[ULRUM LEEFBAAR DOOR MIDDEL VAN BEDRIJVIGHEID?]

2010 Gemeente De Marne Hanzehogeschool Groningen J.A. van Dijk

[ULRUM LEEFBAAR DOOR MIDDEL VAN BEDRIJVIGHEID?] De invloed van bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum

Ulrum leefbaar door middel van bedrijvigheid? De invloed van bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum

Opdrachtgever Gemeente De Marne Afdeling VROM Gert Noordhoff Beleidsmedewerker Opleiding Hanzehogeschool Groningen Instituut voor Bedrijfskunde Vastgoed & Makelaardij Begeleidster Mevr. O. Buiter 2e beoordelaar Mevr. E. Kazemier Auteur J.A. van Dijk 293970 [email protected] 06-15439594 Groningen, 11 juni 2010

Deze afstudeeropdracht is geschreven onder verantwoordelijkheid van de Hanzehogeschool Groningen. Het copyright berust bij de auteur. Zowel de Hanzehogeschool Groningen als de auteur verklaren, dat zij eventuele gegevens van derden die voor deze afstudeeropdracht zijn gebruikt en die door deze derden als vertrouwelijk zijn aangemerkt, als zodanig zullen behandelen.

2|Pagina

Voorwoord Voor u ligt mijn afstudeeronderzoek naar de invloed van de bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum. Dit onderzoek is een gedeelte van mijn afstuderen aan de bacheloropleiding Vastgoed & Makelaardij aan de Hanzehogeschool in Groningen. Dit onderzoek is uitgevoerd bij het kenniscentrum Gebiedsontwikkeling Noorderruimte in het Atelier Mens en Omgeving. Dit rapport is opgesteld in de periode van februari 2010 tot juni 2010. Dit rapport is bestemd voor de gemeente De Marne, in wiens opdracht het onderzoek is uitgevoerd. Aan de hand van het onderzoek zijn er aanbevelingen gedaan welke de gemeente in de toekomst kan gebruiken bij de beleidsvorming. Mijn dank gaat uit naar de mensen die mij hebben begeleid en ondersteund vanuit het Atelier Mens en Omgeving. Ik heb genoten van de samenwerking met de medejunioren in het Atelier, ik vond het leerzaam om kennis te delen en om gezamenlijk een opdracht uit te voeren voor de gemeente De Marne. Tevens wil ik de senioren die me hebben begeleid bedanken via deze weg. Mijn speciale dank gaat uit naar mevrouw Buiter die mij heeft begeleid vanuit het Atelier en de Hanzehogeschool. Ik wil haar van harte bedanken voor alle tijd en energie die zij in dit onderzoek heeft gestoken. Zonder de begeleiding vanuit het Atelier, de begeleiding van mevrouw Buiter en de samenwerking met de junioren was het rapport niet zo geweest zoals het nu is. Tot slot, wens ik u veel leesplezier. Jaap van Dijk

Groningen, 11 juni 2010

3|Pagina

Samenvatting De gemeente De Marne heeft na de publicatie van de Primos gegevens, gegevens over krimp en groei van de bevolking, een vraag met betrekking tot de leefbaarheid in Ulrum. Deze vraag luidt: Hoe zal de leefbaarheid veranderen in het dorp? En hoe speelt de bedrijvigheid in het dorp hier een rol in? Deze vraag is in dit onderzoek beantwoord. De probleemstelling is als volgt geformuleerd: Welke invloed heeft de bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum? Deze probleemstelling is onderverdeeld in de volgende deelvragen: Hoe is de leefbaarheid in Ulrum? In welke sectoren zijn de bedrijven in Ulrum actief? Wat zijn de vestigingsmotieven van de Ulrummer ondernemers en waarom blijven ze? Waarom zijn andere bedrijven weggegaan volgens de ondernemers en andere betrokken partijen? Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid? - Wat doen ze nu? - Wat kunnen ze doen? Wat is het huidige beleid van de gemeente De Marne met betrekking tot bedrijvigheid in Ulrum? Wat zijn de sterke en zwakke punten van Ulrum voor bedrijven? Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum? Deze deelvragen zijn beantwoord door middel van kwalitatief onderzoek. De gemeentelijke ambtenaren zijn geïnterviewd, maar ook met belangenverenigingen en ondernemers uit het dorp zijn gesprekken gevoerd. Allereerst is er een basis gelegd door middel van een literatuuronderzoek. Demografische gegevens Gemeente De Marne telt nu ongeveer 11.000 inwoners. Uit de Primos gegevens blijkt dat het aantal inwoners van de gemeente gaat krimpen met ongeveer 25%. Dit wil zeggen dat er in 2040 nog 8000 inwoners in de gemeente zijn. De Marne heeft vijf grote kernen en 16 kleinere kernen. Ulrum is één van de vijf hoofdkernen van de gemeente De Marne met 1575 inwoners. Naast Ulrum zijn ook Eenrum, Leens, Kloosterburen en Zoutkamp hoofdkernen van de gemeente. Leefbaarheid Het begrip leefbaarheid is subjectief en een moeilijk in kaart te brengen begrip. Gedurende dit onderzoek wordt er vanuit gegaan dat de leefbaarheid in vijf pijlers is onder te verdelen, namelijk: - Sociale netwerken; - Veiligheid; - Wonen; - Werk en inkomen; - Gezondheid. Het onderzoek naar de bedrijvigheid in Ulrum richt zich op de pijler werk en inkomen. Hierbij is er onderzocht welke invloed de bedrijven hebben op de leefbaarheid in Ulrum. Wel is er rekening mee gehouden dat elk persoon de leefbaarheid in het dorp anders zal beoordelen omdat ieder persoon het ook anders beleeft. Bedrijvigheid Ulrum kenmerkt zich volgens de gemeente en de vereniging dorpsbelangen Ulrum als een bedrijvig en levendig dorp. In totaal zijn er 96 KvK-geregistreerde bedrijven en is er één niet geregistreerde winkel. Veel van deze bedrijven zijn actief in de handel, de bouw en de financiële sector. Van de 4|Pagina

sector handel zijn zestien bedrijven en/of winkels actief in het dorp zelf. De sector bouw is goed vertegenwoordigd in Ulrum en is er aantal loonbedrijven, schilders en metselaars in het dorp gevestigd. Verder is het opvallend dat er zes transportbedrijven gevestigd zijn in het dorp. Van oudsher is de landbouw belangrijk voor het noorden van Nederland. Dit neemt in Ulrum steeds verder af door schaalvergroting, een trend welke wereldwijd gaande is. Dit is in alle sectoren is te merken, maar in Ulrum vooral belangrijk voor de detailhandel. Leefbaarheid en bedrijvigheid Bedrijven kunnen heel belangrijk zijn voor de leefbaarheid in Ulrum. De bedrijven zorgen immers voor werkgelegenheid, houden het voorzieningenniveau op peil en kunnen zorgen voor sponsoring. Door middel van deze sponsoring kunnen verenigingen actief zijn en kunnen er andere activiteiten in het dorp opgezet worden(Van der Elst-van der Lans,2006). Kleine winkels hebben een positief effect op de leefbaarheid in de woonwijk, dit komt doordat in dit soort winkels bewoners met elkaar in contact komen, wat de sociale cohesie in de wijk bevordert. Uit onderzoek naar de bedrijvigheid in stedelijke woonwijken is gebleken dat de bedrijvigheid verder nauwelijks bijdraagt aan het verbeteren aan de lokale leefbaarheid. Een nieuw bedrijf geeft bijvoorbeeld niet meteen minder werkloosheid in de wijk, dit omdat de werknemers ook uit een andere wijk in de desbetreffende stad kunnen komen. Maar een betere leefbaarheid heeft wel een positieve invloed op het functioneren van het bedrijf(Planbureau leefomgeving, 2010). In een goede veilige leefomgeving kan een bedrijf beter functioneren dan elders waar het niet veilig is. Voor dit onderzoek is er onderzocht of de bedrijvigheid in een dorp dezelfde invloed heeft op de leefbaarheid als in een stedelijke woonwijk. En wat voor invloed de bedrijvigheid heeft op de leefbaarheid in Ulrum. Resultaten Volgens Dorpsbelangen Vereniging Ulrum is Ulrum een leefbaar dorp met veel verenigingen en bedrijven. Door de vele verenigingen en stichtingen zijn er veel activiteiten in het dorp, waardoor er sociale cohesie in het dorp is. Eigenlijk is er voor elke leeftijdscategorie een vereniging of een stichting. Naast deze verenigingen zijn er ook nog 3 kerkgemeenschappen welke de sociale cohesie bevorderen en het dorp ook leefbaar maken. In totaal zijn er 96 geregistreerde bedrijven in Ulrum, waarvan veel bedrijven actief zijn in de sector handel, bouw of de transportsector. Onder de inschrijvingen vallen ook de overkoepelende financiële holdings. Als deze er in mindering worden gebracht blijven er uiteindelijk nog 80 bedrijven over. Naast deze geregistreerde bedrijvigheid heeft Ulrum ook een wekelijkse markt. Deze markt is met 13 kramen de grootste van de gemeente en heeft daarmee een regiofunctie. De vestigingsmotieven van de ondernemers zijn veelal de lage grondprijs en daarmee de financiële haalbaarheid in het dorp. De meeste bedrijven zitten al van oudsher in het dorp. Echter als deze bedrijven opnieuw zouden starten zouden ze waarschijnlijk niet in Ulrum blijven. Uit de analyse van de bedrijven, de interviews en het deskresearch zijn verschillende kenmerken naar boven gekomen. De sterke punten van Ulrum zijn de volgende: - Goede bereikbaarheid door middel van de N361; - Relatief lage grondprijs; - Bedrijventerrein; - Karakteristieke eigenschappen ; - Rust en ruimte. De volgende zwakke punten zijn aan het licht gekomen: - Vergrijzing van de bevolking; - Krimp van de bevolking; - Leegstand van de winkelpanden; - Afstand tot het centrum van Nederland. 5|Pagina

Vervolgens heeft er een externe analyse plaatsgevonden welke de kansen en bedreigingen aan het licht heeft gebracht. De kansen zijn de volgende: - Kleinschalige bedrijven met regiofunctie; - Toeristen in de omgeving; - Vergrijzende bevolking. De volgende bedreigingen zijn aan het licht gekomen: - Schaalvergroting; - Grote afstand tot het centrum van Nederland; - Trends in de bedrijvigheid. De gemeente heeft een visie op het dorp waar een beleid bij hoort. Een van de stukken is het bestemmingsplan met betrekking tot het bedrijventerrein. De gemeente wil met het bedrijventerrein ondernemers de kans bieden om uit te breiden binnen gemeente De Marne. Verder wil de gemeente het bedrijventerrein niet binnen een bepaalde tijd vol hebben omdat dit terrein voor de lange termijn is en dit tevens het laatste bedrijventerrein is wat gerealiseerd is binnen de gemeente. Conclusies en aanbevelingen Uit het onderzoek is gebleken dat de bedrijven wel degelijk een invloed hebben op de leefbaarheid in het dorp. Ze houden de voorzieningen op peil, verschaffen werkgelegenheid en sponsoren de verenigingen in het dorp. Hierdoor hebben ze een hele grote invloed op de leefbaarheid, de sociale contacten en de sociale structuur in het dorp. Zonder de bedrijven zou Ulrum meer een spookdorp lijken, dit omdat de bedrijven ook voor veel levendigheid zorgen. De bedrijven hebben ook een invloed op de leefbaarheid door middel van de aanblik van het dorp. Ze zitten immers door het hele dorp gevestigd, als er winkels leeg komen te staan dan beïnvloed dit het dorp negatief. Evenals slecht onderhouden bedrijfspanden. De volgende aanbevelingen kunnen gedaan worden aan de hand van het onderzoek: Maatwerk De gemeente dient maatwerk te leveren aan het dorp. Dit maatwerk betreft een nieuwe bestemming en/of invulling van leegstaande panden. Bedrijvigheid Het huidige beleid van de gemeente moet worden aangehouden in de toekomst. De bedrijven moeten zoveel mogelijk in de gemeente gehouden worden, omdat deze bedrijven belangrijk zijn voor de leefbaarheid. Ook moet er waar mogelijk gezocht worden naar oplossingen als bedrijven ergens willen beginnen maar het bestemmingsplan het niet meteen toelaat. Ook hier geld het maatwerk. Karakter van het dorp Een karakter en/of eigenschap van het dorp is heel belangrijk. Zo is het Asingahof heel belangrijk voor Ulrum. De gemeente dient dan ook waar mogelijk het verzorgingstehuis voor Ulrum te behouden en hiermee Ulrum leefbaar te houden. Verenigingen In de toekomst zal waarschijnlijk veel detailhandel verdwijnen uit Ulrum, hiermee zal een gedeelte van de ondersteuning van vereniging door middel van sponsoring weg vallen. De verenigingen dienen in de toekomst rekening te houden met minder sponsors en moeten meer van hun eigen leden verwachten. Ze dienen meer op eigen benen te leren staan, of elders geldelijke steun te vinden.

6|Pagina

Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 3 Samenvatting........................................................................................................................................... 4 Hoofdstuk 1 Inleiding .............................................................................................................................. 9 Hoofdstuk 2 Inhoudelijke orientatie ..................................................................................................... 11 2.1 Opbouw gemeente de Marne ..................................................................................................... 11 2.2 Demografische gegevens............................................................................................................. 11 2.3 Ulrum ........................................................................................................................................... 12 2.3.1 Geschiedenis Ulrum ............................................................................................................................................... 12 2.3.2 Huidige situatie Ulrum ........................................................................................................................................... 13

2.4 Economie en bedrijvigheid .......................................................................................................... 13 2.4.1 Nederland .............................................................................................................................................................. 14 2.4.2 Provincie Groningen ............................................................................................................................................... 14 2.4.3 Gemeente De Marne en Ulrum .............................................................................................................................. 16

2.5 Leefbaarheid ................................................................................................................................ 17 2.6 Leefbaarheid en bedrijvigheid ..................................................................................................... 17 Hoofdstuk 3 Onderzoeksmethoden ...................................................................................................... 20 3.1 Onderzoeksvragen en methoden ................................................................................................ 20 3.1.1 Probleemstelling .................................................................................................................................................... 20 3.1.2 Deelvragen ............................................................................................................................................................. 20

3.2 Begripsafbakening ....................................................................................................................... 21 3.3 Onderzoeksgroep ........................................................................................................................ 22 3.4 Literatuuronderzoek en deskresearch ........................................................................................ 22 3.5 Interviews .................................................................................................................................... 23 3.6 Uitvoeringsprocedure en –verloop ............................................................................................. 23 3.7 Validiteit ...................................................................................................................................... 23 Hoofdstuk 4 Leefbaarheid en bedrijvigheid in Ulrum ........................................................................... 25 4.1 Leefbaarheid ................................................................................................................................ 25 4.2 Bedrijvigheid ................................................................................................................................ 25 4.3 Eigenschappen en kenmerken van Ulrum ................................................................................... 27 4.3.1 Bedrijven ................................................................................................................................................................ 27 4.3.2 Verenigingen .......................................................................................................................................................... 27 4.3.3 De toekomst ........................................................................................................................................................... 28

4.4 Beleid omtrent bedrijvigheid....................................................................................................... 30 4.5 Invloed van bedrijvigheid op leefbaarheid .................................................................................. 30

7|Pagina

Hoofdstuk 5 Conclusie ........................................................................................................................... 32 5.1 Beantwoording probleemstelling ................................................................................................ 32 5.2 Verwachtingen ............................................................................................................................ 33 5.3 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 34 Literatuurlijst ......................................................................................................................................... 35

Bijlage 1 Overzicht bedrijven in Ulrum .................................................................................................. 36 Bijlage 2 Geïnterviewde personen, bedrijven en verenigingen ............................................................ 39 Bijlage 3 Topiclijst ondernemers ........................................................................................................... 40 Bijlage 4 Topiclijst beleidmakers ........................................................................................................... 41 Bijlage 5 Topiclijst betrokken partijen ................................................................................................... 42

8|Pagina

Hoofdstuk 1 Inleiding Naar aanleiding van een landelijk onderzoek van ABF Research naar de Primos gegevens van de Nederlandse bevolking heeft gemeente De Marne het Atelier Mens en Omgeving gevraagd om bepaalde vraagstukken met betrekking tot de leefbaarheid in de gemeente te beantwoorden. Uit de Primos gegevens is gebleken dat de Nederlandse bevolking gaat krimpen. Krimp van de algehele bevolking betekent ook krimp van de bevolking op het platteland. Uit de Primos gegevens blijkt dat in gemeente De Marne tot het jaar 2040 een krimp zal plaatsvinden van 25%. Door deze afname van de bevolking is er een vraagstuk met betrekking tot leefbaarheid opgekomen bij de gemeente. Dit vraagstuk heeft het Atelier Mens en Omgeving onderzocht voor de dorpen Ulrum en Westernieland. Het Atelier Mens en Omgeving kent een multidisciplinaire samenstelling, van totaal tien studenten. De studenten kennen de volgende samenstelling, er studeren twee Verpleegkunde, twee Bouwkunde en er studeren zes Vastgoed & Makelaardij. Iedere onderzoeker neemt een gedeelte van het onderzoek voor zijn rekening. Dit gedeelte van het onderzoek richt zich op de bedrijvigheid in Ulrum en de invloed die de bedrijvigheid heeft op de leefbaarheid in het dorp. Door dit onderzoek krijgt de gemeente De Marne inzicht in de bedrijvigheid in Ulrum en de invloed hiervan op de leefbaarheid in het dorp. Door deze invloed in kaart te brengen kan de gemeente het beleid waar nodig is aanpassen, om zo de leefbaarheid op peil te houden in het dorp. Door een krimpende bevolking trekken bedrijven weg uit kleinere dorpen. Hierbij gaat het om voorzieningen maar ook om de grotere bedrijven. “De voorzieningen zoals winkels trekken weg omdat elders meer omzet gedraaid kan worden en grote bedrijven trekken weg vanwege de afstand tot het centrum van Nederland. Hiernaast is ook de schaalvergroting een oorzaak van wegtrekkende bedrijven. Steeds meer grotere bedrijven en organisaties bepalen het “straatbeeld” en de kleinere zelfstandigen delven het onderspit” (Terluin, 1999). Als de bedrijven allemaal wegtrekken wat blijft er dan van een dorp over? Vandaar het belang om de invloed van de bedrijvigheid op de leefbaarheid in kaart te brengen. Doelstelling en probleemstelling Om het gehele onderzoek goed te laten verlopen zijn er doelen opgesteld. Aan de hand van deze doelen is er een probleemstelling opgesteld, deze probleemstelling is onderverdeeld in verschillende deelvragen. De doelstelling van gemeente De Marne is de volgende: De gedachten, wensen en eisen van de ondernemers van Ulrum te weten te komen met betrekking tot de leefbaarheid met als doel om in de toekomst een goed beleid te hanteren. Aan de hand van het doel van de gemeente is het volgende onderzoeksdoel opgesteld: De gedachten, wensen en eisen, met betrekking tot de leefbaarheid, van de ondernemers van Ulrum en andere betrokken partijen, zoals belangenverenigingen, in kaart brengen en deze analyseren. Naar aanleiding van de doelstellingen is de volgende probleemstelling opgesteld: Welke invloed heeft de bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum? Naar aanleiding van de probleemstelling zijn er verschillende deelvragen opgesteld om zo het gehele onderzoek goed te laten verlopen en alle benodigde informatie te verkrijgen. De deelvragen zijn als volgt geformuleerd: Is Ulrum momenteel leefbaar? In welke sectoren zijn de bedrijven in Ulrum actief? Wat zijn de vestigingsmotieven van de Ulrummer ondernemers en waarom blijven ze? Waarom zijn andere bedrijven weggegaan volgens de ondernemers en andere betrokken partijen? 9|Pagina

Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid? - Wat doen ze nu? - Wat kunnen ze doen? Wat is het huidige beleid van de gemeente De Marne met betrekking tot bedrijvigheid in Ulrum? Wat zijn de sterke en zwakke punten van Ulrum voor bedrijven? Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum? In hoofdstuk twee wordt de inhoudelijke oriëntatie behandeld op het onderwerp. Allereerst zal er hier worden ingegaan op de gemeente De Marne, vervolgens zal hierbij worden ingezoomd op Ulrum. In dit hoofdstuk zal ook de bedrijvigheid in Nederland behandeld worden waarbij ook steeds verder ingezoomd zal worden op Ulrum. Vervolgens zal het begrip leefbaarheid worden behandeld en zullen er verbanden worden gelegd tussen de leefbaarheid en de bedrijvigheid. In hoofdstuk drie worden de onderzoeksmethoden behandeld en zal er per deelvraag worden besproken hoe deze vraag bijdraagt aan het onderzoek. Tot slot zullen in hoofdstuk vier de verschillende resultaten van het onderzoek worden weergegeven en zal er dieper worden ingegaan op de inhoudelijke oriëntatie welke in hoofdstuk twee is weergegeven. Hierbij zullen de verschillende banden en vergelijkingen tussen de literatuurstudies en de interviews belicht worden. Dit leidt uiteindelijk tot de conclusie en de aanbevelingen in hoofdstuk vijf.

10 | P a g i n a

Hoofdstuk 2 Inhoudelijke orientatie 2.1 Opbouw gemeente de Marne De gemeente De Marne bestaat sinds 1990 in de vorm zoals het nu is. Voor 1990 waren er de gemeenten Eenrum, Kloosterburen, Leens en Ulrum. De naam De Marne komt vanuit de middeleeuwen, het eiland wat toen tussen het Reitdiep, Hunze en de Waddenzee lag werd de Marne genoemd. 500 voor christus woonden de eerste mensen al op dit eiland. Het is een geheel zelfstandige gemeente en werkt op gebied van sociale zaken en werkgelegenheid samen met gemeente Winsum. De gemeente heeft in totaal 21 kernen/dorpen, waarvan er eigenlijk vijf grotere kernen zijn. De vijf grotere kernen zijn de volgende: Zoutkamp, Ulrum, Leens, Eenrum en Kloosterburen. In afbeelding 2.1 hieronder is de gemeente De Marne afgebeeld.

Afbeelding. 2.1 Overzicht gemeente De Marne De gemeente staat vooral bekend om het Nationaal Park Lauwersmeer, met daarin de haven Lauwersoog, en de Zeehondencrèche in Pieterburen. Daarnaast zijn er nog andere toeristische trekpleisters waar veel mensen op af komen. De gemeente is op gebied van recreatie en toerisme ver ontwikkeld.

2.2 Demografische gegevens Gemeente De Marne telt momenteel 10.442 inwoners (Abf research, 2010), verdeeld over de eerder genoemde dorpen. Ulrum is een van die dorpen en telt 1575 inwoners (gemeente De Marne, 2009). Zoals eerder genoemd is, gaat de Nederlandse bevolking krimpen en van samenstelling veranderen. Er zullen geleidelijk aan meer ouderen komen en minder kinderen geboren worden. Voor gemeente De Marne is de bevolkingsopbouw weergegeven in de grafieken 2.2.1 en 2.2.2. Hierin is te zien dat er in 2040 nog maar 8000 inwoners zijn in gemeente De Marne in plaats van de huidige 10.442 inwoners. Daarnaast is te zien dat in gemeente De Marne de groep 70+ in 2040 de grootste is en de jeugd tot 12 jaar een krimp laat zien van 50%. Er vindt dus een duidelijke verschuiving en vergrijzing plaats in de gemeente en in Ulrum. Deze verschuiving van de leeftijden heeft daarmee invloed op de leefbaarheid in Ulrum. In grafiek 2.2.1 is de bevolking, van 2008 evenals de verwachte samenstelling in 2040, per categorie weergegeven. In grafiek 2.2.2 is de totale bevolkingsafname weergegeven.

11 | P a g i n a

Bevolking 90+ Bevolking 80+ Bevolking 70+ Bevolking 60+ Bevolking 50+

2040

Bevolking 40+

2008

Bevolking 30+ Jong volwassenen (19 - 29 jaar) Pubers (13 - 18 jaar) Kinderen van (0 -12 jaar) 0

500

1000

1500

2000

Grafiek 2.2.1 bevolkingsopbouw per leeftijdscategorie

Bevolkings opbouw totaal 2040 2035 2030 2025 2020 2015 2010 2008 0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

Grafiek 2.2.2 Bevolkingsopbouw totaal

2.3 Ulrum Ulrum is een van de vijf hoofdkernen van gemeente De Marne. Het is centraal gelegen tussen Leens en Zoutkamp aan de N361. Elk dorp heeft een geschiedenis die het dorp vormt en maakt zoals het nu is. In deze paragraaf zal allereerst de geschiedenis van Ulrum behandeld worden wat uiteindelijk leidt tot de huidige situatie. 2.3.1 Geschiedenis Ulrum Het dorp Ulrum kwam in de 11e eeuw al voor onder de naam Ulurighem. Het dorp is gebouwd op twee wierden, op de ene wierde staat een kerk welke gebouwd is in 1200. Op de andere wierde stond de Asingaborg welke gesloopt is in 1809. Op deze wierde is nu het Asingapark te vinden. Onder leiding van Hendrick de Cock vond in Ulrum het begin van de kerkelijke afscheiding plaats. Iets waar het dorp nog steeds bekend om staat binnen de gereformeerde kerken. Heel vroeger was het dorp het eindpunt van de trekschuit vanuit de stad Groningen. Aan het kanaal stond vroeger een stropapierfabriek genaamd “Ceres”. Tevens stond er in de 20e eeuw ook een vlasfabriek in Ulrum. Deze twee fabrieken brachten heel wat levendigheid en bedrijvigheid in dit dorp. Want veel van de geproduceerde goederen gingen via de trekschuit naar Groningen. De landbouw was vroeger van groot belang voor het dorp omdat hier veel werk in was en er in de landelijke gebieden ruimte was voor boeren.

12 | P a g i n a

2.3.2 Huidige situatie Ulrum Na de samenvoegingen van verschillende gemeenten is Ulrum onderdeel geworden van gemeente De Marne. Ulrum is nu een van de vijf grootste kernen van de gemeente, dit met 1575 inwoners. Ulrum staat bij veel mensen nog bekend om Hendrik de Cock. Ulrum kan hierbij een voorbeeld nemen aan Dokkum, die veel toerisme trekt door Bonivatius. Er zijn geen standbeelden van Hendrik de Cock te vinden in Ulrum. Hier zal wel verandering in gaan komen in de toekomst. Onlangs is de stichting Ulrum 1834 opgericht dat Ulrum weer op de kaart wil zetten. Van de twee fabrieken, de vlasfabriek en de stropapierfabriek is niets meer over. Deze twee fabrieken waren wel belangrijk voor de bedrijvigheid in Ulrum in de 20e eeuw. In Ulrum en de omgeving van Ulrum staan veel grote woonhuizen/boerderijen welke ook bekend staan als rentenierswoningen. Als boeren vroeger het bedrijf overdroegen op hun familie lieten ze deze grote huizen bouwen om er na hun pensionering in te gaan wonen. Ulrum is een levendig dorp, met veel actieve verenigingen. Zoals een gymnastiekvereniging, volleybalvereniging, tennisvereniging, voetbalverenigingen en een watersportvereniging. Daarnaast zijn er ook nog allerlei andere verenigingen, stichtingen of kerkgenootschappen waar veel mensen actief in meewerken. Dit blijkt uit gesprekken met Vereniging Dorpsbelangen Ulrum. De bedrijvigheid van Ulrum is veranderd ten opzichte van vroeger. Van de twee fabrieken die er stonden is geen bedrijvigheid meer over, en er zijn ook geen andere fabrieken of grote bedrijven voor in de plaats gekomen. Wel is landbouw mechanisatiebedrijf Bakker Ulrum een groot bedrijf in Ulrum. Er zijn verschillende soorten bedrijven die bedrijvigheid kunnen opleveren, hieronder is per categorie een aantal bedrijven/activiteiten weergegeven wat momenteel aan bedrijvigheid actief is in Ulrum. Hiermee wordt geen rekening gehouden met overheidsinstellingen vanwege het feit dat dit onderzoek richt zich op de invloed van bedrijven die zich in Ulrum hebben gevestigd en welke invloed die bedrijven hebben op het dorp. Overheidsinstellingen hebben nauwelijks invloed op de leefbaarheid. Bedrijven Ulrum telt momenteel 96 geregistreerde bedrijven1. Er zijn onder andere transportbedrijven, een autobedrijf, een schildersbedrijf, een groentehandel en een landbouw mechanisatiebedrijf, en veel zzp’ers. Winkels Er is een supermarkt te vinden, een drogisterij, een elektronicawinkel, drie kapsalons en een fietsenwinkel. Naast geregistreerde bedrijvigheid is er ook de niet geregistreerde bedrijvigheid. Deze niet geregistreerde bedrijvigheid zal ook zo goed mogelijk in kaart worden gebracht door veldonderzoek. Niet geregistreerde bedrijvigheid houdt in dat het bedrijf niet geregistreerd is bij het KvK, maar wel bezig is met het verkopen van producten of het leveren van diensten.

2.4 Economie en bedrijvigheid Het begrip bedrijvigheid is evenals leefbaarheid een groot en breed te interpreteren begrip. De definitie van bedrijvigheid luidt in het Van Dale als volgt: levendigheid of werkzaamheid. De bedrijvigheid is de hoeveelheid werk dat een mens verzet of hoeveel er gebeurt/ plaatsvindt in een bepaalde regio. Het begrip bedrijvigheid is een heel ruim begrip en is voor dit onderzoek dan ook afgebakend. Gedurende dit onderzoek is de bedrijvigheid de geregistreerde en de niet geregistreerde bedrijvigheid in Ulrum. Er wordt onderzocht wat voor invloed dit heeft op de leefbaarheid in Ulrum. 1

Bron: KvK register, www.2miljoen.nl

13 | P a g i n a

Allereerst zal het aantal bedrijven in Nederland geanalyseerd worden om vervolgens verder in te zoomen op Ulrum. Hierbij zal gekeken worden naar het aantal banen, het aantal vestigingen en waar bekend welke sector. Door te beginnen bij Nederland kunnen er verschillen tussen Ulrum en Nederland behandeld worden.

2.4.1 Nederland In de onderstaande tabel staat de werkgelegenheid en de bedrijvigheid van Nederland weergegeven over de laatste drie jaar. Zoals te zien valt is Nederland vooral heel erg actief in de handel en in de zakelijke dienstensector. Dit is natuurlijk niet heel opvallend als er wordt gekeken naar Nederland als exportland. Wel is opvallend dat het aantal banen in de landbouw en de visserij is toegenomen met 1510 banen wat gelijk staat aan een groei van 0,6%, terwijl er toch verwacht kan worden dat dit afneemt door de automatisering en de schaalvergroting in deze sectoren. Hiernaast is te zien dat het totale aantal banen met 0,34% is gestegen wat gelijk staat aan 26980 banen.

banen totaal

vestigingen totaal Jaar

vestigingen totaal Jaar

banen totaal

vestigingen totaal

2008 241.310

80.590

2009

242.820

82.460

51.400

2008 886.140

52.290

2009

847.540

52.770

2007 62.600

2.110

2008 64.730

2.170

2009

66.090

2.240

Bouw

2007 503.830

102.140

2008 522.570

113.440

2009

517.640

120.830

Handel

2007 1.386.340 232.160

2008 1.413.650 235.310

2009

1.413.790 236.000

Vervoer en Opslag

2007 424.020

29.500

2008 433.450

30.310

2009

425.830

30.850

Horeca

2007 329.920

46.790

2008 338.740

47.100

2009

340.780

47.200

2007 246.310

44.800

2008 256.870

48.830

2009

259.910

52.530

Financiële instellingen

2007 259.560

19.890

2008 259.880

19.580

2009

252.550

18.980

Zakelijke diensten

2007 1.070.520 211.930

2008 1.118.600 229.190

2009

1.138.290 248.010

Overheid

2007 438.650

3.490

2008 443.270

3.400

2009

447.630

3.340

Onderwijs

2007 510.320

33.400

2008 521.020

35.370

2009

533.900

37.980

Zorg

2007 1.154.770 60.000

2008 1.187.550 65.680

2009

1.221.510 73.820

Overige diensten

2007 307.660

2008 317.330

2009

323.810

Totaal

2007 7.812.170 1.008.950

2009

8.032.080 1.109.430

Sector

Jaar

Landbouw en Visserij

2007 239.870

81.120

Industrie

2007 877.810

Nutsbedrijven

Informatie Communicatie

banen totaal

en

90.220

95.800

2008 8.005.100 1.059.050

102.420

Tabel 2.4.1 bedrijvigheid Nederland, Bron LISA 2.4.2 Provincie Groningen In de onderstaande tabel wordt het totaal aantal banen en vestigingen per sector in de provincie Groningen weergegeven. Als deze gegevens worden vergeleken met de algemene cijfers van Nederland dan springen de sectoren zakelijke dienstverlening en de handel er veel minder uit. Het 14 | P a g i n a

lage aantal banen in de landbouw en visserij is wel opmerkelijk, aangezien veel van Groningen platteland is. Op grond van de onderstaande twee tabellen valt te concluderen dat 49,5% van de banen van de provincie Groningen zich in de stad Groningen bevinden.

Tabel 2.4.2.1 werkgelegenheid in gemeente Groningen, Bron gemeente Groningen

Sector

Jaar

banen totaal

vestigingen totaal

Jaar

banen totaal

vestigingen totaal

Jaar

Landbouw en Visserij

2007

9.970

3.810

2008

10.330

3.830

2009 10.390

3.580

Industrie

2007

32.450

1.780

2008

32.930

1.830

2009 32.520

1.850

Nutsbedrijven

2007

3.500

100

2008

3.710

100

2009 3.930

90

Bouw

2007

14.510

2.790

2008

14.720

3.200

2009 14.500

3.320

Handel

2007

37.290

7.150

2008

37.910

7.420

2009 37.740

7.220

Vervoer en Opslag

2007

11.780

1.090

2008

11.940

1.130

2009 12.080

1.160

Horeca

2007

9.920

1.660

2008

10.380

1.680

2009 10.190

1.660

2007

9.610

1.400

2008

9.560

1.640

2009 8.700

1.760

Financiële instellingen

2007

4.620

550

2008

4.230

560

2009 4.070

550

Zakelijke diensten

2007

32.770

5.810

2008

33.970

6.410

2009 35.660

6.970

Overheid

2007

16.320

160

2008

17.030

150

2009 17.250

150

Onderwijs

2007

20.680

1.290

2008

21.740

1.410

2009 22.040

1.480

Zorg

2007

48.060

2.150

2008

50.380

2.390

2009 51.160

2.730

Overige diensten

2007

9.410

3.290

2008

10.190

3.590

2009 10.810

3.880

Totaal

2007

260.890 33.030

2008

269.020 35.340

2009 271.000

36.410

Informatie Communicatie

banen totaal

vestigingen totaal

en

Tabel 2.4.2.2 bedrijvigheid Provincie Groningen, Bron LISA

15 | P a g i n a

2.4.3 Gemeente De Marne en Ulrum In de onderstaande tabel zijn het totaal aantal banen en vestigingen van bedrijven te zien van gemeente De Marne. Hierin val te zien dat het aantal banen en vestigingen redelijk constant is, en zelfs gestegen is het afgelopen jaar. Voor de totaal 10.442(Abf research, 2009) mensen die er wonen zijn er dus 3520 banen. In theorie zal een kwart van de inwoners in de gemeente kunnen werken. Gemeente

Jaar

Banen totaal

Vestigingen totaal

De Marne

2007

3.460

800

2008

3.450

830

2009

3.520

830

Tabel 2.4.3 bedrijvigheid gemeente De Marne, bron LISA

Sector Landbouw en visserij Industrie Nutsbedrijven Bouw Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en Communicatie Financiële instellingen zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal Tabel 2.4.4 Bedrijven in Ulrum

Totaal aantal inschrijvingen 5 0 0 17 21 6 2 1 11 10 0 1 6 14 96

In de bovenstaande tabel is het aantal bedrijven te zien die in Ulrum gevestigd zijn. Deze bedrijven zijn per sector ingedeeld. Hieruit is te zien dat de bouw en de handel een groot gedeelte van de bedrijvigheid in het dorp omvat. In bijlage 1 staat het gehele overzicht van alle bedrijven. In hoofdstuk 4 zal dieper worden ingegaan op de bedrijven in Ulrum. Om te kunnen onderzoeken welke invloed de bedrijven hebben op de leefbaarheid in Ulrum is het van belang om dit begrip te behandelen en te onderzoeken. Hoe kan immers anders de relatie tussen beide begrippen worden gelegd? In de volgende paragraaf zal de leefbaarheid behandeld worden.

16 | P a g i n a

2.5 Leefbaarheid Leefbaarheid is een veel onderzocht onderwerp en er zijn vele verschillende betekenissen voor dit begrip. In deze paragraaf worden de verschillende definities nader belicht en zal er duidelijk worden welke definitie gebruikt zal worden voor dit onderzoek. Leefbaarheid - leefbaarheid is de mate waarin de sociale en fysieke leefomgeving aan de normen en waarden van de bewoners en/of gebruiker s van het landelijk gebied voldoet(Van der Elst,2007); - Bij leefbaarheid gaat het om de gebruiks- en belevingswaarde van een wijk of buurt, aldus senter novum; - geschikt om ermee of in te kunnen leven (Van Dale,2009); - leefbaarheid is een breed begrip dat bestaat uit drie factoren die sterk met elkaar samenhangen: fysieke aspecten, sociale interactie, veiligheid en overlast(Planbureau Leefomgeving,2010). Uit deze verschillende oogpunten en definities blijkt dat er heel verschillend over wordt gedacht. Toch hebben ze wel iets gemeen, namelijk dat het per persoon een verschillend gevoel kan zijn. Ieder persoon heeft namelijk een eigen beleving met een buurt en of omgeving, en stelt hier ook zijn eigen eisen aan. Deze eisen kunnen betrekking hebben op de mensen waarmee ze in de buurt wonen, de voorzieningen in die buurt en de algehele kwaliteit van de omgeving/buurt. De leefbaarheid hangt dus heel erg samen met de emotionele kant van een persoon en de beleving ervan. Er kan gesteld worden dat de leefbaarheid een afspiegeling is van de behoeften van een persoon. Hier zijn ook verschillende onderzoeken naar gedaan, zoals Maslow deze behoeften in kaart heeft gebracht in de behoeftepiramide van Malsow. Deze behoeften zijn de volgende: - Sociale netwerken; - Veiligheid; - Wonen; - Werk en inkomen; - Gezondheid. Op deze vijf pijlers is de definitie van leefbaarheid onderbouwd gedurende dit onderzoek. Er wordt vanuit gegaan dat de leefbaarheid valt onder te verdelen in deze vijf categorieën en dat elke categorie dus invloed heeft op de leefbaarheid. Zoals eerder vermeld worden in het in atelier meerdere onderzoeken gedaan naar de leefbaarheid in Ulrum, dit gedeelte van het onderzoek richt zich op de pijler Werk en inkomen. Hierbij wordt gekeken naar de bedrijvigheid en welke invloed, positief dan wel negatief, dit heeft op de leefbaarheid.

2.6 Leefbaarheid en bedrijvigheid Net als een mens zich aanpast aan zijn omgeving past een bedrijf zich ook aan op de omgeving. Doordat bedrijven zich aanpassen zijn er continu trends gaande in de bedrijvigheid. Deze trends gelden voor de stedelijke gebieden en voor de landelijke gebieden. Van oorsprong heeft het platteland een agrarisch kenmerk, zoals de steden een industrieel kenmerk hadden, door verschillende ontwikkelingen is dit beeld veranderd, zoals globalisering, internationalisering en schaalvergroting. Vooral door het laatste verandert het beeld van het platteland. Het aantal boerenbedrijven wordt steeds minder en de grootte neemt steeds verder toe. Tevens is het door de hoge grondprijzen moeilijk voor opvolgers om het bedrijf over te nemen. Daarnaast wil de huidige generatie potentiële opvolgers vaste werktijden en neemt het dus minder snel een boerenbedrijf over(Gemeente onderbanken, 2007). Daarnaast geldt de schaalvergroting ook voor de andere soorten bedrijvigheid. Dit is bijvoorbeeld te merken doordat kleine zelfstandige winkels steeds meer uit het straatbeeld verdwijnen en dat er steeds grotere ketens voor terug komen. Een goed voorbeeld hiervan zijn de winkelstraten in de grotere steden. 17 | P a g i n a

Ondanks deze veranderingen en trends in de bedrijvigheid blijft de landbouwsector wel de grootste grondverbruiker op het platteland. Een belangrijke economische eigenschap van het landschap is dat het een collectief goed vormt, waarvoor geen markt bestaat waarop een prijs tot stand komt. Maar het is wel van belang om het kenmerk van het platteland in zijn huidige vorm te houden ondanks de plaatsvindende schaalvergroting en intensivering(Terluin, 2005). De boeren hebben hier een heel belangrijke rol in, zij bepalen dan ook de aanblik van het platteland. Dat bedrijven zich vestigen of juist wegtrekken uit het landelijk gebied heeft veel verschillende oorzaken. De relatief lage grondprijs, beschikbaarheid van arbeidskracht en de filevrije wegen zijn redenen om zich te vestigen in het landelijk gebied. De dunbevolkte bedrijvigheid en afstand tot het centrum van Nederland zijn redenen om weg te trekken uit het landelijk gebied(Terluin,1999). De bedrijven die gevestigd zijn in het landelijke gebied kunnen wel een belangrijke rol spelen in de leefbaarheid van een bepaalde streek en/of regio. De bedrijven kunnen hier immers zorgen voor werkgelegenheid en de voorzieningen op peil houden. Tevens kunnen deze bedrijven een belangrijke rol spelen in de activiteiten in het dorp. Hierbij kan gedacht worden aan sponsoring van feestweken en rommelmarkten/braderieën (Van der Elst- van der Lans, Rijk, 2006). Het aantal bedrijven in Ulrum is al flink afgenomen de laatste paar jaren, dit verschijnsel zal zich door blijven zetten in de toekomst. Door krimp van de bevolking krimpt de detailhandel. De inwoners zijn immers de afnemers van de detailhandel. Het aantal inwoners en de koopkracht van deze inwoners is van belang voor het aantal bedrijven in Ulrum. Naast het platteland bestaat het stedelijke gebied. Ook in dit gebied vindt schaalvergroting plaats. Steeds meer kleine zelfstandige winkels verdwijnen en grote internationale bedrijven komen hiervoor in de plaats. De kleine buurtsupers maken plaats voor de Jumbo, en de kleine elektronicawinkel ziet zijn klanten naar de Mediamarkt gaan. Ook hier vindt de schaalvergroting plaats. Deze ontwikkelingen hebben ook invloed op de leefbaarheid in de stedelijke woonwijken. “Door het wegtrekken van de bedrijven komen steeds meer panden leeg te staan waardoor er meer verpaupering komt. De leegstand kan leiden tot een negatieve ontwikkeling in de bedrijvigheid in die wijk. Dit komt doordat het voorzieningenniveau op dat moment daalt. Ook blijkt dat het andersom ook werkt, als er veel voorzieningen zijn worden er meer bedrijven gestart en zijn er minder bedrijven geneigd weg te trekken” (Planbureau leefomgeving, 2010). Kleine winkels hebben een positief effect op de leefbaarheid in de wijk, dit komt doordat in dit soort winkels bewoners met elkaar in gesprek kunnen komen, wat de sociale cohesie in de wijk bevordert. De sociale cohesie is de vorm waarin mensen naar elkaar omkijken en hoe hecht de gemeenschap is. De sociale cohesie valt onder de vijf pijlers van de leefbaarheid en heeft daardoor invloed op de leefbaarheid. Verder draagt de bedrijvigheid nauwelijks bij aan het verbeteren van de lokale leefbaarheid. Een nieuw bedrijf geeft bijvoorbeeld niet meteen minder werkloosheid in de wijk, dit omdat de werknemers ook uit een andere wijk in de stad kunnen komen. Maar een betere leefbaarheid heeft wel een positieve invloed op het functioneren van het bedrijf(Planbureau leefomgeving, 2010). In een goede veilige leefomgeving kan een bedrijf beter functioneren dan elders waar het niet veilig is. Een nieuw bedrijf in Ulrum zou wellicht ook niet meteen bijdragen aan de leefbaarheid in het dorp. Dit omdat hier ook mensen uit andere dorpen aan het werk zouden kunnen komen. De invloed van bedrijvigheid op de leefbaarheid is verschillend in stedelijke woonwijken en in landelijke gebieden. In landelijke gebieden zijn de bedrijven de economische motor voor de gemeenschappen. Door lokale werkgelegenheid, sponsoring en lokale initiatieven in dorpen die een sociale rol vervullen in de gemeenschap. Het wegtrekken van deze bedrijven zal dan ook de leefbaarheid op een negatieve manier beïnvloeden(Van der Elst- van der Lans, Rijk, 2006) De bedrijvigheid heeft veel minder invloed op de leefbaarheid in stedelijke woonwijken. De voorziening in werkgelegenheid is lager en alleen kleine detailhandel heeft een positief effect op de 18 | P a g i n a

wijk. Wel blijkt dat stedelijke woonwijken perfecte starterlocaties zijn voor bedrijven. Hier worden namelijk meer bedrijven opgericht dan in andere gebieden in Nederland. Een woonwijk kenmerkt zich dus vooral als een starterlocatie voor bedrijven en als locatie voor kleinschalige bedrijvigheid. De meeste bedrijven die hier worden opgericht zijn adviesbureaus en consultancy bedrijven. Nu de verschillende onderzoeken tussen de bedrijvigheid op het platteland en de bedrijvigheid in de stedelijke woonwijken zijn onderzocht kan er nader onderzocht worden welke invloed de bedrijvigheid op Ulrum zou kunnen hebben. Ulrum valt onder de categorie platteland of landelijk gebied, dit wil zeggen dat de resultaten van dit onderzoek vergeleken kunnen worden met het onderzoek uit Friesland, welke is uitgevoerd door het LEI. In dit onderzoek wordt de correlatie tussen de leefbaarheid, de bedrijvigheid en de sociale cohesie onderzocht. Daarnaast kan er ook een vergelijking zijn met de bedrijvigheid in de stedelijke woonwijken. Aan de hand van de resultaten die weergegeven zijn in hoofdstuk vier, zullen de eventuele vergelijkingen worden weergegeven in hoofdstuk vijf.

19 | P a g i n a

Hoofdstuk 3 Onderzoeksmethoden De krimp van de bevolking is een belangrijk gegeven voor gemeente De Marne en voor Ulrum. Wat voor invloed zal de verdere krimp op de leefbaarheid hebben in het dorp? In hoeverre zijn trends belangrijk die gaande zijn in de bedrijvigheid en hoe beïnvloed de bedrijvigheid de leefbaarheid in Ulrum? In dit hoofdstuk wordt de probleemstelling weergegeven en zullen de deelvragen behandeld worden. Daarnaast zullen de verschillende onderzoeksmethoden behandeld worden.

3.1 Onderzoeksvragen en methoden Door het opstellen van onderzoeksvragen kan er onderzoek gedaan worden. Allereerst zal de probleemstelling worden gedefinieerd en vervolgens zullen de daaruit volgende deelvragen behandeld worden. 3.1.1 Probleemstelling Door middel van de probleemstelling wordt het onderzoek afgebakend. Om de probleemstelling volledig te kunnen beantwoorden is deze onderverdeeld in deelvragen. Deze deelvragen samen dienen uiteindelijk de probleemstelling volledig te dekken en te beantwoorden. De probleemstelling is als volgt gedefinieerd: Welke invloed heeft de bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum? Deze vraag is een beschrijvende vraag. De hoofdvraag van dit onderzoek zal de huidige en de toekomstige situatie beschrijven. Hierin zal de eventuele invloed van de bedrijvigheid in Ulrum worden meegenomen. De benodigde informatie is ingewonnen door middel van kwalitatieve onderzoeksmethoden. Dit betekent dat de ondernemers en andere betrokken partijen geïnterviewd zijn. Tevens is de deskresearch van belang voor de huidige situatie en de toekomstige situatie. Door middel van het deskresearch is het aantal bedrijven onderzocht, in welke sectoren ze actief zijn en wat de mogelijke invloed van bedrijvigheid is op de leefbaarheid. 3.1.2 Deelvragen Om de probleemstelling te kunnen beantwoorden zijn de volgende deelvragen opgesteld: Is Ulrum leefbaar momenteel? Deze deelvraag zal de leefbaarheid van Ulrum beschrijven. Deze vraag is beantwoord door de verschillende interviews die er afgenomen zijn. In welke sectoren zijn de bedrijven in Ulrum actief? In deze deelvraag zal worden ingegaan op de geregistreerde en de niet geregistreerde bedrijvigheid. Hierbij is per bedrijf onderzocht wat de hoofdactiviteit is en vervolgens is er een indeling gemaakt. Allereerst is er gezocht via het KvK welke bedrijven zich hebben gevestigd in Ulrum. Door middel van het rondvragen in het dorp is er één niet geregistreerd bedrijf gevonden. Wat zijn de vestigingsmotieven van de Ulrummer ondernemers en waarom blijven ze? Allereerst is er gezocht naar literatuur over vestigingsmotieven en het ondernemersklimaat in Ulrum. Vervolgens is er gedurende interviews naar boven komen waarom het bedrijf is gevestigd in Ulrum. Waarom zijn andere bedrijven weggegaan volgens de ondernemers en andere betrokken partijen? Deze vraag is gesteld aan de ondernemers die nog wel gevestigd zijn in Ulrum, en andere betrokken partijen. Deze vraag staat in contact met de vestigingsmotieven en het ondernemersklimaat.

20 | P a g i n a

Wat zijn de eigenschappen van Ulrum op basis van de bedrijvigheid in relatie tot de leefbaarheid? Aan de hand van de eerdere deelvraag met betrekking tot de vestigingsmotieven van bedrijven zijn er kenmerken/eigenschappen/sterke punten van Ulrum naar boven gekomen. Onder deze deelvragen zijn deze punten verder geanalyseerd. Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum in relatie tot de leefbaarheid? Nadat de eigenschappen van Ulrum onderzocht zijn, is er verder ingegaan op de kansen en bedreigingen voor Ulrum. Dit is gedaan op basis van een externe analyse, een SWOT-analyse. Wat is het huidige beleid van de gemeente De Marne met betrekking tot bedrijvigheid in Ulrum? Door middel van het beantwoorden van deze vraag is er onderzocht hoe het toekomstige beleid van de gemeente De Marne kan meespelen in de kansen voor Ulrum, en in hoeverre het huidige beleid dus dient aangepast te worden. Deze vraag is beantwoord door middel van een interview met dhr. Dijkstra van gemeente De Marne. Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid volgens de ondernemers en andere betrokken partijen? - Wat doen ze nu? - Wat kunnen ze doen? Door middel van deze vraag wordt er gepeild of de ondernemers zich er van bewust zijn dat ze belangrijk zijn voor de leefbaarheid. Tevens wordt er aan andere betrokken partijengevraagd worden wat voor invloed zij denken dat de bedrijven hebben. Bij deze deelvraag hoort ook een gedeelte literatuuronderzoek.

3.2 Begripsafbakening Om het onderzoek goed te laten verlopen, en het juist uit te voeren zijn er verschillende begrippen afgebakend. Hierdoor is duidelijk wat er met welke begrippen wordt bedoeld, en is het gehele onderzoek afgebakend. Bedrijvigheid Werkzaamheid, levendigheid (Van Dale, 2009), alle geregistreerde en niet geregistreerde bedrijven in Ulrum. Bevolkingskrimp De krimp van de algehele Nederlandse bevolking, maar ook de krimp van de bevolking op het platteland in gemeente De Marne. Leefbaarheid Ieder persoon heeft een eigen beleving met een buurt en/of omgeving, en stelt hier ook zijn eigen eisen aan. Deze eisen kunnen betrekking hebben op de mensen waarmee ze in de buurt wonen, de voorzieningen in die buurt en de algehele kwaliteit van de omgeving/buurt. De leefbaarheid hangt dus heel erg samen met de emotionele kant van ieder persoon en de beleving ervan. De leefbaarheid is onder te verdelen in vijf pijlers, dit onderzoek richt zich op de pijler werk en inkomen. Ondernemers Een persoon die een bedrijf voor eigen rekening uitoefent(Van Dale, 2009), in Ulrum. Geregistreerde bedrijvigheid Bedrijven van ondernemers die ingeschreven staan bij de Kamer van Koophandel. Niet geregistreerde bedrijvigheid Bedrijven die niet geregistreerd staan bij de Kamer van Koophandel. 21 | P a g i n a

3.3 Onderzoeksgroep De onderzoeksgroep is de geheel omvattende term voor alle geïnterviewden. Onder deze groep vallen de ondernemers, de beleidsmedewerkers van gemeente De Marne evenals andere betrokken partijen uit Ulrum. In deze paragraaf zullen alle geïnterviewde personen aanbod komen. Gemeente De Marne Dhr. Dijkstra is geïnterviewd over het beleid van de gemeente met betrekking tot de bedrijvigheid. Dorpsbelangen Ulrum De Vereniging Dorpsbelangen Ulrum is geïnterviewd om te polsen wat er leeft in het dorp. Handelsvereniging Ulrum Mevr. Luth is geïnterviewd over de bedrijvigheid in Ulrum. Ondernemers De verschillende ondernemers zijn geïnterviewd over hun bedrijf en hun eventuele invloed op de leefbaarheid in het dorp.

3.4 Literatuuronderzoek en deskresearch Voor de onderbouwing van dit onderzoek is het nodig een representatief literatuuronderzoek te doen naar verschillende gerelateerde eerder uitgevoerde onderzoeken. Door dit literatuuronderzoek wordt het theoretische kader gevormd en zijn de topics voor de interviews worden gevormd. Gedurende dit literatuuronderzoek is er onderzoek gedaan naar de relatie tussen leefbaarheid en lokale bedrijvigheid. Daarnaast is er onderzoek worden gedaan naar vestigingsmotieven van bedrijven. Te beantwoorden deelvragen door middel van literatuuronderzoek - In welke sectoren zijn de bedrijven in Ulrum actief? Deze deelvraag is beantwoord door middel van het KvK register en de sectoren die zij aanhouden. Op basis van deze gegevens is er een indeling gemaakt van de bedrijven. - Wat zijn de sterke en zwakke punten van Ulrum voor bedrijven? Deze deelvraag is beantwoordt door middel van de literatuurstudie naar de eigenschappen van landelijke gebieden, en de invloed hiervan op de bedrijvigheid. - Wat zijn de vestigingsmotieven van de ondernemers? Deze deelvraag is beantwoord door middel van een literatuurstudie naar een onderzoek van Terluin naar de vestigingsmotieven van bedrijven op het platteland in Groningen. - Welke invloed hebben bedrijven op de leefbaarheid? Hierbij is het onderzoek van het LEI naar de invloed van de bedrijvigheid op de leefbaarheid en de sociale cohesie op het Friese platteland bestudeerd. Dit om de invloed van de bedrijvigheid op het platteland te weten te komen. Tevens is het onderzoek van het Planbureau Leefomgeving bestudeerd om de invloed van de bedrijvigheid op de stedelijke woonwijken te weten te komen.

22 | P a g i n a

3.5 Interviews Door middel van interviews zullen de volgende deelvragen worden beantwoord: Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid? - Wat doen ze nu? - Wat kunnen ze doen? Er is gekozen voor deze topics omdat deze topics de juiste informatie verschaffen. Uit het onderzoek van het LEI is gebleken dat deze vragen veel informatie hebben opgeleverd over de bedrijven in Friesland. Vandaar dat deze topics zijn opgenomen in de interviews. Wat is het huidige beleid van de gemeente De Marne met betrekking tot bedrijvigheid in Ulrum? Deze deelvraag is onderverdeeld in verschillende topics welke te lezen zijn in bijlage vier. Door middel van deze topics zijn er antwoorden gekomen die niet aan bod komen in het bestemmingsplan, waardoor er weer meer achtergrondinformatie bekend is geworden. Wat zijn de eigenschappen van Ulrum op basis van de bedrijvigheid in relatie tot de leefbaarheid? Dit topic is onderverdeeld in sterke en zwakke punten van Ulrum. Doordat dit topic is opgenomen in alle interviews is er veel bekend geworden over Ulrum, en is er ook achtergrond informatie bekend geworden hoe de geïnterviewde Ulrum in de toekomst zien op basis van de huidige eigenschappen.

3.6 Uitvoeringsprocedure en –verloop Allereerst is er een kennismakingsgesprek geweest met de Vereniging Dorpsbelangen Ulrum. Hierbij is er gesproken worden over het dorp zelf en wat er leeft. Vervolgens zullen hier vragen gesteld die betrekking hebben op de bedrijvigheid en de leefbaarheid in het Dorp. Het gesprek met de handelsvereniging en eventuele leden is ook bedoeld ter kennismaking. Tijdens dit interview is er gepraat over de situatie van vroeger, de huidige situatie en de situatie in de toekomst. Bij dit interview is het interview voor betrokken partijen gebruikt. Tevens is er informatie over verschillende bedrijven bekend geworden. Het gesprek met Dhr. Dijkstra van de gemeente De Marne is vooral gegaan over het grondbeleid en bedrijvenbeleid in Ulrum. Tevens is er gesproken over het algemene beleid van de gemeente De Marne. Ook is het bestemmingsplan besproken en is er bekend geworden wat voor visie de gemeente heeft met betrekking tot Ulrum.

3.7 Validiteit Een onderzoek kan alleen bruikbare resultaten bieden als het voldoet aan een aantal kwaliteitscriteria. Om voor gemeente De Marne een gedegen onderzoek uit te voeren, moet het onderzoek aan de volgende kwaliteitscriteria voldoen: betrouwbaar en valide. In deze paragraaf zullen beide begrippen verder worden toegelicht. Hierbij zal er worden beschreven hoe beide begrippen zijn gehanteerd tijdens het afnemen van de interviews en gesprekken. Betrouwbaarheid Het onderzoek is van een kwalitatieve aard, hierdoor komen meningen naar boven. Het onderzoek is betrouwbaar doordat alle interviews anoniem zijn verwerkt in het onderzoeksrapport, hierdoor hebben de ondernemers en de belangenverenigingen alles kunnen zeggen. Hiernaast zijn de interviews gehouden aan de hand van topics, door middel van deze topics zijn de verschillende interviews met elkaar vergeleken. Tevens zijn de interviews waar het mogelijk was opgenomen en zijn ze zo snel mogelijk na het interview uitgewerkt op papier. Hierdoor is de juiste informatie op papier gekomen en is er geen informatie verloren gegaan.

23 | P a g i n a

Validiteit Onder validiteit wordt verstaan de geldigheid van het meetinstrument (in dit geval de interviewvragen) en die van de onderzoeksgroep. De mate waarin deze vrij zijn van systematische fouten bepaald onder meer de geldigheid van het onderzoek. Bij een kwalitatief onderzoek zijn de resultaten meestal niet generaliseerbaar voor de hele onderzoeksgroep, omdat het gaat om meningen en belevingen. Dit geldt ook voor dit onderzoek. Hierdoor is de interne validiteit laag. De externe validiteit wordt bepaald door de mate van bruikbaarheid voor andere onderzoeken. De onderzoeksresultaten hiervan zijn gedeeltelijk te gebruiken voor andere onderzoeken. Hierbij kan gedacht worden aan andere dorpsonderzoeken, en de trends in de bedrijvigheid. De gemeente zou dit onderzoek kunnen gebruiken in een later stadium als er meer dorpsonderzoeken uitgevoerd zullen worden.

24 | P a g i n a

Hoofdstuk 4 Leefbaarheid en bedrijvigheid in Ulrum Zoals eerder is vermeld is de relatie tussen de leefbaarheid en de bedrijvigheid zelden onderzocht. In dit hoofdstuk zal allereerst de leefbaarheid worden behandeld. Vervolgens zal de bedrijvigheid aan bod komen. Hierna zullen de eigenschappen van Ulrum besproken worden en vervolgens zal de invloed van de bedrijvigheid en de leefbaarheid uitgelicht worden.

4.1 Leefbaarheid De leefbaarheid is door alle onderzoeken een containerbegrip geworden. Er zijn vele onderzoeken geweest met meestal verschillende definities van de term leefbaarheid. Hierbij kan het gaan om veiligheid, voorzieningen, activiteiten en openbaar vervoer. Een ding aan de onderzoeken is hetzelfde, dat de geïnterviewden allemaal een andere opinie hebben en dat de leefbaarheid dus per persoon verschillend is. Volgens Vereniging Dorpsbelangen Ulrum is Ulrum heel leefbaar ondanks dat de voorzieningen wegtrekken. Er kan dus opgemerkt worden dat het ouderwetse denken binnen deze belangenvereniging plaats heeft gemaakt voor de huidige situatie. Het dorp heeft nou eenmaal te kampen met wegtrekkende voorzieningen maar de betrokkenheid, de sociale cohesie, in het dorp is goed. De hoge betrokkenheid en de sociale cohesie kunnen worden teruggevonden in de twaalf verenigingen die er in het dorp zijn. Naast deze twaalf verenigingen, die verschillende activiteiten organiseren van een halve marathon tot judo en tennis, zijn er ook nog verschillende stichtingen. Een van de nieuwste stichtingen is “stichting 1834”. Volgens de Vereniging Dorpsbelangen Ulrum is het dorp dus goed leefbaar.

4.2 Bedrijvigheid Zoals in het vooronderzoek naar voren is gekomen zijn er 96 geregistreerde bedrijven in Ulrum. Het overzicht van al deze bedrijven is te vinden in bijlage 1. Van deze 96 geregistreerde bedrijven zijn 9 registraties overkoepelende bedrijven om zo financiële risico’s af te dekken. Deze bedrijven hebben de benaming financiële holding. Zo blijven er dus nog 87 geregistreerde bedrijven over. Hiernaast zijn er ook meerdere inschrijvingen op een adres, of inschrijvingen die met elkaar te maken hebben. Na deze selectie blijven er nog 80 bedrijven over. Als deze inschrijvingen nader worden bekeken blijkt dat er op sommige adressen wel 3 inschrijvingen zijn. Dan is er naast de hoofdactiviteit bijvoorbeeld nog een bed en breakfast, een klein winkeltje of worden er tweedehands spullen verkocht. Het valt dus op dat er naast de hoofdactiviteit nog een inschrijving is die er meestal alleen voor de hobby erbij is genomen aldus de handelsvereniging. Als er verder wordt ingezoomd op de inschrijvingen bij de Kamer van Koophandel dan kan er een indeling worden gemaakt per sector. Deze indeling is weergegeven in tabel 4.2.1 hieronder. Er zijn dan een aantal sectoren die eruit springen, of die opvallend zijn. De sectoren bouw, handel, financiële instellingen, zakelijke diensten, overige diensten en vervoer en opslag vallen hierbij op. Zoals eerder vermeld is zijn de inschrijvingen onder financiële instellingen overkoepelende inschrijvingen en dus geen echte bedrijven, daarom wordt hier niet verder op ingegaan. Bouw Wel is het opvallend hoeveel bedrijven er in de sector bouw actief zijn. Hierbij zitten veel loonbedrijven en klussenbedrijven. Veel van deze bedrijven zullen in de regio actief zijn en zijn dus niet afhankelijk van het dorp Ulrum zelf. Handel Hiernaast valt de sector handel erg op met bijna een kwart van alle inschrijvingen. Van deze inschrijvingen zijn er 16 winkels/bedrijven die in Ulrum actief zijn door middel van een winkelpand de 25 | P a g i n a

overige inschrijvingen in deze sector zijn actief via internet of vooral buiten het dorp. Uit de gesprekken met de handelsvereniging kwam naar voren dat de meeste winkels in Ulrum niet op zichzelf konden staan. Veel ondernemers hebben in een ander dorp nog een filiaal. Voorbeelden hiervan zijn interieurverzorging Luth, expert Groendijk en fietsenhandel Jan van Kleef. Naast deze winkels zijn er ook nog mensen die de winkel als hobby hebben. Bij de “hobbywinkels” heeft de man een baan waar ze van kunnen leven, en heeft de vrouw de winkel ernaast. Voorbeelden hiervan zijn de drogisterij en het babykleding winkeltje. Sector Landbouw en visserij Industrie Nutsbedrijven Bouw Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie en Communicatie Financiële instellingen zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige diensten Totaal Tabel 4.2.1 Bedrijven in Ulrum

Totaal aantal inschrijvingen 5 0 0 17 21 6 2 1 11 10 0 1 6 14 96

Zakelijke diensten De sector zakelijke diensten heeft een groot gedeelte van de inschrijvingen. De reden hiervan is dat er veel bedrijven bij zitten die vanuit de huiskamer beoefend kunnen worden. Dit wil zeggen dat ze zichzelf verhuren aan bedrijven en zo op veel verschillende plekken werken. Er zitten veel adviesbureaus bij die dus eigenlijk alles vanuit huis doen. Dit zie je tegenwoordig heel veel in dorpen maar ook in steden. Veel mensen proberen een bedrijf te starten en doen dat allereerst vanuit huis, en dit soort bedrijvigheid is dan ook niet heel erg belangrijk om nader op in te gaan, omdat deze bedrijven alleen geregistreerd staan in het dorp, maar er verder niet actief zijn. Het aantal transportbedrijven is wel heel opvallend. Er zitten maar liefst zes transportbedrijven in Ulrum zelf. Dit is in vergelijking met Zoutkamp en Leens heel veel deze beide dorpen hebben namelijk maar één transportbedrijf. Ulrum kan zich dus wel kenmerken als een dorp waar veel transportbedrijven zitten. Overige diensten De laatste sector met veel inschrijvingen is de sector overige diensten. Hier zie je veel verschillende diensten tussen zitten, van organisatie van activiteiten tot kapsalons. Ook is het opvallend dat er drie kapsalons zitten in Ulrum. Deze drie kapsalons zijn de enige bedrijven in deze sector die gebonden zijn aan het dorp door middel van de kapsalon. De overige bedrijven zijn voor hun diensten niet gebonden aan het dorp. Want deze bedrijven hebben veelal klanten vanuit de regio. Twee goede voorbeelden hiervan zijn een makelaardij en een verhuurbedrijf. Niet geregistreerde bedrijvigheid Naast de geregistreerde bedrijvigheid is er ook de niet geregistreerde bedrijvigheid in Ulrum. Door middel van het veldonderzoek en gesprekken met verschillende mensen is er een kleine winkel

26 | P a g i n a

genaamd ’t Winkeltje naar voren gekomen. Dit winkeltje is één dag in de week open, en verkoopt tweedehands kleding. Verder zijn er geen bedrijven gevonden die niet geregistreerd staan. Markt Wat ook voor veel levendigheid zorgt in Ulrum, is de wekelijks terugkerende markt op woensdagochtend. Alhoewel een markt niet binnen de definitie van bedrijvigheid valt, wordt er hier toch even op ingegaan omdat een markt wel invloed heeft op de leefbaarheid. Elke woensdag is er markt in Ulrum en er staan dan 13 kramen in het dorp. Waaronder een notenkraam, vleeskraam(2x), kaaskraam(2x), brood en banket, kleding(2x), fruithandel, vis, diervoeding en een bloemenhandel. Uit gesprekken met de marktkraamhouders bleek dat deze markt een regiofunctie bekleed en dat er ook mensen van buiten het dorp naar de markt komen om spullen te kopen. Aan de hand van al deze bevindingen kunnen er verschillende conclusies worden getrokken over de eigenschappen van Ulrum. Hierbij zal er gekeken worden naar de verenigingen in het dorp maar ook naar het aantal verschillende bedrijven, en wat voor kenmerken die hebben.

4.3 Eigenschappen en kenmerken van Ulrum Door middel van het onderzoek naar de bedrijven in Ulrum zijn er al verschillende kenmerken van het dorp naar voren gekomen. Maar ook uit gesprekken en het deskresearch is er veel bekend geworden over de bedrijven in het dorp. In deze paragraaf zullen de bedrijven behandeld worden en zal er gekeken worden naar de toekomst. 4.3.1 Bedrijven Uit het onderzoek blijkt dat er 96 geregistreerde bedrijven in Ulrum zijn. Van deze bedrijven zijn er veel actief in de bouwsector, maar ook in de handel en de vervoer en opslag. Uit gesprekken met verschillende personen is ook naar voren gekomen dat Ulrum bekend staat als een dorp met veel bedrijvigheid. Er zitten enkele grotere bedrijven in het dorp zelf, en de transportbedrijven zitten aan de randen van het dorp. Een kenmerk van Ulrum is dus dat er veel bedrijven in het dorp zijn, en ook in de kern van het dorp zijn gevestigd. Het nieuwe bedrijventerrein aan de oostkant van Ulrum zou plaats moeten bieden aan deze bedrijven. Maar deze bedrijven blijven toch in het dorp zelf vanwege de hoge investeringskosten die het met zich meebrengt om te verhuizen. Het kenmerk van bedrijven in de kern van het dorp zal dus voorlopig ook zo blijven. Afgezien van de bedrijvigheid in de kern van het dorp kenmerkt het dorp zich ook door relatief veel transportbedrijven. Deze bedrijven zijn wellicht niet op het dorp zelf georiënteerd, maar ze zijn er wel gevestigd. Doordat deze bedrijven hier gevestigd zijn is er een jaarlijks terugkerende truckshow, wat het dorp levendig maakt, de sociale cohesie in het dorp bevordert en dus de leefbaarheid beïnvloedt. Een ander kenmerk van Ulrum is de relatief lage grondprijs en de relatief lage prijzen voor de panden in het dorp. Uit gesprekken bleek dat ondernemers gekozen hebben voor Ulrum omdat de financiële haalbaarheid voor het bedrijf hier groter wordt door de lagere investeringskosten. De redenen dat bedrijven wegtrekken uit Ulrum zijn dan ook de krimp van de bevolking en de relatief grote afstand tot het centrum van Nederland. Door de krimp neemt de omzet af en zijn de bedrijven commercieel niet meer haalbaar in het dorp. 4.3.2 Verenigingen Zoals eerder vermeld gaf de Vereniging Dorpsbelangen Ulrum aan dat er veel actieve verenigingen zijn en dat deze mensen ook allemaal nauw betrokken zijn bij het dorp. Hieronder is een overzicht van alle verenigingen die in het dorp te vinden zijn.

27 | P a g i n a

Wilhelm Thell VVV Ulrum Halve Marathon Jeugdsoos Ulrum VVSV ‘09 Dorpsbelangen De Watergeuzen Showband DOS LTC Lydensee Olrommer Vlintboksems Yoshi Stichting 1834

Schietvereniging Toneel vereniging Organisatie halve marathon Jeugdsoos Voetbalvereniging Vereniging Dorpsbelangen Watersportvereniging Muziekvereniging Tennisvereniging Shantykoor Judovereniging de Marne Stichting voor het onder de aandacht brengen van de geschiedenis.

4.3.3 De toekomst Uit de gesprekken en het vooronderzoek zijn verschillende resultaten naar voren gekomen. Hieruit zijn de kenmerken van Ulrum naar voren gekomen, de sterke en de zwakke punten. Allereerst zullen de sterke en de zwakke punten worden weergegeven en zullen ze worden toegelicht. Hierna zullen de resultaten van de kansen en de bedreigingen worden weergegeven. Sterke punten Uit de gesprekken en de resultaten van het vooronderzoek zijn de volgende sterke punten van Ulrum naar voren gekomen: - Bereikbaarheid door middel van de N361; - Relatief lage grondprijs; - Bedrijventerrein; - Karakteristieke eigenschappen van het dorp; - Rust en ruimte. Uit de interviews is naar voren gekomen dat de ondernemers en de belangenverenigingen de N361 belangrijk vinden voor het dorp. Ulrum is goed bereikbaar door deze weg. Groningen is relatief snel te bereiken en de weg naar Friesland is ook goed. De relatief lage grondprijs is een sterk punt van Ulrum. Doordat de grondprijzen relatief laag liggen hebben de bedrijven minder hoge investeringskosten als in stedelijke gebieden waardoor Ulrum aantrekkelijk wordt voor een bedrijf om zich er te vestigen(Terluin, 1999). Het bedrijventerrein wordt door de ondernemers en belangenverenigingen ook genoemd als een belangrijk kenmerk van Ulrum. Hier kunnen bedrijven zich vestigen, en het is het enige bedrijventerrein in de gemeente welke nog niet vol is. Dit bedrijventerrein trekt dus ook bedrijvigheid aan. Hiernaast wordt door alle geïnterviewden de karakteristieke eigenschappen van het dorp en de rust en de ruimte genoemd als belangrijk kenmerk en sterk punt van Ulrum. Zwakke punten Uit de analyse van de kenmerken van Ulrum zijn ook zwakke punten naar voren gekomen. Deze zwakke punten zijn de volgende: - Vergrijzing van de bevolking; - Krimp van de bevolking; - Leegstand van de winkelpanden; - Afstand tot het centrum van Nederland. Uit de interviews bleek dat de vergrijzing van de bevolking en de krimp van de bevolking een zwak punt van Ulrum is. Vooral de detailhandel heeft hier last van. De omzetcijfers blijven steeds verder 28 | P a g i n a

dalen en een winkel in Ulrum is commercieel niet meer haalbaar. Volgens de handelsvereniging en verschillende ondernemers wordt het heel moeilijk haalbaar als het verzorgingstehuis weg zal gaan uit het dorp. Daarnaast is de leegstand van winkelpanden een zwak punt van Ulrum. Leegstaande winkelpanden bevordert de aanblik van het dorp niet, en zorgt sneller voor verpaupering(Planbureau Leefomgeving, 2010). De afstand tot het centrum van Nederland is ook een zwak punt. Doordat bedrijven niet meer regio gebonden zijn trekken bedrijven sneller richting de Randstad als daar meer zaken gedaan kunnen worden. Naar aanleiding van de sterke en zwakke punten, de interne analyse kunnen er kansen en bedreigingen geformuleerd worden. Door middel van de externe analyse worden deze kansen en bedreigingen gevonden. Allereerst zullen de kansen worden weergegeven en zullen deze worden toegelicht. Vervolgens zullen de bedreigingen worden weergegeven en worden deze toegelicht. Kansen De volgende kansen zijn uit de interviews, de deskresearch naar voren gekomen. - Kleinschalige bedrijven met regiofunctie - Toeristen in de omgeving - Vergrijzende bevolking De kleinschalige bedrijven met een regiofunctie kunnen overleven, en zijn goed commercieel haalbaar in Ulrum. Goede voorbeelden hiervan zijn de babywinkel in het dorp en de markt die het dorp nog heeft. Tevens kan deze bedrijvigheid gekoppeld worden met de vergrijzende bevolking. Een bedrijf die zich richt op de vergrijzende bevolking in het dorp en de regio zou een goede combinatie zijn. De bevolking wordt minder mobiel wordt naarmate de bevolking ouder wordt en hierdoor meer voorzieningen in het dorp gaan zoeken. Tevens zijn er kansen voor toeristen die door het dorp komen. Deze toeristen gaan door Ulrum naar andere dorpen. Er is nergens in het dorp een plek waar een terras is, waar toeristen een broodje kunnen eten en een bakje koffie kunnen drinken. Bedreigingen De volgende bedreigingen zijn uit de interviews, de deskresearch en de samenvoeging van beide naar voren gekomen. - Schaalvergroting - Grote afstand tot het centrum van Nederland - Trends in de bedrijvigheid De schaalvergroting speelt een steeds groter wordende rol in de Nederlandse economie. De bedrijven worden steeds groter en de kleinere bedrijven delven steeds meer het onderspit. Vooral in de kleinere dorpen is dit te merken. De detailhandel in deze dorpen, en dus ook in Ulrum, leiden hieronder en zijn hierdoor commercieel niet meer haalbaar. Door de schaalvergroting trekken ook steeds sneller de bedrijven weg. En is de kans groot dat de detailhandel heel snel verdwijnt(DBF, 2001) De boerenbedrijven worden steeds groter, dit omdat er schaalvergroting plaatsvindt maar ook omdat er geen opvolger is en het bedrijf dus verkocht wordt. Dit is een trend die bij alle bedrijven plaatsvindt. Het vinden van een opvolger wordt steeds moeilijker en hierdoor verdwijnen dus ook kleinere bedrijven(Gemeente Onderbanken, 2007). De afstand tot het centrum van Nederland is tevens een bedreiging, dit omdat de grotere bedrijven hier gevestigd zijn en daar dus ook de meeste handel wordt behaald.

29 | P a g i n a

4.4 Beleid omtrent bedrijvigheid Om de bedrijven en verenigingen en alle andere activiteiten in Ulrum goed te laten verlopen heeft de gemeente een beleid opgesteld omtrent de bedrijven in Ulrum. De gemeente De Marne is in de jaren ’90 begonnen te kijken naar een plek voor een bedrijventerrein in Ulrum. Dit omdat er volgens de gemeente behoefte was aan een bedrijventerrein. Ulrum kent namelijk veel bedrijven in de kern van het dorp, een goed voorbeeld hiervan is Bakker Ulrum. Het bedrijventerrein zou allereerst komen aan de N361, aan de noordkant van Ulrum. De plannen waren bijna rond, alleen heeft de provincie toen in een heel laat stadium het project tegen gehouden. De reden hiervan is dat de plek van het terrein niet mooi was, dit omdat de aanblik van het dorp dan teveel zou veranderen. Hierdoor was de gemeente genoodzaakt om het hele project weer vanaf het begin te starten, en moest de grondaankoop opnieuw gestart worden. Hierdoor is het bedrijventerrein nu aan de oostkant van Ulrum gelegen. De gemeente heeft het bedrijventerrein bij Ulrum bedacht omdat de gemeente er vanuit ging dat de bedrijven die in de kern zitten, zich wel zouden verplaatsen naar buiten het dorp. Hierbij kan vooral gedacht worden aan Bakker Ulrum. Maar dit gebeurt vrijwel niet, enkel Loonbedrijf Bremen, heeft nu een optie op een kavel op het nieuwe terrein. De overige bedrijven gaan de overstap niet maken vanwege de hoge investeringskosten. Het verdere beleid met betrekking tot het bedrijventerrein is redelijk simpel en goed vastgelegd in het bestemmingsplan. Er zijn verschillende fases in het plan, en bij elke fase horen verschillende soorten bedrijven. De gemeente zal het bedrijventerrein niet gaan profileren en aan gaan moedigen. Dit omdat dit het laatste bedrijventerrein in de gemeente De Marne is. Het doel van het bedrijventerrein is dat bedrijven hier kunnen uitbreiden, zodat de bedrijven niet naar buurgemeenten vertrekken. Het beleid van de gemeente is de regulering van de bedrijvigheid die er nu is, het in stand houden hiervan. Het plan met het bedrijventerrein is dan ook meerjaren plan, en dient eigenlijk ook niet uitverkocht te zijn binnen een paar jaar. Momenteel is dertig procent van de kavels in optie uitgegeven. Vanuit de provincie zijn er nog wel een aantal regels opgelegd voor het bedrijventerrein. Om de overgang van het dorp naar de bedrijven goed te laten verlopen, moeten de bedrijfswoningen achterop de kavel gebouwd worden, en de loods voorop. Tevens gelden er bepaalde bouwregels waar de woningen aan moeten voldoen, om zo ook het aanblik niet te verstoren. Door deze maatregelen hoopt de provincie het landelijke, de rust te kunnen waarborgen. Het beleid van de gemeente is voor Ulrum eigenlijk hetzelfde als voor de rest van de gemeente. De gemeente wil graag de bedrijvigheid in de eigen gemeente houden voert dus zodanig beleid dat de bedrijven niet naar naburige gemeenten wegtrekken.

4.5 Invloed van bedrijvigheid op leefbaarheid Zoals uit het literatuuronderzoek bleek hebben bedrijven een behoorlijke invloed op de leefbaarheid van het dorp en/of regio. De bedrijven creëren werkgelegenheid in het dorp en/of regio en houden daarnaast ook het voorzieningenniveau op peil. Dit blijkt ook uit alle gesprekken en interviews die er zijn geweest. Alle bedrijven en betrokken partijen zien ook deze taak weggelegd voor de bedrijven. Allereerst is het bedrijf natuurlijk gericht op zichzelf en zal het moeten blijken dat het bedrijf gezond is, maar als het bedrijf groeit dan heeft het bedrijf een behoorlijk belangrijke taak in het dorp. Vooral ook grotere bedrijven blijken een grote rol te spelen. Uit de interviews bleek dat grote bedrijven grote invloed hebben op de sociale structuur in het dorp. Veel mensen die bij die bedrijven werken wonen in het dorp, en hebben naast het werk ook buiten het werk op contact op bijvoorbeeld bedrijfsuitjes. Ook hierdoor leren de partners van de collega’s elkaar kennen. Doordat de mensen

30 | P a g i n a

kunnen wonen en werken in het dorp voelen ze zich meer verbonden met het dorp waardoor er een grotere sociale cohesie ontstaat. Een ander punt wat uit het literatuuronderzoek naar voren kwam is de sponsoring die bedrijven kunnen doen en zo de gemeenschap beïnvloeden hierdoor. Uit de gesprekken blijkt ook dat hier behoefte aan is, en dat dit ook als een taak gezien wordt van de bedrijven. Als deze bedrijven weg zouden trekken zouden verschillende verenigingen niet meer kunnen bestaan. Sponsoring kan in vele verschillende vormen. Het ene bedrijf doet het door middel van geld zoals Bakker Ulrum, het andere bedrijf doet het door middel van middelen, hierbij kan gedacht worden aan loonbedrijf Bremen. Beide zijn van uitermate belang voor het dorp omdat hierdoor verenigingen kunnen bestaan, en er activiteiten georganiseerd kunnen worden.

31 | P a g i n a

Hoofdstuk 5 Conclusie In dit hoofdstuk zal allereerst antwoord worden gegeven op de probleemstelling, vervolgens zullen de verwachtingen behandeld worden. Tot slot zijn er aanbevelingen gedaan aan de hand van dit rapport.

5.1 Beantwoording probleemstelling De probleemstelling kan nu beantwoord worden aangezien alle resultaten zijn geanalyseerd. De probleemstelling luidt als volgt: Welke invloed heeft de bedrijvigheid op de leefbaarheid in Ulrum? Aan de hand van de deelvragen is er gebleken dat Ulrum gezien kan worden als een ondernemend dorp, met relatief veel bedrijven die in de dienstverlening actief zijn. Hiernaast zijn er ook de overige bedrijven nog die actief zijn in de regio, of in het dorp alleen. Dat de bedrijven een invloed hebben op de leefbaarheid in Ulrum kan wel degelijk gesteld worden. De bedrijven die er gevestigd zijn zitten er veelal al heel lang, en sommige bedrijven zijn echt heel belangrijk voor de gehele regio. Iets wat de leefbaarheid in Ulrum beïnvloedt. Hierbij is bijvoorbeeld Bakker Ulrum te benoemen. Dit bedrijf heeft heel veel panden in de kern van het dorp en is heel belangrijk voor het dorp. Niet alleen de werkgelegenheid, maar ook de sociale structuur wordt positief gestimuleerd. Doordat deze personen werken in het dorp zijn ze meer gebonden aan het dorp zelf en zijn dus ook de meeste tijd van de dag in Ulrum. Ze hebben er immers hun werk, hun gezin, de collega’s en de sociale contacten. De bedrijven hebben dus een invloed op de leefbaarheid in het dorp doordat ze werkgelegenheid verschaffen en daarmee dus de inwoners van het dorp ook voorzien in hun levensbehoeften. Naast deze werkgelegenheid scheppen de bedrijven ook een mate van levendigheid in Ulrum door de klanten die er komen. Dit ervaren de geïnterviewden ook als een pre, want onder de leefbaarheid wordt ook een zekere mate van levendigheid gezien. Naast de werkgelegenheid en de leefbaarheid zien de geïnterviewden nog andere aspecten waarmee de bedrijven de leefbaarheid mee beïnvloeden. Hier valt de sponsoring en de ter beschikking stelling van middelen onder. Veel bedrijven sponsoren de verenigingen in het dorp, en er wordt zelfs gezegd dat de bedrijven meer geld uitgeven aan sponsoring dan aan het onderhoud van de eigen bedrijfspanden. Door het beschikbaar stellen van gelden kunnen de sportverenigingen en andere verenigingen activiteiten neerzetten en kunnen de verenigingen overleven. Als deze sponsorgelden weg zouden vallen zullen veel verenigingen het heel zwaar krijgen omdat de leden dan veel meer geld in zouden moeten leggen. Ook werd er gesproken over het beschikbaar stellen van middelen. Sommige bedrijven helpen mee aan het bouwen van de speeltuin en het aanleggen van een aanlegsteiger. Deze vorm van sponsoring is ook van groot belang voor de leefbaarheid in het dorp, dit omdat er anders weer geld betaald moet worden voor dit soort activiteiten. De bedrijven en winkels zijn gevestigd op allerlei plekken in het dorp. Van het bedrijventerrein tot in de kern van het dorp. Doordat de bedrijven overal gevestigd zijn hebben ze een invloed op de aanblik van het dorp. Deze invloed is voor de een positief en voor de ander negatief. Uit de interviews kwam naar voren dat sommige personen de bedrijven het liefst uit de kern van het dorp wilden hebben, dit omdat deze bedrijven de aanblik van de straat negatief beïnvloeden. Tevens zijn de lege winkelpanden een goed voorbeeld van een slechte invloed op de aanblik van het dorp. Deze leegstand verslechtert de leefbaarheid en versnelt de verpaupering van een dorp. De leefbaarheid voor de minder mobiele (oudere) inwoners in het dorp hangt sterk af van de bedrijven. Doordat de bedrijven het voorzieningen gehalte nu nog redelijk op peil houden kunnen de meeste mensen de boodschappen nog in het dorp doen. Voor veel minder mobiele mensen zal de 32 | P a g i n a

leefbaarheid hard achteruit gaan als de voorzieningen in het dorp minder zullen worden, aldus verschillende ondernemers.

5.2 Verwachtingen In het plan van aanpak zijn enkele verwachtingen naar voren gekomen. Deze verwachtingen waren gebaseerd op het literatuuronderzoek en gesprekken met de ondernemers en betrokken partijen. De verwachtingen zijn hieronder weergegeven. Eerst is de verwachting geformuleerd, vervolgens wordt de verwachting besproken en of de verwachting is uitgekomen. Bedrijvigheid heeft invloed op de leefbaarheid in Ulrum. Bedrijvigheid heeft invloed op de leefbaarheid in Ulrum om de volgende punten. Bedrijven sponsoren vaak de sportverenigingen, waardoor er een binding ontstaat met het dorp en de groep mensen die er woont. Tevens komen er in de kleine winkels verschillende mensen samen waardoor er een sociaal netwerk ontstaat en mensen elkaar tegen blijven komen in die winkels. Dit is namelijk gebleken uit een onderzoek dat gedaan is in Friesland(van der elst-van der Lans,M, Rijk,P, 2006) Uit het onderzoek is gebleken dat de bedrijvigheid in Ulrum zeker een invloed heeft op het dorp. Uit de interviews is naar voren gekomen dat de bedrijven inderdaad een belangrijke rol spelen in het verenigingsleven door middel van sponsoring. Deze bedrijven binden zich hiermee aan het dorp en aan de inwoners van Ulrum. De kleine winkels in het dorp hebben niet dezelfde invloed als de winkels in stedelijke gebieden. De winkels krijgen minder klanten en deze winkels hebben daarom ook minder invloed op de sociale contacten die worden opgedaan in deze winkels. Alleen in de kapsalons zullen de mensen elkaar nog meer spreken, en kunnen er sociale contacten ontstaan. Bedrijvigheid heeft invloed op de sociale contacten tussen inwoners. Als er meer bedrijven in een dorp zijn krijgen mensen meer binding met hun dorp. Dit doordat er werk is, en de inwoners er wonen en werken. Daarnaast kunnen de bedrijven bepaalde verenigingen sponsoren en kan met behulp van deze bedrijven ook bepaalde activiteiten opgezet worden. Tevens komen bewoners elkaar tegen bij bedrijven en winkels waar ze elkaar kunnen spreken. Uit de interviews is naar voren gekomen dat de grotere bedrijven in het dorp vooral de sociale structuur van het dorp beïnvloeden en creëren. Doordat de mensen kunnen wonen er werken in het dorp wordt de binding met het dorp groter. Tevens ontstaan er sociale contacten op de werkvloer die voortgezet kunnen worden buiten het werk om. Hierbij kan ook gedacht worden aan de bedrijfsuitjes die geregeld worden vanuit de bedrijven. De sponsoring hierbij is ook van belang. De jaarlijkse truckshow is een goed voorbeeld waar ook sponsoring voor nodig is, en waarbij er door bedrijven sociale contacten kunnen plaatsvinden. De verenigingen hebben dus een grote invloed op de cohesie in het dorp, wellicht een grotere invloed dan dat bedrijven daarop hebben. Ulrum heeft kansen voor de kleine bedrijven. Aangezien de grond relatief goedkoop is in Ulrum is hier een kans voor startende en kleine bedrijven. Uit het onderzoek en de interviews is gebleken dat de grond inderdaad relatief goedkoop is. De bedrijven die er onlangs zijn begonnen zijn vanwege de lage prijs naar Ulrum gekomen. Tevens geeft de gemeente ook aan dat de prijs van de grond een reden is voor een bedrijf om zich te vestigen op het bedrijventerrein. Hiernaast heeft een bedrijf in Ulrum overlevingskans als het een regiofunctie op zich kan nemen, en maatwerk kan leveren aan de klant. Dus Ulrum heeft kansen voor kleine bedrijven met een regiofunctie.

33 | P a g i n a

5.3 Aanbevelingen Naar aanleiding van de interviews, het literatuuronderzoek en de analyses van de verkregen informatie kunnen er verschillende aanbevelingen gedaan worden. Deze aanbevelingen zijn onderwerpen die naar voren gekomen zijn tijdens interviews, of beleidspunten die verbetert kunnen worden. Maatwerk Uit de interviews is naar voren gekomen dat de gemeente op verschillende punten beter zou kunnen hebben gehandeld, een voorbeeld hiervan is de Markstraat nummer 6, een winkelpand waar appartementen ingebouwd mogen worden maar waar de pui van het pand niet veranderd mag worden. Veel naar voren komend is dat de gemeente meer maatwerk zou moeten leveren. Er zou specifieker gekeken moeten worden naar gevallen van leegstaande panden en nieuwe invulling van de bestemming van deze panden. De welstandcommissie zou bijvoorbeeld naar het pand toe kunnen gaan voordat er definitief een besluit gemaakt zal worden zodat de aanblik van het pand verbeterd kan worden. Bedrijvigheid De bedrijvigheid is voor Ulrum heel belangrijk. Het huidige beleid van de gemeente ten opzichte van de bedrijvigheid is goed. De bedrijven die er zijn dienen zoveel mogelijk binnen de gemeentegrens te blijven. De gemeente zal bedrijven de ruimte moeten geven om uit te breiden, dit bijvoorbeeld op het bedrijventerrein. Maar ook hier is maatwerk een eis. De gemeente dient bedrijven goed te bekijken en niet alleen vanuit de welstandcommissie maar ook vanuit een economische kant. Een bedrijf is een aanwinst voor de gemeente vanwege de belastingen. Kleinschalige bedrijvigheid zal gestimuleerd kunnen worden, bijvoorbeeld door versoepeling van beleid of regels met betrekking tot bestemming van panden. Verenigingen De verenigingen in het dorp zullen meer op zichzelf moeten leren staan. In de toekomst zullen meer bedrijven wegtrekken uit Ulrum, en hierdoor zal dus ook een gedeelte sponsoring weg kunnen vallen. Vooral de detailhandel zal hoogst waarschijnlijk vertrekken uit het dorp. De verenigingen en stichtingen dienen hiermee in de toekomst dus rekening te houden. Toerisme De gemeente De Marne heeft veel verschillende dorpen. Veel dorpen hebben unieke eigenschappen waar toeristen op af komen. Ook Ulrum heeft veel mooie dingen waar toeristen op af zouden kunnen komen. De gemeente De Marne zou bijvoorbeeld in de toekomst een fietspad aan kunnen leggen langs het kanaal richting Zoutkamp, hierdoor komen er meer fietspaden en kunnen de toeristen ook meer in het dorp doen. Uit de interviews bleek namelijk dat er redelijk veel mensen komen fietsen in deze omgeving, vanaf Ulrum is nationaal park Lauwersmeer ook dichtbij. De gemeente zou zich in de toekomst dus kunnen richten op de toeristen in Ulrum, dit omdat Ulrum heel veel heeft te bieden aan toeristen maar er hier nu weinig mee wordt gedaan. Karakter van het dorp Een karakter en/of eigenschap van het dorp is heel belangrijk. Zo is het Asingahof heel belangrijk voor Ulrum. De gemeente dient dan ook waar mogelijk het verzorgingstehuis voor Ulrum te behouden en hiermee Ulrum leefbaar te houden.

34 | P a g i n a

Literatuurlijst ABF Research(2009), Primos prognose 2009 De toekomstige ontwikkeling van bevolking, huishoudens en woningbehoefte, Delft: ABF CBS, (2009), Bevolkingstrends, regionale prognose 2009-2040: vergrijzing en omslag van groei naar krimp, Den Haag: CBS.

DBF(2001), Project 'Dorp van de Toekomst, Ontwikkeling Plattelandsservicecentra. Gemeente AA en Hunze. De Jong, A, van Duin, C,(2009), vergrijzing en omslag van groei naar krimp, Den Haag: Planbureau Leefomgeving. Gemeente De Marne(2005) ,Bestemmingsplan Bedrijventerrein Ulrum-Oost, Leens: Gemeente De Marne. Gemeente De Marne(2009), aantal inwoners per dorp per jaar, Leens: Gemeente De Marne Gemeente Groningen,(2010), Vlugschrift werkgelegenheid 2009, Groningen: Onderzoek en statistiek Groningen. Gemeente Onderbanken(2007), Sociaal economische trends: Trends in bedrijvigheid, Schinveld: Gemeente Onderbanken LISA(2009), feiten en cijfers over werkgelegenheid, Enschede: LISA Planbureau Leefomgeving(2010), Leefbaarheid en bedrijvigheid in stedelijke woonwijken, Den Haag: Planbureau Leefomgeving.

Terluin, I.J., J.H.Post, A.J.Wisselink en M.M.M. Overbeek, Forces affecting em-ployemente dynamics in Groningen, Case study in a lagging rural region in the Netherlands. LEI, maart 1999. Terluin, I. J., Slangen, L.H.G., van Leeuwen, E. S., Oskam, A.J., Gaaf, A.,(2005) De plattelandseconomie Een verkenning van definities, indicatoren, instituties en beleid, Den Haag: LEI. Van Dale, , online woordenboek, www.vandale.nl. Van der Elst- van der Lans, M, Rijk, P,(2006), Lokale bedrijvigheid, leefbaarheid en sociale vitaliteit in het landelijk gebied van Friesland, Den Haag: LEI.

35 | P a g i n a

Bijlage 1 Overzicht bedrijven in Ulrum Landbouw en visserij

Naam

Hoofdactiviteit

Adres

C.G. Hospers

Akker- en tuinbouw

Elensterweg 19

Medendorp VOF

Visserij

Leerweg 40

Aardappelhandel Zwart

Straathandel in voedings- en genotsmiddelen

Snakkeburen 11

Van der Spek VOF

Landbouw en visserij

Elensterweg 29

Maatschap Buys-Vergeer

Landbouw

Leensterweg 57

Metselbedrijf Stain-goud

metselbedrijf

Buitenlust 15

Schildersbedrijf Haveman

Schildersbedrijf

Loonbedrijf Harm de Boer Algemene beglazing Verwoerd B.V.

Loonbedrijf beglazing

De lijnbaan 38 Doctor Schonefeldstraat 2-4 Ir. A J van de Brielweg 1

Loonbedrijf Bremer B.V.

Loonbedrijf

K Luidenstraat 5

D.K. De Boer CV

Grondverzet

Leensterweg 10

Voegersbedrijf E. Luimes

Voegersbedrijf

Leensterweg 13

Schilders van Duinen

Schildersbedrijf

Leensterweg 30

Oldenhuis BV Van der Werf Loodgietersbedrijf

Reparatie landbouwmachines

Louten 9

Loodgietersbedrijf

Marktstraat 7

Bakker Ulrum BV

Reparatie personenauto's

Nieuwstraat 1-2

Bakker Ulrum BV Montage en onderhoudsbedrijf Jongsma Fokke Tuma h.o.d.n. De Klussenier

Reparatie personenauto's

Noorderstraat 17

Montage en onderhoud

Noorderstraat 22

Klussenbedrijf

Singel 15

J.S.B. Klussenbedrijf Tuincentrum en hoveniersbedrijf Lotus VOF

Klussenbedrijf

Singel 9 Ulrum

Hoveniersbedrijf

Snakkeburen 8-10

Bouwbedrijf Venema VOF Installatiebureau J. Fokkens

Bouwbedrijf

Spoorstraat 11

Electronische bouwinstallaties

Louten 7

Van der Ploeg Vastgoed BV

Handel in onroerend goed

Elensterweg 24

Garage G.P. Koning

Garagebedrijf

Singel 55

Auto de Boer

spoorstraat 72

G. Wichers-Janssens

autobedrijf Winkels in boeken, tijdschriften, kantoor- en schoolbenodigdheden algemeen assortiment

Kapsonesshop

Winkel in accessoires

Buitenlust 61

Twinkelkidzz

Webwinkel in kinderkleding

Leerweg 2

H.J. Venhuizen-Bolt

Winkel in drogisterij artikelen Horeca Buffetten in bioscopen, schouwburgen, theaters en treinen

Noorderstraat 23

Industrie

Nutsbedrijven

Bouw

Handel

Rebos BV

Asingastraat 37

Stationsweg 3

36 | P a g i n a

Groentehandel J.H. Pruim V.O.F. de Vries-Groenewoud (Vrigro)

Detailhandel (Markthandel is groente en fruit) Detailhandel Horeca catering

Doctor Schonefeldstraat 9 Burg Harteveltstraat 7

De Graaf Computers

Detailhandel in computers

Leerweg 36

Supermarkt Spar Schaap Jan van Kleef Tweewielers/Electro Technisch beureau Groendijk BV

Supermarkt

Nipperusstraat 14

Fietsenwinkel

Noorderstraat 20

Elektronica

VOF Luth Bijouterieënhandel “Het pareltje”

Interieur verzorging(Winkel)

Leensterweg 20 Noorderstraat 1115

Detailhandel (Markthandel in kleding)

Noorderstraat 31

Kaashandel E. Smit

Kaashandel

Noorderstraat 5

Technichi

verkoop tweedehands elektronica

Leerweg 50

Justunique

Borduren, Opdrukking, Websites

Singel 1

Steigstra Sloepen VOF

Verhuur en verkoop van sloepen

Singel 80

Firma Schaap en Zoon

Supermarkt

Trekweg 27

Crossways Services Transportond. Fa. H. de Vries Kzn. Transportbedrijf Joh. Steigstra VOF

Transportbedrijf

De Vlasserij 1

Transportbedrijf

Elensterweg 27

Transportbedrijf

Haarweg 2

VOF Transportbedrijf Buwalda

Transportbedrijf

Schapenweg 3

Oosterheerd Transport BV

Transportbedrijf

Schapenweg 7

Heditrans VOF

Transportbedrijf

Singel 43

Bed&Breakfast de Marne

Bed en breakfast

Ir. A J van de Brielweg 1

Eetcafe Neptunus

Cafetaria/restaurant

Noorderstraat 1

PK Webdesign

Webdesigner

Vlasserslaan 8

Polder BV

Financiële holding

Buitenlust 24

3D-Invest BV

Financiële holding

Elensterweg 17/B

Hamezon BV

Financiële holding

F.J. Verwoerd Holding B.V.

Financiële holding

Elensterweg 17/B Ir. A J van de Brielweg 1

M.O. de Boer BV

Financiële holding

Leensterweg 10

Bakker Ulrum Beheer BV

Financiële holding

Postbus 1

Rebos Holding BV

Financiële holding

Stationsweg 3

Mquadraat BV

Financiële holding

Trekweg 22

J.B. Bakker Ulrum Pensioen BV

Beleggingsinstituut

H Scholtestraat 1

Assurantiebedrijf Van den Berg

Verzekeringen (tussenpersoon)

Elensterweg 6

IVMACH Beheer BV

Financieel adviseur

Elensterweg 11

Potato Promotion Team

ontwikkelingswerk op gebied van landbouw

Singel 28

Vervoer en opslag

Horeca

Informatie en communicatie

Financiële instellingen

37 | P a g i n a

Zakelijke diensten Home-service onderhoud

onderhoud

Buitenlust 27

FSN Uitzendbureau B.V.

Uitzendbureau

De Lijnaan 18

Builders Detachment B.V. M.J. Balsters administratieve ondersteuning

Uitzendbureau

De Lijnbaan 18

administratie

marktstraat 2

Turnip Interim B.V

Organisatie adviesbureau

Elensterweg 17/B

Wassink-it! PSC Paulien Schreuder Consultancy

adviesbureau

Snakkeburen 9

adviesbureau

Spoorstraat 28

Top Techienk

Bouwkundig adviesbureau

Elensterweg 4

Haro Tekst v.d Heide

pers- en nieuwsbureaus

De Lijnbaan 13

DeeJee Support

Bedrijfsopleidingen

Asingastraat 32

Kinderopvang huisje boompje beestje

kinderopvang

Thuishuis de Bokkesprong

Kinderopvang

Singel 64 Wester Aikemapad 1

Asingahof

Bejaardentehuis

Mts. Bouma

Zorgverleningsbedrijf

Haarweg 18

Fysiotherapie WIjers

fysiotherapie

Leerweg 50

Overheid geen Onderwijs

Zorg

Tandartsenpraktijk G.J. Heuvink tandartsenpraktijk

Leerweg 50

Autorijschool Allround

autorijschool

H Scholtestraat 2D

Kapsalon Kreatief V.O.F.

kapper

Asingastraat 37a

Rispens Woningstoffeerder

woningstoffeerder

Buitenlust 65

Kapsalon Tilman

Kapper

Noorderstraat 26

Kapsalon Ellie Reukema

Kapper

Noorderstraat 41

Rita Sterkenburg Makelaardij

Makelaardij

Elensterweg 9

H-M Rentals

Geluidstechniek

De Lijnbaan 13

Interkleur van Duinen

Kleur advies

H Scholestraat 6

K.M. Schumacher Vertalingen

Vertaalbureau

Nipperusstraat 12

Buitengewoon Events!

organisatie van recreatieve evenementen

Schapenweg 1

Expoor

organisatie van activiteiten

Spoorstraat 28

Aly Poelstra Fotografie

Fotografie Cultuur, recreatie en overige dienstverlening (kunstzinnige vorming van amateurs)

De Capel 1

spirituele rust (Yoga e.d.)

Spoorstraat 50

Modeontwerper

Vlasserslaan 2

Overige diensten

E.M. Hoogerbrugge Praktijk Marananda AMH Kerkof-v Mast Kleuren en Lijnadviseuse

H. de Cockstraat 1

38 | P a g i n a

Bijlage 2 Geïnterviewde personen, bedrijven en verenigingen B. Steenbeek

Dorpsbelangen Ulrum, stichting 1834

R. Vogel

Voorzitter Dorpsbelangen Ulrum

P.Modderman

Dorpsbelangen Ulrum

R. Koopman

Expoor

Eigenaresse

Bieons

eigenaresse

’t Winkeltje

R. Sterkenburg

Rita Sterkenburg Makelaardij

A. Dijkstra

Gemeente De Marne

M. van Dijk

Oud medewerker gemeente De Marne

Voorzitter

Buurtvereniging D’olle kern

J. Pruim

Groentehandel J.H. Pruim

R. Koopman

Paulien Schreuder Consultancy

Dhr. Luth

Interieurverzorging Luth

Jan van Kleef

Fietsenwinkel

Mevr. Luth

Handelsvereniging Ulrum

Dhr. Luth

Sleep world

39 | P a g i n a

Bijlage 3 Topiclijst ondernemers Te beantwoorden deelvragen  Wat zijn de vestigingsmotieven van de ondernemers? En waarom blijven de ondernemers in Ulrum?  Waarom zijn andere bedrijven weggegaan?  Wat zijn de sterke en zwakke punten van Ulrum voor bedrijven?  Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum?  Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid? Wat doen ze nu? Wat kunnen ze doen?

Interview vragen Vestigingsmotieven Waarom is uw bedrijf in Ulrum gevestigd? Heeft u ook redenen om weg te gaan of te blijven? Waarom denkt u dat andere bedrijven weg zijn gegaan?

Ulrum Wat vind u de belangrijkste kenmerken van Ulrum? Wat zijn de sterke punten van Ulrum qua bedrijvigheid? Wat zijn de zwakke punten qua bedrijvigheid? Op welk terrein ziet u kansen voor bedrijven in Ulrum?

Bedrijvigheid en leefbaarheid Welke invloed denkt u dat bedrijven hebben op de leefbaarheid? (evt. Voorbeeld?) Wat voor invloed heeft uw bedrijf op de leefbaarheid? Wat doen de bedrijven nu? En wat zouden de bedrijven kunnen doen?

Overige vragen Waar wonen uw werknemers? Waar woont u zelf? Waar komt u vandaan?

40 | P a g i n a

Bijlage 4 Topiclijst beleidmakers Te beantwoorden deelvragen  Wat is het huidige beleid van de gemeente De Marne met betrekking tot bedrijvigheid in Ulrum?  Wat zijn de sterke en zwakke punten van Ulrum voor bedrijven?  Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum? Interviewvragen Ulrum Waardoor is de keuze gevallen op Ulrum voor het bedrijventerrein? Wat is het verdere beleid met betrekking tot de bedrijven in de gemeente? En in Ulrum?

Bedrijventerrein Hoe gaat het met de uitgifte van de grond? Hoeveel kavels zijn er verkocht? Voor welk soort bedrijven is het terrein bedoeld? Worden er nog bepaalde bedrijven geweigerd?

Ulrum Op welk gebied qua bedrijvigheid ziet u kansen voor Ulrum? Op welk gebied ziet u bedreigingen voor Ulrum? Wat zijn de sterke punten van Ulrum? Wat zijn de zwakke punten van Ulrum?

Overige inbreng

41 | P a g i n a

Bijlage 5 Topiclijst betrokken partijen Te beantwoorden deelvragen  Wat zijn de vestigingsmotieven van de ondernemers in Ulrum? En waarom blijven de ondernemers in Ulrum?  Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid?  Wat zijn de kansen en bedreigingen voor Ulrum op gebied van bedrijvigheid?

Interviewvragen Ulrum Wat zijn de sterkte punten van Ulrum voor bedrijven? Wat zijn de zwakke punten van Ulrum voor bedrijven? Waarom zullen bedrijven zich vestigen in Ulrum? Wat zijn de kenmerken en/of eigenschappen van Ulrum? Bedrijvigheid Welke invloed hebben de bedrijven op de leefbaarheid? Wat doen bedrijven om de leefbaarheid te bevorderen? Wat doen ze nu? Wat zouden ze kunnen doen?

42 | P a g i n a