Top Top 65 Toeleveranciers Top Top65 65 65Toeleveranciers Toeleveranciers Toeleveranciers Agro Agro Food sector Agro && Food sector Agro& &Food Foodsector sector ZOMER ZOMER 2014 ZOMER2014 2014 ZOMER 2014
2
Inhoud
3.7 Vergelijking met bedrijven in de HTSM sector ...............................35 3.8 Stabiele prestaties ..........................................................................36
Voorwoord ................................................................................................. 4
4. Waardecreatie ......................................................................................37
1. Agro & Food in een notendop ................................................................ 5
5. Samenvatting ........................................................................................38
1.1 Wereldwijde groei Agro & Food ....................................................... 5
Bijlage........................................................................................................43
1.2 Nederlandse Agro & Food keten ..................................................... 5
Bijlage A: Afkortingen ..........................................................................43
1.3 Trends en ontwikkelingen ................................................................ 6
Bijlage B: Begrippenlijst ........................................................................44
1.4 Speerpunten Nederlandse Agro & Food .......................................... 8
Bijlage C: SBI codes en omschrijvingen .................................................49
2. Selectiecriteria Top 65 ............................................................................ 9
Bijlage D: Kengetallen Nederlandse Agro & Food keten ......................51
2.1 Afbakening........................................................................................ 9
Bijlage E: Kengetallen HTSM sector ......................................................52
2.2 Vervolg van het onderzoek ............................................................ 10
Bijlage F: Toelichting variatiecoëfficiënt ...............................................53
Top 65 Toeleveranciers Agro & Food ....................................................... 11
Met dank aan ........................................................................................54
Incotec ‘Innoveren om voorsprong te behouden’ ................................................ 15 Van Aarsen Machinefabriek ‘Slimmere machines en processen maken’ ............. 17 Vostermans Ventilation ‘Kennis staat centraal’ ............................................. 20 De Groot & Slot ‘Samenwerken in innovatie’................................................... 22 3. Nadere Analyse Top 65......................................................................... 25 3.1 Groot vs klein.................................................................................. 26 3.2 Top 65 prestatie-indicatoren.......................................................... 27 3.3 Agro & Food Techniek .................................................................... 29 3.4 Zaadveredeling en uitgangsmaterialen .......................................... 31 3.5 Veevoederindustrie ........................................................................ 33 3.6 Verpakkingsindustrie ...................................................................... 34 3
Voorwoord
Voor u ligt het onderzoeksrapport Top 65 Toeleveranciers in Agro & Food. Hierin brengen wij de financiële prestaties van 65 toeleveranciers in beeld met behulp van door ons gekozen indicatoren. Waarom dit onderzoek? Ten eerste, de Nederlandse Agro & Food is wereldwijd Jacques Jetten
toonaangevend. Daar zijn we trots op. Voor het grote publiek onbekende, middelgrote
| Luuk Swinkels
Nederlandse toeleveranciers van machines, installaties en zaden zijn internationaal actief en niet zelden marktleider in hun tak van sport. Bij contact met enkele van deze bedrijven werd duidelijk dat zij met hun kennis en innovatie robuuste marktposities hebben gebouwd en dito rendementen realiseren. Dat maakte ons nieuwsgierig. Ten tweede, is er het besef dat deze bedrijven zich bewegen in een groeimarkt. De stijgende
Dit onderzoek is een initiatief van Aeternus B.V. © 2014 Uitgegeven in eigen beheer email:
[email protected] website: www.aeternuscompany.nl
wereldbevolking en de welvaartsstijging hebben in de komende decennia een stijgende voedselbehoefte tot gevolg. De vooruitzichten voor deze toeleveranciers in de Agro & Food keten lijken dan ook gunstig. Daarom is het interessant om de mogelijke invloed van deze
Alle rechten voorbehouden. Deze informatie mag worden bekeken op een scherm, gedownload worden op een harddisk of geprint worden, mits dit geschied voor persoonlijk, informatief en nietcommercieel gebruik, mits de informatie niet gewijzigd wordt, mits de volgende copyright-tekst in elke copy aanwezig is: “© Copyright Aeternus”, mits copyright, handelsmerk en andere van toepassing zijnde teksten niet worden verwijderd en mits de informatie niet wordt gebruikt in een ander werk of publicatie in welk medium dan ook.
groeiverwachting op de potentiële waardegroei van deze bedrijven, in beeld te brengen. Met dit rapport brengen we de financiële performance van een selecte groep Agro & Food toeleveranciers in beeld. Het doel van dit rapport is niet zozeer om sterk gedetailleerd onderzoek per bedrijf uit te voeren of een oorzakelijk verband aan te tonen.
4
1. Agro & Food in een notendop Met name de productie van gewassen zoals mais, rijst, tarwe en soja moet omhoog. Voor In dit hoofdstuk brengen we vanuit macro-economisch perspectief de internationale en
de komende jaren tot 2050 zal de productie van deze gewassen moeten groeien met
nationale Agro & Food sector in beeld aan de hand van groeicijfers, trends, ontwikkelingen en
2,4% per jaar.
speerpunten. In bijlage D hebben wij nog meer cijfers die de prestaties en structuur van de
In de afgelopen 35 jaar is de voedselproductie wereldwijd gestegen met 105%. In de
Nederlandse Agro & Food keten weergeven, nader in beeld gebracht.
periode 2009-2012 is de voedselproductie gestegen met ongeveer 6 procent, wat neerkomt op een gemiddelde groei van 1,8% per jaar. Zoals te zien in de grafiek op deze pagina wordt de vereiste groei van graanproducten zoals, rijst, mais en tarwe niet
1.1 Wereldwijde groei Agro & Food
gehaald met de gemiddelde groeifactor die de afgelopen 30 jaar gemeten is. De productie moet dus omhoog.
Het voedselvraagstuk is een van de grootste uitdagingen van deze eeuw. De wereldbevolking telt in 2050 ruim 9 miljard mensen. Uit verschillende studies van de ‘Food and Agriculture
Hiervoor is een verhoogde productiviteit van het bestaande areaal gewenst in plaats van
Organizatons’ (FAO) blijkt dat op dit moment de groei in de productiecapaciteit van voedsel
het vrijmaken van nieuwe landbouwgronden. Ook vanuit het perspectief van
de toenemende vraag niet kan bijhouden. Een mondiale toename van 60 tot 70% van de
verduurzaming is een hogere productiviteit de meest gewenste strategie naar
voedselproductie is vereist om in 2050 te kunnen voldoen aan de vraag naar plantaardige
voedselzekerheid. Vanuit het oogpunt moet er ook rekening worden gehouden met
voedingsstoffen, vlees, zuivel en biobrandstoffen.
minimalisering van afval (tussen 30 en 50% van al het voedsel wordt door de consument en in de productieketen verspild) en mens- en milieubelastende productie. De
300
oplossingen, hoe klein ook, maakt het tot een van de grootste uitdagingen van de 21
Wereld Agro & Food productie
250 200
complexiteit van het voedselvraagstuk en het feit dat iedereen gebaat is bij duurzame
Wereldwijde groei Agro&Food en Non-Food productie ('04-'06 = 100)
ste
eeuw.
Bron: FAOSTAT; Aeternus bewerking
1.2 Nederlandse Agro & Food keten
Wereld Graanpro ductie + vereiste groei
150 100
50
2048f
2042f
2036f
2030f
2024f
2018f
2012
2006
2000
1994
1988
1982
1976
1970
0
De productie van de Nederlandse Agro & Food keten bedroeg in 2010 ruim 130 miljard euro (10% van de totale productie in Nederland). De keten was goed voor 11% van de
Wereld Graanpro ductie + actuele groei
5
1.3 Trends en ontwikkelingen
werkgelegenheid. Bijna 63 miljard euro werd geëxporteerd (16% van totale Nederlandse export). De Nederlandse Agro & Food keten investeert relatief veel in R&D. Ruim 14% van de uitgaven
Demografie
aan R&D werd gedaan in de Agro & Food sector.
De wereldbevolking blijft stijgen. De wereldbevolking groeit naar 8,3 miljard mensen in 2030 en 9 miljard in 2050. Dit heeft directe gevolgen voor de mondiale voedselmarkt.
Internationaal wordt de Nederlandse Agro & Food keten in veel opzichten tot de wereldtop gerekend. We zijn na de VS het grootste exportland op het gebied van Agro & Food: 7,5% van
Door verstedelijking komt er bovendien wereldwijd minder landbouwgrond beschikbaar.
de totale wereldexport van Agro & Food producten is afkomstig uit Nederland1. Daarnaast is de
In Nederland bijvoorbeeld is, volgens het CBS, tussen 1996 en 2008 ongeveer 100.000
productiviteit van de Nederlandse Agro & Food sector hoog. Een gemiddelde werknemer in de
hectare landbouwgrond verdwenen. Ook in groeilanden zoals China, India en Brazilië
1
Agro & Food sector is vijf keer productiever dan het Europees gemiddelde . Dit heeft mede te
verdwijnen landbouwgronden door toedoen van verstedelijking. Hierdoor moet meer
maken met de aanwezige kennis waaruit we kunnen putten. Zo geldt de Wageningen
voedsel uit minder landbouwgrond worden gehaald. De productiviteit per hectare moet
Universiteit als de op één na beste Agro & Food kennisinstelling ter wereld.
dus omhoog.
De toeleveranciers in de Agro & Food kenmerken zich door de relatief hoge toegevoegde
Daarnaast nemen de eenpersoons huishoudens toe in ontwikkelde landen. In 2030 zullen
waarde per FTE (84 duizend euro toegevoegde waarde per FTE)2. Ook het percentage van
volgens het CBS zo’n 3,5 miljoen huishoudens in Nederland bestaan uit één persoon. Dit
bedrijven die door het CBS worden aangemerkt als innoverend is zeer hoog (80%). Dit
heeft invloed op de productie en consumptie van voedsel, zoals kleinere porties en
percentage is hoger dan die van de High Tech Systemen & Materialen sector (64%). De HTSM
verpakkingen van voedsel bijvoorbeeld.
sector is goed voor 50% van de totale private R&D uitgave in Nederland. Zie bijlage D voor
Tot slot is de bevolking in ontwikkelde landen aan het vergrijzen. De vraag naar gezonde
meer kengetallen over de Agro & Food keten en HTSM sector.
voeding gaat naar verwachting hierdoor toenemen in de komende jaren. Economie
Volgens het OECD stijgt de welvaart in opkomende economieën razend snel. De middenklasse in Azië is in 2020 bijna verdubbeld. Dit heeft een grote impact op de vraag naar voedsel. Daarnaast kunnen bedrijven in ontwikkelde landen meer concurrentie verwachten van bedrijven in opkomende economieën.
1
Bron: Topsector Agro & Food ‘Agro & Food: De Nederlandse groeidiamant’; 2011; Top-team Agro&Food Bron: CBS: Monitor Topsectoren, 2012. De toegevoegde waarde per FTE is niet gelijk aan de brutowinst per FTE die verderop in het onderzoek gebruikt wordt. De toegevoegde waarde is in het productieproces verbruikten producten zoals grondstoffen, halffabricaten en brandstoffen. De brutowinst is de omzet minus de inkoopwaarde van de omzet (inclusief kosten van derden). Zie bijlage B voor uitleg van de belangrijke begrippen in dit onderzoek. 2
Door de toenemende vraag naar en het daardoor schaarser worden van grondstoffen gaan grondstofprijzen stijgen. Volgens het OECD en FAO kunnen prijzen van graan en vlees in de periode 2011-2020 met 20-30% toenemen.
6
De marges in de primaire agrarische sector staan al jarenlang onder druk. Bedrijven in de primaire agrarische sector hebben schaalgrootte nodig een redelijk inkomen te verdienen. Al decennia lang zien we een trend van schaalvergroting die nog altijd doorzet en steeds internationaler van aard is. Het aantal Nederlandse bedrijven in de primaire agrarische sector is de afgelopen tien jaar met 20% gedaald3.
Cultuur De bevolking in Zuid-Oost Azië en het Midden Oosten zijn steeds meer aardappelproducten in hun eetpatroon aan het opnemen. De productie van aardappelen is een stuk minder water verspillend dan bijvoorbeeld rijst. De Chinese regering kondigde in 2009 al aan dat zij de productie van 60 miljoen ton aardappelen wil verdubbelen in de komende tien jaar.
3
Bron: CBS Statline
7
1.4 Speerpunten Nederlandse Agro & Food
Gebaseerd op de globale trends die zijn beschreven in paragraaf 4.1 behandelen we hieronder enkele speerpunten die voor de toeleveranciers in de Agro & Food van belang kunnen zijn.
Toegevoegde waarde
Duurzaamheid
Door de toenemende wereldbevolking en aantasting van mens en milieu is de druk op duurzaam produceren vergroot.
kijken steeds meer consumenten naar andere criteria waar men meer
Overheden voeren meer druk uit en komen met strengere
voor wil betalen zoals smaak, gemak, gezond- en duurzaamheid.
regelgeving.
Naast de traditionele criteria, prijs, kwaliteit en voedselveiligheid
Consumenten hechten waarde aan duurzame, biologische en verantwoorde producten. Keurmerken spelen een belangrijke rol.
Duurzaamheid
Toegevoegde waarde
Bijvoorbeeld in Duitsland is de markt van biologische groente in 2012 met 6% gegroeid.
Consumenten in Zuid-Amerika en Azië hebben meer te besteden en willen smaakvollere en kwalitatief betere producten.
Innovatie
Precisielandbouw wordt gezien als de grootste technologische
Internationaal leidend Innovatie
Internationaal leidend
Een leidende positie in duurzaam produceren zorgt ervoor dat Nederlandse bedrijven deze kennis en systeemoplossingen kunnen
brengen in de primaire agrarische sector .
integreren in het buitenland wat goed is voor de export.
De precisielandbouw in de Verenigde Staten is al goed voor naar
De Nederlandse Agro & Food sector is bijzonder productief en
schatting 1,5 tot 2 miljard dollar. Deze vorm van landbouw in de VS
efficiënt dankzij technieken die veelal in Nederlands ontwikkeld
zal in de komende vijf jaar toenemen met 13 procent per jaar en met
worden. Deze technieken zijn en blijven zeer gewild in het buitenland.
25 procent per jaar buiten de VS.
ontwikkeling sinds de landbouwmechanisatie die een omslag zal
Nederlandse Agro & Food producten en -kennis zijn van het hoogste
Dankzij precisielandbouw kan er productiever en efficiënter gewerkt
niveau. Door R&D en hoogopgeleid personeel kan Nederland deze
worden en is de productie daardoor duurzamer.
positie versterken.
Het volledig benutten van reststromen door middel van gesloten kringlopen is een innovatieve oplossing om de productie te verduurzamen. 8
2. Selectiecriteria Top 65
Coöperaties of verenigingen zijn uitgefilterd
Rechtsvorm BV of NV en opgericht in Nederland
Produceren en toeleveren van productiemiddelen en/of grondstoffen en/of verpakkingen
Voordat we de top 65 behandelen, is het van belang de selectiecriteria te kennen, die we hebben gehanteerd om tot de top 65 te komen. Dit is van belang om de top 65 beter te
Vervolgens is de Top 65 samengesteld op basis van vier verschillende prestatie-indicatoren5.
begrijpen. Dit hoofdstuk behandelt daarom de selectiecriteria van de top 65.
Deze zijn vervolgens in de periode 2009-2012 gemeten.
2.1 Afbakening Allereerst hebben we de definitie van “Toeleveranciers in de Agro & Food sector” bepaald. Toeleveranciers in de Agro & Food sector zijn in dit onderzoek gedefinieerd als bedrijven die
Prestatie-indicator
Maatstaf
EBITDA/brutowinst
Een maatstaf voor de operationele winst
Brutowinst per FTE
Een maatstaf voor de arbeidsproductiviteit
Jaarlijkse groei Brutowinst
Een maatstaf voor de groei van de onderneming Een maatstaf om de winstgevendheid van bestaande investeringen te meten
Return On Invested Capital (ROIC)
actief zijn in de vervaardiging van productiemiddelen of grondstoffen, het doen van
Uitgedrukt in: % 6
€ duizenden % %
onderzoek, ontwikkeling en/of veredeling voor de Agro & Food sector. De prestatie-indicatoren zijn door ons gekozen omdat ze naar onze mening de meest Met behulp van SBI codes zijn we vervolgens bedrijven gaan zoeken en ordenen4. Enkel
relevante financiële kengetallen zijn die op basis van publieke informatie kunnen worden
‘search’ op basis van SBI codes was echter onvoldoende; bedrijven in bepaalde SBI codes
berekend. De prestatie-indicatoren van de bedrijven in dit onderzoek zijn de gewogen
(bijvoorbeeld SBI code 25) hebben geen of een onvoldoende relatie met de Agro en Food
gemiddeldes over de jaren 2009 tot en met 2012.
sector. Daarom hebben we op brede schaal bedrijven gezocht via vakbeurzen en
Verderop in het onderzoek kijken we naar (sub)sector totaalgemiddeldes. Hier nemen we het
brancheorganisaties die gelieerd zijn aan de Agro & Food sector.
ongewogen gemiddelde, zodat elk bedrijf ongeacht de grootte, evenredig meetelt in het totaalgemiddelde van de prestatie-indicatoren.
In de eerste selectie zijn 421 bedrijven verzameld. Deze zijn daarna getoetst op de volgende selectiecriteria:
De bedrijven hebben op de eerder genoemde prestatie-indicatoren een ranking gekregen van hoog naar laag. De vier prestatie-indicatoren hebben een gelijke weging gekregen. Vervolgens
Jaarcijfers gedeponeerd inclusief winst en verliesrekening in de periode 2008-2012 (2013
zijn de ranking totalen van de vier prestatie-indicatoren opgeteld en gesorteerd van laag naar
is niet onderzocht, omdat deze jaarcijfers veelal nog niet beschikbaar waren)
Omzet maximaal 350 miljoen
Groothandel zijn uitgefilterd
Onderdelen van een grote buitenlandse multinational zijn uitgefilterd
hoog. Zodoende staat het bedrijf met de beste ‘overall’ score bovenaan. In de volgende tabel is de Top 65 gepresenteerd. De nummer één Ottevanger Machinefabriek behaalde een totaal score van 15+2+8+1=26. 5
Voor definities en uitleg van de prestatie-indicatoren zie Tabel B: Begrippenlijst en omschrijving in de Appendix Door onvolledige gegevens over het aantal werkzame personen (FTE) bij meerdere bedrijven in 2009 is de brutowinst per FTE gemeten over de periode 2010-2012.
4
6
Voor een overzicht van alle SBI codes die in dit onderzoek gedefinieerd zijn als Toeleverancier in de Agro & Food sector zie Tabel C in de Appendix.
9
2.2 Vervolg van het onderzoek
Op de volgende pagina’s is de ranglijst weergegeven. In hoofdstuk drie volgt een toelicht op de top 65 en een nadere analyse. Direct na dit hoofdstuk treft u allereerst een aantal interviews met directeuren van een viertal bedrijven uit de top 65. Deze inspirerende verslagen geven de ambities van deze toppers weer.
10
Top 65 Toeleveranciers Agro & Food Rank
Naam
Brutowinst Brutowinst Groei EBITDA/ (x€1000) per FTE Brutowinst Brutowinst
Omschrijving
ROIC
1
Ottevanger Machinefabriek
Ontwerpen en bouwen van machines en installaties voor de graanverwerkende en mengvoederindustrie
8.521
15
2
8
1
2
Twilmij
Producent premixen en melkvervangers voor de diervoederindustrie
6.913
6
13
9
2
3
Gebroeders Fuite
Producent van een breed assortiment veevoeders
19.854
4
6
11
21
4
Trioliet
Fabrikant van machines en systemen voor het voeren van vee
17.372
31
8
1
9
5
Lias Industries
Producent van broedmachines
13.537
14
1
22
16
6
Broer
Ontwikkeling en productie van plantuien
3.979
3
12
33
6
7
Winterwarm
Fabrikant van diverse verwarmingssystemen en direct gestookte luchtverwarming
3.984
37
9
4
7
8
Bejo Zaden
Ontwikkeling, veredeling, productie en internationale distributie van groentezaden
79.013
5
31
10
13
9
Jansen Poultry Equipment
Producent en ontwikkeling van huisvestingssystemen en toebehoren voor de pluimveesector
14.670
13
10
13
31
10
Emitech
Producent van fronthefsystemen en computergestuurde productiemiddelen
21.507
21
16
6
26
11
Frans Vervaet
Producent van bietenrooiers en mestinjectievoertuigen
9.483
23
29
5
12
12
Tolsma Techniek
Ontwikkeling en productie van bewaartechniek voor aardappels, uien en wortels
9.387
19
7
32
11
13
Incotec Europe*
21.395
12
38
2
19
Levert kwekers en zaadveredelaars producten en diensten op 11
het gebied van zaadcoating, pillering, zaadverbetering en analytisch onderzoek 14
IPN Group
Producent van onder andere vulmachines voor flexibele verpakkingsmachiens
20.826
20
26
7
23
15
Christiaens Group
Producent van champignontechniek
14.499
11
62
3
8
16
Joz
Ontwikkeling en productie van mestruimingsystemen en stalreinigingstechniek
5.710
18
44
18
4
17
Hatch Tech
Ontwikkeling en productie van broedmachines
5.430
36
20
26
14
18
Houdijk Holland
Producent van verwerkingsmachines in de koek- en snackwarenbranche
6.429
22
5
52
18
19
Lely Industries
Fabrikant van onder andere melkrobots
77.070
9
27
38
30
20
Vencomatic Group
Producent van automatische nestsystemen en eiertransportsystemen
16.116
7
40
30
27
21
Selo Holding
Ontwikkeling en fabrikant van een breed assortiment aan voedselverwerkings- en verpakkingsmachines
8.743
45
37
21
3
22
Royal Duyvis Wiener
Vervaardiging van machines en apparaten in de chocoladebranche
18.474
27
3
40
38
23
Van Aarsen Machinefabriek*
Producent van veevoederfabriek installaties en bouw van complete veevoederfabrieken
13.826
51
30
27
5
24
Holding Tramper Techniek
Ontwerpen produceren van machines en installaties van wegen tot verpakken
4.163
33
18
19
49
25
Rijk Zwaan
Ontwikkelen, veredelen en produceren van groentezaden
179.813
38
21
28
35
26
Enza Zaden
Ontwikkeling, veredeling en productie van groentezaden
132.276
42
32
17
32
27
Koppert
Ontwikkelen en produceren van systemen voor natuurlijke gewasbescherming en natuurlijke bestuiving
36.279
1
25
45
53
12
28
Dinnissen
Producent van procestechnieken in de veevoeder- en voedingsmiddelenindustrie
11.059
61
22
31
10
29
Dopharma
Ontwikkelen en produceren van dierengeneesmiddelen
16.058
17
47
20
41
30
Vostermans*
Fabrikant van ventilatoren en regelapparatuur
22.705
49
28
24
28
31
KIN Machinebouw Rijen
Ontwerp en installaties van machines en apparaten
1.445
65
17
14
36
32
Klaremelk
Producent van kalvermelkpoeder en opfokmelk
6.244
2
15
58
59
33
Ter Heerdt
Broederij van opfok van kuikens en hennen
3.959
30
64
15
25
34
De Groot & Slot*
Veredeling van uienzaad
13.958
32
54
16
33
35
Hordijk Verpakkingsindustrie
Fabriceren van verpakkingsmateriaal voor vlees, groente, fruit en salades
26.822
10
53
29
45
36
Meteor Systems
Fabrikant van irrigatiesystemen, beregeningsinstallaties en teeltsystemen
4.699
24
19
60
37
37
Berg Hortimotive
Producent van logistieke systemen in de (glas)tuinbouw
4.252
25
52
43
24
38
Greefa de Greefs's wagen carroserie & machinebouw
Ontwerp en productie van sorteermachines voor groente en fruit
14.615
53
14
49
29
39
Theeuwes
Produceren van mengvoeders voor varkens, rundvee, geiten en pluimvee
4.908
8
55
46
40
40
Moba Group
Ontwikkeling en produceren van eiersystemen
93.947
62
63
12
15
41
Fransen Gerrits
Producent van varkensvoer
12.952
47
65
25
17
42
KIVO Plastic Verpakkingen
Producent van plastic verpakkingen voor de voedingsmiddelenindustrie
17.945
34
41
35
47
43
Hendrix Genetics
Specialist op het gebied van fokkerij en landbouwhuisdieren
99.755
64
4
39
51
44
Ploeger Agro
Producent van oogstmachines
12.641
50
51
23
34
13
45
Qlip
Audits, certificering en kwaliteitsbeoordeling van zuivelproducten en onderzoek naar rundveeverbetering
21.036
26
48
37
48
46
Oerlemans Plastics
Productie van flexibele kunststof verpakkingen en folie voor onder andere de land- en tuinbouw
20.653
52
43
48
20
47
Van Uitert
Producent van transportsystemen en machines voor bottling en verpakkingen
6.589
60
42
41
22
48
Barenbrug
Graszaadproducent en plantveredeling voor onder andere de primaire agrarische sector
50.019
48
24
42
52
49
Vredo-Dodewaard
Specialist op het gebied van doorzaai- en mesttechniek
4.047
54
11
47
56
50
Krehalon
Producent van kunststof verpakkingsmateriaal voor de voedingsmiddelenindustrie
21.009
41
58
34
39
51
Van de Bilt Zaden en Vlas
Producent van vezel- en olievlas en vermeerderen van lijnzaad
3.250
28
23
61
62
52
Bio Seeds
Research & Development van technieken op het gebied van moleculair biotechnologie en exploitatie van de verworven kennis
16.521
16
39
63
64
109.924
43
61
36
44
6.913
29
35
62
61
10.703
40
56
51
42
7.632
55
33
55
46
53
Meyn
Producent van pluimveeslachtinstallaties
54
Food Technology N-O NL (FTNON)
Fabrikant van diverse verwerkingssystemen voor hoofdzakelijk groente en fruit
55
Kiremko
Producent van (semi)automatische frituurmachines
56
EA Broekema
Producent van transportbanden een zeefbanden voor onder andere rooimachines en spoelmachines
57
PET-Power
Producent van flessen en potten en verzorgt bijpassende sluitingen en decoraties
26.444
35
60
44
57
58
Miedema
Producent van poot- en sorteertechniek van aardappels
9.788
46
49
54
50
59
Rademaker
26.771
39
34
65
63
Fabrikant van machines ten behoeve van bakkerijen en 14
snackfabrikanten 60
W/M Systems
Produceren van logistieke systemen, management- en besturingssoftware en maatwerk voor de glastuinbouw
9.348
56
50
56
43
61
Tummers
Produceren van groenteverwerkingsmachines
7.362
63
36
53
60
62
VB Group
Ontwerp en realiseren van complete projecten voor de glastuinbouw
2.657
44
45
64
65
63
Kaak Groep
Totaal oplossingen voor bakkerijen
48.705
57
46
59
58
64
Belua (Certhon)
Ontwerp en realisatie van kassen en technische installaties voor de glastuinbouw
7.798
58
59
50
54
65
Veenhuis Machines
Producent van machines op het gebied van mestaanwending, (silage)transport en weegsystemen
4.749
59
57
57
55
Bedrijven met een (*) zijn geïnterviewd. Zie pagina’s 15-25 voor de interviews.
Hoogst geplaatste bedrijf per subsector Agro & Food Techniek Veevoederindustrie Verpakkingsindustrie Zaadveredeling, uitgangsmaterialen en gewasbescherming Overig
15
Rank Top 65 Ottevanger Machinefabriek
1
Twilmij
2
Hordijk Verpakkingsindustrie
35
Broer
6
Dopharma
29
Incotec
Incotec is inmiddels actief in elk continent. Hoe
uien gaan er jaarlijks de grens over.
eetbare Hierdoor is de ziekteresistentie toegenomen en dus minder kies jeuien. partners of agenten in het buitenland?
‘Innoveren om voorsprong te behouden’
bestrijdingsmiddel nodig. Over die ontwikkeling hebben we overigens wel 14 jaar “Allereerst kiezen we een land. De keuze is gedaan.”
vankomende groentezaden een weer vak apart. Het gaat over zaadcoating, pillering (het EnHet gaatverbeteren de omzet de 10 jaaris dan verdubbelen? verbeteren van de zaaibaarheid), zaadverbetering, genetische analyse en “We verwachten een zelfde groei te maken als de kwaliteitsinspectie. Het vak vandoor Incotec, nummer 13afgelopen in de Top 10 65.jaar. Ten eerste door nog
afhankelijk van hoe we de marktkansen daar inschatten. Timing is daarbij ontzettend belangrijk. DeBen samenwerking met Bejo intensief, welke vlakken kunnen jullie van elkaar je er te vroeg, dan is erisnog weinigop behoefte
betere rassen te ontwikkelen die bijvoorbeeld ziekte resistent zijn en een hogere opbrengst is genereren. vanuit Enkhuizen actief verwachten in 15 landen.we Hettebedrijf is doordat dagelijkswij bezig het perIncotec hectare Ten tweede groeien onsmet als specialist op
profiteren? en geld voor zaadverbetering. In markten met een efficiëntere landbouw is zaadverbetering juist heel “Wij zijn specialist in uienzaadveredeling. Samen met Bejo hebben we hiervoor aantrekkelijk”. Zo opende Incotec lang geleden een onderzoeksvelden in alle vijf de continenten. Bejo is door hun onderzoekslaboratorium vestiging in het Braziliaanse Holambra voordat de gespecialiseerd in zaken als weefselkweek, celbiologie, DNA merkertechnologie en markt daar aantrok. “Er is veel geïnvesteerd maar gezondheid bevorderende stoffen. Daarnaast heeft Bejo Zaden een groot we plukken er nu de vruchten van. Onze vestiging verkoopapparaat waar we gebruik van kunnen maken. In de Benelux en het zuiden van in Brazilië is de belangrijkste dochter geworden. In Afrika doen we zelf de verkopen, daar buiten verzorgt Bejo dit.” China zien we het niveau van de tuinders omhoog
verbeteren van groentebloemenzaden en het ontwikkelen van technologie die nodig is meer landen kunnen richtenendan onze concurrenten. Azië is bijvoorbeeld een enorme voor de verbetering groeimarkt voor ons.” van de zaadkwaliteit. Incotec produceert zelf geen zaad. De klantenkring van Incotec bestaat uit zaadveredelaars en grote telers wereldwijd. Incotec is een onafhankelijke speler tussen de grote agrochemische bedrijven. Het Welke innovaties zijn er in de toekomst te verwachten? ontwikkelen van zaadverbeteringstechnologie behoeft veel innovatie. “We proberen met Deinnovatie Haas: “We hebben al die van alle groeizones in de wereld genetisch materiaal vooruit te in lopen opjaren de grote bedrijven in onze sector”, zegt Douwe Zijp, CEO van verzameld en vervolgens met kruisingen en selectie nieuwe ontwikkeld. De een Incotec. “De grote zaadveredelaars hebben weliswaar meerrassen investeringskracht in ui deisbreedte, tweejarig gewas. een aantalover generaties nodig om een nieuw ras tegespecialiseerd ontwikkelen. in maar dat moet We ookhebben verdeeld worden veel activiteiten. Wij hebben ons
gaan. De zaadtechnologie profiteert hier ook van” zegt
Directeur Douwe Zijp van Incotec
van het AlsZijp. hetDe zo productiviteit lang duurt voordat je areaal een raslandbouwgrond hebt ontwikkeld, hoe weet je dan of er een
Dus dan duurt hetenaldat 12 tot 14 jaar voordat weeen eenkennisvoorsprong nieuw ras met de gewenste eigenschappen een vakgebied levert ons uiteindelijk op.” klaar hebben. We hebben samen met onze partner Bejo Zaden nieuwe technieken ontwikkeld
moetis?omhoog. Door Incotec’s zaadtechnologie stijgt de opbrengst per hectare. markt
waarbij we positieve eigenschappen van uien kunnen combineren in een nieuw uienras en Wat is het verdienmodel Incotec? deze eigenschappen eerder van kunnen blijven volgen. Ziekteresistentie blijft in de toekomst een
Naklantrelatie de keuze voor een land zoekt Incotec naar de juiste persoon op de juiste plek.. “De is een belangrijk aspect in de zaadveredeling. We ontwikkelen samen“We metzijn
belangrijk issue. We hebben inmiddels een aantal rassen met resistentie voor valse meeldauw Douwe Zijp: “Onze omzet bestaat uit een combinatie van uurtarieven, projectafspraken en ontwikkeld en momenteel wordt gewerkt aan resistentie tegen ziekten als Fusarium en betaling per kilo of 1000 zaden.” Pinkroot. Door de breedte van onze kennis en de verzameling genetisch materiaal in alle
eenlopen Nederlander sturen, het15% moeten lokale mensen zijn. mensen moeten wilmaar vooruit en investeert zo’n van de omzet in R&D. DeDeze samenwerking met Bejo dekennisinstellingen betreffende persoon ook ondersteuning vanuit en Nederland.” met zoals dealle Wageningen Universiteit een Amerikaans
teeltzones in de wereld kunnen we allerlei eigenschappen combineren. We hebben
onderzoeksinstituut.”
zeer derassen eersteen personen we aannemen hetinnovaties. buitenland.DeWe kunnen niet zo Bejo enkritisch de klantbijde beslissendie samen met Bejo in over Groot en Slot ondernemend zijn enenmoeten affiniteit hebben de markt. Als dewerkten keuze iswe gemaakt, vergroot de reikwijdte innovatiekracht van onsmet bedrijf. Daarnaast samen krijgt
bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen van in de natuur voorkomende wilde ui gekruist met Is innovatie voor Incotec de belangrijkste value driver? “Ja, dat klopt zeker. Incotec is 16 jaar geleden gestart met röntgen technologie. We zijn begonnen met tomaten- en paprikazaad. De zaadjes worden door de eigen Incotec X-Ray 23 15
machine machine gehaald gehaald enen geselecteerd geselecteerd opop gezond gezond embrio. embrio. Het Het geselecteerde geselecteerde zaad zaad is van is van een een
Jullie Jullie technologische technologische kennis kennis lijkt lijkt heel heel specialistisch. specialistisch.Is personeel Is personeel daarom daarom voor voor jullie jullie een een
superieure superieure kwaliteit. kwaliteit. Hierdoor Hierdoor is er is er een een betere betere kiemkracht, kiemkracht, sterkere sterkere planten planten enen minder minder kans kans
belangrijke belangrijke valuedriver? valuedriver?
opop ziektes. ziektes. DitDit komt komt dede opbrengst opbrengst perper hectare hectare natuurlijk natuurlijk tenten goede. goede. Deze Deze techniek techniek wordt wordt
“Absoluut. “Absoluut. Onze Onze kennis kennis is heel is heel specialistisch. specialistisch. Mensen Mensen moeten moeten bijbij ons ons niet niet alleen alleen veel veel afweten afweten
steeds steeds meer meer toegepast, toegepast, verfijnd verfijnd enen opop steeds steeds bredere bredere schaal schaal ingezet.” ingezet.”
van van zaadproductie, zaadproductie, maar maar ook ook van van genetica, genetica, chemie chemie enen machinetechniek. machinetechniek. Het Het is daarom is daarom belangrijk belangrijk datdat onze onze mensen mensen opop alle alle gebieden gebieden kennis kennis delen delen enen samenwerken. samenwerken. DeDe kennis kennismoet moet zoveel zoveel mogelijk mogelijk in in systemen systemen worden worden vastgelegd, vastgelegd, maar maar desondanks desondanks blijft blijft hethet ook ook mensenwerk mensenwerk
Jullie Jullie willen willen dede concurrenten concurrenten steeds steeds een een stap stap voor voor zijn. zijn. Hoe Hoe is isditdit in in hethet verleden verleden gedaan gedaan enen
enen ‘fingerspitzengefühl’. ‘fingerspitzengefühl’. Om Om technisch technisch hoogopgeleide hoogopgeleide mensen mensen zover zover te te krijgen krijgen wordt wordt veel veel
met met welke welke innovaties innovaties doen doen jullie jullie datdat in in dede toekomst? toekomst?
gedaan gedaan aan aan peoplemanagement. peoplemanagement. WijWij moeten moeten alsals management management passie passie overbrengen overbrengen opop hethet
Zijp: Zijp: “Voor “Voor dede toekomst toekomst heeft heeft Incotec Incotec ingezet ingezet opop zeven zeven platformen platformen met met groeikansen. groeikansen. In In
personeel, personeel, zodat zodat zij zij hethet technische technische niveau niveau halen halen wat wat wewe nastreven.” nastreven.” DeDewerknemers werknemers van van
zaadontsmetting/desinfectie zaadontsmetting/desinfectie kunnen kunnen wewe nog nog veel veel groeien. groeien. Door Door intensiever intensiever landbouwgebruik landbouwgebruik
Incotec Incotec zijnzijn zeer zeer belangrijke belangrijke assets assets diedie waarde waarde toevoegen. toevoegen.
komen komen er er meer meer bacteriën bacteriën in in dede grond grond diedie schadelijk schadelijk kunnen kunnen zijnzijn voor voor dede zaden. zaden. Met Met onze onze Thermoseeds Thermoseeds machines machines kunnen kunnen wewe door door stoombehandeling stoombehandeling bacteriën bacteriën enen virussen virussen doden doden zonder zonder datdat hethet zaad zaad wordt wordt aangetast.” aangetast.” Deze Deze behandelingsmethode behandelingsmethode wordt wordt veel veel toegepast toegepast in in dede
In In dede zaadveredeling zaadveredeling worden worden veel veel rassen rassenafgeschermd afgeschermd door door middel middel van van kwekersrechten. kwekersrechten.
hoogtechnologische hoogtechnologische landen, landen, maar maar ook ook in in Brazilië Brazilië enen China China is deze is deze behandelingsmethode behandelingsmethode meer meer
Hebben Hebben jullie jullie dede zelfontwikkelde zelfontwikkelde technieken technieken beschermd beschermd met met behulp behulp van van patenten? patenten?
in in opkomst. opkomst. DeDe innovaties innovaties van van Incotec Incotec zorgen zorgen zozo ook ook voor voor verduurzaming. verduurzaming.
Zijp: Zijp: “We “We hebben hebben patenten, patenten, maar maar soms soms zijnzijn patenten patenten niet niet van van toegevoegde toegevoegde waarde. waarde. Grote Grote zaadveredelingsbedrijven zaadveredelingsbedrijven hebben hebben meer meer investeringsruimte, investeringsruimte, maar maar investeren investeren liever liever in in rasras dan dan dure dure technologie. technologie. Het Het is mede is mede daarom daarom niet niet van van grote grote toegevoegde toegevoegde waarde waarde omom alles alles af af te te
Werken Werken jullie jullie samen samen met met instellingen instellingen of of andere andere bedrijven bedrijven opop gebied gebied van van innovatie? innovatie?
schermen. schermen. DeDe specialistische specialistische kennis kennisvan van werknemers werknemers binnenboord binnenboord houden houden enen hethet vooruit vooruit
“We “We hebben hebben samenwerkingsverbanden samenwerkingsverbanden met met verschillende verschillende (landbouw)universiteiten, (landbouw)universiteiten,hoge hoge
blijven blijven lopen lopen opop dede grote grote bedrijven bedrijven is van is van groot groot belang, belang, DeDe kennis kennis diedie ontwikkeld ontwikkeld wordt wordt van van dede
scholen scholen enen mbo’s. mbo’s. Naast Naast dede technologie technologie willen willen wewe datdat ook ook jonge jonge mensen mensen ons ons kennen kennen enen opop
verschillende verschillende technieken technieken blijft blijft binnenshuis.” binnenshuis.”
deze deze manier manier instroom instroom van van jong jong talent talent bevorderen. bevorderen. Mensen Mensen zijnzijn ontzettend ontzettend belangrijk belangrijk voor voor ons ons
Incotec Incotec heeft heeft hethet afgelopen afgelopen jaar jaar wederom wederom een een sterke sterke groei groei doorgemaakt. doorgemaakt. EnEn voor voor 2014 2014 zijnzijn dede
bedrijf. bedrijf. Het Het is een is een marktniche marktniche waarin waarin wewe opereren. opereren. Naast Naast onderzoeksinstellingen onderzoeksinstellingen willen willen wewe
vooruitzichten vooruitzichten eveneens eveneens gunstig. gunstig. Voor Voor dede langere langere termijn termijn kan kan Incotec Incotec een een duurzame duurzame
samenwerken samenwerken met met dede chemische chemische industrie. industrie. Combinaties Combinaties van van technieken technieken in in dede chemie chemie kan kan
toegevoegde toegevoegde waarde waarde leveren. leveren. DeDe wereldbevolking wereldbevolking gaat gaat naar naar zeven zeven enen later later negen negenmiljard miljard
Incotec Incotec veel veel opleveren.” opleveren.”
mensen. mensen. Het Het welvaartspeil welvaartspeil stijgt stijgt enen hethet landbouwareaal landbouwareaal neemt neemt zoals zoals gezegd gezegd af.af. Incotec Incotec kan kan met met haar haar technieken technieken zorgen zorgen voor voor een een hogere hogere productiviteit productiviteit opop een een duurzame duurzame manier. manier.
1616
Van Aarsen Machinefabriek
uien gaan er jaarlijks de grens over.
eetbare uien.van Hierdoor is de ziekteresistentie toegenomen en dus minder Bedrijfspand Van Aarsen bestrijdingsmiddel nodig. Over die ontwikkeling hebben we overigens wel 14 jaar
‘Slimmere machines en processen maken’
Machinefabriek
gedaan.”
En gaat de omzet de komende 10 jaar dan weer verdubbelen? De hedendaagse Nederlandse Agro & Food sector wordt internationaal geprezen om haar “We verwachten een zelfde groei door te maken als de Machinefabriek, afgelopen 10 jaar.nummer Ten eerste door nog hoge productiviteit en innovatiekracht. Van Aarsen 23 in de Top betere rassen te ontwikkelen die zich bijvoorbeeld ziekte resistent en een opbrengst 65, in het Limburgse Heel zet al jaren wereldwijd op dezijn kaart doorhogere een continue proces
De samenwerking met Bejo is intensief, op welke vlakken kunnen jullie van elkaar profiteren?
pervan hectare genereren. Ten tweede verwachten we te groeien doordat wij ons als specialist op producten procesinnovatie. meer landen kunnen richten dan onze concurrenten. Azië is bijvoorbeeld een enorme
“Wij zijn specialist in uienzaadveredeling. Samen met Bejo hebben we hiervoor
Van Aarsen bouwt groeimarkt voor ons.”wereldwijd gespecialiseerde machines en turnkey projecten voor
onderzoeksvelden in alle vijf de continenten. Bejo is door hun onderzoekslaboratorium
voornamelijk veevoederfabrikanten. In totaal zijn er ruim 400 medewerkers in dienst,
gespecialiseerd in zaken als weefselkweek, celbiologie, DNA merkertechnologie en
verspreid over de productielocaties in Heel en in Slowakije. Verkoop vindt plaats via 50 Welke innovaties zijn erdie in samen de toekomst te verwachten? partners wereldwijd, 120 landen bedienen. Engineering, projectmanagement en
gezondheid bevorderende stoffen. Daarnaast heeft Bejo Zaden een groot
productie; alles onder één dak en in één hand. Het bedrijf maakte de afgelopen jaren een De Haas: “We hebben in al die jaren van alle groeizones in de wereld genetisch materiaal uitstekende ontwikkeling door in omzet, marktpositie en resultaat. verzameld en vervolgens met kruisingen en selectie nieuwe rassen ontwikkeld. De ui is een
Afrika doen we zelf de verkopen, daar buiten verzorgt Bejo dit.”
tweejarig gewas. We een aantal generaties een nieuw te ontwikkelen. Het fundament vanhebben het huidige Van Aarsen werd nodig gelegdom in 1949. Henkras Derckx is sinds 1987 Dus dan duurt het al 12 tot 14 jaar voordat we een nieuw ras met de gewenste eigenschappen eigenaar van het bedrijf en was tot 2000 betrokken bij het bedrijf als commissaris. In 2000
projecten moeten worden berekend door mensen die weten hoe het gemaakt wordt. Als het zo lang duurt voordat je een ras hebt ontwikkeld, hoe weet je dan of er een Hierdoor verbeterden onze marges. Vervolgens zijn we begonnen met het verbeteren van markt is? de productie en de productieaansturing. Door alles wat we maken zoveel mogelijk onder
verkoopapparaat waar we gebruik van kunnen maken. In de Benelux en het zuiden van
ik de verkoop ‘de macht ontnomen’ om nog zelfstandig prijzen te bepalen. Prijzen voor
klaar hebben. We hebben samentemet onzeHet partner Bejo Zaden nieuwe werd hij gevraagd de directie voeren. bedrijf stond er toen niettechnieken goed voor.ontwikkeld waarbij we positieve eigenschappen van uien kunnen combineren in een nieuw uienras en
“De een belangrijk in de zaadveredeling. samen met teklantrelatie verdelen in isbouwstenen. Dieaspect bouwstenen hebben we los We vanontwikkelen de maatvoering, zoveel
Nu,eigenschappen 14 jaar later, staat Derckx nogblijven steedsvolgen. aan hetZiekteresistentie roer. Het bedrijf blijft presteert deze eerder kunnen in definancieel toekomst een
Bejo en de klant de rassen en beslissen samenvan metdeBejo over innovaties. De Groot en Slot mogelijk gestandaardiseerd. De aansturing productie is daarna verder
uitstekend, maar Derckx blijft nuchter: “Ik rassen zie nogmet veelresistentie verbeterpunten en ikmeeldauw weet één belangrijk issue. WeHenk hebben inmiddels een aantal voor valse
wilgeautomatiseerd. vooruit lopen en Bij investeert zo’n 15% van de omzet R&D. De samenwerking metdie Bejo elke machine of bewerking in deinproductie staat een monitor
ding zeker: verbeteren houdt nooit aan op. Er zijn nog zoveel uitdagingen voor de toekomst.” ontwikkeld endat momenteel wordt gewerkt resistentie tegen ziekten als Fusarium en
vergroot de reikwijdte innovatiekracht ons bedrijf. Daarnaast werkten wehet samen verbonden is met hetenERP systeem: van van machine-aansturing, programmering, gereed
Pinkroot. Door de breedte van onze kennis en de verzameling genetisch materiaal in alle
met kennisinstellingen zoalstot de inkoop.” Wageningen Universiteit en een Amerikaans melden van bewerkingen
teeltzones in de wereld kunnen we allerlei eigenschappen combineren. We hebben Hoe heeft u de koers van het bedrijf veranderd, toen u het roer overnam? bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen van in de natuur voorkomende wilde ui gekruist met
onderzoeksinstituut.” Over de volgende stappen heeft Derckx al besloten: “De ‘bouwstenen’ worden nu gekoppeld aan een offertesysteem zodat offertes sneller en met een lagere kans op fouten
Henk Derckx: “De afdeling verkoop had toen te veel invloed, er was te weinig beheersing van
bij onze klant liggen. De verkoopkracht wordt hiermee versterkt. Voor deze manier van
interne processen en te weinig aandacht voor productietechniek en innovatie. Allereerst heb
werken zijn duidelijke taakbeschrijvingen. Aanpassingen aan de ontwerpen worden
2317
Jullie technologische kennis lijkt heel specialistisch. Is personeel daarom voor jullie een
machine gehaald en geselecteerd op gezond embrio. Het geselecteerde zaad is van een
Innovatie lijkt valuedriver? voor jullie de belangrijkste valuedriver? belangrijke
bijvoorbeeld gedaan door deisproject maar doorsterkere de afdeling R&Den dieminder hiervoor superieureniet kwaliteit. Hierdoor er een engineer, betere kiemkracht, planten kans verantwoordelijk is.” de opbrengst per hectare natuurlijk ten goede. Deze techniek wordt op ziektes. Dit komt
“Ja, dat is zeker waar. Maar totale bij productiebeheersing “Absoluut. Onze kennis is ook heelproductietechnologie specialistisch. Mensenenmoeten ons niet alleen veelzijn afweten
steeds meer toegepast, verfijnd en op steeds bredere schaal ingezet.”
voor belangrijke valuedrivers. Jegenetica, kunt wel chemie heel innovatief zijn, maar projecten met zo vanons zaadproductie, maar ook van en machinetechniek. Het is daarom
Van Aarsen richt zich voornamelijk op de mengvoederindustrie. Een zeer gespecialiseerd
weinig mogelijk realiseren is minstens net zo belangrijk.” belangrijk dat fouten onze mensen op alle gebieden kennis delen en samenwerken. De kennis moet
bedrijf dus? Jullie willen de concurrenten steeds een stap voor zijn. Hoe is dit in het verleden gedaan en
zoveel mogelijk in systemen worden vastgelegd, maar desondanks blijft het ook mensenwerk en ‘fingerspitzengefühl’. Om technisch hoogopgeleide mensen zover te krijgen wordt veel Wat drijft u om met innovatie waarde te creëren en met welke innovatieprojecten zijn gedaan aan peoplemanagement. Wij moeten als management passie overbrengen op het jullie bezig? personeel, zodat zij het technische niveau halen wat we nastreven.” De werknemers van
doen jullieveel dat geleerd. in de toekomst? “Ikmet hebwelke fouteninnovaties gemaakt en hiervan Zo zijn we bijvoorbeeld actief geweest in de bandenrecyclings- en houtverwerkingsindustrie. In 2008 is van Aarsen gestopt met Zijp: “Voor de toekomst heeft Incotec ingezet op zeven platformen met groeikansen. In diversificatie om terug te gaan naar de core business namelijk (machines voor) feed mills. De zaadontsmetting/desinfectie kunnen we nog veel groeien. Door intensiever landbouwgebruik tegelwijsheid ‘Schoenmaker blijf bij je leest’ klopt helemaal. Blijf doen waar je voor staat en komen er meer bacteriën in de grond die schadelijk kunnen zijn voor de zaden. Met onze waar je veel kennis van hebt. Je hebt veel detailkennis nodig om nieuwe generaties machines Thermoseeds machines kunnen we door stoombehandeling bacteriën en virussen doden te maken en turnkeyprojecten uit te werken. Te begrijpen waar het bij de klant om draait en zonder dat het zaad wordt aangetast.” Deze behandelingsmethode wordt veel toegepast in de waarde te kunnen toevoegen aan zijn productieproces, dat is belangrijk” aldus Derckx. Los van hoogtechnologische landen, maar ook in Brazilië en China is deze behandelingsmethode meer technische zaken is een belangrijke financiële maatstaf voor de klanten van Van Aarsen de in opkomst. De innovaties van Incotec zorgen zo ook voor verduurzaming. laagste kosten per ton veevoeder. En die bereik je op lange termijn alleen maar door de kans
zijn zeer belangrijkein assets die waarde toevoegen. DeIncotec belangrijkste ontwikkeling innovatie ziet Derckx met name in de software die de machines aanstuurt. Van Aarsen heeft plannen om machines en processen ‘steeds slimmer’ te maken met behulp van geavanceerde software. De software van de machines In de rassen afgeschermd door volgt hetzaadveredeling hele proces enworden herkentveel of voorspelt zelfs als er iets foutmiddel gaat. van kwekersrechten. Hebben de zelfontwikkelde technieken beschermd behulp Van Aarsenjullie investeert zo’n 7% van de omzet in R&D. “Het ismet prachtig omvan metpatenten? creativiteit dingen op te lossen en innovatie op de juiste manier in het bedrijf te absorberen. Daar Zijp: “We hebben patenten, maar soms zijn patenten niet van toegevoegde waarde. Grote wordt het bedrijf in de kern beter van”, zegt Derckx. zaadveredelingsbedrijven hebben meer investeringsruimte, maar investeren liever in ras dan
op fouten en productiestilstand te minimaliseren.
dure Het is mede daarom van grote toegevoegde waarde Derckx: om alles af te Het blijfttechnologie. in de toekomst belangrijk om deniet innovatievoorsprong te behouden.
Werken jullie samen met instellingen of andere bedrijven op gebied van innovatie?
schermen. specialistische kennis van werknemers binnenboord houden en “Onze ChineseDeconcurrent kopieert onze machines en krijgt hiervoor subsidies vanhet devooruit
In hoeverre is hoog opgeleid (key)personeel een valuedriver? “We hebben samenwerkingsverbanden met verschillende (landbouw)universiteiten, hoge
blijven lopen op de grote bedrijven is van grootdoor belang, kennis die ontwikkeld wordt regering. We kunnen ons blijven onderscheiden een De kennisvoorsprong, zeker als we van de
scholen en mbo’s. Naast de technologie willen we dat praktijkervaring ook jonge mensen kennen en Derckx: “Goed opgeleid personeel is noodzakelijk, maar en ons specialisatie is op
verschillende technieken binnenshuis.” blijven innoveren, maar we blijft moeten hierin altijd waakzaam blijven. De Chinezen
deze manier instroomDoor van te jong talent bevorderen. Mensen zijnspecialisatie ontzettend wordt belangrijk minstens zo belangrijk. focussen op een branche en een dit voor ons
exporteren hun goedkopere machines ook steeds meer.” Incotec heeft het afgelopen jaar wederom een sterke groei doorgemaakt. En voor 2014 zijn de
bedrijf. Het is een marktniche waarinIemand we opereren. Naast willen natuurlijk eenvoudiger te organiseren. die weet wat onderzoeksinstellingen in de bedrijfsvoering van de we
vooruitzichten eveneens gunstig. Voor de langere termijn kan Incotec een duurzame
samenwerken met debelangrijk chemischeis,industrie. Combinaties in de chemie kan klanten van Van Aarsen kan gemakkelijker metvan eentechnieken klant praten over specifieke
toegevoegde waarde leveren. De wereldbevolking gaat naar zeven en later negen miljard
Incotec veelof opleveren.” aanpassingen verbeteringen. Naarmate we kennis en processen beter vastleggen in
mensen. Het welvaartspeil stijgt en het landbouwareaal neemt zoals gezegd af. Incotec kan
systemen, wordt het bedrijf sterker.”
met haar technieken zorgen voor een hogere productiviteit op een duurzame manier.
18 16
uien Jullie gaan hebben er jaarlijks voorde een grens groot over. deel internationale klanten die projectmatig bestellen. De
eetbare uien. Hierdoor is de ziekteresistentie toegenomen en dus minder
relaties met klanten en buitenlandse partners lijken een belangrijke valuedriver voor het
bestrijdingsmiddel nodig. Over die ontwikkeling hebben we overigens wel 14 jaar
bedrijf. Wat is hierin nog te verbeteren? En gaat de omzet de komende 10 jaar dan weer verdubbelen?
gedaan.”
“Onze buitenlandse partners zijndoor hardtenodig. ik anders in dat erdoor eennog “We verwachten een zelfde groei makenHoe als kan de afgelopen 10Heel jaar.weten Ten eerste veevoerfabriek wordt gebouwd in Brazilië? Hiervoor is een goede belangrijk. Dit betere rassen te ontwikkelen die bijvoorbeeld ziekte resistent zijn encommunicatie een hogere opbrengst
De samenwerking met Bejo is intensief, op welke vlakken kunnen jullie van elkaar profiteren?
te beginnen dat onzeverwachten buitenlandse en doordat onze medewerkers de talen op perbetekent hectare om genereren. Ten tweede wepartners te groeien wij ons als specialist moeten beheersen. Hier wordt dan ook in geïnvesteerd, de rechtstreekse communicatie meer landen kunnen richten dan onze concurrenten. Azië iszodat bijvoorbeeld een enorme
“Wij zijn specialist in uienzaadveredeling. Samen met Bejo hebben we hiervoor
met de klant wordt. groeimarkt voorverbeterd ons.”
onderzoeksvelden in alle vijf de continenten. Bejo is door hun onderzoekslaboratorium gespecialiseerd in zaken als weefselkweek, celbiologie, DNA merkertechnologie en
Een ander idee is om klanten en partners in de toekomst rechtstreeks te laten inloggen bij Van
gezondheid bevorderende stoffen. Daarnaast heeft Bejo Zaden een groot
Aarsen. Ze kunnen of offertes opvragen of onderdelen bestellen. Maar ook inzage Welke innovaties zijndan er inprijzen de toekomst te verwachten? hebben in de status van projecten en tekeningen.”
verkoopapparaat waar we gebruik van kunnen maken. In de Benelux en het zuiden van Afrika doen we zelf de verkopen, daar buiten verzorgt Bejo dit.”
De Haas: “We hebben in al die jaren van alle groeizones in de wereld genetisch materiaal verzameld en vervolgens met kruisingen en selectie nieuwe rassen ontwikkeld. De ui is een Tot slotgewas. We hebben een aantal generaties nodig om een nieuw ras te ontwikkelen. tweejarig
Als het zo lang duurt voordat je een ras hebt ontwikkeld, hoe weet je dan of er een
Dus dan duurt het al 12 tot 14 jaar voordat we een nieuw ras met de gewenste eigenschappen Derckx benadrukt dat er nog genoeg uitdagingen en verbeterpunten zijn waar aan gewerkt klaar hebben. We hebben samen met onze partner Bejo Zaden nieuwe technieken ontwikkeld wordt. “Wij zijn niet het perfecte bedrijf. Ook bij ons gaan er genoeg dingen mis”, zegt Derckx waarbij we positieve eigenschappen van uien kunnen combineren in een nieuw uienras en bescheiden en kritisch. “Het streven is om zoveel mogelijk processen te automatiseren. Het deze eigenschappen eerder kunnen blijven volgen. Ziekteresistentie blijft in de toekomst een zal nog even op zich laten wachten totdat dit doel bereikt wordt. Het is vooral het streven belangrijk issue. We hebben inmiddels een aantal rassen met resistentie voor valse meeldauw naar perfectie dat het ondernemen leuk maakt.” ontwikkeld en momenteel wordt gewerkt aan resistentie tegen ziekten als Fusarium en
vergroot de reikwijdte en innovatiekracht van ons bedrijf. Daarnaast werkten we samen
Pinkroot. Door de breedte van onze kennis en de verzameling genetisch materiaal in alle
met kennisinstellingen zoals de Wageningen Universiteit en een Amerikaans
teeltzones in de wereld kunnen we allerlei eigenschappen combineren. We hebben
onderzoeksinstituut.”
markt is? “De klantrelatie is een belangrijk aspect in de zaadveredeling. We ontwikkelen samen met Bejo en de klant de rassen en beslissen samen met Bejo over innovaties. De Groot en Slot wil vooruit lopen en investeert zo’n 15% van de omzet in R&D. De samenwerking met Bejo
bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen van in de natuur voorkomende wilde ui gekruist met
2319
Jullie technologische kennis lijkt heel specialistisch. Is personeel daarom voor jullie een
machine gehaald en geselecteerd op gezond embrio. Het geselecteerde zaad is van een superieure kwaliteit. Hierdoor is er een betere kiemkracht, sterkere planten en minder kans Vostermans Ventilation
belangrijke valuedriver?
op ziektes. Dit komt de opbrengst per hectare natuurlijk ten goede. Deze techniek wordt ‘Kennis staat centraal’
“Absoluut. Onze kennis is heel specialistisch. Mensen moeten bij ons niet alleen veel afweten
steeds meer toegepast, verfijnd en op steeds bredere schaal ingezet.”
van zaadproductie, maar ook van genetica, chemie en machinetechniek. Het is daarom
Groeien is een tweede natuur geworden bij Vostermans (nummer 30 in de Top 65) zo lijkt
belangrijk dat onze mensen op alle gebieden kennis delen en samenwerken. De kennis moet
het. Die groei komt niet zomaar. Perfecte producten, operational excellence, customer Jullie willen de concurrenten steeds een stap voor zijn. Hoe is en ditonderzoekstellingen: in het verleden gedaan en intimacy, continue innovatie, samenwerking met universiteiten
zoveel mogelijk in systemen worden vastgelegd, maar desondanks blijft het ook mensenwerk en ‘fingerspitzengefühl’. Om technisch hoogopgeleide mensen zover te krijgen wordt veel
met welke innovaties doen jullie dat in de toekomst? Kennis staat centraal.
gedaan aan peoplemanagement. Wij moeten als management passie overbrengen op het
Zijp: “Voorvierde de toekomst Incotec ingezet op met groeikansen.aan In 120 Vostermans in 2012heeft haar 60 jarig bestaan enzeven levert platformen met zo’n 270 medewerkers zaadontsmetting/desinfectie kunnenVostermans we nog veelheeft groeien. Door intensiever landbouwgebruik landen wereldwijd ventilatiesystemen. vestigingen In Nederland, USA en
personeel, zodat zij het technische niveau halen wat we nastreven.” De werknemers van Incotec zijn zeer belangrijke assets die waarde toevoegen.
komen waar er meer bacteriën de grond die schadelijk kunnenlanden zijn voor de zaden. Metdoor onzede Maleisië, productie en in verkoop plaatsvindt. De overige worden bediend Thermoseeds machinestechnische kunnen weinstallatiebedrijven door stoombehandeling bacteriën virussen doden klanten van Vostermans, in de markt vooren varkens, runden zonder en dattuinbouw het zaad wordt aangetast.” Deze behandelingsmethode wordt veel toegepast in de pluimvee (70% van de omzet) en industrie (30% van de omzet). Onder de hoogtechnologische landen, maar ook in Brazilië China is deze behandelingsmethode merken Multifan, EMI en Mf-Flex is Vostermans eenenbelangrijke speler in de markt voor meer
Directeur Henk Vostermans van Vostermans Beheer B.V.
e in opkomst. De innovatiesDe vanhuidige IncotecCEO, zorgen zoVostermans, ook voor verduurzaming. hoogwaardige ventilatoren. Henk is de 2 generatie in het
Wat is de oorzaak van het succes? Zijp: “We hebben patenten, maar soms zijn patenten niet van toegevoegde waarde. Grote
In de zaadveredeling worden veel rassen afgeschermd door middel van kwekersrechten. Hebben jullie de zelfontwikkelde technieken beschermd met behulp van patenten?
bedrijf.
Vostermans: “Dat we succesvol zijn komt ik omdat we vanmaar de problemen onze zaadveredelingsbedrijven hebben meerdenk investeringsruimte, investerenvan liever in ras dan klanten, onze problemen Een klant in Zuidoost bijvoorbeeld heeftom te alles maken dure technologie. Het ismaken. mede daarom niet van groteAzië toegevoegde waarde af te
Werken jullie samen met instellingen of andere bedrijven op gebied van innovatie?
met andere omstandigheden dan een klant in Siberië. Wij verdiepen ons hierinen enhet staan schermen. De specialistische kennis van werknemers binnenboord houden vooruit
Een groot deel van de omzet wordt gerealiseerd in de agrarische sector. Willen jullie ook nog “We groeien hebben samenwerkingsverbanden met verschillende (landbouw)universiteiten, hoge verder in de industrie?
aan de zijde vanop onze klanten om perfecte te leveren. Onze blijven lopen de grote bedrijven is vanproducten groot belang, De kennis diejarenlange ontwikkeldervaring wordt van de heeft ons veel toepassingskennis opgeleverd om dit te doen. Tot slot gunt men elkaar in verschillende technieken blijft binnenshuis.”
scholen en mbo’s. Naast de technologie willen we dat ook jonge mensen ons kennen en op Henk Vostermans: “Het grootste vanbevorderen. de industriële ventilatoren is een prijsconcurrerende deze manier instroom van jongdeel talent Mensen zijn ontzettend belangrijk voor ons
de agrarische keten meer. Niet dat er geen concurrentie is, maar men staat meer open Incotec heeft het afgelopen jaar wederom een sterke groei doorgemaakt. En voor 2014 zijn de voor kwaliteit en advies dan in de industrie.” vooruitzichten eveneens gunstig. Voor de langere termijn kan Incotec een duurzame
markt, daar hebben niets te zoeken. In de industrieNaast werken we in nichemarkten, willen sectoren bedrijf. Het is een wij marktniche waarin we opereren. onderzoeksinstellingen we zoals powerplants, koelunits, ongediertebestrijding en entertainment. In deinindustrie zijnkan de samenwerken met de chemische industrie. Combinaties van technieken de chemie
toegevoegde waarde leveren. De wereldbevolking gaat naar zeven en later negen miljard
toepassingen divers en is het moeilijk om, naast de groei van de agrarische omzet, een Incotec veelheel opleveren.” nieuwe markt te kiezen. We zijn succesvol in de agrarische sector en daar blijft ook onze
Innovatie van de belangrijkste in jullie bedrijf. dit?af. Incotec kan mensen.lijkt Heteen welvaartspeil stijgt en hetvaluedrivers landbouwareaal neemt zoalsKlopt gezegd
focus.”
met haar technieken zorgen voor een hogere productiviteit op een duurzame manier. “Ja, dat klopt. Maar het is natuurlijk niet alleen dat. Dagelijks moeten producten met een concurrerende prijs de deur uit. Dus productietechnologie en logistiek zijn ook belangrijk. 20 16
Welkeuien. productontwikkelingen zijn er voor toegenomen de toekomst?en dus minder eetbare Hierdoor is de ziekteresistentie
uien Wegaan zijn bijvoorbeeld er jaarlijks dealgrens jarenover. bezig om onze producten modulair te ontwerpen omdat dit ons veel flexibeler maakt in de productie en zorgt voor een kortere reactietijd naar onze klanten.
bestrijdingsmiddel nodig. Over die ontwikkeling hebben we overigens wel 14 jaar Vostermans: “Uitdagingen voor de toekomst zijn om ventilatoren energiezuiniger en gedaan.” geluidsarmer te maken. Dit speelt overal in de wereld. Er is tijd voor nodig om een nieuw
EnConcurrentie gaat de omzet uitde bijvoorbeeld komende 10 China jaar isdan er zeker, weer verdubbelen? maar technisch gezien hebben we een voorsprong en die proberen we ook te houden. Bovendien, niet alleen goede producten “We verwachten een zelfde groei door te maken als de afgelopen 10 jaar. Ten eerste door nog spelen een rol bij de klant, ook het bedrijf dat er achter zit en zijn performance op het gebied betere rassen te ontwikkelen die bijvoorbeeld ziekte resistent zijn en een hogere opbrengst van logistiek, klantondersteuning en service spelen een rol.” per hectare genereren. Ten tweede verwachten we te groeien doordat wij ons als specialist op
goed product op de markt te brengen”. De samenwerking met Bejo is intensief, op welke vlakken kunnen jullie van elkaar profiteren? Staan er nog landen op het verlanglijstje?
meer landen kunnen richten dan onze concurrenten. Azië is bijvoorbeeld een enorme
“Wij zijn specialist in uienzaadveredeling. Samen met Bejo hebben we hiervoor “We zijn natuurlijk al in veel landen actief, in het ene land meer intensief dan in het onderzoeksvelden in alle vijf de continenten. Bejo is door hun onderzoekslaboratorium andere. Daar zit nog genoeg groei. Onze klanten zijn namelijk vaak gericht op slechts één gespecialiseerd in zaken als weefselkweek, celbiologie, DNA merkertechnologie en sector. Zo zitten we in Zuidoost Azië vooral in pluimvee, in de US en West Europa zijn het gezondheid bevorderende stoffen. Daarnaast heeft Bejo Zaden een groot vooral varkens en koeien en in de tuinbouw en industrie opereren we wereldwijd. Kansen verkoopapparaat waar we gebruik van kunnen maken. In de Benelux en het zuiden van genoeg om dit verder uit te breiden. De markten waaraan we leveren blijven natuurlijk Afrika doen we zelf de verkopen, daar buiten verzorgt Bejo dit.” sectoren met emotie. De varkensvirusziekte in de Verenigde Staten of de politieke crisis in
Innovatievoor is heel belangrijk. Hoe gaan jullie hiermee om? groeimarkt ons.” “Een aantal jaren geleden hebben we de innovatieafdeling flink uitgebreid en is het aantal Welke mensen innovaties met eenzijn wetenschappelijke er in de toekomst opleiding te verwachten? fors toegenomen. De R&D afdeling telt nu bijna 20 medewerkers. Die zijn continue bezig met nieuwe producten en productverbetering. Alles De Haas: “We hebben in al die jaren van alle groeizones in de wereld genetisch materiaal draait bij ons om luchtcirculatie en luchtventilatie. De input hiervoor is divers: uit het eigen verzameld en vervolgens met kruisingen en selectie nieuwe rassen ontwikkeld. De ui is een bedrijf, uit klantcontact en uit contacten met onderzoeksinstellingen en universiteiten, zoals tweejarig gewas. We hebben een aantal generaties nodig om een nieuw ras te ontwikkelen. de TU Delft en de TU Twente, maar ook onderzoeksinstellingen in het buitenland. In onze Dus dan duurt het al 12 tot 14 jaar voordat we een nieuw ras met de gewenste eigenschappen wereld zijn er in feite twee stromingen van ventilatietechniek: de Europese en de klaar hebben. We hebben samen met onze partner Bejo Zaden nieuwe technieken ontwikkeld Amerikaanse. Wij moeten als speler op alle continenten beide stromingen beheersen. Dat waarbij we positieve eigenschappen van uien kunnen combineren in een nieuw uienras en vergt veel van ons bedrijf, niet alleen van R&D. Los van nieuwe ontwikkelingen, hebben we in deze eigenschappen eerder kunnen blijven volgen. Ziekteresistentie blijft in de toekomst een het bedrijf natuurlijk veel ervaring en kennis over welke ventilatoren passen in welke belangrijk issue. We hebben inmiddels een aantal rassen met resistentie voor valse meeldauw omstandigheden. Die kennis is van grote waarde voor onze klanten en is goed verankerd ontwikkeld en momenteel wordt gewerkt aan resistentie tegen ziekten als Fusarium en binnen ons bedrijf.” Pinkroot. Door de breedte van onze kennis en de verzameling genetisch materiaal in alle
Rusland bijvoorbeeld kunnen het segment snel doen omslaan.” Als het zo lang duurt voordat je een ras hebt ontwikkeld, hoe weet je dan of er een markt is? Het succes van jullie klanten is bepalend voor jullie succes. Hoe kiezen jullie je partners in klantrelatie het buitenland? “De is een belangrijk aspect in de zaadveredeling. We ontwikkelen samen met Bejo en de klant de rassen en beslissen samen met Bejo over innovaties. De Groot en Slot Vostermans: “Doordat we op drie continenten produceren, houden we gemakkelijk wil vooruit lopen en investeert zo’n 15% van de omzet in R&D. De samenwerking met Bejo voeling met onze klanten en markten. Je moet er zelf ook regelmatig zijn. Ik ben net zelf in vergroot de reikwijdte en innovatiekracht van ons bedrijf. Daarnaast werkten we samen drie dagen op en neer geweest naar de USA. We werken altijd alleen met lokale bedrijven, met kennisinstellingen zoals de Wageningen Universiteit en een Amerikaans die de cultuur en handelswijze van het land kennen. En natuurlijk moeten ze bij ons passen onderzoeksinstituut.” qua kennis en ambitieniveau. Vervolgens krijgen ze van ons een onbegrensd commitment.
teeltzones in de wereld kunnen we allerlei eigenschappen combineren. We hebben bijvoorbeeld bepaalde eigenschappen van in de natuur voorkomende wilde ui gekruist met
Problemen van onze klanten zijn ook onze problemen. We proberen naast onze klant te opereren. Het is onze plicht om hen bij te staan in hun vragen van elke dag.”
2321
machine gehaald en geselecteerd op gezond embrio. Het geselecteerde zaad is van een
Jullie technologische kennis lijkt heel specialistisch. Is personeel daarom voor jullie een
superieure kwaliteit. Hierdoor is er een betere kiemkracht, sterkere planten en minder kans
belangrijke valuedriver?
op Groot ziektes. Dit&komt de opbrengst per hectare natuurlijk ten goede. Deze techniek wordt De Slot
“Absoluut. Onze kennis is heel specialistisch. Mensen moeten bij ons niet alleen veel afweten
steeds meer toegepast, verfijnd en op steeds bredere schaal ingezet.” ‘Samenwerken in innovatie’
van zaadproductie, maar ook van genetica, chemie en machinetechniek. Het is daarom belangrijk dat onze mensen op alle gebieden kennis delen en samenwerken. De kennis moet zoveel mogelijk in systemen worden vastgelegd, maar desondanks blijft het ook mensenwerk
DeJullie Groot en Slot, nummer 34 insteeds de Topeen 65, stap is marktleider op het gebied van uienzaad. Een en willen de concurrenten voor zijn. Hoe is dit in het verleden gedaan superspecialist met de wereld als haar Goed voor 185 uienrassen, variërend met welke innovaties doen jullie dat werkterrein. in de toekomst?
en ‘fingerspitzengefühl’. Om technisch hoogopgeleide mensen zover te krijgen wordt veel
van zaai- en plantuien, sjalotten, bosuien en knoflook. En dat voor vijf continenten met
gedaan aan peoplemanagement. Wij moeten als management passie overbrengen op het
Zijp: “Voor de toekomst heeft Incotec ingezet op zeven platformen met groeikansen. In verschillende klimatologische omstandigheden.
personeel, zodat zij het technische niveau halen wat we nastreven.” De werknemers van
zaadontsmetting/desinfectie kunnen we nog veel groeien. Door intensiever landbouwgebruik Al komen ruim 60erjaar werken vanuitinhet Noord-Hollandse Broek op Langedijk meer bacteriën de grond die schadelijk kunnen zijn voor dagelijks de zaden.50Met onze
Incotec zijn zeer belangrijke assets die waarde toevoegen.
medewerkers aan nieuwe rassen van bestaandebacteriën rassen. Inen devirussen afgelopen tien Thermoseeds machines kunnenen weverbetering door stoombehandeling doden jaar heeft dat het het bedrijf omzet verdubbeld, een jaarlijkse groei van 5%veel tot 10%. zonder zaadhaar wordt aangetast.” Dezemet behandelingsmethode wordt toegepast in de
In de zaadveredeling worden veel rassen afgeschermd door middel van kwekersrechten. Hebben jullie de zelfontwikkelde technieken beschermd met behulp van patenten?
hoogtechnologische landen, maar ook in Brazilië en China is deze behandelingsmethode meer Directeur Sales en Marketing van De Groot en Slot, de heer Jeroen de Haas, verwacht in de in opkomst. De innovaties van Incotec zorgen zo ook voor verduurzaming. komende tien jaar wederom de omzet te verdubbelen. “We zijn een R&D bedrijf. We kunnen
Bedrijfspand van De Groot & Slot
Zijp: “We hebben patenten, maar soms zijn patenten niet van toegevoegde waarde. Grote
goed presteren als we in R&D blijven investeren. Continuïteit is voor dit familiebedrijf een
zaadveredelingsbedrijven hebben meer investeringsruimte, maar investeren liever in ras dan
belangrijk uitgangspunt van het beleid. We keren elk jaar een stukje dividend uit, maar de rest Werken jullie samen met instellingen of andere bedrijven op gebied van innovatie? investeren we in het bedrijf.”
dure technologie. Hetrelatief is medeklein daarom niet van bedrijf grote toegevoegde waarde actief om alles af te Hoe bereik je dat je als Nederlands op alle continenten bent? schermen. De specialistische kennis van werknemers binnenboord houden en het vooruit “Door middel selecteren hebben hybride ontwikkeld wordt en zijnvan de blijven lopenvan op kruisen de groteenbedrijven is van grootwe belang, Deuienrassen kennis die ontwikkeld
“We hebben samenwerkingsverbanden met verschillende (landbouw)universiteiten, hoge
weverschillende een steeds groter gebiedblijft gaanbinnenshuis.” bestrijken. Je moet weten dat de ontwikkeling van een technieken
scholen en mbo’s. Naast de technologie willen we dat ook jonge mensen ons kennen en op Hoe heeft u in de afgelopen tien jaar de omzet verdubbeld? deze manier instroom van jong talent bevorderen. Mensen zijn ontzettend belangrijk voor ons
ui sterk afhankelijk is van de lengte van de dag. In Nederland oogsten we maar één keer heeftkunnen het afgelopen jaar wederom een sterke groeiblijven doorgemaakt. En voor 2014 zijn de perIncotec jaar, maar we wel door het jaar heen altijd uien eten. De houdbaarheid
Jeroen de Het Haas: “Wijmarktniche zijn gespecialiseerd in opereren. het veredelen van nieuwe uienrassen. Opwillen het we bedrijf. is een waarin we Naast onderzoeksinstellingen
vooruitzichten eveneens gunstig. Voor de langere termijn kaninIncotec een duurzame van de ui is een van de belangrijkste eigenschappen. In landen Noord-Afrika oogsten ze toegevoegde waarde leveren. De wereldbevolking gaat naar zeven en later negen miljard soms drie keer per jaar, maar de houdbaarheid van de uien is een stuk minder. Daardoor
gebied van groente Allium, waar uien onderCombinaties vallen, na tomaten de grootste markt samenwerken metis de chemische industrie. van technieken in de chemie kan wereldwijd. Wij zijn als enige speler wereldwijd actief. De meeste uienzaadveredelaars Incotec veel opleveren.”
mensen. Het stijgt en het landbouwareaal neemt zoals gezegdzegt af. Incotec kan importeren dezewelvaartspeil landen nog steeds grote hoeveelheden uien uit Nederland”, De metIndia haar istechnieken zorgen voor een hogere productiviteit op een duurzame manier. Haas. de grootste exporteur van uien gevolgd door Nederland. Een miljoen ton
richten zich op een bepaald segment van de markt. We zijn continue bezig met verbetering van het zaad en het telen van nieuwe rassen.”
22 16
uien uien gaan gaan er er jaarlijks jaarlijks dede grens grens over. over.
eetbare eetbare uien. uien. Hierdoor Hierdoor is de is de ziekteresistentie ziekteresistentie toegenomen toegenomen enen dusdus minder minder bestrijdingsmiddel bestrijdingsmiddel nodig. nodig. Over Over diedie ontwikkeling ontwikkeling hebben hebben wewe overigens overigens welwel1414 jaar jaar gedaan.” gedaan.”
EnEn gaat gaat dede omzet omzet dede komende komende 1010 jaar jaar dan dan weer weer verdubbelen? verdubbelen? “We “We verwachten verwachten een een zelfde zelfde groei groei door door te te maken maken alsals dede afgelopen afgelopen 1010 jaar. jaar. Ten Ten eerste eerste door door nog nog
DeDe samenwerking samenwerking met met Bejo Bejo is intensief, is intensief, opop welke welke vlakken vlakken kunnen kunnen jullie jullie van van elkaar elkaar
betere betere rassen rassen te te ontwikkelen ontwikkelen diedie bijvoorbeeld bijvoorbeeld ziekte ziekte resistent resistent zijnzijn enen een een hogere hogere opbrengst opbrengst
profiteren? profiteren?
perper hectare hectare genereren. genereren. Ten Ten tweede tweede verwachten verwachten wewe te te groeien groeien doordat doordat wijwij ons ons alsals specialist specialist opop meer meer landen landen kunnen kunnen richten richten dan dan onze onze concurrenten. concurrenten. Azië Azië is bijvoorbeeld is bijvoorbeeld een een enorme enorme
“Wij “Wij zijnzijn specialist specialist in in uienzaadveredeling. uienzaadveredeling.Samen Samen met met Bejo Bejo hebben hebben wewe hiervoor hiervoor
groeimarkt groeimarkt voor voor ons.” ons.”
onderzoeksvelden onderzoeksvelden in in allealle vijfvijf dede continenten. continenten. Bejo Bejo is door is door hun hun onderzoekslaboratorium onderzoekslaboratorium gespecialiseerd gespecialiseerd in in zaken zaken alsalsweefselkweek, weefselkweek, celbiologie, celbiologie, DNA DNA merkertechnologie merkertechnologie enen gezondheid gezondheid bevorderende bevorderende stoffen. stoffen. Daarnaast Daarnaast heeft heeft Bejo Bejo Zaden Zaden een een groot groot
Welke Welke innovaties innovaties zijnzijn er er in in dede toekomst toekomst te te verwachten? verwachten?
verkoopapparaat verkoopapparaat waar waar wewe gebruik gebruik van van kunnen kunnen maken. maken. In In dede Benelux Benelux enen hethet zuiden zuiden van van Afrika Afrika doen doen wewe zelfzelf dede verkopen, verkopen, daar daar buiten buiten verzorgt verzorgt Bejo Bejo dit.” dit.”
DeDe Haas: Haas: “We “We hebben hebben in in al die al die jaren jaren van van allealle groeizones groeizones in in dede wereld wereldgenetisch genetisch materiaal materiaal verzameld verzameld enen vervolgens vervolgensmet met kruisingen kruisingen enen selectie selectienieuwe nieuwe rassen rassen ontwikkeld. ontwikkeld. DeDe ui ui is een is een tweejarig tweejarig gewas. gewas. WeWe hebben hebben een een aantal aantal generaties generaties nodig nodig omom een een nieuw nieuw rasras te te ontwikkelen. ontwikkelen.
AlsAls hethet zozo lang lang duurt duurt voordat voordat je je een een rasras hebt hebt ontwikkeld, ontwikkeld, hoe hoe weet weet je je dan dan of of er er een een
Dus Dus dan dan duurt duurt hethet al 12 al 12 tottot 1414 jaar jaar voordat voordat wewe een een nieuw nieuw rasras met met dede gewenste gewenste eigenschappen eigenschappen
markt markt is?is?
klaar klaar hebben. hebben. WeWe hebben hebben samen samen met met onze onze partner partner Bejo Bejo Zaden Zaden nieuwe nieuwe technieken technieken ontwikkeld ontwikkeld waarbij waarbij wewe positieve positieve eigenschappen eigenschappen van van uien uien kunnen kunnen combineren combineren in in een een nieuw nieuw uienras uienras enen
“De “De klantrelatie klantrelatie is een is een belangrijk belangrijk aspect aspect in in dede zaadveredeling. zaadveredeling. WeWe ontwikkelen ontwikkelen samen samen met met
deze deze eigenschappen eigenschappen eerder eerder kunnen kunnen blijven blijven volgen. volgen. Ziekteresistentie Ziekteresistentie blijft blijft in in dede toekomst toekomst een een
Bejo Bejo enen dede klant klant dede rassen rassen enen beslissen beslissen samen samen met met Bejo Bejo over over innovaties. innovaties. DeDe Groot Groot enen Slot Slot
belangrijk belangrijk issue. issue. WeWe hebben hebben inmiddels inmiddels een een aantal aantal rassen rassen met met resistentie resistentie voor voor valse valse meeldauw meeldauw
wilwil vooruit vooruit lopen lopen enen investeert investeert zo’n zo’n 15% 15% van van dede omzet omzet in in R&D. R&D. DeDe samenwerking samenwerking met met Bejo Bejo
ontwikkeld ontwikkeld enen momenteel momenteel wordt wordt gewerkt gewerkt aan aan resistentie resistentie tegen tegen ziekten ziekten alsals Fusarium Fusarium enen
vergroot vergroot dede reikwijdte reikwijdte enen innovatiekracht innovatiekracht van van onsons bedrijf. bedrijf.Daarnaast Daarnaast werkten werkten wewe samen samen
Pinkroot. Pinkroot. Door Door dede breedte breedte van van onze onze kennis kennis enen dede verzameling verzameling genetisch genetisch materiaal materiaal in in allealle
met met kennisinstellingen kennisinstellingen zoals zoals dede Wageningen Wageningen Universiteit Universiteit enen een een Amerikaans Amerikaans
teeltzones teeltzones in in dede wereld wereldkunnen kunnen wewe allerlei allerlei eigenschappen eigenschappen combineren. combineren. WeWe hebben hebben
onderzoeksinstituut.” onderzoeksinstituut.”
bijvoorbeeld bijvoorbeeld bepaalde bepaalde eigenschappen eigenschappen van van in in dede natuur natuur voorkomende voorkomende wilde wilde ui ui gekruist gekruist met met
2323
Jullie technologische kennis lijkt heel specialistisch. Is personeel daarom voor jullie een
machine gehaald en geselecteerd op gezond embrio. Het geselecteerde zaad is van een Broer B.V., nummer 6 in de Top is65, eenbetere gezamenlijke onderneming van deen Groot en Slot superieure kwaliteit. Hierdoor eriseen kiemkracht, sterkere planten minder kans
belangrijke valuedriver?
enop Bejo Zaden, in de Top per 65. hectare Hoe is dit ontstaanten engoede. wat kenmerkt Broer B.V.? ziektes. Ditnummer komt de8opbrengst natuurlijk Deze techniek wordt
“Absoluut. Onze kennis is heel specialistisch. Mensen moeten bij ons niet alleen veel afweten
steeds meer toegepast, verfijnd en op steeds bredere schaal ingezet.” De Haas: “Broer B.V. verkoopt plantuien, plantsjalotten en knoflook. De rassen die Broer
van zaadproductie, maar ook van genetica, chemie en machinetechniek. Het is daarom
verkoopt, voornamelijk de Stuttgarter, zijn door ons ontwikkeld samen met Bejo Zaden.
belangrijk dat onze mensen op alle gebieden kennis delen en samenwerken. De kennis moet
Voorheen verkochten we deze genetica aan soortgelijke bedrijven als Broer, maar dat gaf niet Jullie willen de concurrenten steeds een stap voor zijn. Hoe is dit in het verleden gedaan en het gewenste resultaat. We besloten dat we het beter zelf konden doen en deden daarom in met welke innovaties doen jullie dat in de toekomst? de keten een stapje naar voren. Onder het label ‘Quality Inside’ worden nu de plantuien
zoveel mogelijk in systemen worden vastgelegd, maar desondanks blijft het ook mensenwerk
wereldwijd inde 50toekomst landen in heeft de markt gezet vanuitop dezeven vestigingen in Nederland (Andijk enInCreil) Zijp: “Voor Incotec ingezet platformen met groeikansen.
personeel, zodat zij het technische niveau halen wat we nastreven.” De werknemers van
enzaadontsmetting/desinfectie Rusland.” kunnen we nog veel groeien. Door intensiever landbouwgebruik
Incotec zijn zeer belangrijke assets die waarde toevoegen.
en ‘fingerspitzengefühl’. Om technisch hoogopgeleide mensen zover te krijgen wordt veel gedaan aan peoplemanagement. Wij moeten als management passie overbrengen op het
komen er meer bacteriën in de grond die schadelijk kunnen zijn voor de zaden. Met onze Thermoseeds machines kunnen we door stoombehandeling bacteriën en virussen doden zonder dat het zaad wordt aangetast.” Deze behandelingsmethode wordt veel toegepast in de
In de zaadveredeling worden veel rassen afgeschermd door middel van kwekersrechten.
hoogtechnologische landen, maar ook in Brazilië en China is deze behandelingsmethode meer
Hebben jullie de zelfontwikkelde technieken beschermd met behulp van patenten?
in opkomst. De innovaties van Incotec zorgen zo ook voor verduurzaming.
Zijp: “We hebben patenten, maar soms zijn patenten niet van toegevoegde waarde. Grote zaadveredelingsbedrijven hebben meer investeringsruimte, maar investeren liever in ras dan dure technologie. Het is mede daarom niet van grote toegevoegde waarde om alles af te
Werken jullie samen met instellingen of andere bedrijven op gebied van innovatie?
schermen. De specialistische kennis van werknemers binnenboord houden en het vooruit
“We hebben samenwerkingsverbanden met verschillende (landbouw)universiteiten, hoge
blijven lopen op de grote bedrijven is van groot belang, De kennis die ontwikkeld wordt van de
scholen en mbo’s. Naast de technologie willen we dat ook jonge mensen ons kennen en op
verschillende technieken blijft binnenshuis.”
deze manier instroom van jong talent bevorderen. Mensen zijn ontzettend belangrijk voor ons
Incotec heeft het afgelopen jaar wederom een sterke groei doorgemaakt. En voor 2014 zijn de
bedrijf. Het is een marktniche waarin we opereren. Naast onderzoeksinstellingen willen we
vooruitzichten eveneens gunstig. Voor de langere termijn kan Incotec een duurzame
samenwerken met de chemische industrie. Combinaties van technieken in de chemie kan
toegevoegde waarde leveren. De wereldbevolking gaat naar zeven en later negen miljard
Incotec veel opleveren.”
mensen. Het welvaartspeil stijgt en het landbouwareaal neemt zoals gezegd af. Incotec kan met haar technieken zorgen voor een hogere productiviteit op een duurzame manier.
24 16
3. Nadere Analyse Top 65
Prestatie-indicatoren gemeten in de periode 2009-2012 Aantal
Bruto-
Werk-
EBITDA/
Brutowinst
Groei
bedrijven
winst
nemers
brutowinst
per
brutowinst
(in mln
(FTE)
In dit hoofdstuk gaan we in op de prestatie-indicatoren die gemeten zijn bij de Top 65
in de top 65 weergegeven. In paragraaf 3.2 geven we de ontwikkeling van de
sub-sector gepresenteerd. De vergelijking met de benchmark van bedrijven in de HTSM sector komt ter sprake in paragraaf 3.7. In paragraaf 3.8 kijken we naar de stabiliteit van de bedrijven in de top 65.
Veel bedrijven zijn actief in de subsector Agro & Food Techniek.
De gemiddelde EBITDA/brutowinst verhouding bij de top 65 bedrijven is 22%
materialen
Overige
subsector overige presteerden onder het gemiddelde. De gemiddelde brutowinst per FTE bedroeg 139.000 euro in de periode 20092012. De bedrijven in de veevoederindustrie realiseren de hoogste brutowinst per FTE.
Een top 65 bedrijf zag haar brutowinst in de periode 2009-2012 gemiddeld groeien met 9%. Bedrijven in de Agro & Food Techniek groeiden het meest.
De ROIC in de top 65 was gemiddeld 20% in de periode 2009-2012. De bedrijven in de veevoederindustrie realiseerden een aanzienlijk hogere ROIC.
De verpakkingsindustrie en de subsector ‘overige’ hebben een beduidend lagere ROIC dan de andere subsectoren.
22%
138.664
9%
20%
39
18.1
171
23%
114.290
12%
23%
5
10.2
54
23%
235.031
7%
32%
5
22.6
193
17%
119.578
1%
10%
10
53.7
440
23%
211.246
10%
14%
6
25.2
324
19%
110.870
3%
7%
Zaadveredeling
in de periode 2009-2012. De bedrijven in de verpakkingsindustrie en de
219
en uitgangs-
In de tabel hiernaast laten we om te beginnen de score zien van de prestatieindicatoren over de verschillende subsectoren. De belangrijkste conclusies hieruit zijn:
24.0
Verpakkingsindustrie
65
Veevoederindustrie
€
Agro & Food Techniek
onderzochte prestatie-indicatoren over de onderzochte jaren weer. In de paragrafen 3.3 tot en met 3.6 worden de prestatie-indicatoren van de bedrijven uit de top 65 per
werknemer in
€)
bedrijven in de top 65. In paragraaf 3.1 wordt de gemiddelde grootte van de bedrijven
ROIC
25
3.1 Groot vs klein
Naarmate de bedrijfsgrootte toeneemt daalt de ROIC (vanaf 5 miljoen) en vanaf 10 miljoen daalt de EBITDA/brutowinst verhouding.
De gemiddelde grootte van de bedrijven in de top 65 tussen 2009 en 2012 gemeten in
brutowinst was 24 miljoen en de mediaan is 13,5 miljoen. Gemiddeld waren er per bedrijf 219
De brutowinst per FTE bij bedrijven met een brutowinst boven de 30
personen (FTE) werkzaam tussen 2010 en 2012. De mediaan bedroeg 105 FTE.
miljoen wordt sterk beïnvloed door de bedrijven in de subsector
De onderzochte bedrijven zijn te typeren als middelgroot.
zaadveredeling en uitgangsmaterialen.
Gemiddelde prestatie-indicatoren naar grootte van bedrijven Brutowinst (in mln €)
0-5
5-10
10-15
15-20
20-30
>30
12
16
10
7
10
10
Groei brutowinst
8,5%
11,4%
8,8%
13,4%
5,3%
8,4%
EBITDA/brutowinst
19%
19%
26%
26%
25%
21%
Brutowinst per FTE (x€1000)
135
136
117
161
124
168
13.9%
33.2%
23.6%
13.5%
12.0%
12.2%
Aantal bedrijven
ROIC
De bedrijven met een gemiddelde brutowinst tot 20 miljoen euro in de top 65 zijn gemiddeld meer gegroeid en kennen een hogere ROIC dan de bedrijven met een gemiddelde brutowinst van meer dan 20 miljoen euro.
De bedrijven met een gemiddelde brutowinst hoger dan 20 miljoen euro in de top 65 presteren beter op het gebied van brutowinst per FTE. De EBITDA/brutowinst verhouding is in beide groepen vrijwel gelijk.
Behalve de brutowinst per FTE ontlopen de prestaties van de relatief kleine bedrijven (brutowinst tot 5 miljoen euro) en de relatief grote bedrijven (brutowinst meer dan 30 miljoen) elkaar niet veel.
26
3.2 Ontwikkeling prestatie-indicatoren
Ontwikkeling EBITDA/brutowinst en ROIC 25% 20%
Hieronder geven we de ontwikkeling van de gekozen prestatie-indicatoren weer in de jaren
15%
2009- 2012 van alle top 65 bedrijven. Hierbij is niet gezocht naar een oorzaak van de
ROIC
10%
ontwikkeling of een oorzakelijk verband tussen bepaalde prestatie-indicatoren.
EBITDA/Brutowinst
5%
Ontwikkeling Brutowinst en EBITDA
0%
30000
2009
2010
2011
2012
25000
x€1000
20000 Brutowinst
15000
EBITDA
10000
Er was sprake van een stijgende EBITDA/brutowinst verhouding in de onderzochte periode. De ROIC steeg sterk tussen 2009 en 2011. In 2012 was de ROIC vrijwel gelijk ten opzichte van 2011. Tussen 2009 en 2012 is de ROIC met bijna 10 procentpunten
5000
toegenomen.
0
2009
2010
2011
2012
Brutowinst per FTE €148.000 €144.000 €140.000 €136.000 €132.000 €128.000 €124.000
Zoals blijkt uit de bovenstaande grafiek, is de gemiddelde brutowinst en EBITDA van de bedrijven in de top 65 in de periode 2009 - 2012 elk jaar gestegen. De brutowinst steeg jaarlijks gemiddeld met 9% en de EBITDA steeg jaarlijks gemiddeld met 10%.
Brutowinst per FTE
2010
2011
2012
De gemiddelde brutowinst per FTE maakte een flinke sprong in 2011 en daalde licht in 2012. De gemiddelde brutowinst per FTE bedroeg afgerond 139.000 euro in de periode 2009-2012.
27
Spreiding gemiddelde brutowinst en EBITDA
gecorrigeerd voor 7 uitschieters
Brutowinst (x€1000)
60000
Zoals blijkt uit de trendlijn in de grafiek hier links hebben bedrijven met een hogere brutowinst ook een hogere EBITDA.
50000
40000
De bedrijven onder de trendlijn behalen een hogere EBITDA/brutowinst verhouding dan gemiddeld.
30000 20000 10000 0 0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
EBITDA (x€1000)
Spreiding gemiddelde groei brutowinst en EBITDA/brutowinst
verhouding in de periode 2009 – 2012. Dit geldt ook voor bedrijven die te
Groei brutowinst
80%
maken hadden met een dalende brutowinst.
60%
40%
naarmate de brutowinst harder groeit.
0% -40%
De groei van de brutowinst is vrijwel gelijk aan de groei van de EBITDA. Daardoor stijgt (of daalt) de EBITDA/brutowinstverhouding vrijwel niet,
20% -20% 0%
Alle bedrijven in de top 65 hadden gemiddeld een positieve EBITDA/brutowinst
10%
20%
30%
40%
50%
60%
EBITDA/brutowinst
28
3.3 Subsector Agro & Food Techniek
Top bedrijven in de Agro & Food Techniek Gem. brutowinst 2009-2012 (x€1000) 8.521
Rank
Naam
1
Ottevanger Machinefabriek
4
Trioliet
17.372
5
Lias Industries
13.537
7
Winterwarm
9
Jansen
14.670
De groei van de mondiale voedselproductie in de periode 2009-2012 was 1,8% per jaar en dit
10
Emitech
21.507
had een positief effect op de investeringen in de landbouw en voedselverwerking. Met name
11
Frans Vervaet
9.483
12
Tolsma Techniek
9.387
14
IPN Group
20.826
15
Christiaens Group
14.499
In de vorige paragraaf lieten we de ontwikkelingen van de prestatie-indicatoren zien. In de navolgende vier paragrafen belichten we de verschillende subsectoren. Gestart wordt met de subsector Agro & Food Techniek. De groei van de Agro & Food Techniek subsector en de gemiddelde jaarlijkse brutowinst groei van de 39 Agro & Food Techniek bedrijven zijn weergegeven in de onderstaande grafiek. Het basisjaar is 2009.
in opkomende economieën waar de capaciteit en productiviteit relatief laag is, werd veel geïnvesteerd. De mondiale groei van de voedselproductie werkt als een accelerator voor de bedrijven in de Agro & Food Techniek. Deze bedrijven groeiden in de periode 2009-2012 in brutowinst met 12% per jaar. In de tabel hiernaast zijn de hoogst geplaatste 10 van de 39 Agro & Food techniek bedrijven weergegeven. Van de 15 hoogst geplaatste bedrijven in de top 65 zijn er maar liefst 10 actief in deze subsector.
Prestatie-indicatoren gemiddeldes
Agro & Food Techniek
Bruto-
EBITDA/
Brutowinst
Groei
winst
brutowinst
per FTE
bruto-
(in €)
winst
(in mln €) 18.1
23%
114.290
12%
ROIC
23%
29
3.984
Ontwikkeling brutowinst en EBITDA
Brutowinst per FTE
25000
€120.000 €118.000
20000 x€1000
€116.000
15000
€114.000
10000 5000
"Brutowinst"
€112.000
"EBITDA"
€110.000
Brutowinst per FTE
€108.000 2010
0 2009
2010
2011
2012
2011
2012
De gemiddelde brutowinst per FTE steeg sterk in 2011, maar daalde licht in 2012.
De bedrijven in de subsector Agro & Food Techniek zijn in economisch slechte tijden gegroeid in brutowinst (+12%) en EBITDA (9%) in de periode 2009-2012.
Spreiding gemiddelde brutowinst en EBITDA*
Brutowinst (x€1000)
30000
Ontwikkeling EBITDA/brutowinst en ROIC 30% 25% 20% 15%
EBITDA/Brutowinst
10%
ROIC
25000 20000 15000 10000
*Gecorrigeerd voor 5 uitschieters
5000 0 0
5% 2009
2010
2011
6000
8000
10000
12000
2012
De EBITDA/brutowinst verhouding verbeterde elk jaar met uitzondering van De gemiddelde ROIC van de bedrijven in de Agro & Food Techniek steeg met ruim 10 procentpunten.
De bedrijven in de Agro & Food Techniek realiseerden alle een positief gemiddelde EBITDA tussen 2009 en 2012.
2012.
4000
EBITDA (x€1000)
0%
2000
30
De trendlijn laat zien dat een hogere brutowinst gepaard gaat met een hogere EBITDA.
3.4 Zaadveredeling en uitgangsmaterialen
Top bedrijven in Zaadveredeling en uitgangsmaterialen Rank
Naam
Gem. brutowinst 2009-2012 (x€1000)
6
Broer
3.979
8
Bejo Zaden
79.013
13
Incotec Europe
21.395
25
Rijk Zwaan
179.813
26
Enza Zaden
132.276
voor een sterke concurrentiepositie van de Nederlandse veredelaars. De omzet van
27
Koppert
36.279
Nederlandse veredelingsbedrijven is tussen de 65 en 70% afhankelijk van de export. De
34
De Groot & Slot Beheer
13.958
48
Barenbrug
50.019
51
Van de Bilt Zaden en Vlas
52
Bio Seeds
Het ontwikkelen van het perfecte ras met de beste eigenschappen is het vak van bedrijven in de zaadveredeling en uitgangsmaterialen. Volgens onderzoek van het LEI investeren zij zo’n 12-15% van de productie in R&D. Ter vergelijking, de 1000 grootste bedrijven van de wereld investeren 3,75% van de omzet in R&D7. De innovatie in de zaadveredeling en uitgangsmaterialen betreft met name productinnovatie (85% van de R&D uitgave). Nederlanders zijn koploper in het aanvragen van kwekersrecht. Circa 30% van alle kwekersrechten in de wereld worden aangevraagd door Nederlandse veredelaars. Dit zorgt
afgelopen jaren is de export van uitgangsmaterialen sterk gegroeid. De export groeide van 0,7 miljard in 2001 naar ruim 1,3 miljard euro in 2010. Een groei van 82%. De sector Zaadveredeling en uitgangsmaterialen wordt steeds belangrijker voor de Nederlandse export. Vanaf 2000 is het aandeel in de totale Nederlandse uitvoerwaarde
3.250 16.521
gestegen met 72%. Volgens het LEI zijn Nederlandse zaadveredelaars voor 65 tot 70% afhankelijk van de export.
Export Nederlandse uitgangsmaterialen (in mln €) De bedrijven in de zaadveredeling en uitgangsmaterialen zijn qua omvang het grootst van
1400
alle door ons onderzochte bedrijven. De bedrijven in deze subsector kenden een jaarlijkse
1200
gemiddelde groei van EBITDA van 10 procent over hun laatste drie boekjaren.
1000 800 600 400 200
7
0
Bron: Uitgangsmaterialen motor voor export en innovatie, 2011; LEI Wageningen universiteit
2001
31
2010
Ontwikkeling EBITDA/brutowinst en ROIC
Prestatie-indicatoren gemiddeldes 2009-2012 Bruto-
EBITDA/
Brutowinst
Groei
Zaadveredeling en
winst
brutowinst
per FTE
bruto-
uitgangsmaterialen
(in mln €)
(in €)
winst
53.7
23%
211.246
ROIC
10%
30% 25%
20% 14%
EBITDA/Brutowinst
15% ROIC
10%
De bedrijven in deze subsector scoren met een gemiddelde brutowinst per FTE het
5%
hoogste van alle subsectoren.
0%
De groei van de brutowinst en ROIC is lager dan die van de bedrijven in de Agro &
-5%
2009
2010
2011
2012
Food Techniek.
Zowel de EBITDA/brutowinst verhouding als ROIC stegen sterk tot 2011. In 2012 daalden beide kengetallen.
Ontwikkeling brutowinst en EBITDA 70000
Brutowinst per FTE
60000
€225.000
x€1000
50000
€220.000
40000 30000
Brutowinst
€215.000
EBITDA
€210.000 €205.000
20000
Brutowinst per FTE
€200.000
10000
€195.000
0 2009
2010
2011
€190.000
2012
€185.000 2010
De brutowinst steeg gemiddeld met 10% per jaar en nam elk jaar toe. Ook de
EBITDA nam elk jaar toe met 13%. 32
2011
2012
De brutowinst per FTE steeg sterk in de periode 2010 - 2012.
3.5 Veevoederindustrie
In de afgelopen jaren is de wereldproductie van vlees elk jaar toegenomen 8. Deze tendens
Top bedrijven in de veevoederindustrie
houdt aan. Naar verwachting zal in 2050 de wereldwijde consumptie van vlees met minstens
Gem. brutowinst
Rank
Naam
2
Twilmij
toekomst steeds kleiner, door toenemende welvaart in Azië en Zuid-Amerika en een afname
3
Gebroeders Fuite
van consumptie van vlees in West-Europa en de VS.
36
Klaremelk
37
Fransen Gerrits
41
Theeuwes
35% zijn toegenomen. Deze toename wordt met name bepaald door opkomende landen in Azië en Zuid-Amerika. Een gemiddelde westerling eet 78,9 kg vlees per jaar, een gemiddelde consument in ontwikkelingslanden consumeert slechts 32,3 kg vlees. Het verschil wordt in de
De toenemende vraag naar vlees heeft invloed op de veevoederindustrie. Veevoederproducenten en toeleveranciers in deze sector kunnen van die ontwikkeling
2009-2012 (x€1000) 6.913 19.854 6.244 12.952 4.908
profiteren. Tegelijkertijd neemt het beschikbaar akkerland wereldwijd af. De productiviteit van grondstoffen moet per hectare omhoog om de groei van de productie van vlees bij te houden. Productschap Diervoeder, de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie in de productieketen van
Prestatie-indicatoren gemiddeldes 2009-2012
diervoeders, richt haar pijlen op China sinds Nederland en China een samenwerkingsverband zijn aangegaan met als doel de export van veevoeders te stimuleren.
Bruto-
De jaarlijkse groei in productie van veevoeders in China is 8,6% vanaf het begin van deze
Veevoeder-
eeuw. De wereldwijde productie van veevoeders is sinds 2008 jaarlijks met 2-3% gegroeid.
industrie
winst (in mln €) 10.2
8
Bron: FAO en het Productschap Pluimveevlees
33
EBITDA/
Brutowinst
Groei bruto-
brutowinst
per FTE
winst
23%
235.031
7%
ROIC
32%
3.6 Verpakkingsindustrie
Vrijwel alle Agro & Food producten worden meermaals verpakt alvorens ze bij de consument
Top bedrijven in de verpakkingsindustrie
aankomen. Dit is nodig vanuit het perspectief van voedselveiligheid, gemak en houdbaarheid van producten. Producten worden door verschuiving van het consumptiepatroon steeds meer verpakt in verschillende vormen en maten. De productie in de verpakkingsindustrie kromp in 2009 als gevolg van de recessie maar in 2010
Gem. brutowinst 2009-2012 (x€1000)
Rank
Naam
31
Hordijk Verpakkingsindustrie
26.822
43
KIVO Plastic Verpakkingen
17.945
46
Oerlemans Plastics
20.653
50
Krehalon
21.009
57
PET-Power
26.444
9
herstelde deze subsector zich al . De verpakkingsproducenten in de Agro & Food keten zijn sterk gerelateerd aan de consumptie van voedsel. Zoals eerder aangegeven zal de productie en consumptie van voedsel in de komende 36 jaar met 60-70% groeien en verwacht wordt dat de verpakkingsproducenten in de Agro & Food keten minimaal dezelfde groei zullen doormaken. De verwachting is dat deze producenten steeds duurzamer gaan produceren door toenemende recycling van grondstoffen. Bovendien worden verpakkingsproducten meer en meer geproduceerd van milieuvriendelijke grondstoffen om zo te kunnen blijven voldoen aan de eisen van de markt. Hiernaast zijn de bedrijven uit de top 65 weergegeven die actief zijn in verpakkingsmateriaal van Agro & Food producten.
Prestatie-indicatoren gemiddeldes 2009-2012 Bruto-
EBITDA/
Brutowinst
Groei
Verpakkings-
winst
brutowinst
per FTE
bruto-
industrie
(in mln €)
(in €)
winst
22.6
9
17%
119.513
1%
ROIC
10%
Bron: Visie op sectoren: Verpakkingsindustrie; 2011; ABN Amro
34
3.7 Vergelijking met bedrijven in de HTSM sector
Ontwikkeling gemiddelde brutowinst 40000
HTSM Brutowinst
30000 x€1000
De toeleverende bedrijven in de Agro & Food sector en in het bijzonder de bedrijven in de subsector Agro & Food techniek hebben raakvlakken met bedrijven in de High Tech Systemen en Materialen sector (HTSM). In zowel de Agro & Food techniek als de HTSM sector zijn
Top 65 Brutowinst
20000 10000
bedrijven actief die bezig zijn met vervaardiging van machines, apparaten en systemen. Bovendien besteden beide (sub)sectoren veel aandacht aan R&D en innovatie. De HTSM
0 2009
sector is de meest innovatieve sector in Nederland. De HTSM sector is goed voor bijna 50%
2010
2011
2012
Agro & Food Techniek Brutowinst
10
van de totale private R&D uitgave in Nederland en geeft per medewerker dubbel zoveel uit aan R&D dan een gemiddelde toeleverancier in de Agro & Food keten. Zie voor kengetallen
Belangrijkste conclusies vergelijking met benchmark HTSM
van de HTSM sector en vergelijking met de Agro & Food keten bijlage E: Kengetallen HTSM sector.
De EBITDA/brutowinstmarge is vrijwel gelijk.
Een medewerker in de top 65 realiseert aanzienlijk meer brutowinst dan
We hebben bij de samenstelling van de benchmark van HTSM bedrijven gelet op de grootte, zodat deze overeenkomen met de gemiddelde grootte van bedrijven uit de top 65. De benchmark bestaat uit een zevental bedrijven11. We hebben de bedrijven onderzocht op
een medewerker in de HTSM sector (+72%). Ook een medewerker bij
dezelfde prestatie-indicatoren als de bedrijven uit de top 65.
een van de 39 Agro & Food Techniek bedrijven realiseren aanzienlijk meer brutowinst dan een medewerker bij een van de bedrijven in de
HTSM versus Top 65 en Agro & Food Techniek Naam Gemiddelde HTSM Gemiddelde Top 65 Agro & Food Techniek
HTSM sector (+43%).
Brutowinst/ Groei FTE brutowinst (in €)
Brutowinst (in mln €)
EBITDA/ brutowinst
29.9
21%
79.926
16%
19%
24.0
22%
138.664
9%
20%
18.1
23%
114.290
12%
23%
ROIC
De bedrijven in de HTSM sector zijn gemiddeld meer gegroeid dan bedrijven in de top 65 in de periode 2009-2012.
De gemiddelde ROIC is vrijwel gelijk bij de benchmark van de HTSM en de top 65.
10
Bron: CBS “Monitor Topsectoren: Uitkomst eerste meting”; 2012 De benchmark van HTSM bedrijven bestaat uit NTS Holding, Frencken Europe BV, GEVO BV, Holding Wemo BV, FEI Europe, Neways Electronics
11
De bedrijven in de Agro & Food Techniek realiseren een hoger ROIC (23%) dan de benchmark van bedrijven in de HTSM sector (19%).
35
3.8 Stabiele prestaties Stabiel presterende bedrijven Top 65 De Agro & Food sector kenmerkt zich doordat zij in tegenstelling tot vele andere sectoren zoals de HTSM sector minder volatiel is. De HTSM sector in Nederland is afhankelijk van volatiele eindmarkten als de automotive en halfgeleiderindustrie. De Agro & Food sector kent minder pieken en dalen, omdat de voedselproductie minder conjunctuur gevoelig is. Dit zien
Rank Top 65
Bedrijf
8
Bejo Zaden
35
Hordijk Verpakkingsindustrie Enza Zaden De Groot & Slot Beheer Qlip
26 34
we terug in de spreiding van de onderzochte prestatie-indicatoren in de periode 2009-2012. De toeleveranciers in de Agro & Food sector profiteren van de relatief lage volatiliteit en
45
presteren veelal zeer stabiel.
EBITDA/ brutowinst
Brutowinst per FTE
Variatiecoëfficiënt
Variatiecoëfficiënt
Variatiecoëfficiënt EBITDA/Brutowinst
Relatief kleine veranderingen wil niet zeggen dat deze bedrijven niet groeien. Zoals in
3%
voorgaande paragrafen is beschreven, hebben de bedrijven in de top 65 een gemiddelde
1%
13%
9%
3%
10%
11%
2%
18%
8%
3%
21%
11%
5%
34%
43%
jaarlijkse groei gekend van 9% van de brutowinst in de (crisis)jaren 2009-2012.
19%
In de tabel hiernaast zijn de meest stabiele bedrijven uit de top 65 weergegeven. In de drie meest rechtse kolommen zijn de variatiecoëfficiënten van de prestatie-indicatoren
25-50%
1% 3%
Variatiecoëfficiënt Brutowinst per FTE 0-10%
9% 48%
50-75% 75-100%
17%
5%
0-25%
18%
Variatiecoëfficiënt
3%
Veel van deze toeleveranciers hebben in de onderzochte jaren 2009 tot en met 2012 relatief kleine veranderingen laten zien in de EBITDA/brutowinst verhouding en Brutowinst per FTE.
ROIC
34%
10-20% 20-30% 30-40% 40-50%
>100%
>50%
weergegeven (voor uitleg van het begrip variatiecoëfficiënt zie de bijlage: Toelichting variatiecoëfficiënten).
In het cirkeldiagram hiernaast zien we dat een ruime meerderheid zeer stabiel presteert voor wat betreft de brutowinst per FTE.
36
60% van de bedrijven in de top 65 heeft een EBITDA/brutowinst variatiecoëfficiënt van maximaal 50%.
82% van de bedrijven in de top 65 heeft een brutowinst per FTE variatiecoëfficiënt van maximaal 20%.
4. Waardecreatie
administreren van onderhanden werk posities en het al dan niet activeren van ontwikkelingskosten. De door ons gehanteerde EBIT multiples van 2009 en 2012 zijn het resultaat van rekenkundige gemiddeldes van verschillende (sub)sectoren. De EBIT multiple voor 2009
De verschillende prestatie-indicatoren in dit onderzoek zijn het resultaat van activiteiten die
en 2012 hebben wij op basis van de door ons gehanteerde datasets bepaald op
uiteindelijk moeten leiden tot waarde creatie. Met de door ons gehanteerde dataset van de
respectievelijk 5,8 en 6,612. De stijging van de multiple betekent dat de prijzen voor
top 65, is het ook mogelijk om een indicatie te geven van de waardecreatie van deze bedrijven
bedrijven in (sub)sectoren waar de top 65 bedrijven actief zijn de afgelopen jaren zijn
in de periode 2009–2012.
gestegen.
De waardecreatie is door ons berekend met behulp van zogenaamde EBIT multiples. Een
Indien een bedrijf een negatieve EBIT realiseerde in 2009 of in 2012 is de waardecreatie
multiple is een getal om de bedrijfswaarde te berekenen. De multiple wordt vermenigvuldigd
enkel berekend om een inschatting te kunnen maken wat de totale waardecreatie van de
met een gekozen financieel resultaat. De EBIT multiple wordt verkregen uit historische data
gehele top 65 is geweest. De multiple methode is niet geschikt voor waarde berekening
bijvoorbeeld het rekenkundig gemiddelde van een peer groep, verkregen uit transacties van
als er een negatieve EBIT is gerealiseerd in 2009 of 2012. Bij veertien bedrijven die een
vergelijkbare bedrijven. De multiples verschillen dan ook per industrie en gekozen financieel
negatieve EBIT realiseerden in 2009 of 2012 is de individuele waarde groei niet berekend
resultaat en fluctueren over de tijd.
en deze zijn niet opgenomen in de Top 5 waardecreatie op de volgende pagina.
Bedrijfswaardering en daarmee ook de berekening van mogelijke waardecreatie, is geen
De gehele top 65 creëerde afgerond 615 miljoen euro aan waarde. Gemiddeld was de
exacte wetenschap. In de DCF methode, de meest toegepaste methode van waarde
waardecreatie 48% per bedrijf.
berekening, wordt de waarde en te realiseren waardecreatie, gebaseerd op toekomstige vrije
De totale waardecreatie is te splitsen in een EBIT en een multiple effect. Het EBIT effect is
kasstromen van de onderneming en deze zijn afhankelijk van de markt waarin het bedrijf
de stijging van de EBIT in de periode 2009-2012 waarbij geen rekening wordt gehouden
opereert. Vanuit een investeringsperspectief is het immers interessant wat er in de toekomst
met de multiple stijging. De EBIT steeg gemiddeld met 9% per jaar in de periode 2009-
aan waarde kan worden gerealiseerd.
2012.
De insteek van dit hoofdstuk is een andere. We kijken naar het verleden met als doel een
Het multiple effect is het effect van de stijging van de multiple op de waardecreatie. In het
indicatie te geven van de waarde creatie in de afgelopen jaren. Daarbij baseren wij ons op de
figuur op volgende pagina is de totale waardecreatie van de top 65 schematisch
historische resultaten van de top 65 bedrijven zoals weergegeven in de gepubliceerde cijfers.
weergegeven.
Wij merken op dat eventuele balans- en resultaateffecten welke van invloed kunnen zijn op 12
het resultaat hierbij niet gecorrigeerd kunnen worden. Voorbeelden hiervan zijn de wijze van
37
De multiples van de periode 2009 – 2012 zijn door ons bepaald op basis van verschillende bronnen zoals: www.finance-magazin.de Damodaran
EBIT effect: 385 miljoen Totale waardecreatie 2009-2012: 615 miljoen
48%
(6.6 * Totale EBIT 2012) – (5.8 * Totale EBIT 2012) = 230 miljoen
Multiple effect: 230 miljoen
Waarde-
Waarde-
Aantal
creatie
creatie
bedrijven
in %
(x €1000)
Top 65
48%
614.856
65
Agro & Food Techniek
54%
312.930
39
Veevoederindustrie
124%
66.864
5
Zaadveredeling en 55%
265.400
10
-45%
-30.451
5
0%
0.111
6
uitgangsmaterialen
Top 5 waardecreatie Waardecreatie in %
Verpakkingsindustrie
2249%
Overig
Rank Top 65
Bedrijf
1
Ottevanger Machinefabriek
22
Royal Duyvis Wiener
922%
5
Lias Industries
875%
49
Vredo-Dodewaard
871%
47
Van Uitert B.V.
723%
48%
Waardecreatie in Top 65
(5.8 * Totale EBIT 2012) – (5.8 * Totale EBIT 2009) = 385 miljoen
De verpakkingsindustrie is de enige subsector die in waarde is gedaald.
De mondiale voedselproductie zal de komende jaren blijven stijgen waardoor er veel potentie is voor waardecreatie in de toekomst. De afgelopen jaren is de voedselproductie gegroeid met 1,8 % per jaar. Zoals gezegd liggen de meeste groeikansen voor de Agro & Food sector in Azië, Zuid-Amerika en Oost-Europa.
Nummer één Ottevanger Machinefabriek heeft de afgelopen drie boekjaren relatief de meeste waarde gecreëerd van alle bedrijven in de top 65.
38
5. Samenvatting Om de vruchten van deze ontwikkelingen te plukken zijn de Nederlandse toeleveranciers uitstekend gepositioneerd. De Nederlandse Agro & Food keten behoort al jaren tot de internationale top. De toeleveranciers in de Agro & Food hebben hieraan een flinke
Agro & Food algemeen
bijdrage geleverd door telkens weer met innovatieve oplossingen te komen die leiden tot
De Nederlandse Agro & Food keten is jaarlijks goed voor een productie van circa 130 miljard
een alsmaar hogere productiviteit of hogere toegevoegde waarde van producten. Om die
euro en is daarmee goed voor 10% van de totale productie in Nederland. Bovendien is deze
toppositie in de toekomst te behouden speelt de Nederlandse Agro & Food in op de
keten goed voor 11% van de werkgelegenheid in Nederland.
mondiale trends en ontwikkelingen. Duurzaamheid van producten en productieproces, hogere toegevoegde waarde van voedsel, innovatie in landbouwtechnieken en
De toeleverende bedrijven in de Agro & Food exporteren relatief veel ten opzichte van de
internationaal leidend zijn door te excelleren op gebied van kennis en innovatie en de
totale productie die zij genereren en hebben in de afgelopen jaren een groter aandeel in de
vruchten hiervan mondiaal te exporteren zijn de belangrijkste speerpunten voor de
Nederlandse export verworven. Zo is het aandeel uitgangsmaterialen in de totale Nederlandse
Nederlandse Agro & Food keten.
export met 72% toegenomen sinds 2000. Top 65 analyse
De toeleverende schakel in de Agro & Food keten is bovendien innovatief, gezien het hoge percentage aan R&D uitgaven van de productie en het aandeel innoverende bedrijven.
Groot vs klein
Enorme groeikans voor toeleveranciers
De nummer één Ottevanger Machinefabriek behoort tot de kleinere bedrijven van de top
De wereldbevolking zal in 2030 gegroeid zijn naar 8,3 miljard mensen en in 2050 naar 9 miljard
65 met een gemiddelde brutowinst van ruim 8 miljoen euro in de periode 2009-2012. De
mensen. Dit leidt tot verstedelijking en een afname van de beschikbare landbouwgrond. De
relatief grote bedrijven in de top 65 (brutowinst>30 miljoen euro) presteren niet beter dan
voedselproductie moet omhoog.
de relatief kleine bedrijven (brutowinst<10 miljoen euro) op de door ons onderzochten prestatie-indicatoren. Naarmate de bedrijfsgrootte toenam zagen we een daling van de
Daarnaast neemt de welvaart toe. De middenklasse in Azië is in 2020 verdubbeld ten opzichte
ROIC.
van nu. Ook in Zuid-Amerika stijgt het welvaartsniveau razend snel. De druk op prijzen van
De jaarlijkse brutowinst groei van de relatief grote en kleine bedrijven in de top 65 waren
grondstoffen en voedsel stijgt. In de periode 2011-2020 verwacht het OECD en FAO een
respectievelijk 8,5% en 8,4%. Alle bedrijven wisten dus van de marktontwikkelingen te
stijging van 20-30% van de prijzen van graan en vlees. Om te kunnen blijven concurreren met
profiteren.
boeren in Azië, Zuid-Amerika en Oost-Europa wordt er gezocht naar schaalgrootte en alsmaar hogere productiviteit. Het aantal Nederlandse bedrijven in de primaire agrarische sector is de
Groei
afgelopen tien jaar met 20% gedaald.
De top 65 bedrijven in de Agro & Food keten hebben de afgelopen jaren een bovengemiddelde groei doorgemaakt in vergelijking met de totale Nederlandse economie. Met name de 39 bedrijven in de Agro & Food Techniek zijn hard gegroeid. Gemiddeld 39
groeide de brutowinst van een top 65 bedrijf met 9 procent in brutowinst per jaar in de
wereldwijde Agro & Food productie (1,8% per jaar). Dit betekent dat deze bedrijven hun
periode 2009-2012.
relatieve concurrentiepositie verder verbeterd hebben.
Hoge productiviteit en stabiele prestaties
Wanneer we de groei van de mondiale voedselproductie doortrekken en de groei van de
Medewerkers in de top 65 hebben een hoge arbeidsproductiviteit. Vergeleken met
bedrijven in de top 65 doortrekken is er nog veel potentie om verdere waardecreatie te
medewerkers in de benchmark van bedrijven uit de HTSM sector realiseren de medewerkers
realiseren in de toekomst.
in de top 65 gemiddeld 72% meer brutowinst. Dat terwijl de totale HTSM sector goed is voor
Tot slot
bijna 50% voor de totale private R&D uitgave in Nederland en een HTSM bedrijf gemiddeld twee keer zoveel uitgeeft aan R&D dan een toeleverancier in de Agro & Food keten.
De geleverde prestaties van de top 65 in de (crisis)jaren 2009-2012 zijn indrukwekkend.
Daarnaast viel op dat de brutowinst per FTE bij veel bedrijven op hetzelfde niveau bleef in de
Jaar op jaar hebben deze bedrijven hun marktpositie verbeterd.
periode 2009 - 2012. De volatiliteit per jaar was laag. De groeiverwachting van de agrarische sector wereldwijd en de positie die Nederlandse Geen bulk
bedrijven hier innemen is grotendeels uitstekend te noemen. Wij zijn dan ook erg
De EBITDA/brutowinst verhouding was gemiddeld 22% in de periode 2009 - 2012 bij de
benieuwd hoe deze bedrijven de komende jaren de marktkansen die voorliggen gaan
bedrijven in de top 65. De marge op de verkopen zijn ruim. Veel bedrijven behoren tot de top
grijpen. Ze staan uitstekend opgesteld voor een verdere waardecreatie!
in hun vakgebied en leveren een hoge kwaliteit waardoor ze hogere prijzen kunnen bedingen dan concurrenten. Zoals gezegd steeg de brutowinst gemiddeld met 9% per jaar, maar ook de EBITDA groeide sterk waardoor de EBITDA/brutowinst verhouding bij veel bedrijven vrijwel gelijk bleef in de periode 2009-2012. Waardecreatie Met behulp van EBIT multiples hebben we een inschatting gemaakt van de waardecreatie in de periode 2009 - 2012. De nummer één in de top 65, Ottevanger Machinefabriek, creëerde relatief gezien de meeste waarde in de desbetreffende periode. De top 65 bedrijven creëerden samen naar schatting voor ruim 600 miljoen euro aan waarde in deze periode. De waardecreatie werd voor bijna 2/3 bepaald door een groei van de EBIT (gemiddeld 9% per jaar) in de periode 2009-2012. De 9% stijging per jaar overtreft in ruime mate de groei van de
40
Geraadpleegde bronnen & literatuur
In Perspectief Over de toekomst van de Nederlandse agrosector; P.T. Berkhout et al.; LEIrapport 2011-051; LEI-Wageningen UR Innovatie in de land- en tuinbouw 2012; R.W. van der Meer, M.A. van Galen; LEI
Agricultural Outlook 2011-2020, OECD Publishing en FAO
Wageningen UR; 2013
Agrofood Strategy Trends 2013; L. van der Veen, R. van Lanen, E. Lambregts, W. Ambrosius; Berenschot; 2013
Landbouw-Economisch Bericht 2011; P.T. Berkhout en C. van Bruchem; Report 2011-017; LEI-Wageningen UR
Comparing environmental impacts for livestock products: A review of lifecycle assessment; M. Monitor Technische Arbeidsmarkt 2013; M. Volkerink, E. Berkhout, P. Bisschop, A. Heyma;
de Vries & I.J.M de Boer; Livestock science 128; 2011
SEO Economisch Onderzoek De innovativiteit van het MKB in 2013, S.T. Doove en Y.M. Prince, Panteia; 2013 Monitor topsectoren Uitkomst eerste meting; 2012; Centraal Bureau voor de Statistiek; De innovatieve ondernemer; J. De Jong et al.;2009 Monitor topsectoren: Methodebeschrijvinig en tabellenset, 2012; Centraal Bureau voor de De markt van de leg: Visie op de Nederlandse legpluimveehouderij; J. van den Hurk et al.;
Statistiek; 2012
Rabobank Nederland Directoraat Bedrijven; 2012 Precision Agriculture; M&A, Investments, and Start-ups on the Rise; E.M. Oganesoff, R. Dossier Kassenbouw; AgriHolland; 2013
Howard; FOCUS Investment Banking; 2014
Draagvlak voor succes: De Nederlandse vleeskuikenhouderij richting 2020; J van den Hurk,
The Emerging Middle Class in Developing Coutries; H. Kharas; 2012; OECD Development
N.D. Mulder & A. Abbing-Zijgers; Rabobank Nederland Directoraat Bedrijven; 2012
Centre; Working Paper no 285; 2012
Food 2030: Samenwerking vanuit een nieuwe mindset; M. Erich; Rapport ING Bank; 2012
Topsector Agro & Food – De Nederlandse groeidiamant; C. ’T Hart et al.; 2011; Rijksoverheid;
Hightech agrosystems: made in Holland in het kwadraat; G. Albers et al.; Research report ABN Amro; 2012
Tuinbouwtoeleveranciers veroveren de wereld; W. Baltussen en P. Smits; LEI Wageningen Universiteit; 2013
Gira Meat Club Conference 2012 samenvatting via http://www.pve.nl/wdocs/dbedrijfsnet/up1/ZitwzyuIcB_wereldpluimveevleesmarkt.pdf
Uitgangsmaterialen: motor voor export en innovatie; T. Bakker et al.; Volume 11; issue 91 of LEI-publicatie/LEI Wageningen UR; 2011
41
Valuation: measuring and managing the value of companies; T. Copeland, T. Koller, J. Murrin; rd
3 edition; McKinsey & Company Inc.; 2003 Van boterberg naar biobased (47-61); J.H.M. Peerlings & C. Gardebroek; 2009; Wageningen Academic Publishers Vee, Vlees en Eieren in Nederland, kengetallen 2012; Productschap Pluimvee en Eieren en Productschap Vee en Vlees; 2013 Visie op sectoren: Verpakkingsindustrie; 2011; ABN Amro Voedingsmiddelenindustrie 2013-2018: Een visie op productie, investeringen en assets in vier branches; J. Witteveen; ING Economisch Bureau; 2013 VDMA Agricultural Machinery Report 2012; 2012 World Agriculture Towards 2030/2050: The 2012 Revision; 2012; N. Alexandratos, J. Bruinsma; ESA Working Paper; FAO Agricultural Development Economics Divison
www.cbs.nl www.companyinfo.nl www.finance-magazin.de www.faostat.fao.org www.marktinfo-eier-gefluegel.de www.rabobankcijfersentrends.nl www.tno.nl www.nyu.stern.com http://pages.stern.nyu.edu/~adamodar/
42
Bijlage Bijlage A: Afkortingen Afkorting
Begrip
A&F
Agro & Food
EBIT
Earnings Before Interest and Taxations
EBITDA FTE
Earnings Before Interest, Taxations, Depreciations and Amortizations Full Time Equivalent
HTSM
High Tech Systemen en Materialen
MKB
Midden- en kleinbedrijf
Mln
Miljoen
NOPLAT
Net Operating Profit Less Adjusted Taxes
ROIC
Return on Invested Capital
43
Bijlage B: Begrippenlijst
Begrippen
Omschrijving
Agro & Food keten (inclusief Tuinbouw & Uitgangsmaterialen)
De Agro & Food keten wordt door het CBS ingedeeld in de schakels: 1) Primaire agrarische sector, 2) Voedingsmiddelenindustrie 3) Groot- en detailhandel en 4) Overig. Bedrijven in de Tuinbouw & uitgangsmaterialensector zijn door het CBS ingedeeld in de groepen 1) Primaire agrarische sector of 4) Overig. Het CBS bakent de bedrijven af op basis van SBI codes 2008. In dit onderzoek zijn de schakels van de sectoren Agro & Food en Tuinbouw en uitgangsmaterialen samengevoegd.
Agro & Food sector
Een van de door het kabinet aangewezen topsector in Nederland bestaande uit twee subsectoren 1) Primaire agrarische sector (zoals landbouwbedrijven) en 2) Voedingsmiddelenindustrie (zoals vlees- en groenteverwende industrie).
Agro Techniek
Aanduiding voor een breed scala aan bedrijven die technische productiemiddelen ontwerpen en/of produceren voor de primaire agrarische sector. Hierbij kan het gaan om onder andere bedrijven die landbouwmachines produceren of bedrijven die actief zijn op het gebied van stalinrichting of was- en sorteermachines voor groentesoorten. Deze aanduiding is gebaseerd op de Europees gehanteerde productcode 28.30. Doordat er overlap bestaat tussen de Agro Techniek en Food techniek worden Agro Techniek en Food Techniek gecombineerd, te kennen als de subsector Agro & Food Techniek in dit onderzoek.
Arbeidsjaar (FTE)
Een maatstaf voor het arbeidsvolume, die wordt berekend door alle banen (voltijd en deeltijd) om te rekenen naar voltijdbanen, ook wel voltijdequivalenten of ‘full time equivalent’ genoemd (FTE).
Arbeidsproductiviteit
De bruto toegevoegde waarde in basisprijzen per arbeidsjaar.
Basisprijs
De basisprijs is de prijs die de producent daadwerkelijk overhoudt, dus exclusief de handels- en vervoersmarges van derden en exclusief het saldo van product gebonden belastingen (waaronder) btw en product gebonden subsidies.
Bedrijfslasten, som der
In dit onderzoek hanteren we een functionele indeling bij het bepalen van het resultaat van een onderneming. De som der bedrijfslasten zijn de totale lasten (kosten) die een onderneming maakt exclusief de inkoopwaarde van de omzet of kosten van grond- en hulpstoffen én kosten van uitbesteed werk en andere externe kosten. In dit onderzoek scharen we de afschrijvingskosten, lonen, salarissen en sociale lasten en overige bedrijfslasten tot de som der bedrijfslasten.
Bedrijfsresultaat
Het resultaat voor verrekening van rente en belastingen. Het is een maatstaf voor het operationele resultaat van een
44
onderneming. Deze term wordt afwisselend gebruikt met EBIT en kent ook dezelfde definitie. Brutowinst
De omzet van het bedrijf minus de inkoopwaarde van de omzet of de kostprijs van de verkopen en kosten van uitbesteed werk. Zoals deze blijkt uit de gepubliceerde jaarrekeningen.
Brutowinst per FTE
De brutowinst gedeeld door het aantal werknemers in voltijdequivalenten (FTE). Het is een maatstaf voor de arbeidsproductiviteit.
Earnings Before Interest and Taxations (EBIT)
Engelstalige afkorting voor ‘Earnings Before Interest and Taxations’. In het Nederlands kennen we deze term als het bedrijfsresultaat voor verrekening van rente en belastingen. Het is een maatstaf voor het operationele resultaat van een onderneming. Deze term wordt afwisselend gebruikt met de term bedrijfsresultaat.
Earnings Before Interest, Taxations, Depcreciations and Amortizations (EBITDA)
Engelstalige afkorting voor ‘Earnings Before Interest Taxations Depreciation and Amortization’. Het betreft het bedrijfsresultaat inclusief afschrijvingen op vaste activa en afschrijvingen op goodwill. EBITDA wordt gebruikt als maatstaf voor de winst die een onderneming behaalt met haar operationele activiteiten.
EBITDA/brutowinst
Het bedrijfsresultaat inclusief afschrijvingen op vaste activa gedeeld door de brutowinst. Het is een maatstaf voor de operationele winst.
EBITDA Groei
De jaarlijkse gemiddelde procentuele groei van de EBITDA. Het groeipercentage vertegenwoordigt de jaarlijkse gemiddelde groei over de drie meest recente jaren. De jaarlijkse groei wordt berekend met CAGR (=beëindigend waarde/startingwaarde)^(1/aantal jaren)-1.
Eigen onderzoek
Werkzaamheden binnen het bedrijf en uitgevoerd met eigen personeel, om kennis te vergroten of toe te passen bij het ontwerpen van nieuwe of sterk verbeterde producten en processen.
Exporteur
Nederlands bedrijf met buitenlandse handel in goederen.
Food Techniek
Aanduiding voor een breed scala aan bedrijven die technische productiemiddelen ontwerpen en/of produceren voor de voedingsmiddelenindustrie. Hierbij kan het gaan om onder andere groenteverwerkingsmachines of verpakkingsmachines, maar ook klimaat- en bewaartechniek. Deze aanduiding is gebaseerd op de Europees gehanteerde productcode 28.93. Doordat er overlap bestaat tussen de Agro Techniek en Food techniek worden Agro Techniek en Food Techniek gecombineerd, te kennen als Agro & Food Techniek in dit onderzoek.
High Tech Systemen & Materialen
Een van de door het kabinet aangewezen topsectoren in Nederland. Deze topsector omvat een aantal nauw met elkaar verweven maakindustrieen: de machine- en systeemindustrie, automotive, lucht- en ruimtevaart en materialen
45
inclusief staal. Afgekort als HTSM of HTMS. Innovatie uitgave
Uitgave aan eigen R&D, uitbestede R&D, aankoop van machines, apparatuur en software en aankoop van andere externe kennis.
Innoverende bedrijven
Een bedrijf wordt als innoverend bedrijf aangemerkt indien het in de verslagperiode technologische innovatieprojecten – al dan niet-succesvol – heeft uitgevoerd, in de verslagperiode nog bezig was met technologische innovatieprojecten of in de verslagperiode niet-technologische innovatieprojecten succesvol heeft uitgevoerd.
Investeringen
Goederen die worden aangeschaft of in eigen beheer worden voortgebracht, met als doel om als kapitaalgoed in het productieproces ingezet te worden. Algemeen worden als zodanig beschouwd goederen met een levensduur van meer dan een jaar (zoals gebouwen, woningen, machines, vervoersmiddelen en dergelijke). In dit onderzoek betreffen het netto investeringen aan materiele activa (exclusief BTW) door niet-financiële bedrijven waargenomen in de statistiek Investeringen.
Net Operating Profit Less Adjusted Taxes (NOPLAT)
Engelstalige afkorting voor ‘Net Operating Profit Less Adjusted Taxes’. NOPLAT staat gelijk aan het bedrijfsresultaat voor verrekening van interest inkomsten en kosten én na belastingen. In dit onderzoek hanteren we een belastingdruk van 25% van het bedrijfsresultaat (EBIT).
R&D uitgave
Uitgave aan eigen onderzoek en uitbesteed onderzoek.
Return On Invested Capital (ROIC)
Engelste afkorting van ‘Return on invested capital’. Het betreft NOPLAT gedeeld door de totale vaste activa inclusief werkkapitaal minus de kortlopende schulden. Het is een maatstaf om de winstgevendheid van bestaande investeringen te meten.
Primaire agrarische sector
Met primaire agrarische sector wordt in deze studie de primaire agrarische sector of landbouw (inclusief tuinbouw sector) bedoeld. De primaire agrarische sector is onder te verdelen in de akkerbouw, veeteelt en tuinbouw. Daarnaast zijn er bijzondere vormen binnen de landbouw zoals intensieve landbouw en biologische of duurzame landbouw. Intensieve landbouw is gericht op een zo groot mogelijke opbrengst te verkrijgen d.m.v. gebruik van geavanceerde machines en chemicaliën. Biologische of duurzame landbouw wijst het gebruik van chemicaliën juist af en stelt de houdbaarheid van landbouw als het gaat om gebruik van grond, grondstoffen, water en energie voorop.
Productie
De waarde van alle voor de verkoop bestemde goederen (ook de nog niet verkochte) en de ontvangsten voor bewezen diensten, alsmede de waarde van producten met een marktequivalent die voor eigen gebruik zijn geproduceerd zoals investeringen in eigen beheerd, eigen woningdiensten en landbouwproducten voor eigen consumptie door landbouwers. De productie is gewaardeerd tegen basisprijzen. De productiewaarde van productie voor eigen gebruik wordt berekend door de geproduceerde hoeveelheid te waarderen tegen de prijs die de producent bij verkoop zou 46
hebben ontvangen. Standaardafwijking
Een maatstaf in de statistiek om spreiding te meten van een variabele of een verdeling. De standaardafwijking wordt berekend door de wortel te trekken van de variantie. Daardoor is deze vergelijkbaar met de waarde zelf en wordt op dezelfde manier uitgedrukt. De standaardafwijking wordt gebruikt om de spreiding – de mate waarin de waarden onderling verschillen – van een verdeling aan te geven.
Toegevoegde waarde
Het verschil tussen de productie (basisprijzen) en het intermediair verbruik (excl. aftrekbare btw). Onder intermediair verbruikt wordt verstaan de producten die in de verslagperiode zijn verbruikt in het productieproces, gewaardeerd tegen aankoopprijzen, exclusief aftrekbare btw. Dit kunnen al of niet in de verslagperiode aangekochte grondstoffen, halffabricaten en brandstoffen zijn.
Topsectoren
Het kabinet heeft 9 topsectoren aangewezen: Agro & Food, Tuinbouw en Uitgangsmaterialen, High Tech Systemen en Materialen, Life-Sciences, Logistiek, Water, Chemie, Creative Industrie en Energie. Dit zijn sectoren die (1) kennisintensief zijn, (2) export-georiënteerd, met (3) veelal specifieke wet- en regelgeving die (4) een belangrijke bijdrage (kunnen) leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. In de zogenaamde topteams hebben ondernemers, wetenschappers en de overheid gezamenlijk aan adviezen gewerkt waarin zij aangeven met welke maatregelen de sector kan blijven concurreren op de wereldmarkt.
Uitvoerwaarde goederen (handel)
De waarde van de door ingezetenen aan het buitenland geleverde goederen volgens de statistiek van de internationale handel. Dit is de waarde, inclusief vracht- en verzekeringskosten tot aan de Nederlandse grens. Hierbij kan sprake zijn van goederen die in Nederland zijn voortgebracht of vervaardigd, maar ook van aanvankelijk ingevoerde goederen. Tot de uitvoer behoren ook tijdelijk uitgevoerde goederen die in opdracht van een ingezetene in het buitenland een behandeling ondergaan (passieve loonveredeling).
Variatiecoëfficiënt
Een maatstaf in de statistiek om de spreiding ten opzichte van de verwachtingswaarde of het gemiddelde te meten. De variatiecoëfficiënt wordt berekend door de standaardafwijking te delen door de verwachtingswaarde of het gemiddelde. De variatiecoëfficiënt kan worden gebruikt om de spreiding te vergelijken tussen twee of meerdere populaties of steekproeven wanneer deze sterk verschillende gemiddeldes hebben. Het is een feite een maatstaf voor relatieve spreiding.
Voedselverwerkende industrie/bedrijven
De voedselverwerkende industrie bestaat uit een breed scala aan verschillende bedrijfstakken. Het betreft bedrijven die actief zijn in het slachtproces tot de verwerking van kant en klare producten. De voedselverwerkende industrie valt onder de voedingsmiddelenindustrie.
Waardecreatie
De toename van de waarde van een bedrijf of bedrijfsactiviteiten in een bepaalde periode. De waardecreatie kan zowel
47
in een groeipercentage als absoluut getal worden uitgedrukt. Werkkapitaal
Het werkkapitaal betreft de totale vlottende activa (zoals debiteuren en liquide middelen) minus de handelscrediteuren en overige kortlopende schulden.
Werknemer
Een persoon die in een arbeidsovereenkomst afspraken met een economische eenheid maakt om arbeid te verrichten waartegenover een financiële beloning staat.
Werkzame personen
Tot de werkzame personen behoren alle personen die betaalde arbeid verrichten, ook al is het maar voor een of enkele uren per week, ook als zij: - arbeid verrichten die op zichzelf genomen legaal is, maar waarvan de beloning aan de registratie door fiscus of sociale zekerheidsautoriteiten wordt onttrokken ('zwarte arbeid'); - tijdelijk geen arbeid verrichten, maar wel doorbetaald krijgen (bijvoorbeeld bij ziekte of vorstverlet); - tijdelijk onbetaald verlof hebben opgenomen.
Winst
Betreft het netto resultaat van een onderneming in een bepaald boekjaar. De nettowinst is de brutowinst minus de bedrijfskosten (inclusief belastingen).
48
Bijlage C: SBI codes en omschrijvingen SBI Code
Direct
Afbakening
verband
CBS
met A&F
“Overige”
Omschrijving
01.47
Ja
Fokken en houden van pluimvee
01.61
Ja
x
Dienstverlening voor de akker- en/of tuinbouw
01.63
Ja
x
Behandeling van gewassen na de oogst
01.64
Ja
x
Behandeling van zaden voor vermeerdering
10.91
Ja
20.15
Ja
Vervaardiging van veevoeders x
Vervaardiging van kunstmeststoffen en stikstofverbindingen
20.20
Ja
21.2001
Nee
x
Vervaardiging van verdelgingsmiddelen Vervaardiging van farmaceutische producten, geen grondstoffen
22.22
Nee
Vervaardiging van verpakkingsmateriaal van kunststof
28.15
Nee
Vervaardiging van tandwielen, lagers en overig drijfwerkelementen
49
28.22
Nee
Vervaardiging van hijs,- hef- en transportwerktuigen
28.30
Ja
x
Vervaardiging van machines en werktuigen voor de land- en bosbouw
28.93
Ja
x
Vervaardiging van machines voor de productie van voedings- en genotmiddelen
46.442 72.111
Groothandel in was, poets- en reinigingsmiddelen Ja
x
Biotechnologisch speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van agrarische producten en processen
72.191
Ja
x
Speur- en ontwikkelingswerk op het gebied van landbouw en visserij
72.192
Nee
46.212
Ja
Technisch speur- en ontwkkelingswerk x
Groothandel in zaden, pootgoed en peulvruchten
Bron: CBS; Aeternus bewerking
50
Bijlage D: Kengetallen Nederlandse Agro & Food keten Het CBS heeft de door de overheid aangewezen topsectoren in beeld gebracht. De Agro & Food sector is een van de 9 topsectoren in Nederland. De cijfers in onderstaande tabel zijn verkregen uit het CBS onderzoek: “Monitor topsectoren: Uitkomst eerste meting” uit 2012. De gegevens zijn verzameld in 2010 en geven een representatief beeld van hoe de Agro & Food keten is opgebouwd.
Aantal bedrijven
absoluut
Toegevoegde waarde
Productie
mln. €
Uitvoer van goederen13
%
mln. €
%
mln. €
Innoverende bedrijven
Arbeidsjaar (FTE)
%
x1000 FTE
%
Toegevoegde waarde per FTE
R&D uitgave
Gemiddelde per bedrijf Toegevoegde waarde
Werknemers
R&D uitgave
X€1000
FTE
X€1000
Primaire agrarische sector
68.780
24.978
2.2
8.621
1.6
4.026
1.1
169
2.5
40
88
1.7
51
125
2
1
Voedingsmiddelenindustrie
4.540
56.805
5.0
11.923
2.3
21.575
5.8
114
1.7
54
330
6.3
105
2.626
25
73
65.760
33.245
2.9
19.506
3.7
20.596
5.5
386
5.7
86
1.7
51
297
6
1
5.070
15.200
1.3
6.471
1.2
16.400
4.4
77
1.1
80 36
243
4.7
84
1.276
15
48
130.228
11.4
46.421
8.8
62.778
16.9
746
11.1
50
747
14.3
62
322
5
5
1.140.223
100.0
526.176
371.541
100.0
6.718
100.0
48
5.218
100.0
78
468
6
5
Groot- en detailhandel Overige (Toeleveranciers) Totaal Agro & Food Totaal Nederland
14
144.160 1.124.410
100.0
Bron: Monitor topsectoren: Uitkomst eerste meting, CBS, 2012; Aeternus bewerking
13
De uitvoerwaarde van goederen weergegeven in bovenstaande figuur is inclusief doorvoerhandel, daarom kan het zijn dat de uitvoerwaarde van goederen in miljoenen euro’s hoger is dan de productie Onder Overige schaart het CBS bedrijven die actief zijn in toelevering van machines, apparaten en systemen voor de primaire agrarische sector en voedingsmiddelenindustrie en bedrijven die onderzoek doen. In dit onderzoek noemen we deze groep Toeleveranciers, omdat op basis van SBI codes deze groep de meeste gelijkenissen vertoont met de door ons gezochte bedrijven voor de Top 65.
14
51
Bijlage E: Kengetallen HTSM sector Aantal bedrijven absoluut
Metaal industrie
7.620
Productie
Toegevoegde waarde
Uitvoer van goederen
Arbeidsjaar (VTE)
Innoverende bedrijven
Toegevoegde waarde per FTE
R&D uitgave
Gemiddelde per bedrijf
Mln. € %
Mln. € %
Mln. € %
(x1000) %
% van totaal bedrijven
Mln. €
%
(x€1000)
Toegevoegde waarde (x€1000)
Werknemers (FTE)
R&D uitgave (X€1000)
17.231 1.5 41.458 3.6
4.553 0.9 11.228 2.1
9.114 2.5 23.947 6.4
63 0.9 157 2.3
56
117
2.2
49
598
8
15
64
1.754
33.6
72
1.121
16
175
Vervaardiging van machines
10.020
Vervaardiging transportmiddelen
1.480
12.711 1.1
3.245 0.6
5.971 1.6
42 0.6
63
115
2.2
77
2.193
28
78
Overige
45.010
23.487 2.1
12.639 2.4
2.436 0.7
181 2.7
68
591
11.3
70
281
4
1
Totaal HTSM
64.120
94.887 8.3 1.140.223 100.0
31.665 6.0 526.176 100.0
41.469 11.2 371.541 100.0
444 6.6 6.718 100.0
64
2.578
49.4
71
494
7
40
100
5.218
100.0
78
468
6
5
Totaal Nederland
1.124.410
Bron: Monitor topsectoren: Uitkomst eerste meting, CBS, 2012; Aeternus bewerking bewerking
High Tech Systemen & Materialen
Agro & Food Toeleveranciers
Gemiddelde grootte per bedrijf
494 duizend euro aan toegevoegde waarde en 6 (FTE) werknemers in dienst
1,3 miljoen euro aan toegevoegde waarde en 15 werknemers (FTE) in dienst
Productiviteit
71 duizend euro aan toegevoegde waarde per werknemer (FTE)
84 duizend euro toegevoegde waarde per werknemer (FTE)
Innovatie
64% van de bedrijven in de HTSM sector wordt gezien als innoverend
80% van de toeleveranciers in de Agro & Food keten wordt gezien als innoverend
R&D uitgave per bedrijf
De gemiddelde uitgave aan R&D per bedrijf in de HTSM is 40 duizend euro. Per medewerker is dit gemiddeld 6600 euro
De gemiddelde uitgave aan R&D per bedrijf bij toeleveranciers in de Agro & Food keten is 48 duizend euro. Per medewerker is dit gemiddeld 3200 euro
52
Bijlage F: Toelichting variatiecoëfficiënt Het variatiecoëfficiënt is de standaardafwijking gedeeld door het gemiddelde. Het is in feite de relatieve spreiding van de prestatie-indicatoren. Voorbeeld: Bedrijf X heeft een variatiecoëfficiënt van 5% van de EBITDA/brutowinst verhouding. Dit wil zeggen dat de standaardafwijking (spreidingsmaat hoe ver de gemeten waarde uit elkaar liggen) van de EBITDA/brutowinst verhouding die berekend is in de periode 2009 - 2012 5% is van de gemiddelde van de EBITDA/brutowinst verhouding. De gemeten EBITDA/brutowinst verhoudingen in de periode 2009 - 2012 schommelen dicht rondom het gemiddelde en verschillen onderling dus weinig. Dit geeft in dat geval te kennen dat de EBITDA/brutowinst verhouding redelijk stabiel is gebleven in de jaren 2009 tot 2012. Een variatiecoëfficiënt van groter dan 100% wil zeggen dat de standaardafwijking groter is dan het gemiddelde. In dat geval liggen de gemeten waardes ver van het gemiddelde. De spreiding in de gemeten waardes is dus groot.
53
Met dank aan Van Aarsen Machinefabriek
Henk Derckx
De Groot en Slot
Martin Slot en Jeroen de Haas
Incotec Europe
Douwe Zijp
Vostermans
Henk Vostermans
Disclaimer De informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. Deze publicatie is opgesteld namens Aeternus B.V., gevestigd te Venlo en uitgegeven in eigen beheer. Deze publicatie is louter informatief en mag niet worden beschouwd als advies. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. Aeternus B.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte openbare bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar bevindingen heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. Aeternus B.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. Aeternus B.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrechten en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Deze informatie mag worden bekeken op een scherm, gedownload worden op een hard-disk of geprint worden, mits dit geschied voor persoonlijk, informatief en niet-commercieel gebruik, mits de informatie niet gewijzigd wordt, mits de volgende copyright-tekst in elke copy aanwezig is: “© Copyright Aeternus”, mits copyright, handelsmerk en andere van toepassing zijnde teksten niet worden verwijderd en mits de informatie niet wordt gebruikt in een ander werk of publicatie in welk medium dan ook. De tekst is afgesloten op 20 augustus 2014
54
Aeternus Aeternus BVBV Aeternus BVBV Aeternus Kantoren Kantoren Kantoren Kantoren Dr.Dr. Holtroplaan Holtroplaan 9,9, Eindhoven Eindhoven Aeternus BVBV 9,9, Dr.Aeternus Holtroplaan Eindhoven Dr. Holtroplaan Eindhoven Noorderpoort Noorderpoort 39, 39, Venlo Venlo Noorderpoort 39, Venlo Noorderpoort 39, Venlo Claudius Claudius Prinsenlaan Prinsenlaan 144, 144, Breda Breda Kantoren Kantoren Claudius Prinsenlaan 144, Breda Claudius Prinsenlaan 144, Breda Dr.Dr. Holtroplaan Holtroplaan 9,9, Eindhoven Eindhoven Noorderpoort Noorderpoort 39, 39, Venlo Venlo Claudius Claudius Prinsenlaan Prinsenlaan 144, 144, Breda Breda Postadres Postadres Postadres Postadres Postbus Postbus 239 239 Postbus 239 Postbus 239 5900 5900 AEAE Venlo Venlo 5900 AEAE Venlo 5900 Venlo t. t. (077) (077) 320 320 0610 0610 Postadres Postadres t. t. (077) 320 0610 (077) 320 0610 e. e.
[email protected] [email protected] Postbus Postbus 239 239 e.e.
[email protected] [email protected] i.5900 www.aeternuscompany.nl i.5900 www.aeternuscompany.nl AEAE Venlo Venlo i. www.aeternuscompany.nl i. www.aeternuscompany.nl t. t. (077) (077) 320 320 0610 0610 e.e.
[email protected] [email protected] i. www.aeternuscompany.nl i. www.aeternuscompany.nl Laten Laten wewe contact contact houden houden Laten Laten wewe contact contact houden houden Laten Laten wewe contact contact houden houden
