Agro & food heeft hightech nodig

1

21 februari 21 maart 2014

Theo Bruinsma, Marel

‘Innovatie kan niet op één schakel in de foodketen gebeuren’

Boumatic Robotics

Eigenwijze starter in melkrobots kiest voor hydraulische aandrijving

Agro & food heeft hightech nodig

Register now

Clash of the machines

First appearance of new robot football teams The robot football teams of ASML, VDL-ETG and the combined Turtle-5k-team (ACE, Frencken, VEDS and TU/e) will make their first appearance at High-Tech Systems 2014. The teams will compete in several games and contests.

7 and 8 May 2014 | 1931 Congrescentrum Brabanthallen ’s-Hertogenbosch | The Netherlands www.hightechsystems.eu | #HTS14

COLUMN

Prutsend partnerland

N

Joost Backus is redacteur bij Mechatronica&Machinebouw.

ederland is partnerland voor de Hannover Messe. Dat schept verwachtingen, hoge verwachtingen. Zeker bij onze oosterburen bij wie het Messe-gebeuren en zeker de Hannover Messe in de genen zit. Het is een jaarlijks ritueel. De Duitse tv bericht dagelijks over de beurs, vanuit een eigen studio. Kranten hebben speciale bijlages, politici en ambassadeurs geven acte de présence en iedereen van ook maar enige betekenis wordt rondgekart in Vip-Audi’s over het enorme terrein. Nederland exporteert flink naar Duitsland, het is onze grootste handelspartner. Daarom mag je verwachten dat ons land echt alle zeilen bijzet om iets goeds neer te zetten in Hannover. Liefst met Duitse gründlichkeit. De berichten die ons bereiken over de invulling van de Nederlandse presentie baren echter zorgen. Op het moment dat ik deze column schrijf, is er nauwelijks iets bekend over de invulling van het programma dat we in Hannover gaan bieden. Onze Duitse relaties uiten zich verbaasd over onze aanpak: wat gaat Nederland in Hannover doen? Bij bijvoorbeeld de VDMA, de vereniging van machinebouw-OEM’s waarin de belangrijkste Duitse klanten voor de Nederlandse hightech te vinden zijn, hebben ze nog geen idee. Klein voorbeeldje: op 27 januari werd nog een oproep gedaan aan de creatieve industrie om ideeën te genereren voor het Holland Paviljoen in Hannover. Is een dergelijke oproep, twee maanden van tevoren, niet een beetje laat? Natuurlijk, het werd pas na de zomer bekend dat Nederland partnerland werd op de Hannover Messe – naar het schijnt omdat Brazilië uitviel – maar excuses tellen niet op een internationaal podium. Een dergelijke slechte voorbereiding is geen goede reclame in een land waar ze gewend zijn om de zaken zeer grondig aan te pakken en goed voor te bereiden.

Zien we hier een herhaling van de Nederlandse debacles rond de Fashion Week de afgelopen jaren in Berlijn? Ook in mode heeft Nederland wat in de melk te brokkelen. In deze tak van sport gelden we zelfs een beetje als gidsland. U weet het waarschijnlijk niet, maar in Berlijn strijkt twee keer per jaar het wereldwijde modecircus neer. Nederland kwam een paar jaar geleden op het goede idee om ook daar een plek te veroveren. Er moest wat worden geregeld om Nederland in het zonnetje te zetten maar door al het praten en vragen – wie gaat dat betalen, wie gaat het uitvoeren, hoe gaan we het doen? – maakte Nederland er verschillende keren een potje van. Nederland stuurde de uitnodigingen voor de Berlijnse mode-events vlak voor de modeweek uit en dat bleek gewoon te laat – een dure miskleun die zelfs werd herhaald. In Duitsland moet je met wat anders voor de dag komen. Onze oosterburen willen tijdig en strak weten waar ze aan toe zijn. Wat is het lezingenprogramma? Wie zijn er aanwezig? Duitsers willen hun agenda plannen. Ze maken afspraken in een vroeg stadium. Wat doen Duitse beslissers met een Nederlandse topseminar of event dat er op het laatst nog even tussen komt? Dat laten ze gewoon links liggen. Wij horen nu van grote Duitse organisaties dat ze ook nu nog niet helemaal weten wat er allemaal gaat gebeuren in Hannover. Vinden ze vreemd. Dat is niet zo mooi voor ons imago en niet goed voor onze export. Het plaatst het beeld van het creatieve en flexibele Nederland in precies het verkeerde daglicht. Dan hebben we het nog niet over het gereserveerde miljoenenbudget. Maar daarvoor is deze column helaas te kort.

Excuses tellen niet op een internationaal podium

MECHATRONICA&MACHINEBOUW 1

3

1

10

Nieuws

Waarom het 450-mm-project is vastgelopen

Het viel enkele toeleveranciers van ASML rauw op het dak: de ontwikkeling van 450-millimeterscanners werd stilgelegd. Hoe is dat zo gekomen?

De vacaturesite voor hoog opgeleide technici

Maintenance technician mechanisch Mars Nederland Contactpersoon: het Mars Recruitment Team W bit.ly/1jhLPlk T +31 413 383730

Projectleider opleidingen NedTrain Contactpersoon: Ghazal Amiri Davani E [email protected] T +31 6 12226597

Sr. software engineer / (sr.) software designer PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

Software engineer PROMEXX Contactpersoon: Suzanne van Dijck E [email protected] T +31 40 2676867

engineerProject manager Technical support engineerr d test engineerrSoftware Hardware engineerr m engineer Software engineer Test engineer Embedded software engineer Business Van Dam Machine Europe manager Hardware engineer Technology designer Elektronica-ontwerper Software Contactpersoon: Marian van Wijck Mechatronica engineer Constructeur Senior D engineer Senior mechanical engineer E [email protected] tect Mechanical engineer Project planner Applications engineer Software designer T +31 20Accountmanager 6972411 precision engineer hightechindustrie Fijnmechanisch constructeur st engineer Embedded test engineer Hardware enginee Project manager Technical rt engineer Systeem enginee Software engineer Test engineer Embedded software Business development manager Hardware Technology designer ElektronicaTopbaanengineer in hightech Software architect R&D engineerop Senior mechanical engineer Mechatronica engineer Wilt u uw vacatures laten vallen op www.hightechbanen.nl, teur Senior electronics architect Mechanical engineer énProject planner Applications de website van Mechatronica&Machinebouw in de nieuwsbrief Software designer Mechanical precision engineer Accountmanager hightechindustrie Mechatronica&Machinebouw? Neemtest danengineer contact opHardware via ch constructeurvanEmbedded test engineer Embedded enginee meer informatie of ager Technical [email protected] engineer Systeemvoor enginee Software engineer Test engineer d software engineer Business manager Hardware engineer Technology hetdevelopment reserveren van een topbaan. Elektronica-ontwerper Software architect R&D engineer Senior mechanical engineer ica engineer Constructeur Senior electronics architect Mechanical engineer Project ications engineer Software designer Mechanical precision engineer Accountmanager ndustrie Fijnmechanisch constructeur Embedded test engineer Hardware engineer ger Technical support engineer Systeem engineer Software engineer Test engineer d software engineer Business development manager Hardware engineer Technology Elektronica-ontwerper Software architect R&D engineer Senior mechanical engineer ica engineer Constructeur Senior electronics architect Mechanical engineer Project ications engineer Software designer Mechanical precision engineer Accountmanager ustrie Fijnmechanisch constructeur Embedded test engineer Embedded test engineer re enginee Project manager Technical support engineer Systeem enginee Software est engineer Embedded software engineer Business development manager Hardware echnology designer Elektronica-ontwerper Software architect R&D engineer Senior www.hightechbanen.nl @HightechBanen gineer Mechatronica engineer Constructeur Senior electronics architect Mechanical ct planner Applications engineer Software designer Mechanical precision engineer r hightechindustrie Fijnmechanisch constructeur Embedded test engineer Embedded

15

Thema

Agro & food heeft hightech nodig

Marel-topman Theo Bruinsma breekt een lans voor het potentieel van agro & food. Tegelijk wijst hij op de forse uitdagingen die er liggen.

INHOUD

18

Thema

‘In je eentje kom je niet aan de overkant’

Er waait een frisse wind bij FTNON. Met investeerder ACC aan zijn zijde positioneert de Almelose machinebouwer zich in de veranderende foodmarkt.

OPINIE 3 Prutsend partnerland – Joost Backus 9 Het grootste geheim van Zuid-Holland – Anton Duisterwinkel 11 Focus als machinebouwer op marketing en co-creatie – Lucas Wintjes 13 Hoe overleef ik mijn baas? – Jaco Friedrich

NIEUWS 8 Kort nieuws 10 Waarom het 450-mm-project is vastgelopen 12 De wereld verbeteren met een beursstand

THEMA AGRO & FOOD 15 Agro & food heeft hightech nodig 18 ‘In je eentje kom je niet aan de overkant’ 22 Hightech melkrobots uit de Noordoostpolder 26 Samenwerking Lely en ROVC resulteert in halvering montagefouten 28 Innovatec en SMC broeden op energie-efficiëntie 31 Europese partners ontwikkelen automatische aspergesteker 36 Grensverleggende rooier oogst suikerbieten

ACHTERGROND OVER PLM 38 Mutracx automatiseert informatiemanagement met Dassault

FOCUS 40 Contamination control groeit als kool 41 Productnieuws

22

Thema

Hightech melkrobots uit de Noordoostpolder

Boumatic Robotics is nieuw in de wereld van de melkrobots. Binnen drie jaar zette het Emmeloordse bedrijf al dik tweehonderd machines in de markt.

EN VERDER 6 Foto: Microchirurgierobot 42 Eventagenda 43 Cursusagenda 46 Fedactueel 50 Kompas 51 Colofon


5

Foto: Bart van Overbeeke

Opnieuw brengt de groep van Maarten Steinbuch aan de TU Eindhoven een operatierobot voort: Raimondo Cau promoveerde begin deze maand op een ontwerp voor microchirurgische toepassingen, bijvoorbeeld het herstellen van bloedvaten of zenuwbanen. Dat zijn zulke precieze handelingen dat er relatief weinig chirurgen zijn die dit kunnen. Met de robot kunnen ze echter trillingsvrij en vijf keer preciezer opereren dan met de hand, waardoor mogelijk veel meer chirurgen de ingreep kunnen uitvoeren. Bovendien wordt de procedure minder belastend.

6

MECHATRONICA 2

De robot heeft een console met twee joysticks die de chirurg met zijn handen kan bedienen. De bewegingen worden geschaald naar de armen van de robot: een grote uitslag wordt vertaald naar een kleine beweging van de robotarmen. Met een voetpedaal kan de chirurg bepalen in welke mate dit gebeurt. Daarnaast filtert de robot trillingen en is de controller voorzien van krachtenterugkoppeling. Het promotieonderzoek ontstond naar aanleiding van een vraag van plastisch chirurg René van der Hulst van het UMC Maastricht. Het prototype zal samen met het ziekenhuis verder worden ontwikkeld. Resultaten van de eerste klinische tests worden binnen een jaar verwacht. PE

MECHATRONICA 2

7

KORT NIEUWS

Medische systemen

Twents ontwerp opent deur naar betere armprothese Universiteit Twente en Roessingh R&D hebben een prototype onderarmprothese ontwikkeld die de huidige hulpmiddelen sterk moet verbeteren door actuatie met spiersignalen en terugkoppeling via trillingen op de huid. Het prototype is het voorlopige resultaat van het Myopro-project. Begin deze maand verdedigde promovenda Heidi Witteveen haar proefschrift naar aanleiding van dit project. In mei volgt een tweede promovendus, Bart Peerdeman. Armprothesen zijn over het algemeen niet populair onder amputatieslachtoffers. Dat heeft uiteenlopende reden, waaronder het uiterlijk, comfort en bedieningsgemak. Er bestaan actieve prothesen die meestal een grijpactie kunnen maken door krachten vanuit de schouder via een mechanische constructie over te brengen. Een alternatief is een prothese met elektromotoren die worden aangestuurd met elektrische signalen van spieren in de armstomp. Deze myo-elektrische aansturing is natuurlijker dan een puur mechanische constructie. Er zijn al commercieel beschikbare prothesen die deze manier van signalering gebruiken. Toch vinden gebruikers die vaak nog te beperkt: de enige mogelijke beweging is openen en sluiten en er is geen gevoel zodat de gebruiker hem op het oog moet bedienen. Het Myopro-prototype verbetert deze aspecten. Krachtenterugkoppeling wordt gegeven met een reeks coin-motortjes op de armstomp, dezelfde motortjes die de trilfunctie van een mobieltje verzorgen. Uit simulatiestudies bleek dat de gebruiker met enige oefening ook zonder te kijken een prothese kan bedienen. Ook is er gewerkt aan het vergroten van het aantal vrijheidsgraden. Daarvoor wordt het aantal elektroden voor spieractiviteit flink opgeschroefd, zodat verschillende intenties kunnen worden overgebracht. PE

Robotica

Eindhovense wikipedia voor robots vertoont kunsten Onderzoekers van TU Eindhoven, Philips en vier Europese universiteiten leverden vorige maand na vier jaar onderzoek het online platform RoboEarth op. Met deze

‘Wikipedia voor robots’ kunnen robots wereldwijd van elkaar nieuwe vaardigheden leren. De ontwikkeling van robots die taken kunnen overnemen in de zorg of huishouding wordt hiermee aanzienlijk versneld, aldus de onderzoekers. AP

U wilt een compacte en nauwkeurige draaibeweging? U zoekt naar een perfecte integratie in uw handling unit? Wij hebben voor u de oplossing! WE ARE THE ENGINEERS OF PRODUCTIVITY.

DRRDdraaicilinder van Festo, uitmuntende en veelzijdige prestaties.

Festo BV De DRRD-draaicilinder kenmerkt zich door zijn multifunctionele en robuuste karakter. Door de grote lagering is deze draaicilinder extreem nauwkeurig en nagenoeg spelingsvrij. De geïntegreerde stootdempers kunnen nog hogere massatraagheidsmomenten opvangen waardoor compact bouwen gemakkelijk is.

8


015 2518807 www.festo.nl

COLUMN

Het grootste geheim van Zuid-Holland

E Anton Duisterwinkel werkt bij TNO en is secretaris van Holland Instrumentation.

igenlijk kwam het voor iedereen als verrassing: de statistieken van het CBS die beweren dat Zuid-Holland de tweede HTSM-provincie van Nederland is, in omzet en export gemeten. En zelfs eerste, als je kijkt naar het aantal bedrijven. Toegegeven, grotere leugens dan statistiek bestaan er nauwelijks; het is natuurlijk maar net wat je meerekent. Maar wie door de rook van haven en (petro)chemie in Rotterdam heen kijkt en wie een kas in loopt in plaats van erlangs, die ziet dat er in die statistieken een kern van waarheid schuilt. Het wemelt in Zuid-Holland namelijk van de hightechbedrijven, verdeeld over een groot aantal sectoren. Dat loopt van ruimtevaart en wetenschap (rond Noordwijk en Leiden) tot landen tuinbouw (Westland), van maritiem en offshore (Drechtsteden en Zoetermeer) tot vrede en veiligheid (Haaglanden), en van medische en optische instrumenten (in en rond Delft) tot lab- en procesapparatuur (Rotterdam, Gouda). Hoe breed wil je het hebben? Het spreekt dan ook vanzelf dat die sectoren niet gewend zijn om samen te werken, laat staan om zich als één geheel te presenteren. Maar de individuele hightechbedrijven zijn er wel, bieden veel werkgelegenheid van handwerksman tot onderzoeker en dragen fors bij aan de positieve handelsbalans en economische groei. Dwars door alle crises heen. Diverse eindleveranciers, zoals Lely, Houdijk, Mapper en Cosine, exporteren het overgrote deel tot zelfs al hun producten. In hun niche zijn ze wereldleider. Deze bedrijven hadden nooit zoveel reden om in Nederland aan de weg te timmeren. En geen ervan is groot genoeg om de aandacht te trekken of de toeleveranciersketen rond zich te organiseren. Niet dat er geen toeleveranciers zijn overigens. Ik noem Hittech, Westend, Boers en co, en de talloze ingenieursbureaus zoals Lencon en ATG. Maar ook dat zijn mkb’ers. Zo kan een complete sector lang onder het maaiveld blijven – zeker als anderen in de regio hun tamtam al sinds mensenheugenis slaan. Toch heeft – binnen zestien maanden na de oprichting – een zestigtal van deze Zuid-Hollandse hightechbedrijven en kennisinstellingen, opleidingen, overheden en investeerders zich aangesloten bij Holland Instrumentation. En dat aantal groeit nog wekelijks. Waarom? Wat bindt

deze partijen? Allereerst de inhoud: al deze partijen houden zich op een of andere manier bezig met de ontwikkeling van hightechsys temen of faciliteren dat. Daarbij gaat het heel vaak om instrumenten, voor wetenschap, voor meet- en regelsystemen of als onderdeel van een productiesysteem. Stuk voor stuk gebaseerd op systeemengineering, precisiemechanica, mechatronica, elektronica en vaak ook optica. Wat ook bindt zijn de uitdagingen waarvoor de leden zich gesteld zien: de roep om personeel, de urgentie om samen te werken bij innovatie, de moeizame zoektocht naar investeringsmiddelen en het speuren naar ondernemerschap. Het was dus hoog tijd om de banden van het netwerk aan te halen, de handen ineen te slaan, de neuzen dezelfde kant op te zetten en nog meer van die prietpraat, maar dan a.u.b. zónder prietpraat. Gewoon aan de slag. Dat hoort bij de Zuid-Hollandse mentaliteit, die zich misschien het kordaatst laat samenvatten in ‘geen woorden, maar daden’. Daarom: geen missionstatement. Geen enquêtes. Geen whitepaper. Maar wel: via prof-meets-CTO-bijeenkomsten de ondernemers en onderzoekers bij elkaar brengen. Via Hi-tea en Young Instrumentation Network het netwerk opzetten en versterken. Werkgroepen opzetten die acties gaan uitvoeren rond onderwijs, ondernemerschap en kapitaalverschaffing. Een interactieve website en een elektronische nieuwsbrief. En binnenkort vast veel meer, bij voorkeur samen met Innovation Quarter, Medical Delta, Yes!Delft, Biosciencepark, Holland Space Cluster, FME en allerlei andere clubs.

Geen woorden maar daden

Het Zuid-Hollandse hightech instrumentatiecluster vormt een daadkrachtige en inhoudelijk waardevolle aanvulling op het hightechapparatencluster in Oost-Brabant en de hightech nanotechnologie in Twente. Wie er meer van wil weten, is van harte uitgenodigd bij het Zuid-Holland Instrumentation Event, Zie 2014, op 13 maart in Delft, georganiseerd door Holland Instrumentation.


9

NIEUWS

Waarom het 450-mm-project is vastgelopen Het viel enkele toeleveranciers van ASML rauw op het dak: de ontwikkeling van 450-millimeterscanners werd stilgelegd. Hoe is dat zo gekomen? Paul van Gerven

O

p papier zijn het totaal verschillende bedrijven: Intel de processorkoning, Samsung de geheugengigant met een substantiële foundry-business en TSMC, de zuivere foundry. Maar door de opkomst van mobiele apparaten komen deze drie chipmakers steeds meer uit dezelfde ruif te eten, en dat veroorzaakt spanningen. Samen optrekken wordt daardoor steeds moeilijker. Dat, in een notendop, lijkt de achtergrond van de ‘pauze’ die is ingelast bij de ontwikkeling van lithografiescanners die overweg kunnen met 450 millimeter wafers. De klus was al een jaar onderweg, maar zolang de neuzen van Intel, Samsung en TSMC niet dezelfde kant op wijzen, ziet ASML er geen heil in en staat de 450-millimeterontwikkeling op een laag pitje.

Duurste schakel

Het was Intel die het eerste in beweging kwam om de transitie naar het grotere waferformaat te bewerkstelligen. ASML wilde op twee voorwaarden meewerken: de IC-industrie moest de ontwikkeling cofinancieren en er moesten zich meer partners melden met een duidelijk commitment. Intel ging akkoord, nam in 2012 een belang in ASML en legde een R&Dvoorschot op tafel om zowel EUV- als 450-millimeterscanners te ontwikkelen.

Samsung en TSMC volgden enkele maanden daarna met een vergelijkbare deal, maar de oplettende lezer zal het zijn opgevallen dat de communicatie daarover uitsluitend repten over EUV, en niet over 450 millimeter. ASML en Intel verwachtten echter dat de Aziaten alsnog overstag zouden gaan. Dat was een misrekening. Om redenen die nog niet zijn opgehelderd, willen Samsung en TSMC vooralsnog niet in het 450-millimeterbootje stappen. Dat kan niet los worden gezien van de toenemende onderlinge concurrentie, maar er zijn meer plausibele oorzaken voor te geven. In de eerste plaats komt er uit de sommetjes mogelijk helemaal geen aantrekkelijk kostenvoordeel dat de moeite waard is. Produceren op grotere substraten lijkt een inherent schaalvoordeel met zich mee te brengen, maar dat valt tegen, omdat de lithografie slechts in beperkte mate mee schaalt. ASML heeft zich gecommitteerd aan een prestatieniveau waarbij de lithokosten per oppervlakteeenheid gelijk blijven. Met andere woorden: het voordeel moet uit alle andere processtappen komen, terwijl de lithografie juist de duurste schakel is. Zeker voor TSMC zou de bottom line daarom wel eens tegen kunnen vallen, omdat de foundry meer kleine en gevari-

luchtlagers

glijlagers

NIEUW

Kennis

10


eerde productieruns draait. Daardoor loont de upgrade naar grotere plakken minder snel. Voor geheugens lijkt de overgang juist ideaal, maar de geheugenmarkt is dermate competitief dat elke koerscorrectie risico met zich meebrengt. Samsung schrikt daar mogelijk voor terug.

Uitstel

Uiteindelijk ging ook Intel weer twijfelen. Het bedrijf wist natuurlijk dat het nooit in zijn eentje een 450-millimeterinfrastructuur van de grond zou kunnen trekken. Dat was ook nooit de bedoeling geweest. Mogelijk speelden echter ook actuele marktontwikkelingen een rol: onlangs liet Intel een afgebouwde fab in Arizona leeg, omdat er productiecapaciteit over schiet. Intels twijfel ontging ASML niet, waarop afgelopen najaar de stekker eruit ging. Enkele toeleveranciers kregen een domper te verwerken (zij willen hier niet met de pers over praten), intern zegt ASML het personeel vooral naar andere projecten te hebben gedirigeerd. Technisch topman Martin van den Brink verwacht dat het uitstel minimaal twee jaar zal duren, maar sluit niet uit dat het 450-millimeterproject nooit meer opgestart zal worden. Dit artikel verscheen eerder in uitgebreide vorm in Bits&Chips 1, 2014.

lineair lagers

Kunde

Kracht

magneetlagers T 070 387 68 00 F 070 386 38 85

E [email protected] W www.kracht.nl

COLUMN

Focus als machinebouwer op marketing en co-creatie

G Lucas Wintjes is vicepresident Sales Factory Automation bij Bosch Rexroth.

a – bij wijze van spreken dan – eens geblinddoekt in een nieuwe Toyota, Chevrolet, Kia en BMW rijden. Allemaal sturen ze prima. Maar wat gebeurt er als u de blinddoek afdoet? Tien tegen een dat u zich het comfortabelst voelt in de BMW. Waarom? Omdat deze auto is ontworpen door en voor Europeanen. Wat dit met machinebouw te maken heeft? Veel. Heel veel. Want een machine die alleen maar doet wat ze moet doen, is tegenwoordig niet meer voldoende om als machineproducent een gezonde omzet en winst te realiseren. Daar hoort een belangrijk stuk ‘beleving’ bij en die creëer je met creatief ontwerpen en imagogerichte marketing. Daarom hoeven Europese machinebouwers ook niet bang te zijn voor directe concurrentie uit China. Chinese producenten zijn namelijk nog helemaal niet bezig met marketing. Die produceren wat hun wordt gevraagd en vaak voor ongelooflijk lage prijzen. Moet u als Europese machinebouwer dan niet ook in China produceren? Nee, nee, juist niet, zou ik haast willen zeggen. Chinese producenten zijn goedkoop, dat wel. Maar vaak ook slordig. Ik zat laatst in Sjanghai in een nieuw hotel. In de badkamer zat naast de kraan een gat in het marmer. Verkeerd afgetekend en blijkbaar gedachteloos geboord. Totdat de wasbak kwam en de kraan niet in het midden bleek te zitten. Nou, dan boren we toch een nieuw gat en laten het oude gat gewoon zitten? Dat is China. Vandaar dat er op het gebied van machine- en apparatenbouw juist steeds meer werk uit China wordt teruggehaald en weer als vanouds in Europa wordt geproduceerd bij bedrijven die kwalitatief aan de top staan. Combineer dit met Europese marketing, een nieuwe manier van samenwerken en slimme productie en er is geen land dat ons meer verslaat. Ik kom vaak in het Verre Oosten en India. Als je dan ziet hoe de fabrieken er daar uitzien en dit vergelijkt met Europa, dan is het eveneens geen verrassing dat westerse bedrijven die daar (laten) produceren, zich steeds meer zorgen ma-

ken over hun imago. Fair trade, daar hebben ze in China en India nog nooit van gehoord. Althans niet in de industrie. Daar hebben we in Europa geen last van. De arbeidsomstandigheden behoren hier tot de beste ter wereld. Daarnaast heeft Europa wereldwijd een goed imago. Rijke Chinezen drinken Franse champagne en rijden in Duitse en Italiaanse auto’s. Zelfs in India blijkt imago belangrijker dan je denkt. Daar bouwen ze de Nano. Dat is de goedkoopste auto ter wereld. In een land met veel armoede is dat een pre, zou je denken. Maar een Indiër koopt de Nano niet, want dan weet iedereen dat je arm bent. Ze betalen liever een paar honderd dollar meer voor een kleine Suzuki. Onderschat de kracht van imago (en dus marketing) niet. Dat betekent dat je als machinebouwer heel goed moet ontwerpen en heel goed moet weten voor wie je ontwerpt. Zet daar dus een goed (wisselend) multidisciplinair team op en nodig daar ook goede toeleveranciers bij uit. Co-creation is dé manier om slimmer, beter, mooier en efficiënter te ontwerpen. Sluit je niet af. Stel je open voor nieuwe technologie. Kijk naar Industrie 4.0. Kijk naar nieuwe softwareontwikkelingen, waardoor de functionaliteit, de bediening en de servicevriendelijkheid verbeteren. Er komen nieuwe generaties aan die verwachten dat hun koelkast straks zelf bier bestelt als de bodem van de voorraad in zicht is. Dan moeten de machines waar ze overdag aan/mee werken natuurlijk niet uit de oertijd lijken te komen. Bedenk dat als het u als machinebouwer lukt om uw machine hetzelfde imago te geven als van een Iphone, u zich over de winst heel weinig zorgen hoeft te maken.

Chinese producenten zijn nog helemaal niet bezig met marketing


11

NIEUWS

De wereld verbeteren met een beursstand De techniekwereld draait vaak te veel om bedrijfspolitiek en geld verdienen, en te weinig om passie voor het onderwerp, vindt Elmekanik-directeur Rudy Post. Door met een stuk of tien bedrijven samen een beursstand te organiseren, wil hij uitstralen dat onderling vertrouwen en passie voor techniek wel degelijk mogelijk zijn. Pieter Edelman

E

en beurseiland op High Tech Sys tems* van een stuk of tien bedrijven met alle mogelijke elektromecha nische aandrijf- en positioneertechniek, van millimeter- tot nanometerniveau. Dat is wat Rudy Post voor ogen heeft. Maar vooral: een eiland waar techneuten zich weer gewoon kunnen verwonderen over techniek, in plaats van dat ze be zig zijn met bedrijfspolitiek, gekonkel of gladde verkooppraatjes. Dat lijkt op het eerste gezicht wat hoogdravend voor een beursstand, maar Post is bloedserieus. Hij is directeur en eigenaar van Elmekanic, leverancier en adviseur van elektromechanische aan drijvingen uit het oosten des lands. Hij is ook een bevlogen man met een broertje dood aan dingen die afleiden van waar het écht om draait in het leven: ‘Kinderen gaan uit zichzelf hutten bouwen of dijk jes. Als kind ben je echt onder de indruk van een shovel of een racewagen. Maar in onze technische wereld zijn we het spelen kwijtgeraakt. Dat heeft alles te maken met misbruik van vertrouwen en het daardoor ontstane onderlinge wantrouwen. Daar hebben we de hele crisis aan te danken.’ ‘Ik kreeg eens een rondleiding bij een bedrijf dat prachtige geavanceerde techni sche systemen maakte. Aan het eind vroeg ik of de medewerkers er enthousiast wa ren. Als antwoord kreeg ik: ‘Nee, die komen gewoon om half negen en gaan stipt om vijf uur weer naar huis.’ Ook in deze orga nisatie draaide het alleen maar om geld verdienen voor de aandeelhouders.’ ‘Toen we in onze kinderjaren hutten bouwden, had je dat er iemand in de groep was met een opa die nog een oud kachel tje had. Dan vroeg je of hij die niet van zijn opa kon lenen. Vervolgens vertrouwde je er gewoon op dat hij dat regelde. Ik zeg: we moeten weer toe naar een maatschap pij waar we gewoon ‘als kinderen’ samen werken. Toen ging het ook heus wel eens mis, maar dat was een uitzondering. Als je elkaar kunt vertrouwen, dan maak je weer iets waar anderen echt profijt van hebben.’ Dat wordt dan ook het idee van het beurseiland. Post heeft al zes van de –

12


vooral Duitse – bedrijven die hij vertegen woordigt, overgehaald om met hem op de beurs te staan. Gebaseerd op onderling vertrouwen. ‘Het wordt niet iets onder de vlag van Elmekanic, en iedereen betaalt gewoon zijn eigen standoppervlak. Het gaat erom dat er geen muren staan en dat iedereen een bezoeker kan doorverwijzen als die iets nodig heeft wat het ene bedrijf niet heeft. Zo wast de ene hand de andere. Het gaat erom gezamenlijk iets neer te zetten waarvan mensen denken: ‘Hé, hier waait een andere wind, hier is passie.’’

Goeroe

Want ook op technische beurzen is pas sie voor techniek vaak ver te zoeken, merkt Post. ‘Op die grote buitenlandse beurzen presteren ze het zelfs om ge bodypainte meisjes met blote borsten te laten rondlopen. Als we zo diep moeten zinken om met glibberige methodes een koud verhaal te verkopen, dan denk ik: doe gewoon man, ga op een terras zitten en pak samen een pilsje.’ Tijdens de afgelopen HTS-editie merkte Post dat er in Eindhoven een andere sfeer hing. ‘We zaten op een gegeven moment met zijn allen aan tafel in Radio Royaal.

Nederlanders, Duitsers en andere buiten landers. Het zonlicht viel door de bovenra men en er ontstonden allerlei gesprekken tussen de mensen. Mijn buurman vertelde dat hij meestal apart van zijn vrouw op vakantie gaat, omdat hij zes weken door India wil trekken met een rugzak en zij graag een luxe vakantie wil. Dat soort per soonlijke zaken, dat is wat ertoe doet.’ Met het gezamenlijke initiatief dit jaar wil Post hierop voortbouwen en laten zien dat het ook anders kan en dat er nog meer is dan ten koste van alles geld verdienen. ‘Natuurlijk is het iets kleins. Maar je kent vast wel het boek ‘The se ven habits of highly effective people’ van Stephen Covey. Dat is natuurlijk een beet je een goeroe, maar hij heeft een nuttige observatie dat je je niet druk moet ma ken om wat buiten je cirkel van invloed ligt, want daar kun je toch niets aan doen. HTS ligt wel binnen mijn cirkel, dus op die manier wil ik wel een verschil maken en proberen mijn steentje bij te dragen aan een betere wereld.’ *Techwatch, de organisator van High Tech Systems, is tevens uitgever van Mechatronica&Machinebouw.

E lmekanik-directeur Rudy Post (tweede van rechts): ‘Als kind ben je echt onder de indruk van een shovel of een racewagen, maar in onze technische wereld zijn we het spelen kwijtgeraakt.’

OPINIE DE COMMUNICATIETRAINER

Hoe overleef ik mijn baas? Een ingenieur vraagt:

Ik hou van mijn werk, maar mijn nieuwe leidinggevende maakt het me soms behoorlijk moeilijk. Beloftes komt hij niet na. Hij wacht altijd tot het laatste moment met beslissingen nemen. De grootste schreeuwer bij vergaderingen krijgt zijn zin en als er fouten worden gemaakt, laat hij zijn medewerkers vallen als een baksteen. Probeer je hem daarop aan te spreken, dan gaat hij elke discussie uit de weg. Ik wil mijn baan niet kwijt, dus hoe ga ik hiermee om? Jaco Friedrich is softskillstrainer bij het High Tech Institute. [email protected]

De communicatietrainer antwoordt:

Wat doe je als de ander zich niet zo gedraagt als jij graag wilt, of misschien wel niet goed functioneert. Je hebt een aantal mogelijkheden. Het begint met de feiten onder ogen zien. Dus analyseren wat er precies aan de hand is. Wat doet je leidinggevende precies en wat is het effect op jou en je werk. Let op: wees concreet in je analyse. Dus niet ‘het is een slome gast’ maar ‘hij neemt geen besluiten waardoor ik niet verder kan met mijn werk en dat geeft me stress’. Dit is de informatie die je nodig hebt om het gesprek aan te gaan en effectief feedback te geven. Belangrijk is dat je serieus onderzoekt of het realistisch is wat je waarneemt. Het kan heel goed zijn dat je leidinggevende overwegingen heeft om dingen te doen of niet te doen waarvan je de achtergrond niet kent. Soms spelen er niet-technische, bijvoorbeeld commerciële belangen die gevoelig zijn en ook niet gemakkelijk te delen. Een goede analyse betekent ook zelfonderzoek. Ga na of je niet toevallig overgevoelig bent voor bepaald gedrag en anderen er bijvoorbeeld veel minder last van hebben. Bottomline: zorg

dat je een volledig en concreet beeld krijgt van de situatie. Op basis van dit beeld probeer je in een gesprek met je leidinggevende te komen tot inzicht waar het precies misgaat en hoe het verder moet. Meestal verbetert dit de situatie. Wanneer je na analyse en gesprekken tot de conclusie komt dat er niks verandert en je leidinggevende niet goed functioneert, kun je een aantal dingen doen. Je kunt samen met je collega’s een groepsgesprek organiseren en hiermee de druk op je leidinggevende opvoeren om zijn gedrag aan te passen. Of je leidinggevende zijn gedrag kan veranderen, is natuurlijk de vraag. Je weet zelf hoe lastig het is om nieuw gedrag aan te leren, maar waar een wil is, is een weg. Dus de bereidheid om dingen anders te doen, is van groot belang. Verandert er niks, ook na ettelijke gesprekken, dan kun je het hogerop zoeken of via een hr-medewerker of vertrouwenspersoon hulp van hogerhand vragen. Is dit geen optie of te gevaarlijk voor je eigen positie omdat je leidinggevende het hand boven het hoofd wordt gehouden, dan resten je twee opties. Vertrekken of ermee leren leven. Motto is: acteer niet te snel (veel dingen lossen zich op een wonderlijke manier zelf op), en, tegelijkertijd, wacht niet totdat je gefrustreerd rondloopt. Een mooi Tibetaans gezegde luidt: ‘Je kunt alle straten brandschoon maken, maar je kunt ook schoenen aandoen.’ Door in de basis te accepteren dat mensen soms rare dingen doen, word je er minder kwetsbaar voor. Neem wel adequate maatregelen als de situatie erom vraagt. Blijf te allen tijde baas over je eigen loopbaan, waarbij je accepteert dat geen baan ideaal is.

Je weet zelf hoe lastig het is om nieuw gedrag aan te leren


13

30 SEPTEMBER T/M 3 OKTOBER

JAARBEURS UTRECHT www.wots.nl

THEMA AGRO & FOOD

Agro & food heeft hightech nodig Zelf wil hij er niet aan, maar na bijna veertig jaar is Theo Bruinsma een boegbeeld geworden voor de Nederlandse agroen foodindustrie. De directeur Special Projects bij Marel draagt de sector een zeer warm hart toe en loopt niet weg voor de verantwoordelijkheid die dat met zich meebrengt. Bevlogen breekt hij een lans voor het ‘geweldige potentieel’ dat agro & food vertegenwoordigt. Maar ‘er liggen nog een paar forse uitdagingen’. Alexander Pil

‘E

ven de harde realiteit’, zegt Theo Bruinsma halverwege het gesprek. ‘De komende decennia groeit de wereldbevolking naar ongeveer tien miljard mensen. De consequentie is dat de wereld de komende veertig jaar meer voedsel moet produceren dan we in totaal de afgelopen achtduizend jaar hebben gedaan.’ Het is een frappante statistiek waarmee de directeur Special Projects van Marel eens te meer het belang van de agroen foodindus trie wil onderstrepen. Sterker nog: alleen met de inbreng van hightech oplossingen kunnen we voedseltekorten voorkomen. Voor de machinebouwwereld is de drempel vaak hoog, heeft Bruinsma ervaren. ‘De omgeving waar de machines van bijvoorbeeld Marel hun werk moeten doen, is behoorlijk vijandig. Het is niet allemaal warm, droog en knus. Nee, het is er vochtig en de temperatuur wisselt voortdurend. Neem het productieproces van worst. Dat begint typisch bij heel lage

temperaturen van net boven het vriespunt om het product goed te conserveren. Maar verderop in het proces kan de temperatuur makkelijk oplopen tot tachtig graden Celsius. Ook de vochtigheid varieert van zeer droog tot bijna honderd procent.’ Die combinatie zorgt voor extra problemen. Bruinsma noemt het een van de belangrijkste vechtsporten die zijn ingenieurs bedrijven: de strijd tegen vocht. ‘Met wisselende temperaturen creëer je overdruk en onderdruk in het systeem. De machines staan dus constant te ademen. De geringste opening in een kast en je zuigt al lucht naar binnen, vochtige lucht. ’s Nachts als het apparaat uit staat, condenseert de boel en de volgende morgen heb je kortsluiting. We moeten dus altijd elementen inbouwen die ervoor zorgen dat het systeem zo veel mogelijk op een constante werktemperatuur blijft.’ En er is meer. ‘Onze machines moeten bestand zijn tegen de agressieve reinigings-

middelen en -methodes, en hulpstoffen zoals vloeibare rook. Die reiniging hangt samen met prioriteit nummer een: hygiëne; de mens mag immers geen schade oplopen’, schetst Bruinsma de wereld waar hij met zijn bedrijf opereert. ‘Uitdagend en leuk.’

Damescrèmes

De bijdrage die hightech toeleveranciers in dit speelveld kunnen leveren, ligt op het gebied van functionaliteit. ‘Zij leveren, wij zorgen dat hun oplossing overleeft en de kwetsbare technologie op de juiste wijze gescheiden blijft van vocht en reinigingsmiddelen. Hun uitdaging is dus om die functionaliteit zo compact mogelijk uit te voeren zodat het voor ons makkelijker is om het goed in te pakken.’ ‘Hoe slim je ook bent in mechatronica, als je vergeet voor welke industrie je ontwikkelt, slaag je nooit. Je kunt een fantastische robot bedenken, maar zonder bescherming is hij na een paar weken hartstikke

p initiatief van Marel is er in Boxmeer O een innovatiecentrum in de steigers gezet waarin alle schakels in de kippenketen gezamenlijk kunnen sleutelen aan geavanceerde technologieën.


15

THEMA AGRO & FOOD

dood’, lacht Bruinsma. ‘Natuurlijk kun je een robotarm beschermen met een hoes – dat is vaak een van de weinige wegen die naar Rome leidt – maar je zult zo’n jas toch met enige regelmaat moeten vervangen omdat dat materiaal de hele tijd wordt belast. Tot nu toe is het nog niet betaalbaar gebleken om een robot te ontwikkelen speciaal voor de voedingsmiddelenindustrie. Alleen flexpickers komen soms in aanmerking. De tooling die direct in contact staat met het product is geschikt voor food en de aandrijving erboven zit veilig uit de buurt.’ Winst is er absoluut te halen, stelt Bruinsma, vooral in nauwkeurigheid. ‘Dat soort verbeteringen vertaalt zich in onze industrie direct in een hoger rendement. Voor de farmaceutische wereld bijvoorbeeld zijn orgaantjes een interessante bron van hulpstoffen. Hoe beter je instrumenten zijn om die te verzamelen en te verwerken, hoe kleiner de bijvangst is en hoe meer het oplevert. De industrie zal de komende jaren wat dat betreft ook steeds hogere eisen stellen. Neem een product als collageen dat in veel damescrèmes zit. Het spijt me wel, maar dat is een bijpro-

duct van de bio-industrie en van de intensieve veehouderij. Hoe preciezer we collageen kunnen winnen, hoe meer het waard is. Dat drijft ons. We doen nu dingen die we twintig jaar geleden in onze stoutste dromen niet hadden verzonnen.’

Geen hond

Hoewel Bruinsma zeer positief is over de kansen van de agroen foodmarkt, waarschuwt hij ook voor een paar bedreigingen. ‘De aarde waarin we als bedrijf wortelen, wordt gevoed door twee belangrijke zaken: een succesvolle primaire industrie – intensieve landbouw en veehouderij – en een gezonde instroom van kwalitatief hoogwaardige jonge talenten. Aan beide schort het.’ ‘De primaire industrie verdient momenteel geen geld en raakt steeds verder verstrikt in knellende regelgeving. Dat komt niet eens zozeer uit Europa; we leggen het onszelf op. We weten wat er nodig is voor gezond ondernemerschap in de agro en food. Helaas conflicteert dat regelmatig met de belangen van de mensen die in de omgeving wonen. Er is steeds minder tolerantie ten opzichte van

de bijverschijnselen van die sector zoals stank en fijn stof. Vroeger was de veehouderij een normaal onderdeel van onze leefomgeving maar tegenwoordig staan de partijen regelmatig lijnrecht tegenover elkaar. Daardoor ontstaat er nog wel eens regelgeving die het ondernemen in de sector heel moeilijk maakt.’ ‘Een ander punt is de rel rond Q-koorts. De moderne mens accepteert dat soort zaken niet meer’, gaat Bruinsma verder. ‘Er ontstaat zo langzaamaan een denkwereld waarin we het boerenbedrijf afdoen als een museumactiviteit. Maar realiseer je goed dat diezelfde landbouw aan de wortels ligt van alles dat we hier doen. De uitdaging is dus om de intensieve veehouderij in balans te brengen met haar omgeving, zodat we op een stabiele, duurzame manier ook op lange termijn de productie kunnen vasthouden. De kennis daarover is een exportproduct, daar ben ik van overtuigd.’ En qua onderwijs? Nederland heeft toch een landbouwuniversiteit, is dat niet genoeg? ‘Ons vakgebied steunt op vier hoekstenen: middelbaar en wetenschappelijk onderwijs op landbouwgebied, en mid-

HANNOVER MESSE 2014 Innovatie, de sleutel tot succes ■ Internationaal marktoverzicht ■ Baanbrekende innovatieve technologieën ■ Kennistransfer en trends van morgen

7 t/m 11 April 2014 ▪ Hannover ▪ Germany hannovermesse.com

Get new technology first

Hannover Consultancy B.V. • Tel. +31 (0)184 69 30 50 • [email protected]

16


Theo Bruinsma, > directeur Special Projects bij Marel: ‘Innovatie kan niet op één schakel in de keten gebeuren.’

delbaar en wetenschappelijk onderwijs in de techniek. Zeker aan de technische kant is de instroom zwakjes. Technische vakken zijn niet sexy. Gelukkig beginnen mensen zich langzaam te realiseren dat daar werkgelegenheid in zit. Marel zit in de cross-over tussen hightech en agro & food. Je kunt werkelijk geen hond van de universiteit trekken die daar iets van weet. Ik heb het zelf ook in de praktijk moeten leren, maar het duurt wel even voordat je het hele spanningsveld begrijpt.’ Bruinsma is daarom in gesprek met bijvoorbeeld TUE-kopstukken Hans van Duijn en Maarten Steinbuch. ‘Zij geven thuis en zijn aan het schakelen. Zij zien ook het geweldige potentieel om jonge mensen op te leiden die juist wel thuis zijn in dit vakgebied’, vertelt Bruinsma enthousiast. ‘We moeten ook blijven praten met ROC’s. Ook op dat niveau is het niet altijd even makkelijk om de juiste mensen te vinden. Als wij hier een vakkundige lasser nodig hebben – en geloof me, het lassen van roestvrij staal is echt een kunst – dan is dat ongelofelijk moeilijk. Dat heeft twee oorzaken. In de eerste plaats speelt ook hier dat techniek niet sexy is. Ten tweede worden de leerlingen zo lang mogelijk in het schoolsysteem gehouden waardoor ze het vak niet in de praktijk leren.’ Om het gat te dichten, zet Marel momenteel de eerste voorzichtige stappen richting een eigen interne opleiding.

Out of the box

Met Marel als initiator werken tien kennisinstellingen en tien bedrijven op dit moment aan een open-innovatiecampus voor agro & food in Boxmeer. Om de achtergrond daarvan uit te leggen, leunt Bruinsma eens achterover: ‘De grootste bedrijven ter wereld in de poultry-keten komen hier uit Boxmeer en omgeving: Marel Stork Poultry, Nutreco, Hendrix Genetics, Intervet MSD en Teeuwissen. Daarnaast komt de grootste concurrent van Marel in kippenverwerkingsmachines ook uit Nederland: Meyn uit Oostzaan. Zo is het ook op een hoop andere vakgebieden. We zijn in deze regio heel goed geworden in machinebouw voor vleesverwerking. Dat kun je hier in Boxmeer allemaal te-

rugvoeren op Wim Hendrix, die hier bekendstond als Wimke de Körver. Die ondernemer begon begin vorige eeuw met de bouw en verkoop van veevoermengers. Dat groeide uit tot een imperium in de pluimveemarkt. Ook Stork is destijds gestart om machines te bouwen voor de vele slachterijen die hier toen nog zaten.’ In de schaduw van Hendrix ontwikkelde zich in het Boxmeerse een wereldindustrie die de hele keten afdekte – van genetisch en medisch onderzoek tot slachthuizen, machines en retail. Bruinsma hamert erop dat de volledige keten in Nederland aanwezig moet blijven. MSD en zijn divisie Intervet, specialisten in diergeneesmiddelen, zijn al vrijwel volledig naar het buitenland vertrokken. Diervoedingsleverancier Nutreco heeft nog maar zeshonderd van zijn tienduizend medewerkers in Nederland. En ook Stork Poultry is sinds de overname door het IJslandse Marel in 2008 geen Nederlands bedrijf meer. ‘Vroeger zaten die bedrijven hier allemaal en konden de directeuren elkaar regelmatig informeel vinden over een glaasje bier. Maar we raken steeds meer schakels in de keten kwijt.’ Een kwalijke zaak, vindt Bruinsma. ‘Als je iets in de ke-

Binnen het innovatiecentrum wil het bedrijf de complete keten weer bij elkaar brengen. Daarbij zetten de deelnemers hun kaarten in eerste instantie op twee punten: poultry en further processing. ‘Het moet een platform worden waar iedereen elkaar weer kan vinden en waar we kunnen praten over gemeenschappelijke problemen en oplossingen. Aan de ene kant betekent dat een kantooromgeving waar alle partners een plekje hebben. Aan de andere kant moet er een laboratorium komen waar we gezamenlijk fundamenteel onderzoek kunnen doen aan de grote vraagstukken uit de industrie.’ Bruinsma heeft ervaren dat de normale ontwikkelafdelingen voor dergelijk onderzoek geen tijd hebben. ‘Ik merk het bij onszelf. We zijn constant bezig om de volgende versie van onze machines te ontwikkelen. Als je dat niet doet, schiet de concurrentie je aan alle kanten voorbij. Een omgeving met deadlines en waar prestaties moeten worden geleverd. Dat is niet exact de omgeving waar je eens rustig out of the box kunt denken. Het leidt tot stapsgewijze innovatie. Met de campus mikken we op een werksfeer waarin R&D’ers de ruimte krijgen om buiten hun

H ightech toeleveranciers in de foodindustrie hebben de uitdaging om functies zo compact mogelijk te maken, zodat gespecialiseerde bedrijven als Marel minder moeite hebben om het geheel goed af te schermen tegen alle foodspecifieke invloeden van buitenaf.

ten wilt veranderen, heeft dat gevolgen voor alle schakels. Het is een beladen onderwerp, dus ik noem hem liever niet als voorbeeld maar kijk eens naar de plofkip. Als we daar een fundamentele oplossing voor willen hebben, moeten we een kippenras creëren dat andere eigenschappen heeft. Die kip heeft wellicht ander voer nodig, moet misschien anders worden geslacht en verwerkt. Dat betekent dat wij andere machines moeten ontwikkelen. Kortom: de hele keten moet meewerken. Innovatie kan niet op één schakel in de keten gebeuren.’

eigen wereld te kijken zodat breakthroughtechnologieën ontstaan.’ De provincie en de gemeente Boxmeer dragen een steentje bij, maar ook de deelnemers moeten investeren. Marel neemt het op zich om de bouwkosten van het pand te garanderen. Dat hoopt het later grotendeels terug te verdienen via de huurders. Bruinsma verwacht dat het centrum over een jaar of twee zijn deuren opent. ‘Iedereen kan wel roepen dat de regio OostBrabant zich gaat concentreren op agro & food. Vast wel, maar dat gaat niet zomaar. Er liggen nog een paar forse uitdagingen.’


17

14027_MB_NL_METAV_90x263_METAV 2014 22.01.14 14:41 Seite 1

THEMA AGRO & FOOD

11 –15 maart

Düsseldorf

‘In je eentje kom je niet aan de overkant’ Sinds een paar maanden waait er een frisse, nieuwe wind bij FTNON. De Almelose machinebouwer verkocht een meerderheidsaandeel aan de Amsterdamse investeerder ACC. Door die ommekeer verwacht het bedrijf, dat vorig jaar zijn vijftigste verjaardag vierde, zich nog beter te kunnen positioneren in de veranderende foodmarkt. Alexander Pil

www.metav.de

Internationale beurs voor productietechniek en automatisering Speciale tentoonstellingen

Rapid.Tech goes METAV

G HAA 61 DEN 8 40 bv Brock 2517 JV 1 70 35 e 3 · y wis Fair tephan eg 2a · Fax: + lw S 0 Ms. ngde To 0 11 0 nl 5 . Verle 31 70 3 fairwise + Tel: il: info@ a E-M

Verein Deutscher Werkzeugmaschinenfabriken e.V. Corneliusstraße 4 · 60325 Frankfurt am Main Tel. +49 69 756081- 0 · Fax +49 69 756081- 74 [email protected] · www.metav.de

18


E

ind vorig jaar was daar ineens een opvallend bericht: de Amsterdamse participatiemaatschappij Active Capital Company (ACC) had een meerderheidsbelang genomen in Food Technology Noordoost-Nederland (FTNON). Een flinke omslag voor de Almelose organisatie die al vijftig jaar als een op zichzelf gericht familiebedrijf machines bouwde voor de voedingsindustrie. FTNON ging bij de beslissing echter niet over één nacht ijs. Directeur-grootaandeelhouder Leo te Brake had twee jaar eerder al aangegeven dat hij het tijd vond om het stokje over te dragen. ‘Hij zat al veertig jaar in de business en vond het wel mooi geweest’, vertelt de nieuwe algemeen directeur Wilco Fauth. Te Brake zag de wereld veranderen en vond dat daar ook een nieuw elan bij hoorde. ‘Kijk, we hebben een managementteam dat al meer dan twintig jaar bij elkaar is’, zegt Fauth, die – net als de andere oudgedienden Dries Baars en Bert Koekkoek – zijn belang in FTNON heeft vergroot. ‘We zijn goede vrienden van elkaar geworden. Daar hebben we veel succes mee gehad en het heeft ons gebracht waar we nu zijn. Daar zijn we trots op. Maar die vriendschap kan er ook voor zorgen dat de discussies wel eens vervlakken.’ Tijd dus om de boel een beetje op te schudden. FTNON sprak met een aantal potentiële partijen en koos uiteindelijk voor ACC. Fauth: ‘Daar hadden we het beste gevoel bij. Het is het beste huisje voor

ons beestje. Active is een hands-on firma. Tijdens de due diligence zijn we met z’n allen al direct begonnen om te kijken hoe we FTNON naar een hoger plan kunnen trekken.’ ACC’s investment associate Jan Middelburg heeft zitting genomen in de directie. ‘Het is natuurlijk niet zo dat Active als een olifant door de porseleinkast banjert en alles hier op zijn kop gooit. Alles gaat in overleg, maar het is heel verfrissend om met iemand te kunnen sparren die weet hoe het hier loopt, je een spiegel voorhoudt, je helpt dingen te zien waar je misschien af en toe blind voor was. Soms doe je zaken immers uit automatisme en dan is het goed dat iemand daar eens vraagtekens bij plaatst. Alleen zo kom je op een hoger niveau.’ Bijkomend voordeel is dat FTNON met ACC kennis in huis heeft gehaald waar het met het vertrek van Te Brake behoefte aan had. ‘Dan moet je vooral denken aan de interne processen en het beleid. Hoe kun je een machinefabriek optimaal laten functioneren? Hoe gaat de overdracht van sales, naar engineering, naar productie en uiteindelijk de aflevering van de machine aan een tevreden klant? Active kent het klappen van de zweep. Nu we in een groep

zitten, kunnen we ook ervaringen delen. Hoe hebben jullie dat softwareprobleem opgelost? Hoe doen jullie het met de inkoop? Waarom construeer je op die manier? Dat brengt veel waarde.’

Vliegjes

FTNON ontwikkelt en produceert machines voor de verwerking van voeding. Daarvoor heeft het grofweg vier families: wassen, drogen, koken en koelen. Het palet is breed: de Almelose systemen kunnen overweg met salades, fruit, groenten, aardappelen, champignons, kant-en-klaarmaaltijden, vlees, vis, gevogelte en zelfs diervoeding. Ieder product heeft zijn eigen karakteristieken. Het is immers nogal een verschil of het apparaat met erwten, watermeloenen of kroppen sla moet werken. ‘Vroeger hadden we vijfhonderd verschillende machines’, zegt Fauth met een flauwe glimlach. ‘Het is nu natuurlijk niet meer houdbaar om dat allemaal state of the art te houden. We werken dus met semi-standaard machines en proberen zo veel mogelijk multipurpose systemen te ontwikkelen. Soms kan dat echt niet. We hebben bijvoorbeeld een machine die erwten op

grootte selecteert. Zo’n apparaat ramt in het erwtenseizoen een paar weken continu door en de rest van het jaar staat het in de mottenballen te wachten tot het volgende seizoen. Of neem onze bonenpunter die de puntjes van groene boontjes verwijdert. Die stap heb je alleen maar nodig voor dat specifieke product en die machine wordt dus ook maar een paar weken in het jaar volop belast. Stilstaande machines worden er over het algemeen niet beter op, dus we proberen onze oplossingen zo flexibel mogelijk te construeren.’ De desinfectiestomer is een goed voorbeeld. Dat systeem kan alle meloensoorten aan, van kleine galia’s tot grote watermeloenen, maar het is ook geschikt voor mango’s. Ook de wasmachines en blancheurs zijn vaak multipurpose. ‘Of je nou spinazie, erwten of bonen wast, dat maakt niet uit’, weet Fauth. ‘Het zand moet eraf, de vliegjes moeten eruit en het aantal bacteriën moet naar beneden. Daarvoor moet je vooral de verblijftijd in de wastank goed kunnen garanderen. De variatie zit in het waseffect. Met water- of met luchtinjectie creëer je de benodigde turbulentie. Voor elk product moet je op zoek


19

THEMA AGRO & FOOD

naar de beste oplossing. In de vijftig jaar dat we dit nu doen, hebben we daar behoorlijk wat kennis over opgebouwd maar we denken nog altijd na over nieuwe manieren om het wasproces te optimaliseren. Kun je bijvoorbeeld andere bewegingen of een andere golfslag opwekken waardoor het wassen beter gaat?’

Trends

Fauth constateert dat de voedingsmiddelenindustrie steeds complexere producten verzint. ‘De consument is steeds kritischer, verwend misschien. Hij wil elke dag iets anders eten. Als je alleen een appel in de salade hoeft te doen, is dat nog makkelijk. Maar als je er ook stukjes peer, mango en passievrucht in wilt hebben, allemaal met hun eigen bewerking, wordt het toch een stukje lastiger. Vroeger had je bij kant-en-klaarmaaltijden de keus uit boerenkool en zuurkool. Nu heb je een palet aan ingrediënten, het is bijna haute cuisine. Het vraagt om complexe produc-

FTNON bouwt zijn machines eerst volledig op in zijn productiehal in Almelo. Pas daarna gaan ze op transport naar de klant.

tielijnen die al die onderdelen op het juiste moment, in de goede vorm en in de gewenste hoeveelheid samenbrengen.’ Niet alleen de consument is kritischer, ook de overheid legt steeds striktere re-

gels op. Fauth: ‘De kranten staan er vol van als het weer eens ergens misgaat. Het is natuurlijk heel goed dat er veel controle is, maar het vraagt wel wat van onze engineers. Hygiëne is makkelijker gezegd dan

VERIFIEER EN OPTIMALISEER UW ONTWERP MET

COMSOL MULTIPHYSICS

Simulatie van het verwarmen van voedsel in een magnetron.

Met COMSOL Multiphysics kunt u de werking van uw ontwerp nabootsen. Alle fysische aspecten, zoals in de werkelijkheid voorkomen, worden meegenomen. Bekijk nu een korte introductie over COMSOL Multiphysics op www.comsol.nl/introvideo

© Copyright 2014 COMSOL

20


®

gedaan. Optimaal is het als alles open is en je overal bij kunt om schoon te maken. Dat conflicteert met de veiligheidsregels die juist voorschrijven dat alles is afgeschermd. Daar moeten we ergens de balans zoeken. We kijken naar nieuwe materialen, nieuwe producten, overleggen met toeleveranciers en met de kwaliteitsbewakers van onze klanten, krijgen terugkoppeling van onze servicemonteurs. Het is een continu proces om te streven naar honderd procent hygiënisch en honderd procent veilig, en je komt er nooit.’ De derde trend die Fauth ziet, is energiezuinigheid. ‘In ons geval draait dat vooral om de kooktechnieken. Hoe kun je de producten optimaal verwarmen? We hebben ons gespecialiseerd in opwarmen met stoom. Dat gaat behoorlijk efficiënt en je hebt het voordeel dat je geen afvalwater hoeft weg te werken. Ook bij onze koelsystemen kampen met die problemen. Het verbruik moet worden geminimaliseerd door zuinige, goed gedimensioneerde motoren en door luchtkoeling toe te passen. We gebruiken daarom ook steeds meer zuinige en flexibele servomotoren. Uiteindelijk moet je naar het totaalconcept van de fabriek of de productielijn kijken zodat je zaken kunt hergebruiken.’ Verder merkt Fauth dat zijn klanten steeds meer willen automatiseren. ‘Zeker in Europa zie je dat bedrijven moeite hebben om alle arbeidsplaatsen goed in te vullen. De mensen zijn er wel, maar die hebben dan onvoldoende opleiding om de gewenste voedselveiligheid te kunnen garanderen. In Europa moeten onze machines dus meer en meer volautomatisch lopen. Operators moeten op hun mobieltje kunnen zien wat er aan de hand is. We gebruiken dus de nieuwste PLC’s, pc’s en servo’s, de laatste camera- en weegtechnieken om de processen te controleren en inmiddels ook robotica. Het grappige is dat de conservatieve voedselnijverheid een jaar of vijftien geleden nog krampachtig vasthield aan relaistechnologie; dat begrepen ze. Inmiddels hebben ze ervaren dat je met PLC’s minder storing hebt en zijn ze massaal om.

Peanuts

FTNON werkt steeds nauwer samen met zijn leveranciers. ‘In de jaren zestig en zeventig deden we nog alles zelf: eigen pompen, eigen ventilatoren’, vertelt Fauth. ‘De techniek ontwikkelt zich zo snel – in de mechanica, in de software, in de besturing – dat we dat niet meer

kunnen en willen. Je moet samenwerken. In je eentje kom je niet aan de overkant. Dat vergt een andere bedrijfsvoering: je moet openstaan, kennis delen.’ Het initiatief komt niet altijd van FTNON zelf. ‘Natuurlijk kloppen we bij onze leveranciers aan als we een oplossing zoeken. Maar het gebeurt ook regelmatig dat ze naar ons komen als ze een nieuwe technologie hebben waarvan ze denken dat we daar wat mee kunnen.’ Voor alle componenten probeert FTNON te werken met drie of vier toeleveranciers. Het is dan niet afhankelijk van

koppig vasthield aan zijn eis voor een ander merk dat hij de andere kant op liep. Kijk, we hebben hier gestandaardiseerd op Festo. Daarvan heb ik de onderdelen hier in het magazijn liggen. Wil een klant bijvoorbeeld Norman, dan kan ik niet meer zo snel schakelen. Bedenk daarbij dat de waarde van de machine peanuts is vergeleken met wat zij verwerkt.’ Ook met kennisinstellingen werkt FTNON vaak samen. Er zijn links met de TU Delft, met de UT, met de WUR en met TNO. ‘Een: om dingen te testen, twee: om te brainstormen met studenten, en drie:

D oor zo veel mogelijk te werken met semi-standaard machines en multipurpose systemen houdt FTNON zijn aanbod binnen de perken. Bovendien hoeven klanten zo niet voor elk product en elke bewerking een apart systeem te kopen.

één partij en het profiteert van de extra kennis in zijn netwerk. Qua besturingen beperkt FTNON zich bijvoorbeeld tot Allen-Bradley, Mitsubishi, Siemens en Telemecanique. ‘Anders word je knettergek’, lacht Fauth. ‘Als een klant wil dat we – ik zeg maar wat – Omron gebruiken, gaan we open het gesprek aan. We hebben nauwelijks kennis over die producten, wat betekent dat we later ook in de service problemen kunnen krijgen. Dat is een risico want de ervaring leert dat zodra de lijn loopt drie kwart van de problemen is gerelateerd aan de elektronica of de besturingen. Mochten ze dan straks bellen met onze servicemonteurs, dan moeten we ze doorverwijzen naar de leverancier voor een oplossing. Ik heb het gelukkig nog niet meegemaakt dat een klant zo

omdat ze daar in nieuwe technologieën soms wat verder zijn dan wij. We proberen samen te ontwikkelen, vragen om advies bij een zo breed mogelijk palet aan mensen en instellingen.’ Een van de vruchten van de samenwerking met de UT is de continucentrifuge die FTNON het afgelopen jaar heeft ontwikkeld. Normaal gaat het droogproces in batches, maar een continue doorloop past soms beter. De Almeloërs bedachten een conische trommel waarbij de producten aan de smalle kant nat naar binnen gaan en aan de brede kant droog naar buiten komen. Met een luchtmes zorgt FTNON ervoor dat de producten bij elke omwenteling een klein zetje in de goede richting krijgen. Fauth: ‘We zijn nog niet helemaal tevreden, maar goed, dat is R&D.’


21

THEMA AGRO & FOOD

Hightech melkrobots uit de Noordoostpolder Boumatic Robotics is nieuw in de wereld van de melkrobots. Op basis van jarenlange ervaring bij zusterbedrijf Boumatic in melksystemen bestormt het nu de markt. Binnen drie jaar heeft het al ruim tweehonderd machines in de markt gezet. Tijd voor een kennismaking met de ontwikkelaars uit Emmeloord. Alexander Pil

H

et Amerikaanse bedrijf Boumatic is onder verschillende namen al ruim tachtig jaar actief in producten en machines voor de melkveehouderij. Het levert kleine componenten om de melkstroom te controleren maar ook enorme installaties waarmee dagelijks duizenden koeien worden gemolken. ‘Je kunt het een beetje vergelijken met een grote draaimolen’, schetst Ebel Hidding, die bij Boumatic Robotics in Emmeloord verantwoordelijk is voor ontwikkeling, verkoop en service. Als een koe op het draaiende platform is gestapt, worden eerst de spenen schoongemaakt en daarna de melkbekers aangesloten. Een minuut of zeven later is de koe klaar, het platform rond en wordt de koe weer losgekoppeld. Voordat ze terug naar de kudde kan, worden haar spenen opnieuw behandeld zodat vuil de uier niet kan binnendringen via de openstaande klieren. Op het melken na zijn alle acties aan de carrousel handwerk. Dat kan natuurlijk sneller met automatisering, realiseerde Boumatic zich. De eerste stap was een

22


sprayrobot die de uier na afloop met een desinfectiemiddel besproeit. Dat systeem verkoopt Boumatic inmiddels als optie bij zijn carrousels. Ook aan de voorkant van het proces zagen de Amerikanen mogelijkheden. Ze ontwikkelden en testten een oplossing voor het gerobotiseerd aansluiten van de bekers. In april 2011 mondde dat uit in een aparte divisie, Boumatic Robotics, met Emmeloord als standplaats. ‘De keuze voor Nederland lag voor de hand, want er is hier heel veel kennis over het robotmelken aanwezig’, aldus Hidding. ‘Ook staan onze veehouders meer open voor innovatie.’ Hidding gaat verder: ‘We hebben een apart bedrijf opgezet omdat onze focus echt ligt op robotica. Dat is een heel ander product en vraagt om totaal andere kennis en service.’ In september 2011 demonstreerde Boumatic Robotics zijn eerste geautomatiseerde melksysteem, de MR-S1, een jaar later gevolgd door een constructie waarbij twee koeien naast elkaar kunnen worden gemolken, de MRD1. Inmiddels staan er zo’n tweehonderd

systemen in het veld. ‘Vooral in WestEuropa want daar is het gebruik van robotica het meest interessant. Maar ook in landen waar de salarissen minder hoog liggen, loont het soms toch om een robot in te zetten in plaats van een goedkope boerenknecht.’

Gewoontedier

De melkrobots van Boumatic moeten ervoor zorgen dat de inbreng van een boer bij het melken van zijn koeien tot een minimum beperkt blijft en dat het proces zo natuurlijk mogelijk verloopt. De machine lokt een koe naar binnen door haar een beetje voer aan te bieden. Als ze in de box aan het eten is, sluit het hek achter de koe. Van de achterkant schuift een robotarm onder de koe die stuk voor stuk vier bekers op de uier aansluit om de melk af te tappen. Dat gebeurt door de bekers vacuüm te trekken zodat de melk naar buiten wordt gezogen. Als de koe een paar minuten later volledig is gemolken, haalt de robotarm de bekers weer op en gaat het hek voor haar neus weer open.

In tegenstelling tot de concurrerende systemen benadert de robotarm van Boumatic de koe van achteren. ‘Onze ervaring is dat een koe dan kalmer is.’

‘In tegenstelling tot al onze concurrenten kiezen we ervoor om de koe bij het melken van de achterkant te benaderen’, zegt Hidding. ‘Zo doen we dat ook in onze carrousels. Onze ervaring is dat een koe dan kalmer is. Een kalfje zoogt wel van de zijkant en ook als je ouderwets met de hand melkt, benader je de koe van opzij. Dat is natuurlijk. Maar een machine is heel wat anders. Een koe vindt het niet plezierig als ze zo’n raar object ziet.’ Een koe schopt zelden naar achteren zoals een paard, weet Hidding. ‘Wij lopen dus ook minder gevaar als de koe onrustig in de box staat. Bij melkrobots die het dier van de zijkant benaderen, is de kans veel groter dat de koe per ongeluk op de arm gaat staan.’ Desondanks doet Boumatic Robotics er alles aan om de koe tijdens het melken op haar gemak te stellen. Een lekkernij aanbieden is slechts het begin. ‘We hebben een open systeem waardoor de koe het gevoel heeft dat ze nog onderdeel is van de kudde om haar heen. Ze heeft zicht op de rest van de groep en dat vindt ze plezierig. Verder loopt de vloer lichtjes af. Haar achterpoten staan dus iets hoger zodat ze stabieler staat en minder beweegt’, legt Hidding uit. De beweeglijkheid wordt

ook beperkt door het rooster tussen de achterpoten van de koe. Een koe vindt het niet fijn om daarop te staan, dus zet ze haar poten gespreid. Zo staat ze steviger en heeft Boumatic meer ruimte om met zijn robotarm te manoeuvreren. Hidding: ‘Het is verbazingwekkend hoe snel de koe haar eigen weg vindt naar de melkrobot. Ze wil natuurlijk ook zelf graag de melkdruk kwijt. Ons systeem is vierentwintig uur per dag beschikbaar zodat de koeien zelf kunnen bepalen wanneer het

tijd is. Het zijn nogal gewoontedieren, dus dat is belangrijk voor hun welzijn. Je ziet regelmatig dat koeien elke dag stipt op hetzelfde moment naar de robot komen. De meeste komen zelfs te vaak, maar worden dan door het systeem geweigerd.’

Biesmelk

Iedere koe heeft een halsband met een uniek genummerde sensor. Zo herkent de melkrobot welke koe langskomt. Het koenummer staat in een database waar alle

B oumatic Robotics integreert de melkervaring van zusterbedrijf Boumatic in hydraulisch aangedreven melkrobots.


23

Mechatronical challenges in ASML’s NXT-platform Hans Butler, ASML

Spectroscopy in fruit sorting machines Henk Reitsma, Greefa

Can you automatically harvest asparagus? Fred Hugen, Imix

Visit the website for the complete conference programme


THEMA AGRO & FOOD

gegevens van de veestapel in zijn verwerkt. Voor iedere koe staan daar bijvoorbeeld de speencoördinaten in. Koeien zijn namelijk bepaald niet uniform: ze zijn er in verschillende groottes en hun uiers kunnen alle kanten op staan. Als een koe voor het eerst de melkrobot binnenstapt, moet de boer het systeem even op weg helpen door grofweg aan te geven waar het de uiers moet zoeken. Alle volgende keren kan het terugvallen op deze gegevens. ‘Als een koe de machine binnenstapt, maken we eerst een scan van haar achterkant. De meting van de stand van de poten en het midden van de uier combineren we met de database om te bepalen waar de spenen ongeveer zullen zitten. Met een 2D-camera komen we vervolgens dichterbij en met lasertechnologie meten we ten slotte de exacte positie.’ Redelijk complex, maar Hidding verwacht dat Boumatic op termijn met een robot op de markt komt waarbij de drie visionsystemen zijn samengevoegd binnen één geavanceerde camera. Via de sensor registreert de Boumaticrobot ook of de koe ziek is geweest en een penicillinekuur heeft gehad. Ze wordt dan nog wel gemolken – anders krijgt ze uierontsteking – maar de melk gaat gelijk weg. Sowieso is Boumatic goed in de controle

en separatie. ‘Als een koe net heeft gekalfd, wil je die eerste melk – de biesmelk – bewaren voor het kalfje’, weet Hidding. Hoe je dat doet en hoe je de melk opslaat, de bekers aansluit, en melkt, Boumatic Robotics kan daarvoor terugvallen op de kennis die zijn zusterorganisatie in decennia heeft opgebouwd. ‘In het melkproces zijn wij het beste’, stelt Hidding. Boumatic Robotics houdt de kwaliteit van de melk in de gaten met een sensor van Sick die de roodwaarde van de vloeistof in de gaten houdt. Het gebeurt namelijk wel eens dat er een straaltje bloed in zit, maar dat mag natuurlijk niet in de tank belanden. Zodra de sensor dus bloed constateert, gaat er een klep om en wordt de bloederige melk gesepareerd.

Hydrauliek

Behalve dat de robotarm op en neer beweegt om de bekers aan te sluiten en af te koppelen, maakt hij ook nog een rotatiebeweging. De schone bekers hangen namelijk ondersteboven opgeslagen; ze drogen dan beter en de kans is kleiner dan ze opnieuw vervuild raken. De arm maakt dus een complexe beweging. Heeft Boumatic overwogen om industriële robotarmen van bijvoorbeeld Fanuc of Yaskawa te integreren? ‘We hebben er wel eens over nagedacht,

maar we wilden toch onze eigen armen ontwikkelen’, antwoordt Hidding. ‘Dat is vele malen goedkoper en het geeft je meer vrijheid om het te doen zoals jij het wilt.’ Opvallend is dat Boumatic Robotics heeft gekozen voor hydrauliek als aandrijftechniek. De robotarm mag dan een paar honderd kilo wegen, het is niet het domein waar hydrauliek de enige oplossing is. Ook pneumatiek en elektrische aandrijvingen zijn krachtig genoeg om die massa te verplaatsen. Concurrent Lely maakt bijvoorbeeld gebruik van die technologieën. ‘We hebben gekozen voor hydrauliek vanwege de betrouwbaarheid en de snelheid. En het bevalt goed. Ook de onderhoudskosten zijn laag’, zegt Hidding. ‘De toegangshekken van de box bedienen we eveneens hydraulisch. Daar komt het zeker goed van pas dat we zo veel kracht kunnen genereren want ze moeten het gewicht van de koe kunnen tegenhouden.’ In Emmeloord blijven de ingenieurs sleutelen aan nieuwe melkrobots. Op dit moment zijn er twaalf productiestations, maar er is genoeg ruimte voor groei. En dat is nodig. Met de MR-D1 boort het bedrijf een nieuwe markt aan en dit jaar richt het zijn pijlen op onder meer GrootBrittannië en Italië. ‘Nee, de rek is er nog lang niet uit’, lacht Hidding.

Boumatic Robotics gebruikt drie visionsystemen om de positie van de spenen in stappen te bepalen. Op termijn moet dat worden samengevoegd binnen één geavanceerde camera.


25

THEMA AGRO & FOOD

Samenwerking Lely en ROVC resulteert in halvering montagefouten Operational excellence, een centrale rol voor de klant en terugkoppeling van resultaten. Bij Lely Industries, dat zich net heeft gevestigd in het meest duurzame pand van Europa, zijn deze begrippen dagelijkse kost. De melkrobotbouwer uit Maassluis nam opleidingsspecialist ROVC in de arm om een cursus op te zetten waarmee ook Lely’s assemblagemonteurs werden getraind op deze punten. Erik Nijssen en Wilfred Leeuwenburgh van Lely lichten toe hoe het bedrijf op dit gebied de koe bij de hoorns vat en welke rol ROVC hierin speelde. Lisanne van der Drift

I

nnovatie en techniek spelen een belangrijke rol bij Lely. Het tekort aan technici daarentegen is binnen de productieafdeling van geavanceerde melkrobots niet van betekenis. Het verloop is laag en de medewerkers zijn gemotiveerd en zetten zich in voor het behalen van de bedrijfsdoelstellingen die zijn vertaald in concrete opleidingsplannen. Het resultaat: een aansprekend opleidingsrendement waardoor het te-

Afleverkwaliteit is een van de pijlers van operational excellence, een speerpunt van de Lely-directie. Nijssen: ‘We hebben operational excellence voor deze afdeling doorvertaald in een tijdige, volledige en kwalitatief hoogstaande uitlevering naar de klant. We hebben de bestaande doelstellingen op dit gebied verder aangescherpt en gekeken met welke middelen de doelstellingen konden worden bereikt.’ Voordat een product naar de klant gaat,

Leeuwenburgh vervolgt: ‘We wilden alle monteurs op hetzelfde niveau krijgen. Door de juiste kennis bij te brengen, kunnen we fouten verminderen. Onze testmonteurs maken een verslag voor ieder product dat ze testen. Door deze verslagen te analyseren, zagen we precies welke fouten vaker terugkwamen. Op basis daarvan hebben we samen met een van de testmonteurs bepaald op welke aspecten moest worden getraind. Denk bijvoorbeeld aan onderwerpen als montagetechniek, elektronica en pneumatiek.’

Samenspraak > Erik Nijssen (links) en Wilfred Leeuwenburgh zijn enthousiast over de resultaten. Nijssen: ‘We zagen het first time rightpercentage direct omhooggaan.’

kort aan technici nog minder vat op de organisatie heeft. Goed opgeleide medewerkers zorgen immers voor meer efficiëntie en betere resultaten. De markt voor melkrobots staat niet stil. Lely wil zijn leidende marktpositie vasthouden. Erik Nijssen, manager operations dairy Rotterdam: ‘We hebben een innovatief product maar het zijn niet meer alleen de early innovators die het kopen. We bereiken steeds meer boeren, die bovendien steeds kritischer worden. De klant kan bij ons zijn eigen configuratie kiezen. Wij bouwen de robot op maat en installeren hem. Ons product moet direct inzetbaar zijn. De afleverkwaliteit is voor ons dan ook essentieel.’

26


wordt dit uitvoerig getest. Wilfred Leeuwenburgh, teammanager Robotic Milking Systems & Logistics van Lely Industries, licht toe: ‘Onze testmonteurs voeren functionele tests uit om productiefouten en gebreken vanuit de leverancier op te sporen en te verhelpen. Uiteraard gaat het product goed de deur uit, maar we willen ook dat de testmonteur zo min mogelijk rework hoeft te doen. Vanuit het speerpunt voor operational excellence hebben we het first time right-percentage van de producten die op het teststation aankomen, opgeschroefd naar bijna honderd procent. Om dit te kunnen realiseren, hebben we een training op maat ingezet, waarin specifieke probleemgebieden werden aangepakt.’

Lely heeft een eigen opleiding voor zijn servicemonteurs. Voor de training van assemblagemonteurs koos het bedrijf voor ROVC als opleidingspartner. Nijssen: ‘Het was voor ons een vereiste de training hier op de werkvloer te laten plaatsvinden. Theorie- en oefenlocaties kunnen heel mooi zijn, maar hier gebeurt het uiteindelijk. De insteek moest ook heel praktisch zijn. Na een korte behandeling van de theorie gingen de deelnemers met fototoestellen de productiehal in om de besproken onderwerpen vast te leggen. Hierdoor werd de link met onze eigen producten direct gelegd.’ In twee tot vijf dagdelen zijn zestig monteurs opgeleid in verschillende groepssamenstellingen. Eind 2012 hebben ze een eindtoets gemaakt, waarvoor alle monteurs zijn geslaagd. Dit betekende dat ze allemaal een certificaat in ontvangst hebben genomen. ‘In samenspraak met de teamleiders hebben we de ontbrekende competenties van medewerkers ingeschat en hen in groepen ingedeeld’, vertelt Leeuwenburgh. ‘Sommige monteurs volgden alleen de mechanica- of elektronicatraining, andere volgden beide delen. We hebben daarbij ook rekening gehouden met de ambities van de medewerkers zelf. Wij willen graag multi-skilled

< D e afleverkwaliteit van Lely’s melkrobots is essentieel voor het bedrijf uit Maassluis.

monteurs, maar als iemand absoluut geen affiniteit heeft met elektronica, dan kun je hem wel opleiden, maar zal hij er toch weinig mee doen. Daarom hebben we gekeken: wat willen de monteurs, wat kunnen ze en waarin moeten we ze kennis en vaardigheden bijbrengen?’ Het niveau van de cursisten is zodanig gelijkgetrokken dat alleen nog bijscholing nodig is als Lely weer nieuwe monteurs gaat aannemen. ‘Zo komen zij ook op hetzelfde niveau als onze huidige monteurs. Dat is en blijft belangrijk’, stelt Leeuwenbergh.

Terugkoppeling

Nijssen is enthousiast over de behaalde resultaten: ‘We zagen het first time rightpercentage direct omhooggaan. We hebben daarin ontzettend grote stappen gemaakt. Het aantal montagefouten is met meer dan de helft afgenomen. Het

ls in Lely’s productiehal blijkt dat er een draadje A mist, heeft dat veel minder gevolgen dan wanneer dat lokaal bij de installatie pas aan het licht komt.

first time right-percentage wordt via een groot bord in de productiehal gecommuniceerd. Onze medewerkers zijn gemotiveerd om een product goed af te leveren. Ze vinden het vervelend als blijkt dat ze ergens een fout gemaakt hebben. Ze vinden terugkoppeling van resultaten belangrijk en staan open voor feedback. We communiceren op open, volwassen wijze. Als blijkt dat een monteur steeds twee draadjes omwisselt, dan kun je ervoor kiezen de testmonteur elke keer die twee draadjes te laten herstellen of er structureel wat aan te doen. We wijzen de monteur op de geconstateerde fout, zodat hij ervan kan leren. Als blijkt dat er kennis ontbreekt, is wellicht extra training nodig. Af en toe komt een fout bij meerdere monteurs tegelijk voor. Dan is er meer aan de hand en moet je verder zoeken. Wellicht is de handeling onduidelijk beschreven of te complex. Als je dat weet, kun je een passende oplossing zoeken.’ Lely gaat de training standaard inzetten voor nieuwe medewerkers. Daarnaast is er ook vanuit andere productielocaties interesse. Het behaalde succes schrijven Nijssen en Leeuwenburgh toe aan meerdere factoren. Leeuwenburgh: ‘Uiteraard is de opzet van de training zelf belangrijk. Daarin heeft ROVC een belangrijke rol gespeeld. De directe link met onze eigen producten hebben we gewaarborgd door de training op de eigen werkvloer uit te voeren. Ook de eerder genoemde terugkoppeling van resultaten is een belangrijke factor. We hebben na afloop een feestelijke certificaatuitreiking georganiseerd met een hapje en drankje. Hierin hebben we het belang van de training nogmaals onderstreept en ook verteld wat de concrete resultaten waren. Dat werd echt gewaardeerd.’

Nieuw-Zeeland

De training maakte onderdeel uit van meerdere activiteiten die in het teken

stonden van het thema operational excellence. Nijssen schat in dat dit een groot positief effect op het resultaat heeft gehad: ‘De kick-off was de zogenaamde Boerderijdag aan het begin van het jaar. We hebben boeren aan het woord gelaten over hun ervaringen. Wat betekent een melkrobot van Lely nu eigenlijk voor hen en wat verwachten zij van hun investering? Wij kunnen dat vertellen, maar de klant kan dit het sterkste verwoorden.’ Dat geldt ook voor de servicemonteurs, weet Nijssen. ‘Het maakt veel meer indruk als het verhaal wordt verteld door degene die direct de gevolgen van een fout ondervindt. Als hier in de productie een draadje ontbreekt, kan de monteur met een handbeweging een nieuw draadje pakken en monteren. Op het moment dat hetzelfde draadje bij aflevering in Nieuw-Zeeland ontbreekt, heeft dat veel grotere gevolgen. Dan zegt de servicemonteur daar: ‘Weet je dat ik op zondagavond om 23 uur werd gebeld, omdat het draadje niet goed is aangesloten?’ De gesprekken tussen onze monteurs enerzijds en de boeren en servicemonteurs anderzijds hebben veel begrip en draagvlak gecreëerd. Iedereen zag daardoor het belang van de training en de doelstellingen. Van weerstand is dan ook totaal geen sprake geweest.’ De toekomst van de samenwerking tussen ROVC en Lely Industries ziet er rooskleurig uit. ‘We hebben gemerkt dat een op maat gemaakte opleiding voor ons perfect werkt. De samenwerking ging soepel en heeft zeker bijgedragen aan de positieve resultaten. Op dit moment zijn we in gesprek over een nieuwe, specifiekere cursus’, besluit Wilfred van Leeuwenburgh. Lisanne van der Drift is pr-consultant bij Marcommit, het mediabureau van ROVC. Redactie Alexander Pil


27

THEMA AGRO & FOOD

Innovatec en SMC broeden op energie-efficiëntie Innovatec ontwikkelt installaties om eieren uit te broeden en de kuikens te selecteren. De pneumatische aandrijving die achter al deze installaties schuilgaat, is afkomstig van SMC Pneumatics. Henriëtte van Norel

I

n eenentwintig dagen van ei tot kuiken. Om dit proces zo efficiënt en diervriendelijk mogelijk te laten verlopen, ontwerpt en ontwikkelt Innovatec uit Zijderveld machines met bijbehorende software, die onderdeel uitmaken van broedlijnen op broederijen in binnen- en buitenland. Niet alleen stand-alone machines, maar ook complete lijnen met meerdere machines achter elkaar. Denk aan installaties voor eibehandeling, schouwen en overleggen, scheiden, tellen, wegen, seksen en vaccineren, alsmede voor het wassen van kratten en trolleys, afvaltransport en logistiek. ‘In Europa wordt momenteel in bovengenoemde sector meer en meer ingezoomd op energie-efficiency en vochtvrije perslucht bij installaties. Ook worden steeds hogere eisen gesteld aan de productiecapaciteiten’, vertelt René Krupp, operations manager bij Innovatec. ‘Elke broederij is immers gebaat bij een maximale uitkomst. Bij elk project is dat een uitdaging op zich. De gewenste mate van automatisering wordt sterk bepaald door het land waar de installatie uiteindelijk naartoe gaat. De broedlijnen in Europa zijn in tegenstelling tot in andere delen van de wereld veelal volledig geautomatiseerd. In lagelonenlanden daarentegen wordt vaak nog gewerkt met stand-alone installaties.’

regelmatig in beweging moet blijven, wordt elke tray mechanisch of elektrisch onder een hoek van 45 graden naar links en rechts gekanteld.’ Als de voorbroedfase (bijna) ten einde is, worden de eieren met behulp van een schouwmachine geschouwd. Tijdens dit proces wordt gekeken of een ei daadwerkelijk is bevrucht. Veelal blijkt dat bij zo’n twintig procent niet het geval. Alle eieren die niet zijn bevrucht, worden tijdens deze fase uit het proces gehaald. De overige eieren verhuizen naar kunststof uitkombakken, die vervolgens drie dagen in een uitkomkast gaan. Na eenentwintig dagen is het broedproces ten einde en komt het kuiken uit het ei. Een separator verwijdert

Pneumatiek

Broedproces

Op een broederij waar kuikens worden uitgebroed, komen dagelijks honderdduizenden eieren binnen. Marian Onwijn, marketing en communicatie bij Innovatec: ‘Direct na binnenkomst worden ze op voorbroedlades gelegd, ondergaan ze een kwaliteitscontrole en worden ze gedesinfecteerd. Vieze en gebroken eieren worden eruit gehaald. De voorbroedlades met eieren worden in een voorbroedtrolley geplaatst die achttien dagen in een voorbroedkast blijft. In totaal kunnen in deze kast zo’n vijftien- tot twintigduizend eieren in één keer worden bebroed. Omdat een ei in deze fase

28


de schaaldelen uit het proces en de kuikens ondergaan een visuele kwaliteitscontrole, waarna ze worden gewogen en geteld met behulp van een kuikentel- en weegmachine. De verkregen data dienen ter beoordeling van het broedproces van de batch. Vervolgens krijgen de kuikens een vaccinatie door een spray-vaccinator en zijn ze gereed voor transport. Afhankelijk van de broederij worden de meeste kuikens opgefokt voor vleesconsumptie. Rudolf de Leeuw, R&D-engineer bij Innovatec: ‘Bio-security, kuikenvriendelijkheid, productiviteit en energieverbruik staan bij onze organisatie hoog in het vaandel. Elk jaar worden tientallen grote en kleine projecten gebouwd in Nederland en vervolgens wereldwijd geïnstalleerd. Circa 98 procent van al deze installaties is export. Binnen Europa is Innovatec marktleider in dit gespecialiseerde vakgebied. De huidige groeimarkten bevinden zich voornamelijk in Rusland, Azië en Zuid-Amerika.’

S MC levert de pneumatiek voor alle installaties die Innovatec ontwikkelt en bouwt. Van stoppercilinders uit de MGPM-serie, pneumatische slangen, koppelingen tot snelheidsregelventielen.

SMC Pneumatics levert de pneumatiek voor alle installaties die Innovatec ontwikkelt en bouwt. Van stoppercilinders uit de MGPM-serie, pneumatische slangen, koppelingen tot snelheidsregelventielen. Neem de transferstapelaar en -ontstapelaar. Die staan op diverse plaatsen in de productielijnen. Deze systemen pakken de bakken in één keer van een trolley. In totaal kan een stapelaar tot achthonderd uitkombakken per uur verwerken. Alle mechanische bewegingen zoals het pakken van de kratten, het verrijden van de stapelaar, het afstapelen en het stoppen van bewegingen geschiedt met behulp van pneumatiek van SMC. Krupp: ‘Essentieel daarbij is een goede prijs-kwaliteitverhouding.’ Sjors de Rooij, salesingenieur bij SMC, vult aan: ‘Belangrijk is verder dat de toegepaste ventieleilanden makkelijk te monteren en demonteren zijn en dat het systeem flexibel is. Om aan deze eis tegemoet te

D < irect na binnenkomst worden de eieren op voorbroedlades gelegd, ondergaan ze een kwaliteitscontrole en worden ze gedesinfecteerd.

Vocht

kunnen komen, hebben we ingezet op de SY 5000-ventieleilanden, die naar keuze met een geïntegreerde busmodule zijn uit te voeren. Deze ventieleilanden zijn, afhankelijk van de toepassing, uitbreidbaar tot maximaal tweeëndertig posities. Verder hebben ze een aangegoten kabel, waarmee het ventieleiland een op een is gekoppeld aan de besturing. Met name voor export naar lagelonenlanden is dit cruciaal. Vermeldenswaardig is verder dat de installatie door het ontbreken van connectoren eenvoudig reinigbaar is met schoonmaakmiddelen. Kortom: deze ventieleilanden lenen zich bij uitstek voor zowel eenvoudige als complexe systemen. In het laatstgenoemde geval zijn de ventieleilanden uitbreidbaar met drukreduceerventielen, veiligheidskleppen, druksensoren en manometers.’

Maatwerk

Een opvallende schakel in de lijn is de schouwoverlegger. Deze installatie bestaat uit een kettingtransport met drie stations. Het eerste station bevat een lichtsysteem dat de lichtintensiteit meet, terwijl de eieren met schouwnappen worden geconditioneerd om omgevingslicht uit te sluiten. Vervolgens gaat de lade door naar het tweede station, waar onvoldoende bevruchte eieren uit het proces worden verwijderd. Op het derde station worden alle overige eieren in uitkombakken gelegd. Per uur worden zo honderdduizend eieren geschouwd. Evenals bij de transferstapelaar worden ook bij de schouwinstallatie stoppercilinders, ventieleilanden, persluchtleidingen en koppelingen van SMC toegepast. De Rooij: ‘We rusten de verschillende installaties waar mogelijk steeds bewust uit met een standaardoplossing, zodat ze op termijn

eenvoudig te koppelen zijn, optioneel uit te breiden en wereldwijd te servicen vanuit onze vestigingen. Indien dit niet mogelijk is, zoeken we gezamenlijk met de klant naar een geschikte maatwerkoplossing.’ Innovatec heeft de kuikentel- en weegmachine in de loop der jaren steeds verder doorontwikkeld. Deze installatie, met een nauwkeurigheid van 1:2000, heeft een instelbare vulgraad. De Leeuw: ‘Naar keuze kan deze installatie met een, twee of drie sporen worden uitgevoerd ofwel met een capaciteit tot 75 duizend kuikens per uur. Elk spoor heeft twee V-banden waar de kuikens achter elkaar doorheen worden getransporteerd. De grootste technische uitdaging bij een dergelijke installatie is om de kuikens gelijkmatig te verdelen over de kuikenbakken bij een hoge capaciteit. Daarom passeert elk kuiken eerst een telkop. Vervolgens komen de kuikens bij een rvs-trechter, die met pneumatische cilinders van links naar rechts en van boven naar beneden wordt bewogen om ze op de juiste manier te verdelen.’

Met het oog op functionaliteit onderzoekt Innovatec, samen met SMC, momenteel hoe het aandrijvingen in de toekomst zo optimaal en energiezuinig mogelijk kan uitvoeren: pneumatisch of elektrisch. Op basis van deze onderzoeksinformatie ontwikkelt het bedrijf vervolgens nieuwe installaties. Een mooi voorbeeld van zo’n recente ontwikkeling is de backfilling-installatie met een capaciteit tot 92 duizend eieren per uur. Deze unit, die direct na de schouwmachine wordt geplaatst, legt bevruchte eieren bij op voorbroedlades waar lege plekken zijn ontstaan na het schouwen en verwijderen van de onbevruchte eieren. Op deze wijze kan Innovatec de bezettingsgraad van een uitkombak weer verhogen. Niet alleen kan dankzij deze unit worden bespaard op opslagcapaciteit en logistieke kosten, maar ook op energiekosten. Met name vanuit de Europese markt is veel belangstelling voor deze machine. Interessant tot slot is dat SMC werkt met transparante, blauwe persluchtleidingen, waardoor gebruikers beter zicht hebben op eventuele grove vervuiling of vocht in de perslucht. Henriëtte van Norel is freelance journalist.

>D e pneumatisch aangedreven shoot verdeelt de kuikens gelijkmatig over alle bakken.


29

“Kom en ZIE High-Tech Zuid-Holland!” ZIE 2014, 13 maart, Aula&Congrescentrum TU Delft

Zuid-Holland is een High-Tech regio bij uitstek! Door meer dan 700 bedrijven, 3 universiteiten en diverse kennisinstellingen wordt instrumentatie ontwikkeld voor de meest uiteenlopende toepassingen. Er liggen enorme mogelijkheden voor verdere groei. Wilt u deze kansen zien en benutten? Dan mag u ZIE 2014 niet missen!

Op 13 maart 2014 vindt het derde Zuid-Holland Instrumentation Event plaats, het ZIE 2014. ZIE 2014 brengt High-Tech ondernemers, wetenschappers, investeerders en overheden uit Zuid-Holland bij elkaar en laat kansen zien voor nieuwe producten, nieuwe bedrijvigheid, nieuwe netwerken en nieuwe financieringsmogelijkheden. • • •

•

•

Bedrijvenbeurs met High-Tech ondernemingen en instituten uit Zuid-Holland. Bijzondere ondernemers en wetenschappers spreken over succesvolle samenwerking en hun visie en aanpak op weg naar innovatieve groei. Keynote spreker is Prof. Leo Kouwenhoven, bekend van zijn baanbrekende publicaties over het majorana-deeltje dat zeer goed geschikt is voor het bouwen van een zogenaamde kwantum-computer. Investeerders, waaronder de net opgerichte Innovation Quarter (voorheen ROM Zuidvleugel), presenteren hun visie en mogelijkheden voor het financieren van innovaties. Uitgebreide netwerkmogelijkheden en “meet&match” georganiseerd door de Kamer van Koophandel.

Meer informatie: www.hollandinstrumentation.nl Inschrijven kan via www.hollandinstrumentation.nl/zie Wanneer: Waar: Parkeren:

Donderdag 13 maart 2014, 14:00 - 18:00 uur Aula Congresgebouw TU Delft, Mekelweg 5, Delft Van den Broekweg, Delft ZIE 2014 is mede mogelijk gemaakt door Holland High Tech, gemeente Delft en TU Delft.

Holland Instrumentation is een initiatief vanuit het bedrijfsleven en kennisinstellingen, om de higtech instrumentatieindustrie in Zuid-Holland te versterken door netwerkvorming, lobby naar de overheid en het stimuleren van ondernemerschap. Holland Instrumentation is een netwerk van (inmiddels meer dan 50) hightech bedrijven, instituten en universiteiten.

THEMA AGRO & FOOD

Europese partners ontwikkelen automatische aspergesteker Asperges steken is een arbeidsintensief klusje. Een aantal Europese bedrijven en kennisinstellingen stak de koppen bij elkaar om een oplossing te bedenken. Het eerste prototype was niet marktwaardig maar inmiddels staat er een tweede versie die sneller, lichter en betrouwbaarder is. Fred Hugen van projectpartner Imix vertelt over het ontwikkeltraject. Fred Hugen

A

sperges worden wel het ‘witte goud’ genoemd. Een mooi agrarisch product met een goede prijs. Zeker tijdens het seizoen is het een delicatesse in Duitsland, Nederland, België en Frankrijk. Restaurants prijzen het product langs de weg aan met vette letters. Maar het is niet alles goud wat er blinkt. Het oogsten van de asperges is arbeidsintensief en zwaar werk in weer en wind. Voor dit seizoenswerk zijn nauwelijks Nederlandse arbeidskrachten te vinden. Het wordt dan ook vaak door Poolse arbeiders verricht. Momenteel verschuift dit zelfs naar arbeiders uit landen als de Oekraine. Het organiseren, huisvesten en begeleiden van de seizoenswerkers vergt veel tijd en energie van aspergetelers en is een bron van zorg en ergernis. Al jaren wordt er daarom gezocht naar oplossingen voor het automatiseren van de aspergeoogst. Die variëren van het zo goed mogelijk imiteren van de menselijke handelingen tot lompe-krachtmethodes waarbij een shovel bijvoorbeeld de aspergedam opgraaft, de asperges eruit worden gezeefd en de grond weer wordt gedeponeerd. Het leidde echter niet tot bruikbare machines voor telers. In 2006 is onder leiding van de Duitse machinebouwer Strauss en ingenieursbu-

reau Centiv een initiatief gestart om een betere automatische oogstmachine te ontwikkelen. Strauss is gespecialiseerd in sorteermachines en verpakkingslijnen voor asperges. Deze markt is zeker in Europa bijna verzadigd en meer een vervangingsmarkt aan het worden. Vandaar dat het bedrijf zich ook wilde richten op een nieuwe, aanpalende markt: die van het oogsten.

Autonoom

Vanaf begin af aan was duidelijk dat een machine ontwikkelen voor het precisiekarwei om asperges te oogsten uit een zanderige akker in de buitenlucht geen sinecure zou zijn. Om de juiste expertise en financiering voor het project te vinden, is een Europees FP7-project opgestart. De aard van de gekozen projectvorm is dat kennisinstellingen het R&Dwerk doen in opdracht van het mkb. Voor technische expertise op het gebied van mechatronica is de universiteit van Bremen gevraagd. Daar heeft de afdeling Bremen Centrum für Mechatronik (BCM) veel ervaring met de ontwikkeling van mechatronische systemen en camerasystemen voor automatisering. Het Spaanse PFYSE bracht de expertise in voor de realtime aansturing van de gehele machine onder Windows CE.

D e Autospar is gebaseerd op een frettchen, een gereedschap dat je naast de asperge in de grond steekt en draait om de stengel door te snijden. Met een grijper trekt de machine de asperge vervolgens uit de grond.

Ondanks dat Strauss zelf camerasys temen ontwikkelt voor het sorteren van asperges, was van meet af aan duidelijk dat het herkennen van de asperges in de grond een andere expertise vergt. Daarvoor is contact gezocht met het Apeldoornse Imix Vision Support Systems, dat veel ervaring en kennis heeft met camerasystemen voor zowel agro en food als buitenluchttoepasingen. Om domeinkennis in te brengen, zijn ook drie aspergetelers aan het projectteam toegevoegd. In 2007 startte het project onder de naam Autospar. Uitgangspunt was het oogsten van 95 procent van de asperges met een capaciteit van zes asperges per minuut. De machine zou grotendeels autonoom kunnen werken zodat één medewerker een aantal machines op het veld tegelijkertijd kan beheren. De apparaten zouden idealiter elektromechanisch worden aangedreven. En uiteraard hadden de partijen in het achterhoofd dat de uiteindelijk fabrikagekosten van de machine binnen redelijke grenzen moesten blijven.


31

Software

Object-oriented analysis and design - fast track This is a comprehensive training for those who work in a software environment where object-oriented software development is applied or will be applied. In lectures the typical OO approach for requirements analysis and design and the development of a complete analysis model in UML will be explained. Several practical exercises will help in the understanding and benefits of the OO approach compared to the more traditional (functional) approach. The course also gives insight in how a detailed design can be implemented in a programming language like C++ or JAVA. The training is intended for software developers, software engineers, project leaders and software managers who work in an environment where object-oriented software development is (going to be) applied. Course code: OOAD Location: Eindhoven Course price: 2,400 euros excl. VAT Duration: 4 days in a period of 1 month Dates: commences 11th March 2014

System

System architect(ing) This course will help a system architect to get a clear view on his/her role and responsibilities in the multidisciplinary environment and provides instruments to tackle architectural issues with e.g. how to balance the many, sometimes conflicting requirements, how to set up a roadmap and how to develop generic solutions. The course gives an overview of the playfield of the system architect. It provides insight in the broad variety of viewpoints the architect needs to take care of. The addressed subjects help to understand the influence of the organisation structure, the importance of focussing not only on technical aspects but also on business, process and human aspects and how to cover multidisciplinary aspects. The course contains many short exercises, worked out in small groups, that help to experience the broadness of the field. It is developed for (potential) system architects, system group leaders, senior designers and project leaders. A few years of experience in product development, either in hardware or software, with an interest in the integral multi-disciplinary architectural issues and affinity with the business aspects is essential. Course code: Sysarch Location: Eindhoven Course price: 2,750 euros excl. VAT Duration: 5 consecutive days Dates: 17th - 21st March 2014

Mechatronics

Experimental techniques in mechatronics Hands-on course into experimental techniques to determine dynamic properties of mechatronic systems in a reliable way. Participants will acquire a mix of theoretical background, do’s and don’ts and practical hands-on experience. After the course, the participant will be able to select the correct measurement method and instrumentation, perform reliable and correct measurement of the dynamic behavior of precision mechatronic devices and assess and present the results in a meaningful way. The course is intented for design engineers, test engineers, production qualification engineers, customer support engineers and trouble shooters who use dynamic frequency domain techniques to evaluate the behavior of precision mechatronic devices. Course code: ETM Location: Eindhoven Course price: 2,245 euros excl. VAT Duration: 3 consecutive days Dates: 15th - 17th April 2014

www.hightechinstitute.nl

THEMA AGRO & FOOD

Frettchen

Het project had drie ontwikkellijnen: het voertuig dat over de akker rijdt en alle apparatuur bevat, het oogstmechaniek en de herkenning van de asperges. Strauss heeft het voertuig ontwikkeld op basis van zijn bestaande Spargel Spinner-machine die voor aspergestekers automatisch het folie op het veld optilt en teruglegt. Om alle apparatuur te kunnen dragen, heeft het bedrijf het frame versterkt. Ook zijn krachtige motoren ingepast. De andere twee lijnen hadden wat meer voeten in de aarde. Door de jaren heen zijn er diverse werktuigen voor de ondersteuning van de handmatige oogst ontworpen. Meestal gebruiken arbeiders een soort breekijzer dat schuin naast de asperge wordt gestoken. Op een diepte van een centimeter of twintig snijden ze de asperge door met de onderzijde van dit werktuig. Daarna duwen ze op het uiteinde waardoor de asperge iets omhoog wordt gedrukt en ze hem voorzichtig met de hand uit de grond kunnen trekken. Het goed steken van het werktuig gaat vaak op basis van intuitie en gevoel, en is moeilijk te reproduceren, dus ook moeilijk te automatiseren. Gereedschap dat zich beter leende voor de oogstmachine, is het frettchen. Dat is een staaf met aan de onderzijde een krom draaibaar mes dat je vlak naast de asperge verticaal in de grond steekt. Twintig centimeter onder de grond wordt het mes gedraaid en de asperge afgesneden. Daarna draait het mes half terug zodat het snijvlak zich onder de asperge bevindt. Door de buis uit de grond te trekken wordt de asperge met wat grond geoogst. Voor arbeiders is het nadeel van het frettchen dat het erg veel kracht vergt, zowel voor het duwen van de buis in de grond als voor het roteren van het mes. Voor een machine is dat uiteraard minder een probleem. Centiv en BCM hebben een aangepaste ver-

sie van het frettchen gebouwd en handmatig getest op diverse velden van de deelnemende telers. Er zijn de nodige verschillen in grondsoort, zoals de dichtheid en korrelgrootte maar ook de mate waarin keien en grind voorkomen. De tests waren dermate positief dat het frettchen-principe is genomen als uitgangspunt voor het oogsten.

Ledstrip

Om een asperge te kunnen oogsten, is het niet alleen noodzakelijk om de asperge te herkennen maar ook om de positie op vijf millimeter nauwkeurig te bepalen. Omdat de dam en de rijgoot van de akker niet gelijkmatig zijn, is dit een complex 3D-probleem. BCM heeft een aantal 3Dtechnieken getest, waaronder stereometrie en lasertriangulatie. In samenspraak met Imix kwam stereometrie als beste uit de bus. Een belangrijke reden om hiervoor te kiezen, was de kostprijs voor de hardware (camera, optiek en belichting). De donkere bodem heeft als vervelende eigenschap dat het relatief veel licht absorbeert. Je hebt dus een lichtbron nodig met een hoge opbrengst en een goede diffuse uitstraling. Het meest voor de hand liggende alternatief is de tl-buis. Die heeft echter als nadelen dat de levensduur beperkt is en dat hij niet gemakkelijk kan schakelen. Bij een vermogen van 900 W zou de tl de accu’s te snel leegtrekken. Leds hebben deze nadelen niet, maar toentertijd waren er nog weinig low-cost power-leds op de markt die een goede diffuse belichting konden leveren. Voor dit project ontwikkelde Imix daarom een lichtbak met ledstrips die een flits genereert waarbij de leds gedurende vijf milliseconden met tien keer de toegestane continue stroom worden aangestuurd.

Klauw

Om de asperge op een willekeurige plek uit de dam te kunnen halen, hebben de

I n het demonstratieproject Dash proberen de ontwikkelaars alle minpunten uit het eerste ontwerp op te lossen: een lichter xyz-systeem, nieuwe mechanica en besturing, betere verlichting en nauwkeurige herkenningsalgoritmes.

> H et eerste systeem zag ronde kiezels regelmatig aan voor aspergetopjes.

partners het oogstmechanisme gemonteerd op een xyz-systeem. Zo kunnen ze het naar de juiste xy-positie manoeuvreren en vervolgens in de grond duwen. Uit tests bleek dat asperges meestal kaarsrecht omhoog groeien. Om recht naar beneden te kunnen steken, moest het dus mogelijk zijn om de xyz-aandrijving automatisch waterpas te stellen. Bij aanvang heeft de projectgroep lang gediscussieerd over de wijze waarop de machine het oogstwerk zou gaan uitvoeren. Op voorhand is het uit oogpunt van capaciteit logisch om de asperges al rijdend te oogsten. Synchronisatie van het mechaniek met de grond (machine beweegt maar het oogstmechaniek beweegt niet ten opzichte van de bodem) leek echter niet realistisch. Slip van de wielen, oneffenheden in de grond en vering van het voertuig zouden een volgfout introduceren die veel groter is dan vijf millimeter. Het mechaniek aansturen door het camerasysteem is een optie maar complex in uitvoering en programmering. Als alternatief is de keus gemaakt om het voertuig nog anderhalve meter te laten doorrijden zodra het camerasysteem een asperge herkent. Vervolgens beweegt dit systeem over de lengte van de dam en scant. Uit deze beelden worden met stereometrie de 3D-posities van herkende asperges berekend en doorgegeven aan de machinebesturing. Uiteindelijk worden de asperges een voor een geoogst. Het automatische frettchen tilt echter niet de asperge met grond en al omhoog. Na twee centimeter pakt een klauw de asperge onder de kop vast en trekt hem omhoog. Doordat het mes is teruggedraaid, wordt geen grond meegenomen en blijft de dam intact.

Rubberen asperges

Na bijna twee jaar ontwikkeling volgde in juni 2009 de eerste veldtests met de gehele machine. Het resulteerde in het succesvol oogsten van een aantal asperges.


33

11 - 14 maart 2014

Jaarbeurs Utrecht

high tech materialen en toepassingen

demonstraties van innovatieve productiemethoden

precisie technologie

en -technologie

additive manufacturing en 3D printing

de nieuwste machines, materialen en

nieuwe toepassingen van composieten

gereedschappen

design en productvormgeving

interactieve workshops, seminars en congressen

interactieve workshops, seminars en congressen

Techni-Show Innovatie Awards

ESEF Awards en Made in Holland Awards

beurstours over o.a. Small Series Manufacturing,

Paviljoens van Koninklijke MetaalUnie en Nevat

Robot technologie, Lasertoepassingen,

Zuliefertreffen: matchmaking voor de Nederlandse

24/7 productie en 3D Printing

maakindustrie met Duitse inkopers

Ga naar www.esef.nl en vraag uw gratis toegangsbewijs aan

Ga naar www.technishow.nl en vraag uw gratis toegangsbewijs aan

C O N N E C T I N G

W I N N E R S

THEMA AGRO & FOOD

Daarmee was het werkingsprincipe van het prototype aangetoond maar de lijst met gebreken en aandachtspunten paste niet op een A4’tje. Belangrijkste knelpunten waren een beperkte actieradius vanwege het hoge verbruik, zeer lage capaciteit mede door een te log xyz-systeem en slechte aspergeherkenning door te zwakke belichting. Ook zag de machine ronde kiezels soms aan voor asperges. Er stond zeker nog geen marktwaardige machine. Vanuit de EU was echter veel waardering voor het eindresultaat en de inspanningen van alle partners. De betrokken project officer suggeerde om een aanvraag voor een demonstratieproject in te dienen. Zo’n project heeft tot doel om een prototype te vervolmaken, demonstraties van de technologie voor eindgebruikers te organiseren alsmede deelname te regelen aan relevante vakbeurzen om de machine te promoten. Eind 2011 startte het demonstratieproject onder de naam Dash. Deelnemers zijn nu Strauss en BCM voor het redesign van het xyz-systeem, Imix voor de aspergeherkenning, Omron voor de aandrijving en besturing, en Centiv voor het projectmanagement en het oogstmechanisme. Alle verbeterpunten uit het Autospar-project

> H et eerste prototype van de Autospar toonde aan dat het principe werkt. Er was echter nog een waslijst aan verbeterpunten waardoor er nog geen marktwaardig systeem stond.

werden opgenomen in een actieplan. BCM ontwikkelde een lichter xyz-systeem op basis van een coulisseprincipe waarbij de motoren niet worden meebewogen. Het gehele systeem is daardoor ook veel sneller. Strauss realiseerde een geheel nieuw voertuig met mechanica en besturingskast met een dieselaggregaat als energiebron. Imix bouwde een nieuwe verlichtingsunit op basis van zes power-leds met een lichtopbrengst van elk 125 W en voorzien van een asferische lens. De herkenningsalgoritmes zijn verbeterd om onderscheid te kunnen maken tussen ronde kiezels en aspergetoppen. Uiteindelijk was in juni vorig jaar vlak voor het einde van het oogstseizoen het nieuwe prototype gereed voor veldtests. Met af en toe een helpende hand werden binnen dertig minuten de eerste twintig asperges geoogst. Dat was dermate positief dat de partners besloten om het prototype afgelopen november te demonstreren op de ExpoSE in Karlsruhe. Dit is de grootste vakbeurs voor de aarbeien- en aspergeteelt. Toeschouwers konden zelf rubberen asperges onder de machine zetten, waarna die ze oogstte en aflegde. Volgens het vakblad Groenten & Fruit was de Autospar-machine ‘zonder twijfel het opvallendste nieuwtje’.

Komend oogstseizoen gaat de machine snel het veld op voor de laatste tests en zullen naar verwachting ook demonstraties worden gehouden. De projectpartners denken rond 2016 te kunnen beginnen met de productie van een nulserie.

Rooskleurig

In 2011 is tevens een EU-project gestart voor het oogsten van groene asperges, met ongeveer dezelfde opzet en partners als het Autospar-project. Ook hier is het doel om de basistechnologie voor dit oogstprobleem te ontwikkelen. De kostprijs van het manueel oogsten van groene asperges ligt veel lager dan die van witte asperges omdat ze boven de grond groeien. De doelstelling van dit project is dan ook om de asperges al rijdende te oog sten. Dit stelt eisen aan het mechaniek, dat de asperge snel moet snijden en pakken, maar ook aan de cameraherkenning. Om kosten en gewicht te besparen, heeft dit systeem geen eigen belichting en afscherming tegen zonlicht. De cameraoplossing is wederom gebaseerd op stereometrie en gebruikt twee cmos-camera’s met een zeer hoog dynamisch bereik. Het is uit de drie projecten gebleken dat de ontwikkeling en de realisatie van complexe machines voor landbouwproducten in de buitenlucht een eigen complexiteit hebben. Het beperkte seizoen waarin real life tests kunnen worden uitgevoerd, is lastig. Voor Strauss is de periode vlak voor en tijdens het seizoen juist de drukste tijd van het jaar met de uitlevering van machines en het leveren van service. Na het seizoen zijn de mogelijkheden beperkt voor wat betreft praktijktests terwijl het juist elementen zoals buitenlucht, zand, zon en vochtigheidsgraad zijn die zwakheden in de gekozen oplossingen blootleggen. De keuze om in een multidisciplinair projectteam samen te werken is een goede geweest. Alle displicines hebben door intensief overleg bijgedragen aan goede mechatronische oplossingen. Door een horizon van enkele jaren aan te houden, was er ook de rust om voldoende creativiteit te ontwikkelen, te leren van de uitkomsten van veldtests en de moed te hebben om terug te komen op eerdere besluiten. Al met al is er nu wel zicht op een marktwaardige oogstmachine en ziet de toekomst er rooskleurig uit. Fred Hugen is salesdirecteur bij Imix Vision Support Systems in Apeldoorn. Redactie Alexander Pil


35

THEMA AGRO & FOOD

Grensverleggende rooier oogst suikerbieten Binnen het Smartbot-project werken Duitse en Nederlandse partijen aan nieuwe robottechnologieën. Een mooi voorbeeld daarvan is de suikerbietenrooier Maxtron 620 van Grimme. De machine zit nog in de onderzoeksfase maar kan al wel volledig autonoom over een akker rijden. Larissa Backx Karin Kleijnen

G

rimme maakt al honderdvijftig jaar machines voor de landbouw, vooral voor de aardappeloogst. Sinds tien jaar richt het Duitse bedrijf zich ook op de productie van machines voor het oogsten van suikerbieten. Aan het hoofd van de afdeling Bietentechnologie staat Michael Wischmeyer. Binnen het Agrobot-project (zie kader) legt zijn team zich toe op de ontwikkeling van een autonoom en intelligent oogstsysteem dat niet alleen kos tenefficiënt rooit, maar ook de kwaliteit

samen met de Hochschule Osnabrück, de Rijksuniversiteit Groningen en het DFKI, het Duitse onderzoekscentrum voor kunstmatige intelligentie. Grimme streeft ernaar processen en machines te minimaliseren tot hun kern. ‘Het doel is de robot in de toepassing te krijgen en niet de toepassing in de robot’, legt Wischmeyer uit. ‘Bij bestaande machines willen we intelligente sensortechniek inbouwen. Zo kunnen we de zware, mechanische techniek achter ons laten. De

>G rimme-projectleider Michael Wischmeyer: ‘De bieten moeten met zo min mogelijk beschadigingen uit de grond komen en met zo weinig mogelijk aarde in de suikerfabriek belanden.’ Foto: Incas3/Deborah Roffel

van de suikerbiet verhoogt. Hierbij wordt de grond bovendien minimaal belast. ‘Innovatie staat bij ons hoog op de prioriteitenlijst’, zegt Wischmeyer. ‘Het gaat ons niet zozeer om de ontwikkeling van de goedkoopste machines, maar om de meest efficiënte. Met een innovatieve benadering heb je dan al meteen een voorsprong. Een project als Agrobot is interessant, want met meerdere partners samenwerken en kennis delen blijkt erg efficiënt.’ Binnen het Agrobot-project werkt Grimme nauw

36


robot- en sensortechnologieën zijn niet alleen lichter, maar werken ook nog eens preciezer. Ze lokaliseren bijvoorbeeld de biet, kiezen de juiste stuurrichting voor het voertuig, verwijderen het blad en bepalen de hoeveelheid aarde die nog aan de biet kleeft. Aan de hand daarvan wordt vastgesteld hoe intensief de reiniging moet zijn. Allemaal factoren die voor een mens moeilijk te beoordelen zijn en waar intelligente sensoren een belangrijke meerwaarde kunnen bieden.’

Duurzaam

Partner DFKI heeft veel knowhow op het gebied van routes en navigatie. ’s Werelds grootste onderzoekscentrum op het gebied van kunstmatige intelligentie heeft vestigingen in Kaiserslautern, Saarbrücken, Berlijn, Bremen en Osnabrück. Dat laatste centrum is gespecialiseerd in de ontwikkeling van besturingssoftware voor landbouwmachines. Hoe kan een robot het meest efficiënt over een akker gaan en geen plekken overslaan of juist dubbel rijden? En hoe maakt een robot zo min mogelijk ritten zonder vracht? Astrid Ullrich, junior researcher bij DFKI, ontwikkelt samen met haar collega’s algoritmes voor de rijplanning en navigatie van autonoom werkende suikerbietenrooiers. Ullrich: ‘Er komt heel wat bij kijken om een machine zelfstandig een akker te laten bewerken. Het oogstproces is enorm complex en de autonoom werkende robot moet precies weten waar de akkergrenzen en bietenrijen zich bevinden, zonder tijdens het oogsten delen van de bodem een tweede keer te berijden.’ Grimme zorgt voor specialistische kennis van de belangrijke of kwetsbare processen van de oogst. ‘Eerst wordt de route op de computer uitgedacht, voorbereid en getest. Daarna wordt de software geoptimaliseerd voor de betreffende robot en de optimale route berekend. Dit wordt getoetst en uiteindelijk naar de machine doorgestuurd. Vervolgens plannen we proefritten op het land’, vertelt Wischmeyer. Ullrich vult aan: ‘Wij ontwerpen de software vanuit het oogpunt van maximale bodembescherming. De robots weten waar ze rijden en gebruiken deze gegevens tijdens hun volgende rit. Daardoor wordt de bodem minder belast, wat mogelijk tot een betere bodemgesteldheid en meer winst leidt. De akkerbodem

Smartbot-project

wordt gespaard en het brandstofverbruik wordt gereduceerd. De oogst wordt beter beschermd en de arbeidscapaciteit kan worden vergroot, doordat de machines vierentwintig uur per dag en langer in het seizoen kunnen worden ingezet.’ Wischmeyer: ‘Duurzaam oogsten doe je door zo min mogelijk schade toe te brengen aan de grond. Maar ook het verhogen van de kwaliteit van de geoogste bieten is duurzaam. De bieten moeten met zo min mogelijk beschadigingen uit de grond komen en met zo weinig mogelijk aarde in de suikerfabriek belanden. In dat stadium kost het reinigen van de biet minder energie. Uiteindelijk leidt dit tot een betere opbrengst per hectare land. Dat is goed voor de suikerfabriek, de boer, de werkgelegenheid en het milieu.’

Veiligheid

Zonder intensieve samenwerking zou geen van de partijen zover zijn gekomen, vertelt Wischmeyer. Projectleiders uit Nederland

De evolutie van robots zit in een stroomversnelling. Recente ontwikkelingen in de sensortechnologie, ICT en robotica stellen de komende generatie robots in staat om complexe taken autonoom en met grote precisie uit te voeren. Dit maakt een optimalisatie van de bestaande bedrijfsvoering mogelijk en creëert nieuwe kansen. Binnen het Interreg IVA-project Smartbot werken Duitse en Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen samen aan de ontwikkeling van demonstratiemodellen van slimme robots voor de landbouwsector (Agrobot), maritieme sector (Roboship) en de industrie (Sinbot). De interregionale samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen binnen het Smartbot-project legt de basis voor structurele grensoverschrijdende innovatie en economische ontwikkeling. De Duits-Nederlandse grensregio verwerft hierbij een positie als kennisregio op het gebied van multisensorrobotsystemen.

en Duitsland komen regelmatig samen om kennis te delen. Ook spreken de onderzoekers met de boeren zelf, want hun praktische ervaring is essentieel voor het vroegtijdig herkennen van problemen. Dit vormt de basis voor nieuwe ideeën en de uitwerking daarvan. Wischmeyer vindt dat ook het samenwerken en het regelmatig bij elkaar komen met de partners van de andere deelprojecten van Smartbot absoluut noodzakelijk is. ‘Door kennis te delen en van elkaars ervaringen, obstakels en oplossingen te leren, komen we verder.’ Het Agrobot-project loopt tot eind 2014. Wischmeyer verwacht op dat moment zover te zijn dat een demonstratie-

>A strid Ullrich, onderzoeker bij DFKI: ‘Het oogstproces is enorm complex en de autonoom werkende robot moet precies weten waar de akkergrenzen en bietenrijen zich bevinden.’ Foto: Incas3/Reyer Boxem

model autonoom over de akker kan rijden. Serieproductie voorziet hij pas over een jaar of vijf tot tien. Een belangrijke hindernis die nog moet worden genomen, is veiligheid. Bij autonoom rijdende machines moet de veiligheid gewaarborgd zijn. Wat gebeurt er als er plotseling iemand voor de machine langs loopt? Hoe blijft de robot op de akker? Wischmeyer is duidelijk: ‘Het veiligheidsaspect is geen onderdeel  van dit project, maar moet zeker in een volgend stadium worden behandeld. Op dit moment is de doelstelling om een autonome suikerbietenoogst op het veld te hebben. De boer is daarbij operator en zit aan de rand van het land of achter zijn bureau en houdt het proces in de gaten. Transportwagens brengen de bieten naar de kant, waar de mobiele suikerfabriek staat om ter plekke de suiker te produceren. Ook dat scheelt weer transportkosten. Het zou daarnaast fantastisch zijn als we straks niet alleen een autonoom rijdende machine op de akker hebben, maar ook nog een systeem dat meerdere robots met elkaar laat communiceren.’ Dit artikel is een combinatie van twee verhalen uit de Smartbot-brochure ‘Agrobot – grensverleggende innovaties voor de agrarische sector’. Freelancers Larissa Backx en Karin Kleijnen schreven die teksten in opdracht van onderzoeksinstituut Incas3 uit Assen. Redactie Alexander Pil


37

ACHTERGROND OVER PLM

Mutracx automatiseert informatiemanagement met Dassault Mutracx is een kop-staartbedrijf dat de productie van alle onderdelen en assemblage heeft uitbesteed, waardoor het informatiemanagement bedrijfskritiek is geworden. Om de complete supply chain realtime te kunnen aansturen en te managen, koos de machinebouwer voor software van Dassault Systèmes. Peter Gloudemans

H

et Helmondse Mutracx is in 2009 gestart als spin-off van Océs Inkjet Application Center met de ontwikkeling en productie van een industriële inkjetprinter voor het maken van PCB’s. Hoewel het bedrijf zelfstandig opereert met momenteel zo’n vijfentwintig medewerkers, is Océ nog een aandeelhouder en toeleverancier. Mutracx staat aan het begin van een revolutie in de PCB-markt omdat zijn Lunaris-inkjetprinter het productieproces van printplaten substantieel kan verkorten, terwijl het ook milieuvriendelijker is. Op printplaten lopen koperen lijnen die alle onderdelen elektrisch verbinden. Tot nu toe worden die via een belichting- en etsproces op de printplaten aangebracht. Een tijdrovend proces waarbij chemicaliën worden gebruikt en printplaten met fouten niet meer bruikbaar zijn. ‘Wij werken met geavanceerde inkjetkoppen om met dezelfde nauwkeurigheid en kwaliteit het koperen lijnenpatroon op de printplaten aan te brengen’, vertelt Mutracx-productiemanager Martien Tönnissen. ‘De belangrijkste voordelen daarvan zijn een veel kortere doorlooptijd, milieuvriendelijker

38


proces en bij fouten opnieuw te gebruiken printplaten. De revolutie die wij in de PCBmarkt gaan veroorzaken, is te vergelijken met het zelf digitaal foto’s printen op je eigen inkjetprinter, in plaats van een rolletje negatieven te moeten laten ontwikkelen en afdrukken.’ Mutracx heeft na vijf jaar ontwikkeling momenteel vier bètamachines geproduceerd die het komend half jaar zowel intern als bij potentiële klanten worden getest. Daarna wordt in de loop van 2014 de productie verder uitgebreid.

Shortlist

Tijdens de ontwikkeling van de Lunaris heeft Mutracx ook de eigen organisatie, bedrijfsinrichting en supply chain vormgegeven. Om in de beginjaren verstandig om te gaan met de nog maar schaars beschikbare financiën besteedt het alle niet-kernactiviteiten uit en kijkt het kritisch naar de noodzakelijke middelen. ‘Wij zijn een kop-staartbedrijf, met alleen de productontwikkeling en commercialisering in eigen huis’, aldus Tönnissen. ‘De complete productie en assemblage worden verzorgd door supply chain-part-

ners in de driehoek Eindhoven-NijmegenVenlo, met de Helmondse firma MTA in de hoofdrol. Ons beleid is te focussen op waar je goed in bent en uitbesteden wat anderen beter kunnen. Omdat wij niet zelf produceren, heeft Mutracx geen behoefte aan een ERP-systeem, maar wel aan een oplossing voor realtime informatiemanagement. Alle toeleveranciers moeten namelijk zeker weten dat zij de meest recente bill of materials en productinformatie gebruiken en daar ook 24/7 toegang toe hebben.’ Tönnissen vervolgt: ‘Verder blijven we onze technologie uiteraard verder ontwikkelen waardoor de eerste tientallen printers verbeteringen zullen bevatten die we zorgvuldig moeten documenteren. Als oplossing voor die behoeften zijn we op zoek gegaan naar een systeem voor product lifecycle management dat de komende jaren flexibel met ons mee kan groeien. Na een marktverkenning en navraag bij diverse gebruikers kwamen we tot een shortlist bestaande uit Enovia, Teamcenter en Windchill. Op basis van een diepgaandere vergelijking van deze kandidaten hebben we uiteindelijk geko-

M utracx ontwikkelt een machine die met geavanceerde inkjetkoppen het koperen lijnenpatroon op de printplaten kan aanbrengen.

zen voor Enovia van Dassault Systèmes, geleverd en geïmplementeerd door hun partner Infostrait.’

Groeipad

Infostrait bracht de software van Dassault voor informatiemanagement en ketensamenwerking bij Mutracx onder de aandacht onder meer doordat het in de opstartfase op het juiste moment belde. Tijdens vervolgcontacten ontstond er zowel een klik met de leverancier als de geadviseerde software. ‘De belangrijkste redenen voor onze keuze zijn de gebruikersvriendelijkheid van Enovia, de prijs- prestatieverhouding en het mogelijke groeipad richting hun complete 3DExperience-innovatieplatform’, vat Tönnissen samen. ‘In samenwerking met Infostrait zijn we begin vorig jaar kleinschalig gestart en gaan we naargelang onze behoefte de functionaliteit steeds verder uitbreiden. De eerste prioriteit was om de juiste bill of materials ter beschikking te stellen aan onze toeleveranciers en daarna wijzigingen te beheren. Pas nadat Mutracx zijn eerste machines had geleverd, kregen we behoefte aan as-built-functiona-

liteit. Met Infostrait hebben we een flexibel groeipad kunnen afspreken, in lijn met de ontwikkeling van ons bedrijf.’ Mutracx ervaart dat de markt geïnteresseerd is in zijn technologie, maar door de crisis zullen vooral in Europa een aantal potentiële klanten niet direct overstappen naar een innovatieve nieuwe machine. Daarom gaan twee van de vier bètaprinters naar de Verenigde Staten. Tönnissen: ‘In de VS trekt de markt sneller aan dan in Europa en daar zie je een aantal bedrijven de productie van PCB’s weer terug in eigen huis halen. Daarom leveren we daar de eerste machines. Behalve alle regionale toeleveranciers gaan in de toekomst ook internationale verkooppartners deel uitmaken van onze supply chain. Die moeten dan ook toegang krijgen tot alle productinformatie.’

Spin

Mutracx heeft de Dassault-software niet alleen aangeschaft op basis van een rationele businesscase met korte terugverdientijd. De behoefte om alle machinegerelateerde informatie en documenten gestructureerd centraal te kunnen managen, is voor de toe-

komstige groei van bedrijfskritiek belang. ‘Daarmee kunnen we zowel veel tijd besparen als kostbare fouten voorkomen. Als er straks printers in de hele wereld staan, kunnen wij op basis van as-built-configuraties eenvoudig updatepakketten samenstellen en service-engineers bij klanten 24/7 toegang geven tot alle benodigde en beschikbare informatie. Zij kunnen dan ook ter plaatse alle veranderingen invoeren en opslaan in de as-maintained-configuratie.’ Op termijn wil Mutracx het systeem koppelen met zijn financiële administratie die in Exact wordt gevoerd, om de kostprijs van alle machineonderdelen op één plek te kunnen beheren. ‘Het wordt bij wijze van spreken onze spin in het web voor de gehele bedrijfsvoering’, omschrijft Tönnissen, die tevreden is over de samenwerking met Infostrait. ‘Telkens als we aanvullende wensen hebben, denken ze proactief mee en stellen ze kritische vragen om eerst de beste oplossing en consequenties duidelijk te maken.’ Peter Gloudemans is werkzaam bij Co-Workx, het marketingbureau van Dassault Systèmes. Redactie Alexander Pil


39

FOCUS ULTRA CLEAN

Contamination control groeit als kool Het verminderen van vervuiling op producten wordt wereldwijd iedere dag belangrijker. Dit fenomeen wordt aangeduid met contamination control en speelt binnen de levensmiddelenindustrie, ziekenhuisapparatuur, automobielindustrie en niet in het minst in de micro-elektronica. De eisen zijn zo hoog dat alleen een reinigingsstap ergens in het productieproces allang niet meer voldoet. Hoe wordt deze vervuiling gemeten en waarom zien we overal cleanrooms verschijnen? Een inleiding. Cees van Duijn

S

teeds vaker worden er eisen gesteld die te maken hebben met vervuiling van het eindproduct. Om aan die eisen te kunnen voldoen, is het niet voldoende om het eindproduct een keer te reinigen. Veel eindproducten kunnen niet goed worden gereinigd omdat ze bijvoorbeeld te ingewikkeld in elkaar zitten. Nog voordat een product wordt gemaakt, moet al duidelijk zijn of de onderdelen goed te reinigen zijn en of het totale product in gebruik niet te veel vervuiling genereert, waardoor kritieke onderdelen kunnen vervuilen. Daarnaast is het noodzakelijk om te bekijken in hoeverre gebruik, onderhoud en service aan producten vervuiling kunnen veroorzaken. Dit design for cleaning (DFC) is vergelijkbaar met bijvoorbeeld het design for manufacturing. Tegelijkertijd zijn er een verschillende stappen in het productieproces die invloed hebben op de reinheid van het uiteindelijke product. Zo kan tijdens het verspanen een koelvloeistof gebruikt zijn die na indrogen heel moeilijk te verwijderen is. Vervolgens kunnen de reinigingsmiddelen niet de geëiste reinheid halen of is de (ultrasone) reinigingstechniek niet voldoende en blijkt er een extra uitstookbehandeling nodig. Als het product daarna wordt samengesteld, kunnen er tijdens de montage opnieuw op allerlei manieren vervuilingen worden aangebracht door bijvoorbeeld vervuilde oppervlakken in de buurt of vervuilde gereedschappen (kruiscontaminatie). In veel gevallen worden er ook eisen gesteld aan het aantal stofdeeltjes dat tijdens de productiestappen op de oppervlakken vallen. Dan biedt een productiecleanroom uitkomst. Ook de verpakking verdient extra aandacht, zodat de producten bij aankomst bij de klant niet zijn vervuild door het transport. Om dit soort vervuiling te controleren, worden tussentijds allerlei tests uitgevoerd. Daarbij wordt verschil gemaakt tussen vervuiling door bijvoorbeeld oliën en vetten en vervuiling door stofdeeltjes. Het gaat erom dat alle stappen zorgvuldig onder controle worden gehouden.

40


Dit geheel wordt aangeduid met contamination control. Het doel van contamination control kan omschreven worden door: ‘continu minimaliseren van disfunctionaliteit van een eindproduct veroorzaakt door contaminatie’.

Kennisopbouw

In de industrie neemt de vraag naar schone onderdelen voortdurend toe, waarbij de definitie van schoon heel gevarieerd is. Binnen de automobielindustrie is veel focus op deeltjes, waarbij in de praktijk eisen

Het wordt de laatste jaren steeds duidelijker dat de eisen rond contamination control de mogelijkheden voor wat betreft de realisatie overgroeien. De meetmiddelen zijn niet toereikend om de vereiste kwaliteit te meten. Tegelijkertijd neemt de vraag naar grote hoeveelheden schonere producten toe. Zowel de meetmiddelen als de praktische haalbaarheid lopen achter op de vraag naar verscherping van de eisen. Het gevolg daarvan is dat in veel gevallen, zowel voor metingen als voor productiefaciliteiten, hoge investeringen worden

aar het om gaat W bij contamination control is dat alle stappen zorgvuldig onder controle worden gehouden.

liggen op deeltjes groter dan honderd micrometer. Deze industrie is een echte groeimarkt als het gaat om contamination control. De farmacie is vooral geïnteresseerd in bacteriologische vervuiling waarbij deeltjes rond de tien micrometer een belangrijke rol spelen. Vervuiling door o liën en vetten spelen vooral een rol in producten waarin energetische straling wordt toegepast, zoals elektronenmicroscopie en lithografie. Tegelijkertijd ligt hier ook de focus op deeltjes, waarbij de toelaatbare grootte van de deeltjes steeds kleiner wordt. Tien micrometer is al een gepasseerd station; ook deeltjes van vijftig nanometer kunnen al roet in het eten gooien.

gedaan. Een probleem is dat kennisopbouw op dit gebied momenteel veel te beperkt is en zeker niet innovatief genoeg. Het is waarschijnlijk dat veel huidige investeringen, op basis van achterhaalde inzichten, niet de gewenste resultaten gaan behalen. Conclusie is dat contamination control groeit als kool en dat het al aardig aan het doorschieten is. Cees van Duijn is gespecialiseerd in contaminatiebeheersing en zal voor Mechatronica&Machinebouw regelmatig een artikel schrijven over dit onderwerp. Redactie Alexander Pil

PRODUCTNIEUWS

Systeemontwerp Editie 4.4 Comsol Multiphysics op de markt

Comsol heeft versie 4.4 gelanceerd van zijn multifysische-simulatiesoftware Multiphysics. Er zijn updates in de gebruikersinterfaces, de nodes en de vloeistofmechanica, plus een flink aantal kleinere verbeteringen in bijvoorbeeld de geometrie, akoestiek, warmtetransport, mechanica en stromingen. Comsol Multiphysics 4.4 bevat een zogenaamde ribbon voor de Windows-versie van Comsol Desktop. Deze ribbon biedt meer bedieningsgemak: commando’s zijn verzameld in groepen (tabs) die alleen die commando’s laten zien die op dat moment van toepassing zijn. Zo zijn er tabs voor de verschillende fases van de opbouw van een model: definities, geometrie, fysica, het meshen en resultaten. Er is gekozen om de one click selection in te voeren: beweegt de muis over een object dan licht dit op en kan het met één klik worden geselecteerd. In de nieuwe editie is een volledig nieuwe knoop gekomen in de modelboom. Indien er sprake is van meer dan één type analyse, meer dan één soort fysica, dan verschijnt automatisch een Multiphysics-node. In deze node kunnen alle onderlinge relaties tussen de verschillende fysica worden gedefinieerd. Verder is de bestaande CFD-module uitgebreid met de Mixermodule voor vloeistofmechanica. Die is geschikt voor de analyse van ronddraaiende stromingen zoals in vaten. Dergelijke vraagstukken doen zich voor in de farmaceutische industrie, de voedselindustrie, de fijnchemie en in de productie van consumptiegoederen. Met speciale technieken voor mixers en roerders worden snelheden, de verdeling van stoffen (concentraties) en temperaturen gesimuleerd. Dit is beschikbaar voor turbulente en laminaire stromingen met newtoniaanse en niet-newtoniaanse vloeistoffen. Ook vrije oppervlakken, niet-isotherme stroming en chemische reacties kunnen worden gemodelleerd. AP www.comsol.com

Aandrijftechniek Zuigerstangloze Festo-cilinders voor zwaar gebruik

Festo heeft zijn DGC-programma van zuigerstangloze lineaire aandrijvingen gecompleteerd met een uitvoering voor heavyduty toepassingen: de DGC-HD. Door de dubbele kogelgeleiding is deze uitvoering zeer robuust en in staat om hoge belastingen en momenten op te nemen voor een in totaal gunstigere prijs per functie. De zuigerstangloze reeks lineaire aandrijvingen (DGC-series) van Festo omvat nu vijf varianten: een uitvoering zonder geleiding (DGC-K), een basisuitvoering (DGC-G), een glijlager (DGC-GF), een kogellager (DGC-KF) en de heavy-duty uitvoering (DGC-HD). De nieuwste versie kan overweg met grotere belastingen tot 13 kN in de z- en de y-richting en tot 900 N in de x-richting. De weerstand van de DGC-HD tegen hoge belastingen en koppels is te danken aan de toepassing van een dubbele kogelgelei-

ding, die tevens bijdraagt aan een lange levensduur. De kogels zijn opgenomen in een gesloten kooiconstructie die nogmaals is beschermd door een cassette, waardoor het smeermiddel binnen blijft en de behoefte aan smeren en onderhoud tot een minimum beperkt blijft. Het geluidsniveau van de geleiding is laag en de speling nul. Kenmerkend zijn verder de hoogwaardige afdichtingen die slechts een minimale lekkage toelaten, waardoor de aandrijving behoort tot de energiezuinigste in haar soort, aldus de fabrikant. AP www.festo.nl

Sensoren Sick geeft visionsensor meetfunctie

Met de Pim60 breidt Sick de visiontoolbox voor zijn Inspectorvisionsensoren uit met een flexibele meetfunctie: onder hoge snelheden worden hoeken, afstanden en diameters zonder problemen gemeten, wat de Inspector geschikt maakt voor kwaliteitsinspecties en meetcontroles. Dankzij de ingebouwde webserver kunnen productieprocessen makkelijk en kostenefficiënt worden gemonitord, zegt Sick. Zelfs een aangepast bedieningspaneel behoort nu tot de mogelijkheden: huisstijl, logo en functionaliteit kunnen via de webserver worden aangepast. AP www.sick.nl

Motoren JVL lanceert servomotor voor robots

De MAC402 van JVL is ontworpen voor batterijgevoede en laagvoltagetoepassingen. De nieuwe servomotor is de DC-variant van de 400 W geïntegreerde MAC400-motor. De MAC402 heeft een spanningsbereik van 12 tot 48 V DC en haalt een continu vermogen van 400 W RMS (1200 W piek) in het gebied tussen 24 en 48 V. De compacte motor meet 191 bij 60 bij 114 millimeter. JVL mikt onder meer op toepassingen in op afstand bestuurbare robots, robotvoertuigen en draagbare apparatuur. Naar eigen zeggen is JVL de enige die een 400 W geïntegreerde servomotor levert in het domein van 24 tot 48 V. In veel gevallen is het niet nodig om een motor te kiezen van 750 W of hoger omdat het piekvermogen van de MAC402 hoog genoeg is. Zo kunnen gebruikers kosten en ruimte besparen. Optioneel rust JVL de motor uit met een rem, een absolute multiturn-encoder en cycloïdale of planetaire vertragingskasten. AP www.jvl.dk


41

AGENDA EVENTS FEBRUARI Embedded World 2014 25 - 27 februari, Neurenberg, Duitsland www.embedded-world.de Rapidpro 26 en 27 februari, Veldhoven www.rapidpro.nl

MAART European Industry Forum 2014 5 en 6 maart, Amsterdam www.arcweb.com European Innovation Convention 2014 10 en 11 maart, Brussel ec.europa.eu 10th International Modelica Conference 10 - 12 maart, Lund, Zweden www.modelica.org Bescherming en licentiëring van Cad/ Cam-software 11 maart, Rotterdam www.wibu.com/cadcam Esef 2014 Techni-Show 2014 11 - 14 maart, Utrecht www.esef.nl www.technishow.nl Metav 11 - 15 maart, Düsseldorf, Duitsland www.metav.com

Introduction to 20-Sim for mechatronics 13 maart, Eindhoven www.controllab.nl

SPIE Photonics Europe 14 - 17 april, Brussel www.spie.org

Vision, Robotics & Mechatronics 11 en 12 juni, Veldhoven www.vision-robotics.nl

Materials 2014 16 en 17 april, Veldhoven www.materialenbeurs.nl

Industrial Simulation Conference 11 - 13 juni, Skövde, Zweden www.eurosis.org

MEI

Mechatronics 2014 16 - 18 juni, Skövde, Zweden www.mechatronics2014.com

Pumps & Valves 26 en 27 maart, Antwerpen www.easyfairs.com

High-Tech Systems 2014 7 en 8 mei, ’s-Hertogenbosch Info: [email protected] www.hightechsystems.eu

SEPTEMBER

Smart Systems Integration 2014 26 en 27 maart, Wenen, Oostenrijk www.mesago.de/en/ssi

Interpack 8 - 14 mei, Düsseldorf, Duitsland www.interpack.de

Makerdays 26 - 30 maart, Eindhoven www.makerdays.nl

Automate 2014 20 en 21 mei, Chicago, Verenigde Staten www.theautomationconference.com

Agri & Aqua 27 en 28 maart, Goes www.agri-en-aqua.nl

SPS IPC Drives Italia 20 - 22 mei, Parma, Italië www.sps-italia.net

Zuid-Holland Instrumentation Event 2014 13 maart, Delft www.hollandinstrumentation.nl/zie Robotica 2014 14 - 16 maart, Milaan, Italië www.roboticaexpo.eu

APRIL Empack 2014 2 en 3 april, ’s-Hertogenbosch www.easyfairs.com/empack-nl Industrial Ethernet 3 april, Soesterberg www.indethernet.nl Hannover Messe 7 - 11 april, Hannover, Duitsland www.hannovermesse.de

DSPE Conference on Precision Mechatronics 2 en 3 september, Sint-Michielsgestel www.dspe-conference.nl World of Technology & Science 30 september - 3 oktober, Utrecht www.wots.nl

NOVEMBER Het Hydrauliek Symposium 2014 13 november, Ede www.het-hydrauliek-symposium.nl

JUNI Sensor + Test 2014 3 - 5 juni, Neurenberg, Duitsland www.sensor-test.de

Bits&Chips Smart Systems 19 en 20 november, ’s-Hertogenbosch Info: [email protected] www.bits-chips.nl/smartsystems

Automatica 3 - 6 juni, München, Duitsland www.automatica-munich.com ambient

image processing

remote

agile ambient

co-development

wireless

android

solar

remote

sensors

We are looking for trending topics and hot projects Let us know at [email protected] or

software quality

smart systems lowpower

multicore

@NiekeRoos

a

healthcare

automotive low power

42


security

19 & 20 November 2014 | 1931 Congrescentrum Brabanthallen | ’s-Hertogenbosch | NL | www.bits-chips.nl/smartsystems codevelopment

agile

AGENDA TRAININGEN Elektrische aandrijftechniek Start 5 maart, Boxtel Motion logic drive-based Start 12 maart, Boxtel Mechatronica vervolgtraining Start 14 maart, Boxtel PLC-techniek vervolg Start 20 maart, Boxtel Hydrauliek 7 april, Boxtel Hydraulische systeemtechniek Start 24 april, Boxtel PLC-techniek Start 15 mei, Boxtel www.boschrexroth.nl RF, microwaves and photonics 26 februari, Zoetermeer Comsol Multiphysics intensive training 17 en 18 maart, Zoetermeer 14 en 15 april, Zoetermeer 12 en 13 mei, Zoetermeer AC/DC modeling 19 maart, Zoetermeer Transport phenomena & chemical reactions 1 april, Zoetermeer Fluid dynamics 23 april, Zoetermeer Structural mechanics modeling 14 mei, Zoetermeer www.comsol.nl Besturingstechniek 4 maart, Delft 19 maart, Delft Inleiding in de hydrauliek Start 5 maart, Eindhoven Start 6 maart, Delft Start 8 mei, Apeldoorn Mobiele hydrauliek 7 maart, Delft Inleiding in de mechatronica Start 14 maart, Delft Start 26 maart, Eindhoven Inleiding in de pneumatiek Start 24 maart, Zaandam Start 8 april, Delft Start 11 juni, Eindhoven Elektrische aandrijvingen 27 maart, Delft Elektrisch positioneren 3 april, Delft www.festo.nl

healthcare

Applied optics Start 26 februari, Eindhoven Thermal effects in mechatronic systems Start 10 maart, Eindhoven Labview: introduction in language and programming 1 Start 12 maart, Eindhoven System architect(ing) 17 - 21 maart, Eindhoven Machine vision for mechatronic systems 20 en 21 maart, Eindhoven Mechatronics system design – part 1 31 maart - 4 april, Eindhoven Motion control tuning Start 2 april, Eindhoven Mechatronics system design – part 2 7 - 11 april, Eindhoven Experimental techniques in mechatronics 15 - 17 april, Eindhoven Design principles basics Start 12 mei, Eindhoven Design for ultra high and ultra clean vacuum Start 22 mei, Eindhoven www.hightechinstitute.nl Matlab fundamentals 11 - 13 maart, Eindhoven 1 - 3 april, Eindhoven 7 - 9 april, Amsterdam 29 april - 1 mei, Eindhoven Matlab programming techniques 18 en 19 maart, Eindhoven 10 en 11 april, Amsterdam Signal processing with Matlab 18 en 19 maart, Amsterdam Matlab to C with Matlab Coder 20 en 21 maart, Amsterdam Simulink for system and algorithm modeling 8 en 9 april, Eindhoven Image processing with Matlab 15 en 16 april, Eindhoven Signal processing with Simulink 6 - 8 mei, Eindhoven www.mathworks.nl

Labview core 1 11 - 13 maart, Zaventem 24 - 26 maart, Woerden 5 - 7 mei, Zaventem 12 - 14 mei, Woerden Labview daq and signal conditioning 18 en 19 maart, Zaventem 1 en 2 april, Woerden Labview object oriented programming and design 27 en 28 maart, Woerden Teststand I – test development 1 - 3 april, Zaventem 3 - 5 juni, Woerden Labview core 2 8 en 9 mei, Zaventem 15 en 16 mei, Woerden Labview daq and signal conditioning 1 en 2 april, Woerden www.ni.com/netherlands

14 and 15 April 2014 Eindhoven

Training

Creating business opportunities as a technician In your life as a technology professional many opportunities occur that could lead to business for your company. Most technology professionals dislike anything related to ‘sales’, find it difficult to recognise commercial opportunities and do not have the skills to explore them. This is a shame. Creating business opportunities for your company can be fun, always boosts your career and makes your company perform better. In this training you learn how to recognise business opportunities, how to explore them and how to make your boss aware of your personal impact. This training focuses on technology professionals working in high tech companies and their suppliers. It trains on how to help creating new business opportunities (chances for more work, new projects that appear) as well as how to recognise and handle negative business opportunities (delays in projects, cost overshoot and technological problems).

wireless

Duration: 2 consecutive days and 1 evening Course price: 1,500 euros excl. VAT

ambient

sensors



43

Electronics IC physics devices and processing (IC-PCP) Signal integrity (SI-WS) Design of analog electronics - embedded analog 1 (DAE-AE1) Electromagnetic compatibility - design techniques (EMC-DT) Nanometer CMOS ICs basics (CMOS-Basic) Thermal design and cooling of electronics workshop (CoE) Bits on chips - an introduction (BoC) Discrete-time signal processing (DTSP) EMC course for mechanical engineers (EMC-ME) Power integrity for product designers (PI-PD)

Start 27 February 2014 (14 evening sessions) Start 18 March 2014 (3 lessons of 5 hours) Start 26 March 2014 (8 days) Start 7 March 2014 (5 days) Start 12 May 2014 (3 days) Start 20 May 2014 (3 days) Start 5 September 2014 (1 day) Start 8 September 2014 (17 evening sessions) Start 29 September 2014 (1 day) Start 30 September 2014 (2 days)

Mechatronics Thermal effects in mechatronic systems (TEMS) Iterative learning control (ILC) Machine vision for mechatronic systems (MVMS) Mechatronics system design - part 1 (Metron1) Motion control tuning (MCT) Mechatronics system design - part 2 (Metron2) Experimental techniques in mechatronics (ETM) Design principles basics (DPB) Design for ultra high and ultra clean vacuum (UHV2) Summer school Opto-mechatronics (SSOM) Advanced mechatronic system design (AMSD) Actuation and power electronics (APE) Advanced motion control (AMC) Dynamics and modelling (DAM)

Start 10 March Start 12 March Start 20 March Start 31 March Start 2 April Start 7 April Start 15 April Start 12 May Start 22 May Start 16 June Start 27 June Start 22 September Start 6 October Start 28 October

2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014

(2 (2 (2 (5 (6 (5 (3 (5 (3 (5 (6 (3 (5 (3

days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days) days)

Optics Applied optics (AP-OPT) Modern optics for optical designers (CMOP)

Start 26 February 2014 (15 morning sessions) Start 12 September 2014 (28 morning sessions)

Software Object-oriented analysis and design - fast track (OOAD) Design of real-time software - workshop (DRTS/WS)

Start 11 March 2014 (4 days) Start 23 June 2014 (5 days)

System Level 1: System test engineer (STE) System architect(ing) (Sysarch) Level 2: Test designer (STE2)

Start 11 March 2014 (6 blocks) Start 17 March 2014 (5 days) Start 22 April 2014 (6 blocks)

Tools Introduction in language and programming 1 (Labview) Programming in Labview 2 (Labprog)

Start 12 March 2014 (3 days) Start 22 May 2014 (2 days)

Leadership & Communication Six thinking hats (6-Hats) How to deal with the 7 biggest communication challenges in innovation and technology - MODULE 1 (7-CC) Lateral thinking (LATH) Time management in innovation (TMI) Work pressure management for technicians (WPM) The art of reviewing (TAR) Creating business opportunities as a technician (CBO) Networking (NETW)

All training courses take place in Eindhoven (area)

Start 10 March 2014 (2 days) Start 10 March 2014 (3 days + 1 evening) Start 13 March 2014 (2 days) Start 14 March 2014 (1 day + 1 evening) Start 19 March 2014 (2 days + 1 evening) Start 31 March 2014 (3 days + 1 evening) Start 14 April 2014 (2 days + 1 evening) Start 21 May 2014 (1 day)

Mechatronics

Thermal effects in mechatronic systems This course focuses on the various aspects related to thermal effects that impact the accuracy of precision modules/ systems. Participants will acquire theoretical and practical background on design, simulation, measurement and compensation techniques that are essential in the development of precision modules/systems that are subject to internal or external thermal loads. After completion of the course, the participants understand the basic aspects, risks and concepts related to thermal effects and judge solutions and implications on system level. The course is intented for mechanical designers, mechatronics system engineers and mechatronic architects with a technical bachelor or master who are involved in the multi-disciplinary development of accurate motion modules/systems in which thermal aspects play an important role in the overall system accuracy. Course code: Location: Price: Duration: Dates:

TEMS Eindhoven 1,495 euros excl. VAT 2 consecutive days 10th and 11th March 2014

Mechatronics

Machine vision for mechatronic systems This basic course focusses on the various aspects of machine vision as applied in mechatronic systems. Participants will acquire theoretical and practical background on imaging, sensor characteristics, image processing and integration aspects of machine vision in the overall systems, such as accuracy and error budgeting, measurement speed and delay and interface technology. The course will be a mix of lectures, practical cases, demonstrations and a handson workshop. After completion of the course, the participants are able to choose the right vision system and judge the main characteristics and implications on system level. This course is intented for mechatronic engineers, system designers and architects who are involved in the multi-disciplinary development of accurate motion modules/systems and apply machine vision to determine the offsets between components in the accuracy loop. Course code: MVMS Location: Eindhoven Course price: 1,495 euros excl. VAT Duration: 2 consecutive days Dates: 20th and 21st March 2014

Mechatronics

Motion control tuning Starting with the time domain, the complete basis of control is repeated, placed in a modern framework, validated experimentally and applied to mechanical servo systems. During the course all aspects of ‘motion control’ are covered, including the use of feedforward steering. This course is targeted at engineers that are involved in controlled mechanical servo systems who want to gain more insight into the possibilities and limitations of servo control in an industrial setting. Participants will have a BSc/MSc degree in electrical or mechanical engineering, mechatronics, physics or equivalent practical experience, and some basic understanding of servo control. Course code: MCT Location: Eindhoven 4,495 euros excl. VAT Price: Duration: 6 days in a period of 2 weeks Dates: commences on 2nd April 2014


Profiel

Ambitie uit Hoofddorp Zoals veel mensen die hun eigen bedrijf startten, begon Gerrit Bootsman omdat hij vond dat het anders kon. In 1987 zag in Hoofddorp Pneu/tec het licht. Bootsman is een aandrijfman in hart en nieren. Dat ‘anders’ dat zat hem in klantgerichtheid, een stapje harder lopen. Niet zomaar leveren, maar voormonteren of per setje verpakken, net waar de klant behoefte aan had. En altijd op een easy-going manier. Niet moeilijk doen, maar relaties helpen waar mogelijk.

behouden, ontwikkelen en opleiden van deskundig en gemotiveerd personeel, op ieder gebied. Je moet niet proberen alles een beetje te doen, maar wij geloven in het inschakelen van specialisten op alle vakgebieden. Zowel intern als extern.’ De Vink is bijzonder trots op waar Pneu/ tec voor staat. ‘Ons bedrijf kenmerkt zich door een set normen en waarden waar wederzijds respect duidelijk op nummer 1 staat. Eigen initiatief wordt gestimu-

gaande specialiteiten en topmerken. En daarmee vormen we voor onze klanten een ideale mix van productleverancier en kennisleverancier. Door over de muur van de eigen disciplines te kijken, in samenwerkingen met partners, kunnen we ons streven om out of the box te denken optimaal vormgeven.’ ‘Als ik over ons bedrijf vertel, dan doe ik dat graag aan de hand van ons principe van de cirkels’, gaat De Vink verder.

Pneu/tec: van toen naar nu dankzij de cirkelfilosofie

We spreken directeur Koos de Vink, die in 1995 toetrad tot de firma. Hij vertelt wat de historie van Pneu/tec kenmerkt. ‘Pneu/ tec groeide gelijk vanaf het begin hard en was zelfs in het eerste jaar al winstgevend. Daar is Gerrit nog altijd trots op. En waar onze aandacht voor het personeel in de eerste fase vooral was gericht op het vergroten van kennis en vaardigheden, is het tegenwoordig vooral ook de persoonlijke ontwikkeling die veel aandacht krijgt. Want de mens is de doorslaggevende factor voor een succesvol bedrijf. Het aantrekken,

leerd en MVO, op alle mogelijke manieren, hoort gewoon bij ons. We faciliteren, door bijvoorbeeld continu te investeren in onze eigen ICT. Altijd vooroplopen, in kwaliteitsmanagement, logistiek, techniek en marketing. Specials in het vakgebied, ook en vaak juist buiten de catalogus.’ In 2002 kende Pneu/tec een reorganisatie waarbij nadrukkelijk werd gekozen voor toegevoegde waarde. Van de merken die het bedrijf vertegenwoordigt, maar ook van de mensen. ‘We hebben in die fase de productspecialisten geïntroduceerd. Diep-

‘De binnenste cirkel is de handel. Dat is de basis en daar blijven we sterk in. Daaromheen ligt de cirkel van de kennis. Onze specialisten voegen waarde toe aan de producten. De derde cirkel is productie. Waarmee we weer waarde toevoegen aan de eerste twee cirkels. En as we speak voegen we een nieuwe cirkel toe, namelijk engineering. We zijn in de huidige omstandigheden gegroeid naar vijfendertig mensen met vooral goed en hoog opgeleide specialisten. We zijn een ambitieuze club en willen dat ook uitstralen.’

Nieuws

Iso 55000 - Assetmanagement In februari zijn de wereldwijde normen voor assetmanagement gelanceerd, de Iso 55000-serie. Deze nieuwe normen voor assetmanagement geven eigenaren van kapitaalgoederen, de asset owners, instrumenten om hun assets gedurende de hele levenscyclus op een doelmatige, duurzame en kosteneffec-

tieve wijze te beheren, en dan ook nog afgestemd op de behoeften van de stakeholders. De toepassing van deze norm wordt vooral verwacht in onder meer de energiesector, infrastructuur, nutsvoorzieningen en procesindustrie. Op 12 maart wordt normering toegelicht tijdens een introductieseminar in

Utrecht, dat wordt georganiseerd door Profion, de branchevereniging voor professioneel industrieel onderhoud, onderdeel van de FME-CWM. Profion heeft de afgelopen jaren actief bijgedragen aan de totstandkoming van deze norm. Op www.profion.nl is meer informatie over dit seminar te vinden.

> Managementteam Doedijns Instrumentation koopt businessunit Instrumentation – verder als Thermo Electric Instrumentation

46


Nieuws

Foto: 5xBeter/De Beeldredacteur

Asco Controls, een IJzersterk bedrijf

Op 13 januari ontving Feda-lid Asco Controls de titel ‘IJzersterk bedrijf 2014’ uit handen van Rob van Beek en Wiel Brand van de projectgroep 5xBeter. Deze titel is voor de tweede keer uitgereikt en wordt gegeven aan bedrijven die opvallen door wat ze voor elkaar krijgen op

het gebied van veilig en gezond werken. Begin 2012 is Asco Controls begonnen met het traject om zowel Iso 9001-, Iso 14001- als Ohsas 18001-certificeringen te behalen. In dat traject kwamen ze in aanraking met 5xBeter en de 5xBeter Verbetercoach. Naast veel praktische

Goed bezig De rubriek waarin MVO-activiteiten van leden voor het voetlicht komen

Mijnsbergen ondersteunt de stichting Rootbox, een van de tien studententeams die met windwagen Anemo 4 en Anemo 5 hebben deelgenomen aan de internationale Wind Energy Events Racing Aeolus, een van de vier grootste duurzaamheidsraces ter wereld. Unica Automatic Sprinkler vond een meer dan passend doel om een stevige donatie aan te doen. De brandwondenstichting mocht een fikse cheque in ontvangst nemen op de open dag van Unica die in het teken stond van brandveiligheid. Veel bedrijven sponsoren goede doelen of doen op een andere manier iets voor maatschappij of milieu. Wij horen het graag! Na het bekend worden van een ‘Goed bezig’-item in een vorige uitgave riep een Feda-lid: ‘Had ik dat maar geweten, dan had ik ze gesteund!’ Dus, hebt u een ‘Goed bezig’activiteit in de planning, meld het ons dan. Ook en juist vooraf!

maatregelen zoals aangepaste werkschoenen, nieuwe geluidsarme luchtpis tolen, risico-inventarisaties en bijbehorende maatregelen heeft Asco Controls ook een safety leadership-training georganiseerd voor alle leidinggevenden met een focus op een veilige cultuur. Verbetercoach Susanne Rambali over Asco Controls: ‘Een veilige en gezonde werkomgeving uit zich niet alleen in technische en organisatorische maatregelen, maar ook in het toewerken naar een veiligheidscultuur waarin waarden en leiderschap de motor zijn voor continue verbetering.’ 5xBeter – ‘ijzersterk voor veilig werk’ – is een samenwerking tussen vijf partijen: Koninklijke Metaalunie, Vereniging FME-CWM, FNV Bondgenoten, CNV Vakmensen en De Unie en zet zich kosteloos en onafhankelijk in voor de gezondheid en veiligheid van werknemers in de metaalbewerking en metalektro.

Nieuws

Feda Paviljoen op Wots Zoals inmiddels bekend mag zijn, hebben Feda en FHI de handschoen opgepakt en een revolutionaire stap gezet. Van 30 september tot en met 3 oktober ziet World of Technology & Science het levenslicht. Feda biedt haar leden de mogelijkheid om deel te nemen aan het Feda Paviljoen om daarmee een gezamenlijke presentatie vanuit de secties Hydraulic Solutions, Maintenance, Electrical & Mechanical Motion Solutions en Air Solutions te verzorgen. De kosten zijn zo laag mogelijk gehouden zodat een ieder kan deelnemen. Er is een gezamenlijke ruimte voorzien waar een ieder met zijn relaties en contacten terecht kan voor een drankje en een hapje. De voorinschrijving heeft een mooi aantal enthousiaste deelnemers opgeleverd en er zijn nog een paar plaatsen beschikbaar voor snelle beslissers. Ingeschreven hebben: • Amca • Brevini • Camozzi • De Graaf Aandrijvingen • Hydroflex • Köbo • Lenze • Powerflex Kijk voor meer informatie op feda.nl.

> Goed bezochte ledenvergadering Feda in Maarssen > Eerste Premier Parker-distributeur bekend: A&C Engineering uit Stellendam


47

Update

Nieuwe leden We mogen binnen Feda weer een paar nieuwe leden verwelkomen, te weten:

Vitsch Electronics uit Valkenswaard Het bedrijf schrijft op de website dat iedereen in een persoonlijk gesprek te horen krijgt waar de naam vandaan komt. Dat verklappen we dus niet. Wat we wél verklappen is dat ze ontwikkelaar zijn van elektronica en embedded softwareoplossingen. Behalve elektronica voor klanten maken ze ook de Vitsch VPN-oplossing. Ze noemen zichzelf vakidioten en daarom heten wij ze van harte welkom. Wittenstein uit Kalken (B) Dit Belgische bedrijf is de vertegenwoordiging voor de Benelux van de Wittenstein Groep uit Duitsland die zich specialiseert in mechatronische precisie-aandrijvingen. Het werkt vanuit een Mini-strategie, wat niets zegt over de strategische omvang. Op de website lezen we ‘kracht is niets zonder intelligentie’. Engineeringssoftware, consultancy, componenten en oplossingen. We hebben er zomaar een allrounder bij. Rexroth Pneumatics uit Boxtel Kennen we al langer, maar is nu ook zelfstandig lid. Het onderdeel van de Bosch Rexroth Groep houdt zich bezig met oplossingen, service en training op het gebied van pneumatiek. Op de website lezen we bij ‘trends’ over energiebesparing en hygiënisch design. En dat voor sectoren als food & beverage, automotive, marine, industrie, elektronica en metalen, mining & mineralen. We verwachten ook eigenlijk niet anders, toch? En wat opvalt: alle drie de nieuwkomers nemen deel aan Wots. Voor veel aspirant-leden ook hét extra zetje om lid te worden.

Wots 2014 - Speakerscorner en app

World of Technology & Science leeft! Dat mogen we stellen als je ziet dat er op het moment van schrijven al een kleine driehonderd deelnemers hebben ingeschre-

ven voor een stand. Daaronder zijn ook namen van leden die er de vorige keer niet bij waren. Projectplannen, paviljoens, de speakerscorner, er zijn activiteiten te over, waardoor iedere deelnemer zich optimaal kan profileren en een deelname kan inrichten volgens eigen inzicht. Ik noemde net de speakerscorner. Dat is een open en toegankelijke ruimte op de beursvloer waar lezingen door exposanten worden gegeven. Een demonstratie, een presentatie, een ervaringsverhaal, geheel naar – ik zei het ook al – eigen inzicht. Het biedt een extra moment om informatie met geïnteresseerde bezoekers

uit te kunnen wisselen. De eerste gegadigden hebben zich al gemeld. En een ander leuk bericht: de Wotsapp. Eind augustus wordt de interactieve app van World of Technology & Science gelanceerd. Hiermee kunnen bezoekers voor en tijdens de beurs optimaal gebruikmaken van alle beschikbare informatie. De app is voorzien van de exposantenlijst, het conferentieprogramma, themaroutes en een interactieve plattegrond. Vanuit de koppeling met www.instrumentengids.nl worden alle exposanten met hun gegevens in de app opgenomen. Gebruikers kunnen zoeken op productgroepen of fabrikanten en via de plattegrond worden de zoekresultaten direct getoond. Met behulp van de favorietenoptie kan de bezoeker vooraf een lijst met te bezoeken stands samenstellen. In het voorjaar ontvangen de exposanten de inloggegevens- en instructies voor de vermelding op www.instrumentengids.nl en daarmee de koppeling met Wotsapp.

Agro & Food en Feda Binnen FME zijn clusters gevormd naar markten. Een van de clusters is agro & food. Dwars door FME heen zijn bedrijven hierin met elkaar bezig om door middel van samenwerking de synergie te benutten, de positie van de sector te versterken en een krachtig geluid richting politiek en markt te laten horen. Met een totale omvang van ruim 89 miljard euro, inclusief technologie, op jaarbasis is Nederland onbetwist leider op het gebied van hoogwaardige voedselvoorziening. Oplossingen komen uit onze industrie dankzij jarenlange investeringen in kennis, voortdurende innovatie en samenwerking in de keten. Economisch belang Nederlandse Agro & Food-sector • Toegevoegde waarde voor Nederland: ±10,3 procent bbp (±61 miljard euro) •E xport totaal: ±74 miljard euro (Nederland: ±98 miljard dollar, Verenigde Staten: 168 miljard dollar) •A gro & Food: 58 procent van het totaal Nederlands positief handelssaldo • Technologie: ±15 miljard euro (inclusief logistiek en detachering) • Groei technologie: 6 procent (2012) •F ME + branches cluster Agro & Food: ±7-8 miljard euro • Export technologie: > 80 procent • I nvestering in R&D-technologie: 6-7 procent (niet-technologie: 0,5-1 procent)

> Speeddatelunches krijgen vervolg > Herman Schutte neemt afscheid van Parker Hannifin - opvolger is Freddy Eggengoor <

48


COLUMN

Nieuwe economische realiteit, ook voor Feda

V Marcel van Haren is branchemanager bij Feda en programmamanager van het FMEcluster Agro & Food.

roeger was de wereld betrekkelijk eenvoudig; er was een aantal branches die ieder hun eigen technologie hadden. De belangen die hiermee waren gemoeid, konden worden verdedigd alsof het een eigen vesting was. Eigenbelang eerst, met eigen belangenbehartiging, een eigen beurs en eigen leveringsvoorwaarden. Maar de wereld zit niet meer zo eenvoudig in elkaar, verschillende technologieën zijn met elkaar verbonden en zelfs afhankelijk van elkaar. Het als vanouds vanuit de eigen vesting verdedigen van de eigen branche gaat niet meer op. Samenwerken is het devies. Kansen creëren door slimme connecties te maken, nieuwe businessmodellen ontwikkelen. Klanten willen dit samenspel zien en beleven. Sterker nog, ze zijn er zelf onderdeel van geworden. In deze veranderde wereld past het niet meer om een beurs, louter en alleen over aandrijftechniek te organiseren. Het past ook niet om de leveringsvoorwaarden nog alleen toe te snijden op het leveren van aandrijfoplossingen. Dat is ouderwets denken, daar komt een branche niet verder mee. Met deze manier van denken wordt een branchevereniging een schuilplaats voor dinosaurussen, een plaats waar modern denkende bedrijven niet willen worden gezien. Begrijp me niet verkeerd, Feda is ondertussen al lang niet meer die schuilplaats voor dinosaurussen, maar we kunnen ook niet zeggen dat we klaar zijn voor de toekomst. Feda zal als branche veel meer de samenwerking moeten opzoeken en zelfs onlogisch lijkende paden moeten gaan bewandelen. Neem de beurs World of Technology & Science (www.wots.nl). Veel discussies gaan over het feit dat het niet meer ‘die goede oude beurs Aandrijftechniek’ is. Gelukkig maar, zeg ik dan, want dat zou betekenen dat we geen stap voorwaarts hebben gezet, dat we stil zijn blijven

staan. Wat ik al aangaf, opdrachtgevers willen bedrijven zien samenwerken, ook op een beurs. En dat samenwerken gaat alleen in een keten. Een klant is vaak al lang niet meer alleen opdrachtgever, maar ook strategische samenwerkingspartner. Je kunt je dus serieus afvragen of eigen belangenbehartiging en eigen leveringsvoorwaarden als aandrijfbranche daar nog wel bij passen. Het gaat er veel meer om dat de leden samen de route uitstippelen. Een route die niemand kent omdat we onderdeel zijn van een wereldwijde dynamische markt, waar vandaag heel anders kan zijn dan morgen. Ook FME, nog steeds vaak bestempeld als klassieke werkgeversorganisatie, heeft dat al een tijd geleden doorzien. Met de vorming van clusters is ze een weg ingeslagen die wezenlijk anders is dan wat in het verleden werd gedaan. FME heeft de grote maatschappelijke uitdagingen als kern opgepakt en vormgegeven in clusters. Zo is er een cluster Agro & Food om als technologische industrie de uitdagingen in voedselvoorziening bij een sterk groeiende wereldbevolking aan te pakken. Met dit vraagstuk wordt door middel van samenwerking tussen de diverse brancheverenigingen naar antwoorden gezocht. Enerzijds door de netwerken aan elkaar te koppelen, anderzijds door de innovatie te stimuleren met icoonprojecten en daar ook de bijbehorende financiering voor te zoeken. Geen gemakkelijke klus. FME is hiermee een totaal onbekende weg ingeslagen. Een weg die, naar de overtuiging van FME en haar leden, noodzakelijk is voor de toekomst van technologische industrie in ons land. Maar tegelijk ook een weg die veel obstakels kent en waar oude vanzelfsprekendheden niet meer gelden. Welkom in de nieuwe economische realiteit.

Het past niet meer om een beurs alleen over aandrijftechniek te organiseren

Agenda

13 maart 28 maart 24 april 24 april 30 september - 3 oktober

Speeddatelunch bij Weidmüller Benelux, Hilversum Statistiekbijeenkomst bij FME-CWM, Zoetermeer Algemene ledenvergadering, Leusden Kick-offbijeenkomst exposanten Wots, Leusden World of Technology & Science, Utrecht

www.feda.nl

Colofon Redactie & tekst: Janet Kooren, Puntnet Tekst en advies – Karin van Reijn, secretariaat Feda – Marcel van Haren, branchemanager Feda Correspondentie en aanleveren nieuws: Secretariaat Feda, [email protected] Alle artikelen in Fedactueel vallen onder de verantwoordelijkheid van Feda. www.feda.nl


49

BEDRIJVENKOMPAS Dienstverlening | Distributie | Projectbureau | Toelevering | Tools

Dienstverlening

Locatie Utrecht Herculesplein 24 Tel +31 88 8275000

Alten Mechatronics Beukenlaan 44 5651 CD Eindhoven Tel +31 40 2563080

Locatie Eindhoven Dillenburgstraat 25-3 Tel +31 88 8275100

Linie 544 7325 DZ Apeldoorn Tel +31 55 5486200 Rivium 1e straat 85 2909 LE Capelle aan den IJssel Tel +31 10 4637700 [email protected] www.alten.nl

ENTER BV Science Park 5001 5692 EB Son Tel +31 40 2141020 [email protected] www.enter-group.nl

Nspyre Postbus 85066 3508 AB Utrecht Tel +31 88 8275000 Fax +31 88 8275099 [email protected] www.nspyre.nl

Locatie Zwolle Zuiderzeelaan 21 Tel +31 88 8275300 Locatie Leek Kapteynlaan 17 Tel +31 88 8275300

Projectbureau

TMC Group

Technical Software Tel +31 40 2677100 (Zuid-Nederland) Tel +31 88 7468928 (Midden- en NoordNederland) Tel +32 14 848718 (België)

Remote Solutions Tel +31 40 2677100 Electronics Tel +31 40 2677100 Industrial Mathematics Tel +31 40 7516116

Technolution B.V. Burgemeester Jamessingel 1 P.O. Box 2013 2800 BD Gouda Tel +31 182 594000 [email protected] www.technolution.eu

Tools

The MathWorks BV Dr. Holtroplaan 5b 5652 XR Eindhoven Tel +31 40 2156700 Fax +31 40 2156710 [email protected] www.mathworks.nl

50


Regio Midden/West Herculesplein 44 3584 AA Utrecht Tel +31 30 8200518 [email protected] www.tmc.nl

Adverteren

Toelevering

Festo BV Schieweg 62 2627 AN Delft Tel +31 15 2518890 Fax +31 15 2518867 [email protected] www.festo.nl

Regio Zuid Flight Forum 107 5657 DC Eindhoven Tel +31 40 2392260

Frencken Europe Hurksestraat 16 5652 AJ Eindhoven Tel +31 40 2507507 Fax +31 40 2507518 [email protected] (algemene informatie) [email protected] (verkoop) www.frencken.nl/banen

Ook in het kompas? Het kompas geeft informatie over bedrijven die actief zijn in de markt voor systeem- en machinebouw. Vermelding is op jaarbasis. Voor meer informatie en reserveringen, neem contact op met de afdeling sales, [email protected].

COLOFON

VOLGENDE KEER IN

Mechatronica&Machinebouw is een onafhankelijk technisch tijdschrift voor mensen die werken in de systeem- en machinebouw. Mechatronica&Machinebouw is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen.

Snelliusstraat 6 – 6533 NV Nijmegen tel +31 24 3503532 – fax +31 24 3503533 [email protected] – www.techwatch.nl Redactie Alexander Pil – hoofdredacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] René Raaijmakers – redacteur tel +31 24 3503065 – [email protected] Nieke Roos – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Pieter Edelman – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Paul van Gerven – redacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] Vormgeving Justin López – grafisch ontwerper en illustrator tel +31 24 3503532 – [email protected] Sales Kim Huijing – hoofd marketing en sales tel +31 24 3505195 – [email protected] Joost Backus – sales, opinie en partnerships tel +31 24 3503065 – [email protected] Sabina Alidini – salescoördinator tel +31 24 3505195 – [email protected] Sofie van Koningsbruggen – salesmedewerker tel +31 24 3505195 – [email protected] Events Simone Straten – marketing- en eventcoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Marjolein Vissers – sales- en eventcoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Projecten/marketing Daniëlle Jacobs – marketingmanager tel +31 24 3503532 – [email protected] Trainingen Ellen Lely – coördinator trainingen tel +31 85 4013600 – [email protected] Katja Hofman – medewerker trainingen tel +31 85 4013600 – [email protected]

Nummer 2 | 21 maart | Slim verpakken

Het verpakken van producten lijkt een triviale bezigheid, maar er zijn legio mogelijkheden voor automatisering. In deze editie onder meer artikelen over het Brugse Pattyn, dat is gespecialiseerd in de combinatie van plastic zakken en dozen, en het Hoogeveense Inmaco, dat persmachines ontwikkelt voor papieren verpakkingen.

Abonnementenadministratie Lisette de Vries – financiële administratie tel +31 24 3505195 – [email protected] Medewerkers Alexander Bobel, Sandra Geerlings, Pauline Janssen, Sofie van Ooijen, Imke Okkerman, Leanne Robbertson, Kitty Stam Columnisten en externe auteurs Larissa Backx, Lisanne van der Drift, Cees van Duijn, Anton Duisterwinkel, Jaco Friedrich, Fred Hugen, Karin Kleijnen, Henriëtte van Norel, Lucas Wintjes Uitgever René Raaijmakers tel +31 24 3503065 – [email protected] ISSN: 2213-8498 Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat 1 2370 Arendonk, België Drukkerij Koninklijke BDU, Barneveld Abonneren Een abonnement op Mechatronica&Machinebouw kost 154 euro op een bedrijfsadres en 99 euro op een privéadres. Vraag een abonnement aan via [email protected]. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op www.techwatch.nl. Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema’s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem contact op met de afdeling sales, [email protected], tel +31 24 3505544. Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2014 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of o penbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Mecha tronica&Machinebouw, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Mechatronica&Machinebouw. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te plaatsen of te bewerken.

Mechatronica&Machinebouw in 2014

Dit jaar besteedt Mechatronica&Machinebouw aandacht aan deze onderwerpen:

Editie Thema 1 Agro & food 2 Slim verpakken 3 Hightech NL 4 Halfgeleidermachines 5 Industriële automatisering 6 World of motion & drives 7 Ultraprecisie 8 Robotica

Datum 21 februari 21 maart 18 april 23 mei 20 juni 5 september 24 oktober 5 december

Heeft u interessante bijdragen of artikelvoorstellen die passen bij deze thema’s? Neem dan contact op met Alexander Pil ([email protected], +31 24 3504580). Sluiten de onderwerpen aan bij uw marketingplannen en wilt u informatie over de advertentiemogelijkheden? Dan kunt u terecht bij onze salesafdeling ([email protected], +31 24 3505544).

Fotografie Productfoto’s zijn van fabrikanten, overige foto’s zijn van Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld. Foto voorpagina Lely


51

Exhibitors 2014: ACE Ingenieurs- & adviesbureau Alten Mechatronics ASML Beckhoff.nl / IAL Brainport Industries Ceratec Technical Ceramics Claytex DEMCON Duranmatic Dutch Society for Precision Engineering Elero Linearantriebstechnik Elmekanic Feinmess Dresden Festo FMTC - Flanders’ DRIVE Framo Morat Greentech Engineering | Pezy Group HEIDENHAIN Halstrup-Walcher The High Tech Institute Hittech Group HPR Techniek Business Unit Data Vision I.B. Kracht IBS Precision Engineering Irmato isel Germany KMWE Precision Masévon en Vernooy Vacuum Engineering MathWorks mechOnics Metaalunie - DPT MTA Newport Spectra Physics Nijdra Group Nobleo Technology NTS-Group Oriental Motor Philips Innovation Services Reden Segula Technologies Nederland SENSiTEC SCHUNK Intec SICK Stichting Applied Piëzo Tecnotion TEVEL TMC Group TNO Transfer VarioDrive

Register now


Agro & food heeft hightech nodig

Recommend Documents