Procesevaluatie Zet een Stap Maartje Aangeenbrug, Hanneke Schreurs November 2014 De gemeente Utrecht wil bouwen aan een
De interventie Zet een Stap
gezonde stad, een gezonde toekomst.
Zet een Stap is een gesprek in spelvorm,
Belangrijk hierbij is het verkleinen van
dat deelnemers helpt in een groep van 4-5
gezondheidsverschillen tussen mensen in
personen in stappen een eigen doel of
de stad. Door interventies van het pro-
wens uit elk mogelijk levensdomein te
gramma Psychosociaal van de gemeente
concretiseren.
Utrecht, Volksgezondheid wordt bijgedragen aan de psychosociale gezondheid van
Het begint met de vraag een associatiekaart te kiezen uit een set van 40
de inwoners.
kaarten, die voor de deelnemer een eigen
Eind
2013
heeft
gemeente
wens of doel verbeeldt (stap 1). In de vol-
Utrecht, Volksgezondheid een team sa-
gende stappen verwoordt de deelnemer
mengesteld om de interventie Zet een Stap
zijn eigen wens in de groep (stap 2 – wat
in de wijk Overvecht te ontwikkelen, be-
is jouw wens of doel?) en de weg daarheen
staande uit partners uit de wijk en een
is stap 3 – hoe bereik je dat? In stap 4 hel-
aantal kennisexperts. De kern van dit ont-
pen de groepsleden elkaar door elkaar
wikkelteam
wijk-
gericht complimenten en tips te geven. De
gezondheidswerker van Volksgezondheid,
groep eindigt met de vraag “Wat ga je hier
een sociaal makelaar van Wijk&Co, een
morgen mee doen?”.
bestaat
uit
de
een
leefstijlcoach van Stichting Overvecht Gezond en een adviseur van Vrijwilligerscentrale Utrecht. Alle betrokken partijen zijn werkzaam in de wijk Overvecht. Me’kaar, Harten voor Sport en MOVISIE zijn eveneens betrokken bij de totstandkoming van de interventie. Procesevaluatie In deze evaluatie wordt teruggekeken op het ontwikkelproces van de interventie Zet een Stap. Hiertoe zijn diepte-interviews gehouden met de vier kernleden van het ontwikkelteam en met de betrokken adviseur van MOVISIE. De ervaringen van het ontwikkelteam met betrekking tot het proces, de spelmethode en de samenwerking staan hierbij centraal. Ook worden de opvattingen en ideeën van de teamleden voor de implementatiefase beschreven.
Afbeelding 1. Weergave van het speelbord Zet een Stap.
1
Tijdens het spel wordt een speelbord gehanteerd om de stappen te doorlopen. Dit gebeurt mondeling, maar deelnemers leggen ook kort schriftelijk vast wat zij per stap vertellen op een vragenformulier. Het is de bedoeling dat de groep meerdere keren bij elkaar komt over een periode van 2-3 maanden om hetzelfde spel te doorlopen. Het idee is dat de impact van het spel groter is als deze meerdere malen wordt gespeeld. Vervolgbijeenkomsten zijn daarbij ook een “stok achter de deur” voor deelnemers om daadwerkelijk stappen te ondernemen. In de ontwikkelfase worden de spellen begeleid door professionals, uiteindelijk gaan de spellen gespeeld worden onder leiding van een vrijwillige bewoner, die zelf deelneemt aan het spel. Voorwaarde is dat vrijwilligers het spel zelf een keer hebben gespeeld voordat zij het gaan leiden. Vrijwilligers worden gedurende de
Afbeelding 2. Vragenformulier van het spel Zet een Stap.
spelperiode geworven om zelf het spel te gaan doen met een groep. Aanleiding en doel
ontbreken van motivatie, onmacht, moeite
Eind 2013 was er vanuit Wijkgezondheids-
met het formuleren van doelen, wensen en
werk interesse in Jump, een methodiek die
stappen en
in Amsterdam is gebruikt om deelnemers
vanwege de vele hulpverleners. Door be-
in kleine groepen onderling te stimuleren
schikbare financiële middelen van de ge-
(gezonde) doelen in hun leven te realise-
meente Utrecht kwam er ruimte een inter-
ren. Om kennis te maken met die metho-
ventie te ontwikkelen. De middelen kon-
diek hebben twee wijkgezondheidswerkers
den worden besteed aan dat wat alle
de ontwikkelaars van Jump uitgenodigd,
teamleden als een gezamenlijke opdracht
met een aantal geïnteres-seerde wijkpart-
zien: het activeren van bewoners in de
ners uit het eigen netwerk in Overvecht en
wijk om te komen tot zelfregie, empo-
Noordwest. Vrijwilligerscentrale, Wijk&Co,
werment en participatie in de samenle-
Me’kaar, Harten voor Sport en Overvecht
ving.
Gezond waren direct geïnteresseerd.
een afwachtende
houding
Er is gezocht naar een instrument
Zowel de wijkgezondheidswerker
om deze bewoners zelf een stap te laten
van de gemeente Utrecht als professionals
zetten in hun leven om te laten zien dat zij
uit de wijk signaleren dat veel bewoners in
vanuit hun eigen kracht een wens of doel
Overvecht zelf geen stappen zetten in hun
kunnen bereiken. Ook zien de teamleden
leven. Als redenen hiervoor noemen zij het
in het instrument een preventief doel. Als 2
een probleem wordt verholpen door het
methodiek Jump te hebben verkend, is
zetten van een stap kan een mogelijke
besloten een eigen methodiek te ontwik-
verergering van problemen en multipro-
kelen dat is gebaseerd op Jump. Het werd
blematiek worden voorkomen. Na eerst de
een spel met de naam Zet een Stap.
Wat is de inhoud van Zet een Stap volgens de geïnterviewden?
“Een instrument voor gesprek om mensen met een eigen wens of doel aan de slag te laten gaan” "Het is een weg voor iemand die concreet wilt werken aan een doel" "Je gaat naar jezelf kijken. Door zelfinzicht krijg je meer kracht, je weet dan wat je moet doen" "Begeleid, stapsgewijs aan persoonlijke doelen werken" "Out of the box durven denken. Het gaat om hele persoonlijke dingen" “Draagt bij aan gevoel van zelfregie en psychisch welbevinden, omdat werken aan een eigen doel bijdraagt aan het eigen welbevinden”
Verwachtingen
noemt het belang van iemand die met en-
De leden van het ontwikkelteam hadden
thousiasme het team aanstuurt en was blij
positieve verwachtingen over het instru-
dat deze aansturing aanwezig was
ment Zet een Stap. "Het kan een heel
in de persoon van de wijkgezondheids-
mooie werkvorm worden die mensen op
werker.
een simpele laagdrempelige manier helpt om een stap verder te komen." Deelne-
Proces
mers gaan energie ervaren door iets kleins
Deze verwachtingen zijn bij de één over-
zoals het zetten van een stap en voelen
troffen en bij de ander niet geheel verwe-
zich daardoor beter. Eerst zullen betrok-
zenlijkt. Een teamlid geeft aan dat er hoge
ken professionals Zet een Stap implemen-
verwachtingen waren om in zo een korte
teren in de eigen organisatie. Op voorhand
tijd waar te maken. Alle teamleden hebben
was de verwachting dat vrijwilligers op een
de ontwikkeling van Zet een Stap als wis-
gegeven moment de spellen zouden gaan
selend ervaren. Het bleek een proces te
begeleiden, en de professionals naar de
zijn van zoeken naar de juiste weg, van
achtergrond keren.
"learning on the job" waardoor verwach-
Ook over de ontwikkeling van de
tingen vaak bijgesteld moesten worden.
spelmethode waren de verwachtingen po-
Daarbij fluctueerde de motivatie en be-
sitief. Randvoorwaarden zoals financiële
trokkenheid van de teamleden. De ontwik-
middelen en tijd om het uit te voeren wa-
keling van ZeS is hierdoor trager verlopen
ren aanwezig en er was voldoende kennis
dan de leden aanvankelijk hadden ver-
binnen het ontwikkelteam. Een teamlid
wacht. Voor de één is dit niet hinderlijk 3
geweest, een ander had het instrument
ontwikkeling van de spelmethode. Hier-
graag eerder willen implementeren.
door blijft het een interventie ontwikkelt
Terugkijkend op het ontwikkel-
door professionals, die veronderstellen dat
traject noemt het ontwikkelteam een aan-
het een effectief en aansprekend instru-
tal pluspunten: de samenwerking en loya-
ment zal zijn voor de doelgroep. Het is
liteit van een heel aantal partners uit de
daardoor onzeker of de interventie het
wijk, het gezamenlijke belang van de be-
gewenste effect zal hebben. Opties die
trokkenen oversteeg individuele belangen,
werden aangedragen zijn de doelgroep
het benutten van kennis en netwerk van
zelf benaderen, wat niet eenvoudig is, of
de teamleden, een open proces van ont-
het betrekken van een ervaringsdeskundi-
wikkeling en het ontwikkelen van een in-
ge die de doelgroep een stem geeft.
strument dat inspeelt op de ontwikkelingen in deze tijd, namelijk het ontplooien
Samenwerking
van de eigen kracht van bewoners.
Het ontwikkelteam functioneert in principe
In het traject bleek het ontwikkel-
goed. Terugkijkend op de onderlinge sa-
team moeite te hebben met het benoemen
menwerking was er vertrouwen, energie,
van concrete doelstellingen en het vast-
respect, humor, creativiteit, en werd een
houden aan een tijdpad. Een open ontwik-
ieders expertise benut. De leden van het
kelproces vraagt om een zakelijke houding
ontwikkelteam gaven elkaar ruimte voor
om niet te verzanden in bijzaken of te lang
individuele opvattingen, toevoegingen en
bij een onderdeel stil te staan. Meer zake-
verbeteringen. Een geïnterviewde heeft als
lijkheid in het maken van beslissingen had
positief ervaren dat de leden van het team
de snelheid van het ontwikkelproces waar-
allen professionals zijn die breder kunnen
schijnlijk bevorderd. Dat geldt ook voor
en durven denken dan hun eigen functie
het scherper in oog houden van het doel
en organisatie. Ook een ander lid van het
en de noodzaak van de interventie. Een
ontwikkelteam waardeert het dat iedereen
teamlid geeft aan dat het belangrijk is
zich voorbij individuele belangen zette, en
elkaar te blijven bevragen: “Waarom doen
het gemeenschappelijke belang op de
we dit? Wat is ook al weer het probleem?
voorgrond had. Daarnaast namen de leden
Waar is het op gebaseerd?”. Andere verbe-
initiatief door ongevraagd werkzaamheden
terpunten die zijn genoemd: eerder de
op te pakken en werden afspraken nage-
geleverde inspanningen opwegen tegen de
komen. Ondanks werkdruk bleef iedereen
opbrengsten, meer geïnformeerd zijn over
er de schouders onder zetten om te ko-
bestaande lokale en landelijke methodie-
men tot een succesvol instrument. Een
ken om verrassingen te voorkomen en tot
eenvoudig voorbeeld van
slot het maken van een contextanalyse.
werking was dat e-mails vlot beantwoord
Vanwege tijdgebrek is er geen context-
werden.
analyse van de wijk Overvecht gemaakt.
Desondanks
goede samen-
zijn er
een aantal
Een verbeterpunt voor het ontwik-
punten die stemden tot minder tevreden-
keltraject is het betrekken van de doel-
heid. Vergaderingen verliepen af en toe
groep, de bewoners van Overvecht. In de
chaotisch. De teamleden merkten op dat
ontwikkeling misten de teamleden soms
de wijkgezondheidswerker de vergaderin-
het perspectief van de doelgroep. Bewo-
gen strakker had mogen aansturen. Het
ners zijn pas betrokken in de fase van het
gemis aan leiderschap in de vergaderingen
testen van de interventie, en niet bij de
belemmerde soms in de voortgang. Aan 4
de andere kant zien de teamleden hierin
ment. Een ander gevaar van een lang ont-
ook een eigen verantwoordelijkheid. Zij
wikkelproces is dat de inspanningen niet
hadden dit tijdens vergaderingen scherper
meer opwegen tegen de opbrengst. Dit
kunnen benoemen.
probeerde het ontwikkel-team steeds in het oog te houden.
Cocreatie Het proces van interventieontwikkeling
Valkuilen
doet denken aan cocreatie. In het geval
De geïnterviewden noemen een aantal
van cocreatie hebben alle deelnemers in-
valkuilen van het doorlopen ontwikkeltra-
vloed op het proces en het resultaat van
ject. Het niet betrekken van de doelgroep
het proces. Er is sprake van medezeggen-
bij de totstandkoming van Zet een Stap
schap en besluiten worden gezamenlijk
brengt risico's met zich mee. Eén risico
genomen. De leider is medeparticipant
heeft zich al geopenbaard. De verwachtin-
en/of facilitator (Larock & De Weerdt,
gen over de inzet van vrijwillige bewoners
2012). Dat is ook de kracht van deze in-
bleken niet geheel realistisch te zijn. Het
terventie aldus de teamleden. Zet een Stap
vinden van geschikte vrijwilligers om Zet
is ontwikkeld door veel partners uit de
een Stap met een eigen groepje te gaan
wijk, waarbij de gemeente Utrecht initiator
doen, verloopt tot nu toe moeizaam. Er
van het proces was. Het eigenaarschap is
zijn teamleden die dit al aan het begin van
belegd bij alle teamleden. Bij de ontwikke-
het traject onrealistisch vonden. Gaande-
ling van Zet een Stap werd de verantwoor-
weg bleek dat er veel van vrijwilligers
delijkheid gedragen en gevoeld door alle
wordt gevraagd, wat hen mogelijk af-
teamleden. Alle teamleden hebben hun
schrikt van opgave. Een ander risico is dat
kennis en mening ingebracht. Ieders in-
de methodiek mogelijk te ambitieus is.
breng werd serieus gewogen en besproken
Deelnemers van het spel gaan intieme
binnen het ontwikkelteam.
persoonlijke informatie delen met bekende
Een belangrijke actor ontbrak in
en onbekende anderen, dat vraagt om durf
het proces. Eerder is al genoemd dat het
en vertrouwen. Deelnemers zouden voor-
perspectief van de doelgroep, bewoners
tijdig kunnen afhaken als een eerste bij-
uit de wijk Overvecht, soms werd gemist
eenkomst niet voorspoedig verloopt. Uit
door teamleden. Hierdoor blijft het een
eerste ervaringen blijkt ook dat er deel-
interventie die door professionals is ont-
nemers zijn die één bijeenkomst voldoen-
wikkeld, en niet (mede) door gebruikers.
de vinden, en niet aan een vervolg wilden
Het gedeelde eigenaarschap bleek
deelnemen.
in de praktijk weerbarstig te zijn. De
Het zelf ontwikkelen van een nieu-
teamleden zagen de wijkgezondheidswer-
we methodiek wordt ook als een valkuil
ker als initiatiefnemer, waardoor de voort-
gezien. Het is een eerste stap om een
gang van het proces ten dele afhankelijk
goede methodiek te ontwikkelen, stap
werd van haar motivatie en gedrevenheid.
twee is echter de implementatie van het
De cocreatie werd ook belemmerd door
instrument. Professionals staan mogelijk
tijdsdruk. Het gevaar van een open proces
niet open voor weer een nieuwe metho-
van ontwikkeling is dat het te lang voort-
diek met als resultaat dat het spel niet
duurt. De betrokken partijen hadden op
wordt gebruikt. Het is belangrijk dat het
een gegeven moment behoefte aan resul-
ontwikkelteam overzicht behoudt en ac-
taat en wilden aan de slag met het instru-
tieve promotie voert voor Zet een Stap. Als 5
de motivatie nu wegzakt, is het gevaar dat
ders kunnen deelnemers geheugensteun-
het instrument niet optimaal wordt benut.
tjes meegeven, zodat deelnemers thuis
Om overzicht te behouden wensen de
worden herinnerd aan hun doel of stap.
teamleden een vast communicatiepunt, in
“Bijvoorbeeld aan hun doel denken, de
de vorm van een loket en/of een email-
ogen sluiten en kijken of er een kleur op-
adres, waar professionals en bewoners
komt. De kleur vervolgens opschrijven en
terecht kunnen voor informatie.
ophangen aan de koelkast om je eraan te
Tot slot zorgde de beloning voor partici-
herinneren.” Een geïnterviewde merkt op
patie in het ontwikkelteam voor onduide-
dat het nodig is om spelbegeleiders hulp-
lijkheid. Aanvankelijk werden betrokkenen
middelen aan te reiken voor laaggeletter-
betaald voor het meedenken. Daarna is
den. De teamleden willen een aantal prak-
voor een aantal van hen besloten dat par-
tische punten nog uitwerken: de associa-
ticipatie in het ontwikkelteam binnen hun
tiekaarten
reguliere werkzaamheden past, waardoor
vastleggen op welke manier formulieren
zij niet meer werden betaald. Hierdoor
bewaard blijven.
uitbreiden en plastificeren en
werd afscheid genomen van een aantal
Alle geïnterviewden hebben ver-
teamleden en bleef er een vaste kern over
trouwen in de werking van het instrument.
van 4 teamleden. Ook voor betaalde team-
Een aantal teamleden heeft het zelf erva-
leden was de financiering niet altijd vol-
ren. "In mijn persoonlijk leven doe ik ook
doende, maar bleef de betrokkenheid. “Ik
een soort Zet een Stap. Mijn leven vul ik
word momenteel niet meer betaald voor
met het stellen van doelen en zetten van
de bijeenkomsten. Ik ga er toch mee door.
stappen. Het is net Mastermind." Het spel
Ik gun deze methodiek dat het lukt.”
spoort deelnemers aan om een concrete stap te zetten tot het verwezenlijken van
Spelmethode
een wens of doel. Benadrukt wordt dat de
Alle teamleden uitten hun tevredenheid
verantwoordelijkheid
over het ontwikkelde instrument. Het spel
deelnemers zelf, en niet bij hulpverleners
Zet een Stap is laagdrempelig, concreet,
of andere professionals. Daarbij leent het
krachtig, en het is aantrekkelijk vormge-
spel zich om achter de redenen te komen
geven. De vragen die tijdens het spel aan
die deelnemers weerhouden van het on-
bod komen zijn positief geformuleerd en
dernemen van stappen.
hiervoor
ligt
bij
gericht op de toekomst. Deelnemers kunnen hun levensverhaal of problemen niet
Doelgroep
kwijt tijdens het spel, wat voorkomt dat
De doelgroep die de teamleden voor ogen
deelnemers bij hun problemen blijven ste-
hebben met dit instrument zijn mensen
ken. Aan de andere kant is het mogelijk
met een sluimerende wens, die enigszins
dat hierdoor de context en levenssituatie
gemotiveerd zijn om stappen te onderne-
van deelnemers in het spel wordt gemist.
men om de wens te vervullen. Hiervoor is
Een teamlid geeft aan dat het wenselijk is
een bepaalde mate van bewustzijn en re-
vast te leggen voor spelbegeleiders hoe zij
flectie bij de deelnemers nodig. Bewoners
hiermee om kunnen gaan.
zijn de belangrijkste doelgroep, een aantal
Een andere wens is dat spelbege-
geïnterviewden benoemen echter ook pro-
leiders geschoold worden in het aanmoe-
fessionals of collega’s als doelgroep. Voor
digen van deelnemers om serieus met hun
de Vrijwilligerscentrale is de doelgroep
intenties aan de slag te gaan. Spelbegelei-
specifieker, zij richten zich voornamelijk 6
op mensen die nog nooit vrijwilligerswerk
ken rondom woonruimte en het verminde-
hebben gedaan en die op weg geholpen
ren van angst om te fietsen. “Iemand die
moeten worden.
eerst alleen naar beneden liep om de post
Het spel is minder bruikbaar voor
op te halen, gaat nu naar de stad om
mensen met multiproblematiek of zware
boodschappen te doen en gaat nu op va-
problematiek.
uitge-
kantie.” Tot slot spraken deelnemers uit
stroomd uit de hulpverlening of bijna zijn
dat de bijeenkomsten wel als intensief
hersteld kunnen mogelijk participeren, dat
worden ervaren.
Mensen
die
zijn
verschilt per individuele casus. Een teamlid
Een probleem dat een teamlid te-
merkt tevens op dat de spelmethode mo-
genkwam is laaggeletterdheid. Deelne-
gelijk eerder vrouwen aanspreekt dan
mers die moeite hebben met schrijven,
mannen, vanwege de focus op het uiten
maar ook met het verwoorden van hun
van gedachten en gevoelens.
gedachten. Dat het spel met verschillende
De teamleden stellen dat Zet een
type deelnemers kan worden gedaan, be-
Stap deelnemers een positieve ervaring
tekent ook dat bepaalde groepen meer tijd
geeft. Doordat het plaatsvindt in een
nodig hebben in het spel dan andere
groep is er contact met medemensen,
groepen. “Bij een groep ouderen van Indi-
aandacht en waardering. Deelnemers voe-
sche afkomst kostte het veel tijd om de
len zich gezien en gehoord. Er is ruimte
doelen op tafel te krijgen. Zij gaven zich
om voor jezelf te mogen denken en men-
niet snel bloot. Het is moeilijk om het dan
sen leren voor zichzelf op te komen. Men-
in twee minuten boven water te krijgen.”
sen die ver van zichzelf zijn verwijderd,
Mogelijk speelde hier de etnische achter-
komen weer een stap dichter bij zichzelf
grond van de deelnemers ook een rol. Een
en (her)vinden hun eigenwaarde. Deelne-
ander probleem is de basis van vertrouwen
mers worden gemotiveerd door anderen –
en veiligheid die in een groep aanwezig
groepsbeïnvloeding- en krijgen meer zicht
moet zijn. Een teamlid vertelt hierover:
in hun doel en motivatie. De verwachting
“Eén keer merkte ik in een vrouwengroep
is dat mensen hierdoor een concrete stap
met een vluchtelingen achtergrond dat ze
kunnen zetten in hun leven.
te persoonlijke dingen niet wilden delen in de groep. ‘Ik heb wel een doel en ik weet
Ervaringen tot nu toe
ook wat ik daarmee wil, maar dat wil ik
Deelnemers die in de ontwikkelfase het
hier niet vertellen’. In die groep leverde
spel hebben gespeeld, hebben voorname-
het dus niet echt iets op om dit spel te
lijk positief gereageerd op het spel. Er was
doen.” Tot slot zijn er vragen rondom het
enthousiasme en het leverde nieuwe ener-
gebrek aan sociale controle nadien. Zet
gie op om een gewenst doel te bereiken.
een deelnemer daadwerkelijk de stappen
Hier en daar ontstonden zelfs nieuwe of
die nodig zijn om zijn/haar doel te berei-
diepere vriendschappen tussen deelne-
ken? Heeft het spel daar voldoende toe
mers. De complimenten en tips die aan
aangezet?
elkaar werden gegeven leverden stralende
Professionals die het spel hebben
gezichten op. Deelnemers hebben stappen
gedaan, uitten zich wisselend. Zij merken
gezet om hun wens of doel te bereiken.
dat het instrument aansluit bij actuele
Teamleden noemen voorbeelden als het
thema’s als zelfregie, zelforganisatie en
oppakken van sociale contacten, zoeken
eigen kracht. Het spel kan de sociaal ma-
van vrijwilligerswerk, problemen aanpak-
kelaars uit de wijken met deze thema’s 7
verder op weg helpen. Aan de andere kant
ment in het domein van welzijn nog niet
twijfelen professionals over de haalbaar-
breed wordt gehanteerd. Het sluit echter
heid van zelfstandig spelende groepen.
aan bij de vernieuwingen binnen het wel-
Kunnen bewoners zonder begeleiding van
zijnswerken. Het spel Zet een Stap richt
een professional het spel Zet een Stap
zich op centrale elementen als 'Gericht op
doen? Het begeleiden van het spel werd
de vraag achter de vraag' en 'Eigen kracht
tamelijk inspannend gevonden. Een spel-
van de burger' binnen het nieuwe wel-
begeleider moet zorgen voor een goed
zijnswerken. Toegevoegde waarde is ook
spelverloop, de tijd bewaken en ervoor
het groepsaspect van het spel. Binnen
zorgen dat alle deelnemers aan het woord
welzijn wordt veel gewerkt volgens de 1-
komen en inhoudelijk meedoen. Daarnaast
op-1 werkwijze: professional en bewoner.
speelt de spelbegeleider zelf mee gedu-
Dit instrument laat bewoners elkaar on-
rende het spel. Professionals ondervonden
dersteunen en biedt ruimte voor de op-
dat het niet gemakkelijk is om zelf mee te
bouw of uitbreiding van iemands sociaal
doen en het spel zorgvuldig te begeleiden.
netwerk.
Toch vinden zij dat aspect belangrijk voor
Ten opzichte van de voorloper
Jump is Zet een Stap een financieel laag-
de gelijkwaardigheid in de groep.
drempelig instrument. Het spel is tevens Meerwaarde
eenvoudig te verspreiden onder professio-
De meerwaarde van Zet een Stap ten op-
nals en bewonersgroepen in de wijk.
zichte van bestaande instrumenten zien de geïnterviewden allereerst in de universele
Waarde voor eigen organisatie
bruikbaarheid. Het spel Zet een Stap kan
Geïnterviewden zijn van mening dat Zet
door allerlei professionals in de wijk ge-
een Stap een bruikbaar instrument is om
hanteerd worden en in alle lagen van de
bewoners te activeren om te komen tot
bevolking worden gespeeld. Of deelne-
zelfregie, empowerment en participatie in
mers nu laagopgeleid zijn of hoogopge-
de samenleving. Alle teamleden kunnen
leid, of een verschillende etnische achter-
het instrument hanteren op een wijze dat
grond hebben. De vragen die gesteld wor-
aansluit op de doelen van de eigen orga-
den zijn eenvoudig en kort geformuleerd,
nisatie en benadrukken daarmee diens
waardoor iedereen ze kan begrijpen, al
waarde. Andere waardevolle aspecten zijn:
blijkt uit de eerste ervaringen dat het niet voor iedereen even gemakkelijk is. Laag-
“Mee-ontwikkelen is goed voor de PR en
geletterden
zichtbaarheid van onze organisatie”
hebben
goede
begeleiding
nodig om het spel te kunnen spelen. Verder kan het spel per individu gespeeld
“Meer vrijwilligers in de stad geeft meer
worden of rondom een thema. Alle deel-
mensen die stralen”
nemers dragen dan bij aan het verwezenlijken van een wens of doel rondom een
“Contact met andere partners is belangrijk
thema.
voor ons” Soortgelijke instrumenten worden
landelijk gebruikt bij onder andere patiën-
“Het inzicht dat cocreatie van waarde is.
tenverenigingen
Dit had nooit achter een bureau van één
en
verenigingen
voor
Anonieme Alcoholisten (AA). Een geïnter-
persoon kunnen ontstaan”
viewde geeft aan dat een dergelijk instru8
Implementatie
kelteam overweegt, is het organiseren van
Unaniem bekrachtigen de teamleden dat
een groot bewonersevent rondom het spel
Zet een Stap dit najaar een succesvol in-
Zet een Stap, om een grote stap voor-
strument moet zijn dat op veel plekken in
waarts te kunnen zetten. Hier kunnen veel
de wijk wordt gehanteerd. Om dat te be-
potentiële deelnemers worden ontmoet en
reiken,
geworven. Mogelijk kan ook worden aan-
worden
verschillende
vervolg-
stappen genoemd.
gesloten bij bestaande events, zoals Fit &
Allereerst vindt een teamlid dat het
Gezond ochtenden en screenings van Werk
nodig is het commitment van de bestaan-
& Inkomen, gemeente Utrecht. Andere
de partijen nog eens goed te bekijken.
mogelijkheden om bekendheid te krijgen
Hierbij is het noodzaak eerlijk met elkaar
zijn promotie via buurthuizen, de buurt-
te bespreken wat een ieder concreet gaat
teams, gezondheidscentra of spreekuren
en kan bijdragen in de komende maanden.
van diverse professionals. Het spel leent
Een ander heeft de behoefte de spelme-
zich tevens om neer te leggen op veel
thode nog vaker en op meer verschillende
plekken in de wijk om professionals en
groepen te testen en mogelijk nog een
bewoners nieuwsgierig te maken.
stukje door te ontwikkelen. Een aantal
De opvatting van het ontwikkel-
keer wordt benadrukt dat het zaak is nu
team is dat het instrument zich het meest
door te zetten. “Als we het in vier maan-
optimaal verspreid via een sneeuwbalef-
den niet voor elkaar krijgen, zijn we niet in
fect, waarbij een deelnemer een andere
staat om het lopend te krijgen. Nu zit de
potentiële deelnemer werft en bewoners
energie erop, als het nu niet lukt, dan
elkaar motiveren deel te nemen. Hiervoor
moet je durven stoppen.” Het moment is
is tijd en geduld nodig. Daarom is het
gekomen om elkaar eerlijk de vraag te
team van mening dat het eenvoudiger is in
stellen: “Gaan we door of gaan we niet
eerste instantie aan te sluiten bij bestaan-
door?”
de groepen, zodat mogelijk het sneeuwEr wordt verschillend gedacht over
baleffect in gang wordt gezet. Groepen
een bredere implementatie van Zet een
bewoners die bijeen zijn voor een bepaal-
Stap. De één wil dat het ontwikkelteam
de hobby of activiteiten kunnen worden
zich eerst alleen richt op de wijk Over-
geënthousiasmeerd om het spel Zet een
vecht, van een ander mag het spel ook al
Stap te doen.
bekendheid krijgen in andere wijken of zelfs andere steden.
Teamleden vinden het belangrijk om de juiste boodschap de wijk in te zen-
Het ontwikkelteam gaat in ieder
den. Succesverhalen kunnen gebruikt wor-
geval werken aan een goede PR om Zet
den om meer deelnemers te werven. Om
een Stap bekendheid te geven in Over-
bewoners te enthousiasmeren hebben zij
vecht en bij partners uit de wijk. Eerst wil-
een eerste positieve ervaring nodig met
len zij bekendheid genereren in hun eigen
Zet een Stap. Naast het succesverhaal van
organisaties en netwerk en vervolgens de
een andere deelnemer, kunnen bewoners
interventie toevoegen aan het aanbod van
ook bij activiteiten of gelegenheden in de
partners in de wijk. Het ontwikkelteam wil
wijk positief in aanraking komen met het
zo veel mogelijk professionals uit de wijk
spel.
trainen om het instrument te implemente-
Over de inzet van vrijwilligers is
ren. Inmiddels zijn er al twee trainingen
binnen het ontwikkelteam veel gesproken.
geweest. Een vervolgstap dat het ontwik-
Om uiteindelijk de spellen te laten bege9
leiden door vrijwillige bewoners is een
door bestaande groepen wordt gespeeld,
profiel en een wervingsplan opgesteld.
maar ook door groepen mensen die elkaar
Vrijwilligers krijgen een training tot spel-
nog niet kennen.
begeleider van de Vrijwilligerscentrale. De
Er zijn enige twijfels bij de toerei-
belangrijkste voorwaarde is dat de vrijwil-
kendheid van Zet een Stap. Het ontwikkel-
liger zelf het spel moet hebben gespeeld
team wil concreet weten wat Zet een Stap
om begeleider te kunnen worden. Hoewel
tot nu toe heeft opgebracht. Dit is nodig
de werving van vrijwilligers momenteel
voor verdere besluitvorming. Evaluaties en
nog moeizaam verloopt, heeft het ontwik-
het delen van ervaringen dragen hieraan
kelteam de intentie dit aspect toch door te
bij. De wens van het ontwikkelteam is om
ontwikkelen. Teamleden hebben een aan-
met tastbare resultaten naar buiten te
tal ideeën hoe dit aan te pakken. Zo kun-
kunnen treden.
geschikte
Voor alle teamleden is het helder
deelnemers signaleren. Op het bewoners-
dat het ontwikkelteam in de huidige sa-
event of bij andere events gaan teamleden
menstelling door moet gaan om het in-
zelf werven. Ook wordt gedacht aan het
strument te succesvol te implementeren in
werven van hoogopgeleide bewoners, bij-
de Overvecht. De energie en motivatie
voorbeeld studente, die de capaciteit heb-
willen zij vasthouden, ook als er geduld
ben om spelbegeleider te worden. Zulke
nodig is. “Het is niet van de een op de an-
bewoners
nen
huidige
spelbegeleiders
via
dere dag gerealiseerd.” Een aantal teamle-
Wijk&Co geworven worden in naburige
den vindt het tevens een uitdaging om Zet
wijken.
een Stap succesvol te maken met zo min
kunnen
bijvoorbeeld
mogelijk financiële middelen. Vooruitblik De teamleden spreken voorzichtig hun verwachtingen uit over het vervolg van Zet een Stap. Een aantal verwacht dat het ontwikkelteam realistisch blijft over de houdbaarheid en haalbaarheid van het instrument. Als blijkt dat het spel niet aanslaat in de wijk, moet het ontwikkelteam dat onder ogen zien en de goede beslissingen durven te nemen. Anderen zijn optimistisch en verwachten dat het spel gaat leven bij partners uit de wijk en door een heel aantal groepen aan het einde van het jaar is gespeeld, deels begeleid door vrijwilligers en deels door professionals. “Dat is haalbaar, zeker als je aansluit bij bestaande netwerken.” Een ander teamlid vindt de stap van professionals naar bewoners als spelbegeleider nog best groot. Het team zal op zoek moeten gaan naar een manier om deze kloof te overbruggen. Ook blijft de wens dat het spel niet alleen 10
Conclusie Het spel Zet een Stap is ontwikkeld door een groep enthousiaste partners werkzaam in de wijk Overvecht. De ontwikkeling van het instrument was een proces van zoeken naar de goede weg, van “learning on the job”, waardoor verwachtingen van het ontwikkelteam vaak bijgesteld moesten worden. Dit open proces, wat doet denken aan cocreatie, leverde draagvlak voor de interventie onder de kernbetrokkenen. Een aantal partners haakte af vanwege financiële tekorten, maar wilde zijdelings betrokken blijven. Het instrument heeft voor de betrokken partijen een duidelijke meerwaarde in hun werkveld. De samenwerking binnen het ontwikkelteam is als bijzonder prettig ervaren door de teamleden. Hoewel de motivatie en betrokkenheid van teamleden ook kon fluctueren, voelde iedereen de verantwoordelijkheid om te komen tot een bruikbaar instrument. Teamleden hebben de energie om Zet een Stap tot een succes te maken, echter zien zij dat er verschillende vervolgstappen nodig zijn om dat te bereiken. Het ontwikkelteam zal moeten besluiten of het instrument eerst nog nader getest gaat worden of dat de focus volledig op de implementatie zal liggen. Voor de implementatie van Zet een Stap zijn volop ideeën: implementeren in de eigen organisaties, bekendheid genereren in de wijk door aan te sluiten bij bestaande events of zelf een event te organiseren, aansluiten bij bestaand aanbod in de wijk en zoveel mogelijk professionals trainen om Zet een Stap te kunnen gebruiken, bestaande bewonersgroepen enthousiasmeren om deel te nemen, vrijwilligers werven. Dit zal een behoorlijke inspanning van het ontwikkelteam vergen om uit te voeren. De motivatie en gedrevenheid zal moeten worden vastgehouden en de teamleden zullen realistisch moeten zijn over het tijdpad. Een aantal teamleden is optimistisch, een aantal uit ook twijfels bij de haalbaarheid van alle vervolgstappen. Zo zal voor de inzet van vrijwilligers als spelbegeleider een duidelijkere aanpak moeten komen, wil deze stap gezet kunnen worden. Daarbij blijft de effectiviteit van de interventie voor de doelgroep onduidelijk, omdat zij niet betrokken is bij de totstandkoming van Zet een Stap. De verwachtingen van de teamleden zijn hierdoor voorzichtig. Het ontwikkelteam zal realistisch moeten zijn door de nodige beslissingen te nemen, ook als het niet loopt. Zet een Stap sluit aan bij de huidige dynamiek in de samenleving, gericht op zelfregie en eigen kracht. Voor groepen bewoners voor wie dit niet vanzelfsprekend is en waar weinig zelfregie wordt ervaren, zijn interventies als Zet een Stap gewenst, voor zowel de bewoners als de welzijnsprofessionals die dagelijks met deze bewoners te maken hebben. Daarbij draagt het gezamenlijk ontwikkelen van interventies bij aan het opbouwen en onderhouden van professionele relaties binnen het netwerk in de wijk. Het ontwikkelteam heeft absoluut de wens om van Zet een Stap op korte termijn een succes te maken en daar blijft zij zich voor inzetten. Uiteindelijk dromen alle teamleden van grote aantallen bewoners die een stap hebben gezet in hun leven waar zij gelukkiger van worden. Methode Deze rapportage is gebaseerd op gesprekken met de kernleden van het ontwikkelteam en een betrokken adviseur. Er waren nog een aantal partners en adviseurs betrokken bij het ontwikkeltraject, hetzij in mindere mate dan de kernleden, wiens ervaringen en opvattingen niet zijn meegenomen in deze evaluatie. De beschrijving in deze rapportage kan verschillen van de bevindingen van deze betrokkenen. 11
