Transities het micro niveau

100927 eenjaarzondergeld | lezing Luisteraars netwerkavond 27 september | HVN Carolien Hoogland | eenjaarzondergeld

Transities|het micro niveau

1 LEZING HVN | HANDOUT © 2 010 E E N J A A R Z O N D E R G E L D , R OT T E R D A M

Structuur van de lezing maatschappelijk spoor oogst: stellingen theorie: wat is een experiment volgens transitiedenkers praktijk: opzet van het experiment „een jaar zonder geld“

persoonlijk spoor oorzaken status quo: mijn werkweek consequenties: verandering in leven en werken. input voor een visie


Maatschappelijk spoor | oogst: stellingen Vier stellingen.

over levenskwaliteit, economische & persoonlijke groei: Jezelf een beperking opleggen kan helpen om duidelijker te maken wat je echt wilt. Zeker als die beperking tijdelijk is.

over geld ontvangen & beloning voor werk; motivatie en andere psychologische consequenties: Werken voor je beloning (in geld of in natura) geeft zelfrespect.

over geld uitgeven; psychologische en maatschappelijke consequenties: Consumeren kan een surrogaat zijn voor samen zijn en samen je leven creëren.

over ruilen: Ruilen gaat verder waar geld stopt. Geld is bedoeld als smeermiddel van de economie, maar het kan net zo goed een stopper zijn. In een gemeenschap waar werk ligt en mensen werkwillig zijn, maar het geld ontbreekt kan een soort lethargie intreden. Pas als er geld is durven mensen weer hun handen uit de mouwen te steken.

Zie voor een uitgebreide lijst de bijlage: stellingen.


Maatschappelijk spoor| theorie: een experiment in de transtiedenke1 Systeem afbakening: naar de „maatschappelijke behoefte“.

−

Systeem

vb. landbouw

vb. economische systeem

−

Landschap: Regime Niche

het klimaat monocultures kleinschalige landbouw

globalisering; kredietcrisis monetaire handel handel via complementary currencies; ruil

− −

Rol niches | experimenten: − signaal voor mogelijke haperening regime; − inspiratie voor alternatief systeemevenwicht.

Maatschappelijk spoor | praktijk: opzet van “een jaar zonder geld” Leidend principe is ingegeven door mijn motief, namelijk: −

Ik wilde een jaar lang mijn professionele activiteiten laten leiden door wat ik leuk en belangrijk vind, en niet door de vraag 'levert het geld op'.

−

Democratische uitwerking: ook geen geld uitgeven.

−

Praktische uitwerking: ruilen om in behoeftes te voorzien; keuzes maken & afzien van; praktisch kapitaal hebben; pragmatische oplossingen.

−

Morele uitwerking van het ruilen: ga zo dicht mogelijk naar de bron; verdring geen betaald werk; of de ruil evenwichtig is bepaal je samen. Morele basis: neem wat je nodig hebt, geef wat je kan.

Zie voor een uitgebreide lijst de bijlage: Acht principes.

1Vrij naar het werk door het Kennisnetwerk voor SysteemInnovaties. 4 LEZING HVN | HANDOUT © 2 010 E E N J A A R Z O N D E R G E L D , R OT T E R D A M

Persoonlijk spoor | oorzaken2 Druk van binnenuit: Csikszentmihalyi, principe van flow. “Alleen zij die zich verandert, blijft zich trouw.” Druk van buitenaf: 

“ein leeres Portmonnaie”;



een medische diagnose, zoals kanker;



ontslag;



ouderschap;



nieuwe liefde;



ineenstorting van een geloofssysteem (zoals de val van de muur);

De analyse voor mijn specifieke situatie:

2



De kredietcrisis;



De transitiekundige kon afstand nemen;



Persoonlijkheid: hoge spanningsbehoefte;



Gezinsachtergrond: derde van drie zussen;



Frustratie opbouwen: de druk van het proefschrift;



De cruciale ontmoeting: Li An Phoa;



Het dragende netwerk: vrienden, Drift, the Hub.

Met dank aan Cornelia Eybisch.


Persoonlijk spoor | status quo: mijn werkweek

Maandag: 10h00 Transitiemanagement cursus: overleg met het reflectieteam 13h00 Jaar zonder geld: „Versnellingssessie“ (interne presentatie aan collega's) 15h15 Max van school halen samen dadels met walnoten gevuld voor het suikerfeest gewandeld en gefietst 19h00 Max naar bed 21h00 BodyBalance lesgeven Dinsdag: 08h00 Max naar school brengen. 11h00 the Hub overleg NeighbourHub.


14h30 Achmea ontslagbrief geregeld. Omzetting naar oproepcontract. 15h15 Max van school halen. Gewandeld door Noord. Woensdag: 08h00 Max naar school brengen. 09h00 NeighbourHub: pitch tekst schrijven voor Rotterdam Pioneers. 09h30 Transitiemanagement cursus: laastste dingen regelen. 12h30 Max van school halen. 15h00 Afscheidsceremonie Aimee, met Max en z'n vader. 18h30 Thuis. Max naar bed. 20h00 Buurman komt langs. 21h00 Met oude vriend Westmalle bij d'Oude Sluys. Donderdag: 08h00 Max naar school brengen. 09h30 Cursus Transitiemanagement aan de EUR. Eerste dag. 15h15 Max van school halen. 16h00 Naar Ties om verjaardag te vieren. 19h00 Informatieavond school Max. 20h30 Borrel bij buurvrouw. Vrijdag: 08h00 Max naar school brengen. 09h30 BodyBalance: invalles bij filiaal Centrum. 11h15 NeighbourHub: update mail aan betrokken bewoners. 11h30 An-Dijvie: productie flyers voor Rotterdamse Oogst. 14h00 Singeldingen: naar Claudia, gelegenheidsactie Rotterdamse Oogst. Pannenkoeken gebakken. 15h15 Max: Even langs school. 18h30 Sessie bij therapeut. 21h00 Met vriend naar Rotterdamse Oogst (film) maar te regenachtig. Zaterdag: 08h30 Ontbijt in cafe, met vriend. 09h30 Rotterdamse Oogst, hele dag. 17h00 Naar Den Dolder voor 60ste verjaardag van tante. Zondag: Verjaardag neefje in Zwolle.

Zie ook voor een meer uitgebreide projectlijst het blog.


Persoonlijk spoor | consequenties: veranderingen in leven en werken Leven: „Mijn tijd is mijn eigen tijd“ Grote en kleine veranderingen die effect hebben op kwaliteit van leven. „Minder ruis, meer focus“ Dichterbij werkelijke behoeftes.

Werken: Vergelijkbaar met overgang naar zelfstandig ondernemerschap? −

Serendipiteit: mooie dingen vinden zonder dat je er bewust naar op zoek was;

−

trots en zelfvertrouwen;

−

van einzelgänger naar gemeenschapsmens;

−

professioneler en effectiever;

−

Netwerken en acquise gaan vanzelf;

−

Mijn persoonlijke ontwikkeling is in een stroomversnelling gekomen.

Volgende stap: “waardering achteraf”.

Input voor een visie Geen aanklacht tegen geld. Wel een pleidooi voor meer diversiteit in het economische systeem. Functie van het systeem: “werk praktisch en psycholisch mogelijk maken” naast een standaard ruilmiddel ook: −

netwerken;

−

mutual credit systems;

−

complementary currencies.


Bijlagen: − − −

principes, uitgebreid levensloop en persoonlijke situatie stellingen, uitgebreid

Acht principes Principe #0: Werk pro deo aan wat je boeit. Het doel van dit jaar is niet om zonder geld te leven, maar om werk te doen dat ik leuk vind. Mijn streven is dus om voldoende tijd over te houden om pro deo te kunnen werken. (Uitkomen met weinig geld is daarin instrumenteel.) Principe #1: Ruil om in je behoeftes te voorzien. De dingen die ik echt nodig heb, krijg ik in ruil voor een wederdienst. Het ruilen, het omzeilen van geld, maakt een win-win situatie: ik krijg wat ik me anders niet had kunnen permitteren, en mijn ruilpartner geeft werk in opdracht dat anders was blijven liggen. Principe #1a.: Verdring geen betaald werk. Ik neem alleen klussen aan die anders waren blijven liggen. Principe #1b.: Blijf voor het ruilen bij de bron; sluit tussenhandel met geld zoveel mogelijk uit. Wat ik nodig heb (eten) of graag wil hebben (toegang tot tangosalons) ruil ik met de mensen die die producten of diensten zelf in de markt zetten. Een boer. Een tangoschool. (Uit pragmatisme hou ik me voor “wonen” niet aan dit principe). Principe #1c.: Gebruik resten waar je kan. Om mijn benodigde input te beperken en zo mijn tijd voor pro deo werk te maximaliseren, maak ik gebruik van de resten van onze samenleving. In dit walhalla zijn er daar namelijk nogal veel van. Er wordt ontzettend veel eten weggegooid, en er staan ontzettend veel spullen stof te vangen. Producten waar de markt niks mee kan, maar ik wel. Hiermee “koop” ik tijd: waarom zelf brood bakken als we meer maken dan we kunnen opeten? Waarom werken om een nieuw skateboard voor je zoon te kopen als er nog genoeg afgedankte te krijgen zijn? Principe #2: Geef wat je kan, neem wat je nodig hebt. Bepaal de balans in de ruil zelf, met de ruilpartners. Want als ik streef naar een “eerlijke” balans tussen inzet en tegenprestatie, dan gebruik ik weliswaar geen geld, maar creëer ik toch weer een economische eenheid – en daaraan wil ik nu juist een jaar ontsnappen. Ik zie dit pas scherp bij het kijken van “The Money Fix” en denk over mijn eigen experiment 9 LEZING HVN | HANDOUT © 2 010 E E N J A A R Z O N D E R G E L D , R OT T E R D A M

“this is not about alternative currencies...” - want currencies maken dat je toch weer gaat handelen. Mijn opzet gaat “beyond currencies”. Lees maar: Bij een ruil stel ik mezelf steeds twee vragen: kan ik me dit qua tijd permitteren? vinden mijn ruilpartner en ik het een goede ruil? Principe #3: Wees pragmatisch. Ik ga niet voor elke euro een ruil aan. Anders ben ik al mijn vrije tijd kwijt met onderhandelen. Ik denk dat het heel waardevol is als Max en ik toegang houden tot de natuurspeelplaats in onze buurt. En het kost maar 25 Euro per jaar. Daar ga ik niet moeilijk over doen. Nog zo'n pragmatische stap is het delen van mijn huis: mijn huisgenoot betaalt de woonlasten van ons appartement (ex hypotheek en energie) in ruil voor het delen ervan (een eigen kamer; de rest gedeeld). Dat komt neer op ongeveer 270 Euro per maand. Je zou kunnen zeggen: ik verhuur een kamer, alleen we noemen het anders. Ik betaal ook gewoon voor mijn w.a. verzekering, en ik heb mijn abonnementen bij Llink, VPRO, Greenpeace en Milieudefensie door laten lopen. Met nog een paar andere marginale posten kom ik zo op 230 Euro per jaar uit. De grens van dit pragmatisme ligt nu ongeveer bij kosten hoger dan 40 Euro per maand. De meeste posten die hoger liggen, daar doe ik iets mee: of consuminderen, of ruilen. Zie ook “overzicht uitgaven” op eenjaarzondergeld.nl. Principe #6: Zonder geld betekent niet zonder kapitaal. Ik heb niet mijn laptop verbrand, mijn kleren ook niet. Ik leef niet onder de brug maar in een huis dat vrij op mijn naam staat. Ik heb een fijne fiets. Het gaat me erom een jaar lang radicaal anders met mijn werk om te gaan, niet om autarkisch leven. Principe #7: If it ain't broken, don't fix it. Soms zit het al goed. Mijn grootste kostenpost is de kinderopvang: die twee dagen per week kosten maandelijks meer dan vijfhonderd Euro. Toen ik nog werkte, kreeg ik van de staat bijna alles terug. Nu alles. Dat past in de visie op de samenleving waarvan mijn experiment een afgeleide is. Het collectief draagt de lasten voor een praktische oplossing, zodat ouders hun bijdrage aan de maatschappij kunnen blijven leveren. Dat kun je ook op andere fronten doorvoeren, tot je uiteindelijk zelfs de discussie over het “basisinkomen” aangaat. Het vergoeden van kinderopvang zou je misschien kunnen zien als een soort “gelabeld” basisinkomen.


Levensloop en persoonlijke situatie Momenteel – september 2010 – leef ik alleen met mijn zoon Max, van vier. Hij gaat sinds een paar weken naar school, op loopafstand van ons appartement in Rotterdam-West. In de weekenden is hij bij zijn papa in Amsterdam. Af en toe hebben we een huisgenoot: een dierbare vriend die in Pernis werkt gebruikt ons huis twee keer per week als pied-à-terre. Ik heb geen vaste relatie. Ervaring & opleiding tot 2010: Dutch Research Institute for Transitions (Drift), Erasmus Universiteit Rotterdam: senior wetenschappelijk onderzoeker. (december 2007 – december 2009) Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM), Vrije Universiteit Amsterdam: promovendus. (november 2001 – december 2006) Hotel New York, Rotterdam: kellner. (april – oktober 2001) Initiative Psychologie im Umweltschutz (IPU): actief lid van dit netwerk; was o.a. bestuurslid, mede-organisator van congressen, redactielid. (september 2000 – heden) Ecologic, Berlin: onderzoeksassistent in dit adviesburo voor milieubeleidsanalyse. (maart 1999 – juni 2000) Zentrum Technik und Gesellschaft (ZTG), Technische Universität Berlin: afstudeerder en wetenschappelijk medewerker in projectgroep „Wohnen und Nachhaltigkeit“. (februari 1999 – oktober 2000) Stichting Studententheater „Imtekato”: bestuurslid, voorzitter. (september 1996 – augustus 1998) Katholieke Universiteit Nijmegen: student Sociaalwetenschappelijke Milieukunde. (september 1995 – juni 2000) Fam. Seaward, London: au pair. (april – juli 1995) Ev. Kindergarten, Stendal (Duitsland): vrijwilliger. (oktober 1994 – januari 1995) Gemeentelijke Scholengemeenschap (G.S.G.), Emmen: scholier Atheneum. (september 1988 – mei 1994)


Stellingen, uitgebreid De transitiekunde ziet een experiment als iets om van te leren, en de diversiteit aan experimenten en andere niche-bewegingen als gezonde ontwikkelingen die het regime op de proef moeten stellen. Daar ligt de kiem van een transitie naar een radicaal andere wijze om in een maatschappelijke behoefte te voorzien. De vraag is dus: wat kunnen we leren van het experiment „leven zonder geld“?

over Quality of Life: economische & persoonlijke groei: [QoL] Economische groei (van een samenleving, van een individu) is geen voorwaarde voor kwaliteit van leven. Laat staan een garantie. [QoL] Persoonlijke groei draagt bij aan kwaliteit van leven. Ik vind het leuk om te blijven leren, maar het leren maakt mijn leven ook steeds makkelijker, steeds meer uitdagingen kan ik aan zodat ik me steeds meer kan richten op de dingen die ik echt belangrijk vind; de onbelangrijke dingen worden steeds onbelangrijker. Ik ga steeds scherper zien wat ik belangrijk vind. [QoL] Ook hoogopgeleiden kunnen vervreemding (in Marxiaanse zin) ervaren in hun werk. Het is bevredigend om te kunnen zien waar mijn werk toe leidt. Als er zes ambtenaren, 23 bestuurlijke besluiten en vijf subsidiesprogramma's tussen zitten, voelt dat toch anders. * [persoonlijke groei QoL] Jezelf een beperking opleggen kan helpen om duidelijker te maken wat je echt wilt. Zeker als die beperking tijdelijk is. Toen ik een kind kreeg, bleef er ineens veel minder tijd en energie over om aan andere dingen te besteden. Maar ik vond het niet erg, want ik besloot dat de dingen die afvielen er blijkbaar niet voldoende toe deden. Als je het echt belangrijk vindt, dan besteed je je schaars geworden tijd en energie er toch aan. Nu ik weet dat ik een jaar zonder geld zal leven, heb ik aan het eind van 2009 de dingen gekocht die ik echt nog wilde hebben: een matras voor het bed van Max, opschrijfboekjes en fijne potloden. Thee. En soms schieten me dingen te binnen die in 2011 heel graag wil gaan doen, omdat het dan weer mag: een smart phone, Max leren skien. En in 2010 maakt de handicap “zonder geld” me creatief: voor mijn ontspanning zal ik geen geld meer gebruiken, maar genieten van dingen die niet te koop zijn: vriendschap, liefde, samen koken, buiten zijn, hardlopen, knutselen met Max.


over geld ontvangen & beloning voor werk; motivatie en andere psychologische consequenties: [beloning] Wederkerigheid maakt relaties. Voor niets gaat de zon op: als je iets moois of waardevols in je schoot geworpen krijgt, kan dat leuk zijn. Maar iets krijgen omdat ik ervoor werk, omdat ik het verdien, dat vervult me niet alleen, maar dat schept ook een band tussen de gever en mij. [beloning] Misschien schept geven en ontvangen zonder tegenprestatie juist wel afstand. (Hier heeft Frithjof Bergmann ook dingen over gezegd, in het kader van de discussie over het zogenaamde „basisinkomen“.) * [beloning] Werken voor je beloning (in geld of in natura) geeft zelfrespect. blijkbaar ben ik niet uitgeleverd aan willekeur, maar kan ik voor mezelf zorgen. [beloning geld] Uurloon creeert potentieel een werknemersmentaliteit ten koste van een ondernemende mentaliteit (van Lieke Smeets). Als je werk gaat belonen kan dat soms ten koste gaan van de betrokkenheid. [beloning] Aan de andere kant: geld kan ook betuiging van respect zijn (van Manfred Bik en Hans van de Koogh). [beloning geld] Sommig werk vraagt om een beloning naar klusomvang (schrijver, ontwerper), sommig werk om een beloning naar tijdsinvestering (barista, opzichter). [werk] Werkeloosheid bestaat niet (citaat van Wilfried van Aubel). Baanloosheid wel.

over geld uitgeven; psychologische en maatschappelijke consequenties: * [consumeren QoL] Consumeren kan een surrogaat zijn voor samen zijn en samen je leven creëren. Als kopen geen optie meer is, merk ik dat ik vooral verlang naar tijd met vrienden, en samen dingen beleven. [geld] Geld kan perverteren. (Uit een gesprek met een vriend die zich verdiept heeft in “dead aid” - ontwikkelingshulp die alle initiatief doodslaat.) Als een NGO afgerekend wordt op te verwachten resultaten (“het aandeel mensen met toegang tot Internet”), dan gaan ze voor die resultaten. Terwijl hun ideale doelen liggen bij ontwikkelingen die decennia duren en niet bij voorbaat benoembaar zijn. Maar laat die 'snelle successen' nou precies de ontwikkelingen zijn waar mensen zelf wel toe in staat zijn (een Internet café opzetten). Als hen tenminste niet het gras voor de voeten weggemaaid wordt door Westerse NGOs. [geld] Geld is „waardeloos“. Geld is waardevrij, moet ik eigenlijk zeggen. “Geld stinkt niet” zegt het spreekwoord. Je kunt het aan alles


uitgeven, en met bijna alles kun je geld verdienen. Dit in tegenstelling tot een lokale munt: die blijft rouleren in een afgebakende regio of community, en werkt daarmee zelfversterkend. Hoe zou het zijn om een duurzame munt in omloop te brengen (idee van een Hub member)? Door een jaar zonder universele ruileenheid te leven, doe ik net zoiets: mijn ruilen zijn gebaseerd op mijn capaciteiten om relaties aan te gaan, en op mijn prioriteiten. Toevallig heeft duurzaamheid bij mij een hoge prioriteit, dus dat zie je terug in mijn transacties. Van mijn transacties profiteren duurzame ontwikkeling en mijn buurt bovengemiddeld. Als ik met geld transacteer lekt er veel weg naar multinationale concerns, en naar ontwikkelingen waar ik niet achter sta. [geld QoL] Geld sluit verrassingen uit. Als je met geld werkt, kun je vrij recht op je doel afgaan. Ik heb zin in een biertje dus ga ik naar mijn favouriete terras en bestel een biertje. Zonder geld ben je afhankelijker van de kansen die je krijgt. Dus je doet dingen die ongeveer in de goede richting gaan en dan laat je het los. Ik kook bijna elke donderdag voor mijn vrienden in Rotterdam met de groenten uit mijn groentenpakket en de vrienden nemen wat te drinken en een toetje mee. Ik kan niet beslissen wat we eten, maar het is elke keer heerlijk en gezellig. Neveneffect waar ik helemaal niet bij stil gestaan heb: het dwingt me om een goede, ontspannen gastvrouw te worden. [geld] De alomtegenwoordigheid van geld maakt het huidige systeem tot blinde vlek van de samenleving. Ik heb altijd aangenomen dat geld – Euro's en Dollars – de enige manier was om de economie te laten draaien. Door mijn keuze werd ik een wereld ingezogen van research & design over de alternatieven: van de goudstandaard via het effect van rente tot aan mutual credit systems kreeg ik vrij snel een overzicht van het alternatieve denken over economie. (Overigens gebeurde dat weer geheel serendipisch, zonder dat ik er naar op zoek was: een cursist van me bleek zich hier binnen het Ministerie van Financiën al enige tijd mee bezig te zijn, en binnen the Hub werkt iemand aan het ontwerpen van alternatieve munteenheden en organiseert hierover filmavonden.) Als je steeds met Euro's werkt: je altijd laat betalen en alles betaalt met de standaard currency, dan kom je niet op het idee dat het ook anders kan.

over ruilen: * [ruilen] Ruilen gaat verder waar geld stopt. Geld is bedoeld als smeermiddel van de economie, maar het kan net zo goed een stopper zijn. In een gemeenschap waar werk ligt en mensen werkwillig zijn, maar het geld ontbreekt kan een soort lethargie intreden. Pas als er geld is durven mensen weer hun handen uit de mouwen te steken. Het was specifieke opzet om met mijn ruilpartners projecten te creëren die er anders niet zouden zijn gekomen. We hebben dus waarde toegevoegd aan de economie. [ruilen] Geld individualiseert; ruilen schept betrokkenheid. Door geld uit de interactie te snijden moet je ineens met elkaar gaan relateren: geld maakt een vrij anonieme transactie mogelijk, terwijl ruilen automatisch betrokkenheid met zich meebrengt. Door voor mijn behoeftes aan te kloppen bij partijen waar ik toch al nieuwsgierig naar was of een goed gevoel bij had heb ik binnen een half jaar mijn netwerk verdiept en verbreed. 14 LEZING HVN | HANDOUT © 2 010 E E N J A A R Z O N D E R G E L D , R OT T E R D A M

[ruilen] Ruilen maakt lokaal. Door mijn ruilpartners te zoeken in de buurt en de voorkeur te hebben voor kleinschalige ondernemers (geen ketens) bevinden bijna al mijn opdrachtgevers en partners zich binnen een straal van een paar honderd meter om mijn huis. Dat maakt het werken leuker en makkelijker; je kent de plekken en de mensen waar de ander aan refereert. (Bijvoorbeeld bij de samenwerking met een school: ik ken de buurt en weet ongeveer wat ik kan verwachten).

over voorwaarden voor opschaling: [voorwaarden] Veiligheid maakt vrijheid en daarmee creativiteit. Ik mag dan een jaar zonder geld leven, maar ik voel wel een vrij solide basis: als alles misgaat is mijn huis nog steeds van mij, en heb ik spaargeld waarmee ik het een poosje uitzing. Ik kan me er alles bij voorstellen dat je zonder die basis zo'n stap niet durft te zetten. Daar concludeer ik uit dat een veilige basis goed is voor de creativiteit in een samenleving: als meer mensen zich veilig genoeg voelen om een deel van hun tijd niet bezig te zijn met het brood op hun plank maar met “wat vind ik leuk & belangrijk” dan worden we daar allemaal beter van.


Transities het micro niveau

Recommend Documents