRAZING OF ZOOPLANKTON

APPLICATION OF A FUZZY NEURAL NETWORK TO MEDICAL IMAGING SEGMENTATION

04503 BCB projectleider euro

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber 183.781,00


doelstelling Het meeste oppervlaktewater is ondanks alle fosfaatreducerende maatregelen nog steeds troebel door een hoge algenbiomassa. Eutrofiëring wordt daarom steeds meer bestreden door een combinatie van vermindering van de nutriëntenbelasting en actief biologisch beheer. Bij dit laatste spelen vooral twee efficiënte grazers, de watervlo en de driehoeksmossel, een potentieel belangrijke rol. Het doel was de ontwikkeling van een biotoets voor het meten van graas op het fytoplankton middels flowcytometrie.

doelstelling Om redenen van subjectiviteit, tijd,

resultaat na 5 jaar Voor watervlooien en driehoeksmos-

resultaat na 5 jaar Gedurende de projectperiode zijn

selen werd een biotoets ontwikkeld waarmee van te voren voor elk gewenst watertype een goede inschatting gemaakt kan worden van de effectiviteit van deze twee grazers bij het verlagen van de concentraties aan zwevende deeltjes. Voor het meten van selectieve graas werd een speciaal voor fytoplankton ontwikkelde flowcytometer gebruikt. Dit resultaat is van belang voor toepassing van deze grazers bij het wegvangen van overlastveroorzakende blauwalgen in troebel oppervlaktewater. Beheerders kunnen nu van tevoren een goede inschatting maken of actief biologisch beheer een effectieve beheersmaatregel zal zijn.

120 MRI data sets verzameld. De hiermee verkregen contouren zijn gebruikt als trainingsets en testsets voor de neurofuzzy segmentatiemethoden. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in een virtueel countour-drawing robotje voor de automatische contourdetectie van het linker hartventrikel. Thans wordt de techniek geschikt gemaakt voor toepassing in bijvoorbeeld CT scans. De technologie zal aan Medis worden overgedragen.

resultaat na 10 jaar De resultaten na 10 jaar zijn zeer positief. De flowcytometer die bij het NIOO staat wordt zeer frequent gebruikt bij studies die worden uitgevoerd om te onderzoeken hoe blauwalgen bestreden kunnen worden. Sinds kort ook bij het monitoren van mixotrofe flagellaten die in staat blijken te zijn ook giftige blauwalgen te eten en het toxine ook nog eens afbreken. Een eerste paper over dit onderzoek is nu online en zal binnenkort in Freshwater Biology verschijnen. Er is grote belangstelling vanuit de waterkwaliteitsbeheerders voor dit onderzoek. Op 2 juli 2009 zal er ook een korte rapportage over dit onderzoek op de TV komen bij Noorderlicht Nieuws. gebruiker(s) Grontmij | AquaSense, Amsterdam / Koeman en Bijkerk BV, Haren / NV Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch, Werkendam / Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Lelystad / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / TNO Kwaliteit van Leven, Zeist

variaties in- en tussen onderzoekers wordt er alom gezocht naar automatische countourbepaling (dat wil zeggen het omtrekken van holtes in organen). In dit project is gekozen de toepassing van fuzzy neurale netwerken. De netwerken zullen getraind worden met MRI datasets en geïntegreerd worden in het commercieel verkrijgbare MASS pakket. Verwacht werd dat de methode toe te passen zal zijn op cardiovasculaire beelden (IVUS) en röntgen-angiografie.

resultaat na 10 jaar Resultaten uit het onderzoek zijn door Medis in een aantal van hun producten producten verwerkt. gebruiker(s) Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Medis Medical Imaging Systems BV, Leiden

38


TOWARDS A PULSED ELECTRON PARAMAGNETIC RESONANCE SPECTROMETER OPERATING AT 300 GHZ

STIMULATION OF PLANT REGENERATION BY NOVEL SIGNAL MOLECULES

A COMBINATORIAL CHEMISTRY APPROACH TOWARDS THE PREPARATION OF POTENTIAL TRISUBSTRATE INHIBITORS OF ALPHA(1-3)FUCOSYLTRANSFERASES

04527

04572

04604

BCB

AAA

BAA

projectleider

Prof.dr. J. Schmidt totale toewijzing 648.154,39 totale inkomsten in euro 197.394,39

in euro

doelstelling Het doel van het project was de constructie van een Electron Paramagnetische Resonantie (EPR) spectrometer die werkt bij een frequentie van 300 GHz en een daarbij behorend magneetveld van 10 Tesla. Het welslagen zou betekenen dat EPR spectroscopie kan worden uitgevoerd bij de hoogste frequentie die mogelijk is met de thans bestaande supergeleidende magneten. De beschikbaarheid van een dergelijk instrument zou nieuwe toepassingen mogelijk maken in de fysika, de chemie en biochemie door de superieure gevoeligheid en spectrale resolutie. resultaat na 5 jaar De doelstelling is bereikt. Een instru-

ment was ontwikkeld dat cw zowel als gepulste EPR spectroscopie kan uitvoeren bij 275 GHz in een temperatuur gebied tussen 300 K en 5 K. De firma Bruker heeft dit project gesteund door het beschikbaar stellen van computers met door Bruker ontwikkelde software om de besturing van de spectrometer te verzorgen. Op het ontwerp van de complete spectrometer is geen patent aangevraagd. resultaat na 10 jaar Sinds 2003 is de spectrometer vooral toegepast voor onderzoek aan nanodeeltjes van halfgeleiders en voor onderzoek aan metaaleiwitten en zogenaamde spin gelabelde eiwitten. Voor deze onderwerpen blijkt de spectrometer buitengewoon geschikt door de grote gevoeligheid en de grote spectrale resolutie. Onder andere als gevolg van de verkregen resultaten is in 2004 een vervolgproject in samenwerking met Philips Research gehonoreerd bij STW (06040) Deze is afgesloten in 2008. In 2008 hebben twee onderzoeksinstituten: de firma Bruker Biospin GmbH in Rheinstetten in Duitsland, opdracht gegeven een vergelijkbaar instrument te leveren. De beslissing van deze twee instituten is gebaseerd op de wetenschappelijk resultaten die sinds 2003 met de nieuwe 275 GHz spectrometer zijn bereikt en die wereldwijd de aandacht trekken. De te ontwikkelen commerciële instrumenten krijgen echter een iets eenvoudiger uitvoering en zullen bij een iets lagere frequentie van 260 GHz werken om de prijs onder 1 miljoen euro te laten uitkomen. gebruiker(s) Agfa-Gevaert NV, Mortsel (België) / Akzo Nobel Chemicals bv, Arnhem / Bruker Analytik GmbH Rheinstetten (Duitsland) / Unilever R & D, Vlaardingen

projectleider

Prof.dr. J.W. Kijne totale toewijzing in euro 423.831,00 contracten Geheimhouding: Nunhems Netherlands BV, Vitro Laboratorium Zuidgeest, Keygene NV, Syngenta Seeds BV, Stichting Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek

doelstelling Weefselkweek is een belangrijke techniek bij vermeerdering en veredeling van economisch belangrijke planten. Wortelvorming is daarbij soms een beperkende factor, onder andere. omdat een kleiner palet plantenhormonen wordt toegepast dan in vivo werkzaam is. Drie wortel-actieve signaalmoleculen, elk ontdekt in het onderzoek naar de stikstofbindende wortelknolsymbiose, kunnen uitkomst bieden: uridine, lipochitine-oligosacchariden (LCO) en het peptide ENOD40. resultaat na 5 jaar Onderzoek met tabaksstengelstukjes

leverde een regeneratiemodel op met drie opeenvolgende fasen, (1) dedifferentiatie, (2) differentiatie, en (3) uitgroei. Uridine, LCO en ENOD40 bleken elk actief in het regeneratieproces, waarbij vooral de uridine-effecten de aandacht trokken, onder andere omdat uridine (zeer waarschijnlijk) in alle planten voorkomt. Uridine lijkt vooral een stimulerend effect te hebben in fase 2, waarschijnlijk door een effect op auxinetransport. Plantencellen bleken te beschikken over een specifiek opnamesysteem voor uridine, dat getest kon worden met een nieuw gesynthetiseerde fluorescente uridine verbinding. Een kandidaat transporter-gen werd uit Arabidopsis geïsoleerd. resultaat na 10 jaar Verschillende Arabidopsis planten werden gemaakt (waaronder uridine transporter knock-out planten) waarin expressie en functie van dit gen kunnen worden bestudeerd, in samenhang met auxine gehalte en gevoeligheid. Door het meer fundamenteel-wetenschappelijke karakter van het lopende onderzoek – dat onlangs opnieuw werd gesubsidieerd – is protocolverbetering nog niet aan de orde. gebruiker(s) Keygene NV, Wageningen / Nunhems Netherlands BV, Nunhem / Stichting Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek, Roelofsarendsveen / Syngenta Seeds BV, Enkhuizen / Terra Nigra BV, Kudelstaart / Vitro Laboratorium Zuidgeest, Maasdijk

projectleider euro

Prof.dr. J.H. van Boom totale toewijzing in 145.681,00 totale inkomsten in euro

doelstelling Fucosyltransferase remmers worden wereldwijd beschouwd als potentiële nieuwe therapeutische middelen tegen verschillende acute (bijvoorbeeld trombose) en chronische (bijvoorbeeld reuma) aandoeningen. Hoewel er intensief onderzoek is verricht naar de ontwikkeling van dergelijke verbindingen is een effectieve en selectieve remmer niet in zicht. Een mogelijke oplossing van dit probleem is een combinatoriële synthese van een grote groep van verbindingen die vervolgens getest worden op hun remmende werking. Het voorstel was gericht op de ontwikkeling van een methodologie om grote aantallen neoglycoconjugaten te bereiden als potentiële fucosyltransferase remmers. resultaat na 5 jaar Het wetenschappelijke doel van het

project is gehaald. Er zijn procedures ontwikkeld waarmee verschillende bibliotheken van structureel complexe glycoconjugaten zijn bereid. Deze procedures kunnen waar nodig door de gebruikers worden toegepast. Testen van deze bibliotheken op biologische activiteit hebben in de assays van Organon echter geen farmacologisch relevante remmer opgeleverd. In samenwerking met Prof. Spaink (UL) is de remmende werking van een aantal verbindingen tevens onderzocht op het bacteriële enzym NodZ. Een artikel over dit onderzoek is in voorbereiding. De ervaring en de kennis, die door middel van dit project zijn verkregen worden op het ogenblik aangewend bij het ontwerpen en synthetiseren van remmers van een ander specifiek glycosyl transferase namelijk glucosyl ceramide synthase. In het kader van een onderzoeksprogramma, gesteund door het ‘start-up’ bedrijf MacroZyme en in samenwerking met de groep van Prof. J.M.F.G. Aerts (UvA) worden gevonden remmers van het glycolipid metabolisme verder geëvalueerd. In het kader van de lopende samenwerking met Organon bijvoorbeeld wordt onderzocht het onderzoek naar de ontwikkeling van glycosyltransferase remmers uit te breiden. resultaat na 10 jaar In dit project zijn procedures ontwikkeld waarmee verschillende bibliotheken van structureel complexe glycoconjugaten zijn bereid. Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen te rapporteren. gebruiker(s) Schering-Plough Nederland BV, Oss

39


AAA projectleider in euro

Prof.dr. G.A. van der Marel 361.751,00

totale toewijzing

doelstelling De antisense therapie wordt algemeen beschouwd als een nieuwe benadering om verschillende ziekten op genetische niveau te behandelen. Om een effectieve therapie te verkrijgen tegen verschillende aandoeningen als virusziekten en kanker, dienen een aantal aspecten van de antisense benadering te worden verbeterd. Het project had tot doel tekortkomingen van antisense probes te verbeteren. resultaat na 5 jaar Het project was erop gericht om

fundamentele kennis verkrijgen over het sturen van antisense probes naar een specifiek celtype en de concentratie van de antisense probe in het beoogde celcompartiment te verhogen. De doelstelling is gerealiseerd en heeft naast uitnodigingen voor lezingen acht publicaties opgeleverd. De samenwerking tussen de BIOSYN werkgroep en het departement van Biopharmaceutische wetenschappen wordt gecontinueerd en heeft geresulteerd in het verkrijgen van onder anderen een nieuw STW-project. Op basis van het project is een samenwerking tot stand gekomen met Prof. Van der Geest (KU Leuven, België) en contacten met Guerbet (‘imaging technology’) en met Yamanouchi Europa (ondersteuner STW-project). resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe ontwikkelingen

te rapporteren. gebruiker(s) Schering-Plough Nederland BV, Oss / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp

/ radboud universiteit nijmegen

04779

N

NOVEL STRATEGIES FOR TISSUE-SPECIFIC DELIVERY OF OLIGONUCLEOTIDES WITH THERAPEUTIC ACTIVITY

PEROPERATIEVE MONITORING VAN DE ANESTHESISCHE EFFECTEN OP BASIS VAN NIEUWE VARIABELEN UIT DE CHAOSTHEORIE

04372 B BA projectleider

Prof.dr. A.M.L. Coenen totale toewijzing in 186.938,29 contracten Test & ontwikkellicentie: Brainclinics Diagnostics BV; Addendum: Brainclinics Diagnostics BV totale inkomsten in euro 43.109,12 euro

doelstelling Het doel was onderzoeken of de correlatie-

dimensie, een grootheid uit de chaostheorie, van het EEG vastgesteld kan worden en of deze grootheid gebruikt kan worden als objectieve maatstaf voor de diepte van anaesthesie. resultaat na 5 jaar De correlatiedimensie correleert

wonderwel met de subjectieve OASA-schaal, de gouden standaard voor de anesthesiediepte. De uit het project voortgekomen software, ‘CORDIMANES’, wordt nu gebruikt in samenwerking met: UMC St. Radboud te Nijmegen, waarbij de dynamische aspecten van de techniek onderzocht worden tijdens een operatie; de Universiteit van Amsterdam, ter bepaling van de diepte van slaap; het Roslin Institute te Edinburgh (Schotland), voor het volgen van het dodingsproces bij dieren; het Institute for Higher Nervous Activity and Neurophysiology van de Russische Academie van Wetenschappen, bij onderzoek in relatie tot epilepsie. Concrete interesse voor toepassing van de correlatiedimensie is er van het bedrijf Dräger te Best. resultaat na 10 jaar Door een geschikte keuze van algoritmeparameters verbetert de gevoeligheid van D2 voor de bewaking van anesthesie. Het D2-algoritme kan worden aangepast zodat toepassing voor praktische doeleinden mogelijk wordt. D2 kan veranderingen in de DOA van de patiënt voorspellen. Uit het project voortgekomen software wordt momenteel in wetenschappelijke samenwerking met een aantal onderzoeksinstituten gebruikt. Met Stork BV te Boxmeer loopt een project waarbij D2 ingezet is, evenals met het Roslin Institute te Edinburgh (UK), waarbij bij het zoeken naar de best aanvaardbare bedwelmingsmethode centraal staat. D2 wordt momenteel als de meest zuivere maat ter bepaling v an de graad van vigilantie bij mens en dier gezien. gebruiker(s) Dräger Medical BV, Best / Epilepsiecentrum Kempenhaeghe, Heeze / Rijksuniversiteit Groningen / Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, Utrecht / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Universiteit van Amsterdam / Vitatron Medical BV, Dieren

40


EEN SOFTWARE-ONTWIKKELOMGEVING VOOR INTRINSIEK VEILIGE GEDISTRIBUEERDE SYSTEMEN

ENGINEERED BONE

KNOWLEDGE REPRESENTATION WITH NEURAL NETWORKS

04411

04457

04480

BCB

BAA

AC B

projectleider euro

Prof.dr.ir. M.J. Plasmeijer 603.118,13


doelstelling Voor intrinsiek veilige systemen als bewakingssystemen voor waterhoogten of procesbewaking in de chemische en nucleaire industrie biedt het programmeren in een op wiskunde gebaseerde functionele programmeertaal voordelen, omdat er minder programmeerregels nodig zijn, die bovendien een vaste werking hebben. In dit project is de functionele programmeertaal CLEAN verder ontwikkeld. resultaat na 5 jaar Gedurende het project is CLEAN versie

2 uitgebracht, die dynamische typering kent, gebruik van bibliotheken en databases toelaat, een fusie algoritme bevat, generisch programmeren ondersteunt, en een geïntegreerde ontwikkelingsomgeving heeft. Als hulpmiddel is een theorem prover in CLEAN ontwikkeld. Het aantal downloads en betaalde licenties is tijdens het project alleen maar toegenomen. Plannen voor een vervolgproject bij de industrie gingen op het laatste moment niet door. resultaat na 10 jaar CLEAN wordt nog steeds ondersteund en ontwikkeld (inmiddels versie 2.2). Er is nu ook een opensource-licentie. De resultaten van het project zijn een onlosmakelijk onderdeel van de software. Er lopen diverse vervolgprojecten, onder andere STW-project 07729. gebruiker(s) ABN AMRO, Amsterdam / ADP Business Services BV, Zeist / Ministerie van Defensie, ’s-Gravenhage / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam / Philips Business Electronics, Eindhoven / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Rijkswaterstaat, Delft / Thales Nederland BV, Hengelo

projectleider

Prof.dr. J.A. Jansen 662.520,00


projectleider

Prof.dr. H.J. Kappen 524.923,67


doelstelling Doel van het project was een techniek te ontwikkelen voor het groeien van voorgevormde stukken bot met een titanium vezelgaas als drager. Deze in vivo of in vitro gegroeide stukken bot moesten worden toegepast in de reconstructieve chirurgie.

doelstelling Het onderzoek moest uitmonden in een

resultaat na 5 jaar Het doel is nog niet bereikt. De osteo-

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft twee nieuwe

gene (bot inducerende) expressie van geïsoleerde beenmergcellen is onderzocht. Aangetoond is dat deze cellen bij bot ‘engineering’ kunnen worden toegepast, maar de procedure levert nog geen consistente resultaten, zodat klinische toepassing nog ver weg ligt. Gebruik van groeifactoren verbetert weliswaar de uitkomsten, maar moet in hoge concentraties worden gebruikt. Gebruiker IsoTis heeft in de loop van het onderzoek, mede op basis van dit en ander onderzoek, de commerciële activiteiten van tissue-engineered botproducten vooralsnog stopgezet. Bekaert was leverancier van het gebruikte Ti-gaas. De productie daarvan is inmiddels verplaatst naar Bekaert Japan. Door het gebruik van groeihormonen zijn er ook contacten ontstaan met Yamanouchi/Genetics Institute.

benaderingsalgoritmes opgeleverd waarmee zeer grote netwerken (meer dan 1000 variabelen) kunnen worden doorgerekend. Beide algoritmes zijn gepatenteerd.

resultaat na 10 jaar Het project is voortgezet in het VENIproject 06052. De studies laten echter nog steeds zien dat geen consistente resultaten wat betreft botvorming verkregen kunnen worden met geïsoleerde beenmergcellen. De productie van het titaniumvezelgaas is verplaatst naar de firma Hilex in Japan. Met deze firma bestaan contacten en wordt nog overleg gevoerd. Er bestaat ook nog samenwerking met Prof. Mikos (Rice University, Houston, USA) op het gebied van de osteogene differentiatie van beenmergcellen. Verder zijn er nog wel vervolgsubsidies gekregen van onder andere de ITI-foundation and KNAW-China Exchange, waarbij geprobeerd wordt de osteogene expressie van de beenmergcellen te verbeteren middels transfectie studies. Hierbij worden calciumfosfaat nanopartikels als vector gebruikt. gebruiker(s) Astellas Pharma BV, Leiderdorp /

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica, Amsterdam / ISOTIS NV, Bilthoven / IsoTis S.A., Enschede / nv Bekaert sa, Kortrijk (België) / Radboud Universiteit Nijmegen / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Universitair Medisch Centrum Utrecht / VU Medisch Centrum Amsterdam

nieuw algoritme waarmee tot 1000 variabelen kunnen worden doorgerekend. Dit maakt nieuwe toepassingen mogelijk die een factor 10 complexer zijn dan de huidige systemen.

resultaat na 10 jaar De kennis is overgedaan aan de start-up Promedas, dat mede op basis van deze technologie een medisch diagnose systeem op de markt willen zetten.

41


OSTEOTRANSDUCTIEF CALCIUMFOSFAAT (CAP) CEMENT

QUANTIZATION OF TEMPORAL PATTERNS BY NEURAL NETWORKS

OLEFIN POLYMERISATION WITH LATE TRANSITION METALS AND NITROGEN DONORS

04484

04494

04769

CCB

B BA

ABA

projectleider

Prof.dr. J.A. Jansen totale toewijzing in euro 665.621,00 contracten Optie: Merck Biomaterial GmbH, Universitair Medisch Centrum St. Radboud totale inkomsten in euro 100.000,00

projectleider

doelstelling Botfixatie met botcement is van belang voor het succes van orthopedische en tandheelkundige implantaten. Doel van het onderzoek was om calciumfosfaat (CaP) cement verder te ontwikkelen en te optimaliseren tot een veilig klinisch toepasbaar product.

doelstelling Het project heeft als doel het ontwikkelen

doelstelling Olefine polymerisatie wordt normaliter

van een model voor het quantiseren van temporele patronen, als onderdeel van de ontwikkeling van een computerprogramma voor automatische muzieknotatie.

gedaan met vroege overgangsmetalen, maar recent is gebleken dat ook late overgangsmetalen (Ni, Pd) goed kunnen werken. De gevormde polymeren hebben unieke microstructuren en daardoor aantrekkelijke eigenschappen. Wij willen nieuwe katalysatoren ontwikkelen gebaseerd op andere late overgangsmetalen met N-donor liganden, eigenschappen van de produkten bestuderen en pogen gefunctionaliseerde monomeren in te bouwen.

resultaat na 5 jaar Het project is geslaagd. Er is aange-

toond dat het injecteerbare CaP cement in het lichaam verhardt en een hoge compressiesterkte heeft. Het cement kan gebruikt worden om botdefecten op te vullen. Om de degradeerbaarheid van het cement te verbeteren is een techniek ontwikkeld om de porositeit van het cement te verhogen. Dit poreus cement kan ook als drager voor groeistimulatoren gebruikt worden. Een pilotstudie in een hond liet zien dat het cement waarschijnlijk ook goed toepasbaar is als cement voor de fixatie van heupimplantaten. Een vervolgstudie in samenwerking met de exclusieve gebruiker Merck Biomaterials zal daar uitsluitsel over moeten geven. Bij verder onderzoek is naast Merck ook Yamanouchi Europe BV betrokken. De ontwikkeling van het CaP cement heeft ook geresulteerd in een nauwe samenwerking met het Dept. Bioengineering van de Rice University (Houston, USA). In juni 2002 heeft Merck het nieuwe cement ‘Calcibon’ op de markt gebracht. In de brochures wordt verwezen naar onderzoek van de groep in Nijmegen.

euro

Prof.dr.ir. P.W.M. Desain 319.760,25


resultaat na 5 jaar Er is brede erkenning gekregen voor

de geintroduceerde Bayesiaanse analyse van muziekdata en het modelleren van muzikale structuur. Het werk heeft geleid tot vaak geciteerde artikelen. De ontwikkelde efficiente Monte Carlo sampling methode hebben hun toepassing ook in andere domeinen gevonden, zoals: auditory scene analysis (signal processing lab van Cambridge University), tijdreeks analyse van data in de context van Brain Computer Interface research in Nijmegen, berekening van optimale coordinatie voor multi-agent systems (BSIK ICIS). De centrale onderzoeker T. Cemgil is in 2008 als professor aangesteld in Bogazici university in Istanbul , de meest prestigieuze technische universiteit in Turkije. Het materiaal heeft geleid tot een nieuwe kursus Machine Listening (http://www.cmpe.boun.edu.tr/courses/cmpe58P/ spring2009/), twee workshops ‘audio and music processing’ op de Neural Information Processing Conference. Er zijn nieuwe subsidie voorstellen gedaan: EPSRC (UK), FET-Open en vervolg STWaanvragen (PracticeSpace en BrainTrain). Er is een Music, Mind, Machine muziekcognitie lab in Sheffield University opgezet.

resultaat na 10 jaar In het kader van project 06205 en het

KNAW-Program Strategic Alliance (PSA) is verder gewerkt aan de optimalisatie van het injecteerbare CaP cement. De resultaten in deze projecten hebben ertoe geleid dat het cement nu voorzien kan worden van biodegradeerbare polymere microbolletjes. In de microbolletjes kunnen ook botgroei stimulerende factoren aangebracht worden, die vervolgens worden afgegeven vanuit het cement. Op basis van de behaalde resultaten worden momenteel humane klinische studies voorbereid in het kader van het Smartmix-project TeRM en de 2e fase van het KNAW-PSA project. Voor de bereiding van het calciumfosfaat cement vindt samenwerking plaats met CAM Bioceramics (Leiden). gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam / Merck Biomaterial GmbH Darmstadt (Duitsland) / Spierings Medische Techniek, Nijmegen / VU Medisch Centrum Amsterdam

resultaat na 10 jaar De meeste activiteiten op dit onderwerp zijn overgegaan naar de Music, Mind, Machine muziekcognitie lab in Sheffield University.

projectleider

Dr. A.W. Gal tot ale toewijzing in euro 173.607,73 contracten Licentie: RU, Shell International Chemicals BV; Overig: Q. Knijnenburg octrooien Hydrogenation catalyst and catalysed hydrogenation process

resultaat na 5 jaar Tussen indiening van het voorstel

en begin van het onderzoek hebben Brookhart en Gibson al nieuwe katalysatoren op basis van ijzer en cobalt gerapporteerd. In ons onderzoek is meer informatie verkregen over de activeringsroute van de cobalt katalysatoren. Daarnaast bleken de ‘Brookhart’ cobalt pyridine-diimine systemen ook zeer actief in olefine hydrogenering, en voor deze toepassing is octrooi aangevraagd door STW. Er zijn momenteel gesprekken met KRATON, die wellicht geïnteresseerd is in overname van de rechten op deze uitvinding. Tegelijkertijd werd duidelijk dat de nieuwe katalysatoren moeilijk te sturen zijn door ligand-modificatie, omdat alle veranderingen die verder gaan dan simpele sterische effecten leiden tot voor polymerisatie inactieve systemen. resultaat na 10 jaar De gesprekken met KRATON (die wellicht geïnteresseerd was in overname van de rechten op deze uitvinding), hebben niet tot resultaat geleid. Er is een octrooiaanvrage gedaan die is ingetrokken. De onderzoeker (Budzelaar) is in Canada gaan werken.

gebruiker(s) Berklee School of Music, Boston

(Verenigde Staten) / Coda Music Technology, Eden Prairie (Verenigde Staten) / Emagic Soft- Und Hardware GmbH, Rellingen (Duitsland) / Hogeschool voor de Kunsten Utrecht, Hilversum / Korg Italy, Osimo (Italië) / Tomandandy Music Inc., NewYok (Verenigde Staten) / Yamaha Corporation, Hamamatsu (Japan)

gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Deventer / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / TNO, Eindhoven

42

Prof.dr. John Jansen / Utilisatierapport STW 2009

John Jansen

Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen

Ruim tien jaar is John Jansen, hoogleraar Biomaterialen en Experimentele Implantologie aan het UMC St. Radboud in Nijmegen, bezig met het ontwikkelen van een botvervanger – in eerste instantie voor kaakimplantaten. Met succes, want wat er nu ligt is materiaalkundig gezien een hoogstandje. Toch kost het heel wat moeite om het materiaal ook daadwerkelijk in de mond van een patiënt toe te passen. Jansen: “Op een gegeven moment kom je op een punt, waarbij de subsidiegever vindt dat het onderzoek is afgerond, terwijl bedrijven er nog niet aan willen, omdat het nog niet bij patiënten is geprobeerd.”

prof.dr. John Jansen project:

04484 en 06205

Kaakbot

Aanleiding voor het onderzoekstraject was het ont-

breken van een goed verwerkbaar materiaal voor het verstevigen van kaakbot. Jansen: “Als je een implantaat wil aanbrengen – meestal in de vorm van een aantal schroeven in de kaak – wordt je regelmatig geconfronteerd met het feit dat er te weinig bot aanwezig is. Vaak wordt er dan bot elders uit het lichaam gehaald; uit de heup bijvoorbeeld. De operatie die daarvoor nodig is, is kostbaar en belastend. Vandaar dat al jaren wordt gezocht naar een botvervanger die makkelijk verwerkbaar is.”

43


Wensen van de clinicus

Medio jaren negentig, toen Jansen

begon met zijn onderzoek, waren er diverse cementachtige materialen beschikbaar. “Die waren vooral ontwikkeld vanuit de materiaalkunde”, zegt Jansen. “Wij hebben de zaak omgedraaid en zijn begonnen vanuit de wensen van de clinicus. Op basis daarvan hebben we een programma van eisen opgesteld waaraan het materiaal moet voldoen.” Dat zijn er nogal wat. Op de eerste plaats moet het materiaal geïnjecteerd kunnen worden; het moet dus een bepaalde viscositeit te hebben. Een andere eis is dat het binnen ongeveer een kwartier uithardt. Eenmaal uitgehard moet het voldoende stevigheid hebben om de – wisselende – belastingen op het kaakbot op te vangen. Tegelijkertijd moet het voldoende poreus zijn om de vorming en ingroei van nieuw bot mogelijk te maken. En tenslotte moet het geleidelijk degraderen. Het materiaal dat in ieder geval voor een deel aan deze eisen voldeed was calciumfosfaat botcement. Het bestaat uit twee componenten – een vloeistof en een poeder calciumfosfaat – die als ze worden gemengd een langzaam uithardende pasta opleveren. Jansen: “Op basis van onze eisen zijn we net zo lang combinaties gaan maken tot we een formulering hadden die injecteerbaar was en binnen een kwartier uithardde.” Degradatie

Experimenten met proefdieren lieten zien dat de

betreffende formulering ook de vorming van nieuw botweefsel stimuleerde. Alleen de degradatie liet te wensen over. Jansen: “De afbraak van het botcement zou – omgerekend – ongeveer 25 jaar gaan duren. Dat is veel te lang. Het blijft tenslotte een vreemd lichaam, dat een ongewenste reactie kan oproepen in het lichaam. Bovendien is het vrij bros. Het is goed bestand tegen druk, maar bij buigkrachten breekt het snel. Daar wil je geen 25 jaar mee rondlopen.” Om de degradatie te versnellen, zou het botcement poreuzer moeten zijn. De oplossing lag in het toevoegen van polymeerbolletjes aan het cement. De gebruikte polymeren zijn onder meer polymelkzuur en gelatine, stoffen die in het lichaam vrij snel worden afgebroken, waardoor de porositeit van het botcement toeneemt. Jansen: “Je kunt de bolletjes bovendien voorzien van groeifactoren, eiwitten die de groei van nieuw botweefsel versnellen.” Het lijkt simpel: toevoegen van polymeerbolletjes, maar technisch gezien is het een behoorlijke uitdaging. Het gaat

(boven + midden) 3-D röntgenopnames van een schapenschedel, welke gebruikt worden om botvorming rondom het CaP cement te bepalen.

immers om een dikvloeibare pasta, waarin de bolletjes min of meer gelijkelijk verdeeld moeten worden. Desondanks lukte het de Nijmeegse onderzoekers om een botvervanger te maken die goed te verwerken is in de kliniek, voldoende stevigheid biedt voor het inbouwen van een implantaat, geleidelijk aandegradeert en tegelijkertijd de vorming van nieuw botweefsel stimuleert.

(onder) Histologische coupe welke botvorming rondom het CaP cement laat zien na implantatie in een neusbijholte.

44


Het CaP cement voorzien van polymelkzuur microsferen.

De porositeit welke in het CaP cement ontstaat na degradatie van de polymelkzuur microsferen.

45


Sinus lifting

Als de laatste dierexperimenten zijn afgerond is

het de bedoeling om het materiaal te gebruiken voor ‘sinus lifting’, het verstevigen van het bot van de bovenkaak tussen mond- en neusholte. Jansen: “De botdikte ter plekke is in de orde van een paar millimeter, meestal net niet genoeg voor een implantaat. Door het gedeeltelijk opvullen van de neusholte met botcement, kunnen we het kaakbot wat meer verstevigen, zodat de implantaten beter geborgd zijn. Een bijkomend voordeel is dat we na het uitharden en voor het plaatsen van het implantaat – daar zit vaak enkele weken tussen – een biopt kunnen nemen, waarmee we kunnen nagaan of het botcement aan de verwachtingen beantwoordt.” Proef

In eerste instantie gaat het om een proef met tien tot

twintig mensen, waarbij het gebruik van de botvervanger wordt vergeleken met de klassieke methode, waarbij een stukje bot van elders uit de kaak of uit de heup wordt getransplanteerd. Jansen: “Lukt het niet, dan is er nog geen man overboord. Als er te weinig botvorming optreedt, kun je altijd nog een stukje bot transplanteren.” Als de proef bij mensen succesvol is, dient de vraag zich aan welk bedrijf bereid is om het materiaal verder te beproeven, op grotere schaal te produceren en in de markt te zetten. In een eerdere fase van het onderzoek is er intensief contact geweest met Merck Biomaterial GmbH dat in Darmstadt (D) veel geld pompte in de ontwikkeling van biomaterialen. Omdat commercieel succes uitbleef, werd na een jaar of tien de divisie grotendeels afgebouwd, waardoor Jansen een potentiële afnemer van zijn onderzoeksresultaten kwijt raakte. Kloof

Een alternatief is vaak niet gemakkelijk te vinden.

Jansen: “Er zit een gat tussen het moment waarop de subsidiegever vaststelt dat het product technisch-wetenschappelijk gezien voldoende is uitontwikkeld en het moment waarop een bedrijf besluit om erin te stappen en het verder te ontwikkelen en te vermarkten. Voor een deel wordt dat gat nu opgevuld met behulp van een Smart Mix-project in het programma TeRM (Translational Regenerative Medicine) waarmee we de techniek daadwerkelijk naar de kliniek kunnen brengen.” Voor de fase erna zijn toch nog fondsen nodig om het materiaal zo ver te ontwikkelen dat bedrijven belangstelling krijgen. Jansen heeft zijn hoop gevestigd op de zorgverzekeraars. “Voor hen is het aantrekkelijk om dit onderzoek te steunen, omdat het een forse besparing kan opleveren. Je hoeft immers geen botmateriaal meer uit de heup te halen; een ingreep die inclusief ligdagen, toch al gauw neerkomt op 6 à 7000 euro. Het zou al helpen als ze de behandeling vergoeden, want dan wordt het aantrekkelijk voor bedrijven om in te stappen. Het gaat erom dat we de kloof tussen laboratorium en kliniek overbruggen.”

(boven) De porositeit welke in het CaP cement ontstaat na degradatie van de polymelkzuur microsferen. (midden + onder) Polymelkzuur microsferen.

46


AAA projectleider

D r. W. S l u i t e r


85.991,00

doelstelling Dotteren van kransslagaders en slagaders in het bovenbeen is een relatief eenvoudige behandeling om vernauwing van de vaten te verhelpen. Succes is echter beperkt. 20-40% heeft opnieuw een vernauwing (re-stenose) binnen een half jaar. Dit onderzoek bestudeerde het effect van toediening van de lichaamseigen stof G-CSF op het voorkomen van re-stenosen. De stof activeert bepaalde witte bloedcellen die het proces van het ontstaan van re-stenosen tegengaat. resultaat na 5 jaar In de rat bleek re-stenose met 50%

te verminderen door een behandeling met G-CSF. Het effect bleek echter niet door de granulocyten te worden veroorzaakt, maar wellicht direct door effect op de wondheling in de vaatwand. Bij hartpatiënten werd onderzocht of er een relatie bestond tussen de plasmaniveaus G-CSF en de noodzaak om opnieuw te dotteren. Dit bleek niet het geval. De niveaus in de mens waren wel 1000 x lager dan die nodig waren bij de rat om re-stenose te remmen. De resultaten bieden perspectief om de toepassing van G-CSF ter voorkoming van re-stenose na dotteren verder te onderzoeken. resultaat na 10 jaar Over dit project is helaas geen utilisatieresultaat na 10 kaar bekend. gebruiker(s) Astellas Pharma BV, Leiderdorp / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / TNO Kwaliteit van Leven, Leiden / Universitair Medisch Centrum Utrecht

/ universiteit twente

/ erasmus universiteit rotterdam

04736

T

R

‘GRANULOCYTE-COLONY STIMULATING FACTOR’ TER VOORKOMING VAN DE NEIGING VAN BLOEDVATEN OPNIEUW TE VERNAUWEN NA EEN GESLAAGDE DOTTERPROCEDURE

47


ALL-OPTICAL ATM-SWITCH BASED ON SELF ELECTRO-OPTICEFFECT DEVICES (SEED’S)

SPIN VALVE TRANSISTOR, MATERIALS AND APPLICATIONS

COTE-DE-RESYSTE: CONFORMANCE TESTING OF REACTIVE SYSTEMS

03937

04025

04111

AAA

C BA

CCB

projectleider euro

Prof.dr.ir. W.C. van Etten 564.074,67


doelstelling Het project richt zich op de ontwikkeling van een volledig-optische schakelaar als basiselement in de toekomstige breedband communicatie-systemen. Het schakelen op de knooppunten van optische netwerken geschiedt momenteel nog elektronisch. Hierbij is het noodzakelijk voor en na de schakelaar een conversie toe te passen van optisch naar electronisch en vice versa. Met de beoogde all-optical ATM switch (geïntegreerd op een enkele chip) kunnen deze conversies worden vermeden. Een van de problemen bij de ATM switch vormt de optische geheugencel. In het project is aan een kansrijke kandidaat van deze cel gewerkt: de Self electro-optic effect device (SEED’s), gebaseerd op quantumput structuren. resultaat na 5 jaar Er zijn modellen opgesteld voor de

SEED als optische schakelaar. Aangetoond is dat met aanpassing van het ontwerp van device-structuur en optische aansturing snelheden tot 50 Gigabit/s mogelijk zijn. Naast het werk aan de SEED-schakelaar is een complete switch-controller inclusief SDH/ATM omzetter ontworpen, gebouwd en getest. De focus van het systeem-onderzoek is in het eindstadium van het onderzoek verlegd van ATM naar optische MPLSswitching. De bruikbaarheid van SEEDs in die omgevingen is eveneens aangetoond. Een op quantum dots gebaseerd prototype kon echter niet gerealiseerd worden door personele problemen bij de de materials en devices groepen.

projectleider euro

Prof.dr. J.C. Lodder em. 584.998,33


STW bekend. gebruiker(s) Alcatel-Lucent, Hilversum / JDS FITEL Photonics cv, Arnhem / JDS Uniphase - NL vestiging gesloten, Arnhem / Technische Universiteit Eindhoven / ThreeFive Photonics BV, Houten / TNO, Delft / Universiteit Gent, Gent (België) / Universiteit Twente, Enschede

Prof.dr. H. Brinksma totale toewijzing in 5 5 9 . 2 8 2 , 0 0 contracten L i c e n t i e : U T- E W I , Technische Universiteit Eindhoven totale inkomsten in euro 154.000,00 euro

doelstelling Het doel was om zowel de lading als de

doelstelling Het testen van software voor reactieve

spin van electronen te gebruiken in electronica, door een magnetische film op te nemen in de basis van een transistor.

systemen (gekenmerkt door een sterke interactie met de omgeving) is een handmatig, bewerkelijk en foutgevoelig proces. Doel was de ontwikkeling van methoden, technieken en tools om reactieve software systemen beter te testen. Met de resultaten zullen implementaties uit bijvoorbeeld de telematica automatisch op correctheid getest kunnen worden.

resultaat na 5 jaar De belangstelling van het bedrijfsleven

is gewekt. Verschillende onderzoekslaboratoria van grote bedrijven zoals Philips, Thomson, Siemens, en NTT uit Japan hebben interesse getoond. Toshiba in Japan werkt ook al aan een device dat is gebaseerd op de spin valve transistor. resultaat na 10 jaar Dit onderzoek heeft geleid tot een diepere kennis op het gebied van electron-transport in magnetische structuren, hetgeen onder meer tot een Science publicatie leidde. Deze techniek heeft het bijvoorbeeld mogelijk gemaakt dat we de lengte waarover electronen hun spin behouden in een niet magnetisch materiaal konden meten. Verder leidde de transistor structuur tot een versterking van het magneto-weerstandseffect, waardoor een zeer gevoelige magneetveld sensor kon worden gemaakt. Toepassing: De spin valve transistor is vooral gebruikt om kennis op te doen over magneto-transport. Het onderzoek heeft geleid tot een nieuwe generatie magneetveld sensors, gebaseerd op het tunnel principe, die tegenwoordig in alle hard disks worden toegepast. Verder lag dit onderzoek aan de basis van magnetische RAM geheugen elementen. gebruiker(s) OnStream BV, Eindhoven / Siemens AG,

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe gegevens bij

projectleider

Erlangen (Duitsland) / Thomson CSF/LCR, Orsay (Frankrijk)

resultaat na 5 jaar TorX is ontwikkeld, een test tool, die automatische testgeneratie, implementatie, executie en analyse op een ‘on-the-fly’ wijze integreert. Met TorX zijn negen case studies bij vier industriële partners uitgevoerd. Omdat TorX gebaseerd is op formele methoden, werden er fouten gevonden die niet eerder gevonden waren. Wel moet voor elke implementatie eerst een formeel model opgesteld worden. resultaat na 10 jaar TorX is nog steeds in ontwikkeling en wordt geïntegreerd in de toolset van het laboratorium voor softwarekwaliteit LaQuSo. TorX is gebruikt in grote projecten van het Embedded Systems Institute (ESI) met onder andere ASML. Inmiddels is TorX onder open sourcelicentie uitgebracht, zie http://fmt.cs.utwente.nl/tools/torx/introduction.html gebruiker(s) Lucent Technologies Nederland BV, Ensschede / Philips Research Europe, Eindhoven / / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Groningen / Universiteit Twente, Enschede

48


VERDERE ONTWIKKELING VAN EEN PRAKTISCH TOEPASBAAR NUMERIEK MODEL VOOR DRIE-DIMENSIONALE NIET-LINEAIREWATERGOLVEN EN SCHEEPSBEWEGINGEN

RESISTIVE SENSOR-ACTUATOR STRUCTURES FOR THE DETERMINATION OF FLUID AND FLOW PARAMETERS

OPTICAL AMPLIFICATION IN ORGANIC WAVEGUIDES VIA SENSITIZED EMISSION OF LANTHANIDE COMPLEXES

04197

04408

04447

C BA

B BA

AAA

projectleider in euro

Prof.dr.ir. P.J. Zandbergen 219.180,00

totale toewijzing

doelstelling Ontwikkeling van rekenmodellen voor het simuleren van driedimensionale oppervlaktegolven, al dan niet in wisselwerking met vaste constructies (havens, boorplatforms) of drijvende objecten (tankers). Het onderzoek richtte zich op validatie van driedimensionale berekeningen voor een numerieke golftank met vrij bewegende en gedwongen bewegende lichamen met een eenvoudige geometrie; uitbreiding naar driedimentsionale berekeningen van meer realistische scheepsvormen, zowel vrij als gedwongen bewegend en verbonden met een afmeersysteem; driedimensionale berekeningen aan golfvelden over gebieden met bodemoneffenheden en verschillende soorten begrenzingen. resultaat na 5 jaar De computercodes bij Marin en Delft

Hydraulics zijn samengevoegd tot een enkel model. Beide gebruikers kunnen nu over dezelfde functionaliteiten beschikken. Het onderzoek heeft een beter inzicht geleverd in de structuur van de programma’s. De gridbeweging, met name rond de aansluiting van wateroppervlak en scheepsromp, wordt nu beter beheerst en de numerieke schema’s voor de aansluiting van netwerken zijn verbeterd. Door vertragingen in het onderzoek is de doelstelling van een praktisch, dat wil zeggen commercieel, toepasbaar numeriek programma echter niet gehaald. resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere ontwikke-

lingen bekend. gebruiker(s) Deltares, Delft / Plant Research

International, Wageningen / Shell SIEP BV, Rijswijk / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland, Wageningen / Universiteit Twente, Enschede

projectleider euro

Prof.dr.ir. P.P.L. Regtien totale toewijzing 333.244,33 totale inkomsten in euro 2.800,00

in

doelstelling Sensoren worden steeds meer toegepast in allerlei verschillende producten. De gestelde eisen aan nauwkeurigheid, gevoeligheid, afmetingen, betrouwbaarheid en kosten worden steeds hoger. In dit project is een nieuwe aanpak onderzocht: het gebruik van arrays en matrices van meerdere identieke sensoren die eenvoudig met microsysteemtechnologie gemaakt kunnen worden. Deze sensorstucturen bieden interessante nieuwe mogelijkheden, zoals meten van verschillende grootheden tegelijk. Naast het maken en testen van de sensoren zelf zal ook een nieuwe meetstrategie worden ontwikkeld. resultaat na 5 jaar Als voorbeeldsysteem is gekozen voor thermische sensor-actuator structuren waarmee vloeistofeigenschappen als snelheid, druk, viscositeit, thermische geleiding, soortelijke warmte en dichtheid bepaald kunnen worden. Voor verschillende ontwerpen is de bruikbaarheid van de nieuwe methode aangetoond. De bij het onderzoek betrokken bedrijven hebben wel belangstelling getoond voor de nieuwe sensortechnologie, maar voor een commerciële toepassingen is het nog te vroeg.

projectleider zing in euro

Prof.dr.ir. F.C.J.M. van Veggel 296.225,00

totale toewij-

doelstelling Doel was het ontwikkelen van een optische

versterker in polymere golfgeleiders, gebaseerd op het principe van lichtuitzending door trivalente lanthanide ionen. De La-ionen worden van de omgeving afgeschermd door ze op te sluiten in een zogeheten ‘cage compound’, waaraan een sensibilisator covalent is gebonden. Voor een optimale versterking is het noodzakelijk dat de energie overdracht van sensibilisator naar het La-ion is geoptimaliseerd. Het onderzoek moest aantonen dat een polymere golfgeleider gedoped met het La-complex een netto lichtopbrengst geeft. In de laatste fase van het onderzoek werden de polymere optische versterkers geïntegreerd met andere devices. resultaat na 5 jaar De doelen zijn niet bereikt. Uit de

gedetaileerde studies is duidelijk geworden dat de optische eigenschappen van organische Ln3+ complexen niet goed genoeg zijn om de optische versterking te realiseren in polymere halfgeleiders. Echter, anorganische nanodeeltjes die gedoteerd zijn met Ln3+ ionen hebben aanzienlijk betere optische eigenschappen en theoretisch is aangetoond dat optische versterking haalbaar is.

resultaat na 10 jaar Na raadpleging van de onderzoekers

is gebleken dat er gedurende de afgelopen 5 jaar geen verdere ontwikkelingen zijn te melden. Uiteraard zijn delen van het onderzoeksresultaat weer meegenomen in allerlei vervolgprojecten. In het bijzonder betreft dat de technologische aspecten (MEMS-structuren) van het onderzoek. Ervaringen opgedaan gedurende de looptijd van het project zijn verder benut in nieuwe projecten, maar na 10 jaar is het niet meer zo zichtbaar terug te traceren tot specifieke onderdelen van het onderhavige project. gebruiker(s) Acordis Industrial Fibers BV, Arnhem / Applied Instruments, Vlissingen / Bronkhorst HighTech BV, Ruurlo / Chrompack International BV, Middelburg / Kiwa Gas Technology, Apeldoorn / LioniX BV, Enschede / Universiteit Twente, Enschede / Varian BV, Middelburg

resultaat na 10 jaar Er zijn geen projectgerelateerde

ontwikkelingen. gebruiker(s) Baas R&D BV, Waddinxveen / Lucent

Technologies Nederland BV, Hilversum / Nortel Networks plc, Harlow (Groot Brittannië) / Philips Research, Eindhoven / ThreeFive Photonics BV, Houten

49


PREDICTIEVE MEETORTHESE

MODELLING OF SAND WAVES IN SHELF SEAS

NIEUWE SPACER-VORMEN VOOR HET OPTIMALISEREN VAN STOF-OVERDRACHT, VERVUILING EN ENERGIEVERBRUIK IN STROMINGSKANALEN VAN MEMBRAANMODULEN

04459

04466

04473

ABA

B BA

B CA

projectleider

Prof.ir. J.C. Cool 486.851,00


doelstelling Scoliose is een zijdelingse verkromming van de wervelkolom. Bij een chirurgische ingreep zijn de consequenties van een voortijdige ingreep even ernstig als van een te laat uitgevoerde operatie. Het project beoogde een meetorthese te ontwikkelen waarmee de besluitvorming tot operatieve behandeling van de scoliose kan worden ondersteund. De meetorthese is bedoeld om de progressie van de scoliotische vervorming te voorspellen, zodat het tijdstip voor operatief ingrijpen juist kan worden vastgesteld. resultaat na 5 jaar Het ontwerpen van een meetorthese

is vrij vroeg in het project verlaten. Gebleven is het doel de orthopeed hulpmiddelen te bieden bij het voorspellen van de progressie van scoliose. Daarvoor zijn drie parameters ontwikkeld: een combinatie van de lengtegroei, de groeisnelheid van de wervelkolom (beide te bepalen uit röntgen opnamen) en de EMG spieractiviteit rond de wervelkolom. Er is een driedimensionaal model ontwikkeld voor scoliotische instabiliteit, als gevolg van een lokaal optredend verschil in groeisnelheden. De verhouding tussen de lokale groeisnelheden van het bot, spieren en ligamenten is maatgevend, zowel voor het ontstaan als voor de progressie/redres van de scoliotische vervorming. Met in de handel verkrijgbare meetapparatuur kan de benodigde informatie worden verkregen. De mogelijkheden voor de orthopaedisch chirurg zijn hierdoor vergroot. resultaat na 10 jaar Er zijn geen direct met het project te maken hebbende ontwikkelingen. Wel is een Venibeurs toegekend aan Esther Tanck van de Radboud Universiteit Nijmegen, in nauwe samenwerking met de Universiteit Twente, waarbij de opgedane kennis van dit project is ingebracht. gebruiker(s) Ambroise , Enschede / BAAT Medical

Engineering, Hengelo / Basko BV, Zaandam / Biomet Merck, Zwijndrecht / OrthoDynamics, Drachten / Sint Maartenskliniek, Nijmegen / VU Medisch Centrum Amsterdam


Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher 230.414,96

totale toewijzing

projectleider

Prof.dr.ir. T. Reith totale toewijzing in euro 271.970,00 octrooien Afstandhouder voor toepassing in een membraanscheidingsinrichting en een membraanscheidingsinrichting die een dergelijke afstandhouder omvat totale inkomsten in euro 1.000,01

doelstelling Doel was het identificeren van de praktijk-

doelstelling Membraanfiltratie wordt nadelig beïnvloed

problemen omtrent zandgolven in ondiepe zeeën zoals de Noordzee en het verkrijgen van inzicht in het middellange termijngedrag met betrekking tot de migratie, evolutie en verandering in vorm van deze zandgolven.

door ophoping van niet doorgelaten componenten aan het membraanoppervlak. Dit verschijnsel wordt bestreden door het verhogen van de turbulentie langs dat oppervlak. In membraanmodulen worden spacers (netwerkachtige structuren) toegepast als afstandhouder en als turbulentiepromotor. In dit project wordt de invloed van spacers op de stofoverdracht, vervuiling van het membraan en drukval onderzocht. De resultaten zullen leiden tot het ontwikkelen van stromingstechnisch en economisch gunstige, nieuwe spacervormen.

resultaat na 5 jaar Met behulp van lineaire stabiliteits-

analyse is aangetoond dat de zandgolven langzaam kunnen migreren in de richting van de asymmetrie van de waterbeweging. Voor de beschrijving van het middellange-termijn gedrag is een numeriek simulatiemodel ontwikkeld, waarmee de processen gedurende evolutie en initieel ontstaan onderzocht kunnen worden. Met behulp van dit model kan bijvoorbeeld het herstel van zandgolven na baggeraktiviteiten worden bestudeerd. De ontwikkelde modellen en het verkregen inzicht kunnen gebruikt worden voor optimalisering van management strategieën bij het ontwerpen van offshore aktiviteiten. resultaat na 10 jaar Er zijn bij STW geen nieuwe ontwik-

kelingen bekend. gebruiker(s) ACRB, Lemmer / ARGOSS, Marknesse /

Deltares, Delft / Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage / Rijkswaterstaat, Rijswijk / Statoil, Stavanger (Noorwegen) / TNO, Utrecht / Universiteit Twente, Enschede / Universiteit Utrecht

resultaat na 5 jaar Met een rekenmodel van het stro-

mingsgedrag is een optimale spacer geometrie voor non-woven spacers bepaald. Dit optimum kon ook experimenteel worden bevestigd. Daarentegen verschilde de experimenteel bepaalde massa-tranfer coëfficiënten voor spacers met gemodificeerde filamenten aanzienlijk van die uit het model. Het blijkt dat het gedrag van spacers met gemodifeerde filamenten of gedraaide filamenten inferieur is aan dat van de optimale non-woven spacer. Er is een nieuwe multilaag spacer ontwikkeld. De buitenlagen zijn non-woven met de optimale geometrie, de middelste laag bestaat uit gedraaide filamenten. Met deze nieuwe spacer in de membraanmodule is de massa transfer coëfficiënt 30 procent hoger dan dat bij gebruik van een enkele optimale non-woven spacer. Deze spacer is gepatenteerd. Bij gebrek aan industriële belangstelling is de patentaanvraag niet gecontinueerd. resultaat na 10 jaar Na het vervallen van het octrooi in 2005 zijn er geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Aquamarijn Microfiltration BV, Zutphen / Delstar Technologies, Almondsbury, Bristol (Groot Brittannië) / DSM Research BV, Geleen / Netlon Ltd, Blackburn (Groot Brittannië) / TNO, Zeist / X-Flow BV, Enschede

50


IMPROVED PERFORMANCE OF SILICA- AND CARBON BLACKFILLED ELASTOMERS: A.O. THE GREEN TYRE

HEELFOOT

COMBINATORIAL LIBRARIES OF SYNTHETIC RECEPTORS FORIN VITRO AND IN VIVO QUANTITATION OF DRUGS AND DRUG METABOLITES

04489

04588

04624

B CA

ABA

ABA

projectleider

projectleider

Prof.dr.ir. J.W.M. Noordermeer totale toe622.647,33 contracten Samenwerking onderzoek: Vredestein Banden BV, Flexsys Holding, DSM Elastomers BV, Schill & Seilacher GmbH & Co., Rubber Stichting, W ITC O Organosilicons octrooien Polymeersamenstelling, gevulcaniseerde rubber en vormdelen hiervan totale inkomsten in euro 68.067,03

Prof.ir. J.C. Cool totale toewijzing in euro 336.471,25 octrooien Prothese of orthese voor een ledemaat van een menselijk lichaam (HEELFOOT)

projectleider

doelstelling Natuurlijke/synthetische rubbers worden versterkt met vulstoffen. Meestal wordt hiervoor roet gebruikt. Begin jaren negentig is het gebruik van silica als vulstof ingevoerd in de bandentechnologie. Deze geeft minder hysteretische verliezen in de banden. Dit resulteert in een 30 procent verlaagde rol-weerstand van de band en daardoor een besparing in brandstofverbruik, bij verder gelijkblijvende overige eigenschappen: de Green Tyre.

doelstelling Doel was de ontwikkeling van een hoogefficënte voetprothese die symmetrisch lopen mogelijk maakt. Nagegaan is welke dynamische krachtpatronen in de voet en enkel moeten heersen tijdens de loopbeweging, en met welke mechanische concept deze energievrij kunnen worden gerealiseerd. Een hoogefficiënte uitwisseling van potentiële, kinetische en elastische energieën is mogelijk door toepassing van energievrije systemen. In het ontwerp zou een optimaal samenstel van meerdere Energievrije Systemen, Rolling Link Mechanisms, en bandveren zorg moeten dragen voor een symmetrisch en energiearm looppatroon.

doelstelling Doel was de ontwikkeling van een algemeen

wijzing in euro

resultaat na 5 jaar Er is inzicht verkregen in de chemische

en fysische werking van coupling agents tussen silica en rubber. Deze agents dienen een dubbel doel: aanpassing van de polariteit van het silica-oppervlak aan dat van de rubbers, ten behoeve van de mengbaarheid; chemisch koppeling tussen de silica en het rubber. Het onderzoek heeft geleid tot een directe efficiëntieverbetering van het mengproces bij een van de deelnemende bedrijven; een octrooi voor bredere inzetbaarheid van de technologie in motorophangingen uit EPDM-rubber voor automobielen; onderbouwing van een EU-project om mengtechnieken te ontwikkelen, die speciaal voor deze technologie zijn uitgelegd. resultaat na 10 jaar In Europa is de silica-technologie in

banden-loopvlakken sterk ingevoerd geraakt. De EU heeft de wetgeving aangenomen, welke vanaf 2012 een rolweerstands energie-label van banden vereist. Silica-technologie staat aan de basis van deze energie-besparing. Een vervolgproject, gefinancierd door de EU, is met veel succes afgerond. Naast rolweerstand-verlaging is een significant verbeterde icetraction van prototype banden bereikt. Er zijn verbeterde coupling agents op de markt gebracht, die de speelruimte en kwaliteit van het mengen van silica en rubber in aanwezigheid van deze agents hebben verruimd. Ook dat heeft geholpen bij een versterkte invoering van deze technologie. Voortbouwend op de vergaarde kennis lopen meerdere projecten in samenwerking met landelijke en internationale bandenproducenten om nog verdere stappen te kunnen maken. gebruiker(s) DSM Elastomers BV, Sittard / DSM

Research BV, Geleen / Flexsys Holding, Deventer / Rubber Stichting, Enschede / Schill & Seilacher GmbH & Co., Hamburg (Duitsland) / Universiteit Twente, Enschede / Vredestein Banden BV, Enschede / WITCO (Europe) S.A. Meyrin, Genève (Zwitserland)

resultaat na 5 jaar Het project is geslaagd. Er is een

nieuwe voetprothese ontworpen die tijdens het lopen en het afrollen van de voet energie opslaat en weer teruggeeft. In tegenstelling tot andere protheses kan met de nieuwe voet ‘actief’ worden gelopen. Om loopconfort en controle verder te verbeteren, staat de prothese toe om rotaties van de knie en de prothese te koppelen. Er zijn tot nu toe twee prototypes getest. De resultaten met deze prototypen onderschrijven de beoogde werking van de prothesevoet. De prothese is vernoemd naar de titel van de projectaanvraag en heet HEELFOOT, ‘Highly Efficient Energetic Locomotion foot’. Op het ontwerp is door STW octrooi aangevraagd. Een producent voor de prothese is echter nog niet gevonden. resultaat na 10 jaar Er is geen industriële partner gevonden om het octrooi te commercialiseren. Het octrooi is in 2005 vervallen. Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Ambroise, Enschede / BAAT Medical

Engineering, Hengelo / Basko BV, Zaandam / OrthoDynamics, Drachten / Roessingh Research and Development, Enschede / Sint Maartenskliniek, Nijmegen / USMC Europe BV, Alphen aan de Rijn

euro

Prof.dr.ir. D.N. Reinhoudt totale toewijzing in 529.201,00 totale inkomsten in euro 24.957,91

geldende strategie voor het aantonen en kwantificeren van farmaceutica en hun metabolieten, gebaseerd op de ontwikkeling van synthetische receptor moleculen. Dergelijke synthetische receptoren hebben het als voordeel boven natuurlijke antilichamen dat ze stabiel zijn en gemakkelijk gelabeld kunnen worden voor een detectie in een immunoassay. Bij de synthese van de receptoren is gebruik gemaakt van een combinatie van supramoleculaire bouwstenen, zoals calixarenen, cavitanden en cyclodextrines. resultaat na 5 jaar Het project is gedeeltelijk geslaagd.

Een praktisch systeem voor de screening van drugs is niet gerealiseerd. Wel is via de aanpak van zelf organiserende systemen (dat wil zeggen complexering via non-covalente verbindingen) een aantal platforms gesynthetiseerd die specifiek een aantal gastmoleculen reversibel kunnen binden. Deze platforms bestaan uit dubbele rozetten bestaande uit twee bouwstenen van eenvoudige cyclische verbindingen (melamines, barbituraten en cyanuraten) die via waterstofbruggen bijeen worden gehouden. Door het aanbrengen van zijgroepen op de bouwstenen kan er functionaliteit aan het platform worden toegevoegd. Aangetoond is dat de rozetten in een membraansysteem stabiel blijven en hun eigenschappen behouden. De betrokken farmaceutische bedrijven voorzien overigens nog geen directe toepassing. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) DSM Coating Resins, Zwolle / DSM Fine

Chemicals, Geleen / NV Organon, Oss / Pepscan Presto BV, Lelystad / Schering-Plough Nederland BV, Oss / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Universiteit Utrecht / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

51


04661

04886

B CA

B BA

projectleider zing in euro

Prof.dr. A.G.J.M. van Leeuwen totale toewij560.352,00 totale inkomsten in euro 500,00

doelstelling In dit onderzoek werd beoogd een instrument te ontwikkelen waarin 3 technieken gecombineerd worden om in weefsel de doorbloeding, het doorgevoerde bloedvolume en de oxygenatie in één keer te meten. Tevens diende er een afbeelding gemaakt te worden. De te integreren technieken waren laser-Doppler flowmetry, infrarood spectro-scopie en foto-akoestiek. De eerste toepassing zou in dierexperimenten plaatsvinden, daarna zou de apparatuur gebruikt worden voor diagnostiek aan pasgeborenen. Gemikt wordt op een veel bredere toepassing, bijvoorbeeld in de mammografie of plastische chirurgie. Een en ander zal afhangen van de te bereiken nauwkeurigheid met betrekking tot de te bemeten plaats (resolutie) en diepte waarmee in het weefsel doorgedrongen kan worden voor meting en afbeelding. resultaat na 5 jaar Er is een product uit dit onderzoek

voortgekomen. Bovendien is uitgezocht hoe dat product in een meetproces en voor afbeelding gebruikt moet worden. Bovenal is er achtergrondkennis gegenereerd die voor toekomstige uitontwikkeling door een commerciële gebuiker van belang is. De eerste twee technieken zijn al vrij ver ontwikkeld, met de derde zijn in een voorstudie goede resultaten behaald. In de kliniek zijn metingen verricht, onder andere aan de hersendoorbloeding en dus zuurstofvoorziening van te vroeg geborenen (neonaten). Al met al valt niet te verwachten dat de technologie op korte termijn door bedrijven opgepikt zal worden. resultaat na 10 jaar Het onderzoek naar combinatie van technieken is niet voortgezet. Wel is fotoakoestiek als zelfstandige techniek verder ontwikkeld. De ontwikkelde akoestische sensor is gebruikt om de eerste fotoakoestische afbeeldingen ooit te maken van groeiende tumoren. Concreet resultaat is de samenwerking in de afgelopen jaren met ESAOTE Europe BV (voorheen Pie Medical), de industriële gebruiker in dit project. Deze heeft geleid tot de eerste stappen naar de integratie van fotoakoestiek met echografie. Dit proces wordt hopelijk de komende jaren afgemaakt. gebruiker(s) Philips, Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / Pie Medical Equipment BV, Maastricht / Technische Universiteit Eindhoven / Universitair Medisch Centrum Groningen / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Universitair Medisch Centrum Utrecht / Universiteit Twente, Enschede


Prof.dr. M.C. Elwenspoek totale toewijzing 490.124,38 totale inkomsten in euro 24.800,00

doelstelling Bij de toepassing van microactuatoren

voor het realiseren van kleine verplaatsingen is in het algemeen geen goede positiebepaling on-chip voorhanden. Het doel van dit onderzoek is om positiebepaling op nanometer schaal mogelijk te maken door gebruik te maken van slimme structuren en meetmethoden. Voorbeelden van systemen die zouden kunnen worden uitgerust met een micro-actuator zijn de beweging van microlensjes en/of -spiegels in CD-spelers en scanning tunneling microscopen. resultaat na 5 jaar Een capacitieve positiesensor is

ontwikkeld. Deze sensor meet de periodieke verandering van de capaciteit tussen twee microstructuren, waarvan er een kan bewegen. In deze structuren is een periodiek patroon geëtst. De bereikte nauwkeurigheid is circa 10 nanometer. Bij het onderzoek betrokken bedrijven zijn zeer geïnteresseerd, maar voor concrete toepassingen is het op dit moment nog te vroeg. Toepassingen bij MEMS comb-drive actuatoren lijken echter binnen handbereik te liggen. De onderzoekers hebben bij STW een verlenging van het project met een jaar aangevraagd om de positiesensor verder te kunnen verbeteren en mogelijke toepassingen nader te onderzoeken. resultaat na 10 jaar In het onderzoek zijn verschillende principes onderzocht die on-chip zijn gerealiseerd en nauwkeurigheden van 10-20 nm in positiebepaling mogelijk maken. De structuren dienen meegeïntegreerd te worden met de actuatoren om dit mogelijk te maken. Mede hierdoor, en door gebrek aan bedrijven in Nederland die micro-actuatoren in hun producten gebruiken hebben de positieve resultaten uit het onderzoek geen vervolg gevonden in commerciële toepassingen. gebruiker(s) Alcatel Vacuum Technology, Wijk bij

Duurstede / C2V, Enschede / IMEC, Leuven (België) / LioniX BV, Enschede / Microflown Technologies BV, Zevenaar / Philips, Eindhoven / Philips Applied Technologies, Eindhoven

/ universiteit utrecht

MICROACTUATOR SYSTEMS FOR NANOPOSITION CONTROL

U

NEAR-INFRARED AND PHOTO-ACOUSTIC MONITORING AND IMAGING OF BLOOD PERFUSION

52


CATALYTIC MAGNETIC COLLOIDS

CLOSED CHEST CORONARY SURGERY ON THE BEATING HEART: TECHNICAL DEVELOPMENT OF AN AUTOMATED BYPASS GRAFTING METHOD

TOETSING VAN DE INTERNE KWALITEIT VAN BLOEMBOLLEN MET BEHULP VAN IN VIVO NMR

04112

04183

04394

B BA

AA0

BAA

projectleider

Prof.dr. G. van Koten totale toewijzing in euro 423.266,00 totale inkomsten in euro 4.540,00

projectleider

Prof.dr. C. Borst totale toewijzing in euro 862.593,08 contracten Optie: Universiteit Utrecht, M E DTR O N I C Inc.; Geheimhouding: Medtronic Bakken Research Center BV, TNO, AMC, Erasmus MC, TU D-WMTB E, TU D-WMTTM, TU D octrooien Vascular Anastomotic Bonding Device; Vascular Anastomotic B onding Device (Ribbon I I); Anatomose-inrichting

projectleider

doelstelling Doel was de ontwikkeling van nieuwe metallische katalysatoren als magnetisch colloïdale suspensies voor hydrogeneringsreacties. Oplosbare homogene katalysatoren worden omgevormd tot heterogene katalysatoren door ze te koppelen aan magnetische colloïden, die simpel door magnetisatie en filtratie teruggewonnen kunnen worden. Om dit te realiseren is kennis nodig over de synthese van de katalysator, de synthese van de ‘linker’ tussen katalysator en colloïdaal deeltje, en het gedrag (colloïdale stabiliteit) van de combinatie van katalysator en deeltje.

doelstelling Het aanbrengen van bypasses op kransslagaders is een zware operatie die risico’s met zich meedraagt voor de chirurgische noodzakelijke handelingen en uiteindelijk kan leiden tot sterfte. Een deel van die risico’s is toe te schrijven aan het gebruik van de hart-longmachine. Een minder invasieve methode voor bypassoperaties zou lagere risico’s, een korter verblijf in het ziekenhuis en een snellere revalidatie kunnen betekenen. Minder invasief betekent in praktijk een automatische methode om de bypass (donorader) aan de kransslagader vast te zetten in een relatief korte tijd, en wel op het kloppende hart (gebruikmakend van de zogeheten Octopus-technologie).

doelstelling Door suboptimale bewaar- en plant-

resultaat na 5 jaar De voortgang van het onderzoek werd

gehinderd door het voortijdig vertrek van één van de AIO’s. Het ‘proof of principle’ is vrijwel geleverd. Er is aangetoond dat het mogelijk is colloïdale ijzeroxide nanodeeltjes te synthetiseren die volledig uit oplossing konden worden afgescheiden met high-gradient magnetic separations. Deze deeltjes zijn vervolgens bedekt met silicalagen waaraan de katalysatoren zijn gekoppeld. Deze bedekte deeltjes blijven katalytisch actief. De colloïdale stabiliteit in het reactiemengsel is niet compleet, wat van invloed is op de efficiëntie van de katalytische reactie, een magnetische scheiding is wel mogelijk. Er is nog geen praktische toepassing voorzien. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Avantium Technologies BV, Amsterdam / BASF Nederland BV, De Meern / DSM Research BV, Geleen / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / Technische Universiteit Eindhoven / Universiteit Utrecht

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft veel waardevolle

achtergrondkennis opgeleverd over de materiaaleigenschappen van bloedvaten en over het koppelen van bloedvaten met mechanische componenten. Aanvankelijk toonde Medtronic veel interesse in het onderzoek en in de resultaten, wat tot uiting kwam in de substantiële ondersteuning. De door de STW-onderzoekers zelf opgelegde eisen bleken uiteindelijk te hoog gegrepen. Medtronic koos uiteindelijk voor een systeem dat gebaseerd was op ‘draadloze’ magnetische verbindingen. Johnson @Johnson werd benaderd, maar die firma had inmiddels gekozen voor een ander Nederlands concept, de Suyker-connector. Uiteindelijk moest geconcludeerd worden dat de tot nu toe gerealiseerde verbindingen wel snel aan te brengen waren, maar niet meteen lekvrij. De octrooiaanvragen werden niet verder doorgezet. Studie aan de materiaaleigenschappen leverde op dat varkensvaten elastischer zijn dan menselijke vaten. Maximumwaarden voor stress en rek zijn niet zondermeer van toepassing op menselijke vaten. Een factor die vele modelstudies zal beïnvloeden. Overigens kunnen bloedvaten aanzienlijk worden uitgerekt zonder dat er lek of schade optreedt. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Academisch Medisch Centrum, Amsterdam

/ Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein / Erasmus MC, Rotterdam / Medtronic Bakken Research Center BV, Maastricht / TNO Industrie en Techniek, Eindhoven / Universitair Medisch Centrum Utrecht

Prof.dr. C. Kollöffel 227.426,58


omstandigheden kunnen in bloembollen fysiologische afwijkingen ontstaan. Dit leidt vaak tot bloemknopverdroging en misvorming van de bladeren in aanleg in de bol. Dit is niet van buitenaf zichtbaar, maar wordt pas duidelijk na het planten. Het onderzoek richtte zich op het krijgen van meer inzicht in de processen dien van invloed zijn op het ontstaan van deze afwijkingen. resultaat na 5 jaar De verwachting was dat veranderingen

in de waterstatus betrokken zou zijn bij het ontstaan van de afwijkingen. Onder andere met magnetic resonance imaging (MRI) in hele bollen werd dit bestudeerd. Bij tulpenbollen vond men geen eenduidig resultaat. Bij leliebollen kon worden geconcludeerd dat een aantal parameters, watergehalte, waterpotentiaal en relaxatietijd, kan worden gebruikt om verschillende soorten schade van elkaar te onderscheiden. De methode biedt perspectief voor de toetsing van de interne kwaliteit van bloembollen. Tot nu toe is de techniek te duur voor routinematig onderzoek. In de toekomst zullen on-line toepassingen zeker haalbaar zijn. resultaat na 10 jaar Helaas zijn over dit project geen utilisatiegegevens na 10 jaar bekend. De projectleider is enige jaren geleden met emiritaat gegaan en zijn onderzoeksgroep is opgeheven. gebruiker(s) DLV, Lisse / KAVB, Bovenkarspel /

Koelhuis Hillegom BV, Hillegom / NTS-amaryllis, De Lier / NTS-lelie, Pijnacker / Van Zanten Flowerbulbs BV, Hillegom / WLTO Advies, Grootebroek

53


STRUCTURAL AND ELECTRONIC DEFECTS AT THE INSULATOR/ SEMICONDUCTOR INTERFACE OF THIN-FILM TRANSISTORS: THE ROLE OF HYDROGEN

DEVELOPMENT OF CONSUMER GOOD PRODUCTS WITH OPTIMAL ANTIOXIDANT COMPOSITION

TIME-RESOLVED SPECTROSCOPIC IMAGING USING CW EXCITATION

04407

04443

04538

C BA

C CA

B BA

projectleider

projectleider

euro

Prof.dr. R.E.I. Schropp totale toewijzing in 158.370,00 totale inkomsten in euro 48.894,82

doelstelling In vlakke beeldpanelen van laptop computers, LCD monitoren, en diverse draagbare elektronische apparaten worden dunne film transistoren (TFTs) gebruikt waarmee het beeld pixelsgewijs wordt opgebouwd. De karakteristieken van deze transistoren zijn vaak niet stabiel en kunnen verschuiven. Het doel van het onderzoek was het cruciale isolator/halfgeleider grensvlak in TFTs bestuderen en door optimalisatie van de dunne lagen betere en stabielere schakelkarakteristieken verkrijgen. resultaat na 5 jaar Een nieuwe depositiemethode is

ontwikkeld waarmee zowel de isolatorlaag als de halfgeleiderlaag op dunne glazen substraten kan worden aangebracht. Deze methode levert uitzonderlijk goede en stabiele karakteristieken en is economisch interessant vanwege het effectieve gebruik van grondstoffen en hoge fabricagesnelheid. Een gepatenteerde procedure is ontwikkeld voor de fabricage van stabiele transistoren en inzicht is verworven in de fysische eigenschappen van de lagen die van belang zijn voor de stabiliteit van de transistoren die vooral van belang is in de grotere panelen (HDTV) en toekomstige toepassingen met organische LED’s (OLEDs). resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere ontwikke-

lingen bekend. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV, Arnhem / Philips Research / SenterNovem Utrecht / Shell International BV, ’s-Gravenhage

D r. J . A . P o s t t o t a l e t o e w i j z i n g i n e u r o 968.794,08 contracten Samenwerking onderzoek: Unilever R & D, Universiteit Utrecht totale inkomsten in euro 1.225.206,58

projectleider euro

Prof.dr. H.C. Gerritsen 122.521,00


doelstelling Zuurstofradicalen spelen een belangrijke

doelstelling Het project was onderdeel van het

rol in het verouderingsproces. Radicalen beschadigen lipiden, (receptor) eiwitten, transcriptiefactoren en DNA, waardoor cellen degenereren en ontaarden in kankercellen of afsterven. Voedingsmiddelen met de juiste compositie aan antioxidanten (AO) kunnen een bijdrage leveren om dit degeneratieproces tegen te gaan. Doel van het programma was het genereren van kennis over de effectiviteit van AO als bescherming tegen de invloed van radicalen op cellulair en subcellulair niveau. De AO’s zijn gescreend op hun effectiviteit (als functie van concentratie), en gescreend op onderling synergisme of antagonisme. Dit leidt tot relaties tussen de structuur van AO, hun redox potentiaal en effectiviteit. Essentieel in het programma was het integraal bestuderen van de vele verschillende aspecten van zuurstof beschadiging in de cel en de werking van AO hierop.

Pionierprogramma van de aanvrager dat tot doel heeft ultra-snelle microscopisch imaging systeem te ontwikkelen en evalueren met fluorescentie levensduren als contrastmethode. In dit project is gebruik gemaakt van cw excitatie van fluorescentie in combinatie met een snelle (tweedimensionale) CCD camera voor het monitoren van het transport van gelabelde eiwitten en enzymen in biologische systemen.

resultaat na 5 jaar De onderzoeksdoelen zijn bereikt.

Er zijn vijf nieuwe assays voor het aantonen van oxidatieve stress op het cellulaire systeem ontwikkeld en beschikbaar als screeningsinstrument. Deze assays zijn uitgebreid beschreven in protocollen die aan Unilever zijn overgedragen, en daarna gepubliceerd. Door Unilever is een aantal fruit-, groenten- en andere plantenextracten (bijvoorbeeld kruiden uit de traditionele geneeskunde) met de assays gescreend. De resultaten lieten zien dat in sommige gevallen de extracten of antioxidanten niet alleen een additioneel effect, maar ook een synergistisch effect vertoonden. Op basis van de resultaten uit de screening introduceerde Unilever recent in Duitsland een nieuw dieetmargarine waaraan de antioxidanten zijn toegevoegd. resultaat na 10 jaar Er zijn geen direct met het project gerelateerde ontwikkelingen. gebruiker(s) Unilever R & D, Vlaardingen / Vrije

Universiteit Amsterdam

resultaat na 5 jaar Het project heeft een zeer gevoelige

en snelle fluorescentiemicroscoop opgeleverd waarmee 2500 beelden per seconde geregistreerd kunnen worden. De snelheid wordt in de praktijk beperkt door de hoeveelheid beschikbaar fluorescentie signaal. Met de microscoop kon onder andere de diffusie van ‘single molecules’ in polymeren worden afgebeeld met snelheden tot 200 beelden seconde. Hierbij zijn quantum dots gebruikt als fluorescente labels. Thans wordt de microscoop gebruikt voor de studie van modelmembraansystemen met fluorescent gelabelde membraaneiwitten en in door NWO-ALW gefinancierd onderzoek (Van molecuul tot organisme). resultaat na 10 jaar Bij STW zijn geen verdere ontwikke-

lingen bekend. gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Nikon Europe BV, Badhoevedorp / Shell Global Solutions International BV , Amsterdam / TNO, Zeist / Unilever R & D, Vlaardingen / Universiteit Leiden / Universiteit Utrecht

54


NEW INSTRUMENTS IN THE RISK ASSESSMENT OF CHEMICALS IN WATER AND SOIL INCORPORATING BIO- AVAILABILITY AND COMPLEX MIXTURES

A DEFECTIVE LIVE VACCINE FOR PROTECTION AGAINST FELINE INFECTIOUS PERITONITIS

A NEW GENERATION OF ANTIBIOTICS: SYNTHETIC PEPTIDES AND PEPTIDOMIMETICS WHICH BLOCK PORINS OF GRAM-NEGATIVE BACTERIA

04552

04600

04602

BCB

BBB

AAA

projectleider

Dr. J.L.M. Hermens 318.374,00


doelstelling Risico-evaluatie van milieuverontreininging is complex als het gaat om mengsels van stoffen. Biomimetische extractie van milieumonsters kan ertoe leiden dat het risico van klassen van verbindingen, in plaats van de individuele stoffen, kan worden vastgesteld. Doel was een methode ontwikkelen die bruikbaar is in risicoschatting van milieuverontreiniging. resultaat na 5 jaar Een nieuwe methode is ontwikkeld

en gevalideerd, waarmee gifstoffen uit water-, bodemen sedimentmonsters zodanig worden geëxtraheerd dat deze representatief zijn voor blootstelling van organismen in het milieu. Onderzoekers bij ExxonMobil, Proctor&Gamble en Rijkswaterstaat (RIZA) passen de methode in hun eigen praktijk toe. resultaat na 10 jaar De methodiek voor het meten van de biologisch beschikbare concentraties in bodem en sediment was zeer succesvol. Het heeft geleid tot een reeks van goed geciteerde artikelen in toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van ‘environmental sciences’, en de methodiek wordt nu door verschillende onderzoeksgroepen in Europa en de VS toegepast. Daarnaast hebben de resultaten geleid tot deelname aan vier onderzoeksprojecten binnen het 6e kaderprogramma van de EU. Omdat informatie over beschikbaarheid een belangrijk aspect is binnen de risicobeoordeling van bestaande stoffen (EU REACH programma) is er zowel vanuit de overheid als industrie grote belangstelling voor dit onderzoek. Vanuit de chemische industrie (European Chemical Industry Council, CEFIC) zijn drie onderzoeksprojecten gefinancierd waarin de methodiek verder ontwikkeld is en toepasbaar is gemaakt voor andere groepen organische microverontreinigingen. Op nationaal niveau is er interesse vanuit ingenieursbureaus ontstaan om de methodiek toe te passen in locale risicobeoordelingen. Ook in STW-project (06364) is dezelfde methode toegepast. gebruiker(s) ExxonMobil Chemical Europe, Inc., Machelen (België) / Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, ’s-Gravenhage / Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen / Procter & Gamble, Cincinnati (Verenigde Staten) / Procter & Gamble, Strombeek-Bever (België) / Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Lelystad / Rijksinstituut voor Kust en Zee, Haren/Kamperland / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven

projectleider

Prof.dr. P.J.M. Rottier totale toewijzing in euro 440.134,00 octrooien Corona-virus-like particles comprising functionally deleted genomes. (deleted corona) totale inkomsten in euro 30.000,00

doelstelling Doel was de ontwikkeling van een vaccin tegen het coronavirus dat bij katten een fatale buikvliesontsteking veroorzaakt, het feline infectieuze peritonitis virus (FIPV). De aanpak omvat (1) het opzetten van een reverse genetics system voor FIPV, (2) het identificeren van genen die verantwoordelijk zijn voor de virulentic en (3) het genereren van levende verzwakte virusvarianten en het testen daarvan als kandidaat vaccin. resultaat na 5 jaar De doelen zijn bereikt. Met de gekozen

strategie (targeted RNA recombination) werden de genen geïdentificeerd die, bij verwijdering, verzwakte virussen opleverden. Twee kandidaat vaccins bleken uitstekend te beschermen tegen infectie met het lethale FIPV. Deze vaccins zijn werkzaam tegen een bepaalde serogroep van kattencoronavirussen. In een vervolgproject wordt de onderzoeksstrategie ingezet voor de ontwikkeling van nieuwe en breder inzetbare vaccins. Vervolgproject: 06029 ‘Live attenuated vaccines against feline infectious peritonitus virus and other feline pathogens’.

projectleider euro

Dr. A.J.W. van Alphen 322.219,00


doelstelling In dit project worden combinatoriële chemie

benaderingen al dan niet in samenhang met ‘structure based design’ gebruikt om te komen tot nieuw stoffen, die in staat zijn de groei van bacteriën te remmen door blokkering van hun voedselkanalen. In de benadering gevolgd bij het ID-Lelystad worden peptide bibliotheken bereid en vervolgens bestudeerd op hun groeiremmend vermogend bij het RIVM te Bilthoven. In Utrecht worden eventuele ‘hits’ uit deze screening gevalideerd. Ook vindt in Utrecht structure-based design plaats en de ontwikkeling van combinatoriële chemie voor peptidomimetica en aanverwante potentiële blockers van de poriën. Het RIVM ontwikkelt methoden voor het bestuderen van de groeiremming en het screenen van de aangeleverde stoffen. resultaat na 5 jaar Aan de Universiteit Utrecht werden

twee benaderingen gevolgd: structure-based design en combinatoriële chemie benaderingen voor peptidomimetica gebaseerd op de peptidesequenties voortgekomen uit de benaderingen vanuit ID-Lelystad. Bij de structure-based benaderingen werd geprobeerd de porie af te sluiten door (1) Een chemische stof aan te bieden die kan binden aan de ‘restrictielus’ en op deze manier de ‘deksel’ voor afsluiting effectiever te maken. (2) Het ontwerpen van moleculaire ‘kurken’ die tegelijkertijd de drie kanalen van het porine trimeer kunnen afdichten. Bij het RIVM werden testen uitgevoerd op de bij ID-DLO Lelystad aangeleverde peptidebanken. Deze testen werden uitgevoerd op een groei assay met verschillende E.coli stammen.

resultaat na 10 jaar Een van de kandidaat vaccins werd verder verzwakt en veiliger gemaakt door het wijzigen van de genoomorganisatie van het virus door het aanbrengen van een volgordeverandering in de genen coderend voor de virale structurele eiwitten. Dit virus bleek nog steeds goed te vermeerderen in cultuurcellen en was volledig avirulent in jonge katjes. Het bleek een uitstekend vaccin dat niet alleen bescherming gaf tegen infectie met een virulent FIPV van hetzelfde (dat wil zeggen homologe) serotype, maar ook tegen infectie met het in het veld dominante – en daardoor meer relevante – FIPV serotype I. Deze laatste bescherming bleek niet gebaseerd te zijn op virusneutraliserende immuunactiveit maar op cellulaire immuniteit. Onderhandelingen met een groot internationaal vaccinbedrijf over een licentie, gekoppeld aan verdere uitontwikkeling, registratie en marketing van het vaccin, zijn in een gevorderd stadium.

resultaat na 10 jaar Vijf jaar geleden bij beëindiging van het project was de gebruikerscommissie van mening dat de nieuwe antimicrobiële benadering verder onderzoek noodzakelijk maakt voordat toepassing kon worden verwacht. Door het ontbreken van verdere financiering en het ontbreken van onderzoeksactiviteiten op dit gebied in het Nederlands Vaccin Instituut heeft het project helaas echter geen verdere toepassing opgeleverd.

gebruiker(s) Intervet International BV, Boxmeer

gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen / Intervet

International BV, Boxmeer

55


MONOGLYCERIDE-EIWITSYSTEMEN

CARBOHYDRATE CONTROL OF GENE EXPRESSION IN PLANTS

LONG TERM PERSPECTIVES FOR PRODUCTION OF FUELS FROM BIOMASS; INTEGRATED ASSESSMENT AND RD&D PRIORITIES

04608

04657

04678

BAA

BBB

BBB

projectleider

Prof.dr. B. de Kruijff totale toewijzing 323.188,00 totale inkomsten in euro 20.000,00

in euro

doelstelling Monoglyceriden (MG) worden in de industrie toegepast als grondstof voor het structureren van onder andere voedingsproducten. MG-eiwitsystemen bieden interessante perspectieven voor het ontwikkelen van nieuwe producten. Eiwitten zijn commercieel interessante additieven omdat de Nederlandse zuivelindustrie bulkhoeveelheden eiwitten produceert waar nieuwe afzetmogelijkheden voor worden gezocht. Doel van het project was kennis te verkrijgen van MG-eiwitsystemen waarbij de aard van het monoglyceride (al dan niet verzadigd), de oppervlaktelading van cosurfactants, het fasegedrag en de aard van het eiwit en preparaatcondities zullen worden gevarieerd. Hiermee zullen nieuwe producten in de voeding kunnen worden ontwikkeld, zoals spreads met een zeer laag vetgehalte. resultaat na 5 jaar Het project is wetenschappelijk gezien

geslaagd, maar de utilisatie is beperkt gebleven. Het onderzoek leverde kennis op over het effect van eiwitten op monoglyceride dispersies in diverse organisatievormen en toonde de manier aan waarop eiwitten in interactie komen met monoglyceride dubbellagen in water. Tevens werden 2H-NMR technologiën ontwikkeld die in samenhang met gedeutereerde monoglyceriden het mogelijk maakten in industriële preparaten de organisatievorm van het monoglyceride (en daarmee de fase) vast te stellen. Een directe en concrete toepassing in de vorm van een product is niet gerealiseerd. Verrassende bevindingen werden gedaan naar het effect van eiwitten op de stabiliteit van met name de voor toepassingen interessante coagelfase van monoglyceriden. Op een manier die specifiek was voor het type eiwit werd zowel stabilisatie als destabilisatie van de coagel waargenomen. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere ontwikkelingen

projectleider

Prof.dr. J.C.M. Smeekens totale toewijzing 425.084,00 contracten Geheimhouding: UU, Monsanto Holland BV; Overdracht: U U, Expressive Research BV octrooien Werkwijze voor het selecteren van genetisch getransformeerde cellen (trehalose); Method for enhancing the disease resistance in plants by altering trehalose-6-phosphate levels. (Increased Immunity) totale inkomsten in euro 45.378,02

projectleider

Prof.dr. A.P.C. Faaij

in euro

39.894,83

totale inkomsten in euro

doelstelling Het doel van dit project was de functie van

doelstelling Dit tweejarige project is opgezet om

trehalose metabolisme in planten en dan met name de sleutelrol van Trehalose-6-fosfaat (T6P) verder te ontrafelen om daarmee aspecten als oogstopbrengst en gewasresistentie te verhogen. Dergelijke kennis kan worden ingezet in de gewasverbetering waar oogstopbrengst en gewasresistentie beiden belangrijke veredelingskenmerken zijn.

inzicht te krijgen in de mogelijkheden en de potentiele performance van de productie van transportbrandstoffen uit biomassa. Ook zullen de technologische bottlenecks die nog op de weg van grootschalige toepassing liggen worden geïnventariseerd. Het project moet leiden tot een lange termijn R&D strategie met betrekking tot de inzet van biobrandstoffen.

resultaat na 5 jaar Met succes zijn in Arabidopsis

resultaat na 5 jaar Ketenanalyses zijn uitgevoerd voor

thaliana de T6P-niveaus veranderd door de expressie van genen coderend voor eiwitten betrokken bij trehalose metabolisme, zoals T6P synthase, T6P fosfatase en T6P hydrolase. De resultaten leidden tot een gepatenteerde methode voor de verhoging van ziekteresistentie in planten door aanpassing van de T6P-niveaus. Tevens is in het project een methode ontwikkeld voor de selectie van genetisch gemodificeerde planten na de transformatie procedure, zonder gebruik te maken van antibioticum selectie. Ook deze methode is gepatenteerd.

verschillende processen waarmee bio-grondstoffen kunnen worden omgezet in bio-brandstoffen. Op de lange termijn lijkt de productie van waterstof en ethanol uit hout en gras de meest aantrekkelijke oplossing. In vergelijking met met benzine en diesel zouden deze biobrandstoffen tegen concurrerende prijzen kunnen worden geproduceerd. De opgedane kennis is op vele plaatsen terecht gekomen, zowel nationaal als internationaal. Voor de onderzoeksgroep zelf heeft het project de basis gevormd voor een fors aantal vervolgprojecten, onder andere gefinancierd door NWO/SenterNovem, Shell en de EU.

resultaat na 10 jaar Het is niet gelukt om een bedrijf te vinden die het increased immunity-octrooi zou willen overnemen. De onderzoekers hebben het octrooi eind 2004 laten vervallen. Het trehalose-octrooi is overgedragen aan een bedrijf buiten de oorspronkelijke gebruikerscommissie: Expressive Research BV. De laatste informatie is dat de fase II nog niet is afgerond en dat er nog geen sprake is van marktintroductie. gebruiker(s) ADVANTA Seeds BV, Rilland / DSM

Venturing and New Business Development, Heerlen


20.420,11

resultaat na 10 jaar Het onderzoek heeft de basis gelegd voor allerlei vervolgonderzoek en op het gebied van de toepassing van biomassa. Zo is de groep ook zeer succesvol geweest bij het verwerven van nieuwe onderzoeksprojecten, onder andere in het NWO/SenterNovem-programma ‘Stimuleringsprogramma Energieonderzoek’. De projectleider André Faaij is uitgegroeid tot een autoriteit op zijn vakgebied en wordt door overheid en bedrijven veelvuldig om advies gevraagd. De conclusie uit het STW-project dat de productie van waterstof en ethanol uit hout en gras de meest aantrekkelijke oplossing is voor de toepassing van biomassa, later tweede generatie biobrandstoffen genoemd, is de laatste jaren erg actueel gebleken.

te melden. gebruiker(s) Cosmoferm BV, Delft / Friesland

Corporate Research, Deventer / Kerry Bio-Science Almere, Almere / Unilever R & D, Vlaardingen

gebruiker(s) BIOFUEL BV, Heemskerk / BTG Biomass Technology Group BV, Enschede / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / SenterNovem Utrecht / Shell International BV, ’s-Gravenhage / TNO, Apeldoorn

56


B BA projectleider euro

Prof.dr. D.G. de Rooij totale toewijzing in 369.831,00 totale inkomsten in euro 45.378,02

doelstelling Spermatogoniale stamcellen zorgen ervoor dat gedurende het leven steeds nieuwe spermacellen worden gevormd. Deze cellen zijn extra gevoelig voor bestraling bij kanker. Het kunnen isoleren en bewaren van stamcellen en daarna weer transplanteren zou bijdragen aan het oplossen van het probleem van onvruchtbaarheid door bestraling. Deze techniek is ook van belang in de rundveefokkerij. Het doel was om een methode te ontwikkelen voor de transplantatie van deze stamcellen in knaagdieren en in kalveren met als uiteindelijk doel toepassing in de mens.

/ vrije universiteit amsterdam

04790

V

TRANSPLANTATION OF SPERMATOGONIAL STEM CELLS

PROGRAM FOR DISCOVERY OF NOVEL DRUGS, BASED ON THE UTILIZATION OF A NATURALLY OCCURRING SOLUBLE PROTEIN ANALOGUE OF THE NICOTINIC ACETYLCHOLINE RECEPTORS

04568 C BA projectleider

Prof.dr. A.B. Smit totale toewijzing in euro 497.732,00 contracten Samenwerking onderzoek: NKI, Vrije Universiteit Amsterdam, Janssen Pharmaceutica; Overig: Vrije Universiteit Amsterdam, AstraZeneca Pharmaceuticals LP octrooien Analogues of channel-coupled receptors and method ...; Water-soluble ligand-binding proteins and analogs of ligand-gated ....; Crystal structure of acetyl choline binding protein doelstelling Acetylcholine binding protein (AChBP) is

een wateroplosbaar eiwit. Het heeft structurele verwantschap met de nicotine acetylcholinereceptor dat voorkomt in het membraan van zenuwcellen, maar in tegenstelling tot het receptoreiwit kan AChBP gekristalliseerd worden, en is zo geschikt om er met röntgenkristallografie de 3D-structuur van te bepalen. Doel van het project was AChBP te gebruiken als een ‘screening tool’ voor het ontwikkelen van nieuwe medicijnen die aangrijpen op de nicotine en andere neurologische receptoren.

resultaat na 5 jaar In het onderzoek is aangetoond

resultaat na 5 jaar Het project is nog niet afgerond. De

dat het mogelijk is om stamcellen te isoleren en te bewaren met cryopreservatie. Daarnaast bleek het mogelijk om de cellen terug te brengen in testis waarin alle stamcellen door bestraling waren gedood. De stamcellen koloniseerden opnieuw de testis en vertoonden stamcel activiteit. Voor de gebruikte methoden zijn protocollen opgesteld. Op grond van deze resultaten is een vervolgonderzoek ingediend bij STW om dit onderzoek voort te zetten bij humane kankerpatiënten.

kristalstructuur van AChBP is inmiddels bepaald, wat heeft geleid tot twee publicaties in Nature. Met een aantal verbindingen (met bekende liganden en met verbindingen geleverd door Janssen Pharmaceutica) zijn co-kristallisatiestudies verricht. Het gen voor AChBP is inmiddels geïsoleerd, gesequenced, en gekloneerd in verschillende expressiesystemen. De binding site en ligand affiniteit van het eiwit is bepaald. Een begin is gemaakt met de constructie van mutanten van AChBP die een bindingsprofiel hebben vergelijkbaar met dat van andere receptoren.

resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens

bekend. gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam / Holland Genetics v.o.f., Arnhem / ID-Lelystad BV , Lelystad / Pharming Group NV, Leiden

resultaat na 10 jaar De 3 octrooien die in het project zijn gegenereerd zijn in 2001, 2005 en 2006 vervallen. Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) Johnson & Johnson Pharmaceutical, Beerse

(België) / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / TNO, Rijswijk

57


04605

04716

A00

ACA

projectleider

Prof.dr. R.E. Koes 202.885,50


doelstelling Het oorspronkelijke project had als doel om met behulp van transposonmutagenese mutanten van Petunia hybrida op te sporen die gemuteerd zijn in genen die betrokken zijn bij ‘non-host’ resistentie tegen Phytophthora infestans, om vervolgens deze genen over te brengen naar onder andere aardappel teneinde duurzame resistentie tegen dit pathogeen te verkrijgen. resultaat na 5 jaar Snel na de start van het project bleken

de aannames die aan het voorstel ten grondslag lagen onvoldoende gegrond. De strategie is gewijzigd en de oorspronkelijke targets zijn gedeeltelijk gehaald: de mutantenbank van Petunia is gereed gekomen. Een alternatieve aanpak, de screening van ndr1-achtige en eds1-achtige mutanten is nog niet succesvol gebleken. Wel is voortgang geboekt met de nieuwe strategie: het isoleren van HR-inducerende factoren van P. infestans welke gebruikt kunnen worden voor de screening van HR-mutanten van Petunia. Het project is voortijdig afgesloten in verband met het vertrek van de onderzoeksleiders in de groep en het vertrek van medeaanvrager.

projectleider

Prof.dr. R.E. Koes totale toewijzing in euro 3 91.247,33 contracten Geheimhouding: VU-ALW; Geheimhouding: Enza Zaden BV, WUR-PRI, Innoseeds BV, De Ruiter Seeds CV, Genetwister Technologies BV octrooien Nucleic acid sequences that induce early flowering

doelstelling In de natuur bestaat een grote variatie in

de architectuur van bloeiwijzen van planten. Er kan één bloem gevormd worden zoals bij de tulp of meerdere zoals bij petunia’s. Deze verschillende bloeiwijzen ontstaan uit het bloeiwijzedeelweefsel (meristeem) van de planten. Het onderzoek richt zich op de genetische basis van bloeiwijze- en bloemontwikkeling. Deze kennis is van belang voor de veredeling van zowel consumptiegewassen als siergewassen. resultaat na 5 jaar Door mutatieanalyse zijn in de

petunia drie meristeem identiteitsgenen geïdentificeerd. Deze zijn van belang voor het bepalen van het type bloeiwijze: abbarant leaf and flower (ALF), double top (DOT) en evergreen (EVG). Expressie van DOT in transgene petunia’s gaf een dramatische verandering: extreem vroege bloei, één bloem en blad omgevormd tot bloemblad. Op grond van de kennis van het vergelijkbare gen in zandraket had men dit niet verwacht. Het induceren van vroege bloei is vastgelegd in een octrooi. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens

resultaat na 10 jaar Er zijn geen nieuwe resultaten te

bekend.

melden. Het project is voortijdig afgesloten in verband met het vertrek van de onderzoeksleiders in de groep en het vertrek van de medeaanvrager.

gebruiker(s) Enza Zaden BV, Enkhuizen / Florigene

Europe BV, Rotterdam / Genetwister Technologies BV, Wageningen / LBO, Lisse / Plant Research International, Wageningen / Syngenta Mogen BV, Enkhuizen

/ wageningen universiteit

GENETIC CONTROL AND MODIFICATION OF INFLORESCENCE DEVELOPMENT

W

IDENTIFICATION AND ISOLATION OF A RESISTANCE GENE FOR THE DEVELOPMENT OF STABLE PHYTOPHTORA INFESTANCE RESISTANCE IN POTATO

58


MODELLING OF ANIMAL WELFARE: THE DEVELOPMENT OF A DECISION SUPPORT SYSTEM TO ASSESS THE WELFARE-STATUS OF FARM ANIMALS

BIOCATALYTIC PRODUCTION OF SPECIFIC OLIGOSACCHARIDES

ANAEROBE BIODEGRADATIE VAN HEXACHLOORCYCLOHEXAAN

04474

04479

04483

BCB

AAA

ABA

projectleider euro

Prof.dr.ir. J.H.M. Metz 12.495,96


doelstelling Doel van het onderzoek was de ontwikkeling van een beslissingsondersteunend systeem om de welzijnsstatus van landbouwhuisdieren te evalueren. De primair vraag was hoe wetenschappelijke kennis systematisch ‘vertaald’ kon worden in dierenwelzijnscijfers. resultaat na 5 jaar Het project heeft een basaal denkmo-

del opgeleverd voor de integrale beoordeling van dierenwelzijn onder houderijomstandigheden, dat uniek mag heten. Het denkmodel is omgezet in een computermatig expertmodel dat de welzijnsstatus van zeugen beoordeelt met een cijfer. Dit model heeft de vorm gekregen van een beslissingsondersteunend systeem (DSS) en kreeg de naam SOWEL. Het model is gevalideerd op basis van een enquête onder internationale deskundigen. Gewerkt wordt aan een patentaanvraag op de rekenstructuur van het SOWEL model. SOWEL is voornamelijk bruikbaar voor ingewijden. Breder gebruik van het model vraagt om een softwarematige omzetting naar gebruiksvriendelijker programmatuur. resultaat na 10 jaar Het project heeft een wezenlijk spoor in de huidige benadering van dierenwelzijn achtergelaten, nationaal en internationaal. Inmiddels zijn een 6-tal semantische modellen gemaakt Het heeft de basis gelegd voor de definitie van dierenwelzijn zoals die op dit moment door het Ministerie van LNV wordt gehanteerd: Dierenwelzijn is de kwaliteit van leven zoals die door het dier zelf ervaren wordt. Concrete toepassingsvormen daarvan zijn een transparant beleidsafwegingskader (‘TRAK’) en verschillende duurzame houderijsystemen die ontwikkeld zijn op basis van de behoeften van dieren, zoals de ComfortClass voor varkens. Ook internationaal heeft het project z’n bijdrage geleverd. Behalve ondersteuning van ethischbeleidsmatige beslissingen over dierenwelzijn en hele concrete spin-offs, zoals een patent(aanvraag) voor een wroetapparaat voor varkens (Happy Rooter), kan het semantisch modelleren van dierenwelzijn nu ook de basis leggen voor een nieuwe theorie om dierenwelzijn beter te begrijpen en vooral ook objectiever meetbaar te maken. gebruiker(s) ID-Lelystad BV, Lelystad / IKC, Ede / LTO Nederland, ’s-Gravenhage / Ministerie van LNV, ’s-Gravenhage / Verenigingsbureau van de Dierenbescherming, ’s-Gravenhage / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

projectleider

Dr.ir. A.E.M. Janssen 513.770,20


doelstelling Niet-verteerbare oligosacchariden (NDO) worden toegepast om de groei van bepaalde microorganismen (bijvoorbeeld bifidobacteriën) in het darmkanaal te stimuleren. In een enzymatische synthese van oligosacchariden streeft men naar hoge substraatconcentraties. Dat is mogelijk als er hoge reactietemperaturen worden toegepast. De enzymen moeten dan wel thermostabiel zijn. Glycosidases worden daarom vaak gebruikt, maar die zijn niet selectief en maken korte ketens. Het is te verwachten dat in de darm micro-organismen aanwezig zijn in het bezit van meer specifieke enzymen. Doel van het project was productie van specifieke oligosacchariden met een zo hoog mogelijke efficiëntie. resultaat na 5 jaar Het onderzoek is nog niet beëindigd.

De doelen zijn nog niet gehaald. Er zijn tot nu toe drie nieuwe enzymen gekarakteriseerd. Hoewel het onderzoek nog niet heeft aangetoond dat het mogelijk is met deze enzymen lange oligosacchariden te synthetiseren (meer dan drie glucose-eenheden), is de interesse bij de gebruikers nog steeds aanwezig. De technische en economische haalbaarheid is onderzocht voor een synthese van oligosacchariden door glycosidases, gevolgd door een ‘simulated moving bed’ als downstream scheidingsproces. resultaat na 10 jaar De optie met Merck is niet geëffectueerd en is in 2004 verlopen. Er zijn geen verdere ontwikkelingen. gebruiker(s) AVEBE UA, Foxhol / Borculo Domo

Ingredients, Zwolle / Cosun Food Technology Centre (CFTC), Roosendaal / Danone Research BV, Wageningen / DSM Food Specialties, Delft / Friesland Corporate Research, Deventer / TNO, Zeist / Unilever R & D, Vlaardingen

projectleider

Dr.ir. G. Schraa


157.720,92

doelstelling Er zijn alleen al in Nederland meer dan 100

locaties die ernstig verontreinigd zijn met HCH-isomeren. Biologische reiniging is één van de alternatieven voor kostbare chemisch-fysische reinigingsprocessen. Het doel van dit onderzoek was om een snelle anaërobe dechlorering van HCH te bewerkstelligen, en daarbij het dechloreringsproces zodanig te sturen, dat benzeen als enige eindprodukt gevormd wordt. Dit kan dan uiteindelijk leiden tot een volledig anaëroob mineralisatieproces, dat goedkoper is dan bestaande methoden. resultaat na 5 jaar De doelen zijn bereikt. Uit monsters

van een verontreinigde industriële locatie zijn bruikbare bacterieculturen geïsoleerd. De resultaten van het project wijzen uit dat in met HCH vervuilde bodems HCH-dechlorerende bacteriën aanwezig zijn, die alle isomeren kunnen aanpakken. Een voorwaarde was de activering van de micro-organismen door het toevoegen van een geschikte elektronendonor. Ook werd gevonden dat onder de in het Nederlandse grondwater heersende temperatuur van zo’n 14°C de afbraak van HCH goed en snel kan plaatsvinden, maar dat de opstartsnelheid van de afbraak langer duurt dan bij hogere temperaturen. resultaat na 10 jaar Voor een biologische bioremediatietechniek voor met HCH verontreinigde bodems is in Nederland en in het buitenland een omvangrijke markt. Het principe van de in situ anaërobe afbraak van HCH is toegepast in het veld in de vorm van een anaëroob bioscherm op een locatie in Overijssel. De opzet van een pilot, gecombineerd met een full scale sanering van deze locatie is mede ondersteund door de resultaten van het STW-project. De afbraak van HCH is zeer succesvol. Zoals verwacht wordt de HCH omgezet in benzeen en monochloorbenzeen. Het grondwater wordt met deze stoffen vervolgens bovengronds aëroob verder gereinigd. Hoewel de afbraak van benzeen onder anaërobe omstandigheden is aangetoond, is het onduidelijk welke factoren verantwoordelijk zijn voor het wel of niet optreden van dit proces. Een AIO-project en een STW-project (08053) zijn spin-off projecten van het STW-project aan HCH afbraak. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals bv, Arnhem /

Doelman Advies, Wageningen / NOBIS, gouda / Provincie Overijssel, Zwolle / Tauw Deventer, Deventer / TNO-MEP, Apeldoorn / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

59


MODELLING AND MEASUREMENT BY PROXIMAL SENSING OF MULTIVARIATE SPATIAL AND TEMPORAL DISTRIBUTIONS OF SOIL PROPERTIES AT FIELD SCALE FOR PRECISION AGRICULTURE

A NEW DISEASE IN THE PREDATORY MITE P.PERSIMILIS: PATHOGEN IDENTIFICATION; DEVELOPMENT OF A DETECTION METHOD AND PREVENTION AND CURE IN MASS REARING

IMBIBITIONAL STRESS AND SEED PERFORMANCE

04513

04573

04723

BBB

BCB

BAA

projectleider

Prof.dr.ir. J. Bouma totale toewijzing 122.067,00 totale inkomsten in euro 1.370,00

in euro

doelstelling In dit project is onderzocht hoe bodemeigenschappen kunnen worden gemodelleerd met behulp van proximal sensing technieken ten behoeve van precisielandbouw. Bij precisielandbouw wordt gestreefd naar een optimale afstelling van het management, zoals zaaien en bemesten, op de locale bodemcondities binnen een perceel. Dit moet resulteren in een optimale gewasopbrengst en gewaskwaliteit en minimale verliezen van meststoffen naar het milieu. resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft geresulteerd

in de ontwikkeling van een methodiek voor plaatsspecifieke kalk- en stikstofbemesting op basis van bodeminformatie verkregen met sensorwaarnemingen. Deze methodiek maakt deel uit van een beslissingsondersteunend systeem voor precisielandbouw dat aan de Wageningen Universiteit wordt ontwikkeld. Op sensorgebied is naar voren gekomen dat met ISFET-pH sensoren snel en accuraat de zuurgraad van de bodem kan worden gemeten. Internationaal gezien staat precisielandbouw sterk in de belangstelling. Door de steeds strenger wordende milieunormen wordt de kans op toepassing hoog ingeschat. resultaat na 10 jaar Door het beschikbaar komen van de GPS-technologie en nauwkeurige gegevens van satellieten is precisielandbouw realiteit geworden. Landbouwers gebruiken deze nieuwe technologie tegenwoordig op grote schaal. Het STW-project heeft een kleine bijdrage mogen leveren aan de wereldwijde research effort om dit mogelijk te maken. gebruiker(s) Akkerbouwbedrijf Gebr. van Bergeijk, Zuidland / Plant Research International, Wageningen / Sentron Europe BV, Roden / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

projectleider

Prof.dr. M. Dicke


projectleider


260.670,44

Dr.ir. F. A. Hoekstra 365.592,17

doelstelling biologische bestrijding van plagen met

doelstelling Plantenzaden gaan bij imbibitie over van

behulp van roofmijten is massaproductie van roofmijten noodzakelijk. Deze massaproductie blijkt gepaard te gaan met ziekte en kwaliteitsverlies. Doel van dit project is om de ziekteverwekker te identificeren en te kunnen opsporen.

de droge naar de vochtige toestand. Hierbij ontstaat vaak schade aan het membraan van de zaden. Intacte membranen zijn van belang voor het goed uitgroeien tot volwassen plant. Dit onderzoek bestudeerde het mechanisme van imbibitieschade en de ontwikkeling van een methode om zaden te behandelen, voordat ze worden bevochtigd, om deze schade te verminderen.

resultaat na 5 jaar De ziekteverwekker is geïdentificeerd

en een PCR-testmethode is ontwikkeld waarmee deze kan worden vastgesteld. De testmethode is gebruikt op commerciële en experimentele massakweken van roofmijten en de resultaten blijken goed te correleren met waargenomen biologische effecten. Een methode is ontwikkeld om de ziekte te voorkomen dan wel in te perken. De gebruikers hebben de preventieve maatregelen overgenomen. De WU zal faciliteiten bieden voor bedrijven die de PCR-test willen doen uitvoeren. resultaat na 10 jaar De ziekteverwekker is geïdentificeerd en een PCR-testmethode is ontwikkeld waarmee deze kan worden vastgesteld. De testmethode is gebruikt op commerciële en experimentele massakweken van roofmijten en de resultaten blijken goed te correleren met waargenomen biologische effecten. Een methode is ontwikkeld om de ziekte te voorkomen dan wel in te perken. De gebruikers hebben de preventieve maatregelen overgenomen. De WU zal faciliteiten bieden voor bedrijven die de PCR-test willen doen uitvoeren. gebruiker(s) Brinkman BV, ’s Gravenzande / Entocare

Biologische Gewasbescherming, Wageningen / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven

resultaat na 5 jaar Hypothese: bij laag watergehalte en

lage temperatuur verlopen de processen in de verschillende delen van het zaad verschillend. Tot nu toe is fysisch-chemisch inzicht verkregen in de vorming en fusie van blaasjes met vetachtige stoffen. Deze processen blijken van essentieel belang. Verder blijkt dat niet de hele buitenkant van het zaad wordt beschadigd maar alleen daar waar het water binnendringt. Vooral de cellen die de wortel zullen vormen worden beschadigd. De beschadiging is vooral een plek gebleken waar schimmels en bacteriën toeslaan. Inzicht in deze processen is van groot belang voor de zaadtechnologie. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens

bekend. gebruiker(s) Bejo Zaden BV, Warmenhuizen / De Kooi Zaadtechnologie, Enkhuizen / De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Enza Zaden BV, Enkhuizen / Nunhems Netherlands BV, Nunhem / Plantenkwekerij Jongerius Houten BV, Houten / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier / Sakata Seed Europe BV, Rijsenhout / Seed Processing Holland BV, Enkhuizen

60


DEVELOPMENT OF A RAPID, MULTIPLEX PCR-BASED TEST TO ASSESS THE IMPACT OF SOIL POLLUTION BY MEASURING THE DIVERSITY OF THE NEMATODE FAUNA

GENETISCHE ANALYSE EN MODIFICATIE VAN ZAADKWALITEIT

APPLICATION OF COVARIANCE FUNCTIONS OF TRAITS DURING GROWTH AND AGEING IN PIGS

04725

04737

04802

CCC

CAA

BBB

projectleider

Dr.ir. J.E. Kammenga totale toewijzing in euro 3 4 6.3 4 8,33 contracten Geheimhouding: Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek; Optie: Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek; Overdracht Octrooi: Bedrijfslaboratorium voor Gronden Gewasonderzoek, WUR octrooien Werkwijze voor het bepalen van bodemgezondheid in ecologische en landbouwkundige zin (Nematoden als biosensor)

projectleider

doelstelling Bodemvervuiling is een veel voorkomend verschijnsel, en voor risico-analyses is het nuttig om vast te stellen wat het effect van toxicanten is op de bodemgezondheid. Nematoden vormen een zeer abundante en diverse groep van bodemorganismen. Veranderingen in nematodengemeenschappen blijken hoogst informatief wat betreft de ecologische bodemgezondheid. Doel van dit project was de ontwikkeling van gebruiksvriendelijk DNA-barcode systeem voor routinematige analyse van nematodengemeenschappen.

doelstelling De kwaliteit en bewaarbaarheid van zaden worden beïnvloed door de gezondheid van de moederplant, de specifieke behandelingen die worden toegepast en de genetische achtergrond. Er is weinig bekend over de genen die van invloed zijn op de bewaarbaarheid van zaden. Kennis van deze genen is van belang bij de veredeling van rassen op deze eigenschappen. In dit onderzoek is de modelplant Arabidopsis Thaliana, de zandraket, gebruikt om meer inzicht in de betrokken genen te verkrijgen.

euro

Prof.dr.ir. M. Koornneef 312.912,50


projectleider wijzing in euro

Prof.dr.ir. J.A.M. van Arendonk 118.596,00

totale toe-

doelstelling De markt vraagt om het ideale varken met

een gewenst gewicht en vetheid te verweven in een beperkte tijd. Dit onderzoek had als doel inzicht te krijgen in de relaties die bestaan tussen genetische afkomst en de wijze waarop varkens groeien en vet aanzetten. Tot nu toe selecteren fokkers op totale voeropname en gemiddelde groei van de dieren. Tussentijdse verschillen zien zij daardoor over het hoofd. Met de kennis wilde men komen tot model waarmee kenmerken van varkens tijdens de groei kunnen worden gevolgd.

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft laten zien dat resultaat na 5 jaar Er is een database gegenereerd

waarin digitale opnames van individuele nematoden direct gelinked zijn aan de bijbehorende SSU rDNA sequenties. Dit is gedaan voor een zeer substantieel deel van de in Nederland voorkomende terrestrische en aquatische nematoden. Een systeem omvattende de extractie van DNA uit nematoden, de identificatie en het gebruik van taxon-specifieke SNPs en de ecologische interpretatie van de data is geoctrooieerd. Het bedrijf Blgg BV zal dit octrooi overnemen en de eerste diagnostische producten zullen in 2004 op de markt gebracht worden.

er verschillende manieren zijn om aan te tonen dat er genen zijn die de zaadkwaliteit beïnvloeden. Alle mogelijke locaties van genen die gevonden zijn en die van belang bleken voor de zaadkwaliteit zijn in een genetische kaart geplaatst. Deze kaart vormt samen met de verkregen mutanten en de zogeheten ‘modifier’-lijnen een belangrijk uitgangspunt voor het moleculair karakteriseren van deze genen. Door deze karakterisering kan hun werking begrepen worden en dan gebruikt worden om bij de veredeling van plantenzaden. resultaat na 10 jaar Het project was gericht op het

resultaat na 10 jaar Het octrooi is voor een groot bedrag

overgedragen aan Blgg en de royaltyregeling op basis van netto omzet zorgt voor een jaarlijks toenemende inkomstenbron. Blgg heeft een metamorfose ondergaan van microscopische naar DNA gebaseerde detectie van nematoden en is nu DE speler op dit vlak met monsternamekantoren in diverse landen. Er zijn drie compleet nieuwe detectiemethoden voor stengel-, wortelknobbel- en aardappelcystenaaltjes ontwikkeld. Naast 3 patenten heeft het project geleid tot een STW Valorisation grant, een SenterNovem Innovatiesubsidie en onderdelen van programma’s Genes4water en ‘Versterking infrastructuur plantgezondheid’ (FES). gebruiker(s) Bedrijfslaboratorium voor Grond- en

Gewasonderzoek, Oosterbeek / Doelman Advies, Wageningen / Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, ’s-Gravenhage / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / University of Glamorgan, Pontypridd (Groot Brittannië)

verkrijgen van merkers voor zaadkwaliteit op basis van genetische analyses bij de modelplant Arabidopsis. De genetica van deze eigenschap bleek een onderwerp te zijn, waar nog veel basiswerk aan gedaan moest worden. Het project heeft niet geleid tot patenteerbare resultaten, wat ook niet in de lijn der verwachting lag, maar het heeft welgeleid tot goede publicaties. Daarnaast kunnen meerdere recentelijk gehonoreerde projecten gezien worden als vervolgonderzoek op dit project. Met andere woorden vervolgonderzoek is geïnitieerd. gebruiker(s) Bejo Zaden BV, Warmenhuizen / De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Enza Zaden BV, Enkhuizen / Nunhems Netherlands BV, Nunhem / lant Research International, Wageningen / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier

resultaat na 5 jaar Om de invloed van erfelijkheids- en

omgevingsfactoren op de voeropname na te gaan werd een computermodel ontwikkeld (stochastisch regressiemodel). Hiermee werd inzicht verkregen in de relatie tussen dagelijkse portie voer, dagelijkse groei, de interactie hiertussen en wat de invloed hiervan is op het fokresultaat. Het blijkt dat niet ieder varken op dezelfde manier eet en groeit. Dit wordt vooral bepaald door de genetische achtergrond. Met een simulatiestudie werd aangetoond dat het gebruik van het model leidt tot veranderingen in groeipatronen van varkens. Zo is op elk moment in de groeiperiode een ideale balans tussen voeropname en groei te bereiken. resultaat na 10 jaar Dit project heeft inzichten opgeleverd in verschillen in groeipatronen binnen een varkenspopulatie. In het project zijn een aantal statistische methoden voor het analyseren van groeipatronen met elkaar vergeleken. De genetische achtergrond van deze verschillen is in kaart gebracht. Tevens is gekeken naar mogelijkheden om de genetische variatie te benutten in varkensfokprogramma. Het project heeft waardevolle wetenschappelijke inzichten opgeleverd. Het heeft echter niet geresulteerd in een concrete toepassing of vervolgonderzoek. gebruiker(s) Hypor BV, Boxmeer / ID-Lelystad BV,

Lelystad / Institute for Pig Genetics BV, Beuningen / Nutreco Nederland BV, Boxmeer / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen


MUSHROOM OXIDATIVE STRESS TOLERANCE AS A NOVEL STRATEGY TOWARDS ENVIRONMENTALLY SOUND PATHOGEN CONTROL

04806 CAA projectleider

Dr. P.J. Schaap


282.463,50

doelstelling De opbrengst in de eetbare paddestoelenteelt wordt in belangrijke mate beïnvloed door pathogenen. Het doel om met behulp van waterstofperoxide(H2O2)productie in het substraat pathogenen af te doden bleek niet haalbaar. Het onderzoeksdoel werd aangepast in overleg met de belangrijkste gebruiker PPO Paddestoelen: Inzicht verkrijgen in de beschikbaarheid van voedingsstoffen, in afbraakprocessen en in de betrokken enzymen in compost, in relatie tot de opbrengst van paddestoelen. resultaat na 5 jaar De champignon was gevoeliger voor

H2O2 dan de pathogeen. Er is een manier gevonden om de biobeschikbaarheid van holocellulose (hc), dé voedingsstof voor paddestoelen, in compost te schatten. Het is een eerste stap voor een kwaliteitstest voor compost. Toevoegen van extra holocellulose aan compost bleek de opbrengst niet te verbeteren. Met proteomics is inzicht verkregen in enzymen die betrokken zijn bij de afbraakprocessen in compost. Dertien enzymen zijn gekarakteriseerd, drie waren niet eerder beschreven voor deze afbraakprocessen. Deze informatie vormt voor gebruikers een belangrijke basis voor verder onderzoek. resultaat na 10 jaar Er zijn geen verdere gegevens

bekend. gebruiker(s) Bromyc BV, Gennep / C point, Horst / Coöp. Nederlandse Champignonkwekersvereniging, Gennep / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Plantsupport BV, Grootenbroek / Proefstation voor de Champignoncultuur, America

61


project 04474 (zie pagina 58).

Lijst van gebruikers bij STW-projecten 1998 / Utilisatierapport 2009

gebruikers bij 04 : Lijst STW-projecten 1998

63

64


48 Capillairen van de ABI 3730 DNA Sequencer.(zie interview pagina 104).

65


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten

Berklee School of Music

gestart in 1998.

A

(Boston, Verenigde Staten) / 04494

DSM Elastomers BV (Sittard) / 04489 DSM Fine Chemicals (Geleen) / 04624

BGT (Eindhoven) / 04174

DSM Food Specialties (Delft) / 04479

BIOFUEL BV (Heemskerk) / 04678

DSM Research BV

Aalborg University (Aalborg, Denemarken) / 04625

BOAL Profielen BV (De Lier) / 04381

(Geleen) / 04112 / 04439 / 04489 / 04556 /

ABN AMRO (Amsterdam) / 04411

Borculo Domo Ingredients (Zwolle) / 04479

04597 / 04777

Academisch Medisch Centrum (Amsterdam Zuidoost) / 04183 / 04731 Acordis Industrial Fibers BV (Arnhem) / 04408

Bosch (Reutlingen, Duitsland) / 04577

BP Exploration

ACRB (Lemmer) / 04466

(Sunbury-On-Thames, Groot Brittannië) / 04585

Addtek België (Kessel, België) / 04406

Brinkman BV (’s-Gravenzande) / 04573

ADP Business Services BV (Zeist) / 04411

Bromyc BV (Gennep) / 04806

Advanced Public Transport Systems (APTS)

Bruker Analytik GmbH

(Valkenswaard) / 04614 AEA Technology Rail BV (Utrecht) / 04174

(Rheinstetten, Duitsland) / 04527 BTG Biomass Technology Group BV

Agfa-Gevaert NV (Mortsel, België) / 04527

(Enschede) / 04678

AIVD-NBV (Leidschendam) / 04536 Akkerbouwbedrijf Gebr. van Bergeijk (Zuidland) / 04513 Akzo Nobel Chemicals BV

(Bergen op Zoom) / 04403

E Eka Chemicals AB (Bohus, Zweden) / 04764 Elephant Dental BV (Hoorn) / 04403 Elf Aquitaine (Pau, Frankrijk) / 04585

(Rellingen, Duitsland) / 04494

C point (Horst) / 04806

Energieonderzoek Centrum Nederland

C2V (Enschede) / 04886 CHL Netherlands BV (Katwijk) / 04758 Chrompack International BV (Middelburg) / 04408

Alcatel Micro Machining Systems

Coda Music Technology (Eden Prairie, Verenigde Staten) / 04494

Alcatel Vacuum Technology

(Petten) / 04506 Entocare Biologische Gewasbescherming (Wageningen) / 04573 / 04678 Enza Zaden BV (Enkhuizen) / 04723 / 04737 Eonic BV (Delft) / 04476 Epilepsiecentrum Kempenhaeghe (Heeze) / 04372

Corus Technology BV

Alcatel-Lucent (Hilversum) / 03937

(IJmuiden) / 04323 / 04381 / 04507

Ambroise (Enschede) / 04459 / 04551 / 04588

Cosmoferm BV (Delft) / 04608

Antonius Ziekenhuis (Nieuwegein) / 04183

Cosun Food Technology Centre (CFTC)

Applied Instruments (Vlissingen) / 04408 Applied Laser Technology BV (Best) / 04689

Dutch Space BV (Leiden) / 04323 / 04506 DYNA Dental Engineering BV

Emagic Soft- Und Hardware GmbH

(Arnhem) / 04407 / 04483 / 04527 / 04653 /

(Wijk Bij Duurstede) / 04577 / 04886

(Heerlen) / 04657

C

04769 / 04777

(Annecy Cedex, Frankrijk) / 04577

DSM Venturing and New Business Development

Bouwen met Staal (Zoetermeer) / 04406

Equens NV (Utrecht) / 04536 Erasmus MC (Rotterdam) / 04183 / 04484 / 04538 / 04551 / 04790

(Roosendaal) / 04479 CUR Bouw & Infra (Gouda) / 04672

ExxonMobil Chemical Europe, Inc. (Machelen, België) / 04552

Aquamarijn Microfiltration BV (Zutphen) / 04473 Arbed Damwand Nederland BV (Moerdijk) / 04672 ARCADIS Nederland BV (Apeldoorn) / 04701 ARGOSS (Marknesse) / 04466

D D.O.R.C. BV (Zuidland) / 04399

F

DAF Trucks NV (Eindhoven) / 04323

FEI Company (Eindhoven) / 02981

Daimler Benz Aerospace Airbus GmbH

Fico BV (Duiven) / 04506

(Bremen, Duitsland) / 04323

Flexsys Holding (Deventer) / 04489

ASTRON - Netherlands Institute for Radio

Danieli Corus Europe (IJmuiden) / 04653

Astronomy (Dwingeloo) / 04476 / 05051

Danone Research BV (Wageningen) / 04479

AVEBE UA (Foxhol) / 04479

De Efteling BV (Kaatsheuvel) / 04551

Fraunhofer-Institut für Algorithmen und

De Kooi Zaadtechnologie

Wissenschaftliches Rechnen (SCAI)

B

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica (Amsterdam) / 04457

(Enkhuizen) / 04723

Baas R&D BV (Waddinxveen) / 04447 BAAT Medical Engineering (Hengelo) / 04459 / 04588 Ballast Nedam Funderingstechnieken (Dordrecht) / 04672 BASF Nederland BV (De Meern) / 04112

De Nederlandsche Bank NV

(Sankt Augustin, Duitsland) / 04415 Friesland Corporate Research

(Amsterdam) / 04536 De Ruiter Seeds CV (Bergschenhoek) / 04723

(Deventer) / 04479 / 04608 / 04802 Fugro Ingenieursbureau BV (Leidschendam) / 04672

Delstar Technologies (Almondsbury, Bristol, Groot Brittannië) / 04473 DeltaRail (Utrecht) / 03951

G

Basko BV (Zaandam) / 04459 / 04588

Deltares (Delft) / 04197 / 04466 / 04672

GBI Holding BV (Delft)/ 04728

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en

DG Rijkswaterstaat

Genetwister Technologies BV

Gewasonderzoek (Oosterbeek) / 04725

(Bergen op Zoom) / 04804

Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / 04723 / 04737

Doelman Advies (Wageningen) / 04483 / 04725

Bennenk Consultancy BV

Dräger Medical BV (Best) / 04372

(Monnickendam) / 04201 / 04406

DSM Coating Resins (Zwolle) / 04624

(Wageningen) / 04716 Grontmij | AquaSense (Amsterdam) / 04145

66


H

M

Hauzer Techno Coating BV

Magellan M5 BV (Arnhem) / 04439

Oogziekenhuis (Rotterdam) / 04399

Medis Medical Imaging Systems BV

OPRA Optimal Radial Turbine BV

(Venlo) / 02981 / 04561 HITT (Apeldoorn) / 04758 Hogeschool voor de Kunsten Utrecht

(Leiden) / 04503 Medtronic Bakken Research Center BV

(Hilversum) / 04494 Holland Genetics v.o.f. (Arnhem) / 04790

O

(Hengelo) / 04507 Organon Development G

(Maastricht) / 04183 Merck Biomaterial GmbH

Hydraudyne Hydrauliek BV (Boxtel) / 04381

(Darmstadt, Duitsland) / 04484

(Waltrop, Duitsland) / 04556 OrthoDynamics (Drachten) / 04459 / 04588 Ovako Wire BV (Alblasserdam) / 02981

Hypor BV (Boxmeer) / 04802

Microflown Technologies BV (Zevenaar) / 04886 Mifa Aluminium BV (Venlo) / 04174 / 04381

P

I

Ministerie van Binnenlandse Zaken

Paques BV (Balk) / 04653

ID-Lelystad BV (Lelystad) / 04474 / 04790 IHC Systems BV (Sliedrecht) / 04506

(’s-Gravenhage) / 04536 Ministerie van Defensie

IMEC (Leuven, België) / 04886 / 05051 Industrial Automation Integrators

(’s-Gravenhage) / 04411 / 04758 Ministerie van Landbouw, Natuur

(Veldhoven) / 04323

en Voedselkwaliteit (’s-Gravenhage) / 04474 / 04804

Institut für Vogelforschung (Wilhemshafen, Duitsland) / 04804

Ministerie van Verkeer en Waterstaat (Rotterdam) / 04614

Institute for Pig Genetics BV (Beuningen) / 04802

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Intervet International BV (Boxmeer) / 04600 / 04602 ISOTIS NV (Bilthoven) / 04457

(’s-Gravenhage) / 04552 / 04725 Mos Grondmechanica (Rhoon) / 04672

Pasminco Budel Zink (Budel-Dorplein) / 04653 PDE Automotive BV (Helmond) / 04323 Pepscan Presto BV (Lelystad) / 04624 Pharma Bio-Research Group BV (Zuidlaren) / 04453 Pharming Group NV (Leiden) / 04790 Philips (Eindhoven) / 04661 Philips Applied Technologies (Eindhoven) / 04886 Philips Consumer Electronics (Eindhoven) / 04625 Philips Lighting BV (Eindhoven) / 04561 Philips Optical Storage (Eindhoven) / 03951

J

N

Johnson & Johnson Pharmaceutical

Nationaal Chipcard Platform

(Beerse, België) / 04568

Philips Research (Eindhoven) / 04407 /

(Leidschendam) / 04536 Nationaal Lucht- en Ruimtevaart

K

Laboratorium (Marknesse) / 04323 /

KAVB (Bovenkarspel) / 04394

04411 / 04506

KEMA Nederland BV (Arnhem) / 04448 Kiwa Gas Technology (Apeldoorn) / 04408

National Environment Research Council (Exeter, Groot Brittannië) / 04804

04442 / 04447 / 04556 / 04561 / 04625 / 05051 Philips Research Europe (Eindhoven) / 04111/ 04661 Philips Research Laboratories (Eindhoven) / 04625 Philips Research Laboratories GmbH

Koelhuis Hillegom BV (Hillegom) / 04394

National Semiconductor BV (Delft) / 04442

Koeman en Bijkerk BV (Haren) / 04145

National Starch Chemical BV (Zutphen) / 04556

Pie Medical Equipment BV (Maastricht) / 04661

Koninklijk Verbond van Nederlandse

Nederlandse Aardolie Maatschappij BV

Plant Research International

Baksteenfabrikanten (Velp) / 04448

(Assen) / 04552

Koninklijke Luchtmacht (’s-Gravenhage) / 04804

Nedeximpo BV (Amsterdam) / 04672

Koninklijke Marine

Netlon Ltd (Blackburn, Groot Brittannië) / 04473

(’s-Gravenhage) / 04466 / 04758 Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 04573 / 04806 Korg Italy (Osimo, Italië) / 04494 KTH (Royal Institute of Technology) (Stockholm, Zweden) / 04625

Leids Universitair Medisch Centrum (Leiden) / 04503 / 04538

Plantenkwekerij Jongerius Houten BV (Houten) / 04723 Plantsupport BV (Grootebroek) / 04806

Nortel Networks plc

Plaxis BV (Delft) / 04672

(Harlow, Groot Brittannië) / 04447 NS Railinfrabeheer (Vondelingenplaat) / 04672 NTS-amaryllis (De Lier) / 04394

Nunhems Netherlands BV

LC Packings (Amsterdam) / 04556

(Wageningen) / 04197 / 04513 / 04716 / 04737

Nikon Europe BV (Badhoevedorp) / 04538

NTS-lelie (Pijnacker) / 04394

L

(Aachen, Duitsland) / 04175

(Nunhem) / 04572 / 04723 / 04737 Nutreco Nederland BV (Boxmeer) / 04802

Polymer Laboratories (Middelburg) / 04556 Polymer Laboratories Ltd (Church Stretton, Groot Brittannië) / 04556 Procter & Gamble (Strombeek-Bever, België) / 04552 Proefstation voor de Champignoncultuur (America) / 04806

nv Bekaert sa (Kortrijk, België) / 04457

Projectorganisatie HSL-Zuid (Utrecht) / 04672

Licentec (Bilthoven) / 04689

NV Organon (Oss) / 04624

Provincie Overijssel (Zwolle) / 04483

LioniX BV (Enschede) / 04408 / 04886

NV Waterwinningsbedrijf Brabantse

Lithp Systems BV (Purmerend) / 04551 LU General Biscuits Nederland BV (Breda) / 04487 Lucent Technologies Nederland BV (Enschede) / 04111

Biesbosch (Werkendam) / 04145 NXP Semiconductors (Eindhoven) / 04536 / 04577 / 05051

67


R

Siemens AG (Erlangen, Duitsland) / 04025

TNO Industrie en Techniek (Eindhoven) / 04183

Radboud Universiteit Nijmegen

Sint Maartenskliniek (Nijmegen) / 04459 / 04588

TNO Kwaliteit van Leven

(Nijmegen) / 04411 / 04457 / 04597

Research Centrum Kalkzandsteenindustrie

(Nieuwegein) / 04506 / 04507

(Nieuwegein) / 03951 / 04506 Solvay Pharmaceuticals BV

(De Lier) / 04723 / 04737 Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling (Lelystad) /

(Kamperland) / 04552 / 04804

U Unilever R & D

(Weesp) / 04568 / 04597 / 04624 / 04736 Sonion Nederland BV (Amsterdam) / 04442

(Vlaardingen) / 04479 / 04527 / 04538 / 04556 Universitair Medisch Centrum Groningen (Groningen) / 04661

Sound & Telemetry Solutions BV

04145 / 04701 Rijksinstituut voor Kust en Zee

TNO-MEP (Apeldoorn) / 04483

SKF Research and Development Company BV

(Hilversum) / 04448 Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

(Zeist) / 04145 / 04453 / 04728 / 04736

SKF Engineering & Research Centre BV

Rademaker Den Boer BV (Dalfsen) / 04507

(Amsterdam) / 05051

Universitair Medisch Centrum St. Radboud

Spark Holland BV (Emmen) / 04453 Spierings Medische Techniek

(Nijmegen) / 04372 / 04457 / 04661 Universitair Medisch Centrum Utrecht

(Nijmegen) / 04484

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en

(Utrecht) / 04183 / 04457 / 04661 /

Milieu (Bilthoven) / 04145 / 04552 /

SRON - Netherlands Institute for Space

04573 / 04701 / 04725

Research (Utrecht) / 04689

Universiteit Gent (Gent, België) / 03937

Statoil (Stavanger, Noorwegen) / 04466 / 04585

Universiteit Leiden

Rijksuniversiteit Groningen (Groningen) / 04372 / 04453 / 04728

Gewasonderzoek (Roelofarendsveen) / 04572

(Enschede) / 03937 / 04111 / 04197 / 04408 / 04466 / 04476 / 04489 / 04556 /

Nederland (Wageningen) / 04197

04625 / 04661 / 04689

Stichting Sanquin Bloedvoorziening

(Enschede) / 04551 RSP Products BV (Rotterdam) / 04174

Universiteit Twente

Stichting Maritiem Research Instituut

(Reutlingen, Duitsland) / 04577 Roessingh Research and Development

(Leiden) / 04538 / 04597 / 04625

Stichting Bedrijfslaboratorium voor Grond- en

Rijkswaterstaat (Delft) / 04411 / 04466 / 04672 Robert Bosch GmbH

04731 / 04736

(Amsterdam) / 04731

Universiteit Utrecht (Utrecht) / 04112 / 04175 / 04466 /

Stichting Technisch Centrum voor de

Rubber Stichting (Enschede) / 04489

04538 / 04624

Keramische Industrie (Velp) / 04448 Stichting voor Fundamenteel Onderzoek

S

Universiteit van Amsterdam

der Materie (Utrecht) / 04372

Sakata Seed Europe BV (Rijsenhout) / 04723

Stork Fokker Aerostructures BV (Hoogeveen) / 04323

Schering-Plough Nederland BV (Oss) / 04453 / 04624 / 04779 Schill & Seilacher GmbH & Co.

Urenco Nederland BV (Almelo) / 03951

Stuurgroep Waddenprovincies

USMC Europe BV (Alphen a/d Rijn) / 04588

(Leeuwarden) / 04804 Syngenta Seeds BV (Enkhuizen) / 04572

(Cambridge, Groot Brittannië) / 04585 Schlumberger Dowell (Sugarland, Verenigde Staten) / 04585 Seed Processing Holland BV (Enkhuizen) / 04723 Sendt (Roosendaal) / 04323 SenterNovem Utrecht (Utrecht) / 04407 / 04678

(Hillegom) / 04394

Technische Universiteit Delft (Delft) / 04323 / 04406 / 04415 / 04448 /

04758

Vereniging Natuurmonumenten

Technische Universiteit Eindhoven (Eindhoven) / 03937/ 04111 / 04112 / 04448 /

(’s-Gravenhage) / 04407 / 04678

(Amsterdam) / 04777 Shell International Oil Products BV (Amsterdam) / 04653 Shell Research and Technology Centre (Amsterdam) / 04112 / 04323 / 04764 Shell SIEP BV

(Middelburg) / 04408 / 04453 / 04556 VBI Ontwikkeling BV (Huissen) / 04406

04507 / 04561 / 04625 / 04661

Shell International Chemicals BV

Varian BV

04476 / 04506 / 04507 / 04551 / 04653 / 04728 /

Sentron Europe BV (Roden) / 04513

Shell International BV

V Van Zanten Flowerbulbs BV

T

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) / 04439 / 04556 / 04769 / 04777

(Pontypridd, Groot Brittannië) / 04725

Stork Product Engineering (Amsterdam) / 04323

(Hamburg, Duitsland) / 04489 Schlumberger Cambridge Research

(Amsterdam) / 04372 / 04556 University of Glamorgan

Teikoku Oil Co. Ltd. (Shibuya-Ku, Tokio, Japan) / 04585 Terra Nigra BV (Kudelstaart) / 04572 Thales Nederland BV (Hengelo) / 04411 / 04476 / 04758

(’s-Gravenland) / 04804 Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform (VNK) (Huizen) / 04448 Verenigingsbureau van de Dierenbescherming (’s-Gravenhage) / 04474 Viscotek European Technical Center (Oss) / 04556 Vitro Laboratorium Zuidgeest (Maasdijk) / 04572

Thomson CSF/LCR (Orsay, Frankrijk) / 04025

Vredestein Banden BV (Enschede) / 04489

ThreeFive Photonics BV

Vrije Universiteit Amsterdam

(Houten) / 03937 / 04447 TNO (Delft) / 03937 / 04111 / 04323 / 04442 /

(Rijswijk-Zh) / 04197 / 04403 / 04448 /

04448 / 04466 / 04473 / 04506 / 04507 / 04568

04585 / 04854

/ 04678 / 04769

(Amsterdam) / 04443 / 04551 VU Medisch Centrum Amsterdam (Amsterdam) / 04457 / 04459 / 04484 / 04731

68


W Waddenvereniging (Harlingen) / 04804 Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen) / 04474 / 04483 / 04513 / 04624 / 04802 / 04804 WITCO (Europe) S.A. (Meyrin Genève, Zwitserland) / 04489 Witteveen+Bos (’s-Gravenhage) / 04701 WLTO Advies (Grootebroek) / 04394

X Xendo Laboratories BV (Groningen) / 04453 Xensor Integration BV (Delfgauw) / 04577 X-Flow BV (Enschede) / 04473 Yamaha Corporation (Hamamatsu, Japan) / 04494

Z Ziniflex Budel BV (Budel Dorplein) / 04653

69


05 : STW-projecten 2003 A / universiteit van amsterdam

71


75

E / technische universiteit eindhoven

82

G / rijksuniversiteit groningen

90

L / universiteit leiden

90

M / universiteit maastricht

92

NKI / nederlands kanker instituut

93

N / radboud universiteit nijmegen

93

T / universiteit twente

95

U / universiteit utrecht

101

V / vrije universiteit amsterdam

102

W / wageningen universiteit

103

Interviews _ _ dr. Rob Chamuleau _ 05918

72

Innovaties gaan niet altijd van een leien dakje _ _ dr. Jorge Duarte _ 05984

86

Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft _ _ prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ 05809 Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij

104

70


Zijaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars bij een driepoortsomzetter (zie interview pagina 86).

71


Uitleg projecten 2003

A

Hieronder staan de gegevens die u op

/ universiteit van amsterdam

STEM CELLS: A POTENTIAL INEXHAUSTIBLE SOURCE OF HUMAN HEPATOCYTES FOR THE BIO-ARTIFICIAL LIVER

SCHEIDING EN KARAKTERISERING VAN COMPLEXE SYNTHETISCHE POLYMEREN

05918

06058

C CA

C CA

projectleider

Dr. R.A.F.M. Chamuleau 301.000,00 con tracten Overig: Academisch Medisch Centrum, Hep-Art Medical Devices BV octrooien Stem cells: a potential inexhaustible source of human hepatocytes for the bioartificial liver totale inkomsten in euro 63.945,00

projectleider



contracten en octrooien: soort over-

doelstelling Ter ondersteuning van

doelstelling Het ontwikkelen van meer-

eenkomst welke met een gebruiker

patiënten met leverfalen is een bioartificiële lever (AMC-BAL) ontwikkeld. De gepatenteerde AMC-BAL bestaat uit een bioreactor met levercellen die aangesloten wordt op de circulatie van de patiënt en functies van de lever overneemt. Hoewel succesvol met verse varkenslevercellen, zal klinische toepassing van de AMC-BAL pas mogelijk zijn na toepassing van functionele en expandeerbare menselijke levercellen. Doel is om menselijke levercellen te genereren/testen en optimaal te gebruiken in de AMC-BAL.

dimensionale scheidingsmethodes voor complexe moleculaire materialen. De techniek moet niet alleen kwalitatief maar ook betrouwbare kwantitatieve informatie opleveren. De techniek moet geschikt worden gemaakt voor de industriële praktijk.

de projectpagina’s kunt tegenkomen:

titel: de titel van het project.

project: het projectnummer, de cijfers vormen het volgnummer waarop de projecten zijn gesorteerd.

BPI (zie voor verdere uitleg pagina 15 en 16): de utilisatiecategorieën waarin het project is ingedeeld.

projectleider: naam van de projectleider.

toewijzing: de door STW aan dit

Prof.dr.ir. P.J. Schoenmakers 425.000,00 totale inkomsten in euro 159.500,00

project toegekende subsidie (in euro).

is afgesloten (optie, licentie, bijdrage, samenwerking, raamovereenkomst, material transfer agreement (mta), etc.) en eventuele octrooien/octrooiaanvragen.

inkomsten: op dit project de totaal geregistreerde inkomsten (in euro). Dit zijn alle gelden en bijdragen in natura (door gebruikers en derden) die op basis van een STW-project

resultaat na 5 jaar Het STW-project heeft

gegenereerd worden gedurende het

geleid tot optimalisatie van AMC-BAL en een systeem om cellen te monitoren tijdens kweek in de bioreactor. We hebben diverse menselijke levercellijnen en stamcellen onderzocht op groeipotentie en voldoende specifieke leverfuncties. Na beëindiging van het STW-project hebben we een bestaande cellijn gevonden die onder aangepaste kweekomstandigheden in belangrijke mate aan deze voorwaarden voldoet. Een patent is ingediend op de toepassing van deze cellen in de AMC-BAL. Een 100.000 euro preseed capital (SKE fonds, Economische Zaken) is verworven om ‘proof of principle’ aan te tonen in proefdieren.

hele traject. Dus van voor de start tot na afloop van het project.

doelstelling: een korte omschrijving van de doelstelling van het onderzoek.

resultaten: een overzicht van de behaalde resultaten.

gebruiker(s): een lijst met de (afgekorte) namen van de gebruikers bij het project.

gebruiker(s) Academisch Medisch

NB: Met ingang van juni 2007 zijn alle projectnummers veranderd. De drie letters zijn afgeschaft en bij de projectnummers onder de 10.000 wordt het nummer voorafgegaan door een 0.

Centrum, Amsterdam / Hep-Art Medical Devices BV, Voorburg / Licentec, Utrecht

resultaat na 5 jaar In dit project is een

meerdimensionale scheidingsmethode voor complexe moleculaire materialen ontwikkeld. gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV,

Arnhem / DSM NeoResins, Waalwijk / DSM Research BV, Geleen / DSM Resolve, Geleen / Océ Technologies BV, Venlo / Philips Electronics Nederland BV, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Polymer Laboratories, Middelburg / Polymer Laboratories Ltd, Church Stretton (Groot Britannië) / Universiteit van Amsterdam

72

Dr. Rob Chamuleau / Utilisatierapport STW 2009

Rob Chamuleau

Innovaties gaan niet altijd van een leien dakje

Bij acuut falen van de lever is een donorlever niet altijd meteen beschikbaar. Rob Chamuleau en medewerkers ontwikkelden een kunstlever, beter gezegd een bio-artificiële lever (AMC-BAL), waarbij varkenscellen de rol van de lever tijdelijk overnemen. Vanwege een tot nu toe theoretisch risico op virusoverdracht moeten de varkenscellen worden vervangen door humane levercellen. Dat is gelukt, maar het heeft wel de nodige hoofdbrekens gekost. “Innovatie gaat niet altijd van een leien dakje”, constateert Chamuleau droogjes. Varkenslevercellen

De ontwikkeling van de kunstlever begon

dr. Rob Chamuleau

zo halverwege de jaren negentig. Als internist – hepatoloog

project:

(leverspecialist) viel het Chamuleau op dat er geen goed

05918

apparaat was dat de functies van de lever tijdelijk kon overnemen. Dat is ook niet zo eenvoudig. Chamuleau: “De lever is een complexe biochemische fabriek die niet alleen giftige stoffen neutraliseert, maar daarnaast ook belangrijke eiwitten produceert, zoals stollingsfactoren. Dat bouw je dus niet zomaar even na.” In de Verenigde Staten was een kunstlever ontwikkeld, waarbij het plasma van de patiënt door holle vezels werd geleid met een diameter van minder dan één millimeter. Aan de buitenkant waren de vezels voorzien van bevroren

73


en weer ontdooide varkenscellen. Het contact tussen

onverhoopt wel gebeuren dan worden ze door een dubbel

plasma en levercellen verliep via het membraan. “Niet

filter tegengehouden. Het risico is dus verwaarloosbaar.”

ideaal”, zegt Chamuleau. “In het lichaam is er direct contact tussen bloed en levercellen, waardoor je een veel betere

Angst

Een constatering die vooralsnog wordt bevestigd

uitwisseling krijgt. Een membraan verhindert het transport

door experimenten met patiënten, die enkele jaren geleden

van grote moleculen, zodat belangrijke eiwitten niet in het

zijn uitgevoerd in het Cardarelli ziekenhuis in Napels.

plasma terecht komen. Een bijkomend probleem is dat de

Daarbij zijn 14 patiënten met ernstig leverfalen behandeld

levercellen onvoldoende zuurstof krijgen, omdat je met

met de kunstlever van het AMC. Niet alleen ter overbrugging

plasma werkt zonder zuurstoftransporterende rode bloed-

tot een transplantatie, maar ook om hun conditie voor de

lichaampjes.”

operatie te verbeteren. Bij 13 van de 14 patiënten kon, mede dankzij de kunstlever, een transplantatie succesvol

Chamuleau bedacht een kunstlever waarbij wel direct

worden uitgevoerd. Geen van hen had een virus overgeno-

contact mogelijk is tussen plasma en levercellen. Het appa-

men. Nummer 14 knapte zover op dat geen transplantatie

raat bestaat uit een kunststof huis met een staafvormige

meer nodig was. Chamuleau: “Waarschijnlijk draagt de

kern. Om die kern is een dunne mat gewikkeld, bestaande

kunstlever bij aan het regenereren van de zieke lever.

uit polyester vezels. In de ‘nonwoven’ mat liggen dunne

Het lijkt me erg interessant om dat te onderzoeken, maar

kunststofbuisjes (capillairen) met een inwendige diameter

daar zijn we nog niet aan toegekomen.” Hoewel vooralsnog

van 200 micrometer. Varkenslevercellen hechten zich – in

theoretisch, vindt de Europese Unie het risico van virus-

klompjes – in de poriën tussen de vezels en worden via de

overdracht zo ernstig dat het gebruik van varkenscellen

capillairen van zuurstof voorzien. Deze AMC-BAL wordt

in kunstlever nu nergens meer is toegestaan, ook niet in

buiten het lichaam aangesloten op de bloedcirculatie van

Italië. Chamuleau: “Dat betekent dat we min of meer nood-

de patiënt met behulp van een plasmaferese apparaat.

gedwongen, op zoek moesten naar een alternatief in de

Risico’s

vorm van humane levercellen. Dat is echter nog niet zo Experimenten met dieren lieten zien dat de

Amsterdamse kunstlever werkt in de zin dat de overleving na acuut leverfalen significant toenam. Bij ratten van 5 tot 11 uur en bij varkens van 35 tot 55 uur. Daarbij werd gebruik

eenvoudig, want volwassen levercellen delen zich niet snel genoeg om ze te kunnen kweken.” Nieuwe zoektochten

Op zoek naar levercellen die zich wel

gemaakt van verse levercellen, die afkomstig waren van

blijvend delen, kwamen de AMC-onderzoekers uit bij foetale

speciaal gekweekte varkens, die vrij zijn van ziektekiemen;

levercellen. In principe kunnen die uitgroeien tot een

zogeheten SPF-varkens (‘specified pathogen free’). Het

volwaardige lever, maar om ze in kweek te houden moet

gebruik van verse levercellen in plaats van bevroren en

je ze ‘immortaliseren’, ofwel onsterfelijk maken. Dat lukte

weer ontdooide bleek de functionaliteit van de levercellen

en de foetale levercellen bleven zich goed delen. Toch

fors te verbeteren. Het succes was zodanig dat een AMC

functioneerden ze niet goed. Chamuleau: “Wat dat betreft

spin-off werd opgericht: Hep-Art BV Medical Devices.

voldeden ze aan de oude wet van de tuinman: als het groeit

(www.hep-art.nl)

dan bloeit het niet en als het bloeit dan groeit het niet. Het betekende wel dat ze niet bruikbaar waren voor de

Terwijl Chamuleau al nadacht over klinische proeven stak

kunstlever.” Een nieuwe zoektocht leverde een cellijn op,

de CCMO echter een spaak in het wiel. De afkorting staat

Hepa RG genaamd, die door een Franse onderzoeksgroep

voor Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek en

is ontwikkeld en die het wel goed bleek te doen. Althans

deze commissie kijkt naar medische, ethische en maat-

als ze werden opgekweekt volgens een in het AMC ontwik-

schappelijke aspecten van onderzoek met mensen. Mede

kelde en geoctrooieerde methode. Eind 2009 moet uit expe-

op advies van virologen vond de CCMO dat het gebruik van

rimenten met ratten zijn gebleken hoe goede deze cellijn

varkenscellen te grote risico’s met zich mee brengt voor

functioneert. De eerste resultaten zijn in ieder geval veel-

de overdracht van virussen. Weliswaar zijn de varkens vrij

belovend. De volgende stap is een klinisch onderzoek

van ziekteverwekkers, maar hun DNA bevat ‘slapende’

bij patiënten met ernstig leverfalen. Op het moment van

virussen, die overgedragen kunnen worden naar mensen.

schrijven van dit artikel zijn gesprekken gaande over de

Daarbij gaat het met name om PERV, porcine endogenous

financiering van deze studie. Chamuleau: “Als die met

retro viruses, die mogelijk kankerverwekkend zijn voor

succes is afgerond kunnen we in gesprek met een van de

mensen. Volgens Chamuleau is het risico van virusover-

internationale bedrijven die dit soort medische apparatuur

dracht vooral theoretisch. “Er zijn talrijke aanwijzingen

op de markt brengen. Zij zouden dan de resterende klinische

dat het virus alleen maar wordt overgedragen bij contact

studies voor hun rekening moeten nemen, zodat we over

tussen cellen. Bij onze kunstlever is daar geen sprake van.

een paar jaar over een goedwerkende kunstlever kunnen

Het bloedplasma bevat geen cellen en omgekeerd spoelen

beschikken.”

er ook geen varkenscellen uit met het plasma. Mocht dat

74


Artistieke impressies van de AMC-kunstlever. Men ziet de zuurstofcapillairen ingebed in de matrix lagen waaraan de levercellen gehecht worden. Beiden zijn het uiteinde van de bioreactor.

75



LONG LIQUID SLUGS IN STRATIFIED GAS/LIQUID FLOW INHORIZONTAL AND SLIGHTLY INCLINED TUBES

BUILDING OF IN-SITU SPECIMEN HOLDERS (HEATING AND ATMOSPHERIC PRESSURE) FOR TRANSMISSION ELECTRON MICROSCOPY TO APPLY IN CATALYSIS AND METALS RESEARCH

DEVELOPMENT OF MULTIFUNCTIONAL NANOCRYSTALLINE AND NANOCOMPOSITE COATINGS ON ALUMINUM

05537

05624

05633

BAA

BCC

B BA

projectleider

projectleider

projectleider

Prof.dr. R.V.A. Oliemans 482.534,00 totale inkomsten in euro 113.636,00

Prof.dr. H.W. Zandbergen 516.812,68 contracten Geheimhouding: TU D-TNW, FE I Company, Haldor Topsøe A/S; Optie: TU D-TNW, Haldor Topsøe A/S, FE I Company octrooien Microreactors voor een transmissie elektronenmicroscoop en verwarmingselement en werkwijze voor vervaardiging daarvan totale inkomsten in euro 99.000,00

Dr.ir. J. Duszczyk totale toe3 6 6.6 67,00 contracten Geheimhouding: AHC Oppervlaktetechnieken, ADEX BV, RSP Technol o g y B V, C Z L T i l b u r g B V O p p e r v l a k t e t e ch n i e k e n , S t r e a m - i D , M i f a Aluminium BV octrooien Stabilization of micro-sized particles mixtures in electroless nickel solutions for synthesis of mult ifunctional coatings

doelstelling Bij tweefasen buistransport

doelstelling In het onderzoek wordt

doelstelling Coatings van chemisch

van gas en olie (of condensaat) kan de gebruikelijke gelaagde stroming bij een kritische vloeistoflaag overgaan in vloeistof slokken. Als de gassnelheid hoog is, is de frequentie hoog en zijn de vloeistofslokken gemiddeld maar 30 diameters lang. Bij een laag gasdebiet echter kunnen extreem lange vloeistof slokken met lengtes van honderden diameters voor operationele problemen zorgen. In het onderzoek wordt experimenteel het lange vloeistof slok gebied onderzocht in een unieke laboratorium opstelling met een lengte van 137 m en een diameter van 0.05 m.

een preparaathouder ontwikkeld, die hoge resolutie elektronenmicroscopie (HREM) met preparaat verhitting (tot 700 C) onder relatief hoge drukken (1 bar) mogelijk maakt. Hierbij zal worden gebruik gemaakt van silicium microfabricage en piezotechnologie. De tests van de houders zullen worden uitgevoerd in het kader van de al lopende HREM onderzoeken van katalysatoren en aluminiumlegeringen.

gedeponeerd nikkel (ook wel stroomloos nikkel genoemd) onderscheiden zich van galvanisch afgezet nikkel doordat het harder, slijtvaster, beter corrosiewerend en tevens goed soldeerbaar en chemisch bestendig is. Doel van het project is een nieuwe techniek te ontwikkelen voor de productie van nanocomposiet coatings van chemisch gedeponeerd nikkel door het incorporeren van ‘harde’ en ‘smerende’ nanodeeltjes in de kristallijne metaalmatrix.



resultaat na 5 jaar De onderzoeker

F. Creemer heeft een VENI-project (07293) toegewezen gekregen dat voortbouwt op het STW-onderzoek.

resultaat na 5 jaar Een groeimodel van

golven op een vloeistof/gas scheidingsvlak bij gelaagde tweefasenstroming, waarbij de groeisnelheden in verticale en axiale richting worden vergeleken, geeft met correcte sluitingsrelaties voor de interactie aan het scheidingsvlak de lange vloeistof slok waarnemingen in de laboratoriumopstelling zeer goed weer. Het model geeft aan dat dit type vloeistof slokken optreedt bij lage gassnelheden en lage druk. Het model heeft ons in staat gesteld om condities te bepalen waarbij de extreme groei vermoedelijk kan worden voorkomen. Dit wordt uitgetest in de meetopstelling. gebruiker(s) DSM Research BV, Geleen /

Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / TNO, Geleen / TNO Science and Industry, Delft

gebruiker(s) FEI Company, Eindhoven /

Haldor Topsøe A/S, Lyngby (Denemarken) / NTS OPTEL BV, Nijmegen

wijzing in euro

resultaat na 5 jaar De projectresultaten

hebben zich toegespitst op de introductie van een nieuwe familie multifunctionele coatings door AHC Oppervlaktetechnieken BV en Mifa Aluminium BV. Er is specifieke aandacht gegeven aan een nieuw product, namelijk gecoate aluminium matrijzen. Hiervoor zijn aluminium legeringen (Al-20Si-X), die resistent zijn tegen hoge temperaturen, ontwikkeld door RSP Technologies BV. De verwachtingen zijn dat deze toepassing van de coatings op aluminium legeringen de prestaties van matrijzen significant zal verbeteren ten opzichte van stalen matrijzen vanwege de betere thermische geleidbaarheid. Verder is er een spin-off van het uitgevoerde onderzoek op het gebied van biomaterialen. De financiële revenuen zullen volgend jaar besproken worden met potentiële partners. gebruiker(s) ADEX BV, Venlo / AHC

Oppervlaktetechnieken, Eindhoven / Corus Technology BV, IJmuiden / CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken, Tilburg / Mifa Aluminium BV, Venlo / RSP Technology BV, Delfzijl / Stream-iD, Beek en Donk

76


A µPIV SYSTEM FOR MEDICAL/BIOLOGICAL RESEARCH

HARBOUR SILTATION IN TURBID WATERS

MODELLING AND MODIFICATION OF HNF AND HNF-BASED PROPELLANT COMBUSTION

EFFECT OF GELS ON GEOLOGICAL HETEROGENEITY OF POROUS MEDIA: AN MRI AND X-RAY COMPUTER-AIDED TOMOGRAPHY STUDY DELFGEL

05695

05723

05754

05756

AB0

BBB

CBB

B BA

projectleider

Prof.dr.ir. J. Westerweel 2 47. 4 1 6 , 3 3 octrooien Two-point ensembly correlation method for PIV applications totale inkomsten in euro 10.000,00

projectleider


le toewijzing in euro

doelstelling Het doel van dit onderzoek is het ontwikkelen en toepassen van een nieuwe optische meetmetchniek, zogenaamde micro particle image velocimetry (micro-PIV) voor het in-vivo meten van de stroming van bloed in het hart van een kippen-embryo.

doelstelling Dit onderzoek is opgezet

resultaat na 5 jaar De meettechniek wordt

ingezet bij fundamenteel onderzoek in de medische onderzoekscentra in Leiden en Rotterdam, middels formele en informele samenwerking. Een nieuw project is in voorbereiding waarbij dezelfde benadering kan worden gebruikt op basis van ultrasound imaging. Dit maakt het mogelijk om de wandschuifspanning in vivo te meten in grotere bloedvaten en in klinische toepassingen. Het proefschrift van Peter Vennemann heeft de 2008 Da Vinci Award toegekend gekregen door ERCOFTAC voor het beste proefschrift op het gebied van stromingsleer. gebruiker(s) Academisch Medisch Centrum, Amsterdam / Berlin Heart AG, Berlin (Duitsland) / Erasmus MC, Rotterdam / LaVision, Goettingen, (Duitsland) / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Universiteit Maastricht

Dr.ir. J.C. Winterwerp 302.500,00

tota-

om de aanslibbingsprocessen in havens gelegen aan troebele rivieren, waar slibconcentraties zo hoog zijn dat zij de waterbeweging kunnen beïnvloeden, beter te begrijpen. Het onderzoek spitst zich toe op de processen rondom de Botlekhaven. Het onderzoek is uitgevoerd in de vorm van veldmetingen en met numerieke modellen. resultaat na 5 jaar De sedimentatieproces-

sen in de Botlekhaven zijn nu goed begrepen. Er is inzicht verkregen onder welke omstandigheden en gedurende welke fasen van het getij slib de haven instroomt. Dit biedt aanknopingspunten om maatregelen te ontwerpen en te evalueren om de aanslibbing te verminderen. Deze sedimentatieprocessen zijn sterk gerelateerd aan de processen op de rivier, met name t.a.v. de zoutverdeling en de slibwolk. Dit impliceert dat daarmee ook begrip is opgebouwd in de aanslibbingsprocessen in andere langs de Waterweg liggende havens. Het blijkt dat deze aanslibbingsprocessen goed met numerieke modellen te beschrijven zijn. Er is een databestand verkregen van stroomsnelheidsverdelingen, saliniteitsgegevens en zwevend slibgehaltes, tezamen met waarnemingen van de in de Waterweg migrerende slibwolken. Deze gegevens zullen in een database toegankelijk gemaakt en vastgelegd worden. gebruiker(s) Deltares, Delft /Lelystad /

DHV Milieu & Infrastructuur BV, Amersfoort / Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam / Gemeentewerken Rotterdam / Hydronamic BV, Papendrecht / Rijkswaterstaat, Rotterdam / Rijkswaterstaat, Rijswijk

projectleider

projectleider


zing in euro

Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts 262.575,00 contracten S a m e n w e r k i n g o n d e r z o e k : TNO, TUD-TNW totale inkomsten in euro 253.100,00

doelstelling Hydrazinium Nitroformaat (HNF) is een krachtige, veelbelovende component van een vaste stuwstof voor raketten. Een probleem is dat de afbrandsnelheid van HNF te fel varieert met de druk in de verbrandingskamer van de raket. Dit kan tegengegaan worden door toevoeging van een zogenoemde burning rate modifiers (BRM). Het project had als doel de ontleding en verbranding van HNF fundamenteel te onderzoeken en zo een geschikte BRM te identificeren. resultaat na 5 jaar De vlamstructuur

(samenstelling, temperatuur, snelheid) van HNF werd gedetailleerd in kaart gebracht door geavanceerde metingen op laboratoriumschaal. Op basis van inzicht in de vlamstructuur werd een effectieve BRM en een principe dat de werking verklaart gevonden. Helaas is het mengsel van deze stof met HNF instabiel bij langdurige opslag en daarom niet goed bruikbaar op grote schaal. De suggestie is nu om het gevonden werkingsprincipe te gebruiken met andere stoffen. In een kleinschaling onderzoek door TU Delft en TNO worden nog een paar cruciale bijkomende metingen in de vlam verricht.

in euro

Dr. P.L.J. Zitha totale toewij1.289.940,00 totale inkomsten 430.500,00

doelstelling Het doel van dit project is het

onderzoeken van de verandering van de gesteente eigenschappen inclusief de veranderingen in een- en meerfase stroomgedrag veroorzaakt door de vorming van de gel, en dit alles op 2 observatie schalen, i.e. op microschaal (1 tot 100 micro-meters) en op macroschaal (1 tot 100 centimeters). resultaat na 5 jaar Uit studies is aange-

toond dat de massa transfer voornamelijk door natuurlijke convectie in onderlinge fases gedomineerd wordt. In de tweede fase van het onderzoek zijn er experimenten gedaan om de koppeling van massa transfer en chemische reactie tijdens stroming door poreuze media te onderzoeken. De onderzoeksafdelingen van olie en servicemaatschappijen zijn de hoofdgebruikers van de kennis uit dit onderzoek. De resultaten zijn ook aangeboden aan een consortium van 5 oliebedrijven, en een plan is opgezet om een proef te gaan uitvoeren op veldschaal. Deze proef is uiteindelijk niet door gegaan. Er is wel een Veld Toepassingsplan aangemaakt, dat snel geactualiseerd kan worden mocht een nieuwe kans voor een veld test zich voordoen. gebruiker(s) Chevron, Houston en

gebruiker(s) APP, Klundert /

ESA/ESTEC, Noordwijk / Schöyer Consultancy BV, Zoetermeer / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Rijswijk / Universiteit Twente, Enschede

San Ramon (Verenigde Staten) / Departamento de Manejo Integrado de Los Teques (Venezuela) / Gaz de France, Saint denis la Plaine (Frankrijk) / INA Naftalin Oil Co., Zagreb (Kroatië) / Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen / Norsk Conco, Stavanger (Noorwegen) / R & D Posttuttak, Trondheim (Noorwegen) / Shell SIEP BV, Rijswijk / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven

77


INTEGRATING SHEARWAVE SEISMIC AND CONE PENETRATION TESTING TO DERIVE LATERALLY VARYING GEOTECHNICAL INFORMATION

TIME-LAPSE SEISMIC RESERVOIR CHARACTERIZATION

SIX DEGREE-OF-FREEDOM ELECTROMAGNETIC CONTACTLESS SLIDE SYSTEM

DISTRIBUTED MODEL BASED DIAGNOSIS AND REPAIR

05761

05763

05777

05780

ABA

ABA

CCB

ABA

projectleider

Dr.ir. G.G. Drijkoningen 339.500,00

projectleider

totale

projectleider

Prof.dr. C. Witteveen totale 455.112,50 contracten Licentie: N LR L; Material Transfer Agreement: U U, TU D-EW I, N LR L, UM-AW totale inkomsten in euro 75.780,00


Prof.dr.ir. J. van Eijk 655.433,33 inkomsten in euro 120.000,00

doelstelling (1) nieuwe datagedreven methodieken te ontwikkelen om de laterale variatie in laagovergangen af te beelden, (2) de onderliggende fysica van de relatie tussen schuifgolf seismiek en CPT te begrijpen, en (3) een laboratoriumfaciliteit voor gecombineerde seismiek-CPT metingen op te bouwen. De nieuwe technologieën zullen belangrijk zijn voor geotechnische en civieltechnische ingenieurs, zullen helpen in het reduceren van risico’s en onzekerheden, en zullen de efficiëntie faciliteren van ontwerp en constructie. De laboratoriumfaciliteit zal nieuwe fundamentele inzichten geven en zal het uitvoeren van innovatieve testen toelaten.

doelstelling 4-D seismische exploratie,

doelstelling Draadloze en contactloos

doelstelling Diagnostische (repair)

ook wel tijd-afhankelijke seismiek genoemd, behelst het monitoren van veranderingen in koolwaterstofreservoirs in de ondergrond van de aarde ten gevolge van productie. Doel was het ontwikkelen van een 4-D seismische methode waarmee onderscheid gemaakt kan worden tussen veranderingen in de saturatie (ten gevolge van de verdringing van koolwaterstoffen door water) en veranderingen in de poriedrukverdeling in het reservoir.

geleide bewegingssystemen kunnen voor extreem nauwkeurige machines een verbetering in prestatie opleveren. Voor het maken van een machine voor Blue Ray Disc Mastering zou een dergelijk systeem eventueel in vacuüm moeten worden toegepast. Voor de rotor in een dergelijke applicatie is aan de TU Delft een magnetisch gelagerd systeem gerealiseerd. Om het systeem te completeren is ook een lineaire slider noodzakelijk. De doelstelling in dit project is een dergelijk elektromagnetisch contactloos geleidingssysteem met zes vrijheidsgraden (6 DoF) te analyseren, ontwerpen, construeren en testen.

technieken ontwikkelen en implemen-teren die geschikt zijn om in een gedistribueerde, multi-actor gebaseerde, omgeving te gebruiken zodanig dat zij als generalisatie van bestaande als single-actor te beschouwen technieken te beschouwen zijn.

resultaat na 5 jaar Nieuw datagedreven en

modelgedreven integratie methodieken, tezamen met een unieke laboratoriumfaciliteit, zijn ontwikkeld in dit project. Deze nieuwe onderzoeksresultaten en technologieën kunnen direct ingezet worden in geo- en civieltechnische projecten. De ontwikkelde algoritmes zijn klaar voor gebruik op veldgegevens. De unieke laboratoriumfaciliteit is ook klaar voor gebruik. gebruiker(s) Deltares, Delft / Deutsche

Montan Technologie GmbH, Essen (Duitsland) / Fugro Ingenieursbureau BV, Leidschendam / Holland Railconsult, Utrecht / TNO, Utrecht

Prof.dr.ir. C.P.A. Wapenaar 212.000,00

projectleider


resultaat na 5 jaar In de loop van het

onderzoek bleek dat de veranderingen in een koolwaterstofreservoir ten gevolge van productie niet los gezien kunnen worden van veranderingen in het omliggende medium (met name van de bovenliggende lagen). Er is gekozen voor een geïntegreerde aanpak waarin seismische inversie en geomechanisch modeleren hand-in-hand gaan. De ontwikkelde methodologie is in nauwe samenwerking met de gebruikerscommissie toegepast op een producerend reservoir in de Noordzee. De geïntegreerde aanpak leidde tot een nauwkeurige en consistente karakterisatie van de veranderingen in het reservoir en het omliggende medium. De in dit project opgedane kennis is van belang voor de olieen gasindustrie alsmede voor de onderzoeksprogramma’s ISAPP, CATO en GeoLofar.

toewijzing in euro

tot ale

resultaat na 5 jaar De ontwikkelde 6 DoF

slider is volledig operationeel. Met deze opstelling is aangetoond dat contactloos elektromagnetisch positioneren met extreme precisie mogelijk is. Een ander deel van het onderzoek richtte zich op drie dimensionaal modelleren van de elektromagnetische componenten. Deze kennis is toegepast bij de ontwikkeling van manipulator systemen voor toepassing in de semi-conductor industrie. Een vervolgproject samen met onder andere ASML is gestart. De magneetlagertechnologie ontwikkeld in de projecten voor Blue Disc Master is door meerdere bedrijven overgenomen en gebruikt voor industriële systemen. Voorbeelden zijn Philips Applied Technologies en Singulus.

gebruiker(s) De Groot - Bril Earth

Sciences BV, Enschede / Fugro-Jason Netherlands BV, Leidschendam / Nederlandse Aardolie Maatschappij BV, Assen / Shell SIEP BV, Rijswijk / Technische Universiteit, Delft / TNO, Utrecht

gebruiker(s) ASML Netherlands BV,

Veldhoven / ODME BV, Eindhoven / Philips Applied Technologies, Eindhoven / Renishaw Benelux BV, Prinsenbeek / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein

toewijzing in euro

resultaat na 5 jaar Om bovenstaande

doelstellingen te realiseren heeft het onderzoek in het project zich op drie deelgebieden geconcentreerd die ieder hun eigen bijdrage voor de ontwikkelde demonstrator hebben geleverd. Mede met het oog op de toepassing in air traffic control waarin conflict detectie, diagnose en plan reparatie van multiactor plannen een grote rol spelen is er voor gekozen in deze deelgebieden de model gebaseerde diagnose benadering toe te spitsen op multi-actor planning. (a) Constructie van een model voor (multi-agent) conflict detectie en diagnose van plan executie. (b) Gedistribueerde methoden voor plan reparatie suggesties als eenmaal verstoringen van een multi-actor plan gedetecteerd zijn. (c) Het toewijzen van reparatie acties in een gedistribueerde multi-actor omgeving aan verantwoordelijke actoren. Deze drie onderzoekslijnen zijn gebruikt om een demonstrator voor air traffic control te construeren. gebruiker(s) Logica Nederland BV,

Rotterdam / Luchtverkeersleiding Nederland, Schiphol Airport / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam / NedTrain BV, Utrecht / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft / Universiteit Utrecht

78


HET GEDRAG VAN ZEER HOGESTERKTE STAALVEZELBETON (B 150 B 200) ONDER VERMOEIINGSBELASTING

EFFICIENT ANALYSIS AND SYNTHESIS TOOLS FOR ROBUST AND SCHEDULED CONTROLLER DESIGN AGAINST TIME-VARYING AND DYNAMIC UNCERTAINTIES

ADAPTIVE SOUND CODING

MODELLING OF COMPLEX BEACH MORPHODYNAMICS

05829

05848

05851

05865

AA0

ACA

BBB

AC B

projectleider

Prof.dr. C.W. Scherer tota4 05.4 4 4,00 contracten Material Transfer Agreement: TUD, Technische Universität HamburgHarburg

projectleider


toewijzing in euro


doelstelling Het ontwikkelen van nieuwe

doelstelling Doel van het project is de theorie van audio codering te versterken en nieuwe coderingstechnieken te ontwikkelen voor spraak en muziek die beter zijn dan de bestaande technieken. Met name het robuust maken van de decoder tegen het verlies van pakketten in datatransmissie is onderwerp van studie.

doelstelling Onder invloed van golven en

projectleider

Prof.dr.ir. J.C. Walraven 345.500,00


doelstelling Hoge sterkte vezelbeton is een nieuw materiaal. Het paart een hoge sterkte aan een hoge taaiheid. Hierdoor is het een heel attractief bouwmateriaal, omdat het lichte, slanke en duurzame constructies met grote overspanningen toelaat. Het materiaal is ook bijzonder geschikt voor het repareren van brugdekken. Omdat dergelijke constructies heel licht zijn, zijn ze gevoelig voor de dynamische effecten van het verkeer. Het onderzoek had tot doel het vermoeiingsgedrag van hoge sterkte vezelbeton te onderzoeken en een basis voor het ontwerpen op vermoeiing te ontwikkelen.

wiskundige methodieken en praktische algoritmen voor het ontwerpen van optimale terugkoppelregelaars die robuust zijn tegen ongemodelleerde dynamische effecten en die zich kunnen adapteren aan meetbare veranderende externe omstandigheden. Deze technieken zijn onontbeerlijk om de prestatie van regelaars voor hightech systemen in verschillenden domeinen essentieel te kunnen verhogen. Zij vormen de basis voor het begrijpen en het aansturen van complexe interconnecties van dynamische systemen met gedistribueerde regelaarstructuren.

resultaat na 5 jaar Er zijn uitvoerige proe-

venseries uitgevoerd op drie verschillende soorten hoge sterkte vezelbeton. Hierbij bleek dat alle soorten een eigen relatie toonden tussen het aantal wisselingen tot breuk en het belastingniveau. De verschillen zijn echter zodanig dat tot algemene ontwerpregels zou kunnen worden overgegaan. Relaties zijn afgeleid om te kunnen ontwerpen en om een constructie onder vermoeiing te kunnen analyseren met numerieke rekenmodellen. De resultaten zullen worden gebruikt als basis voor een internationale richtlijn op het gebied van hoge sterkte, die momenteel geschreven wordt. Hierdoor is de verantwoorde toepassing een stuk dichterbij gekomen. gebruiker(s) Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV, Rijswijk / Chemiebouw Visser BV, Sliedrecht / Deutsche Forschungsgemeinschaft, Bonn (Duitsland) / DHV BV, Zaandam / FIBRICON, Nieuwegein / Hurks Beton, Veldhoven / Rijkswaterstaat Dienst Infrastructuur, Utrecht / Spanbeton BV, Koudekerk a/d Rijn / TNO, Delft

resultaat na 5 jaar De technieken voor het

ontwerpen van zelfadapterende robuuste regelaars zijn met behulp van methoden uit de semidefiniete programmering en de reële algebraïsche geometrie substantieel uitgebreid en in krachtige softwarepakketten voor toepassingen toegankelijk gemaakt. De resultaten gaven aanleiding voor het opstarten van drie nieuwe projecten over (1) het aansturen van high-speed spindels met magnetische lagering voor microbewerkingen (Microned); (2) het regelen van haptische master-slave systemen die zich aan veranderende prestatieeisen kunnen aanpassen (Microned) en (3) de analyse en synthese van autopiloten voor ruimteveren (Deimos/ESA). Nieuwe concepten voor de gedistribueerde regeling van complexe dynamische netwerken zijn in ontwikkeling. gebruiker(s) ESA/ESTEC, Noordwijk /

Philips Applied Technologies, Eindhoven / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven

Dr.ir. R. Heusdens 400.868,00

totale

resultaat na 5 jaar Het project heeft gere-

sulteerd in een nieuw algoritme voor ‘rate-distortion optimal modeling, quantizing and coding of audio signals’. Dit algoritme is breed toepasbaar, van audio spelers tot mobiele communicatie. Inmiddels is een contract gesloten met een met een fabrikant van gehoortoestellen om deze technologie in praktijk te brengen. gebruiker(s) Aalborg University, Aalborg (Denemarken) / Philips Research, Eindhoven

projectleider

Dr.ir. A.J.H.M. Reniers 123.708,00

tota-

stroming verandert de strandmorfologie voortdurend, maar de causaliteit tussen waargenomen patronen gevormd door breker banken and muigaten en de aanwezige golf-forcering is onduidelijk. Door een combinatie van numerieke modelering en unieke veldwaarnemingen is deze causaliteit onderzocht met als doel het vastleggen van de belangrijkste onderliggende morfodynamische processes en de daaruitvolgende verbetering van numerieke modellen. resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft

laten zien dat de aanwezigheid van onregelmatige golfgroepen een ‘keyelement’ is in de forcering van de morfologische respons. Dit geldt voor de ontwikkeling van mui-gaten, mui-stromen en duinafslag onder extreme condities. Het concept van een stochastische golfgroepforcering is ingebracht in een nieuw numeriek morfodynamisch model, Xbeach, dat een sterk verbeterde skill laat zien voor de voorspelling van complexe strandmorfologie onder extreme omstandigheden. Het model is open source (www.xbeach.org) en wordt op het ogenblik gebruikt door meer dan 90 onderzoekers en consultants in binnen en buitenland.

79


SIGNAL PROCESSING FOR FUTURE WIRELESS COMMUNICATIONS

DIGITAL TESTING OF VACUUM CIRCUIT BREAKER

WIDE BAND SPARSE ELEMENT ARRAY ANTENNAS (WISE)

TOWARDS A SCIENTIFIC BODY OF KNOWLEDGE IN URBAN/REGIONAL DESIGN: SUBSTANCE AND METHOD

05893

05975

06000

06006

B BA

C CA

ABA

AAA

projectleider

projectleider

Prof.ir. L. van der Sluis 245.000,00 totale inkomsten in euro 82.000,00

projectleider


Prof.dr.ir. L.P. Ligthart tota1.158.416,67 contracten Optie: TUD-EWI, Thales Nederland BV octrooien Wide band Sparse Element array antennas (WiS E) tot ale inkomsten in euro 434.000,00

projectleider



zing in euro

doelstelling Het doel was het onderdrukken van storingen door communicatiesignalen (RFI) die op de antennes van radiotelescopen binnenvallen, door middel van signaalbewerkingsalgoritmen. Het onderzoek omvat een in-depth studie van algoritmes, toepasbaar op de Westerbork telescoop en toekomstige telescopen in ontwikkeling bij ASTRON.

doelstelling Een vermogenschakelaar

doelstelling Dit project heeft als doel

doelstelling In stedelijke ontwerpen

beschermt kwetsbare systemen in een elektriciteitsnetwerk voor gevaarlijke kortsluitstromen door middel van het doven van een plasmaboog, die ontstaat zodra de contacten van de schakelaar zich van elkaar scheiden. De vacuümschakelaar is het meest gebruikte type schakelaar in distributie netwerken, met spanningsniveau’s tot 72.5 kV. Dit project is een gedegen studie naar de analyse van elektrische signalen van stroomonderbrekingen in vacuum Trends en indicatoren die betrekking hebben op het gedrag van de schakelaar zullen worden onderzocht.

om ‘(ultra) wide-band’ (UWB) stralers geschikt te maken voor integratie in antenne stelsels, waarbij niet alle antenne-elementen dicht bij elkaar staan dan wel op periodieke afstand staan. Tevens wordt de bruikbaarheid getoetst van een concept, waarbij sommige antenne elementen in meerdere antennestelsels functioneel zijn, waardoor complexe satelliet communicatie toepassingen mogelijk worden.

moeten de mensen hun leven organiseren. Dit onderzoek draagt bij aan de verbetering van de sociale behoeften en wensen van mensen in het stedelijk en regionaal ontwerp. In het project wordt onderzocht hoe met wiskundige modellen het begrip van ruimteorganisatieprincipes en theoretische stedelijke/regionale modellen kan worden aangevuld.

Prof.dr.ir. A.J. van der Veen 1.215.000,00

resultaat na 5 jaar Het project leverde

algoritmen voor storingsonderdrukking op, die ook zijn geïmplementeerd op computers. Een deel van dit werk is inmiddels opgenomen in een aanvulling op het standaard referentieboek in de radio-astronomie (Thompson). De promovendus was winnaar van de KIVI telecommunicatieprijs 2002 en de verkregen inzichten spelen een rol bij de ontwikkeling van toekomstige radiotelescopen zoals LOFAR en SKA. Verder werd een 8-kanaals datarecorder en correlatiemachine ontwikkeld en een 64-kanaals phased array die te gebruiken is als referentieantenne, en bijbehorende controller. Tezamen is dit een demonstrator voor de impact van spatieel filteren. gebruiker(s) ASTRON - Netherlands

Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo / Philips Research, Eindhoven / TNO, ’s-Gravenhage / Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV, Enschede

resultaat na 5 jaar Het project heeft de

betrokken bedrijven vooral verder geholpen met meettechnieken om de relevante verschijnselen in vermogensschakelaars in de openbare elektriciteitsnetten bij stroomonderbreking in kaart te brengen. Na het STW-project is een commercieel traject ingegaan samen met de leverancier van de apparatuur. Er is speciale software ontwikkeld voor analyse van metingen met dit nieuwe meetsysteem. Inmiddels is het complete meetsysteem, bestaande uit data-aquisitie systeem, sensoren en analyse software geleverd aan bedrijven en universiteiten in Japan, China en Zweden, en is commercieel succesvol als exporttechnologie vanuit Nederland. Er is een uniek Nederlands exportproduct in de beproevingsmarkt gezet. gebruiker(s) Eaton Electric, Hengelo /

Eaton-Holec, Hengelo / KEMA Nederland BV, Arnhem / Siemens AG, Berlin (Duitsland) / Switchgear Research Laboratory, Sevastopol (Oekraïne) / Technische Universiteit Delft

Dr. I.T. Klaasen 175.117,00

totale toewij-

resultaat na 5 jaar De belangrijkste bijdraresultaat na 5 jaar Er zijn tot nog toe

resultaten geboekt voor zowel individuele antenne-elementen als hun samenstel in antenne stelsels. Zo zijn UWB stralers met een veel grotere bandbreedte dan de huidige generatie stralers tot stand gekomen, alsmede ‘quadruple-band’ stralers met ingebouwde filter-eigenschappen. In de categorie antennesystemen is een lineair stelsel van UWB antennes ontwikkeld, dat uniek in de wereld is. Ook bracht het project een testplatform voor spaarzaam gepositioneerde dan wel niet-periodiek gepositioneerde antennestelsels voort. Tenslotte valt nog het spin-off project ‘Innovative Array Antenna Architecture’ te noemen, met deelname van TUD-IRCTR, ESAESTEC en Thales Alenia Space. gebruiker(s) ASTRON - Netherlands

Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo / European Space Agency, Noordwijk / Romanian Ministry of National Defence, Bucharest (Roemenië) / Thales Nederland BV, Hengelo / TNO, ’s-Gravenhage

ge is een waarschijnlijkheidsbenadering van actieruimten van de dagelijkse activiteiten van mensen. De schatting is verbeterd door empirische wetten van reisgedrag toe te voegen. Daarnaast heeft het onderzoek, welke met name van exploratieve aard is, twee wiskundige methoden opgeleverd. Een uniform wiskundig kader voor ‘isovist-based visibility analysis’ (IBVA) is geconstrueerd. Door het wiskundige karakter van de aanpak kan tevens kennis van verwante disciplines worden toegevoegd. Daarnaast zijn de voordelen van een evolutionair algoritmische benadering van bouwprocessen vastgesteld. gebruiker(s) Andries Geerse Steden-

bouwkundige, Rotterdam / BVR, Rotterdam / DHV BV, Eindhoven / StrateGis Groep BV, Voorburg / Town & Regional Planning Consultants, ’s-Gravenhage / Universiteit Utrecht

80


A SPECKLE INTERFEROMETER FOR MEASURING DYNAMIC PHASE CHANGES

LARGE TURBULENCE STRUCTURES IN SEPARATING SHALLOW FREE-SURFACE FLOWS

SINGLE-MICROPHONE ENCHANCEMENT OF NOISY SPEECH SIGNALS

CONNECTING 3D SCANNING TO INDUSTRIAL DESIGN

06019

06037

06042

06071

B CA

BAA

BCB

B BA

projectleider

Prof.dr.ir. J.J.M. Braat totale 396.000,00 contracten Optie: TNO-IT, TUD totale inkomsten in euro 38.000,00

projectleider

projectleider


Dr.ir. R. Heusdens totale 614.000,00 contracten Samenwerking onderzoek: TU DEW I M M, Philips Research Laboratories totale inkomsten in euro 168.000,00

projectleider

toewijzing in euro

toewijzing in euro

toewijzing in euro

doelstelling De doelstelling van het project was de ontwikkeling van een beeldvormend contactloos meetsysteem dat kan worden ingezet voor zowel spatiële als temporele analyse van trillingspatronen. Uitgangspunt hiervoor was de in project 04323 ontwikkelde spikkelinterferometer.

doelstelling Bij een plotselinge verwijding

doelstelling Het doel van het project is het ontwikkelen van een systeem dat (achtergrond) ruis verwijderd van spraaksignalen. Ruisonderdrukkingssystemen worden steeds belangrijker door de opkomst van digitale spraakcommunicatiesytemen zoals mobiele telefonie en automatische bookings services, welke ontworpen zijn voor ruisvrije ingangssignalen. De prestaties van deze systemen is onvoldoende in de aanwezigheid van ruisbronnen (achtergrond ruis, andere sprekers, etc).

doelstelling Het project maakt 3D inge-

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft

fitting-to-feautures methode kan een zodanige flexibiliteit gewonnen worden dat de vormen toch een goed startpunt zijn voor nieuwe producten. In dit project wordt de fitting-to-features-methode theoretisch geverifieerd, en beproefd in de praktijk bij de industriële partners, samen met andere researchinstituten.

resultaat na 5 jaar De bestaande interfero-

meter is verder ontwikkeld voor dynamische toepassingen. Er zijn een tweetal benaderingen gevolgd: de eerste gericht op temporele en spatiële karakterisatie van harmonische trillingen, de tweede voor uitsluitend spatiële karakterisatie. Voor beide benaderingen zijn goede resultaten bereikt. De prestaties van het systeem zijn gedemonstreerd aan een trillend motorblok van een vrachtauto. Het ontwikkelde prototype is zeer goed vervoerbaar en wordt gedemonstreerd op een grote internationale vakbeurs. Er is een nieuwe methode ontwikkeld die het systeem minder afhankelijk maakt van omgevingsvariaties. Er is gekozen voor publicatie in plaats van octrooiering. gebruiker(s) AEA Technology Rail BV, Utrecht / Corus Technology BV, IJmuiden / DAF Trucks NV, Eindhoven / Dantec Dynamics GmbH, Ulm (Duitsland) / Dassault Aviation, Argenteuil (Frankrijk) / DHV Environment and Transportation, Amersfoort / Dutch Space BV, Leiden / Industrial Automation Integrators, Veldhoven / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Marknesse / PD&E Automotive Solutions BV, Helmond / Sendt, Roosendaal / Stork Fokker Aerostructures BV, Hoogeveen / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft

Prof.dr.ir. G.S. Stelling 214.550,00

van een rivier of kanaal kan de stroming zich niet zo snel aanpassen en laat deze los van de wand. Bij dit loslatingproces ontstaat naast een recirculatie zone ook veel turbulentie. Deze stromingseigenschappen, die ook onder meer te vinden zijn bij haveningangen en kribvakken, beïnvloeden de uitwisseling van sediment maar ook de bodemligging. Door beter begrip van de loslatingprocessen kunnen computermodellen en waterbouwkundige ontwerpen verbeterd worden. resultaat na 5 jaar Voor een aantal ver-

schillende geometrieën is experimenteel vastgesteld hoe het loslatingproces verloopt. In deze experimenten is ook gekeken naar mogelijkheden om loslating te manipuleren middels geometrische aanpassing op het loslaatpunt. Tevens zijn de experimenten met verschillende rekenmodellen gesimuleerd waarbij met name de rol van turbulentie en drie-dimensionaliteit van de stroming onderzocht is. Voor de waterbouwkundige toepassingen zijn ideeën ontwikkeld over aanpassing van de vorm van het loslaatpunt. Een vergelijking tussen metingen en berekeningen geven de beperkingen van de huidige rekenmodellen aan en geven richting aan verbetering. gebruiker(s) Deltares, Delft / Deltares,

Lelystad / Gemeentewerken Rotterdam, Rotterdam / Ingenieursbureau Svasek BV, Rotterdam / Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Arnhem

geleid tot verbetering van ruisonderdrukkingssystemen ontwikkeld door Philips, zoals bijvoorbeeld gebruikt bij voice-control in TV toestellen. Er zijn twee patenten gegenereerd en meer dan 20 journal/conferentie artikelen gepubliceerd. Naast de publicaties is de onderzoeker cum laude gepromoveerd. Naar aanleiding van het onderzoek is er een nieuw STW-project gestart op het gebied van ruisonderdrukking voor gehoorapparaten waarvan 160.000 euro wordt gefinancierd door Oticon A/S, ’s werelds grootste gehoorapparaten fabrikant.

Dr. J.S.M. Vergeest 114.000,00

totale

scande gegevens bruikbaar voor het ontwerpen van nieuwe producten. 3D scanningtechnieken (bijvoorbeeld gebaseerd op laser) zijn ruim beschikbaar en nauwkeurige meetpunten van bestaande producten en onderdelen kunnen snel en met hoge dichtheid verkregen worden. De gescande oppervlakken blijken praktisch onbruikbaar voor herontwerp of voor nieuwe vrijgevormde ontwerpen doordat deze oppervlakken statisch zijn en geen arameters bevatten. Door het toepassen van een

resultaat na 5 jaar De software ontwikkeld

in het project biedt de benodigde hoog-niveau functies om de productvorm effectief en intuïtief te bewerken. De software is beschikbaar als een plug-in van het CAD-systeem dat bij de bedrijven in gebruik is.

gebruiker(s) GN ReSound BV,

gebruiker(s) Centrum Wiskunde &

Westervoort / Ministerie van Defensie, ’s-Gravenhage / Philips Research Europe, Eindhoven / Philips Research Laboratories, Eindhoven

Informatica, Amsterdam / Fabrique, Delft / New Products Industrial Design BV, Delft / NewProducts Industrial Design BV, Delft / Universiteit Utrecht / Wärtsilä Propulsion Netherlands BV, Drunen

81


TRANSPORT OF SUSPENDED PARTICLES WITH GRAVITATIONAL SETTLING IN TURBULENT HORIZONTAL CHANNEL FLOW

MODELLING OF TURBULENT SPRAY COMBUSTION

RF AND MICROWAVE FERROMAGNETIC AND FERROELECTRIC FILM DEVICES

THERMOMECHANICAL AND METALLURGICAL ASPECTS OF MAGNESIUM EXTRUSION

06103

06105

06139

06172

BAA

CCB

AAA

B BA

projectleider

projectleider

Dr.ir. B. Rejaei totale toewij604.000,00 octrooien Switchable magnetostatic microwave components with multilayered magnetic cores; Electromagnetic shielding by high-k dielectric thin film to reduce substrate loss for RF IC applicat ions totale inkomsten in euro 55.400,00

projectleider


zing in euro

wijzing in euro

doelstelling Verbrandingsprocessen in

doelstelling Een opvallend kenmerk van

doelstelling Doel van het onderzoek is

oliegestookte ovens in de procesindustrie moeten voldoen aan steeds strenger wordende milieueisen, onder andere voor de emissie van stikstofoxides (NOx). De beschikbaarheid van een nauwkeurig rekenmodel voor de verbranding van een straal brandstofdruppels onder turbulente condities kan de ingenieur helpen schonere oliebranders te ontwikkelen. Dit project heeft tot doel een geavanceerd statistisch rekenmodel te ontwikkelen voor deze turbulente reagerende meerfasestroming.

moderne geïntegreerde schakelingen voor mobiele telecommunicatie is de zeer grote afmetingen van passieve componenten – zoals spoelen en transformatoren. Het grote oppervlakteverbruik van deze componenten leidt tot hogere kosten en het verslechtert het algeheel gedrag van de schakeling als gevolg van overspraak en hogere verliezen in de siliciumsubstraat. Doelstelling was het verkleinen van hoogfrequent passieve componenten door middel van dunne ferromagnetische lagen, alsmede het ontwikkelen van IC-compatibele technieken voor het integreren van deze lagen op een silicium chip.

de ontwikkeling van fundamenteel inzicht in de thermomechanica van Magnesium-extrusie voor zowel bestaande als nieuwe Mg-legeringen. De benadering is zowel experimenteel als modelmatig via computersimulaties

projectleider

Prof. dr. R.F. Mudde 440.000,00 inkomsten in euro 90.000,00 toewijzing in euro

totale tot ale

doelstelling In dit project staat het transport van kleine deeltjes zoals in rivieren en drinkwatersystemen centraal. Bestudeerd wordt het effect van de coherente structuren op het deeltjestransport, hoe de ruimtelijke verdeling van de deeltjes beïnvloed wordt en wat de statistische eigenschappen van de deeltjes zijn in relatie tot de continue fase. De doelstelling is het bepalen van de bandbreedte van de relevante parameters, het ontwikkelen van DNS-codes om de stroming numeriek te bestuderen en het doen van experimenten met PIV in een (horizontaal) lang kanaal. resultaat na 5 jaar De experimenten zijn

succesvol opgezet. De resolutie bij de PIV was voldoende om de interactie tussen de deeltjes en de vortices in de grenslaag gedetailleerd te bestuderen. Numeriek is er een simpel resuspensiemodel ontwikkeld waarmee relatief ‘goedkoop’ de experimentele resultaten worden benaderd. Dit onderzoek vindt toepassing in het onderzoek naar de effecten van wolken op het klimaat. Verder worden de resultaten en methodieken toegepast in nieuw onderzoek naar het transport van olie en water druppels in de gaskern van verticale stroming in de productie van aardgas.

Prof.dr. D.J.E.M. Roekaerts 262.000,00 contracten Overdracht: TNO-DELF, TUDTNW; Overig: TNO, TU D; Overdracht: TNO-IT, TUD-TNW totale inkomsten in euro 104.000,00

resultaat na 5 jaar Een nieuw model en

computerprogramma zijn ontwikkeld. Dit geavanceerde model brengt belangrijke fysische effecten in rekening veroorzaakt door de wisselwerking tussen de turbulentie in de luchtstroom en de verdamping van de vloeistofdruppels. Het model is gevalideerd aan de hand van experimenten met methanol als brandstof. Een beperkt deel van de software is nu in gebruik bij TNO Industrie en Techniek in simulaties voor de glasindustrie. Een vervolgproject over de ontwikkeling van een ultraschone verbrandingstechniek voor zware olie is goedgekeurd in het kader van het STW Perspectief programma ‘Clean Combustion Concepts’.

gebruiker(s) Deltares, Delft / KWR Water

gebruiker(s) BuNova Development BV,

BV, Nieuwegein / Witteveen+Bos, Deventer

Zwolle / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie, Utrecht / Technische Universiteit, Delft / Technische Universiteit, Eindhoven / TNO, Delft / Universiteit Twente, Enschede

resultaat na 5 jaar Spoelen en transmissie-

lijnen op basis van dunne NiFe lagen werden geïntegreerd op een silicium chip, met als gevolg een veel hogere inductie/oppervlakte eenheid voor spoelen en een veel kortere golflengte voor transmissielijnen. Tevens werd een spoel ontwikkeld met een elektrisch aanpasbare inductie. Er is een nieuwe kunsmatige geleider ontwikkeld bestaande uit een metaal/ferromagnetische multilaag. De hoogfrequent verliezen van deze geleider zijn veel lager dan die van koper, een van de beste geleiders bij kamertemperatuur. De onderzoeksresultaten leidden tot meer dan 20 internationale wetenschappelijke publicaties. gebruiker(s) NXP Semiconductors,

Eindhoven / NXP Semiconductors Belgium NV, Leuven (België) / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven

sten in euro

Dr.ir. J. Duszczyk totale toe408.000,00 totale inkom215.000,00

resultaat na 5 jaar Studies naar de micro-

structuur en vervormbaarheid van magnesium legeringen hebben geleid tot betere typen legeringen. Naast optimalisatie in de productiewijze levert dit ook homogenere microstructuren. Hiermee zijn de oorspronkelijke projectdoelen gehaald. Met de ontwikkelde kennis kunnen gericht nieuwe specifieke producten als superlichte rolstoelwielen en bioafbreekbare magnesium-stents worden ontwikkeld. De kennis is bijzonder interessant voor Mifa Aluminium, die het mogelijk kan toepassen in haar geëxtrudeerde magnesium-producten. gebruiker(s) ADEX BV, Venlo / AHC

Oppervlaktetechnieken, Eindhoven / Alcoa Nederland BV, Drunen / Corus Technology BV, IJmuiden / CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken, Tilburg / Mifa Aluminium BV, Venlo / RSP Technology BV, Delfzijl / Stream-iD, Beek en Donk

82


RIGOROUS MODELLING OF READING AND WRITING IN OPTICAL RECORDING

06190

06198

06238

ABA

B BA

AAA

projectleider

Dr.ir. G. Vdovin totale toewijzing 405.399,00 contracten Samenwerking onderzoek: AkkoLens International BV

projectleider

Prof.dr.ing. F. Scarano 405.600,00 totale inkomsten in euro 61.000,00

projectleider

in euro


toewijzing in euro

doelstelling Als gevolg van veroudering of ziekte moet een ooglens soms worden vervangen door een kunststoflens. Het scherpstellend vermogen van de ooglens is hiermee verdwenen. Dit wordt opgevangen door het dragen van een bril of lenzen met varifocus. Dit VIDI-Vernieuwingsimpulsproject is gericht op het ontwikkelen van technologie voor oogimplantaten waarmee men scherper kan zien en wel kan accomoderen. Voorgesteld wordt om hierdoor technieken uit de adaptieve optica te gebruiken.

doelstelling Voor de ontwikkeling van

doelstelling De optische opslagtechnologie is zeer geavanceerd en kan zelfs haar grenzen in de nabije toekomst bereiken. Aan de toenemende eisen kan alleen worden voldaan indien de optische grenzen worden verkend en benut. Dit project ontwikkelt zeer geavanceerde numerieke modellering voor het optische lees- en schrijfproces. De modellen maken voor het eerst in de geschiedenis de simulatie van het volledige schrijfproces als een faseverandering mogelijk. De modellen zullen experimenteel worden gevalideerd.

HUMAN VISION

resultaat na 5 jaar Er is een prototype van

een adaptieve lens ontwikkeld die draadloos kan worden aangestuurd. De lens zelf bestaat uit een vloeibaar kristal waarvan de eigenschappen onder invloed van een elektrisch veld gevarieerd kunnen worden. Op deze manier kan de brandpuntsafstand worden aangepast. Geprobeerd is ook om de lens door hersensignalen aan te sturen, maar dat heeft nog niet tot praktische mogelijkheden geleid. Er was sprake van directe kennisoverdracht naar het bedrijfsleven doordat een van de onderzoekers bij een bedrijf voor oogimplantaten is gaan werken. gebruiker(s) AkkoLens International BV, BREDA / AkkoLens International BV, Delft / AMO Groningen BV, Groningen / City University London (Groot Britannië) / Human Optics AG, Erlangen (Duitsland) / Procornea Nederland BV, Eerbeek / VU Medisch Centrum Amsterdam

geavanceerde supersone transportsystemen en van ruimtevoertuigen is een grondig begrip vereist van kritieke aerodynamische fenomenen die nog niet volledig kunnen worden gesimuleerd met computers of in laboratoriumopstellingen zoals windtunnels. Het doel is de verbetering van op laser licht gebaseerde meetmethoden welke geen verstoring veroorzaken van de gemeten stroming zodat een nauwkeurige karakterisering verkregen kan worden van kritieke fenomenen die optreden tijdens de utilisatie van ruimtevoertuigen en supersone vliegtuigen. resultaat na 5 jaar Tijdens het project is

PIV, voor het eerst toegepast in supersone en hypersone stromingen. De technische beperkingen zijn geïdentificeerd en experimenteel geverifieerd. Windtunnelmetingen aan raketachtige modellen en re-entry capsules zijn uitgevoerd. Een gedetailleerde studie van een schokgolfinteractie is uitgevoerd zoals deze optreedt bij de inlaat van een vliegtuigmotor. Tijdens deze studie is gebruik gemaakt van een nieuwe 3D meettechniek genaamd ‘Tomographic PIV’. De ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de projectleider een groot voorstel heeft ingediend ter waarde van 1,5 miljoen euro bij de European Research Council. Doel van het voorstel is het uitbreiden van de meettechniek. gebruiker(s) Deutsches Zentrum für Luft -

und Raumfahrt, Göttingen (Duitsland) / ESA/ESTEC, Noordwijk / Radboud Universiteit Nijmegen / Stichting Duits Nederlandse Windtunnel, Marknesse / Technische Universiteit Delft / TNO, Rijswijk

Prof.dr. H.P. Urbach totale 362.500,00 contracten Optie & Licentie: Philips Research Europe, Eindhoven, TUD-TNW

resultaat na 5 jaar De modellen voor

het optische lees- en schrijfproces zijn gerealiseerd en experimenteel gevalideerd. Met de modellen konden onbegrepen experimentele waarnemingen verklaard worden. Het computerprogramma voor het schrijven in phase change recording is ook geimplemen teerd in het SEPRAN eindige elementen package van de TUD dat vele gebruikers heeft, zowel bij universiteit als bedrijfsleven. Het diffractieprogramma voor het lezen van optische data is, behalve in de simulatie van het TwoDos optische recording concept, ook in twee andere optische onderzoeken gebruikt mede in samenwerking met de Universiteit van Barcelona. gebruiker(s) Corus Technology BV, IJmuiden / Philips Research, Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / Singulus Mastering BV, Eindhoven / TNO, Eindhoven

/ technische universiteit eindhoven

DEVELOPMENT AND APPLICATION OF FULLFIELD OPTICAL TECHNIQUES FOR UNSTEADY/ TURBULENT SUPERSONIC FLOW DIAGNOSTICS

E

ADAPTIVE OPTICS FOR

83


QUALITY OF SERVICE IN IN-HOME DIGITAL NETWORKS

ARCHITECTURE AND LOGIC SYNTHESIS OF APPLICATION-SPECIFIC EMBEDDED CONTROLLERS FOR PROGRAMMABLE HARDWARE IMPLEMENTATION

GAS-LIQUID SOLID-FOAM REACTORS: A STUDY OF REACTION ENGINEERING CHARACTERISTICS

DEVELOPMENT OF DYNAMIC STABILITY PREDICTION AND OPTIMIZATION METHODS FOR VIRTUAL STABILITY PROTOTYPING OF THINWALLED STRUCTURES

05653

05766

05784

05792

AAA

AAA

B BA

B BA

projectleider

Prof.dr.ir. J.C. Schouten 5 2 7. 77 5 , 0 0 octrooien Solid foams for multiphase reactions totale inkomsten in euro 20.000,00

projectleider



projectleider

projectleider

toewijzing in euro

Prof.dr. E.H.L. Aarts totale 262.449,00 contracten O v e r d r a ch t : P h i l i p s R e s e a r ch Europe, Eindhoven, Technische Universiteit Eindhoven octrooien Streaming MPEG over WIFI transmit policy totale inkomsten in euro 71.424,00

zing in euro

doelstelling Het project is gericht op verbonden real-time embedded systemen, waarvan het gebruik onder volledige controle van de eigenaar is. De gedeelde bronnen zijn het netwerk, het rekenvermogen en het geheugen en deze zijn beperkt. Het domein van studie is het domein van genetwerkte video, want dit is momenteel de grootste uitdaging. Omdat dit systeem om moet gaan met overbelastingssituaties, moet het mogelijk zijn om de kwaliteit aan te passen om fouten te voorkomen: graceful quality adaptation.

doelstelling De talrijke voordelen van pro-

doelstelling Doel van het project was

doelstelling Het projectdoel was het

grammeerbare schakelingen (FPGA’s) hebben geresulteerd in hun zeer snel groeiend gebruik voor de realisatie van de ingebedde systemen. Helaas zijn de traditionele synthesemethoden niet adequaat voor schakelingen van de moderne FPGA’s. Een nieuw ontwikkelde informatiegedreven syntheseaanpak leverde een ultra-effectieve synthesemethode voor combinationele schakelingen op. Het project had twee doelen: het verkrijgen van inzicht in de problemen en het ontwikkelen van een synthesemethode voor sequentiële schakelingen gebaseerd op de informatiegedreven aanpak.

het ontwikkelen van een generieke ontwerpmethode voor nieuwe gestructureerde gas-vloeistof reactoren, welke gebruik maken van open-cel schuimmaterialen, voor optimale stofoverdracht en hydrodynamica waardoor geïntensifeerde chemische processen mogelijk worden. Het project had bovendien als doel de haalbaarheid van deze nieuwe gestructureerde reactorvormen, en de voordelen ten opzichte van bestaande en conventionele technologieën voor meerfasenreactoren in te schatten.

ontwikkelen van een betrouwbare, efficiënte, berekeningsmethode waarmee het dynamische stabiliteitsgedrag en (na-)knikgedrag van dunwandige constructies voorspeld en beter begrepen kan worden in de voorontwerp fase van virtuele prototypes. Het beschikken over een dergelijke methode zal industrie (lucht- en ruimevaart, MEMS industrie) in staat stellen om snellere productontwikkeling, betere productkwaliteit en besparing op kosten, materiaal en energie te realiseren.

resultaat na 5 jaar Er is een meerfasen

resultaat na 5 jaar Een snelle, accurate

reactoropstelling gebouwd, waarin vast-schuim, als gestructureerde pakking met gas-vloeistofstroming, is bestudeerd: hydrodynamica en stofoverdracht, voor zowel tegenstroom als open neerwaartse meestroom. Gebruik is gemaakt van aluminium- en koolstofschuimen, variërend van 5 tot 40 poriën per inch. Verschillende stromingsregimes konden worden geïdentificeerd: bellen-, druppel- en pulserende stroming. De vloeistoffractie, drukval en de stofoverdracht konden worden gevat in correlaties. Het is gebleken dat vaste schuimen veelbelovende materialen zijn, die een goede stofoverdracht mogelijk maken bij zeer lage drukval.

semi-analytische methode is ontwikkeld voor de analyse van de dynamische stabiliteit van dunwandige constructies. De methode is zeer geschikt voor het uitvoeren van parameterstudies in de voorontwerp fase. De methode is toegepast in vier casestudies, waarbij niet-lineaire dynamische steady-state en schokresponsies zijn onderzocht van dunwandige balken cilindrische schaalconstructies, al dan niet met een te dragen massa. De responsies zijn geverifieerd met experimenten en Eindige Elementenanalyses. Het inzicht in het dynamische (na-)knikgedrag van dunwandige constructies is sterk verbeterd.

gebruiker(s) ABB Lummus Global BV,

gebruiker(s) Dutch Space BV, Leiden /

’s-Gravenhage / BASF Nederland BV, De Meern / DSM Research BV, Geleen/ ECO Ceramics BV, Velzen / KEN RECEMAT International BV, Krimpen aan de Lek / Lummus Technology, Bloomfield (Verenigde Staten) / Shell Global Solutions, Amsterdam / Shell International Oil Products BV, Amsterdam

Philips Applied Technologies, Eindhoven / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft

resultaat na 5 jaar Constructie van model-

len voor systemen die bestaan uit het communicerende ketens. Industriële software engineers hebben deze modellen toegepast. Er is een ontwerp gemaakt voor een videosysteem in thuisnetwerken met de ‘beste’ daling van de kwaliteit met beperkte middelen. Er is een nieuwe manier van het uitvoeren van gelaagde codering voor video en adaptieve controle algoritmes ontworpen, gebaseerd op Q-learning. Hier is een demonstrator voor. De utilisatie is minder dan het had kunnen zijn als gevolg van de veranderende belangen binnen de groep gebruikers en Philips Research, en de economische vertraging in de periode. gebruiker(s) Ericsson Telecommunicatie

BV, Rijen / Philips Digital Systems Lab Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / Twente Institute for Wireless and Mobile Communications BV, Enschede

Dr.ir. L. Józwiak 157.917,00

totale toewij-

resultaat na 5 jaar Er is veel inzicht verkre-

gen in de problemen van sequentiële synthese voor FPGA’s in de bestaande academische en commerciële synthesemethoden. Gebruikmakend van dit inzicht is een aantal artikelen gepubliceerd en is een nieuwe FPGA-gerichte synthesemethode ontwikkeld voor sequentiële schakelingen. Het werk wordt voortgezet met als doel het implementeren van de methode in een prototype softwaregereedschap (dat bijna afgerond is) en het experimentele onderzoek met gebruik van dit gereedschap. Vanwege het fundamentele karakter van het onderzoek is geen direct gebruik van de methode of softwaregereedschap te verwachten anders dan voor het vervolgonderzoek of -ontwikkeling. gebruiker(s) ASML Netherlands BV,

Veldhoven / Indac BV, Enschede / NXP Semiconductors, Eindhoven / Syntens, Enschede / Technische Universiteit Delft

Prof.dr.ir. D.H. van Campen 444.136,00 totale inkomsten in euro 96.636,00

84


SPINTRONICS

INTEGRATION OF SUSTAINABLE ENERGY SOURCES THROUGH POWER ELECTRONIC CONVERTERS IN SMALL, DISTRIBUTED, ELECTRICITY GENERATION SYSTEMS

TOWARDS A NEW ENERGY-EFFICIENT CATALYTIC PROCESS FOR THE PRODUCTION OF LOWER OLEFINS FROM PARAFFIN FEEDSTOCK

TRANSPORT PHENOMENA IN HIGH-PRESSURE PLASMAS OF COMPLEX CHEMICAL COMPOSITION: NUMERICAL SIMULATIONS AND EXPERIMENTAL VALIDATION

05901

05984

06045

06093

BAA

BCC

B BA

CBB

projectleider

Prof.dr.ir. H.J.M. Swagten 841.620,00


doelstelling Binnen het turbulente onderzoeksveld van de spintronics – waarbij in nanomagnetische elektrische devices en industriële toepassingen expliciet gebruik gemaakt wordt van de spin van het elektron – is er fundamenteel onderzoek gedaan op het gebied van nieuwe strategische ontwikkelingen. Dit betreft het gebruik van halfgeleidende materialen in generieke elektrische devices en het verkennen van (magnetische) nanostructuren op de ultieme schaal van een nanometer. resultaat na 5 jaar In dit project zijn er

een aantal wetenschappelijke bijdragen geleverd die in nauw verband staan met relevante industriële ontwikkelingen. Magneetveldafhankelijk (spin) transport is bestudeerd voor alternatieve veelbelovende materialen in spintronics devices, zoals GaAs, Si en organisch Alq3. Met het oog op device miniaturisatie zijn er ‘scanning-probe-microscopy’ studies gedaan naar het visualiseren, creëren en manipuleren van oppervlakte en ‘embedded’ nanostructuren. Er is een nieuwe onderzoekslijn uitgezet voor manipulatie van magnetische domeinen in ‘next-generation’ toepassingen, hetgeen gebaseerd is op de recente wetenschappelijke ontdekking van ‘spin-transfer torque’. gebruiker(s) IMEC, Leuven (België) / NXP Semiconductors, Eindhoven / Omicron NanoTechnology GmbH, Taunusstein (Duitsland) / OTB Engineering BV, Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven

projectleider

projectleider


wijzing in euro

Mullen

doelstelling Te onderzoeken hoe milieu-

doelstelling Doel van het project is de ontwikkeling van nieuwe stabiele katalysatoren voor de productie van olefines met een hoge selectiviteit. Een aanpak door middel van parallelle screening moet de gewenste katalysator identificeren. Het heptaan kraakproces is gekozen als modelreactie.

doelstelling In dit project worden com-

Prof.dr.ir. A.J.A. Vandenput† 437.500,00 contracten L i c e n t i e : P h i l i p s L i g h t i n g B V octrooien Method for operating a power converter in a soft-switcing range

vriendelijke energiebronnen zoals brandstof- en zonnecellen, in combinatie met geschikte opslagelementen zoals accu’s en supercondensatoren, het best geïntegreerd kunnen worden in energiesystemen voor huishoudelijke toepassing. Deze systemen slaan de energie, die bijvoorbeeld via zonnecellen wordt opgewekt, op in een batterij voor lokaal gebruik. Als de energie niet nodig is kan deze worden teruggeleverd aan het het openbare net voor algemeen gebruik door iedereen. De eigenaar van het systeem ontvangt hiervoor dan een vergoeding van het energiebedrijf. De complexe energiehuishouding die hier mee samengaat, moet liefst met zo weinig mogelijk elektronica gerealiseerd worden. resultaat na 5 jaar Binnen de context van

het project is een opzienbarende familie van zeer efficiënte, betrouwbare, en ook nog goedkope gelijkspanningsomzetters bedacht waarmee het geschetste doel zich op diverse manieren laat realiseren. Op belangrijke aspecten van de vindingen is patent aangevraagd door Philips Lighting, en de promovendus is zelfs bij dit bedrijf in dienst getreden om (onder meer) verdere toepassing van de techniek te evalueren. Wetenschappelijk gezien hebben de publicaties van de promovendus een nieuw veld in de vermogenselektronica blootgelegd waarop momenteel veel onderzoek wordt gedaan. gebruiker(s) CTO Betronic BV, Amsterdam

/ Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Liander, Arnhem / Philips Lighting BV, Eindhoven / Prodrive BV, Son

Dr. E.J.M. Hensen 134.524,00

totale toe-

resultaat na 5 jaar Dit VENI-project heeft

bijgedragen aan de ontwikkeling van gemodificeerde zeolietkatalysatoren die naftavoedingen selectief omzetten in olefines. Olefines zoals etheen en propeen zijn de bouwstenen van de chemische industrie, onder andere voor de productie van polymeren. Zeolieten gemodificeerd met Lewis zure kationen zoals gallium zijn inderdaad in staat om paraffines met hoge selectiviteit om te zetten in de gewenste olefines, dit met hogere aktiviteit en selectiviteit dan ongemodificeerde zeolieten. Mechanistisch onderzoek heeft geleid tot de definitie van verbeterde procescondities. Het onderzoek heeft in grote mate bijgedragen aan de formulering van een nieuw model om de structuur en reactiviteit van overgangsmetaaloxide-complexen in zeolieten te beschrijven. Een groot chemische bedrijf sponsort thans een promovenduspositie om het potentieel van gallium-gebaseerde zeolietkatalysatoren verder in detail te onderzoeken. gebruiker(s) Dow Benelux BV, Terneuzen / Lummus Technology, Bloomfield (Verenigde Staten) / SABIC EuroPetrochemicals BV, Geleen / Shell International Oil Products BV, Amsterdam / TNO-MEP, Apeldoorn

projectleider

Prof.dr. J.J.A.M. van der 655.475,00 c o n t r a c t e n O p t i e : Ko p p e r t B V, U LWN, WUR-PW totale inkomsten in euro 110.675,00 totale toewijzing in euro

plex-chemische plasma’s bestudeerd. Deze plasma’s zijn sterk niet-lineair en daarmee bijzonder gevoelig voor uitwendige factoren. Een voorbeeld is dat Metaal Halogenide (MH) lampen van kleur kunnen veranderen als ze worden gedraaid (door de zwaartekracht). De meeste aandacht zal uitgaan naar de studie van MH lampen, maar het inzicht dat hiermee verkregen wordt zal zeker ook bijdragen tot een beter begrip van allerlei andere technologische plasma’s. resultaat na 5 jaar Met het simulatiepakket

PLASIMO is een aantal modellen geconstrueerd waarmee lampen van verschillende chemische samenstelling zijn doorgerekend. Hieruit afgeleide trends blijken een grote voorspellende waarde te hebben. Voor het valideren van de modellen zijn verschillende nieuwe diagnostieken ontwikkeld en toegepast. Het project heeft gefunctioneerd als bakermat voor een Europees COST project. In het kader daarvan is een referentielamp gedefinieerd. Verschillende exemplaren van deze lamp zijn elders in Europa gebruikt voor onderzoek. Om de rol van convectie beter te begrijpen zijn verschillende van deze lampen in het International Space Station in de toestand van gewichtsloosheid gebracht. Dit voorstel leidde tot een derde geldstroom project van Philips Lighting. gebruiker(s) ASML Netherlands BV, Veldhoven / Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven / Philips Extreme UV GmbH, Aachen (Duitsland) / Philips Lighting BV, Eindhoven / Philips Research, Aachen (Duitsland) / Universiteit Antwerpen (België)

85


MIXED-SIGNAL SOC PLATFORM

PLASMA-ASSISTED ATOMIC LAYER DEPOSITION FOR PROCESSING AT THE NANO-SCALE

THE APPLICATION OF CALCIUM SILICATE ELEMENTS IN INFILLED STABILITY FRAMES

EXPLORING THE COMPOSITIONAL FREEDOM IN SPACE AND CHEMISTRY OF MICROWAVE INDUCED PLASMAS: AN OBJECT ORIENTED APPROACH

06098

06174

06211

06265

B BA

C BA

BAA

CBB

projectleider

projectleider

P r o f . d r. i r. A . H . M . v a n 485.400 contracten Samenw. onderzoek: Xilinx Ireland, NXP Semi-conductors; Geheimhouding: Xilinx, TUE octrooien Suppression of harmonic distortion..; Programmeerbare analoog-naar-digitaal-(A/D)conversieschakeling; Method and apparatus for calibrating a current...; Method and apparatus for calibrating a scaled... totale inkomsten in euro 80.888,00

Dr.ir. W.M.M. Kessels totale 589.000,00 contracten Optie: Technische Universiteit Eindhoven, Oxford Instruments; Geheimhouding: TUE, Hauzer Techno Coating BV octrooien Atomic layer d e p o s i t i o n totale inkomsten in euro 331.000,00

projectleider

Prof.ir. D.R.W. Martens 257.299,00 totale inkomsten in euro 20.400,00

projectleider

toewijzing in euro


Mullen

doelstelling Doel van dit project is om aan Field Programmable Gate Arrays (FPGA’s) programmeerbare ADC’s en DAC’s toe te voegen, die gebaseerd zijn op dezelfde modulaire configureerbaarheid als het digitale deel van de FPGA en daarmee een belangrijke stap te zetten in de richting van flexibele programmeerbare herconfigureerbare mixed-signal SoC platforms.

doelstelling Atoomlaagdepositie (‘atomic

doelstelling Het onderzoek richt zich op

doelstelling Het doel is het construeren

layer deposition’, ALD) is recentelijk uitgegroeid als een zeer belangrijke en zelfs essentiële methode om op een gecontroleerde manier ultradunne lagen van allerlei materialen aan te brengen. Het doel van het project was om de technologische mogelijkheden en toepassingen van ALD uit te breiden door gebruik te maken van plasmastappen en door het vergaren van diepgaand wetenschappelijk inzicht in deze plasma-geassisteerde ALD processen.

de ontwikkeling van momenteel ontbrekende ontwerpregels voor raamwerken in staal en prefabbeton met stabiliserende invulwanden in kalkzandsteen. Door experimenteel onderzoek en numerieke modellering wordt inzicht verkregen in de complexe samenwerking tussen raamwerk en invulwand. Met deze kennis kunnen fabrikanten van (prefab)metselwerk, aannemers, ontwerpers en ingenieurs in hun ontwerp gebruik maken van de versterkende en verstijvende effecten van kalkzandsteen invulwanden.

van computermodellen die in staat zijn richting te geven in de zoektocht naar de meest geschikte plasmaconfiguratie en de beste chemische compositie.

Roermund


resultaat na 5 jaar Er is een gepatenteerde

flexibele programmeerbare ADC ontwikkeld en als IC gerealiseerd, gebaseerd op een matrix-structuur met programmeerbare verbindingen. Diverse technieken voor zelf-meting en zelf-correctie zijn ontwikkeld, die worden toegepast in combinatie met nieuwe calibratie algoritmen. De ontwikkelde methoden voor zelf-calibratie hebben geleid tot twee patenten. Er een theorie ontwikkeld met betrekking tot het configureren van verschillende typen ADC’s, waarbij hun vermogensdissipatie wordt geoptimaliseerd, afhankelijk van de gewenste resolutie en snelheid van de converter. Vooral voor batterijgevoede apparatuur, waarin snelle converters nodig zijn, is dit van zeer groot belang. Er een analytisch model afgeleid om de statische nietlineariteit en harmonische vervorming van DACs te berekenen als functie van de statistische afwijkingen van de stromen in een DAC. Dit model kan onder andere nuttig worden toegepast voor het optimaal dimensioneren van DACs. gebruiker(s) NXP Semiconductors,

Eindhoven / Océ Technologies BV, Venlo / STS BV, Amsterdam / Technolution BV, Gouda / Xilinx Ireland, Saggart (Ierland)

resultaat na 5 jaar Een veelvoud van

nieuwe plasma-geassisteerde ALD processen en materialen zijn ontwikkeld. Binnen 5 jaar tijd heeft de TU/e zich ontwikkeld tot het belangrijkste inter-nationale kenniscentrum op dit gebied. Met Oxford Instruments zijn twee nieuwe types ALD reactoren ontwikkeld waarvan er inmiddels meer dan 40 verkocht zijn. Met andere gebruikers zijn tal van demonstrator-experimenten uitgevoerd die geleid hebben tot nieuwe, potentiële toepassingen van ALD die momenteel bestudeerd worden in (bilaterale) samenwerkingsprojecten. Tevens is een vervolgproject opgestart binnen het STW Thin Film Nanomanufacturing programma.

resultaat na 5 jaar Nieuwe inzichten wer-

den verworven, de gevoeligheden van het bouwproces werden in kaart gebracht en suggesties omtrent nieuwe bouwmethoden werden voorgesteld. In het onderzoek is een grondige evaluatie van de bestaande kennis inzake het constructief gedrag van invulwanden gemaakt. Dit heeft geleid tot een eerste aanzet voor de ontwikkeling van ontwerpregels voor kalkzandsteen in stalen invulwanden. Aanvullend zijn er nieuwe inzichten verworven door middel van een uitgebreid experimenteel onderzoek en een numerieke parameterstudie. gebruiker(s) Calduran Kalkzandsteen,

gebruiker(s) ASM International BV,

Bilthoven / ASM Microchemistry Ltd, Helsinki (Finland) / FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, Nieuwegein / Hauzer Techno Coating BV, Venlo / NXP Semiconductors Belgium NV, Leuven (België) / OTB Engineering BV, Eindhoven / Oxford Instruments, Bristol (Groot Brittannië) / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven

Harderwijk / Koninklijk Verbond van Nederlandse Baksteenfabrikanten, Velp / Technische Universiteit Delft / Technische Universiteit Eindhoven / Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform, Huizen / Wienerberger BV, Zaltbommel

Prof.dr. J.J.A.M. van der 691.566,67 contracten Optie: Draka Comteq Fibre BV totale inkomsten in euro 229.250,00 totale toewijzing in euro

resultaat na 5 jaar De onderzoekers

hebben zich vooral gericht op de plasma’s die in gebruik zijn bij de kabelfabrikant Draka Communicationsvoor het bewerken van de interne structuur van glasvezels. Verschillende soorten modellen zijn geconstrueerd met behulp van het PLASIMO simulatiepakket en kunnen worden toegepast. Het project heeft geleid tot een vervolgproject bij STW, samen met ECN, Draka Communications, Philips Lighting en ASML. Naast de compositievrijheid in ruimte en chemie brengt het aanbrengen van magnetische velden extra mogelijkheden. Door Philips Lighting is een apart 3de geldstroom project gestart om de chemische vrijheid van de nieuwe generatie complex chemische lampen verder te verkennen. gebruiker(s) ASM Europe BV, Almere /

Draka Comteq Fibre BV, Eindhoven / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen, Nieuwegein / Philips Lighting BV, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / VITO, Mol (België)

86

Dr. Jorge Duarte / Utilisatierapport STW 2009

Jorge Duarte

Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft

Zon en wind zijn niet alleen duurzame bronnen van energie, ze zijn ook erg variabel. In combinatie met een per definitie variabele vraag naar elektriciteit, leidt dat tot afstemmingsproblemen bij decentrale opwekking. Jorge Duarte, universitair docent bij de leerstoelgroep Elektromechanica en Vermogenselektronica van de TUe ontwikkelde samen met collega’s en aio’s een driepoorts omzetter waarmee een variabel aanbod van elektriciteit wordt afgestemd op een variabele vraag. Een fundamentele doorbraak, die ook zijn nut afwerpt bij de ontwikkeling van elektrische vrachtwagens. Duarte: “Het mooie van dit STWproject is dat de onderzoeker zijn eigen wetenschappelijke

dr. Jorge Duarte

nieuwsgierigheid kan volgen. Tegelijkertijd houdt de gebrui-

project:

kerscommissie hem met beide benen op de grond. Dat is

05984

een buitengewoon vruchtbare combinatie gebleken.” Supercondensator

Het verhaal van de driepoorts omzetter

begon een jaar of acht geleden. Op een internationale wetenschappelijke conferentie kwam Duarte in aanraking met de supercondensator, indertijd nog voornamelijk een concept. Evenals een gewone condensator slaat de supercondensator elektrische lading op en kan hij deze snel weer afstaan. Het verschil is dat de supercondensator per kilo gewicht duizend keer meer energie kan opslaan dan een gewone condensator. Bovendien kunnen ze hun vermogen

87


heel snel afgeven. Veel sneller dan bijvoorbeeld batterijen. Een ander voordeel ten opzichte van batterijen is dat ze niet ‘verslijten’ door het veelvuldig opnemen en afgeven van energie.

Detail van het besturingssysteem bij een driepoortsomzetter

Duarte: “We zagen mogelijkheden om de supercondensator te gebruiken voor het opslaan van energie en dan vooral wanneer aanbod en vraag sterk variabel zijn. Dat is met name het geval bij het benutten van duurzame bronnen. Door variatie in windsnelheid en zonlicht varieert het aanbod aan elektriciteit voortdurend. Tegelijkertijd varieert de vraag, zeker als je naar kleine systemen kijkt, zoals een huishouden of een bedrijf. Als je op een zomerse dag de wasmachine aanzet, schiet de vraag ineens omhoog van pakweg 0,3 kilowattuur naar 3 kilowattuur.” Overschot

Normaliter wordt de elektriciteit van zon en

wind via een convertor omgezet in wisselspanning van 240 volt en 50 hertz. Daarbij zijn opwekking en belasting rechtstreeks gekoppeld. Wordt er meer elektriciteit opgewekt dan er wordt gevraagd dan wordt het overschot aan het elektriciteitsnet geleverd. Wordt er minder elektriciteit opgewekt, dan wordt elektriciteit afgenomen van het net. Duarte: “Met een bescheiden aantal zelfopwekkers is dat niet zo’n probleem, maar als veel meer huishoudens en bedrijven duurzame energie gaan opwekken, kan dat problemen op gaan leveren op het netwerk.” Tussenopslag in accu’s is een mogelijkheid, maar heeft als nadeel dat het opslagproces relatief traag is en dat veel

waarlangs de elektriciteit uit een windmolen, brandstofcel-

energie verloren gaat door omzetten van elektrische ener-

len of zonnepaneel binnenkomt; één poort die gekoppeld

gie in chemische energie en weer terug. Dat kan wel oplopen

is aan een supercondensator en één poort die gekoppeld is

tot de helft. Duarte: “Daarom dachten we meteen aan super-

aan het net en elektrische energie levert in de vorm van

condensatoren voor het opslaan van elektriciteit, als een

240 volt en 50 hertz. Duarte: “Waar het op neer komt is dat

slimme handelaar tussen een trage bron en een wispelturige

de variatie in zowel opwekking als afname worden gedempt

belasting.”

door opslag in de omzetter zelf. Omdat dat gebeurt bij hoge

Driepootsomzetter

frequenties van rond de 100 kilohertz is de schakeling zeer Vanaf begin 2004 ging de Chinese aio

compact,. Bovendien maken we gebruik van zogeheten ‘soft

Haimin Tao aan de slag met het ontwikkelen van het

switching’, zacht schakelen, wat leidt tot geringe omzettings-

concept van de driepoorts omzetter, aanvankelijk voor toe-

verliezen. Daarbij worden spanning en stroomsterkte niet

passingen met brandstofcellen. Duarte: “Nadat STW de

tegelijkertijd afgeschakeld, maar één voor één. We brengen

aanvraag had goedgekeurd, konden we geen Nederlandse

bijvoorbeeld eerst de spanning naar nul en dan pas de

promovendus vinden om het onderzoek uit te voeren. Een

stroomsterkte. Op die manier hebben we de efficiëntie van

van de gebruikers, Philips Lighting, heeft echter via zijn

de omzetting kunnen verhogen naar 95 procent.”

vestiging in Sjanghai contact met de Hangzhou Universiteit in die stad. Langs die weg hebben we niet alleen een prima

Octrooi

Zoals gebruikelijk bij STW-projecten is ook in het

promovendus gekregen, maar is er ook een vruchtbare

geval van de driepoorts omzetter een gebruikerscommissie

samenwerking ontstaan bij het onderzoek naar het ‘future

in het leven geroepen, die tweemaal per jaar bij elkaar

power grid’, het elektriciteitsnetwerk van de toekomst met

kwam om de behaalde resultaten te bespreken en te

vele kleine opwekkers.”

overleggen over aanpak en richting van het onderzoek. Halverwege waren er al dusdanige resultaten dat Philips

Haimin Tao ontwikkelde een driepoorts systeem waarbij de

Lighting een octrooi aanvroeg. Ze waren met name geïnte-

elektriciteit in een enkele stap wordt getransformeerd. In

resseerd in het gebruik van de omzetter voor de productie

zijn eenvoudigste opzet bestaat het systeem uit een poort

van elektriciteit uit zonne-energie. Duarte: “Inmiddels is de

88


Bovenaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars bij een driepoortsomzetter.

Zijaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars bij een driepoortsomzetter.

89


belangstelling van Philips Lighting voor zonnepanelen verminderd, waardoor ze zelf waarschijnlijk geen gebruik zullen maken van het octrooi. Via de handel in octrooien en licenties, waarin Philips een grote speler is, zal het octrooi zijn weg wel vinden naar een bedrijf dat het wil benutten.” Vervolgonderzoek

In een vervolgonderzoek kijkt een andere

promovendus naar de mogelijke toepassing van de driepoorts omzetter in vrachtwagens. Duarte: “Dan moet je denken aan piekvermogens van 50 tot 90 kilowatt, die binnen enkele milliseconden geleverd moeten worden. Bij voorkeur rechtstreeks op het wiel, zodat je geen tijd en vermogen verliest door overbrenging via tandwielen en assen. De driepoorts omzetter met de supercondensator zou zich goed lenen voor het aandrijven van de wielen van een vrachtwagen, mits het lukt om hem zo compact te maken dat hij in de wielkast past.” Omdat de driepoorts omzetter bi-directioneel is, kan daarmee ook de energie worden opgeslagen die vrijkomt bij afremmen van de auto. Deze zogeheten KERS (kinetic energy recovery systems) worden nu vaak uitgevoerd in de vorm van een vliegwiel, maar er wordt ook al geëxperimenteerd met condensatoren. Zo heeft de McLaren Mercedes Formule I auto naar verluidt een KERS op basis van een supercondensator die de auto een gratis ‘boost’ kan geven van 60 kW. Duarte: “Vooralsnog concentreren we ons op elektrisch aangedreven vrachtwagens en bussen, omdat we verwachten dat je daar de grootste milieuwinst kunt boeken.”

Filtercondensatoren ter bestrijding van schakelrimpels.

90


05973

06038

BCC

B BA

projectleider

Prof.dr. H.K. Schutte totale 653.000,00 contracten Letter of intent: KayPENTAX; Geheimhouding: Richard Wolf GmbH; Optie: Cymo BV octrooien Optical triggering system for stroboscopy and a stroboscopic system (voice diagnostics) totale inkomsten in euro 75.000,00

projectleider

toewijzing in euro

zing in euro

doelstelling Doel was het ontwerpen

en vervaardigen van een verbeterde versie van een videokymografiecamera. Videokymografie beoogt de snelle en onregelmatige trillingen van de stemplooien te registreren en vast te leggen. Het instrument toont op een scherm zowel het noodzakelijke overzichtsbeeld als het videokymografiebeeld. De evaluatie van de beelden bij patiënten in een medische setting wordt gesteund door een instructiedatabase en worden met procedures voor beeldanalyse vergeleken.

doelstelling Het project beoogt goedkope analysetechnieken (‘disposables’) te ontwikkelen die door niet-geschoold personeel en zonder labfaciliteiten kunnen worden uitgevoerd. LFIA (‘lateral flow immuno assay’ soort dipstick; een techniek waarop veel zwangerschapstesten zijn gebaseerd) werd gebruikt voor de analyse van de hormonen. Ontwikkeling van microfiltratie en microdialyse probes om in een vrij rondlopend dier bloed en andere lichaamsappen continu te verzamelen en op te slaan.

resultaat na 5 jaar De nieuwe versie

resultaat na 5 jaar De focus lag op de

videokymografiecamera kan gebruikt worden voor de onderzoekende laryngoloog naar stemplooitrillingen die onregelmatig verlopen en gepaard gaan met een afwijkend stemgeluid. De camera betekent een aanvulling op het bestaande instrumentarium van de KNO-arts. Er werd een bedrijf opgericht dat de videokymograaf levert: CYMO BV. De wetenschappelijke resultaten toonden aan dat het slijmvlies op de stemplooien van belang is voor een goede stem. Met videokymografie kan dit optimaal worden bestudeerd. Een octrooi werd verkregen op een optische triggering van een stroboscoop.

hormonen progesteron (in melk, in de koeienstal) en cortisol (bloed, onderhuids; stress index), en op geneesmiddelen (onderhuids, bloed). Een LFIA prototype bleek te werken. Steriele in vivo probes werden ontwikkeld op basis van door ons geteste materialen. Microfiltraten werden on-line opgeslagen in prototypes glazen capillairs voor latere off-line analyses, waarmee dagvariaties variërend van 10 uur tot ongeveer 4 dagen werden bepaald bij koeien en ratten. Probes en opslagtechnieken zijn toepasbaar bij de mens.

gebruiker(s) Academisch Medisch

Centrum, Amsterdam / Alphatron Medical Systems BV, Rotterdam / Lambert Instruments BV, Leutingewolde / Martini Ziekenhuis Groningen / Richard Wolf GmbH, Knittingen (Duitsland) / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen

in euro

Prof.dr. J. Korf totale toewij436.000,00 totale inkomsten 105.000,00

gebruiker(s) Applikon Biotechnology BV, Schiedam / Rijksuniversiteit Groningen / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

/ universiteit leiden

/ rijksuniversiteit groningen

DEVELOPMENT OF A DEVICE FOR THE FAST ANALYSIS OF AHIGH NUMBER OF BIOFLUIDS SAMPLES CONTAINING HORMONES BOUND TO PROTEINS

L

G

VOICE DIAGNOSTICS IN A NEW PERSPECTIVE

91


ISOLATION AND CHARACTERISATION OF BACTERIA SUITED TO CONTROL FUNGAL PLANT DISEASES IN STONEWOOL SUBSTRATE CULTURE

MICRO-IONTOPHORESIS NEEDLE ARRAY (MINA)

DEVELOPMENT OF NOVEL THERAPEUTICS FOR CARDIOVASCULAR DISORDERS VIA A MULTIDISCIPLINARY COMBINATION OF PHAGE DISPLAY AND ORGANIC CHEMISTRY

INVESTIGATING SEMICONDUCTING POLYMER DEVICES BY HIGH-FIELD ELECTRON PARAMAGNETIC RESONANCE AND ELECTRON NUCLEAR DOUBLE RESONANCE TECHNIQUES

05884

05950

05952

06040

BAA

B CA

B CA

C BA

projectleider

projectleider

projectleider

Prof.dr. E.J.J. Lugtenberg 500.266,67 totale inkomsten in euro 35.000,00

Prof.dr. J.A. Bouwstra tota758.833,33 contracten Geheimhouding: Micronit Microfluidics BV; Integrated Mechanization Solutions BV; Unilever Research & Development; Optie: Universiteit Leiden, Universiteit Twente, Unilever Research & Development; Octrooik o s t e n : U T- S & C o c t r o o i e n M I N A ; Microneedles tot ale inkomsten in euro 95.000,00

Prof.dr.ir. E.A.L. Biessen 439.500,00 contracten Geheimhouding: Leids Univers i t a i r M e d i s ch C e n t r u m ; O c t r o o i kosten: Universiteit Leiden octrooien Selectieve remmers van de nucleaire factor van geactiveerde T-cellen totale inkomsten in euro 20.000,00

projectleider



doelstelling Pathogene schimmels vormen een grote bedreiging voor het kweken van gewassen. In dit project wil men bacteriestammen van ziekteonderdrukkende (wild-type) microben isoleren die optimaal geschikt zijn voor gebruik in steenwol substraat (belangrijke kweekmethode). Nieuwe invalshoeken zijn (1) het gebruik van ophopingsculturen om bacteriën vóór te selecteren die voldoen aan een reeks industriële eisen, en (2) het kiezen van geschikte bronnen voor de isolatie van deze bacteriën.

doelstelling In dit onderzoek beoogden

doelstelling Dit onderzoeksvoorstel

doelstelling Nieuwe organische dunne-

we micronaalden te ontwerpen en te gebruiken voor toediening van geneesmiddelen via de huid.

beoogt de ontwikkeling van nieuwe leads voor recent geïdentificeerde therapeutische targets voor hart- en vaatziekten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de unieke combinatie van phage display en combinatoriële organische chemie. De verkregen leads zullen worden getest op hun vermogen om het proces van atherosclerose te remmen in proefdieren en worden gebruikt als diagnostisch hulpmiddel om risicovolle atherosclerotische laesies in een vroeg stadium op te sporen en in kaart te brengen.

film transistors kunnen elektrische signalen schakelen en versterken zoals dat vereist is voor logische circuits (IC’s). Door de eenvoud van preparatie en door hun flexibele structuur zijn deze nieuwe polymeren zeer veelbelovend voor industriële toepassingen. Ze kunnen echter worden aangetast door blootstelling aan lucht en licht. In dit project wordt voorgesteld recent in Leiden ontwikkelde hoog-frequente Electron Paramagnetische Resonantie (EPR) en Electron Kern Dubbel Resonantie (ENDOR) technieken toe te passen om er achter te komen welke stucturen bij de beschadigingen een rol spelen.



resultaat na 5 jaar Het is gelukt reprodu-

vende bacteriestammen geïsoleerd. De betrokken gebruiker Grodan/ Rockwool BV heeft zich vanwege een aanpassing in de bedrijfsstrategie teruggetrokken uit deze tak van sport. Een nieuwe gebruiker, Groen Agro Control, is geïnteresseerd om met de isolaten uit dit project verder te gaan werken. Projectleider Prof. Lugtenberg is met emeritaat gegaan. De groep valt nu onder Prof. Van den Hondel. Hij is op het moment een STW-projectvoorstel aan het schrijven waarin men uitgebreide veldexperimenten met de geïsoleerde bacteriestammen wil gaan doen.

ceerbaar in de huid prikken (zonder huidirritatie en pijn). Door het prikken ontstaan aantoonbare kleine poriën in de huid. Na het prikken vindt een verhoogd transport door de huid plaats, waardoor we efficiënter kunnen vaccineren. Uit dit onderzoek is een applicator waarmee reproduceerbaar geprikt wordt voortgekomen. Hiervoor is een patent aangevraagd. Betreffende de micronaalden is er ook een patent aangevraagd. Tevens zijn er een Valorisatiegrant I en II aangevraagd en toegekend. Dit heeft geresulteerd in a start-up bedrijf MyLifeTechnologies, die naaldjes produceert, die men verkoopt aan bedrijven. Op dit moment zijn we bezig om alle expertise (applicator en micronaaldjes) uit dit project te bundelen, om ons succes verder te kunnen vergroten. Voortbordurend op deze resultaten zijn we bezig andere projecten op te zetten, waarbij we zo dicht mogelijk bij de gebruikers willen opereren. Het gaat hier voornamelijk om vaccinatie en de partner is het Nederlands Vaccin Instituut.

gebruiker(s) 4creadvice BV, Maarn /

gebruiker(s) Integrated Mechanization

Federal Biological Research Centre for Agriculture and Forestry, Darmstadt (Duitsland) / Grodan Rockwool BV, Roermond / Plant Research International, Wageningen / Rockwool/Grodan BV, Roermond

Solutions BV, Almelo / Micronit Microfluidics BV, Enschede / Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven / Philips Research, Eindhoven / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp / Unilever Research & Development, Begington (Groot Brittannië) / Universitair Medisch Centrum Groningen / Universiteit Leiden

resultaat na 5 jaar Er zijn enkele veelbelo-

resultaat na 5 jaar De huidige generatie

immunosuppressiva grijpen met name aan op calcineurine activiteit en niet zozeer op NFAT. Dit leidt tot een scala aan bijwerkingen. In dit project hebben remodelling studies laten zien dat de nieuwe klasse remmers, INCA en VIVIT analoga, niet exact op dezelfde plaats binnen calcineurine binden. We hebben het essentiële domein binnen VIVIT geïdentificeerd en deze geconjugeerd via een korte spacer aan een INCA type remmer. De resulterende bifunctionele inhibitor conjugaten hebben een superieure affiniteit en blijken >1000 maal potenter en veel selectiever dan de moederverbinding. Daarnaast blijken ze een langdurige remming te sorteren op de NFAT activiteit. Een van de conjugaten is inmiddels gepatenteerd. gebruiker(s) Astellas Pharma BV,

Leiderdorp / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Philips Research Laboratories, Eindhoven / Universiteit Leiden

Prof.dr. E.J.J. Groenen 436.000,00 totale inkomsten in euro 120.000,00

resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft

zich gericht op het bestuderen van het polymeer poly(3-hexylthiofeen). In het bijzonder is met EPR gekeken naar het ladings-overdracht complex dat ontstaat tussen het polymeer en zuurstof moleculen die in het materiaal diffunderen. Om de radicaalionen en complexen verder te karakteriseren hebben de onderzoekers 275 GHz ENDOR spectroscopie ontwikkeld en met succes toegepast. De onderzoeksresultaten hebben vooral geleid tot meer inzicht. Philips was nauw bij dit onderzoek betrokken. gebruiker(s) Holst Centre/TNO,

Eindhoven / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Eindhoven

92


M

AUTONOMOUS VIRTUAL ROBOTS FOR IMAGE EXPLORATION APPLICATION TO CONTOUR AND FIBER TRACKING IN MEDICAL IMAGES

06094

06122

BCB

B BA

projectleider

Prof.dr. P.M. Brakefield 361.600,00 totale inkomsten in euro 30.750,00

projectleider



doelstelling Doel is om de effectiviteit van lieveheersbeesten als biologische bestrijders van bladluizen te vergroten. Hiertoe zal een bestaande natuurlijke vleugelloze variant van het lieveheersbeest, die zich niet kan verspreiden door te vliegen, verder worden ontwikkeld. Tevens zal men kunstmatige selectie toegepassen in kweken van gevleugelde lieveheersbeesten op een aantal kenmerken die van direct belang zijn voor biologische bestrijding van bladluizen. Deze 2 benaderingen zijn bedoeld om op een zeer directe manier biologische bestrijders met gewenste fenotypen te produceren.

doelstelling De moderne medische beeld-

doelstelling In het project was het doel

modaliteiten leveren hoge resolutie drie-dimensionale beelden. De tijd die nodig is om dergelijke datasets uit te werken, belemmert de uitgebreide toepassing van automatische technieken in de dagelijkse praktijk. Het doel van deze aanvraag is nieuwe beeldverwerkingstechnieken te ontwikkelen door het integreren van state-of-the-art herkenning en beschrijving van afwijkingen in verschillende organen, en de volle potentie te onderzoeken ten behoeve van de automatische herkenning en beschrijving van organen in hoge resolutie medische beelden.

voedingsbestanddelen te vinden die op basis van specifieke eigenschappen, namelijk het remmen van het enzym Poly(ADP-Ribose)- Polymerase-1 (PARP-1), toegepast kunnen worden in functional foods of nutraceuticals met ontstekingsremmende werking. Met name voor patiënten met chronische ziekten waarin ontstekingsprocessen bijdragen aan een verdere verslechtering, zoals COPD en diabetes kunnen deze componenten toegepast worden.

resultaat na 5 jaar Het doel is bereikt.

resultaat na 5 jaar De ontwikkelde Virtuele

Er zijn enkele lijnen van vleugelloze lieveheersbeesten ontwikkeld met belanghebbende potentie in de biologische bestrijding van luizen. Naast toepassing in de kasteelt (aardbeien, paprika, rozen), wordt nu met extra financiering door de Gemeente Amsterdam gekeken of de toepassing van vleugelloze lieveheersbeesten ook een oplossing kan bieden aan het honing-dauwprobleem in laanbomen in steden. De honingdauw die geproduceerd wordt door luizen zorgt voor hardnekkige aanslag op auto’s en trottoirs en wegen. De gemeenten staan onder druk om een oplossing te vinden zonder de toepassingen van chemische middelen. De eerste resultaten zijn bijzonder hoopvol.

Robot is gebruikt in het klinisch onderzoek van cochlea-implantaten. Het project heeft geleid tot een nieuwe vormanalysemethode: GAMEs (Growing and Adaptive Meshes). Al het onderzoek heeft geleid tot 16 wetenschappelijke publicaties, onder andere in nauwe samenwerking met klinische onderzoekers van de afdeling Radiologie (LUMC) en andere (inter)nationale centra. Teneinde GAMEs naar de klinische praktijk te brengen is er een nieuw onderzoeksproject ingediend bij STW/Nieuwe Instrumenten voor de Gezondheidszorg (NIG). Onze industriële partner Medis medical imaging systems bv is van plan om GAMEs in haar neuro softwareapplicatie QBrain te integreren.

gebruiker(s) BSI, Baarn / Klep BV, Etten

gebruiker(s) Bio-Imaging Technologies

Leur / Koppert BV, Berkel en Rodenrijs / Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, Lisse / Wageningen UR Glastuinbouw, Bleiswijk

BV, Leiden / Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden / Medis Medical Imaging Systems BV, Leiden / Technische Universiteit Delft / Universitair Medisch Centrum Maastricht

Prof.dr.ir. J.H.C. Reiber 236.000,00 totale inkomsten in euro 28.666,67

/ universiteit maastricht

DEVELOPMENT OF LADYBIRD BEETLES FOR IMPROVED BIOCONTROL OF APHID INFESTATIONS

IDENTIFICATION AND EVALUATION OF POLY(ADPRIBOSE) POLYMERASE-1 INHIBITORS IN FOODS

06041 B CA projectleider

Dr.ir. G.J. Hageman totale 601.500,00 contracten Geheimhouding: Danone Research BV; GBI Holding BV; Unilever R & D; Letter of intent: Universiteit Maastricht octrooien Fused bicyclic natural compounds and their use as inhibitors of PARP and PARP-mediated inflammatory processes totale inkomsten in euro 25.000,00 toewijzing in euro

resultaat na 5 jaar Er zijn twee klassen

voedingsbestanddelen geïdenficeerd die PARP- en ontstekingsremmende activiteiten bezitten, te weten specifieke caffeïnemetabolieten en enkele flavonoïden, nl. fisetine, flavone, tricetine en quercetine. In bloed afkomstig van patiënten met COPD en type 2 diabetes, en in een muizenmodel voor acute longontsteking bleken deze componenten effectief als ontstekingsremmer. Er is een Europese patentaanvraag ingediend, niet gecontinueerd na maart 2008 vanwege ontbrekende belang-stelling bij potentiële gebruikers. In vervolgprojecten wordt fisetine geëvalueerd in een chronische studie met diabetische ratten, en worden metabolieten van flavonoïden onderzocht op ontstekingsremmende activiteit. gebruiker(s) Danone Research BV,

Wageningen / DSM Food Specialties, Delft / TNO, Zeist / Unilever R & D, Vlaardingen / Universiteit Maastricht

93


AAA projectleider

Prof.dr. T.K. Sixma 480.225,00

totale

toewijzing in euro

/ radboud universiteit nijmegen

/ nederlands kanker instintuur

06035

N

NKI

EXPLORING NEW USES OF ACHBP AS MODEL FOR LIGAND-GATED ION CHANNEL RESEARCH

METASTABILITY IN MIXED CRYSTAL GROWTH PROCESSES

05738 CCB projectleider

Prof.dr. E. Vlieg totale toewij4 2 8 . 3 1 4 , 2 5 contracten Licentie: Unilever R & D totale inkomsten in euro 74.460,00

zing in euro

doelstelling AChBP is een modeleiwit

doelstelling In verschilende industriële

voor ligand-binding in de farmacologisch belangrijke klasse van cys-loop receptoren. Hiertoe horen de nicotinerge acetylcholine receptor (nAChR),de GabaA, 5HT3 en glycine receptor. In dit project zijn AChBPs gebruikt om informatie te krijgen over de specifieke binding van stoffen zoals nicotine en conotoxines. Daarnaast is gekeken naar receptor subtype-specificiteit en er is geprobeerd of AChBP gebruikt kan worden om nieuwe liganden voor de nAChRs te identificeren.

sectoren speelt ‘mixed crystallization’ in multicomponent systemen een belangrijke rol. Om de toestand van zo’n systeem na kristallisatie te bepalen neemt men gewoonlijk aan dat het systeem in evenwicht is en men berekende de evenwichtstoestand, d.i. de toestand met de laagste ‘Gibbs free energy’. Vaak gaat deze veronderstelling niet op vanwege de kinetiek van het kristallisatieproces. Vanwege de kinetiek behoudt de vaste fase ‘composition gradients’. Door de erg trage diffusie in vaste stoffen vindt de transitie naar de evenwichtstoestand, die uit een homogene fase bestaat, niet of extreem langzaam plaats. In deze gevallen spreekt men van een ‘frozen-in metastable state’. Dit project draait om het bepalen van deze metastabiele toestand, zowel theoretisch als ook experimenteel.

resultaat na 5 jaar We hebben kristal-

structuren bepaald van AChBP gebonden aan nicotine, carbamylcholine en conotoxines. Samen met mutantenanalyse verschafte dit informatie over de subtype specificiteit van nAChRs. Daarnaast zijn screens met AChBP gebruikt om nieuwe liganden voor nAChRs te vinden, zowel in vitro, waarbij een nieuw conotoxine werd gevonden, als in silico, waarbij naar nieuwe liganden werd gezocht. Dit werk leidt tot ontwikkeling van nieuwe medicijnen tegen cys-loop receptoren. Samen met de gebruikerscommissie wordt het project voortgezet in de vorm van een TI pharma samenwerking en daarnaast is het werk uitgemond in een EU integrated project, waarvan Guus Smit coordinator is. gebruiker(s) Schering-Plough Nederland

BV, Oss / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp

resultaat na 5 jaar Op inhoudelijk niveau

zijn alle onderdelen uit het project gerealiseerd. Er is software gemaakt om fasediagrammen en kristallisatie van vetmengsels te berekenen op grond van een minimum aantal thermodynamische en kinetische parameters. Deze software berekent niet alleen de thermodynamische evenwichtsituatie, maar kan ook de kinetiek in rekening brengen. In een verlenging van het project is in samenwerking met Unilever een gebruikersvriendelijke interface en een goede handleiding gemaakt om de daadwerkelijke toepassing mogelijk te maken. gebruiker(s) Océ Technologies BV, Venlo

/ Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Unilever R & D, Vlaardingen

94


ONTWIKKELING VAN NIEUWE STATISTISCHE METHODEN VOOR AUDITING

DE ONTWIKKELING VAN EEN DIAGNOSTISCHE TEST VOOR DIABETES TYPE 1 GEBASEERD OP GEMODIFICEERDE PEPTIDEN

IMPROVING THE APPLICABILITY OF THE ANAEROBIC AMMONIUM OXIDATION (ANAMMOX) PROCESS

QUANTITATIVE NUCLEIC ACID SEQUENCE BASED AMPLIFICATION (NASBA) TO MONITOR MALARIA DRUG RESISTANCE

05759

05898

05987

06009

B BA

BAA

BBB

B CA

projectleider

projectleider

toewijzing in euro

Prof.dr.ir. M.S.M. Jetten 472.360,00 contracten Optie: TU D-TNW, Radboud Universiteit Nijmegen, Paques BV totale inkomsten in euro 50.680,00

projectleider




doelstelling Statistische methoden vormen bij de accountantscontrole een kwantitatief hulpmiddel. De bijzondere omstandigheden bij een audit zorgen ervoor dat in veel gevallen standaard statistische technieken niet optimaal functioneren of niet toepasbaar zijn. In het project is onderzoek gedaan naar zowel steekproeftechnieken als naar betrouwbaarheidsbovengrenzen voor audit-toepassingen.

doelstelling De ontwikkeling van type 1

doelstelling Het ANaerobe AMMonium OXidatie (anammox) process is een innovatief nieuw proces voor stikstofverwijdering uit afvalwater (zie www.anammox.com). Vergeleken met conventionele stikstofverwijdering is het energieverbruik slechts 40%, COD is niet nodig, de slibproductie is met 90% gereduceerd, net als de CO2 emissies. Het doel was om mechanistisch inzicht te verkrijgen in het anammox catabolisme en anabolisme.

doelstelling In endemische gebieden

Prof.dr. M.C.A. van Zuijlen 382.208,33

resultaat na 5 jaar Dit project heeft een

wezenlijke bijdrage kunnen leveren bij het aanreiken van oplossingen in bekende probleemsituaties in de statistische auditing. Aantoonbaar correcte betrouwbaarheidsbovengrenzen zijn ontwikkeld in situaties van kleine steekproefomvangen. Deze technieken zijn ook toepasbaar gemaakt in het meersteekproevensituaties. Tevens zijn meertrapssteekproeftechnieken ontwikkeld, waarbij initieel een kleine steekproef wordt genomen; het aantal fouten hierin bepaalt of er een tweede steekproef getrokken moet worden, etc. Tenslotte is een begin gemaakt met het verwerken van alle belangrijke resultaten in een softwarepakket om ze zodoende gemakkelijk toegankelijk te maken voor de praktijk. Vrijwel alle resultaten van het onderzoek zijn verschenen in de vorm van wetenschappelijke publicaties. gebruiker(s) Algemene Rekenkamer, ’s-Gravenhage / Belastingdienst, Hendrik Ido Ambacht / Deloitte Accountants BV, Amstelveen / Ernst & Young, ‘s-Gravenhage / KPMG Accountants NV, Amsterdam / Universiteit van Tilburg / Veenstra Accountancy-Consultants, Naarden / Vrije Universiteit Amsterdam

projectleider

Prof.dr. G.J.M. Pruijn 515.666,67

totale

diabetes (T1D) gaat gepaard met de productie van autoantistoffen. De specificiteit van deze autoantistoffen is vaak karakteristiek voor de ziekte en dit biedt mogelijkheden voor de ontwikkeling van daarop gebaseerde diagnostische testen. Een belangrijke hypothese voor het doorbreken van immunologische tolerantie is het initiëren van de immuunrespons door gemodificeerde eiwitten, die daardoor niet meer als lichaamseigen gezien worden. Dit project had als doel zulke, voor T1D relevante, gemodificeerde targetmoleculen te identificeren en op basis daarvan een diagnostische test te ontwikkelen. resultaat na 5 jaar Modificaties van beken-

de targeteiwitten voor T1D autoantistoffen leidden niet tot een toename van de reactiviteit met antistoffen in patiëntensera. Voor pro-insuline werden ook een aantal andere modificaties onderzocht. Met een lage frequentie werd reactiviteit tegen een aantal van deze gemodificeerde targets waargenomen. Uit het bloed van een viertal T1D patiënten werden de antistof coderende mRNA moleculen geïsoleerd en omgezet in DNA, met als doel faag-display bibliotheken te genereren. De bereikte resultaten hebben nog niet geleid tot directe toepassingen, maar bieden voldoende aanknopingspunten voor vervolgonderzoek met dezelfde doelstelling. Het is de bedoeling dat dit door hetzelfde consortium uitgevoerd zal worden. gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam /

Euro-Diagnostica BV, Arnhem / ModiQuest BV, Nijmegen / Nederlands Vaccin Instituut, Bilthoven / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen

Prof.dr. R.W. Sauerwein 350.072,00

neemt malaria drugresistentie snel toe en is vroege herkenning en monitoring essentieel. Naast detectie van alle parasieten is meting van transmissiestadia belangrijk om verspreiding van drugsresistentie vast te stellen. Doelstelling: ontwikkeling van gevoelige moleculaire testen voor parasitair RNA (QT-NASBA) met toetsing veldsituatie in Kenia. resultaat na 5 jaar Een Pfs25 en 18S

resultaat na 5 jaar Anammox bacteriën

kunnen zowel azijnzuur als propionzuur gebruiken als substraat voor nitraat reductie en ze kunnen aan 3% zout adapteren. De metabole analyse liet zien dat NO en hydrazine belangrijke intermediaren zijn in het anammox proces, en dat hydroxylamine omzetting kon worden gemodelleerd. Tevens werd in het onderzoek een nieuwe membraanreactor ontwikkeld voor de groei van de anammoxbacteriën in suspensie. Deze cellen werden gebruikt om met behulp van 31P-NMR inzicht te krijgen in het energie metabolisme. De opstart van de eerste 75 m3 anammoxreactor op praktijkschaal werd tijdens het onderzoek gevolgd met ondere andere Q-PCR. Biomassaretentie en korrelvorming bleken van cruciaal belang tijdens de opstart. De volumetrische omzettingssnelheid van 10 kg-N/m3/dag was hoog in vergelijking met reactoren op laboratoriumschaal. gebruiker(s) Paques BV, Balk / STOWA, Utrecht / Vrije Universiteit Amsterdam / Wageningen Universiteit & Research-centrum, Wageningen / Waterschap Hollandse Delta, Ridderkerk / Waterstromen BV, Lochem

rRNA QT-NASBA werden ontwikkeld met ‘real-time’ technologie en getoetst met verschillende malaria stammen; de test is in principe geschikt bevonden voor metingen op grote schaal. Testen werden gebruikt in een veldstudie gericht op snelle detectie van anti-malaria drug resistentie waarbij praktische geschiktheid werd aangetoond. Keniaanse partner zal implementatie in nationale resistentiemonitoring onderzoeken. Er werden geen patenten aangevraagd, maar verdere ontwikkeling en toepassing met firma bioMerieux wordt verkend. De onderzoeksresultaten zijn gepubliceerd en verschillende onderzoekers gebruiken inmiddels de ontworpen technieken. gebruiker(s) Biomedical Primate Research Centre, Rijswijk / BioMérieux BV, Boxtel / Koninklijk Instituut voor de Tropen, Amsterdam / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / Vrije Universiteit Amsterdam

95


SIMON STEVIN ONDERZOEK: NEW BONE

06028

06052

06205

B BA

AAA

CCB

projectleider

Prof.dr. F.P.J.T. Rutjes tota355.000,00 contracten Optie: Universiteit Maastricht, Synapse BV, R U-NWI; Geheimhouding: Bayer Bioscience NV; ScheringPlough Nederland BV octrooien Methods of determining endogenous thrombin potential (ETP)...; Process for the preparationof 1,4,5-trisubstituted triazoles and 3,4,5-trisubstituted triazoles totale inkomsten in euro 48.000,00

projectleider


toewijzing in euro

toewijzing in euro

doelstelling Het zogenaamd ‘thrombogram’, is een test voor het stollingsgedrag van bloed waarin het verloop van de thrombineconcentratie in stollend bloed wordt weergegeven. Doel van het onderzoek is de verbetering van het thrombogram, de ontwikkeling van nieuwe fluorogene peptidesubstraten, waarmee de efficiëntie en de toepasbaarheid van de test enorm wordt vergroot.

doelstelling Het doel was het verbeteren

doelstelling Het doel was het ontwikkelen

van de osteogeniciteit van geïsoleerde beenmergcellen door cel selectie en het variëren van de cel kweektechniek.

van een osteoinductief en osteogeen calciumfosfaat keramisch materiaal dat als injecteerbare botvervangend materiaal gebruikt kan worden.

resultaat na 5 jaar Het project betrof

het ontwerpen en synthetiseren van nieuwe fluorescente peptidesubstraten, die gebruikt kunnen worden voor het monitoren van de activiteit van trombine in bloed (thrombogram). Trombine is een enzym dat cruciaal is bij het stollen van bloed en het op deze manier monitoren van de activiteit van dit enzym heeft een aantal voordelen tov conventionele empirische stollingstesten. De nieuw ontwikkelde substraten geven aanzienlijk betere resultaten in het thromogram. Daarnaast is een nieuwe conjugatiemethode ontwikkeld waarmee het mogelijk is om onder fysiologische condities – zonder gebruik van andere reagentia – moleculen met elkaar te koppelen. Op deze laatste methode is octrooi aangevraagd. Uit het trombineonderzoek is een nieuw project voortgekomen – gericht op het iniaturiseren van het thrombogram – dat gefinancierd wordt middels het Pieken in de Delta programma en waaraan door een consortium van academische groepen en bedrijven wordt gewerkt. Het conjugatieonderzoek wordt met NWO-financiering voortgezet. gebruiker(s) Chiralix BV, Nijmegen /

DSM Research BV, Geleen / Synapse BV, Maastricht / Universiteit Utrecht

Dr. J. van den Dolder 135.200,00

totale

projectleider

Prof.dr. J.A. Jansen totale 500.000,00 contracten Optie: Universitair Medisch Centrum St. Radboud, CAM Implants BV octrooien New Bone totale inkomsten in euro 68.800,00

resultaat na 5 jaar Het project is slechts

deels geslaagd. De diverse onderzoeken lieten zien dat cel selectie niet tot een beter osteogeniciteit van de geïsoleerde beenmergcellen leidde. Het onderzoek op het gebied van de celkweekcondities werd uitgevoerd in samenwerking met Prof. Mikos (Rice University, Houston, USA). Ook deze studies mondden niet in een significant effect op het uiteindelijke botvormende vermogen van de beenmergcellen. Echter, de combinatie van celselectie met gen transfectie (voor botgroei stimulerende factoren) resulteerde wel in een beter botvormend vermogen van de cellen. Hiervoor werd gebruik gemaakt van een virale vector. Op basis van deze laatste resultaten zijn twee nieuwe subsidies verworven (ITI-Foundation en KNAW-China Exchange programma), welke zich richten op de verder ontwikkeling van de gen transfectie techniek. Het doel is om de virale vector te vervangen door een non-virale techniek. gebruiker(s) CAM Implants BV, Leiden /

EMCM, Nijmegen / European Medical Contract Manufacturing BV, Nijmegen / Harlan Nederland, Horst / Universiteit Twente, Enschede

resultaat na 5 jaar Het project is geslaagd.

Er is aangetoond dat aan het reeds eerder ontwikkelde calciumfosfaat cement (project 4484) degradeerbare polymere microbolletjes kunnen worden toegevoegd die niet alleen de afbreekbaarheid van het cement vergroten, maar ook kunnen dien als drager voor botgroeistimulerende factoren. Door gebruik te maken van verschillende polymeren kan de afgifte van de botgroei stimulerende factoren gevarieerd worden en kunnen verschillende factoren sequentieel afgegeven worden. Tevens is er in samenwerking met CAM Bioceramics (Leiden) een calciumfosfaat cement ontwikkeld dat volledig in eigen beheer geproduceerd kan worden. Het project wordt voortgezet in het Smartmix project ‘TeRM’ en het KNAW-PSA project ‘Nanoscale materials for bone regeneration’. In deze projecten zal niet alleen verder ontwikkeling van het cement voor definitieve toepassing plaatsvinden, maar zullen ook humane klinische studies met het basismateriaal (cement met polymere microbolletjes) plaatsvinden. gebruiker(s) CAM Implants BV, Leiden /

FUJIFILM Manufacturing Europe BV, Tilburg / Universitair Medisch Centrum Utrecht

/ universiteit twente

OPTIMALIZATION OF ENGINEERED BONE CONSTRUCTS BY CELL SELECTION, CELL LOADING AND CELL CULTURE

T

SYNTHESIS OF NOVEL PEPTIDE SUBSTRATES TO MONITOR THE THROMBIN ACTIVITY IN BLOOD

96


ROBUST INVERSION OF NONLINEAIR DYNAMIC SYSTEMS (INVERT)

MODELLING OF SPATIAL AND TEMPORAL VARIATIONS IN OFFSHORE SANDWAVES: PROCESSORIENTED VS STOCHASTICAPPROACH

ENGINEERD MODEL SYSTEMS AND NOVEL DEVICE CONCEPTS USING EPITAXIALLY LAYERED MATERIALS

LOW COHERENCE OPTICAL PROBING OF STRUCTURE AND MICROCIRCULATORY FUNCTION IN LIVING TISSUE WITH A MULTI-SCALE STRATEGY

05636

05805

05821

05840

B BA

B BA

ABA

ABA

projectleider

Prof.dr.ir. M. Verhaegen 5 2 4 . 5 2 5 , 17 contracten Optie: LMS International NV totale inkomsten in euro 192.000,00

projectleider



zing in euro

doelstelling Dit project heeft als doel om numerieke modellen te ontwikkelen voor het inverteren van niet-lineaire dynamische systemen. Een voorbeeld van zo’n systeem is het beproeven van de levensduur van nieuwe voertuigen. Nieuwe prototypes worden met een proefopstelling getest onder realistische belastingscondities. De methoden die in het project ontwikkeld worden zullen het instellen van de proefstanden efficiënter maken. Het instellen door middel van een iteratief proces kan nu enige weken in beslag nemen.

doelstelling Zandgolven in ondiepe

doelstelling Om van het supergeleidende materialen met vluchtige elementen een heel dun laagje te kunnen maken zijn speciale technieken ontwikkeld. Door de aanwezigheid van bijvoorbeeld magnesium of andere vluchtige elementen is het lastig om bij hoge temperaturen te groeien. Voordat daarom deze veelbelovende nieuwe materialen gebruikt kunnen worden in bijvoorbeeld chips of kabeltoepassingen is nog veel onderzoek en ontwikkeling nodig.

Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher 460.125,00

zeeën kunnen door hun dimensies en migratie snelheid grote invloed hebben op bijvoorbeeld scheepvaartgeulen, pijpleidingen en windturbines. Hiervoor is het belangrijk te weten welke variatie (in tijd en ruimte) er in bijvoorbeeld de zandgolfhoogte en migratie kan voorkomen. Het doel van dit project was meer inzicht te krijgen in de variatie in zandgolfkarakteristieken en welke processen deze variatie kunnen veroorzaken.

wikkeld om de aansturing van een complexe dynamische systeem op een iteratieve manier te leren. Condities zijn afgeleid waarbij deze iteratief lerende algorithmen een exponentiële convergentie hebben. Een wereldprimeur van deze algorithmen is de efficiente manier waarmee de leerregel berekend kan worden. De complexiteit van de nieuwe algorithmen hangt op een lineaire manier af van de lengte van het tijdsinterval. Het project zal deze resultaten veralgemeniseren voor systemen waarbij de dynamica ook ruimtelijk verdeeld is.

een nieuwe snellere numerieke code ontwikkeld die de zandgolfevolutie en eindvorm kan voorspellen. Het model is gevalideerd en verschillende fysische processen zijn toegevoegd om hun effect op zandgolven te bestuderen (bijvoorbeeld oppervlaktegolven en zwevend sediment om stormeffecten te bestuderen). Hierdoor is beter te voorspellen waar zandgolf variatie en dynamiek vandaan komt. Mogelijk kan hierdoor de frequentie van (kostbare) meetcampagnes (bijvoorbeeld om de diepte van vaargeulen of het op veilige diepte liggen van pijpleidingen) in sommige gebieden lager worden.

gebruiker(s) ASML Netherlands BV,

Veldhoven / DAF Trucks NV, Eindhoven / LMS International NV, Leuven (België) / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam / Philips Applied Technologies, Eindhoven / Philips Lighting BV, Eindhoven / Rijksuniversiteit Groningen / SKF Engineering & Research Centre BV, Nieuwegein / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein / TNO, Delft / Universiteit Twente, Enschede

Dr.ir. G. Koster 135.065,00

totale toewij-

resultaat na 5 jaar resultaat na 5 jaar Binnen het project is

resultaat na 5 jaar Er zijn methoden ont-

projectleider

gebruiker(s) ACRB, Lemmer / ARGOSS,

Marknesse / Deltares, Delft / Deltares, Lelystad / Koninklijke Marine, ’s-Gravenhage / Rijkswaterstaat, Rijswijk / TNO, Utrecht / Witteveen+Bos, Rotterdam

De onderzoekers hebben laten zien, in samenwerking met Stanford University in de Verenigde Staten, dat met een optische techniek Fourier getransformeerde infrarood spectroscopie kan de kristallisatie van een dunne film materiaal in detail worden gevolgd. De verrassende uitkomst is dat sommige materialen, zoals het modelmateriaal Yttrium Barium Koperoxide, kristalliseren via een aan vloeistof verwante fase, en niet zoals werd verondersteld, via de dampfase tijdens de groei van een dunne film. In de productie van kabels van deze materialen is deze informatie van essentieel belang. Deze resultaten zijn gepubliceerd in Applied Physics Letters en worden toegelicht in het blad Spectroscopy Focus.

projectleider

Dr. ir. W. Steenbergen 405.600,00


doelstelling Dit onderzoek ging in op de

uitdaging, om in verstrooiend weefsel kwantitatieve metingen te doen van medisch relevante grootheden, zoals absorptie en doorbloeding. Dat is lastig omdat de hoeveelheid verstrooiing niet bekend is. Om controle te krijgen over het licht, stellen we voor om gebruik te maken van interferometrische technieken waarbij incoherent licht (met meerdere kleuren) is gebruikt. Dit geeft de mogelijkheid om slechts naar licht te kijken dat een bekende weglengte heeft afgelegd. resultaat na 5 jaar Een fiberoptische

laag-coherente interferometer is ontwikkeld waarmee aan de huid kan worden gemeten. Hiermee kunnen wel weglengteverdelingen meten van het gedetecteerde licht, maar ook Dopplerverschuivingen voor een bekende weglengte. In modelsystemen hebben we aangetoond hiermee bijna kwantitatief de doorbloeding te kunnen meten. Verder hebben we laten zie dat we echte doorbloedingssignalen in de huid kunnen meten. Uit het onderzoek zijn 15 publicaties voortgekomen. Het onderzoek heeft niet geleid tot een octrooi of product. Vervolgonderzoek is momenteel in voorbereiding, waarin medische toepassingen zullen worden onderzocht. gebruiker(s) Erasmus MC, Rotterdam / Perimed AB, Järfälla (Zweden) / Universiteit Twente, Enschede

97


NANOSCALE DEVICES BASED ON ARTIFICIAL MATERIALS

NAADVOLG- EN INSPECTIESYSTEEM VOOR HET ROBOT LASERLASSEN

RELIABILITY OF WET CHEMICAL ETCHING OF SILICON

5CC FHARMON: 5 KELVIN CRYOCOOLER-COOLED FETAL HEART MONITOR

05909

05927

05990

05998

AAA

B CA

BAA

B BA

projectleider

projectleider

Prof.dr.ir. J. Meijer totale 429.762,50 octrooien Advies octrooieerbaarheid; Perimetric trajectory detection using distinctive structured light sources totale inkomsten in euro 31.000,00

projectleider

toewijzing in euro

Prof.dr. M.C. Elwenspoek 52.000,00 totale inkomsten in euro 60.000,00

projectleider




doelstelling Met behulp van gecontroleerde pulslaserdepositie, die aan de Universiteit Twente is ontwikkeld, kunnen nieuwe materialen gesynthetiseerd worden. Daarmee kan men onder meer geavanceerde en zeer kleine schakelmechanismen ontwerpen en maken.

doelstelling De ontwikkeling van een

doelstelling De belangrijkste techniek om

doelstelling Ontwikkeling van systeem

compacte geïntegreerde laser laskop voor het inmeten van een lasnaad, het real time meten en regelen van het lasproces en voor lasnaadinspectie en kwaliteitscontrole van de verkregen las.

micromechanische structuren te maken is het nat-chemisch, anisotroop etsen van siliciumplakken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het feit dat de etssnelheid sterk afhankelijk is van de kristalorientatie van het te etsen oppervlak. Deze bewerkingsmethode is onmisbaar voor de produktie van miniatuur sensors (druk, schokken, versnel-lingen, ...) en andere microsystemen (inkt jet printerkoppen, optomechanische verbindingstukken, …). Hoewel de etstechniek overal wordt toegepast, is de nauwkeurigheid voor veel toepassingen nog steeds onvoldoende. Deze problemen en de daarmee samenhangende afwijkingen in de etsstructuren en het ontstaan van ruwe oppervlakken zullen in dit project nader worden onderzocht.

waarmee in niet-afgeschermde ziekenhuisomgeving foetale hartsignalen gemeten kunnen worden. Werkend op basis van supergeleidende sensoren. Koeling tot 4K met gesloten koelsysteem.

Prof.dr.ing. D.H.A. Blank 845.000,00

resultaat na 5 jaar Een werkend prototype resultaat na 5 jaar Bij dit project was geen

gebruikerscommissie. Resultaten zijn niet bekend bij STW.

is ontwikkeld. Een snelle camera inclusief dataverwerking verzorgt zowel de procesbewaking als kwaliteitsbepaling van de laserlas. Het prototype is met hulp van het NIMR instituut succesvol in de praktijk getest op producten van Corus. De IPR is met een patent beschermd en er zijn contacten met bedrijven die de utilisatie willen verzorgen. Er is een vervolgproject in voorbereiding, waarbij het ontwikkelde prototype zal worden ingezet. Voor de synchronisatie van robot en sensor wordt het ontwikkelde softwarepakket (24-Laser) als een interface platform gebruikt. Er is ook een Iterative Learning Control (ILC) ontwikkeld waarbij met de laserkop als sensor grote snelheidswinst mogelijk is. gebruiker(s) Corus Technology BV,

IJmuiden / Demar Laser BV, Hengelo / Inalfa Metal BV, Hamont-Achel (België) / Mitutoyo Research Center Europe BV, Veenendaal / OMEGA Laser Systems BV, Enschede / OST-Smartline, Moerdijk / Philips Electronics Nederland BV, Eindhoven / Rolan Robotics BV, Zwaag / SKF Research and Development Company BV, Nieuwegein / Stork Materials Technology, Amsterdam / Technische Universiteit Delft / TNO, Delft / TRUMPF Laser Nederland BV, Alphen a/d Rijn / TRUMPF Nederland BV, Hengelo / Universiteit Twente, Enschede

resultaat na 5 jaar Het onderzoek betrof

een samenwerking tussen de universiteiten van Twente, Nijmegen en Utrecht. In Twente is vooral aandacht geweest voor de invloed van elektrochemie op anisotroop etsen van silicium. Het onderzoek in Nijmegen richtte zich op het gedetailleerde metingen en het numeriek modelleren van de etsprocessen. In Utrecht lag de nadruk op nauwkeurige elektrochemische metingen. Het onderzoek heeft voornamelijk geleid tot meer inzicht in de werking van nat-chemische anisotroop etsen van siliciumstructuren. Tot praktische toepassingen heeft het onderzoek nog niet geleid. gebruiker(s) ASML Netherlands BV,

Veldhoven / C2V, Enschede / HL-Planartechnik GmbH, Dortmund (Duitsland) / LioniX BV, Enschede / Siemens AG, Berlijn (Duitsland)

Prof.dr.ir. H.J.M. ter Brake 53.429,17 octrooien Increase of cooling capacity in heliumgas circulation loop by means of flow r e s t r i c t i o n totale inkomsten in euro 22.000,00

resultaat na 5 jaar Demonstrator is

gerealiseerd en zou voor klinische tests gebruikt kunnen worden. gebruiker(s) BAAT Medical Engineering,

Hengelo / DeMaCo Holland BV, Noord-Scahrwoude / Philips Research Europe, Eindhoven / Thales Cryogenics BV, Eindhoven / TMS International BV, Oldenzaal / Twente Solid State Technology BV, Enschede / Universiteit Twente, Enschede

98


PORT-BASED APPROACH OF COMPLEX DISTRIBUTED-PARAMETER SYSTEM MODELS FOR ANALYSIS AND SIMULATION

RELIABLE RF, ROBUST RF POWER-DRIVERS IN LOW-VOLTAGE CMOS TECHNOLOGY

REVERSAL & INTERACTION STUDIES OF NANOSIZED MAGNETIC STRUCTURES FOR VERY HIGH DENSITY RECORDING

WATER-GAS-SHIFT REACTION IN A CATALYTIC MEMBRANE REACTOR FOR FUEL-CELL APPICATION

06012

06015

06017

06030

ABA

B BA

B BA

B BA

projectleider

Prof.dr. A.J. van der Schaft 278.000,00


projectleider

sten in euro

doelstelling In een snel ontwikkelproces voor geavanceerde, complexe, technologische systemen zijn numerieke, model-gebaseerde, simulatietechnieken onontbeerlijk. Om tot flexibiliteit, modulariteit en efficientie in de simulatie te komen, is combinatie van eindigeelementen methoden uit de numerieke wiskunde met poort-gebaseerde modelleertechnieken afkomstig uit de systeem-en regeltheorie, benodigd. De uitdaging daarbij is om verdeelde parameter componenten te benaderen met eindige elementen modellen. resultaat na 5 jaar Er zijn proefversies

van software voor eindige-elementen representatie van open verdeeldeparameter componenten ontwikkeld, die op een aantal specifieke toepassingen met succes zijn uitgeprobeerd. De verkregen inzichten zijn vastgelegd in publicaties en een proefschrift. De volgende uitdaging is de ontwikkeling van software die breder toepasbaar is in het domein van technologisch onderzoek en ontwerp dan de huidige proefversies. gebruiker(s) Controllab Products BV, Enschede / Dutch Space BV, Leiden / NXP Semiconductors, Nijmegen / Océ Technologies BV, Venlo / Philips Applied Technologies, Eindhoven / Reden BV, Hengelo / Universiteit Twente, Enschede

Dr.ir. A.J. Annema totale toe567.000,00 totale inkom470.000,00

wijzing in euro

doelstelling Doel van het project twee-

ledig: ten eerste de bestaande (quasiDC) modellen te toetsen bij RF en waar nodig betere modellen te ontwikkelen, om tot een goede voorspelling te komen van de levensduur van transis-toren in RF circuits. Ten tweede was het doel om op circuit- en systeemniveau fundamentele te genereren die de mate van slijtage in RF-vermogensversterkers reduceren. resultaat na 5 jaar De bestaande modellen

voor zogeheten ‘hot-carrier’ en NBTI degradatie voorspellen de slijtage bij RF goed. Het model voor diëlektrische doorslag bleek echter zeer pessimistisch bij deze hoge frequenties. Dientengevolge zijn hogere spanningen in een CMOS circuit toelaatbaar, wat de vermogensefficiëntie van CMOS RF circuits ten goede kan komen. Daarnaast is een nieuwe meetmethode ontwikkeld (RF charge pumping) waarmee de oppervlaktetoestanden in een moderne transistor nauwkeuriger kunnen worden gekwantificeerd. Het aantal mogelijke klasse-E werkingsgebieden is vergroot wat vele optimalisatiemogelijkheden geeft voor langere levensduur. Er is een aantal innovaties gedaan waardoor in-situ degradatiemonitoring mogelijk is in RF-schakelingen. Het onderzoek is voortgezet bij NXP in Eindhoven waar de promovendus in dienst is getreden, en waar het wordt toegepast in nieuwe generaties RF vermogensversterkers. gebruiker(s) National Semiconductor

BV, ’s Hertogenbosch / NXP Semiconductors, Eindhoven en Nijmegen / NXP Semiconductors Belgium NV, Leuven (België) / SiTel Semiconductor BV, ’s Hertogenbosch / Universiteit Twente, Enschede

projectleider

Prof.dr. J.C. Lodder em. 499.958,33


doelstelling Het doel van dit project is de Anomaal Hall Effect (AHE) meettechniek te verbeteren en toe te passen op nano-magnetische structuren. resultaat na 5 jaar De AHE techniek is

dusdanig verbeterd dat het mogelijk werd het omkeergedrag van magnetische elementen met een diameter onder 100 nm te meten. Individuele magnetische elementen, met en zonder buren, zijn gemeten, en het effect van thermische fluctuaties op het omkeergedrag kon uitstekend worden bepaald. Deze informatie is van uitzonderlijk belang voor de ontwikkeling van discrete magnetische media, een techniek die over 5-10 in harddisks zal worden gebruikt. gebruiker(s) IMEC, Leuven (België) / NanoMagnetics Ltd., Bristol (Groot Brittannië) / Technische Universiteit Eindhoven

projectleider

Prof.dr.ir. L. Lefferts totale 53.416,67 octrooien Active and stable catalyst for single step WGS reaction totale inkomsten in euro 99.000,00 toewijzing in euro

doelstelling Doel van het project is de

toepassing van edelmetaal katalysatoren in een keramische membraanreactor, om daarmee in een enkele stap hogere omzettingen te behalen in de ‘water-gas-shift’-reactie, alsmede het geproduceerde waterstof af te scheiden via een selectief scheidend membraan. Als toepassingsgebied wordt gedacht aan de productie van waterstof voor energieopwekking in brandstofcellen. resultaat na 5 jaar Het onderzoek heeft

geleid tot een aanzet voor een brug tussen de verschillende temperatuur windows van operatie van katalysatoren versus membranen. Het katalysator onderzoek heeft laten zien dat variatie van de drager van Pt katalysatoren voor WGS zowel de activiteit als het mechanisme beïnvloedt. Titania-gedragen katalysatoren blijken buitengewoon actief, terwijl promotie met Re leidt tot verbeterde stabiliteit en een verdere verbetering van activiteit. De resultaten van het onderzoek zijn aanleiding geweest voor het formuleren van een vervolg project, dat zal focussen op de rol van de oxidische drager in het activeren van water voor stoom-reforming en WGS. Dit project zal worden uitgevoerd in het kader van ADEM. gebruiker(s) BASF Nederland BV, De Meern / Energieonderzoek Centrum Nederland, Petten / Shell Global Solutions, Amsterdam / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Westfalia Separator Membraflow GmbH, Essingen (Duitsland)

99


TOWARDS ROBUST FINGERPRINT RECOGNITION

FUNDAMENTALS OF A NEW CLASS OF OXIDATION PROCESSESBASED ON THERMAL AND PHOTOCATALYSIS IN BASIC ZEOLITES

BROADBAND AND WAVELENGTH SELECTIVE MODULATORS FOR OPTICAL COMMUNICATIONS BASED ON ELECTROOPTIC POLYMERS

TWO-PHASE FLOWS WITH FREE SURFACES

06051

06057

06067

06102

BCC

AAA

B BA

C BA

projectleider

Dr.ir. A.M. Bazen totale toe3 4 . 8 5 9 , 0 0 contracten Geheimhouding: Philips International B V ; O v e r d r a ch t O c t r o o i : U n i q k e y Biometrics octrooien Biometric template similarity based on feature locations; Bit Extraction from fixed length feature vectors

projectleider

wijzing in euro

toewijzing in euro

doelstelling Biometrie kan potentieel toegang tot inhoud en locaties beveiligen en (internet) transacties authenticeren. Het maakt gebruik van lichaams-, of soms gedragskenmerken. Biometrische herkenning kan veiligheid met gebruikersgemak combineren. Een mogelijkheid is vingerafdrukherkenning. Een probleem daarmee is het gebrek aan robuustheid: de prestaties nemen af wanneer het gebruikt wordt in real-life omstandigheden. Dit VENI-project gaat over het verbeteren van de robuustheid van vingerafdrukherkenning.

doelstelling Nieuwe selectieve oxidatie-

doelstelling Met de toenemende toepas-

doelstelling In een snel ontwikkelproces

technologie te onderzoeken die is gebaseerd op de vinding dat basische zeolieten alkanen selectief kunnen oxideren na blootstelling aan zichtbaar licht. Selectieve oxidatie van korte alkanen is een sleutelproces is in de chemische industrie, aangezien de producten hiervan de bouwstenen zijn voor synthetische materialen en fijnchemicaliën. Oxygenerering van eenvoudige koolwaterstoffen is vooral van interesse voor de bulkchmie; vandaar dat zal worden samengewerkt met DSM en DOW.

sing van optische communicatie is de beschikbaarheid van potentieel goedkope, hoge bitrate elektro-optische modulatoren van groot belang. Al lang is bekend dat elektro-optische polymeren hiervoor bijzonder geschikt zijn. Wegens ontoereikende thermische en vooral photo-chemische stabiliteit was verder onderzoek noodzakelijk. Enerzijds moesten nieuwe materialen worden gesynthetiseerd en anderzijds nieuwe verwerkingsmethoden en devices worden ontwikkeld.

voor geavanceerde, complexe, technologische systemen zijn numerieke, model-gebaseerde, simulatietechnieken onontbeerlijk. Om tot flexibiliteit, modulariteit en efficientie in de simulatie te komen, is combinatie van eindigeelementen methoden uit de numerieke wiskunde met poort-gebaseerde modelleertechnieken afkomstig uit de systeem-en regeltheorie, benodigd. De uitdaging daarbij is om verdeelde parameter componenten te benaderen met eindige elementen modellen.

resultaat na 5 jaar Er werden nieuwe

resultaat na 5 jaar Er zijn proefversies

efficiënte polymeren voor elektrooptische toepassingen ontwikkeld. Deze behoren tot de meest photochemisch stabiele structuren die ooit in de literatuur werden beschreven. Tegelijk werd er aan nieuwe verwerkingsmethoden en device structuren gewerkt. In dit project werd overtuigend aangetoond dat hoge kwaliteit modulatoren met grote lange duur stabiliteit kunnen worden gerealiseerd en dat die bovendien dankzij toepassing van photo-definierbare materialen op grote schaal goedkoop kunnen worden vervaardigd. Op dit ogenblik wordt toepassing van de resultaten in een bestaand spin-off bedrijf van de Universiteit Twente overwogen.

van software voor eindige-elementen representatie van open verdeeldeparameter componenten ontwikkeld, die op een aantal specifieke toepassingen met succes zijn uitgeprobeerd. De verkregen inzichten zijn vastgelegd in publicaties en een proefschrift. De volgende uitdaging is de ontwikkeling van software die breder toepasbaar is in het domein van technologisch onderzoek en ontwerp dan de huidige proefversies.

Prof.dr.ir. L. Lefferts 525.325,00

totale

gebruiker(s) Atos Consulting, Rijswijk /

KLPD-DNRI, Zoetermeer / Philips Research, Eindhoven / SDU Indentification, Haarlem

resultaat na 5 jaar De wetenschappelijke

doelen zijn deels gehaald. Het project heeft aangetoond dat selectieve oxidatie van propaan naar aceton en/of propanol mogelijk is in zeolieten met aardalkali metalen. Een tussenproduct van die reactie is isopropylhydroperoxide (IHP). De reactie verloopt goed bij gematigde temperatuur (<150°C) en mits de interactie tussen IHP en propaan beperkt is. In aanwezigheid van zuurstof en propaan is desorptie van aceton, zonder afbraak, mogelijk. Het project heeft geen antwoord kunnen geven hoe de katalyische cyclus te sluiten. Een proces dat de producten desorbeert en de katalysator vervolgens regenereert, vergt dusdanige temperatuursprongen dat praktische toepassing niet erg waarschijnlijk is. gebruiker(s) Albemarle Catalysts

Company BV, Amsterdam / Dow Benelux BV, Terneuzen / Koninklijke DSM NV, Heerlen / Technische Universiteit Eindhoven

Prof.dr. A. Driessen totale toe619.800,00 totale inkom138.300,00

wijzing in euro sten in euro

resultaat na 5 jaar Het project heeft zeer

goed resultaten opgeleverd. De projectleider is met onder ander met deze resultaten een eigen bedrijf begonnen op het gebied van beveiliging, UniqKey. Er zijn twee octrooien aangevraagd.

projectleider

gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV,

Deventer / ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy, Dwingeloo / JDS Uniphase, Bloomfield (Verenigde Staten) / LioniX BV, Enschede / OptiSense BV, Enschede / Universiteit Twente, Enschede

projectleider

Prof.dr.ir. J.A.M. Kuipers 82.000,00 contracten Licentie: Akzo Nobel Chemicals BV, DSM Research BV, MARIN, Shell Global Solutions International BV totale inkomsten in euro 140.000,00 totale toewijzing in euro

gebruiker(s) Akzo Nobel Chemicals BV,

Arnhem / DSM Research BV, Geleen / Shell Global Solutions International BV, Amsterdam / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland, Wageningen

100


FORMATION OF DENSE WALL LAYER IN HIGH-SPEED SWIRLING DISPERSED MULTI-PHASE FLOW

OPTIMAL SAVING MEMBRANE OPERATION (OSMO)

INVERSE-DESIGN AND OPTIMIZATION METHODS FOR CENTRIFUGAL PUMPS AND FANS

HIGH EFFICIENCY LIGHT EMISSION OUT OF SILICON (HELIOS)

06104

06115

06157

06159

BAA

CCB

B BA

B BA

projectleider

projectleider

Prof.dr.ir. B. Roffel totale 681.800,00 contracten Optie: X-Flow BV totale inkomsten in euro 271.342,00

projectleider

toewijzing in euro

Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers 322.166,67 contracten Overig: MTI Holland BV, MARIN, Flowserve BV tot ale inkomsten in euro 49.895,00

projectleider



zing in euro

doelstelling De onderzoeksdoelstelling

doelstelling Het ontwerp van componenten van roterende stromingsmachines is een gecompliceerde taak gezien de hoge en vaak tegenstrijdige eisen aan de prestaties. Nieuwe ontwerpen worden veelal door ‘trial-and-error’ verkregen, mogelijk aangevuld met tijdrovende numerieke stromingsanalyses. Het doel van dit project is om met een minder tijdrovend potentiaalstromingsmodel twee typen ontwerpmethoden te ontwikkelen voor pompwaaiers (inverse ontwerpmetdhode en optimalisatiemethode).

doelstelling Doel was om lichtbronnen

is om de cyclische operatie van embraanmodules te optimaliseren om een optimale besparing te verkrijgen in operatiekosten en de levensduur van het membraan. De aanpak is om de procesoperatie op te delen in drie hiërarchische tijdhorizons: een terugspoelcyclus, een chemische reinigingscyclus en een membraanvervangingscyclus. Om de cycli online te kunnen regelen, zijn metingen van de membraanvervuiling en -efficiëntie nodig. resultaat na 5 jaar In het eerste deel van

resultaat na 5 jaar Een driedimensionaal

het onderzoek werden methoden ontwikkeld om optimale procesconditions voor bestaande membraanprocessen te bepalen. In het tweede deel werden modellen ontwikkeld voor de filtratiefase, de terugspoelfase en de complete cyclus van filtratie en terugspoelfasen. Grote besparingen bleken mogelijk indien het spoelvolume groot is. Verder bleek dat de vervuilingsweerstand goed is te regelen door de coagulantdosering te sturen. In het derde deel van het onderzoek werd een een model ontwikkeld voor de levensduur van een membraan. De levensduur bleek maximaal te zijn indien de vervuilingsweerstand nooit groter wordt dan tweemaal de membraanweerstand.

inverse-ontwerpmethode voor waaiers van centrifugaalpompen is ontwikkeld. Met deze methode is bij een voorgeschreven prestatie (t.a.v. rotatiesnelheid, debiet en vermogen) een bijpassende waaiergeometrie bepaald. Daarnaast is met de ontwikkelde optimalisatiemethoden een waaier van een centrifugaalpomp geoptimaliseerd. Verdisconteerd zijn onder andere de prestatie, lage verliezen en optimaal gedrag bij optreden van cavitatie. Als validatie is van deze geoptimaliseerde waaier het relatieve snelheidsgebied gemeten bij diverse werkpunten in de nieuw ontwikkelde meetopstelling voor roterende stromingen.

tracten

Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers 177.000,00 conOptie: Universiteit Twente, Twister

BV

doelstelling Bij het ontwerp van apparaten voor industriële processen zoals het verwijderen van waterdamp uit aardgas, ontbrak het aan essentiële kennis over de wisselwerking tussen vloeistof (druppels) en gas. Het doel van het project is om de vorming van een vloeistoflaag in een ronddraaiende gedispergeerde meerfasestroming, zoals voorkomt in gas-vloeistofseparators, te bestuderen. resultaat na 5 jaar Er werden met name

gedetailleerde studies gedaan naar de druppelgrootteverdeling en de druppeldynamica in gebieden met gelokaliseerde vorticiteit of turbulentie. Het onderzoek resulteerde in kennis over het gedrag van gecondenseerde druppeltjes in supersone stromingen op macroscopische en microscopische schaal. Dit is van groot belang voor bijvoorbeeld Twister BV in Rijswijk, dat supersone gasscheiders ontwikkelt. gebruiker(s) Shell SIEP BV, Rijswijk / Technische Universiteit Eindhoven / TNO, Delft / Twister BV, Rijswijk

euro

Dr. J. Holleman totale toewij605.741,67 totale inkomsten in 185.000,00

(LEDs) in monokristallijn silicium te maken met behulp van standaard fabricagemethoden uit de chipindustrie. Plan was om silicium LEDs te maken waarin elektronen en gaten worden opgesloten. Hiermee kan een hoge schakelsnelheid worden gecombineerd met een (voor silicium) hoge vermogensefficiëntie. Een tweede plan was, door middel van defecten, de lichtopbrengst verder op te krikken. resultaat na 5 jaar Uit ons onderzoek is

gebruiker(s) Aquacare Europe BV,

’s Hertogenbosch / Hatenboer-Water BV, Schiedam / Norit Membrane Technology BV, Enschede / Vitens Watertechnologie, Leeuwarden

gebruiker(s) Aeronamic BV, Almelo / Enrichment Technology NL BV, Almelo / Flowserve BV, Hengelo / IHC Holland NV, Kinderdijk / Johnson Pump BV, Assen / Johnson Pump Water BV, Assen / MTI Holland BV, Kinderdijk / Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium, Amsterdam / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland, Wageningen

onverwacht gebleken dat defecten de lichtopbrengst louter verslechteren (behalve bij extreem lage temperaturen). Het opsluiten van elektronen en gaten is gelukt, zij het in een meer ingewikkeld device dan geanticipeerd. Het positieve effect op vermogensefficientie is bevestigd. De onderzoeksresultaten zijn getransfereerd naar Philips/NXP. Dit bedrijf is in 2007 en 2008 verder gegaan met R&D van Si-gebaseerde LEDs. Het universitair onderzoek wordt gecontinueerd dankzij financiering uit SmartMix gelden (project MEMPHIS). gebruiker(s) DANNALAB, Enschede / LioniX BV, Enschede / NXP Semiconductors, Eindhoven / Philips Lumileds Lighting Company, Best / Philips Research, Eindhoven / Philips Research Europe, Eindhoven / Universiteit Twente, Enschede

101


THE STRUCTURE OF UNSTEADY 3D SHEET CAVITATION

DYNAMIC ROUGHNESS IN RIVERS DURING FLOODS

U

06170

06222

B CA

B BA

projectleider

Prof.dr.ir. H.W.M. Hoeijmakers 70 4 . 2 0 0 , 0 0 con-tracten Optie: Wärtsilä Propulsion Netherlands BV; MAR I N; Material Tr a n s f e r A g r e e m e n t : U n i v e r s i t e i t Twente, MARIN, TUD totale inkomsten in euro 281.000,00

projectleider



/ universiteit utrecht

doelstelling Het doel is, door een

doelstelling Nauwkeurige voorspellingen

doelstelling Nieuwe technieken voor de

experimentele en numerieke studie, te komen tot een model van de dynamiek van driedimensionale vliescavitatie op draagvleugels. Een beter begrip van de interactie tussen de nietstationaire instroming en de cavitatie biedt mogelijkheden tot het beheersen van de cavitatie.

van rivierwaterstanden tijdens hoogwater zijn essentieel voor effectief hoogwaterbeheer. Deze worden sterk beïnvloed door duinen op de bodem van de rivier die zich ontwikkelen tijdens hoogwater en daarmee leiden tot een dynamische bodemruwheid. Het doel was om een model te ontwikkelen waarmee dynamische ruwheid als gevolg van duinen meegenomen kan worden in hoogwatervoorspellingen, zodat de voorspelling nauwkeurig genoeg zijn voor effectief hoogwaterbeheer.

combinatie van elektrokinetische chromatografie (EKC) en massaspectrometrie (MS) te ontwerpen en deze toe te passen in de geneesmiddelanalyse.

resultaat na 5 jaar Een rekenmethode is

ontwikkeld gebaseerd op de Euler-vergelijkingen voor het voorspellen van de structuur en dynamica van driedimensionale, niet-stationaire vliescavitatie zoals die voorkomt op een stationaire hydrofoil geplaatst in een stationaire, uniforme aanstroming. Experimenten zijn uitgevoerd aan caviterende stromingen. De belangrijkste aspecten van de dynamica van de vliescaviteit, zoals waargenomen op een van de driedimensionale configuraties, zijn gebruikt om de ontwikkelde rekenmethode te valideren. Daarnaast wordt de unieke experimentele database als validatie-instrument gebruikt bij het Europese VIRTUE-project. gebruiker(s) Defensie Materieel

Organisatie, ’s-Gravenhage / Flowserve BV, Hengelo / HRP Thruster Systems BV, Krimpen a/d Lek / IHC Holland NV, Kinderdijk / MTI Holland BV, Kinderdijk / Nederland Maritiem Land, Rotterdam / Shell Research and Technology Centre, Amsterdam / Stichting Maritiem Research Instituut Nederland, Wageningen / Technische Universiteit Delft / Twister BV, Rijswijk / Van Voorden Gieterij BV, Zaltbommel / Wärtsilä Propulsion Netherlands BV, Drunen

Prof.dr. S.J.M.H. Hulscher 179.250,00 totale inkomsten in euro 10.250,00

resultaat na 5 jaar Er is een dynamisch

ruwheidsmodel ontwikkeld dat bestaat uit een duinevolutiemodel en een ruwheidsformulering die gebruik maakt van de duindimensies uit het duinevolutiemodel. Het dynamische ruwheidsmodel is gekoppeld aan het 1D hydraulisch model Sobek. Hierdoor kan de dynamische ruwheid als gevolg van duinen meegenomen worden in waterstandsvoorspellingen. Er is een STW-vervolgonderzoek gehonoreerd (10483) waarin Rijkswaterstaat met een adviesbureau het huidige dynamische ruwheidsmodel aan de hand van veldgegevens zal valideren. Ook zal in dit project het onderliggende duinevolutiemodel uitgebreid worden en zal onderzocht worden hoe dit dynamische ruwheidsmodel daadwerkelijk te implementeren is in een hoogwaterwaarschuwingssysteem. gebruiker(s) HKV Consultants Lijn

in water, Lelystad / Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling, Arnhem / Rijkswaterstaat, Arnhem en Delft / Waterschap Zuiderzeeland, Lelystad / WL - Delft Hydraulics, Delft

ELECTROKINETIC SEPARATION TECHNIQUES USING PSEUDO-STATIONARY PHASES FOR THE PROFILING OF PHARMACEUTICAL PRODUCTS

05897 BAA projectleider

Dr. G.W. Somsen 340.000,00

totale toe-

wijzing in euro

resultaat na 5 jaar Verscheidene onbeken-

de verontreinigingen konden worden geïdentificeerd. Het systeem is toegepast op de impurity profiling van mebeverine. Een onzuiverheid in mebeverine die eerder niet werd gedetecteerd, kon nu wel worden aangetoond. Met chirale EKC kunnen enantiomeren van geneesmiddelmoleculen van elkaar worden gescheiden door gebruik te maken van cyclodextrines (CDs). Door geladen CDs in te zetten bleek het mogelijk MS-interferenties te voorkomen en een efficiënte EKC-MS koppeling tot stand te brengen. De toepasbaarheid is aangetoond met de analyse van de chirale geneesmiddelen salbutamol, amiodaron and mebeverine. Mogelijk is verontreinigingen in geneesmiddelen te meten tot onder het 0.1% (m/m) niveau. Het proefschrift van dr. Mol is in 2008 gehonoreerd met de prestigieuze Kolthoff-prijs van de KNCV. Op basis van resultaten uit het onderhavige onderzoek is een tweede onderzoeksproject gestart op het gebied van EKCMS met financiële ondersteuning van AstraZeneca. gebruiker(s) Astellas Pharma BV,

Leiderdorp / AstraZeneca, Södertälje (Zweden) / Avantis Pharma, Frankfurt am Main (Duitsland) / Aventis Pharma, Frankfurt (Duitsland) / Janssen Pharmaceutica, Beerse (België) / Schering-Plough Nederland BV, Oss / Solvay Pharmaceuticals BV, Weesp

102


POLYMERIC MICELLES WITH TRANSIENT STABILITY: A NOVEL AND HIGHLY VERSATILE DRUG DELIVERY CONCEPT

06029

06069

06110

B BA

B BA

B BA

projectleider

Dr. A.D. van het Schip 73 6 . 8 5 0 , 0 0 contracten Samenwerking onderzoek: UU Holding BV; Optie: GE Healthcare, UMCU; Geheimhouding: Mallinckrodt M e d i c a l B V, G E H e a l t h c a r e , N R G octrooien Inrichting en werkwijze voor het voor toediening gereed maken van radio-actieve...; Holmium loaded alginate...; A particle comprising... totale inkomsten in euro 140.000,00

projectleider


toewijzing in euro

doelstelling In dit project worden radio-

doelstelling Doel is het ontwikkelen van een drug-delivery systeem, waarbij gebruik wordt gemaakt van micellen. Deze bestaan uit temperatuurgevoelige amfifiele blokpolymeren die worden omgezet door een chemisch of enzymatisch proces. De polymeren en het omzettingsproces zijn zodanig ontworpen dat deze een verandering in de polariteit van de blokpolymeren teweeg brengen. Dit zal resulteren in de destabilisatie van de micellen en de afgifte van het verpakte geneesmiddel nadat de omzetting een kritisch niveau heeft bereikt. De actieve geneesmiddelen zullen fysisch ingesloten worden in de micellen en/of covalent gebonden worden aan de polymeren.

projectleider

Prof.dr. P.J.M. Rottier 53.725,00 totale 137.800,00

toewijzing in euro sten in euro

totale inkom-

doelstelling Feline infectueuze peritonitis (FIP) is een ernstige kattenziekte die veroorzaakt wordt door het FIP-virus. Aangezien de ziekte vrijwel altijd dodelijk is, is een vaccin tegen FIP zeer gewenst. Doel is om het in een eerder project (04600) ontwikkeld levend verzwakt FIP virus als vaccin verder te ontwikkelen en te testen door middel van dierproeven. Een ander doel is om het vaccinvirus te benutten als vector, als drager van niet-eigen genetische informatie. resultaat na 5 jaar Een ander doel was

het verhogen van de veiligheid van dit vaccinvirus door genetische aanpassing en onderzoeken of het virus te gebruiken is als multi-valent vaccin door het inbouwen van genen van andere kattenpathogenen. Door gerichte deletie van enkele virale genen werd een verzwakt serotype II vaccinvirus verkregen dat katten uitstekend bleek te beschermen, niet alleen tegen een homologe challenge infectie, maar ook tegen het in het veld predominante serotype I FIPV. Door her-rangschikking van genen werd het virus verder verzwakt en veiliger gemaakt, zonder verlies aan werkzaamheid. Momenteel wordt overlegd met een industriële partner over een licentie op de vinding teneinde het vaccin na verder testen in veldstudies te registreren en naar de markt te brengen. De succesvolle inbouw en expressie van een gen koderend voor een antigeen van een ander pathogeen opent goede mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van het vaccin als vector. gebruiker(s) Intervet International BV,

Boxmeer, Boxmeer / Intervet UK Ltd., Milton Keynes (Groot Brittannië)

actieve microsferen van polymelkzuur en het metaal holmium ontwikkeld voor de behandeling van leverkanker. Deze minuscule deeltjes (diameter 30 micrometer) worden lokaal ingebracht in de leverslagader via een catheter waar ze vastlopen rond de tumor en deze bestralen. Dankzij hun unieke eigenschappen kunnen de toediening en verdeling van de microsferen in de lever zichtbaar gemaakt worden. De resultaten moeten leiden tot toepassing in een patientenstudie. resultaat na 5 jaar In uitgebreide laborato-

rium- en dierstudies waarin stabiliteit, verdeling, toxiciteit, effectiviteit en de gehele toedieningsprocedure werd onderzocht, bleken de holmium microsferen veilig en goed werkzaam. Daarnaast kunnen ze multimodaal (SPECT, MRI en CT) worden afgebeeld wat een grote verbetering is ten opzichte van bestaande microsferen met yttrium. Inmiddels is toestemming verkregen voor een eerste klinische studie met dit nieuwe ‘microdevice’. Het project heeft geleid tot twee octrooi-aanvragen en twee vervolgsubsidies: een VENIproject en een KWF-subsidie ter ondersteuning van de klinische studies. Het is de bedoeling om dit ‘microdevice’ via een zg. approval traject (CE-markering) naar de markt te brengen. gebruiker(s) COVIDIEN, Petten / GE

Healthcare, Eindhoven / Nuclear Research and Consultancy Group (NRG), Petten / Philips Healthcare Nederland BV, Best / Philips Research, Eindhoven / Technische Universiteit Delft/ Universitair Medisch Centrum Utrecht / Universiteit Utrecht

Dr. C.F. van Nostrum totale 19.800,00 contracten Material Transfer Agreement: Univers i t e i t U t r e ch t , Po l y v a t i o n M e d i c a l Technologies BV; Universiteit Utrecht, B i o l i t e c AG totale inkomsten in euro 100.000,00

resultaat na 5 jaar Het onderzoek gaf een

nieuwe klasse van polymeren waarmee op eenvoudige wijze micellen, beladen met een grote varieteit aan hydrofobe geneesmiddelen, kunnen worden gevormd, waarvan de in vitro afgiftesnelheid ingesteld kan worden, en die zodanig gestabiliseerd kunnen worden dat ze lange circulatietijd en tumorophoping vertonen in vivo. Tevens is een klasse van lichtgevoelige stoffen ontwikkeld die uitzonderlijk sterke celdodende eigenschappen bezit en ingesloten kunnen worden in de micellen. Het project heeft vervolg gekregen in de vorm van een valorisatiebeurs van STW, waarmee de mogelijkheid voor oprichting van een bedrijf wordt bestudeerd. gebruiker(s) Astellas Pharma BV, Leiderdorp / OctoPlus NV, Leiden / Top Institute Pharma, Leiden / Universiteit Utrecht / VU Medisch Centrum Amsterdam

/ vrije universiteit amsterdam

RADIOACTIVE MICROSPHERES FOR SELECTIVE INTERNAL TREATMENT OF LIVER MALIGNANCIES

V

LIVE ATTENUATED VACCINES AGAINST FELINE INFECTIOUSPERITONITIS VIRUS AND OTHER FELINE PATHOGENS

103


BCB projectleider

Prof.dr. G.A.M.S. van Dongen 52.333,33 contracten Geheimhouding: Macrocyclics Inc., VUMC totale inkomsten in euro 92.233,00 totale toewijzing in euro

doelstelling Met positron emissie tomography (PET) kun je zeer lage concentraties van een geneesmiddel in het lichaam afbeelden en kwantificeren. Om een geneesmiddel met PET te kunnen afbeelden moet er een radioactief atoom aan gekoppeld worden. Dit project richtte zich op het afbeelden van monoclonale antilichamen (mAbs) met PET (immuno-PET). Alleen de positron emitters zirconium-89 (89Zr) en iodium124 (124I) hebben een halveringstijd die lang genoeg is voor dit doel. Beide waren niet op de markt verkrijgbaar. resultaat na 5 jaar Methoden werden ont-

wikkeld voor grootschalige productie en zuivering van zowel 89Zr als 124I. Dit is gebeurd binnen Cyclotron BV, de grootste gebruiker van de resultaten. Binnen dat bedrijf werd tevens geïnvesteerd in laboratoria voor het uitvoeren van de procedures volgens Good Manufacturing Practice (GMP), waardoor 89Zr en 124I ook voor klinisch gebruik beschikbaar kwamen. Er werden methoden ontwikkeld voor stabiele koppeling van 89Zr en 124I aan mAbs. In diverse studies werd vervolgens de waarde van PET met 89Zr- en 124I-gelabelde mAbs aangetoond. Inmiddels worden zowel 89Zr als 124I wereldwijd gedistribueerd, en hebben meerdere grote internationale farmaceutische bedrijven interesse getoond in immuno-PET. gebruiker(s) Boehringer Ingelheim

Pharmaceuticals Inc., Ridgefield (Verenigde Staten) / BV Cyclotron VU, Amsterdam / Philips Research, Eindhoven / Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen / Universiteit Maastricht / VU Medisch Centrum Amsterdam

/ wageningen universiteit

06120

W

THE LONG-LIVED POSITRON EMITTERS ZIRCONIUM-89 AND IODINE-124 FOR IMAGING AND QUANTIFICATION OF TUMORSEEKING PROTEINS AND PEPTIDES

FUNCTIONALIZED POLYDIACETYLENES AS BUILDING BLOCKSIN ORGANIZED ORGANIC SOLAR CELLS

DETECTION AND UTILISATION OF (NON-) MENDELIAN GENES IN COMMERCIAL PIG POPULATIONS

05740

05809

BAA

C CA

projectleider

Prof.dr. E.J.R. Sudhölter 298.554,00


projectleider

Prof.dr.ir. J.A.M. van totale toewijzing in euro Arendonk 888.680,00 contracten Overig: Gentec N V, W U R - D W ; O p t i e : H e n d r i x G e n e t i c s B V, I n s t i t u t e f o r P i g G e n e t i c s B V tot ale inkomsten in euro 212.250,00

doelstelling Synthese van nieuwe oligo-

doelstelling Het ontwikkelen en valideren

mere polydiacetyleen (PDA) analoga, met twee doelen: (a) verheldering van de eigenschappen van PDA die leiden tot de absorptie van zichtbaar licht. (b) gebruik hiervan als model verbindingen in fotovoltaïsche organische zonnecellen.

van de moleculaire en statistische methoden om genen in commerciële varkenpopulaties te kunnen opsporen en gebruiken. In recent genetisch onderzoek is aangetoond dat genetische inprenting een belangrijke rol speelt bij lichaamssamenstelling. De aanwezigheid van ingeprente genen heeft belangrijke gevolgen voor de selectieprogramma’s ter verbetering van eigenschappen van vleesvarkens. Dit vraagt om een aanpassing van de methodes die worden gehanteerd voor de genetisch evaluatie van dieren en de opzet van het fokprogramma.

resultaat na 5 jaar Een efficiënte synthese

van hoog-oplosbare oligodiacetylenes (ODAs) is ontwikkeld gebaseerd op de Sonogashira reactie. Voor ODAs leidde dit tot oligomeren met 34 conjugeerde C atomen; voor een aanverwante klasse van homogekoppelde ODAs zelfs tot 70 geconjugeerde C atomen (totale lengte molecuul: 8.2 nm). Van deze serie van verbindingen werden de optische eigenschappen onderzocht (absorptie, fluorescentie, zowel in oplossing als in film). Dit leidde tot op de opheldering van de oorsprong van de absorptie van zichtbaar licht door polydiacetylenen: intermoleculaire interacties in de vaste fase geven hiervoor aanleiding. gebruiker(s) Energieonderzoek Centrum Nederland,Petten / Holst Centre / TNO, Eindhoven / Shell Global Solutions, Amsterdam

resultaat na 5 jaar Het project heeft een

wezenlijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling en invoering van merker ondersteunde selectie bij varkens. Mede door de ontwikkeling op het gebied van genomics (eind 2009 wordt de genoom sequentie van het varken verwacht) leidt het gebruik van genomische informatie in de varkensfokkerij tot een revolutionaire verbetering van fokprogramma’s. Het project heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de kennisbasis die nodig is voor deze implementatie. Nieuwe onderzoeksprojecten zijn gestart waarin in samenwerking met bedrijfsleven wordt gewerkt aan benutten van de kansen die genomics biedt voor het verbeteren van fokprogramma’s bij varkens. In een huidig STW-project wordt specifiek gekeken naar de mogelijkheden om imprinting effecten te benutten in fokprogrammas. Het project heeft geresulteerd in patent toegekend in 2003. gebruiker(s) Hendrix Genetics BV,

Boxmeer / ID-Lelystad BV, Lelystad / Institute for Pig Genetics BV, Beuningen

104

Prof.dr.ir. Johan van Arendonk / Utilisatierapport STW 2009

Johan van Arendonk

Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij

Meer dierenwelzijn en een betere kwaliteit varkensvlees zijn het beoogde resultaat van een onderzoeksprogramma waarin ‘genetisch inprenten’ wordt onderzocht, het fenomeen dat sommige eigenschappen altijd van of de moeder of de vader afkomstig zijn. Johan van Arendonk, hoogleraar Fokkerij en Genetica in Wageningen en zijn medewerkers ontdekten dat genetisch inprenten veel minder uitzonderlijk was dan altijd gedacht. Én dat je het kunt gebruiken voor het gericht fokken op bepaalde eigenschappen. Bedrijfsleven

Alvorens in te gaan op het onderzoek zelf, wil

Van Arendonk benadrukken hoe belangrijk samenwerking

prof.dr.ir. Johan van Arendonk

met het bedrijfsleven is in de fokkerij. “Wat varkens betreft

project:

hebben we twee grote partijen in Nederland, TOPIGS in

05809

Vught en Hendrix Genetics in Boxmeer. Allebei beschikken ze over grote populaties die wereldwijd worden ingezet om mee te fokken. Van de verschillende lijnen worden heel veel data bijgehouden. Zonder die populaties zou ons onderzoek niet mogelijk zijn.” Omgekeerd hebben de bedrijven ook veel baat bij het wetenschappelijk onderzoek. Het is een kennisintensieve sector, die – vooral door de snelle ontwikkelingen op het gebied van genomics – momenteel een transitie doormaakt. Van Arendonk: “Dankzij onze inspanningen hebben ze bij-

105


Een close-up opname van de ABI 3730 DNA Sequencer.

tijds in kunnen stappen en kunnen ze veel gerichter fokken.

zoveel mogelijk gezonde jonge biggen grootbrengen. Dat

Het blijft natuurlijk ‘trial and error’ – we doen niet aan gene-

betekent dat de zeug over voldoende energiereserves moet

tische modificatie – maar dankzij de koppeling van geneti-

beschikken om gemiddeld ruim 13 biggen per worp te zogen.

sche merkers aan eigenschappen gaat het veel sneller.”

Een flinke vetvoorraad in de vorm van spek helpt haar daarbij

Speklaag

en vergroot impliciet ook de overlevingskans van de biggen. Een belangrijk resultaat, dat ook commercieel

Na het spenen echter worden diezelfde biggen grootgebracht

van belang is, was de ontdekking van gebieden in het

als vleesvarken. Consumenten willen mager varkensvlees,

genoom die voor een belangrijk deel verklaren waarom het

dus de zonen en dochters van de zeug moeten juist géén

ene varken een dikkere speklaag en meer intramusculair

dikke speklaag hebben. Van Arendonk: “Wat je wilt is een

vet heeft dan het andere. Van Arendonk: “In een vorig STW-

zeug die over flinke reserves beschikt in de vorm van spek

project hebben we het Chinese Meishan-varken gekruist

en vet, maar tegelijkertijd een nageslacht voortbrengt dat

met een Westers varken en konden we een groot deel van

juist weinig spek en vet heeft. Via genetisch inprenten kun

de genetische variatie in de lichaamsbouw herleiden tot een

je dat proberen te sturen. Om dat te kunnen moet je wel

aantal regio’s op de chromosomen van het varken. Verder

kunnen beschikken over moleculaire gereedschappen om

bleek dat vier van de vijf chromosoomdelen die de variatie

genetische verschillen vast te stellen in aanleg voor spek-

in lichaamsbouw bepalen, genetisch worden ingeprent.”

dikte en intramusculair vet. We hadden die gereedschappen

Waar normaliter de genetische aanleg van zowel de vader

wel voor de experimentele kruisingen tussen een Chinees

als de moeder tot uitdrukking komt in de nakomeling, komt

en een Westers varken, maar we hadden ze ook nodig om

bij genetisch inprenten alleen de genetische aanleg van de

genetische verschillen vast te stellen tussen de zuivere lijnen

vader dan wel de moeder tot uitdrukking voor een bepaalde

die in de commerciële fokkerij worden gebruikt.” Bij de

eigenschap – spekdikte bijvoorbeeld. Die functionele onge-

kruising tussen het Chinese Meishan-varken en het Westerse

lijkheid kan worden gebruikt in de fokkerij, realiseerden de

varken is nog gebruik gemaakt van 150 microsatellieten

onderzoekers zich. In de varkenshouderij worden verschillen-

(korte, sterk variërende DNA-ketens) als genetische merker.

de eisen gesteld aan verschillende groepen dieren (zeugen enerzijds en hun nakomelingen anderzijds). Zeugen moeten

106


Een micro-titer plaat met samples (te zien aan de blauwe kleur om op een agarose gel te analyseren)

107


SNP

Momenteel echter worden SNP’s gebruikt om

genetische verschillen binnen een zuivere lijn op te sporen. De afkorting staat voor single nucleotide polymorphism en betreft de genetische variatie van een enkele base in het genoom. Voor het varken zijn meer dan 400.000 van dergelijke SNP’s gevonden; het is inmiddels een belangrijk hulpmiddel om genetische verschillen op te sporen en te koppelen aan eigenschappen van het dier. Bovendien werkt het veel sneller dan microsatellieten. Omdat uit het eerdere onderzoek bekend is waar de genen voor spekdikte liggen op het varkenschromosoom, hoef je niet alle SNP’s te gebruiken om de genetische variatie op te sporen. Van Arendonk: “We hebben een tailor made DNA-chip laten

Albart Coster, aio

maken met 384 SNP’s, waarmee je heel snel verschillen in aanleg voor lichaamssamenstelling kunt opsporen. Gekoppeld aan gegevens over de feitelijke lichaamssamenstelling kun je vervolgens vaststellen welke eigenschappen via genetische inprenting van vaders of van moeders kant afkomstig zijn.” In de varkensfokkerij worden gangbaar drie rassen gebruikt om via kruising een vleesvarken te produceren. Twee rassen worden gebruikt om zeugen te produceren. Sperma van varkens uit het derde ras wordt gebruikt om die zeugen te insemineren voor de productie van vleesvarkens. Door slim gebruik te maken van genetische inprenting voor een eigenschap als spekdikte kun je dus een onderscheid te maken

Henri Heuven

tussen de generaties: vette zeugen en nakomelingen in de vorm van vleesvarkens. Andere toepassing

In de hekgolf van het onderzoek naar de

mogelijkheden van genetisch inprenten voor de fokkerij, ontstaan ook weer andere interessante toepassingen, zoals het uitbannen van berengeur. Dat is de onprettige geur die vrijkomt bij het bereiden van varkensvlees afkomstig van een seksueel rijp mannetjesvarken. Momenteel wordt het ontstaan van berengeur voorkomen door castratie van biggen. Sinds kort weliswaar verplicht onder verdoving, maar echt bevorderlijk voor dierenwelzijn is het niet. Van Arendonk: “In principe kun je berengeur grotendeels voorkomen door erop te selecteren. De vraag is wat voor andere effecten dat heeft bijvoorbeeld op de groei van het varken of op het gedrag. Dat willen we nu gaan uitzoeken.” Het onderzoek naar genetisch inprenten gebeurt in een onderzoeksgroep die met 50 medewerkers (waarvan 30 aio’s) tot een van de grootste van Europa behoort. Naast varkens wordt ook de genetica van kippen en runderen bestudeerd. De wetenschappelijke kwaliteit is onbetwist getuige de rapporten van visitatiecommissies en de internationale waardering voor het onderzoek. “In alle gevallen geldt dat de lijnen met het bedrijfsleven kort zijn”, zegt Van Arendonk. “Het een sluit het ander ook niet uit. Wetenschappelijke kwaliteit en toepassing gaan heel goed samen.”

Bert Dibbits, analist

108


48 Capillairen van de ABI 3730 DNA Sequencer.

109


TOOLS FOR RISK-ANALYSIS OF PATHOGEN SPREAD IN THE VEGETABLE INDUSTRY. A COMPARISON OF ORGANIC AND CONVENTIONAL PRODUCTION CHAINS

MEASURING PRESSURE HEAD DYNAMICS WITH OSMOTIC TENSIOMETERS TO IMPROVE IRRIGATION PRACTICES

APPLICATION OF THE BIOLOGICAL SULFUR CYCLE UNDER HALO-ALKALIPHILIC CONDITIONS FOR HIGH PRESSURE NATURAL GAS DESULFURISATION

STRESS INDUCIBLE GENE EXPRESSION AND ITS IMPACT ON SEED AND PLANT PERFORMANCE

05814

05828

05939

05989

C BA

C BA

C BA

C CA

projectleider

projectleider

projectleider

projectleider

P r o f . d r. A . H . C . v a n totale toewijzing in euro Bruggen 6 3 0 . 5 2 8 , 0 0 totale inkomsten in euro 108.000,00

Dr.ir. G.H. de Rooij totale 655.287,00 contracten Overig: WU R-ALT; Geheimhouding: WUR-OW totale inkomsten in euro 103.300,00


Prof.dr.ir. A.J.M. St ams 834.000,00 contracten Optie: Paques BV, Shell International Oil Products BV; Geheimhouding: TUD, WUR-AV, Paques BV, Shell International Oil Products BV octrooien Method to maximize selectivity for sulfur formation in a biotechnological process to remove sulfide from s o u r g a s e s totale inkomsten in euro 167.500,00

toewijzing in euro

doelstelling Onderzoeksvraag: Wat zijn de risicofactoren die bijdragen tot besmetting en overleving van E. coli O157:H7 en Salmonella enterica tijdens de productie van groenten. Doelstellingen: (1) DNA-technieken ontwikkelen voor detectie van E. coli O157:H7 en Salmonella enteria. (2) Risicofactoren bepalen voor de overleving en kolonisatie van menselijke pathogenen. (3) Quantitatieve risicoanalyse uitvoeren voor ziektekiemen in de groenteproductieketen met modellen, en HACCP protocollen formuleren (utilisatie).

doelstelling De ontwikkeling van een

doelstelling Doel is om samen met

doelstelling In de tuinbouwsector is een

instrument dat de potentiaal van het bodemwater kan meten. Het gaat om het bereik van nat naar droog tot het punt waar plantenwortels niet langer in staat zijn water aan de bodem te onttrekken. Het idee was om een meter te maken die niet met water gevuld is, maar om het water te vervangen door een polymeeroplossing met een hoge osmotische druk. Hiermee kunnen irrigatiegiften strategischer worden gepland zodat de oogst per kuub water geoptimaliseerd kan worden.

Paques BV en Shell Global Solutions International BV een nieuw biotechnologisch proces te ontwikkelen om H2S te verwijderen uit zure gassen in de olieen gas industrie. resultaat na 5 jaar In dit project is een

goede zaaizaadkwaliteit van groot belang. Het doel van dit project was om door toepassing van kwaliteitsverhogende behandelingen (primen) de genen te identificeren die geassocieerd zijn met de diverse aspecten van zaadkwaliteit, in het bijzonder tolerantie tegen diverse vormen van abiotische stress. Deze genen kunnen als moleculaire merkers gebruikt worden bij selectie in de veredeling en bij het volgen van zaadkwaliteit tijdens het productieproces.

resultaat na 5 jaar qPCR technieken

resultaat na 5 jaar In dit project (volgend

met een interne controle voor E. coli O157:H7 en Salmonella enteria is ontwikkeld. Beide pathogenen kunnen sla binnendringen. De kwaliteit van voer bepaalt de overleving in koeienmest. Een risicomodel voor de besmetting van sla door E. coli O157:H7 werd ontwikkeld. De risico’s op besmetting van sla zijn laag, en zeker niet hoger voor biologische dan gangbare bedrijven. Een simulatiemodel voor overleving E. coli O157:H7onder verschillende omstandigheden is ontwikkeld.

op een project waarin een prototype is ontwikkeld) hebben we een polymeer gevonden dat functioneert onder diverse (extreme) bodemomstandigheden. De tensiometer presteert aantoonbaar veel beter in droge bodems dan bestaande instrumenten. ECO Ceramics ontwikkelt en fabriceert de keramieken neus. Keller heeft de druksensor voor langdurig stand-alone gebruik geschikt gemaakt. Ook is het design van de tensiometer aangepast voor installatie in het veld. De interesse van een aantal in bodem instrumentatie gespecialiseerde bedrijven wekt de verwachting dat bovenstaande ontwikkelingen zullen leiden tot een verkoopbaar product.

Shell International Oil Products BV, Amsterdam / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

gebruiker(s) Bakker Barendrecht,

Ridderkerk / Biologica, Utrecht / Keygene NV, Wageningen / Louis Bolk Instituut, Driebergen-Rijsenburg / Plant Research International, Wageningen / Productschap Tuinbouw, Zoetermeer / Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven / The Greenery International, Barendrecht / Voedsel en Waren Autoriteit, Eindhoven / Voedsel en Waren Autoriteit, Zutphen

toewijzing in euro

gebruiker(s) ALTERRA, Wageningen /

ECO Ceramics BV, Velzen / ENRIN, Wageningen / KELLER Meettechniek BV, Reeuwijk / Universiteit Twente, Enschede

biotechnologisch proces om H2S gas te verwijderen uit zogenaamde zure gassen, zoals geproduceerd in de olieen gasindustrie, ontwikkeld. gebruiker(s) Paques BV (BALK) /

Dr. H.W.M. Hilhorst totale 00.981,25 contracten G e r m a i n ’ s Te ch n o l o g y G r o u p U K , WUR; WUR, KWS SAAT AG; Octrooikosten: Wageningen Universiteit & Researchcentrum octrooien Werkwijze voor het meten van zaadkwaliteit totale inkomsten in euro 216.750,00

resultaat na 5 jaar Er is in tomatenzaad

een tiental genen geïdentificeerd waarvan de expressie een sterke correlatie vertoont met diverse aspecten van zaadkwaliteit, zoals kieming, kiemenergie, stresstolerantie en zaailingkwaliteit. Transcripthoeveelheden van deze genen in droog zaad hebben een voorspellende waarde voor zaadkwaliteit die onafhankelijk is van cultivar, zaadpartij of zaadvoorbehandeling. Er is internationaal octrooi aangevraagd voor het gebruik van deze genen (en homologen) in de zaaizaadproductieketen. Inmiddels loopt een nieuw STWproject dat de genetische achtergrond van zaadkwaliteit tracht te ontrafelen. gebruiker(s) Bejo Zaden BV,

Warmenhuizen / De Kooi Zaadtechnologie, Enkhuizen / De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Enza Zaden BV, Enkhuizen / Nunhems Netherlands BV, Nunhem / Plant Research International, Wageningen / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

110


THE ROLE OF ETHYLENE PRODUCTION AND PERCEPTION, BYBOTH PATHOGEN AND PLANT, IN THE INTERACTION OF BOTRYTIS CINEREA AND TOMATO PERSPECTIVES

FUNCTIONAL GENOMIC CHARACTERISATION OF NON-HOST RESISTANCE TO DOWNY MILDEW SPECIES IN LETTUCE AND RELATED PLANT SPECIES

06084

06212

CCB

C BA

projectleider

Dr. J.A.L. van Kan totale toe442.000,00 contracten Overig: WUR, Syngenta Biotechnology, Inc.; Optie: Agrotechnology & Food Innovations BV, WUR-PW; WUR-PW, De Ruiter Seeds CV; Nunhems Netherlands BV, WUR-PW; Material Transfer Agreement: Nunhems Netherlands BV octrooien Novel necrosis and ethylene inducing proteins from Botrytis totale inkomsten in euro 193.000,00

projectleider

wijzing in euro

toewijzing in euro

doelstelling De schimmel Botrytis cinerea veroorzaakt ziektes in veel tuinbouwgewassen, waaronder tomaat. Het project richt zich op de rol van het fytohormoon ethyleen in de interactie van Botrytis met tomaat. De rol van ethyleenproductie en ethyleenperceptie wordt bestudeerd in de plant én de schimmel. Ook wordt de rol bestudeerd van fytotoxische eiwitten die de schimmel Botrytis uitscheidt en die in de plant ethyleenproductie en celdood veroorzaken.

doelstelling Valse meeldauw is de belang-

resultaat na 5 jaar Productie en perceptie

resultaat na 5 jaar Vijftien resistentie-

van ethyleen door tomatenplanten heeft geen effect op Botrytis ziekteontwikkeling. Planten die geen ethyleen produceren of ethyleen overproduceren, maar ook planten die niet op ethyleen reageren zijn even gevoelig voor Botrytis als gewone tomaat. Botrytis scheidt twee eiwitten uit met fytotoxische werking. Deze eiwitten kunnen in lage concentratie plantencellen doden. In 2004 is een patentaanvraag ingediend voor gebruik van de fytotoxische eiwitten als herbicide en in de resistentieveredeling. Drie bedrijven hebben op het patent een testen ontwikkellicentie genomen, inkomsten 6 k€. De patentaanvraag is in 2007 ingetrokken.

verklarende gebieden, QTLs, zijn geïdentificeerd op het sla-genoom. Uit een intensieve studie naar de onderlinge interactie en het mechanisme van de vier waardevolste QTLs, blijkt dat drie specifieke QTLs voldoende zijn voor volledige resistentie. Verdere terugkruising van deze QTLs heeft geleid tot: (1) meer kennis: fijnkartering van de positie van de QTLs, (2) een beter product: gecultiveerd resis-tent veredelingsmateriaal 3) betere veredelingtools: nauwgekoppelde moleculaire merkers en nieuwe specifieke biotoetsen en (4) betere onderzoekstools: een zogenaamde ‘gene-silencing’ functionele toets in sla. Voortvloeiend uit deze resultaten is er een nieuw onderzoeksproject gestart binnen TTI-Groene Genetica.

gebruiker(s) De Ruiter Seeds CV, Bergschenhoek / Productschap Tuinbouw, Zoetermeer / Syngenta Crop Protection, Greensboro (Verenigde Staten) / Wageningen Universiteit & Researchcentrum, Wageningen

Prof.dr. R.G.F. Visser totale 882.992,00 contracten Samenwerking onderzoek: WUR, Enza Zaden Research and Develop-ment BV, Nunhems Netherlands BV, NickersonZwaan BV, Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, Syngenta Seeds BV, Seminis Veget able Seeds Holland; Material Transfer Agreement: WU R, Syngenta Seeds BV totale inkomsten in euro 199.992,00

rijkste ziekte in slateelt wereldwijd. Het project heeft tot doel om de niet-waardresistentie uit een wilde slasoort tegen valse meeldauw te karakteriseren voor het aantal verklarende genen, hun positie op het genoom, hun onderlinge interactie en het mechanisme. Het utilisatiedoel was het verkrijgen van meer achtergrondkennis, cultuursla-lijnen verrijkt met resistentiegenen van wilde sla en moleculaire merkers geassocieerd met de resistenties voor gebruik in veredeling.

gebruiker(s) Enza Zaden BV, Enkhuizen /

Enza Zaden Research and Development BV, Enkhuizen / HZPC Holland BV, Metslawier / Monsanto Holland BV, Wageningen / Nunhems Netherlands BV, Nunhems / Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV, De Lier / Vilmorin S.A., La Menitre (Frankrijk)


gebruikers bij 06 : Lijst 01 STW-projecten 2003

111

112


Bovenaanzicht aansturing van de halfgeleiderschakelaars bij een driepoortsomzetter. (zie interview pagina 86).

113


Lijst van gebruikers betrokken bij projecten

B

gestart in 2003.

BAAT Medical Engineering (Hengelo) / 05998

Deutsche Forschungsgemeinschaft

Bakker Barendrecht (Ridderkerk) / 05814

A

(Bonn, Duitsland) / 05829 Deutsche Montan Technologie GmbH

BASF Nederland BV (De Meern) / 05784 / 06030

4creadvice BV (Maarn) / 05884

Bejo Zaden BV (Warmenhuizen) / 05989

Aalborg University

Belastingdienst (Hendrik Ido Ambacht) / 05759

(Aalborg, Denemarken) / 05851 ABB Lummus Global BV (’s-Gravenhage) / 05784

(Amsterdam Zuidoost) / 05695 / 05973

(Rijswijk) / 05829 Aeronamic BV (Almelo) / 06157

(Göttingen, Duitsland) / 06198 DHV BV (Zaandam) / 05829 / 06006

Biologica (Utrecht) / 05814

DHV Environment and Transportation (Amersfoort) / 06019

Biomedical Primate Research Centre (Rijswijk) / 06009

DHV Milieu & Infrastructuur BV

BioMérieux BV (Boxtel) / 06009 Boehringer Ingelheim Pharmaceuticals Inc.

ADEX BV (Venlo) / 05633 / 06172 Adviesbureau ir. J.G. Hageman BV

Deutsches Zentrum für Luft - und Raumfahrt

Bio-Imaging Technologies BV (Leiden) / 06122

Academisch Medisch Centrum

ACRB (Lemmer) / 05805

(Essen, Duitsland) / 05761

(Ridgefield, Verenigde Staten) / 06120

(Amersfoort) / 05723 Dow Benelux BV (Terneuzen) / 06045 / 06057 Draka Comteq Fibre BV

BSI (Baarn) / 06094

(Eindhoven) / 06093 / 06265

BuNova Development BV (Zwolle) / 06105

DSM Food Specialties (Delft) / 06041

BV Cyclotron VU (Amsterdam) / 06120

DSM NeoResins (Waalwijk) / 06058

AHC Oppervlaktetechnieken

DSM Research BV

C

(Geleen) / 05537 / 05784 / 06028 / 06058 /

AkkoLens International BV (Breda) / 06190

C2V (Enschede) / 05990

06102

Akzo Nobel Chemicals BV

Calduran Kalkzandsteen (Harderwijk) / 06211

DSM Resolve (Geleen) / 06058

CAM Implants BV (Leiden) / 06052 / 06205

Dutch Space BV

(Eindhoven) / 05633 / 06172

(Arnhem) / 06058 / 06067 / 06102 Albemarle Catalysts Company BV (Amsterdam) / 06057 Algemene Rekenkamer

Chevron (San Ramon, Verenigde Staten) / 05756

City University London

(’s-Gravenhage) / 05759 Alphatron Medical Systems BV (Rotterdam) / 05973

(London, Groot Brittannië) / 06190 Controllab Products BV (Enschede) / 06012

AMO Groningen BV (Groningen) / 06190

(Rotterdam) / 06006 APP (Klundert) / 05754

E Eaton-Holec (Hengelo) / 05975 ECO Ceramics BV (Velzen-Noord) / 05784 / 05828

Corus Technology BV

ALTERRA (Wageningen) / 05828

Andries Geerse Stedenbouwkundige

(Leiden) / 05792 / 0012 / 06019

Chiralix BV (Nijmegen) / 06028

(IJmuiden) / 05633 / 05927 / 06019 /

EMCM (Nijmegen) / 06052

06172 / 06238

Energieonderzoek Centrum Nederland

COVIDIEN (Petten) / 06069

(Petten) / 05740 / 05984 / 06030 / 06265

CTO Betronic BV (Amsterdam) / 05984

ENRIN (Wageningen) / 05828

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken

Enza Zaden BV (Enkhuizen) / 05989 / 06212

Applikon Biotechnology BV (Schiedam) / 06038

(Tilburg) / 05633 / 06172

Enza Zaden Research and Development BV

Aquacare Europe BV (’s-Hertogenbosch) / 06115

(Enkhuizen) / 06212

ARGOSS (Marknesse) / 05805

D

Erasmus MC (Rotterdam) / 05695 / 05840

ASM Europe BV (Almere) / 06265

DAF Trucks NV (Eindhoven) / 05636 / 06019

Ericsson Telecommunicatie BV

ASM International BV (Bilthoven) / 06174

Danone Research BV (Wageningen) / 06041

ASM Microchemistry Ltd

Dantec Dynamics GmbH

(Helsinki, Finland) / 06174

(Ulm, Duitsland) / 06019

(Rijen) / 05653 Ernst & Young (’s-Gravenhage) / 05759 ESA/ESTEC (Noordwijk) / 05754 / 05848 / 06198

Dassault Aviation (Argenteuil, Frankrijk) / 06019

Euro-Diagnostica BV (Arnhem) / 05898

(Veldhoven) / 05636 / 05766 / 05777 / 05990 /

De Kooi Zaadtechnologie (Enkhuizen) / 05989

European Medical Contract Manufacturing BV

06093

De Ruiter Seeds CV

ASML Netherlands BV

Astellas Pharma BV (Leiderdorp) / 05897 / 05952 / 06110 AstraZeneca (Södertälje, Zweden) / 05897 ASTRON - Netherlands Institute for Radio Astronomy (Dwingeloo) / 05893 / 06000 / 06067 Atos Consulting (Rijswijk) / 06051 Avantis Pharma (Frankfurt am Main, Duitsland) / 05897 Aventis Pharma (Frankfurt, Duitsland) / 05897

(Bergschenhoek) / 05989 / 06084

(Nijmegen) / 06052 European Space Agency (Noordwijk) / 06000

Defensie Materieel Organisatie (’s-Gravenhage) / 06170

F

Deloitte Accountants BV (Amstelveen) / 05759

Fabrique (Delft) / 06071

Deltares

Federal Biological Research Centre for

(Delft) / 05723 / 05761 / 05805 / 06037 / 06103 DeMaCo Holland BV (Noord-Scharwoude) / 05998 Demar Laser BV (Hengelo) / 05927 Departamento de Manejo Integrado de (Los Teques, Venezuela) / 05756

Agriculture and Forestry (Darmstadt, Duitsland) / 05884 FEI Company (Eindhoven) / 05624 FIBRICON (Nieuwegein) / 05829 Flowserve BV (Hengelo) / 06157 / 06170 FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen (Nieuwegein) / 06174 / 06265

114


Fugro Ingenieursbureau BV (Leidschendam) / 05761

Intervet International BV (Boxmeer) / 06029

(Milton Keynes, Groot Brittannië) / 06029

Fugro-Jason Netherlands BV (Leidschendam) / 05763 FUJIFILM Manufacturing Europe BV (Tilburg) / 06205

(Veenendaal) / 05927 ModiQuest BV (Nijmegen) / 05898 Monsanto Holland BV (Wageningen) / 06212

J

MTI Holland BV (Kinderdijk) / 06157 / 06170

Janssen Pharmaceutica (Beerse, België) / 05897 JDS Uniphase

G

(Bloomfield, Verenigde Staten) / 06067

Gaz de France

Mitutoyo Research Center Europe BV

Intervet UK Ltd.

N NanoMagnetics Ltd.

Johnson Pump Water BV (Assen) / 06157

(Saint Denis La Plaine, Frankrijk) / 05756

(Bristol, Groot Brittannië) / 06017 Nationaal Lucht- en Ruimtevaart

GE Healthcare (Eindhoven) / 06069

K

Laboratorium (Amsterdam) / 05636 /

Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam

KELLER Meettechniek BV (Reeuwijk) / 05828

05780 / 05813 / 06019 / 06157

(Rotterdam) / 05723 Gemeentewerken Rotterdam

KEMA Nederland BV (Arnhem) / 05975

National Semiconductor BV (’s-Hertogenbosch) / 06015

KEN RECEMAT International BV

(Rotterdam) / 05723 / 06037

(Krimpen a/d Lek) / 05784

GN ReSound BV (Westervoort) / 06042

Keygene NV (Wageningen) / 05814

Grodan Rockwool BV (Roermond) / 05884

Klep BV (Etten Leur) / 06094

Nederland Maritiem Land (Rotterdam) / 06170 Nederlands Vaccin Instituut

KLPD-DNRI (Zoetermeer) / 06051

H

Koninklijk Instituut voor de Tropen (Amsterdam Zuidoost) / 06009

Haldor Topsøe A/S (Lyngby, Denemarken) / 05624

Koninklijk Verbond van Nederlandse

Harlan Nederland (Horst) / 06052

Baksteenfabrikanten (Velp Gld) / 06211

Hatenboer-Water BV (Schiedam) / 06115

Koninklijke DSM NV (Heerlen) / 06057

Hauzer Techno Coating BV (Venlo) / 06174

Koninklijke Marine (’s-Gravenhage) / 05805

Hendrix Genetics BV (Boxmeer) / 05809

Koppert BV (Berkel en Rodenrijs) / 06094

HKV Consultants Lijn in water

KPMG Accountants NV (Amsterdam) / 05759

(Lelystad) / 06222

(Dortmund, Duitsland) / 05990

HRP Thruster Systems BV0

L (Leutingewolde) / 05973

Leids Universitair Medisch Centrum

LioniX BV (Enschede) / 05990 / 06067 / 06159

Hydronamic BV (Papendrecht) / 05723

LMS International NV (Leuven, België) / 05636

HZPC Holland BV (Metslawier) / 06212

Logica Nederland BV (Rotterdam) / 05780 Louis Bolk Instituut

I

(Driebergen-Rijsenburg) / 05814 Luchtverkeersleiding Nederland

IMEC (Leuven, België) / 05901 / 06017

(Schiphol Airport) / 05780 Lummus Technology

(Zagreb, Kroatië (Hrvatska) / 05756

(Bloomfield, Verenigde Staten) / 06045

Inalfa Metal BV (Hamont-Achel, België) / 05927

M

Industrial Automation Integrators

Martini Ziekenhuis Groningen

Institute for Pig Genetics BV (Beuningen) / 05809 Integrated Mechanization Solutions BV (Almelo) / 05950

(Petten) / 06069 Nunhems Netherlands BV (Nunhem) / 05989 / 06212 NXP Semiconductors (Eindhoven) / 05766 / 05813 / 05901 / 06015 / 06098 / 06139 / 06159 NXP Semiconductors Belgium NV (Leuven, België) / 06015 / 06139 / 06174

O Océ Technologies BV (Venlo) / 05738 / 06012 / 06058 / 06098 OctoPlus NV (Leiden) / 06110 ODME BV (Eindhoven) / 05777 OMEGA Laser Systems BV (Enschede) / 05927 Omicron NanoTechnology GmbH

Indac BV (Enschede) / 05766

(Rotterdam) / 06037

(Enschede) / 06115

(Leiden) / 05695 / 05952 / 06122

Hurks Beton (Veldhoven) / 05829

Ingenieursbureau Svasek BV

(Delft) / 06071 Norit Membrane Technology BV

LaVision (Goettingen, Duitsland) / 05695

Liander (Arnhem) / 05984

(Veldhoven) / 06019

(Delft) / 06071 NewProducts Industrial Design BV

Nuclear Research and Consultancy Group

Human Optics AG (Erlangen, Duitsland) / 06190

INA Naftalin Oil Co.

New Products Industrial Design BV

Lambert Instruments BV

(Krimpen a/d Lek) / 06170

IHC Holland NV (Kinderdijk) / 06157 / 06170

NedTrain BV (Utrecht) / 05780

NTS OPTEL BV (Nijmegen) / 05624

Holst Centre / TNO (Eindhoven) / 05740 / 06040

(Assen) / 05756

KWR Water BV (Nieuwegein) / 06103

HL-Planartechnik GmbH

Holland Railconsult (Utrecht) / 05761

(Bilthoven) / 05898 / 05950 / 05763 Nederlandse Aardolie Maatschappij BV

(Taunusstein, Duitsland) / 05901

(Groningen) / 05973 Medis Medical Imaging Systems BV (Leiden) / 06122 Micronit Microfluidics BV (Enschede) / 05950 Mifa Aluminium BV (Venlo) / 05633 / 06172 Ministerie van Defensie (’s-Gravenhage) / 06042

OptiSense BV (Enschede) / 06067 OST - Smartline (Moerdijk) / 05927 OTB Engineering BV (Eindhoven) / 05901 / 06174 Oxford Instruments (Bristol, Groot Brittannië) / 06174

115


P

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer

Paques BV (Balk) / 05939 / 05987

en Afvalwaterbehandeling (Arnhem) / 06037 /

PD&E Automotive Solutions BV

06222

(Helmond) / 06019

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Perimed AB (Järfälla, Zweden) / 05840 Philips Applied Technologies

(Bilthoven) / 05814 / 06009

(Groningen) / 05636 / 06038 Rijkswaterstaat

Philips Electronics Nederland BV (Eindhoven) / 05927 / 06058

Switchgear Research Laboratory (Sevastopol, Oekraïne) / 05975 Synapse BV (Maastricht) / 06028 Syngenta Crop Protection (Greensboro, Verenigde Staten) / 06084

Rockwool/Grodan BV (Roermond) / 5884 Rolan Robotics BV (Zwaag) / 05927

T

Romanian Ministry of National Defence

Technische Universiteit Delft

(Bucharest, Roemenië) / 06000

Philips Extreme UV GmbH (Aachen, Duitsland) / 06093

Stream-iD (Beek En Donk) / 05633 / 06172 STS BV (Amsterdam) / 06098

(Rotterdam) / 05723 / 05805 / 06222

Philips Digital Systems Lab Eindhoven (Eindhoven) / 05653

StrateGis Groep BV (Voorburg) / 06006

Rijksuniversiteit Groningen

(Eindhoven) / 05636 / 05777 / 05792 / 05848 / 06012

STOWA (Utrecht) / 05987

(Delft) / 05756 / 05763 / 05766 / 05780 / 05792 / 05813 / 05848 / 05927 / 05975 /

RSP Technology BV (Delfzijl) / 05633 / 06172

06019 / 06069 / 06105 / 06122 / 06170 /

Philips Healthcare Nederland BV (Best) / 06069 Philips Lighting BV (Eindhoven) / 05636 / 05984 / 06093 / 06265 Philips Lumileds Lighting Company (Best) / 06159 Philips Research (Eindhoven) / 05653 / 05851 / 05893 /

S

06174 / 06198 / 06211

SABIC EuroPetrochemicals BV

Technische Universiteit Eindhoven

(Geleen) / 06045

(Eindhoven) / 05653 / 05754 / 05756 / 05813 / 05848 / 05901 / 06017 / 06040 /

Schering-Plough Nederland BV

06057 / 06104 / 06105 / 06139 / 06174 /

(Oss) / 05897 / 06035

06211 / 06265

Schöyer Consultancy BV (Zoetermeer) / 05754 SDU Indentification (Haarlem) / 06051

Technolution BV (Gouda) / 06098

05901 / 06040 / 06051 / 06058 / 06069 /

Sendt (Roosendaal) / 06019

Thales Cryogenics BV (Eindhoven) / 05998

06093 / 06120 / 06139 / 06159 / 06238

Shell Global Solutions

Thales Nederland BV (Hengelo Ov) / 06000

Philips Research Europe (Eindhoven) / 05653 / 05998 / 06159 / 06238 Philips Research Laboratories (Eindhoven) / 05952 / 06042 Plant Research International (Wageningen) / 05814 / 05884 / 05989 Polymer Laboratories (Middelburg) / 06058 Polymer Laboratories Ltd (Church Stretton, Groot Brittannië) / 06058 Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (Lisse) / 06094 Procornea Nederland BV (Eerbeek) / 06190 Prodrive BV (Son) / 05984 Productschap Tuinbouw (Zoetermeer) / 05814 / 06084 / 06084

(Amsterdam) / 05740 / 05784 / 06030

The Greenery International (Barendrecht) / 05814

Shell Global Solutions International BV (Amsterdam) / 05537 / 05738 / 06030 /

TMS International BV (Oldenzaal) / 05998

06102 / 06105

TNO (Delft) / 05537 / 05636 / 05754 / 05761 /

Shell International Oil Products BV

05763 / 05780 / 05792 / 05805 / 05829 /

(Amsterdam) / 05939 / 06045

05893 / 05927 / 06000 / 06019 / 06040 /

Shell Research and Technology Centre

06104 / 06105 / 06198 / 06238 / 06265

(Amsterdam) / 06170 Shell SIEP BV (Rijswijk) / 05756 / 05763 / 06104

TNO Science and Industry (Delft) / 05537 TNO-MEP (Apeldoorn) / 06045

Siemens AG (Berlin, Duitsland) / 05975 / 05990

Top Institute Pharma (Leiden) / 06110

Singulus Mastering BV (Eindhoven) / 06238

Town & Regional Planning Consultants (’s-Gravenhage) / 06006

SiTel Semiconductor BV (’s-Hertogenbosch) / 06015

TRUMPF Laser Nederland BV (Alphen a/d Rijn) / 05927

SKF Engineering & Research Centre BV (Nieuwegein) / 05636

TRUMPF Nederland BV (Hengelo) / 05927

SKF Research and Development Company BV

R

(Nieuwegein) / 05636 / 05777 / 05927

R & D Posttuttak (Trondheim, Noorwegen) / 05756 Radboud Universiteit Nijmegen (Nijmegen) / 06198 Reden BV (Hengelo) / 06012 Renishaw Benelux BV (Prinsenbeek) / 05777 Richard Wolf GmbH

Communications BV (Enschede) / 05653 /

Solvay Pharmaceuticals BV (Weesp) / 05897 / 05950 / 06035 Spanbeton BV (Koudekerk a/d Rijn) / 05829

05893 Twente Solid State Technology BV (Enschede) / 05998

Stichting Duits Nederlandse Windtunnel (Marknesse) / 06198

Twister BV (Rijswijk) / 06104 / 06170

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland (Wageningen) / 06102 / 06157 / 06170 Stichting voor Fundamenteel Onderzoek

(Knittingen, Duitsland) / 05973 / 06212

der Materie (Utrecht) / 06105

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

Stork Fokker Aerostructures BV

(De Lier) / 05989

Twente Institute for Wireless and Mobile

(Hoogeveen) / 06019 Stork Materials Technology (Amsterdam) / 05927

U Unilever R & D (Vlaardingen) / 05738 / 06041 Unilever Research & Development (Begington, Groot Brittannië) / 05950 Universitair Medisch Centrum Groningen (Groningen) / 05950

116


Universitair Medisch Centrum Maastricht

Westfalia Separator Membraflow GmbH

(Maastricht) / 06122 Universitair Medisch Centrum St. Radboud (Nijmegen) / 05898 / 05973 / 06120 Universitair Medisch Centrum Utrecht

(Essingen, Duitsland) / 06030 Wienerberger BV (Zaltbommel) / 06211 Witteveen+Bos (Rotterdam) / 05805 / 06103 WL - Delft Hydraulics (Delft) / 06222

(Utrecht) / 06069 / 06205 Universiteit Antwerpen (Antwerpen, België) / 06093 Universiteit Leiden (Leiden) / 05950 / 05952 Universiteit Maastricht (Maastricht) / 05695 / 06041 / 06120 Universiteit Twente (Enschede) / 05636 / 05754 / 05828 / 05840 / 05927 / 05998 / 06012 / 06015 / 06052 / 06067 / 06105 / 06159 Universiteit Utrecht (Utrecht) / 05780 / 06006 / 06028 / 06069 / 06071 / 06110 Universiteit van Amsterdam (Amsterdam) / 06058 Universiteit van Tilburg (Tilburg) / 05759

V Van Voorden Gieterij BV (Zaltbommel) / 06170 Veenstra Accountancy-Consultants (Naarden) / 05759 Vereniging Nederlands Kalkzandsteen Platform (Huizen) / 06211 Vilmorin S.A. (La Menitre, Frankrijk) / 06212 Vitens Watertechnologie (Leeuwarden) / 06115 VITO (Mol, België) / 06265 Voedsel en Waren Autoriteit (Zutphen) / 05814 Vrije Universiteit Amsterdam (Amsterdam) / 05759 / 05987 / 06009 VU Medisch Centrum Amsterdam (Amsterdam) / 06110 / 06120 / 06190

W Wageningen Universiteit & Researchcentrum (Wageningen) / 05939 / 05987 / 05989 / 06038 / 06084 Wageningen UR Glastuinbouw (Bleiswijk) / 06094 Wärtsilä Propulsion Netherlands BV (Drunen) / 06071 / 06170 Waterschap Hollandse Delta (Ridderkerk) / 05987 Waterschap Zuiderzeeland (Lelystad) / 06222 Waterstromen BV (Lochem) / 05987

X Xilinx Ireland (Saggart, Ierland) / 06098

117

118


De injecteerbare CaP cement pasta. (zie interview pagina 42).

119

Lijst van afkortingen / Utilisatierapport 2009

Lijst van afkortingen EU

Europese Unie

EUR

Erasmus Universiteit Rotterdam

EZ

Ministerie van Economische Zaken

FES

Fonds Economische Structuurversterking

FOM

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

k€

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

KIA

Kennisinvesteringsagenda

M€

Mega euro (eenheid van 1.000.000 euro)

NWO

Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

OCW

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

OECD

Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling

OTP

Open Technologieprogramma

R&D

Research and Development

RU(N)

Radbouduniversiteit Nijmegen

RUG

Rijksuniversiteit Groningen

TNO

Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek

TTI

Technologische Topinstituten

TU

Technische Universiteit

TUD

Technische Universiteit Delft

TUE

Technische Universiteit Eindhoven

UL

Universiteit Leiden

UM

Universiteit Maastricht

UMC

Universitair Medisch Centrum

UT

Universiteit Twente

UU

Universiteit Utrecht

UvA

Universiteit van Amsterdam

VU

Vrije Universiteit

WL

Waterloopkundig Laboratorium

WRR

Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

WU

Wageningen Universiteit

WUR

Wageningen Universiteit en Researchcentrum



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ruben San A Jong, Amsterdam Wageningen Universiteit & Researchcentrum (pagina 62) interviews

Joost van Kasteren, wetenschapsjournalist, Voorburg druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag: Polymelkzuur microsferen (zie interview pagina 42).

STW-nummer

ISBN

NUR

2009/12798/STW

987-90-73461-611

950

manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen. De kans op gebruik kan op twee

De utilisatie van de STW-projecten die in 1998 van start gingen, alsmede de interimrapportage over de in 2003 gestarte projecten.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.


De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit

Utilisatierapport 2009 Technologiestichting STW _ oktober 200 9

Inhoud u Anything goes _ Joost van Kasteren u Statistiek u STW-projecten 1998 u prof.dr. John Jansen _ Lastig om de kloof tussen laboratorium en kliniek te overbruggen u Gebruikerslijst 1998 u STW-projecten 2003 u dr. Rob Chamuleau _ Innovatie gaat niet altijd van een leien dakje u dr. Jorge


Duarte _ Gebruikers zorgen ervoor dat je met beiden benen op de grond blijft u prof.dr.ir. Johan van Arendonk _ Samenwerken met bedrijven is noodzakelijk in de fokkerij u Gebruikerslijst 2003 u Lijst van afkortingen

Utilisatierapport 2009

Recommend Documents