Tussentijdse procesevaluatie ACTIEVE EN GEZONDE LEEFSTIJL JONGEREN
Augustus 2015 Rapport opgesteld door: Kasper Doesborgh
VOORWOORD Voorliggend document beschrijft het proces en de voortgang van de JOGG beweging die in januari 2014 is gestart. Het betreft een tussentijdse evaluatie waarmee we halverwege de projectperiode een beeld willen krijgen van de successen en de aandachtsgebieden. Zo kunnen we bijsturen waar nodig en trots zijn waar gepast. In het algemeen kan gesteld worden dat de JOGG beweging goed op gang is gekomen. Door de gezamenlijke inspanning van de lokale regisseurs en beleidsadviseurs, is JOGG een begrip geworden in de regio, waardoor het bevorderen van een gezonde leefstijl veel aandacht heeft gekregen. Die aandacht is terug te zien in nieuwsbrieven, persberichten, sociale media pagina’s, internetsites en ook landelijke media. Het landelijke JOGG bureau zorgt daarin voor extra ondersteuning. Niet voor niets wordt de regio Noord Veluwe nauwlettend in de gaten gehouden door andere JOGG regio’s en gemeenten. De manier van aanpak, de gekozen structuur en de energie die dat met zich mee brengt blijkt te werken. Mede hierdoor is de bewustwording rondom een gezonde leefstijl gegroeid. De behaalde successen in de afgelopen periode zijn met name te danken aan de energieke manier van werken van de regisseurs. Het is zeer nodig een enthousiaste aanjager te hebben die organisaties samenbrengt en overtuigt van hun rol in het terugdringen van overgewicht. De ondersteuning vanuit het JOGG bureau en de nauwe samenwerking met collega regisseurs uit de regio, is daarin onmisbaar. Er is een gezonde competitie ontstaan waardoor gemeenten telkens geprikkeld werden om successen uit de regio ook in eigen gemeente te implementeren. Hierdoor blijft de JOGG beweging in ontwikkeling. “JOGG is fantastisch, maar ook heel veel” aldus een JOGG regisseur in de regio. Ik laat u graag zien waarom.
Kasper Doesborgh Regionale projectleider Actieve en Gezonde leefstijl jongeren / JOGG
2
INLEIDING De Colleges van B&W van de zes gemeenten: Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten hebben ervoor gekozen zich gezamenlijk sterk te maken voor een gezonde en actieve leefstijl voor jeugd en jongeren in de Regio Noord-Veluwe. Hiertoe hebben de genoemde zes gemeenten medio 2013 een gezamenlijke subsidie aanvraag gedaan bij de Provincie Gelderland. Eind 2013 is deze aanvraag voor het project “Actieve en Gezonde Leefstijl Jeugd en Jongeren” ook daadwerkelijk gehonoreerd. Naast deze provinciale subsidie is door de betreffende gemeenten zelf ook budget vrijgemaakt voor dit thema. We vinden het belangrijk om onze gezamenlijke inspanningen te evalueren, waarbij we streven naar gegevens die waardevol en belangrijk zijn voor regionaal / lokaal betrokkenen en die daarnaast onze inspanningen kunnen verbeteren. Bovendien brengt een tussentijdse evaluatie focus voor de komende periode. De eindevaluatie van “Actieve en Gezonde Leefstijl Jongeren” omvat een proces- en effectevaluatie. Aan het “Evaluatiebureau Publieke Gezondheid GGD-NOG” is gevraagd om de effectevaluatie uit te voeren. De activiteiten voor de procesevaluatie worden door de lokale JOGG regisseurs en de regionale JOGG projectleider binnen hun reguliere werkzaamheden uitgevoerd. Die eindevaluatie heeft betrekking op de projectperiode 2014-2016, omdat dit de periode is waarvoor gezamenlijke afspraken zijn gemaakt (o.a. in de provinciale subsidieaanvraag). Deze tussentijdse procesevaluatie heeft betrekking op de periode 1 januari 2014 - 1 juni 2015. Voorliggende tussentijdse procesevaluatie is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 1 gaat in op de opbouw van het document en de daarvoor gebruikte tools. In hoofdstuk 2 beschrijven we aan de hand van regionale doelstellingen de tussenevaluatie en hoofdstuk 3 beschrijft de conclusies en aanbevelingen.
3
HOOFDSTUK 1 UITGANGSPUNTEN VOOR DE EVALUATIE De evaluatie van het project ‘Actieve en Gezonde Leefstijl Jongeren’ bestaat uit 3 onderdelen: 1. 2. 3.
Regionaal plan van aanpak JOGG Noord Veluwe Effectevaluatie Procesevaluatie
Deze evaluatie is primair geschreven voor de stuurgroep ‘Actieve en Gezonde Leefstijl Jongeren Regio Noord Veluwe’. Via deze weg worden lokale besturen, beleidsadviseurs, regisseurs en overige geïnteresseerden geïnformeerd over de voortgang. De provincie Gelderland wordt door de regionale regisseur, middels verkregen formats van de provincie, op de hoogte gehouden.
1.1 Regionaal plan van aanpak JOGG Noord Veluwe Voorjaar 2014 is een regionaal plan van aanpak ontwikkeld waarin de 6 gemeenten gezamenlijke doelen hebben geformuleerd. De geformuleerde doelstellingen in het regionale plan van aanpak vormen de uitgangspunten voor de regionale JOGG-aanpak en zijn gericht op de focuswijken. Het betreft echter geen statisch geheel; lokaal kan sprake zijn van nuanceverschillen. De regionale doelstellingen staan centraal in de evaluatie. Doelstellingen JOGG Noord Veluwe per 31 december 2016 1.
Het percentage kinderen en jongeren 0-19 jaar met een gezond gewicht is ten opzichte van 1 januari 2014 met 2% toegenomen1. 2. Het aantal kinderen en jongeren 4-19 jaar dat 7 uur of meer per week beweegt is met 5% toegenomen. 3. Bij diverse settings en doelgroepen wordt het water drinken bevorderd. Lokaal worden deze settings en doelgroepen gespecificeerd. 4. Het percentage van de kinderen en jongeren dat 6 of 7 dagen per week fruit en groente eet is gelijk aan het niveau voor NO-Gelderland). 5. 50% van de basisscholen werkt aan 1 of meer onderdelen van de acht gezondheidsthema’s van de Gezonde School-aanpak, waaronder tenminste het thema Voeding of Sport en bewegen 6. Op regionaal niveau werkt 50% van de VO-scholen met 1 of meer onderdelen van de Gezonde School-aanpak, waaronder tenminste het thema Voeding of Sport en bewegen. 7. Minimaal 75% van de beoogde partijen uit de lokale analyse is betrokken bij en/of handelen volgens de JOGG-aanpak. 8. 25% van de ouders van kinderen 0-12 jaar bevordert alle 5 de BOFFT-thema’s. 9. a. Regionaal zal minimaal 50% van de kantines op de VO-scholen voldoen aan de criteria Brons van De Gezonde Kantine van het Voedingscentrum b. Regionaal zal minimaal 50% van de kantines bij sportorganisaties in de regio voldoen aan de criteria Brons van De Gezonde Kantine van het Voedingscentrum. 10. Van de BO-scholen heeft 75% een breed sportaanbod, bijvoorbeeld via de combinatiefunctionaris of eigen vakleerkracht. Dat wil zeggen dat ze samenwerken met tenminste 5 sportaanbieders en dat ze ook buiten de reguliere gymlessen een aanbod van sportactiviteiten bieden.
1
Deze doelstelling richt zich formeel op de leeftijd 2-19 omdat je onder 2 jaar niet van overgewicht kunt spreken
4
11. Publieke en private organisaties werken samen mee aan de planning en implementatie van de JOGGthema’s Water drinken en Gratis bewegen en zijn actief betrokken bij het opstellen en behalen van de JOGG-doelstellingen. Lokaal worden deze organisaties nader gespecificeerd. 12. De principes van Sociale Marketing worden toegepast op de regionale situatie. Dit resulteert in activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. Lokaal wordt achteraf gemeld welke technieken daarvoor zijn toegepast. 13. Er is een sluitende ketenaanpak waarin het kind met overgewicht of obesitas wordt gesignaleerd en doorverwezen naar geschikte zorgprogramma’s. De interventie Bewegen op Recept is hierin uitgangspunt. 14. De JOGG-aanpak wordt gemonitord en geëvalueerd op proces en effect. Naast de relevante GGDgegevens wordt hierbij gebruik gemaakt van de Activiteitenmonitor van JOGG. 15. a. Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. b. Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGGbeweging en zorgen voor de inzet van middelen en menskracht. c. het college is voornemens JOGG te continueren en ook in andere wijken uit te zetten
1.2 Effectevaluatie De gemeenten hebben het Evaluatiebureau Publieke Gezondheid van de GGD-NOG gevraagd om de effectevaluatie uit te voeren. De effectevaluatie is gericht op de doelstellingen 1,2,4 en 8. De resultaten worden in december 2016 verwacht en zijn niet in deze tussentijdse procesevaluatie opgenomen.
1.3 Procesevaluatie In het plan van aanpak is beschreven dat de procesevaluatie wordt gedaan door de regio zelf. Dat wil zeggen dat monitoren en evalueren een onderdeel is van de reguliere werkzaamheden van de regisseurs en de regionale projectleider. De regionale projectleider evalueert het proces en wordt daarin gevoed door de lokale regisseurs. Voor de procesevaluatie zijn 3 tools gebruikt: 1.
Registratie tool JOGG Noord-Veluwe
Om de genomen acties van de lokale regisseurs te monitoren, is een registratie tool ontwikkeld (zie bijgevoegd document). De regisseurs vullen deze tool maandelijks in en bespreken de tool in het regionale overleg. Van de regionale overleggen worden gespreksverslagen gemaakt. De gespreksverslagen en de registratietool dienen als input voor deze evaluatie. 2.
Voortgangstool JOGG NL
De JOGG adviseur van JOGG NL neemt samen met de regionale projectleider, de voortgangstool per gemeente af. Deze voortgangstool geeft inzicht op de voortgang op 7 programma onderdelen van de JOGG-aanpak en maakt ook de ontwikkeling zichtbaar op bepaalde regionale doelstellingen. lokale organisatie politiek bestuurlijk draagvlak (input bij doelstelling 15) publiek private samenwerking (input bij doelstellingen 7 en 11)
5
sociale marketing (input bij doelstelling 12) wetenschappelijke begeleiding en evaluatie (input bij doelstelling 14) verbinding preventie zorg (input bij doelstelling 15) communicatie Tot juni 2015 is in elke gemeente en voor de totale regio deze voortgangstool 2 maal afgenomen. Er volgen nog minimaal 2 afname momenten (najaar 2015, voorjaar 2016 en mogelijk najaar 2016). In onderstaand schema is de uitkomst van de voorgangstool visueel weergegeven, waarbij T3 het resultaat weergeeft per 4 juni 2015 en T2 het resultaat weergeeft per 20 januari 2015. Hieruit valt op te maken dat in de regio met name flinken stappen zijn gemaakt op het gebied van Publiek Private Samenwerking en Communicatie. Bijgevoegd de volledig ingevulde voortgangstool van de regio van 4 juni 2015. LO
T3
4,0 3,0
C
Lokale organisatie
PBD
2,0
1,0 0,0
VPZ
PPs
Politiek Bestuurlijk draagvlak
PBD
Publiek Private samenwerking
PPs
Sociale Marketing Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie
SM WBE
verbinding preventie en zorg
VPZ
communicatie
WBE
SM
T2
LO
C
T3
Fig. 1 Visual voortgangstool per 4 juni 2015
3.
Gesprekken regisseurs
De regisseurs komen maandelijks bijeen om de regionale samenwerking te bespreken en de voortgang door te nemen. Tijdens deze overleggen ontstaat een goed beeld van de lokale situaties. De belangrijkste punten zijn vastgelegd in gespreksverslagen en zijn als input meegenomen in deze tussentijdse evaluatie. Voor het formuleren van de stand van zaken in de hele regio zijn alle regisseurs geïnterviewd.
Gebruikte tools, achterliggende documenten en meer informatie zijn op te vragen bij de regionale projectleider Actieve en Gezonde Leefstijl Jongeren.
6
HOOFDSTUK 2 REGIONALE DOELSTELLINGEN 1.
Het percentage kinderen en jongeren 0-19 jaar met een gezond gewicht is ten opzichte van 1 januari 2014 met 2% toegenomen 2.
Deze doelstelling is beschreven in het plan als hoofddoelstelling, dit is waarvoor we het uiteindelijk doen. Alle activiteiten die ondernomen worden, alle afspraken die gemaakt worden, alles gebeurt met deze doelstelling in het vizier. Vooraf dient te worden gemeld dat effect op toename van gezond gewicht waarschijnlijk pas op langere termijn kan worden gezien. (Bron: ‘Het JOGG-model en ‘veranderingen over tijd’). Het Evaluatiebureau meet het effect van deze doelstelling en komt met een rapport eind 2016. Bij aanvang van de projectperiode zijn de cijfers als volgt: Leeftijdsgroep
Overgewicht
Obesitas
5-6 jarigen 10-11 jarigen 13-14 jarigen
9% 15 % 13 %
2% 2% 3%
Fig. 2: Percentage overgewicht en obesitas in de regio Noord-Veluwe (Bron: PGO’s 2011/2012 en 2012/2013, GGD NOG).
2.
Het aantal kinderen en jongeren 4-19 jaar dat 7 uur of meer per week beweegt is met 5% toegenomen.
Bevorderen van gezond gedrag door het aanbieden van structureel laagdrempelig beweegaanbod, ligt voor de regisseurs vaak voor de hand. De meeste regisseurs hebben een achtergrond in de beweegwereld of zijn daar nog steeds werkzaam in. De meeste activiteiten die zijn ondernomen hebben dan ook een beweegkarakter. De regionale campagne ‘Gratis Bewegen’ (begin 2016) wordt speciaal ontwikkeld om aan deze doelstelling te werken. Bovendien is een structureel beweegaanbod een belangrijk onderdeel van de Gezonde Schoolaanpak. Het Evaluatiebureau meet het effect van deze doelstelling en komt met een rapport eind 2016. Bij aanvang van de projectperiode zijn de cijfers als volgt:
B
Percentage kinderen/jongeren dat minder dan 7 uur per week beweegt3
0-12 NoordVeluwe 26%
0-12 NOG 20%
12+NoordVeluwe 31%
12+ NOG 28%
Fig. 3:BOFFT-percentages van 0-12 jarigen en 12-plussers gemeten in de regio Noord-Veluwe en in de gehele GGD-regio Noorden Oost-Gelderland (NOG) (Bron: 0-12 uit Kindermonitor 2013, 12+ uit E-MOVO 2011, GGD NOG)
2 3
Deze doelstelling richt zich formeel op de leeftijd 2-19 omdat je onder 2 jaar niet van overgewicht kunt spreken De cijfers over bewegen betreft kinderen vanaf 4 jaar
7
3.
Bij diverse settings en doelgroepen wordt het water drinken bevorderd. Lokaal worden deze settings en doelgroepen gespecificeerd.
Het thema water drinken is het thema waar alle regisseurs mee aan de slag zijn gegaan. Uit de registratietool valt op te merken dat bij georganiseerde activiteiten frisdrank is vervangen voor water. Zowel bij eigen georganiseerde activiteiten als bij activiteiten die worden georganiseerd door anderen in de wijk. In Harderwijk is door de inzet van de JOGG regisseur een openbaar drinkwatertappunt geopend en in Ermelo en Oldebroek zal dat in september ook gebeuren. In het voorjaar van 2015 hebben alle kinderdagverblijven in Putten meegedaan aan de DrinkWater week. Er kan gesteld worden dat het bevorderen van water drinken in alle gemeenten goed van de grond is gekomen. Per september 2015 wordt de regionale campagne ‘DrinkWater’ ingezet om nogmaals, grootschalig, aandacht te vragen voor het drinken van water. In onderstaand schema is per gemeente te zien op welke settings speciale aandacht is geweest voor het drinken van water.
P.O.
V.O.
Sportclubs
KDV/PSZ
Openbaar
Overig
Elburg Ermelo Harderwijk Nunspeet
14 1 5 14
3 1 2 1
5 3 4 -
2 6 -
1 1 -
2 (partners) -
Oldebroek Putten
15 3
-
2
16 14
1 -
1
Fig. 4: Organisaties waar speciale aandacht voor DrinkWater is geweest.
4.
Het percentage van de kinderen en jongeren dat 6 of 7 dagen per week fruit en groente eet is gelijk aan het niveau voor NO-Gelderland).
Met de regionale campagne Groente & Fruit nog in het verschiet (voorjaar 2016) is in de regio vooral veel aandacht geweest voor gezond snacken. Tijdens activiteiten zijn ongezonde snacks omgewisseld voor groente en fruit snacks. In alle gemeenten is er tijdens de avond4daagse veel aandacht geweest voor gezonde traktaties. Door het vervangen van snacks tijdens evenementen en de regionale campagne wordt er gezorgd voor meer aandacht voor het eten van groente en fruit. De verwachting is dat dit terug valt te zien in de percentages, maar of daarmee de doelstelling wordt behaald is onduidelijk. Het gat tussen de cijfers van Noord Veluwe en Noord Oost Gelderland, is aanzienlijk. Het Evaluatiebureau meet het effect van deze doelstelling en komt met een rapport eind 2016. Bij aanvang van de projectperiode zijn de cijfers als volgt:
F
Percentage kinderen/jongeren dat minder dan 6 dagen per week fruit eet Percentage kinderen/jongeren dat minder dan 6 dagen per week groente eet
0-12 NoordVeluwe 42%
0-12 NOG 32%
12+ NoordVeluwe 63%
12+ NOG 62%
37%
31%
48%
38%
Fig. 5: BOFFT-percentages van 0-12 jarigen en 12-plussers gemeten in de regio Noord-Veluwe en in de gehele GGD-regio Noorden Oost-Gelderland (NOG) (Bron: 0-12 uit Kindermonitor 2013, 12+ uit E-MOVO 2011, GGD NOG)
8
5.
50% van de basisscholen werkt aan 1 of meer onderdelen van de acht gezondheidsthema’s van de Gezonde School-aanpak, waaronder tenminste het thema Voeding of Sport en bewegen.
Wanneer scholen werken aan De Gezonde School Aanpak, werken zij aan verschillende doelstellingen van de JOGG regio. Water drinken, meer bewegen en educatie over gezonde voeding zijn belangrijke pijlers binnen de aanpak. Regisseurs hebben veel energie gestoken in het enthousiasmeren van basisscholen om deel te nemen aan deze aanpak door een ondersteuningsaanvraag te doen binnen het programma Jeugdimpuls. En dat heeft gewerkt, gezien het aantal aanvragen. Bij deze doelstelling heeft de regisseur duidelijk als verbinder tussen de GGD (gezonde school) en het basisonderwijs gewerkt. Hoewel veel scholen een aanvraag hebben gedaan, is een groot deel van de aanvragen niet gehonoreerd. Er zijn, landelijk gezien, vele malen meer aanvragen gedaan dan er toegekend konden worden. Met de GGD-NOG is echter afgesproken om enthousiaste scholen in samenwerking met de regisseurs, toch zo goed mogelijk te ondersteunen. In onderstaande tabel een overzicht van het aantal basisscholen per JOGG wijk de scholen die met de gezonde school aanpak (gaan) werken. Per gemeente is inzichtelijk hoeveel scholen zelfstandig werkzaam zijn aan onderdelen van de Gezonde School en hoeveel scholen een aanvraag hebben gedaan voor ondersteuning. 60 50 40 30 20 10 0
(nog) niet werkzaam
Aangevraagde ondersteuning Zelfstandig aan de slag
Fig. 6: Basisscholen die (zelfstandig) werken aan ‘De Gezonde School Aanpak’
Zoals te zien is in de tabel, zijn 26 van de 51 basisscholen aan de slag gegaan met de gezonde school aanpak. Dat komt neer op 51% . In de loop van schooljaar 2015-2016 zal duidelijk worden of de scholen die de aanvraag hebben gedaan ook zonder honorering doorzetten en of andere scholen aanhaken.
6.
Op regionaal niveau werkt 50% van de VO-scholen met 1 of meer onderdelen van de Gezonde School-aanpak, waaronder tenminste het thema Voeding of Sport en bewegen.
Wanneer scholen werken aan De Gezonde School Aanpak, werken zij aan verschillende doelstellingen van de JOGG regio. Water drinken, meer bewegen en educatie over gezonde voeding zijn belangrijke pijlers binnen de aanpak. In onderstaande tabel een overzicht van het aantal voortgezet onderwijs scholen per JOGG wijk die met de gezonde school aanpak (gaan) werken.
9
12 10 8 6 4 2 0
(nog) niet werkzaam Aangevraagde ondersteuning Zelfstandig aan de slag
Fig. 7: Voortgezet Onderwijs scholen die (zelfstandig) werken aan De Gezonde School Aanpak.
Zoals te zien is in de tabel, is meer dan 50% van de voortgezet onderwijs scholen aan de slag gegaan met de gezonde schoolaanpak.
7.
Minimaal 75% van de beoogde partijen uit de lokale analyse is betrokken bij en/of handelen volgens de JOGG-aanpak.
In maart 2014 is door iedere gemeente een netwerkanalyse gemaakt waar potentieel te betrekken partijen in zijn genoemd. Deze analyse wordt aangemerkt als de lokale analyse. In veel gevallen zijn er meer partijen betrokken dan oorspronkelijk beoogd. Publiek Private Samenwerking is met name na de analyse van de grond gekomen in de regio, waardoor de oorspronkelijke netwerkanalyses niet meer actueel waren en het percentage van 75% ook geen waarde meer had. Daarnaast zijn in sommige gemeenten ook partijen betrokken die niet in de focus wijk liggen, maar wel met de doelgroep werken. Ook valt hier, maar ook uit de registratietool, op te maken dat er veel samenwerking is gezocht en gevonden met lokale partijen t.a.v. de JOGG beweging. Bij doelstelling 11 wordt meer ingegaan op samenwerkende partijen en staat overzicht van het aantal betrokken organisaties.
8.
25% van de ouders van kinderen 0-12 jaar bevordert alle 5 de BOFFTthema’s
Het Evaluatiebureau meet het effect van deze doelstelling en komt met een rapport eind 2016. Bij aanvang van de projectperiode zijn er geen inzichten in de huidige cijfers ten aanzien van ouders en bekendheid met de BOFFT-thema’s. In april 2015 zijn door de gezondheidsbevorderaar van de GGD-NOG de resultaten van haar onderzoek naar ouderbetrokkenheid gepresenteerd aan de regisseurs. Specifieke acties t.a.v. ouderbetrokkenheid (en de daarmee samenhangende bevordering van BOFFT-thema’s) worden georganiseerd rondom de regionale campagnes van de thema’s ‘Gratis Bewegen’ (begin 2016) en ‘Groente & Fruit’ (voorjaar 2016). Verder worden er in de regio veel ouders bereikt wanneer betrokken organisaties via hun eigen communicatie kanalen, over de JOGG beweging communiceren. Het valt op dat er nog weinig specifieke acties op deze doelstelling zijn ondernomen. Het is aan te bevelen hier meer aandacht aan te besteden in de komende periode.
10
9a.
Regionaal zal minimaal 50% van de kantines op de VO-scholen voldoen aan de criteria Brons van De Gezonde Kantine van het Voedingscentrum.
In onderstaande tabel is een overzicht van het aantal VO scholen per gemeente en of die verwachten aan de criteria Brons te voldoen. In het overzicht is te zien dat Ermelo en Putten op dit moment niet inzetten op de “Gezonde School Kantine”. De focus van Putten ligt voornamelijk op het primair onderwijs en in Ermelo heeft de enige voortgezet onderwijsinstelling aangegeven (nog) niet met de gezonde kantine aan de slag te gaan. Wel is die school actief met andere onderdelen van de gezonde school. Zoals te zien wordt naar verwachting van de lokale regisseurs deze doelstelling behaald.
Elburg Ermelo Harderwijk Nunspeet Putten Oldebroek TOTAAL
Aantal VO in JOGG gemeente
Verwacht te voldoen aan criteria Brons
Percentage
3 1 4 1 1 1 11
2 1 2 1 0 1 7
66 % 100 % 50 % 100 % 0% 100 % 63 %
Fig. 8: Verwachte aantal schoolkantines die aan criteria brons gaan voldoen.
9b.
Regionaal zal minimaal 50% van de kantines bij sportorganisaties in de regio voldoen aan de criteria Brons van De Gezonde Kantine van het Voedingscentrum .
In onderstaande tabel een overzicht van het aantal sportkantines per gemeente en of de regisseurs verwachten dat zij voldoen aan de criteria Brons.
Elburg Ermelo Harderwijk Nunspeet Putten Oldebroek TOTAAL
Aantal sportkantines in JOGG Gemeente
Verwacht te voldoen aan criteria Brons
Percentage
8 10 11 6 9 6 50
8 2 5 0 9 1 25
100 % 20 % 45 % 0% 100 % 17 % 50 %
Fig. 9: Verwachte aantal sportkantines die aan criteria brons gaan voldoen.
In het najaar van 2015 presenteert De Gezonde Sportkantine samen met het VU-Amsterdam, een sportkantine scan. Door het afnemen van die scan, kan worden bepaald of een kantine aan de criteria Brons voldoet. Het ligt in de planning om bij de diverse sportverenigingen deze scan af te nemen. De verwachting is dat veel verenigingen al aan de criteria van Brons voldoen, zonder er actief mee aan de slag te zijn geweest. In alle gemeenten is er aandacht voor De Gezonde Sportkantine. Zo is er in Nunspeet, Ermelo en Putten een sportcafé rondom sport & voeding georganiseerd, maar zijn ook diverse gesprekken gevoerd met verenigingen om ze actief deel te laten nemen aan De Gezonde Sportkantine. Het enthousiasmeren van sportverenigingen is moeilijk gebleken. Uit de gesprekken blijkt dat veel verenigingen met name bang zijn voor omzetverlies. In november 2014 is in Harderwijk de 300e landelijke deelnemer aan De Gezonde Sportkantine gevierd.
11
10.
Van de BO-scholen heeft 75% een breed sportaanbod, bijvoorbeeld via de combinatiefunctionaris of eigen vakleerkracht. Dat wil zeggen dat ze samenwerken met tenminste 5 sportaanbieders en dat ze ook buiten de reguliere gymlessen een aanbod van sportactiviteiten bieden.
Zoals te zien is in onderstaand schema hebben bijna alle scholen in de JOGG wijken een breed sportaanbod. Dit heeft met name te maken met de aanwezigheid van combinatiefunctionarissen in de gemeente. Zij voeren op veel scholen een naschools sportaanbod uit waar lokale sportaanbieders bij betrokken zijn. Bovendien is het ontwikkelen van een breed sportaanbod een criteria voor scholen die op het thema sport en bewegen van de Gezonde School aanpak een vignet willen aanvragen. 16 14 12 10 8
Aantal basisscholen
6
Aantal basisscholen met breed sportaanbod
4 2
0
Fig. 10: Aantal basisscholen met een breed sportaanbod.
11.
Publieke en private organisaties werken samen mee aan de planning en implementatie van de JOGG-thema’s Water drinken en Gratis bewegen en zijn actief betrokken bij het opstellen en behalen van de JOGGdoelstellingen. Lokaal worden deze organisaties nader gespecificeerd.
In 5 gemeenten zijn partnerships aan gegaan met lokale publieke of private partijen om samen te werken aan de JOGG beweging. De thema’s DrinkWater en Gratis Bewegen maken hier onderdeel van uit. In Elburg zijn er nog geen samenwerkingsovereenkomsten getekend. Hier wordt meer op ad-hoc niveau samengewerkt. Voor specifiek deze thema’s is er samenwerking gezocht met Vitens (DrinkWater) en het Dolfinarium (Gratis Bewegen). Beide pogingen hebben echter geen samenwerking tot gevolg gehad. Op lokaal niveau is er veel samenwerking met, vooral kleine, private partijen die bijdragen aan het behalen van de doelstellingen. Uit de voortgangstool blijkt dat met name in het eerste half jaar van 2015 vooruitgang is geboekt op het programma onderdeel Publiek Private Samenwerking. Hoewel de samenwerking al behoorlijk op gang komt en de gemaakte samenwerkingsovereenkomsten een mooi resultaat vormen, blijft het zaak om de strijd tegen overgewicht aan te gaan met verschillende partijen. Regisseurs zullen de komende periode moeten blijven
12
insteken op het aangaan van samenwerkingsverbanden met verschillende organisaties om uiteindelijk de gezonde leefstijl nog beter in te bedden in de maatschappij en structureel te kunnen borgen. In onderstaand schema een overzicht van het aantal betrokken organisaties per gemeente. Onderwijs
Sport
KDV
Kleine Private
Grote Private
Supermarkt
Publiek
Overig
Elburg
3
4
-
-
-
-
-
-
Ermelo
3
3
2
1
-
1
1
-
Harderwijk
8
9
5
10
9
1
15
2
Nunspeet
15
2
-
6
1
-
2
-
Putten
16
6
14
11
2
-
-
-
Oldebroek
15
3
16
9
1
-
9
-
60
27
37
27
13
2
17
2
TOTAAL
Fig. 11: Aantal organisaties die een actieve bijdrage leveren aan de lokale JOGG beweging.
12.
De principes van Sociale Marketing worden toegepast op de regionale situatie. Dit resulteert in activiteiten die aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep. Lokaal wordt achteraf gemeld welke technieken daarvoor zijn toegepast.
Hoewel de JOGG regisseurs al veel principes van Sociale Marketing toepassen binnen hun aanbod, is het hiervoor ontwikkelde stappenplan nog niet gehanteerd. Dit is ook terug te zien in de visual van de voortgangstool op pagina 5. De principes van Sociale Marketing, waaronder ook een doelgroep analyse, worden gehanteerd tijdens de regionale campagne Gratis Bewegen. Vanuit het JOGG bureau is een aanvraag gedaan voor het uitzetten van een wijkscan (Motivaction http://www.motivaction.nl/mentality ). De resultaten uit deze scan worden gebruikt voor het (door)ontwikkelen van activiteiten.
13.
Er is een sluitende ketenaanpak waarin het kind met overgewicht of obesitas wordt gesignaleerd en doorverwezen naar geschikte zorgprogramma’s. De interventie Bewegen op Recept is hierin uitgangspunt.
In alle gemeenten is gewerkt aan de pijler Verbinding Preventie en Zorg (VPZ). De interventie Bewegen op Recept (BOR) is hiervoor ingezet. Concreet heeft dat geresulteerd in diverse bijeenkomsten met (zorg)partijen waar signaleren en verwijzen van kinderen met overgewicht centraal staat. Daarnaast zijn er in alle gemeenten doorverwijsschema’s opgesteld. Deze schema’s kunnen worden gebruikt door (zorg)professionals. BOR wordt uitgevoerd door de Gelderse Sport Federatie. Van hen komt na de zomer van 2015 per gemeente een afrondingsdocument met daarin een advies voor het vervolg. Wanneer blijkt dat de adviezen veel overlap hebben, worden verdere vervolgstappen regionaal opgepakt. Het heeft echter de meerwaarde om lokaal, onder verantwoording van de regisseur, de ketenaanpak verder vorm te geven. Gezien de benodigde tijdsinspanning om een goede ketenaanpak te realiseren, is het te adviseren om net als in Putten en Harderwijk een extra trajectbegeleider aan te wijzen, die bekend is in het lokale zorgnetwerk. Hij/zij kan nauw samenwerken met de lokale regisseur en de ketenaanpak in eigen gemeente realiseren.
13
14.
De JOGG-aanpak wordt gemonitord en geëvalueerd op proces en effect. Naast de relevante GGD-gegevens wordt hierbij gebruik gemaakt van de Activiteitenmonitor van JOGG.
Er is ervoor gekozen een eigen registratietool te ontwikkelen die beter hanteerbaar is dan de activiteiten monitor van JOGG. Deze tool, als ook de voortgangstool van JOGG en de gesprekken met de regisseurs, vormen de monitoring. Aan het einde van de projectperiode zal er een proces- en effect evaluatie komen. Het valt op dat regisseurs de registratietool verschillend gebruiken. Het is belangrijk om hierover afstemming te vinden, zodat de tool een eenduidig beeld schept van de acties in de hele regio.
15.a
Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma.
Gezond gewicht heeft niet in ieder collegeprogramma een (belangrijke) plaats. De start van JOGG in de regio viel samen met het schrijven van nieuwe collegeprogramma’s . De komende periode zal gebruikt moeten worden om gezond gewicht een belangrijk onderdeel te laten blijven.
b.
Burgemeester en wethouders zijn enthousiast, bekend met en betrokken bij de JOGG-beweging en zorgen voor de inzet van middelen en menskracht.
In alle gemeenten zijn wethouders betrokken bij en bekend met de JOGG beweging. Bij verschillende evenementen worden zij uitgenodigd. Tijdens de regionale kick off in september 2014 waren alle 6 de wethouders aanwezig. In alle gemeenten worden wethouders geïnformeerd over de voortgang van de JOGG beweging. De inzet van middelen en menskracht is voor de projectperiode geborgd. In Elburg, Putten en Harderwijk zijn er extra middelen en menskracht vrijgekomen om de almaar groter wordende JOGG beweging voort te zetten.
c.
Het College is voornemens JOGG te continueren en ook in andere wijken uit te zetten
Op dit moment is hier nog niets over te zeggen. Om JOGG te borgen in de periode na 31 december 2016 en eventueel uit te breiden, wordt in het najaar 2015 een werkgroep geformeerd. In deze periode wordt er ook een start gemaakt met een nieuwe regionale gezondheidsnota, waar de strijd tegen overgewicht een plaats zal moeten krijgen.
14
HOOFDSTUK 3 CONCLUSIE & VERBETERPUNTEN Als we alle ontwikkelingen die het afgelopen anderhalf jaar in de regio zijn geweest naast elkaar zetten, kunnen we in het kort stellen dat de JOGG beweging goed van de grond is gekomen. In alle gemeenten zijn veel kinderen bereikt via scholen en zijn lokale partijen betrokken. Het merendeel van de doelstellingen is behaald of loopt naar verwachting. Op de doelstellingen die meer aandacht verdienen, wordt de komende periode ingezet. Een aantal opvallende zaken is hieronder puntsgewijs aangegeven. Succesvol: Veel organisaties in de regio hebben speciale aandacht geschonken aan het stimuleren van water drinken. Het motiveren van basisscholen om te werken aan De Gezonde School aanpak, leidde tot aanvragen voor ondersteuning. Nagenoeg alle scholen hebben een breed sportaanbod. Er is veel bestuurlijk draagvlak in de regio. Door de samenwerking van publieke en private organisaties, is het bewustwordingsproces versneld. Verbeterpunten: Werken aan sociale marketing vraagt meer specifieke aandacht. Het betrekken van ouders is een onderwerp waar in iedere gemeente aan gewerkt moet worden. Er moet meer aandacht gegeven worden aan het stimuleren van het eten van groente en fruit Wanneer er zonder specifieke inzet verwacht wordt dat sportkantines al aan criteria brons gaan voldoen, mag de doelstelling wellicht scherper gemaakt worden. Regisseurs mogen de registratietool meer gebruiken om doelstellingen doorlopend te evalueren. Zo kan er tussentijds vaker bijgestuurd worden. Regisseurs zouden in hun structurele overleg doelstellingen moeten bespreken. Belangrijkste aanbeveling Om het gewenste effect te bereiken is noodzakelijk om de gekozen aanpak ook na 2016 te continueren. De insteek van de lokale beweging is de toenemende bewustwording en participatie voor een gezonde leefstijl. Immers, we zien pas veranderingen in gezondheid, nadat er veranderingen in bewustwording/participatie en verandering in gedrag is geweest. Het is dan ook aan te bevelen om de komende periode veel in te zetten op de ondersteuning van organisaties die participeren in de JOGG beweging, zodat zij een belangrijk aandeel kunnen hebben in het veranderen van het gedrag van het kind. Hier ligt echter ook een uitdaging; we moeten ons namelijk realiseren dat wanneer wij verandering in gezondheid willen meten (toename gezond gewicht), er gedurende een langere periode ingezet zal moeten worden in het creëren van bewustwording en participatie en de daarmee samenhangende veranderingen in gedrag. Een langere periode, die de periode tot en met 2016 zal overstijgen. Borging voor de toekomst is daarom een essentieel gespreksonderwerp voor de komende periode.
15
