Tekst Marike van Zanten Onderzoek Management Scope
top
VOORTSCHRIJDEND
TOEZICHT Hans Wijers is de nieuwe invloedrijkste commissaris van Nederland. De vrouwen rukken op, al wisten ze de top-10 nog niet te gatecrashen. Met de dames zet ook de verjonging in.
ten (voorzitter) (zie ook het biokader en het interview met Hans Wijers elders in dit nummer).
WORDEN RVC’S OOK SQUADS?
Op de tweede plek vinden we Jeroen van der Veer. De oud-Shell-topman bekleedt commissariaten bij ING en Philips en is bij beide concerns voorzitter. De ING-medewerkers opereren voortaan vanuit squads: zelfsturende, multidisciplinaire en autonome teams, geïnspireerd door bedrijven als Spotify en Zappos. Zou dat ook gelden voor de raad van commissarissen? Eigenlijk zijn de verschillende commissies ook een soort squads, met Van der Veer als tribe lead. Het is alleen te hopen dat de raad voldoende it-kennis aan boord heeft om de goede vragen te stellen over de digita-
le disruptie bij de bank. Bij Philips is er sprake van een ander soort disruptie: het concern wordt gesplitst. Gelukkig krijgt Van der Veer hulp van medecommissaris Kees van Lede (nr. 97), de voorganger van Hans Wijers bij AkzoNobel. Van Lede voerde ooit zeven keer op rij de top-100 aan, maar heeft nu (naast een adviesfunctie bij JPMorgan) nog maar twee commissariaten in zijn portefeuille: Air France-KLM en Philips, waar hij na drie termijnen onlangs op verzoek twee jaar bijtekende om te helpen bij de splitsing. Bij D.E heeft Van Lede immers al eerder met dat bijltje gehakt. Terug naar Van der Veer. Zijn vijfde punt ging naar een nieuw commissariaat bij Boskalis. De runner-up heeft voortaan vast voldoende gespreksstof als hij de nummer 1 van de lijst treft voor de commissarissenverga-
Corporate governance
Bijna een kwart van de lijst is vrouw, een all-time high!
16.
Mgmt. Scope
commissarissen
1 (6) HANS WIJERS vz Heineken, vz Ajax, dep. chairman Shell, vz Concertgebouw, HAL, GlaxoSmithKline 2 (9) JEROEN VAN DER VEER vz ING, vz Philips, Boskalis, vz rvt TU Delft 3 (5) PETER ELVERDING vz Q-Park, vz BAM, vice-vz SHV Holdings, FrieslandCampina 4 (7) BEN VAN DER VEER Aegon, TomTom, FrieslandCampina, RELX
DE NIEUWE LIJSTAANVOERDER: HANS WIJERS
HARD WERKEN, HARD LACHEN
Toezichthoudend Nederland heeft een nieuwe aanvoerder: Hans Wijers. De oud-AkzoNobel-topman stoot na vier jaar Frans Cremers van de troon (die terugviel naar nr. 10, door zijn terugtreden bij Imtech en Schiphol). Wijers’ portefeuille is goed gevuld: olie (Shell), bier (Heineken) en medicijnen en zelfzorgmiddelen (GlaxoSmithKline). Tot voor kort hoorde er ook nog voetbal bij: Wijers was net een jaar begonnen aan zijn tweede termijn als president-commissaris van Ajax, maar uiteindelijk hield Wijers een kater over aan zijn lovebaby op toezichtgebied, veroorzaakt door de tackles in de technische ploeg en de powerplay van de coach aan de zijlijn, Johan Cruijff. Het gras bleek harder dan verwacht. Wijers ging bovendien gebukt onder de 80/20-regel. Het voorzitterschap bij Ajax, ruwweg twintig procent van zijn portefeuille, kostte tachtig procent van de energie. Vandaar dat Wijers die functie overdroeg aan oud-KLM-topman Leo van Wijk (niet op de lijst), zodat hij weer meer tijd heeft voor de rest van zijn portefeuille, waaronder ook zijn commissariaat bij investeringsmaatschappij HAL en zijn functies bij het Concertgebouw (voorzitter rvc) en Natuurmonumen-
100
Vroeger fietste Hans Wijers als jongetje vaak langs de stampende machines op het Akzo-terrein. ‘Maar ik heb nooit gedacht: als ik daar nou toch eens een keer directeur van mag worden’, zei de oud-topman van AkzoNobel ooit in een interview. Hij verklaarde zich tegen carrièreplanning. ‘Ik heb te veel mensen slachtoffer zien worden van hun eigen ambitie: ze verzuren als gevolg van diepe frustratie.’ Hard werken, hard lachen, luidde zijn carrièreadvies dan ook. In zijn eigen loopbaan zat dan ook bewust weinig lijn: managing partner van The Boston Consulting Group, minister van Economische Zaken (D66) en ceo van AkzoNobel, waar hij Kees van Lede opvolgde en uiteindelijk verf en anticonceptie uit elkaar haalde met de verkoop van Organon en de aankoop van ICI. Nadat Wijers in 2012 het stokje doorgaf aan Ton Büchner, kon hij zich voluit op zijn commissariaten storten. Hij was al toezichthouder bij Shell, waar hij als voorzitter van de remuneratiecommissie werd geconfronteerd met een bonusrel rond de Shell-top. Inmiddels is hij er deputy chairman, voorzitter van de csr-commissie en lid van de benoemingscommissie. Wijers trad verder opnieuw in de voetsporen van voorganger Van Lede als president-commissaris bij Heineken en werd commissaris bij GlaxoSmithKline en later bij HAL. Daarnaast is hij president-commissaris bij het Concertgebouw en voorzitter van Natuurmonumenten. Niet alles werd een succes: zo was het voorzitterschap Nationaal Comité Inhuldiging uiteindelijk niet de erebaan die het leek, met alle commotie rond het Koningslied, dat achteraf ook nog eens veel te duur bleek te zijn. Bovendien wisselde (rechtsbuiten) Wijers onlangs zichzelf als president-commissaris bij Ajax, na onrust in het technisch hart van de club en het duel met de legendarische nummer 14. Hij komt beschadigd uit de strijd, beaamde hij in de NRC. ‘Dat is het risico van het vak. Zeker als we daarmee over kunnen gaan tot wat er nu echt moet gebeuren bij Ajax: het brengen van rust. Dan heb ik er vrede mee.’ Kleine troost: ook Steven ten Have liep eerder stuk op Johan Cruijff, die toen nog ín de rvc zat. Ter gelegenheid van zijn terugtreden bij AkzoNobel speelde Wijers de hoofdrol in een even hilarisch als ontroerend afscheidsfilmpje (nog steeds te zien op YouTube!), samen met onder anderen toenmalig president-commissaris Karel Vuursteen en secretaresse Marja. Het eindigt waar hij ooit begon: op de fiets.
17.
Mgmt. Scope
5 (12) ERIK VAN DE MERWE vz Achmea, vz Staalbankiers, Rabobank, rvt Euro Tissue Bank, rvt Insituut Internal Auditors
1
6 (10) ROB ROUTS vz Aegon, vz DSM, A.P. MöllerMaerk, AECOM, ATCO 7
(3) ANNEMIEK FENTENER VAN VLISSINGEN
vz SHV Holdings, Heineken, Flint Holding, Groupe Lhoist, rvt UMC Utrecht
8
dering bij het Concertgebouw. Naast Mahler en Mozart, zal wellicht ook de maritieme symfonie van Boskalis (meer mineur dan majeur door de dalende aandelenkoers) ter sprake komen. HAL – waar Wijers toezicht houdt - is immers grootaandeelhouder bij de baggeraar en heeft er zelfs een eigen commissaris (Jaap van Wiechen, nr. 99).
SJOEMELSOFTWAREVRIJE PORTEFEUILLES
(51) GERARD KLEISTERLEE
Shell, ASML, chairman Vodafone Group, IBEX
9 (13) ROB TER HAAR vz Unibail-Rodamco, vz VVAA Groep, vz Mediq, vz Parcom, Bergschenhoek Groep
10 (1) FRANS CREMERS vz SBM Offshore, UnibailRodamco, Vopak, Parcom
De top-3 wordt gecomplementeerd door oud-DSM-topman Peter Elverding, die het afgelopen jaar heel wat zal hebben vergaderd. Allereerst is hij president-commissaris bij BAM, dat nu langzaam uit de bouwput lijkt te kruipen. Q-Park – waar Elverding eveneens voorzitter is – zit juist op een hoge berg, van schulden wel te verstaan, wat herfinanciering noodzakelijk maakt. En dan is Elverding ook nog commissaris bij FrieslandCampina, Camille Oostwegel en
SHV. Daarnaast heeft hij kennelijk ook nog tijd voor de Stichting Berenschot Beheer, waar hij deze zomer bestuurder werd. Elverding neemt de plek in die Annemiek Fentener van Vlissingen (nr. 7), zijn medecommissaris bij SHV (voorzitter), vorig jaar nog bezette. Van Vlissingen trad terug als commissaris bij De Nederlandsche Bank omdat haar tweede termijn afliep. Wel jammer dat er nu niet langer een vrouw in de top-3 staat. Overigens heeft geen enkele nieuwe vrouw de top-10 weten te gatecrashen. Dat zou je wel hebben verwacht, nu de database Topvrouwen.nl zo’n duizend boardready vrouwen aanbiedt. Daar kun je wel tien top-100’s mee vullen, of honderd top-10’s. Wel positioneert oud-Philips-topman Gerard Kleisterlee (nr. 8) zich ineens als een van de tien invloedrijkste commissarissen van Nederland. Hij maakt een enorme sprong van nr. 51 naar nr. 8, door zijn commissariaat bij voormalig Philips-dochter ASML.
DE HOOGSTE BINNENKOMER: PETRI HOFSTÉ
FINANCIEEL TAFELDAME DURFT FUNCTIONEEL RUZIE TE MAKEN
11 (-) PETRI HOFSTÉ vz Achmea Bank, Achmea Holding, Fugro, Kas Bank, BNG Bank
11
12 (44) PAULINE VAN DER MEER MOHR
BIJNA EEN KWART VROUWEN, 12 NIEUWE ERBIJ!
‘Als het nodig is, maak ik ruzie. Soms moet je ferme posities innemen’, zei Petri Hofsté een aantal jaar geleden in Het Financieele Dagblad. Dat was na haar overstap naar De Nederlandsche Bank, die haar binnenhaalde om het toezicht op de financiële sector meer tanden te geven. Hofsté kwam zelf voort uit die sector en heeft er inmiddels aan alle kanten van de tafel gezeten. Afkomstig uit een Twents ondernemersgezin – haar vader had een middelgroot bouwbedrijf – koos zijzelf voor de opleiding tot registeraccountant. Na haar studie begon ze haar loopbaan bij KPMG, waarna ze overstapte naar ABN Amro. Daar was ze group controller, hoofd financiën en plaatsvervangend cfo in de jaren 2006-2010: de meest turbulente jaren uit de geschiedenis van de bank. Na de afsplitsing van de grootzakelijke tak was ze een half jaar cfo bij Royal Bank of Scotland in Nederland, tot DNB haar naar het Fredriksplein haalde, waar ze als divisiedirecteur verantwoordelijk werd voor het toezicht op de banken. Na koud twee jaar stapte ze over naar pensioenuitvoerder APG, waar ze begin 2013 cfro werd. Ze werd er de tweede vrouw in de raad van bestuur, naast chief investment officer Angelien Kemna. Maar negen maanden later was Hofsté alweer weg bij ’s lands grootste pensioenuitvoerder, na een verschil van inzicht over de reikwijdte en invulling van haar functie. Kennelijk had Hofsté ook bij APG een stevige positie ingenomen. Sindsdien lijkt ze zich te richten op het beroepscommissariaat. Ze was al commissaris bij BNG Bank en werd daarnaast commissaris bij Kas Bank en Achmea. Inmiddels is ze ook president-commissaris van Achmea Bank, waar ze Erik van de Merwe opvolgde. Dit jaar voegde ze Fugro toe aan haar toezichtportefeuille. Hopelijk durft ze óók bij haar commissariaten ruzie te maken als dat nodig is. Hofsté is getrouwd en heeft een dochter. Toen ze aan het begin van haar carrière werd gevraagd naar de invulling van haar vrije tijd, antwoordde ze: ‘Welke vrije tijd?’ Met haar huidige portefeuille toezichtposities luidt het antwoord op die vraag twintig jaar later waarschijnlijk nog steeds hetzelfde.
18. Mgmt. Scope
2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 top-100 top-100 top-100 top-100 top-100 top-50 top-50 top-50 Aantal vrouwen %
24
17 14 15 14 5 5 5
24% 17% 14% 15% 14% 10% 10% 10%
Annemiek Fentener van Vlissingen Petri Hofsté Pauline van der Meer Mohr Jacqueline Tammenoms Bakker Margot Scheltema Annet Aris Mary Harris Marike van Lier Lels Lineke Sneller Charlotte Insinger Marjan Oudeman
Positie Leeftijd
7 54 11 54 12 55 14 62 20 61 24 57 31 49 33 57 40 51 43 50 49 57
Een soort homecoming dus voor Kleisterlee, die naast zijn commissariaat bij Shell verder juist graag in het buitenland toezicht houdt. Zoals bij Vodafone, waar hij chairman is, en het beursgenoteerde Amerikaanse Ibex. Eerder was Kleisterlee non-exec bij Dell en Daimler. Om een Duitse autofabrikant in de portefeuille minder zal tegenwoordig niemand rouwig zijn… voor je het weet heb je een gevalletje sjoemelsoftware bij de hand en moet je de boer op om twintig miljard te lenen.
BONKEN OP DE POORT
Op nr. 11 vinden we wél een vrouw, bonkend op de poort naar de toezichttop en meteen de hoogste binnenkomer. Petri Hofsté zat in haar loopbaan op verschillende bankjes: ABN Amro/RBS, DNB en APG. Na haar vertrek wegens verschil van inzicht bij ’s lands grootste pensioenuitvoerder is ze beroeps geworden en bouwde ze een indrukwekkende portefeuille op, voornamelijk bij finan-
13 (46) DIRK VERBEEK vz Robeco Groep, Aegon, Aon Groep Nederland, vz rvt Diergaarde Blijdorp 14
LEADING LADIES, 24 VROUWEN IN DE TOP-100
vz EY, ASML, DSM, HSBC, rvt Nederlands Dans Theater
Positie Leeftijd
Laetitia Juliette Griffith Irene Asscher-Vonk Fieke van der Lecq Corien Wortmann-Kool Jeanine Helthuis Annemieke Roobeek Miriam van Dongen Louise Fresco Marieke Bax Claudia Zuiderwijk-Jacobs Laurence Mulliez Jolande Sap Jolanda Poots-Bijl
50 50 58 71 60 49 67 56 68 53 70 57 79 46 80 63 81 54 84 53 88 49 94 52 98 46
cials, zoals Achmea, Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) en Kas Bank. Dit voorjaar voegde ze daar Fugro aan toe. De bodemonderzoeker benoemde zelfs twee commissarissen tegelijk: ook Anja Montijn, voormalig directeur van Accenture Nederland (nog niet in de lijst). Er vertrok overigens ook een vrouw bij Fugro: de Duitse Marion Helmes. Nu de bodemonderzoeker eenmaal gewend is aan vrouwelijk toezichthouderschap, durft het bedrijf kennelijk ook dames uit de Hollandse klei te trekken, een béétje geholpen door de Wet bestuur en toezicht. De streefcijfers van dertig procent vrouwen in de raad van bestuur en de raad van commissarissen voor 1 januari 2016 zijn overigens bij lange na niet gehaald. Eind 2014 had slechts 14,2% van de bedrijven dertig procent vrouwen in de raad van bestuur en 17,8% dertig procent vrouwen in de raad van commissarissen. Bovendien heeft driekwart van de bedrijven nog steeds geen enkele vrouw in de raad van bestuur en twee derde van
19.
Mgmt. Scope
(-) JACQUELINE TAMMENOMS BAKKER
nibail-Rodamco, CNH Industrial, U TomTom, Groupe Wendel
15 (2) HENK SCHEFFERS vz Aalberts Industries, vice-vz Koninklijke BAM Groep, vice-vz Flint Holding, Heineken 16 (15) WOUT DEKKER vz Rabobank, vz Randstad, vz Prinses Maxima Centrum voor Kinderoncologie 17 (22) RINSE DE JONG vz Nederlandse Gasunie, vz Bakeplus Holding, USG People, Enexis Holding 18 (24) HENK BREUKINK vz NSI, ING Groep, Brink Groep, rvt InHolland 19
(25) HERMAN HAZEWINKEL
vz TKH Group, vz Soweco, vice-vz Schiphol Group, Boskalis, Heisterkamp
20 (14) MARGOT SCHELTEMA DNB, Schiphol Group, TNT Express, Lonza Group, Warmtebedrijf Rotterdam 21 (4) ANTONY BURGMANS vz AkzoNobel, vz TNT Express, BP, Jumbo Groep Holding
22 (23) AAD VEENMAN vz TenneT Holding, Achmea Holding, Royal Huisman, vz SURFnet&SURFmarket, 23
(29) TOM DE SWAAN
vz Van Lanschot, DSM, non-exec chairman Zurich Insurance Group, rvt Nederlands Kanker Instituut
24 (-) ANNET ARIS ASML, ASR Nederland,
de bedrijven nog steeds een raad van commissarissen die geheel uit mannen bestaat. Terwijl er alle gelegenheid was om daar verandering in te brengen. In een vijfde van de rvb’s en een derde van de rvc’s vonden in 2014 nieuwe benoemingen plaats. Slechts een kwart van de bedrijven benutte die vacatures om een vrouw te benoemen.
SLUIPROUTE NAAR DE BOARDROOM
Thomas Cook, ProSieben Sat1, Jungheinrich, Kabel Deutschland, hoogleraar INSEAD
25 (-) RENÉ HOOFT GRAAFLAND Ahold, FrieslandCampina, Wolters Kluwer, vz Koninklijk Theater Carré 26 (-)
BEN NOTEBOOM
Aegon, Ahold, Wolters Kluwer
27
(89) SJOERD EISMA
28
(-) REIN WILLEMS
vz HAL Trust, Robeco Groep, vz rvt Hogeschool van Beeldende Kunsten, Muziek en Dans, rvt VEB
vz Essent, vz Van Leeuwen Buizen Groep, vz Nederlandse Investeringsinstelling, Caldic Chemie, rvt Museum Boerhaave
29 (31) EWALD KIST vice-vz DSM, Philips, Moody’s Corporation, Stage Entertainment 30 (35) FEIKE SIJBESMA ceo DSM, Unilever, DNB 31 (38) MARY HARRIS
Unibail-Rodamco, TNT Express, Scotch & Soda, J. Sainsbury
32 (56) ARTHUR VAN DER POEL vz ASML Holding, vz BDR-Thermea Group, Gemalto 33 (43) MARIKE VAN LIER LELS vice-vz TKH Group, Eneco, RELX
Toch was het afgelopen jaar enige beweging zichtbaar. Zo telt de top-100 dit jaar vierentwintig vrouwen (vorig jaar zeventien), waarvan er twaalf nieuw binnenkwamen (vorig jaar slechts drie). Bijna
een kwart is dus vrouw, netjes gespreid over de hele lijst, een all-time high! Oké, het is nog geen dertig procent, maar wel een duidelijke stijging ten opzichte van vorig jaar. De afgelopen vier jaar stagneerde het aantal vrouwen in de top-100. Nu lijkt de geest echter eindelijk uit de fles en hopelijk blijft dat ook zo. Overigens kwalificeren commissarissen, zowel mannen als vrouwen, zich alleen voor de top-100 als ze twee of meer functies in raden van bestuur of raden van commissarissen bekleden. De lat ligt voor nieuwe toetreders ligt dus relatief hoog. Maar de druk is dat eveneens. Bedrijven krijgen tot eind 2019 de tijd om aan het streefcijfer van twintig procent te voldoen.
DE JONGSTE COMMISSARISSEN...
... EN DE OUDSTEN
Geboortejaar
Geboortejaar
Jeanine Helthuis 1962 Claudia Zuiderwijk-Jacobs 1962 Jolande Sap 1963 Lineke Sneller 1964 Charlotte Insinger 1965 Laetitia Juliette Griffith 1965 Mary Harris 1966 Fieke van der Lecq 1966 Laurence Mulliez 1966 Steven ten Have 1967
Jacques Schraven 1942 Kees van Lede 1942 Jan Hommen 1943 Ewald Kist 1944 Irene Asscher-Vonk 1944 André Olijslager 1944 Rein Willems 1945 Piet Klaver 1945 Martin van Pernis 1945
VIJFTIG IS HET NIEUWE ZESTIG GEMIDDELDE LEEFTIJD IN DE TOP-100
Leeftijden Vrouwen Mannen
Gemiddeld
62 55 64
Oudste
73 73 73
Jongste
43 46 43
TOEZICHTTOERISTEN VIJF BUITENLANDERS
20. Mgmt. Scope
36 (50) RON ICKE vz DPA, vz ORMIT, vz Orizon, Kas Bank, Heijmans, VvAA Groep, Kinderopvang Nederland, Kadaster
Nationaliteit 31 39 61 78 88
38 (66) MAARTEN SCHÖNFELD vz Arcadis, Fugro, S&B Industrial Minerals Holdings Luxemburg, rvt TU Delft, rvt Hogeschool der Kunsten Den Haag
Mary Harris Britse Shemaya Levy Chocron Franse Lakshmi Mittal Indiase Leonhard Degle Duitse Laurence Mulliez Franse
39 (45) SHEMAYA LEVY CHOCRON vice-vz TNT Express, Aegon, PKC Oyj Group
STRENG, MAAR RECHTVAARDIG
14
35 (26) PIET KLAVER vz PostNL, vz Dura Vermeer Groep, vz Blokker Holding, vice-vz SHV Holdings
37 (94) JEAN-MARC HUËT Heineken, SHV Holdings, Welta TopCo
VANUIT HET NIETS: JACQUELINE TAMMENOMS BAKKER Waar heeft Jacqueline Tammenoms Bakker al die jaren gezeten? Ineens komt ze in de hogere regionen van de top-100 binnen, met commissariaten bij Unibail-Rodamco, groupe Wendel, TomTom en CNH Industrial. Ze is daarnaast voorzitter van de Van leer Foundation. Verder was ze nonexecutive bij Tesco (waar vorig jaar een boekhoudschandaal speelde, dat de top de kop kostte), Vivendi en Fiat. Diplomatendochter en Oxford-graduate Tammenoms Bakker groeide op in verschillende landen, zoals het Turkije van de jaren zestig en Rusland tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog. Ze kan terugkijken op een internationale carrière met een hybride karakter. Haar loopbaan ving aan bij Shell, waarna ze overstapte naar McKinsey en vervolgens naar Unilever-dochter Quest. In 1999 stak ze de Rubicon over door te gaan werken voor de publieke sector. Zo was ze verantwoordelijk voor het project Gigaport (dat breedbandinternet in Nederland moest introduceren). Vervolgens was ze dg op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. In die functie kreeg ze de hoge Franse onderscheiding Chevalier de la Légion d’Honneur. Daarna was ze voorzitter van de EU-commissie die zich bezighield met Europese luchtvaartregulering. Sinds 2008 houdt ze beroepsmatig toezicht. Voor de University of Cambridge zette ze onlangs een paar leiderschapslessen op een rijtje. ‘Bij Unilever faalde ik bijna, doordat ik me niet realiseerde dat het beste uit anderen halen mijn belangrijkste werk was. Op een dag zei iemand tegen me: ‘Wat je een succes maakt tot je veertigste, leidt niet tot succes daarna’.’ Een harde les, maar ook een keerpunt, waarin ze leerde haar introverte natuur leerde omzetten in extraversie. Tammenoms Bakker is streng, maar rechtvaardig, zo kreeg ze vroeger van haar medewerkers te horen. Hopelijk is ze dat ook bij haar commissariaten.
34 (-) JAN VAN DER ZOUW vz Grontmij, vz Van Wijnen, vz Den Helder Airport, Aalberts Industries, HGG, chairman Europart
Lukt dat, dan mogen ze doorgroeien tot dertig procent vrouwen in 2023. Lukt dat niet, dan wordt het verplichte quotum van dertig procent direct ingevoerd. Dat wil niemand, dus hopelijk breken vrouwen volgend jaar in de top-100 alvast door de toezichtsbarrière van dertig procent heen. En dertig dubbeldames in de top-100 betekent minimaal zestig zware commissariaten voor vrouwen in het hart van de macht. Er vielen dit jaar overigens ook weer vijf vrouwen van de lijst af, vanwege wijzigingen in hun portefeuille: Pamela Boumeester trad terug bij Ziggo, Sybilla Dekker bij Royal Haskoning, Herna Verhagen bij Nutreco, Leni Boeren bij Nuon en Carin Gorter verruilde haar commissariaat bij ING om cro bij de Rabobank te worden. Van rvc naar rvb: een mooie sluiproute naar de boardroom.
EÉN HALEN, TWEE BETALEN
Een nieuwe ster aan het firmament is Jacqueline Tammenoms Bakker. Ze komt vanuit het niets op nr. 14, met nieuwe commissariaten bij Unibail-Ro-
damco en groupe Wendel. Ze hield al toezicht bij TomTom en CNH Industrial en tot voor kort bij de Britse supermarktketen Tesco. Een veelzijdige dame met een internationale (toezicht)carrière (zie kader). Er zijn meer vrouwen die regelmatig het vliegtuig pakken, bijvoorbeeld omdat in het buitenland mooie functies lonken, of ze in eigen land tegen de grenzen van hun portefeuilles aanlopen. Dezelfde Wet bestuur en toezicht die de jongere garde in het zadel helpt, diskwalificeert vrouwelijke multicommissarissen immers als ze meer dan het maximum van vijf punten hebben. Dat lokt ‘vluchtgedrag’ naar het buitenland uit. Het maximum geldt namelijk niet voor buitenlandse commissariaten. Pauline van der Meer Mohr (nr. 12), eind dit jaar teruggetreden als bestuursvoorzitter van de Erasmus Universiteit, werd niet alleen voorzitter van de raad van commissarissen van accountant EY, maar ook non-exec slash bonusbasher van de Britse bank HSBC. Margot Scheltema (nr. 20), die dit jaar commissaris werd bij DNB en haar com-
21.
Mgmt. Scope
40 (-) LINEKE SNELLER Achmea, ProRail, hoogleraar Nyenrode 41 (-) HENK VAN DALEN vz Macintosh, Rabobank, Brabantse Ontwikkelings Maatschappij 42 (18) JAN NOOITGEDAGT vz VIVAT Verzekeringen, Robeco Groep, BNG Bank
43
(95) CHARLOTTE INSINGER
SNS Bank, VastNed, Ballast Nedam, SRH, rvt Hogeschool Rotterdam, rvt Stichting Nederlands Filmfonds, rvt Stichting Worldexpo Rotterdam 2025, rvt Lucht Verkeersleiding Nederland
44 (8) PETER WAKKIE vz Wolters Kluwer, vz TomTom, BCD Holdings 45 (34) ROB RUIJTER
vz Delta Lloyd Group, Ziggo Bond Company, Wavin, rvt Terre des Hommes
46 (-)
ADRIAAN NÜHN
vz Sligro Food Group, vz Plukon Food Group, vz Kuoni AG, Cloetta AB, HG International, Anglovaal Industries, rvt CBR, rvt Wereld Natuur Fonds
47 (64) GERRIT ZALM Shell, vz rvb ABN Amro 48 (83) PETER FRANS HARTMAN vz Texel Airport, vice-vz Kon. Ten Cate, vice-vz Air France-KLM, KPN, Fokker Technologies Group 49
(21) MARJAN OUDEMAN
SHV Holdings, Ten Cate, Statoil, Concertgebouw, vz cvb Universiteit Utrecht, vz rvt Ronald McDonald Kinderfonds, rvt Rijksmuseum
50 (-) LAETITIA GRIFFITH vice-vz KPMG, Nuon, TenneT Holding, HCSS/TNO, Nationale Goededoelenloterijen missariaten bij Triodos en ASR opgaf – één halen, twee betalen – heeft al langer een commissariaat bij de Zwitserse Lonza Group. En Annet Aris heeft zelfs meer buitenlandse commissariaten dan Nederlandse (bij ASML en ASR), een erfenis van haar vroegere werk bij McKinsey Duitsland. Andersom zijn er maar twee buitenlandse vrouwen die hier stevig voet aan de grond hebben gekregen: Mary Harris (nr. 31, TNT Express en Scotch & Soda) en Laurence Mulliez (nr. 88, SBM Offshore en Aperam). Overigens staan er nog maar drie andere buitenlanders in de top-100, in totaal dus vijf. Vorig jaar waren het er nog negen. Maar de uitstroom van een aantal internationale zwaargewichten (Byron Grote vertrok bij Unilever, Fritz Fröhlich bij Randstad en ASML en André Bergen bij Euronext) werd niet gecompenseerd door een invasie van nieuwe toezichttoeristen, met uitzondering van Mulliez. Leonhard Degle (nr. 78) is eveneens nieuw in de lijst, maar de oud-directeur van Deutsche
Bank was al langer commissaris bij onder meer branchegenoot Rabobank.
KLASSIEKE DOUBLE WHAMMY
In totaal telt de lijst 32 nieuwe commissarissen, precies twee keer zoveel als vorig jaar. Pakweg een derde van de lijst is dit jaar dus ververst. Een groot deel van die vernieuwing is toe te schrijven aan de voortschrijdende feminisering (mogen we het voorzichtig zo noemen?) Bovendien zijn alle drie hoogste binnenkomers vrouw (Hofsté, Tammenoms en Aris). Maar er zijn ook mannen die hoog binnenkomen, zoals René Hooft Graafland (nr. 25). Een klassieke double whammy: vorig jaar teruggetreden als cfo van Heineken, meteen door naar deel twee van de carrière, met twee nieuwe commissariaten bij Ahold en FrieslandCampina. Hooft Graafland was al commissaris bij Wolters Kluwer en president-commissaris bij Theater Carré. Bij Ahold en Wolters Kluwer komt hij een andere nieuwkomer tegen: Ben Noteboom (nr. 26). Diens geheimzinnige vertrek als ceo
van Randstad was niet klassiek, zijn portefeuille wel. Dit jaar kwam daar ook nog Aegon bij. Grootste stijger op de lijst is Jean-Marc Huët (nr. 37, vorig jaar nog onderaan de lijst op nr. 94). Huët trad dit voorjaar onverwacht terug als cfo van Unilever (zijn overgrootvader Samuel van den Bergh was een van de oprichters). Met zijn 46 jaar is Huët nog te jong om al met pensioen te gaan. Maar mocht hij binnenkort een nieuwe uitdaging vinden, dan kan hij zijn commissariaten (inmiddels twee) er gewoon bij blijven doen: zijn bestaande bij Heineken en zijn nieuwe bij SHV. Bij beide ontmoet hij Annemiek Fentener van Vlissingen. Haar vader Frits was van 1990 tot 2003 adviserend lid van de raad van bestuur van Unilever. Oud geld, old boys & girls.
HEREN TOCH!
Ook de grootste dalers op de lijst zijn old boys. We noemden al Kees van Lede, die
zijn portefeuille leegschudde en alleen Air France-KLM en Philips behield. De andere grootste dalers bekleedden allemaal commissariaten in de financiële wereld. Oud-Raboman Wim van den Goorbergh (nr. 92) vertrok bij BNG en Cees Veerman (nr. 72) bij de Rabobank. Jean Frijns (nr. 93) voelde zich gedwongen om zijn functie als president-commissaris van Delta Lloyd neer te leggen, nadat de slechte relatie met toezichthouder DNB tot in de rechtszaal werd uitgevochten en verloren. En Peter Wakkie (nr. 44) vertrok als commissaris van ABN Amro (en voorzitter van de remuneratiecommissie) na de rel rond de ton salarisverhoging voor de bankbestuurders (minus ceo Zalm) en het uiteindelijke intrekken daarvan. Wakkie rolt nu overigens als tijdelijk bestuurder bij het Spaans-Russische Zed+, samen met medebestuurder Sipko Schat (ex-Rabo), vechtend over straat met tijdelijk commissaris Frank
COMMISSARIS MET EEN MISSIE HOOGSTE MANNELIJKE BINNENKOMER: RENÉ HOOFT GRAAFLAND
NIEUW HOOFDSTUK VOOR JONGENSBOEK VAN OLD BOY Freddy Heineken moest niets hebben van een financiële man in de raad van bestuur, vertelde René Hooft Graafland eerder dit jaar in de NRC. Die zou maar ingewikkelde constructies bedenken. En dus werd Hooft Graafland pas na diens overlijden, in 2005, benoemd tot de eerste cfo van de bierproducent. Daar vormde hij samen met ceo Jean-François van Boxmeer een decennium lang een succesvolle tandem. Eind jaren tachtig hadden ze samen in Congo gezeten. Hooft Graafland in de NRC: ‘Dan zeiden we tegen elkaar: ‘Daar in Amsterdam begrijpen ze er geen bál van! Als wij daar zouden zitten… Wij zouden het heel anders doen.’ En vijftien jaar later zaten we hier. Met z’n tweeën. Een ongelooflijk voorrecht. Een soort jongensboek.’ Van Boxmeer en Hooft Graafland gaven miljarden uit aan overnames, die Hooft Graafland terugverdiende met interne kostenbewustwordingsprogramma’s als hunt for cash. Eerder dit jaar ging de Rotterdammer van geboorte met pensioen, na 34 jaar bij de bierbouwer en dertien jaar in de raad van bestuur. Hij kreeg twee miljoen mee, wat tot behoorlijk wat commotie leidde. Nog een keer de NRC: ‘Maar zolang ik in de kantine tussen de collega’s kan zitten zonder me rot te voelen, is het goed.’ Hooft Graafland was al commissaris bij Wolters Kluwer en werd daarnaast toezichthouder bij Ahold en FrieslandCampina, als opvolger van Henk Scheffers. Hij is verder voorzitter van Carré en bestuurslid van de Stichting African Parks Foundation. Hooft Graafland heeft een passie voor de ‘puurheid en spontaniteit’ van het Afrikaanse continent, die hij overhield aan zijn periode in Congo. Hij werd bij Heineken opgevolgd door cfo Laurence Debroux. Wat zou Freddy daarvan hebben gevonden?
22. Mgmt. Scope
52 (59) MARTIN VAN PERNIS vz Batenburg Techniek, vz Dutch Space (EADS), vice-vz Aalberts Industries, ASM International, Institute of Protocol 53 (-) JAAP VAN MANEN vz Evides Waterbedrijf, vice-vz DNB, De Lotto, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen 54 (62) RIEN ZWITSERLOOT TenneT, Vopak, Energie Beheer Nederland, Vroon, Amsterdam Capital Trading Group 55 (17) ROB VAN DEN BERGH vz Deli Maatschappij, vz Luzac Scholen, Ahold, Nationale Postcode Loterij, vz rvt Isala Klinieken 56 (88) JEROEN KREMERS vz Bunq.com, Nederlandse Spoorwegen, Robeco
JUST IN: JOLANDE SAP
25
51 (87) JOS NIJHUIS ceo Shiphol Group, SNS Bank, Aon Groep, Aéroports de Paris, Brisbane Airport Corporation
Vroeger was Den Haag hofleverancier van commissarissen. Altijd handig immers om iemand aan boord te hebben die daar de weg wist. Bovendien kwamen bedrijven voor vrouwelijke commissarissen steevast uit bij een oud-politica, senator of hoogleraar. Later raakte de Haagse route een beetje in onbruik. Misschien dat de benoeming van Jolande Sap als commissaris van KPN door de ondernemingsraad daarom zoveel reactie opriep, hoewel ex-minister Jan Kees de Jager al eerder in het KPN-bestuur landde en het telecombedrijf nog steeds veel te maken heeft met overheid en toezichthouders. Of was het vanwege de ‘stekkerdoos’, waarmee Sap Geert Wilders op aanschouwelijke wijze probeerde duidelijk te maken dat hij als gedoogpartner beter de stekker uit het kabinet van VVD en CDA kon trekken? Oud-ABN Amro-topman Jan Kalff waagde zich ooit aan eenzelfde soort toneelstukje, door eind jaren negentig op een persconferentie over de halfjaarcijfers de verschillende soorten klanten van de bank te vergelijken met een gezonde appel, een gave perzik, een rijpe banaan en een rotte peer. En daar hoor je niemand over. Sap was Tweede Kamerlid voor GroenLinks, volgde Femke Halsema op als fractieleider en leed vervolgens een pijnlijke verkiezingsnederlaag, waarna ze opstapte. Sindsdien verzamelde ze een portefeuille bestuursen toezichtfuncties rond de (duurzaamheids)thema’s voedsel, kleding en gezondheid. Daarnaast is ze dus commissaris bij KPN en inmiddels ook bij accountant KPMG, dat meer aansluiting met de maatschappij moet krijgen om het vertrouwen te herstellen. Wellicht brengt Sap de gewenste groundedness met zich mee, als dochter van een vader die onder meer stuurman, helikopterpiloot, eigenaar van een wegenbouwbedrijf en café- en hoteleigenaar was. Bij KPN kan ze zich misschien over de bonussen buigen. Sap promoveerde ooit op de beloningsverschillen tussen mannen en vrouwen, de gender pay gap. KPN heeft haar echter niet in de remuneratiecommissie gezet, maar in de auditcommissie. Gek hè?
23.
Mgmt. Scope
94
67 (-) CORIEN WORTMANN-KOOL Aegon, vz rvb ABP, vz rvt Save the Children, rvt Kadaster
BAAN ERBIJ, CEO/CFO EN TOCH COMMISSARIS Ranking
57 (37) DERK HAANK
KPN, Nuon, rvt TROS
58
(36) IRENE ASSCHER-VONK
59
(63) MEL KROON
Rabobank, Philip Morris Nederlands, KLM, Arriva Nederland
ceo TenneT Holding, vz TenneT TSO, vz NOVEC, Havenbedrijf Rotterdam, APX-Group, EPEX SPOT, HTM Personenvervoer
60
(-) FIEKE VAN DER LECQ
Delta Lloyd, Syntrus Achmea, vz rvt Stichting Pensioenfonds Robeco, vz rvt Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Zoetwarenindustrie, Kroonlid SER
61 (77) LAKSHMI MITTAL ceo Arcelor Mittal, chairman Aperam, Goldman Sachs, EADS 62
(-) ROBERT JAN VAN DE KRAATS
cfo Randstad, OCI, Schiphol Group
63 (-) JAN HOMMEN vz Ahold, vz Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, PSV 64 (-)
JEROEN DROST
Kléppiere, Aon Groep Nederland, Dura Vermeer, Vanderlande, Deli Maatschappij
65 (-) ERIC VAN AMERONGEN vice-vz Thales Nederland, vice-vz BT Nederland, Essent, ANWB, Shanks Group 66
(-) DICK SLUIMERS
AkzoNobel, Atradius, rvt Netspar, vz rvb APG
12 30 42 47 48 49 51 57 59 62 64 66 67 80 84 88 98 99
Pauline van der Meer Mohr, voorzitter cvb Erasmus Universiteit Rotterdam Feike Sijbesma, ceo DSM Jan Nooitgedagt, vice-vz rvb Telegraaf Media Groep Gerrit Zalm, ceo ABN Amro Peter Hartman, bestuursvoorzitter Connekt Marjan Oudeman, voorzitter cvb Universiteit Utrecht Jos Nijhuis, ceo Schiphol Derk Haank, ceo Springer Mel Kroon, ceo TenneT Robert Jan van de Kraats, cfo Randstad Jeroen Drost, ceo NPM Capital Dick Sluimers, voorzitter rvb APG Corien Wortmann-Kool, bestuursvoorzitter ABP Louise Fresco, voorzitter rvb Wageningen UR Claudia Zuiderwijk-Jacobs, voorzitter rvb Kamer van Koophandel Laurence Mulliez, ceo Eoxis Jolanda Poots-Bijl, cfo Ordina Jaap van Wiechen, lid rvb HAL Holding
Schreve (ex-ceo Ten Cate). Wakkie is adviseur bij een mogelijke Russische koper van het bedrijf, Schreve wil het bod van een Chinese partij aannemen. Heren toch!
VLUCHTEN IN BEROEPSCOMMISSARIAAT
Terwijl de old boys hun onderlinge conflicten voor de Ondernemingskamer uitvechten, zet de verjonging van het commissariaat door. Vorig jaar bedroeg de gemiddelde leeftijd van de top-100 commissarissen nog 64 jaar. Dat is gedaald naar 61,9 jaar. Dat heeft alles te maken met de grotere instroom van vrouwen, die doorgaans op jongere leeftijd commissariaten gaan bekleden dan mannen. De heren zijn nog steeds gemiddeld 64, net als vorig jaar. De vrouwen waren toen met gemiddeld 57 jaar ook al jonger dan de mannen, maar zien dat dit jaar verder dalen naar gemiddeld 54,4 jaar. Bijna tien jaar jonger dan de mannen op de lijst! Het aantal actieve commissarissen, dat toezicht houdt naast een functie als ceo of cfo, is overigens hetzelfde gebleven als vorig jaar: achttien. Daarvan is slechts ongeveer een derde vrouw. Het merendeel van de vrouwen
24. Mgmt. Scope
is dus beroepscommissaris. De komende jaren zullen wellicht weer meer actieve vrouwen instromen, als ook de raden van bestuur voor hen ontsloten worden en ze niet langer in het beroepscommissariaat hoeven te ‘vluchten’. Ook de top-10 zal de komende jaren door de vrouwen bestormd worden. Wellicht hoeven we niet meer al te lang te wachten op het moment dat de top-100 voor het eerst in de geschiedenis door een vrouw wordt aangevoerd. Watch it, Hans!
68 (82) JEANINE HELTHUIS ProRail, Van Lanschot 69
(86) HARRIE NOY
vz Fugro, BAM Groep
70 (47) ANNEMIEKE ROOBEEK ABN Amro, KLM, Abbott Health Care Products, vz rvt NCWT-NEMO 71
(28) KICK VAN DER POL
72
(11) CEES VEERMAN
vz ASR Nederland, Qurrent, Nationale Goede Doelen Loterijen, vz rvt VPRO
vz USG People, vz Nationale Goede Doelen Loterijen, Kon. Reesink, Ziekenhuis Ikazia Rotterdam, KDS, Hoogleraar Universiteit Wageningen 73 (-) JOHAN VAN DER WERF vz Ordina, vz Zeeuws Ziekenhuis, vz Blauwtrust, vz rvt NOS, vz rvt UMC Utrecht
De top-100 is samengesteld door Management Scope. Voor een uitleg over de werkwijze bij het samenstellen van de lijst, verwijzen we graag naar onze website www.managementscope.nl
79 (-) MIRIAM VAN DONGEN VIVAT Verzekeringen, PGGM, CB, EP Nuffic, Nierstichting Nederland 80 (70) LOUISE FRESCO Unilever, hoogleraar Wageningen
90 (81) MICHIEL BOERSMA
vz Telegraaf Media Groep, PostNL, NYNAS, Electrica, hoogleraar TIAS Business School
91 (-) STEVEN TEN HAVE vz Cito, ABN Amro 92 (27) WIM VAN DEN GOORBERGH vz NIBC Holding, vz DELA, vz Leyden Academy on Vitality and Ageing 93 (49) JEAN FRIJNS vz FMO, vice-vz Kas Bank
81 (-) MARIEKE BAX VastNed, Corbion, VION Holding, rvt Frans Hals Museum, rvt Fonds Podiumkunsten 82
94 (-) JOLANDE SAP KPN, KPMG, rvt Arkin, rvt Fairfood International
(65) RUTGER VAN SLOBBE
vz Havenbedrijf Rotterdam, vz Cargonaut, Vanderlande, vice-vz rvt KNRM, vice-vz rvt Scheepvaart & Transport College
83 (57) JAN BOUT vice-vz Ballast Nedam, Delta, Brunel International, Royal HaskoningDHV, rvt Deltares 84
(-) CLAUDIA ZUIDERWIJKJACOBS
95 (-) ANDRÉ OLIJSLAGER
vz Heijmans, vz Detailresult Groep, vz Ondernemend Oranje Kapitaal, Groupe Pierre et Vacances
96 (-)
DUCO SICKINGHE
vz KPN, Van Eeghen Groep
97 (16) KEES VAN LEDE Philips, Air France-KLM
KPN, APG
74 (68) ELCO BRINKMAN vz Rabo Vastgoedgroep, Van Nieuwpoort, Dasym Emesa, BMC, vz rvt Naturalis, fractie vz Eerste Kamer CDA
85 (-) JAN LOBBEZOO vz ASM International, vz Heptagon, TMC Group, Point One Innovation Fund, Smartrac, Mapper Lithography
75 (-) DIRK JAN VAN DEN BERG
Nederlandse Gasunie, Ziggo Bond Company
86
(79) TOM DE WAARD
vz BE Semiconductor Industries, Nuon
76
(80) COR VAN DEN BOS
87
(73) JOOP VAN OOSTEN
77
(67) CEES VAN WOUDENBERG
vz CED, vz Noordwijkse Woningstichting, ASR Nederland, Kardan
VERANTWOORDING
78 (-) LEONHARD DEGLE Rabobank, Egeria Investments, Ten Kate, Berlage Asset Management
vz Bevaplast, vz Blauwe Oceaan, Boskalis, Kamer van Koophandel, Transavia, Martinair, Mercurius Groep, Mn Services
vz Wereldhave, vz Royal HaskoningDHV, Staedion
88 (-) LAURENCE MULLIEZ SBM Offshore, Aperam 89 (52) JACQUES SCHRAVEN vz Fokker Technologies, vz Tata Steel Nederland, Tata Steel Europe, Tata Steel ltd., vz rvt Hague Institute International Law 25.
Mgmt. Scope
98 (90) JOLANDA POOTS-BIJL Nederlandse Gasunie, Blokker Holding, cfo Ordina 99 (40) JAAP VAN WIECHEN vz InVesting, Kon. Boskalis Westminster, Mercurius Groep, Nationale Borgmaatschappij, rvb HAL Trust 100 (76) RIJNHARD VAN TETS vz Euronext Amsterdam, vz Euronext NV, chairman BNP Paribas OBAM, chairman Petrofac
