TIJD: 11:11 UUR. ontmoeten. Tactus Boek Locatie Keulenstraat 3, Deventer

Tactus Boek 2009-2010 ontmoeten

Keulenstraat 3, postbus 154 7400 AD Deventer T 0570 50 01 00 F 0570 50 01 15 www.tactus.nl

DATUM: 07 SEPTEMBER 2010 / TIJD: 11:11 UUR

ontmoeten Tactus Boek 2009-2010

Locatie Keulenstraat 3, Deventer


DATUM: 07 MEI 2010 / TIJD: 10:13 UUR

“Het is zwaar werk, maar als je verbetering ziet, is het geweldig.” Locatie Stationsstraat 47a Apeldoorn

2

3

De ontmoeting tussen cliënt en hulpverlener. Doelgericht en voortvarend werken aan de verslaving. Stoppen met drinken, met drugs. En dat dan ook leren volhouden. De ontmoeting, de interactie is wederzijds. De hulpverlener stimulerend en coachend vanuit zijn rol en de cliënt vanuit zijn wens om zijn gebruik onder controle te krijgen. Soms echter zitten de problemen diep, duren ze al zo lang dat de ‘ontmoeting’ al een hele stap is. Er zijn voor de cliënt, ‘present zijn’; dwars tegen alle ellende, eenzaamheid, chaos, veroordeling en uitstoting in. De mens achter de verslaafde, dat die er toe doet. Het woord ontmoeten heeft een dubbele betekenis: elkaar tegenkomen, maar ook even niet meer moeten, maar mogen. Jezelf mogen zijn. Beide betekenissen zijn van het grootste belang in de verslavingszorg. Verslavingsproblemen onderkennen is moeilijk; laat staan dat mensen er over praten. Het taboe is groot. Er is dikwijls veel voor nodig om de ontmoeting tot stand te brengen tussen de hulpbehoevende en Tactus.

inleiding ONTMOETEN

Ruud Rutten, bestuurder Tactus Verslavingszorg

4

INLEIDING

Ontmoeten. We gaan bij Tactus, ondanks bezuinigingen, er alles aan doen om dat de komende jaren de kern van al onze activiteiten te laten zijn. Tactus wil, juist nu, in al haar ontwikkeling terug naar de bron, terug naar de basis: de ontmoeting met de cliënt. Het proces van de individuele cliënt onder het vergrootglas van verbetering. Het draait om het proces tussen cliënt en behandelaar; face-to-face of via internet. Nu de organisatie en de wetenschappelijke onderbouwing op het gewenste niveauzijn, is het mogelijk om de focus te leggen op het proces van de ontmoeting met de individuele cliënt.

Een online ontmoeting zien we steeds vaker. Het is laagdrempelig, goed koop en kan in eigen tijd. Voor de behandeling van verslaving is het, mede door de succesvolle online behandelingen van Tactus, al een gewoon verschijnsel. Punt van zorg is de anonimiteit. De overheid blijft vooralsnog achter als het gaat om vergoeden van anoniem behandelen. Een gemiste kans, want uit alles blijkt dat deze vorm van behandeling voor veel mensen een uitkomst is. Ontmoeten is deze keer het thema van ons Tactus Boek. Het loopt als een rode draad door dit boek dat weer de vaste onderdelen kent: de reportage, het wetenschappelijk artikel, het succesproject, de geschiedenis, de fotoserie, de meerjarenvisie en de kengetallen. De reportage gaat over wonen. In diverse steden binnen ons werk gebied wonen cliënten onder begeleiding van Tactus. Voor deze groep is het ontmoeten van de hulpverlener, gewoon er zijn voor de cliënt, een methode op zichzelf geworden. De grootse zorgmijders en meest hulpbehoevende cliënten weten we met consequente en methodische ondersteuning te bewegen de slaapplaats in het park of onder de brug te verlaten. Met oog voor hun beperking steunen wij deze cliënten in het stap voor stap opbouwen van een regelmatiger leven. De maatschappelijke onrust die een dergelijk woonproject kan veroorzaken, nemen we zeer serieus. Door bijvoorbeeld de buurt te betrekken in de aanloopperiode. Anderzijds is het goed de nadruk te leggen op de vermindering van overlast van dak- en thuisloze verslaafden door deze voorziening.

Het wetenschappelijk artikel gaat over de behandeling van mensen die leiden aan een trauma en tegelijkertijd ook verslaafd zijn. Bijna iedereen maakt in de loop van zijn leven wel iets ingrijpends of in sommige gevallen zelfs traumatisch mee. Dit kunnen verkeersongelukken of natuur rampen zijn, maar ook bijvoorbeeld seksueel misbruik en lichamelijke of emotionele mishandeling. Hieruit kan verslaving ontstaan. Tactus biedt hiervoor een speciale behandeling aan. Het forum is een belangrijk onderdeel van onze online behandelingen. Lotgenoten staan elkaar bij in moeilijke tijden en helpen elkaar in hun strijd tegen alcohol. Ons succesproject gaat dan ook over het forum van alcoholdebaas.nl. Uit onderzoek blijkt dat uit de directe omgeving onvoldoende steun komt; het forum biedt die steun wel. Het lotgenoten contact voorziet in een behoefte; de dagelijkse hoeveelheid berichten die worden geplaatst, bewijst dit. Daarbij valt op dat er een groep mensen is die alleen gebruik maakt van het forum en geen enkele andere vorm van hulp ontvangt voor hun alcoholprobleem. Lotgenotencontact alleen kan dus al hulp bieden bij een alcoholprobleem. Het gespreksonderwerp hoeft niet eens alcohol te zijn; in veel gevallen gaat het om gewone social talk. Saillant detail is dat er na verloop van tijd vaak toch de behoefte is elkaar in het echt te ontmoeten. Enkele bijeenkomsten, meerdere vriendschappen en zelfs een huwelijk zijn de bewijzen. Het jaarlijkse historische artikel gaat over een behandeling, waarbij de eerste ontmoeting onvrijwillig plaatsvindt: het schetst een beeld van

12,5 jaar forensische verslavingsbehandeling in de Piet Roordakliniek. De forensische verslavingszorg bewijst haar maatschappelijke waarde. Elke euro die wordt geïnvesteerd, levert er vier op. Daarmee levert de verslavingszorg een grote bijdrage aan een veiligere samenleving. De behandeling in de Piet Roordakliniek is daar een goed voorbeeld van. In de meerjarenvisie kunt u lezen hoe we het begrip ontmoeten centraal stellen in ons zorgaanbod. Gastvrijheid voor een plezierige ontmoeting, wegwerken van wachtlijsten voor een snelle ontmoeting en efficiënte zorg voor een geslaagde ontmoeting. Kernbegrip de komende jaren is optimalisatie van de zorg. Belangrijkste kengetal van Tactus is het aantal ontmoetingen met cliënten: we helpen meer dan 10.000 mensen per jaar! De fotoserie is een greep uit deze ontmoetingen die soms op een locatie - individueel, in een groep of met het gezin - plaatsvinden, soms bij mensen thuis, maar ook via het internet. Slechts enkele van deze ontmoetingen staan op de foto, maar ze laten goed zien hoe kleurrijk Tactus is! Opnieuw maakte onze steunstichting het dit jaar mogelijk om op deze wijze, met een boek dat het verdient om gelezen te worden, het jaar 2009 in de verslavingszorg vast te houden en ons maatschappelijk te verantwoorden. Dank daarvoor en vooral dank aan alle cliënten, ervaringsdeskundigen en Tactusprofessionals voor al die ontmoetingen die samen Tactus vormen. Ruud Rutten, bestuurder Tactus Verslavingszorg

5

Inleiding

Inhoud

4

Hoofdstuk 1 Appartementencomplex Hengelosestraat 104 sluit mensen in

10

Hoofdstuk 2 Trauma en verslaving Wetenschappelijke publicaties tactus

16 24

Hoofdstuk 3 Het forum van Alcoholdebaas.nl of hoe lotgenoten echtgenoten worden

30

Hoofdstuk 4 12,5 jaar Piet Roordakliniek: behandeling effectief 44 Zelfinzicht en een nieuw toekomstperspectief zonder verslaving en delicten 60

Hoofdstuk 5 Beleidsperspectief 2010-2011: Alles in dienst van de zorg

6

INHOUD

64

Tactus Boek 2009 - 2010 Ontmoeten

Het verhaal achter de fotografie

Hoofdstuk 6 Tactus in cijfers Klachtencommissie Klachtenoverzicht Incidentenmeldingen Personeelsgegevens Cliëntgegevens Verslavingsreclassering Balans Resultaten

72 72 73 74 74 75 77 78 79

‘Slice of life’ opnames; dat is de fotografische term voor het vastleggen van een moment in iemands dagelijkse doen en laten. Vluchtige momenten, vastgelegd in dynamische beelden. Momenten uit het proces dat mensen doorlopen als cliënt van Tactus. Door gebruik te maken van een groothoeklens en een vast middelpunt, is afstand gecreëerd, een letterlijke afstand tot de afgebeelde personen. De beweeglijkheid en de onherkenbaarheid van de afgebeelde personen draagt daaraan bij. Ze staan niet stil, ze maken een ontwikkeling door. Vera Wamsteeker Art-director Ontwerpatelier

Hoofdstuk 7 Stichting Vrienden van Tactus

82

Organogram Tactus

86

Werkgebied Tactus

87

Colofon

88

INHOUD

7


“Het is hier soms spitsuur.” Locatie Stationsstraat 47a Apeldoorn

8

9

Het appartementencomplex Hengelosestraat 104 voor chronische dak- en

hoofdstuk 1

thuisloze verslaafden in Enschede blijkt anderhalf jaar na de opening in december 2008 een geslaagd initiatief. Van de oorspronkelijke 25 bewoners wonen er nog negentien in het unieke project voor beschermd wonen.

Appartementencomplex Hengelosestraat 104 sluit mensen in

Kenmerkend voor dit project is dat bewoners verslavende middelen mogen gebruiken. De bewoners zijn tijdens hun verblijf fysiek gezonder geworden, minder crimineel, veroorzaken minder overlast en hebben hun middelen gebruik beter onder controle.

Tekst Karel van DelFT, FREELANCE JOURNALIST

10



Betrokken medewerkers van Tactus Verslavingszorg spreken van een doeltreffende methode die wordt gekenmerkt door: de mensen kennen en in hun waarde laten, niet betuttelen, hun levenslange gebruik accepteren, zekerheid van vaste huisvesting, individuele intensieve begeleiding, een woonzorgplan, passende dagbesteding, duidelijke regels, vertrouwen in begeleiders, problemen bij de naam noemen en zo nodig ongewenst gedrag vroegtijdig bijsturen.

voorkomen dat de sleutel in verkeerde handen valt. Huismeesters, woonbegeleiders en ’s nachts een beveiliger houden zicht op wie er binnen komt. Dealers worden nadrukkelijk geweerd en binnen een straal van een kilometer van het appartementencomplex mogen bewoners geen overtredingen plegen en contacten met dealers hebben. De Tactus-medewerkers kennen de dealers. Deze weten inmiddels dat het geen zin heeft het appartementencomplex te bezoeken.

Van de oorspronkelijke 25 bewoners is er één overleden, twee moesten het huis verlaten wegens een gevangenisstraf voor eerder gepleegde delicten, twee hadden te grote psychiatrische problemen en één bewoner woont inmiddels zelfstandig. De meeste bewoners hebben meer dan tien jaar contact met de verslavingszorg. De gemiddelde leeftijd is 45 jaar. Er wonen nu 21 mannen en vier vrouwen in het appartementencomplex. Veel bewoners gebruiken diverse verslavende middelen (poligebruik). Dertien gebruiken vooral alcohol, acht heroïne, één crack, twee cocaïne en één cannabis.

Voor een woonvorm als het appartementencomplex komt een klein deel van de cliënten van Tactus in aanmerking, constateert circuitmanager Sociale Verslavingszorg Twente, Ans Spexgoor. Het Enschedese appartementencomplex is door Tactus opgericht in navolging van hostels voor mensen met een chronisch verslavingsprobleem in onder meer Utrecht. In deze wooncomplexen biedt de verslavingszorg mensen een woonplek waar middelengebruik wordt toegestaan. De achterliggende gedachte is dat cliënten hier tot rust komen en openstaan voor begeleiding. Veel activiteiten in hostels vinden groepsgewijs plaats, zoals eten en ontmoetingen in een gezamenlijke huiskamer. Kenmerkend verschil is dat in Enschede nadrukkelijk sprake is van een ‘appartementencomplex’. Iedere bewoner heeft een eigen zitslaapkamer met douche en toilet en een eigen balkonnetje. De woonruimte is voorzien van meubilair, een tv, wasmachine en koelkast. Om in het appartementencomplex te wonen is een indicatie van het Centraal Indicatieorgaan Zorg (CIZ) nodig. De AWBZ betaalt het verblijf. De intake gebeurt door Tactus Sociale Verslavingszorg.

Het appartementencomplex kent vier woonlagen. Iedere bewoner heeft een eigen zitslaapkamer waar hij of zij zo zelfstandig mogelijk woont. Op de begane grond wonen mensen die slecht ter been zijn, op de eerste etage alcoholisten, op de tweede drugsverslaafden en op de vierde wonen vrouwen. Er woont zelfs een echtpaar in het complex. Bewoners hebben een sleutel van hun appartement en hun etage. Wanneer ze het pand verlaten, geven ze hun sleutel af. Daarmee wordt

Doordat de bewoners van het appartementencomplex individueel leven kan optimaal ingespeeld worden op hun persoonlijke beperkingen en mogelijkheden. Mensen met een chronische verslaving zijn veelal individualisten. Groepsgewijze begeleiding werkt niet bij hen. Als ze daartoe behoefte hebben kunnen ze andere bewoners in hun woonruimte ontvangen of in een woonkamer op de begane grond ontmoeten. De bewoners hebben een eigen woonzorgplan en een eigen woonbegeleider. Het begeleidend team aan het appartementencomplex bestaat uit een projectleider, vier woonbegeleiders (twee fte’s), dertien woononder steuners en huismeesters (negen fte’s). Er zijn altijd minimaal twee begeleiders aanwezig. ’s Nachts is er iemand van een beveiligings bedrijf in de portiersloge bij de ingang van het gebouw. Zo nodig komt een medewerker van de methadonpost langs en waar nodig een verpleegkundige van Tactus. Het appartementencomplex is ondergebracht in een voormalige studentenflat. Het voorziet duidelijk in een behoefte. Zo goed dat er komend jaar een tweede soortgelijk appartementen complex in de stad wordt geopend. Veel van de cliënten hebben nog nooit ergens langdurig gewoond, vertelt projectleider Wonen Twente van Tactus, Alfons Oostrik. “De meesten zijn verslaafd vanaf hun tienerjaren en ze hebben vrijwel allemaal een strafblad.” De gedachte dat deze categorie mensen kan stoppen met drugs- en/of alcoholgebruik blijkt een illusie, vertelt hij. Pogingen daartoe mislukken en leiden tot mijden van hulpverlening. Met alle gevolgen van dien: een slechte fysieke gezondheid, crimineel


11


gedrag, overlast voor buurtbewoners en een slechte geestelijke gezondheid. De bewoners van het appartementencomplex hebben allemaal een uitkering. Hun huisvesting en ziekteverzekering worden betaald en ze krijgen 42 euro leefgeld per week. Ook moeten ze daar zelf hun verslaving van bekostigen. Een blik bier kost 40 cent en is dus betaalbaar. Op indicatie krijgt een aantal bewoners heroïne op medische indicatie op een andere Tactus-locatie. Ook methadon is gratis. Stelen om aan geld voor middelen te komen is daardoor niet nodig. Een aantal bewoners gebruikt verslavende middelen als amfetamines en cocaïne. “Een enkele bewoner wast door de hele stad ramen bij horecagelegenheden om maar aan geld te komen”, constateert Oostrik. Belangrijk is dat de bewoners weten dat ze nooit meer weg hoeven gaan als ze zich aan de huisregels houden. Bovendien is er permanent begeleiding waar de mensen op terug kunnen vallen als ze geestelijk in de problemen raken of praktische problemen ondervinden. Iedere bewoner heeft een eigen woonbegeleider. Woonbegeleiders spreken hun cliënten twee tot drie maal per week in hun eigen appartement. Met deze mentor stelt een bewoner halfjaarlijks een woonzorgplan op. Daarin staan afspraken en gegevens omtrent de eigen woonruimte, de aard van de verslaving en het middelengebruik, woonvaardigheden, dagbesteding en recreatie, sociale contacten en familie, zelfzorg, welbevinden alsook samenwerking met de begeleiding. Op het formulier staat vermeld welke acties verwacht mogen worden van de woononder steuners, de woonbegeleider, de casemanager en de cliënt zelf.

12


Sommige bewoners kunnen goed omgaan met hun weekgeld van 42 euro waarvan ze ook hun eten moeten kopen. Anderen doen samen met woonbegeleiders boodschappen. “In eerste instantie merken we dat mensen meer gebruiken dan voor die tijd. In de derde tot zesde maand zien we dat het levensritme regelmatiger wordt en het gebruik vermindert tot wat zij eerder gebruikten, of minder,” constateert Oostrik. Problemen met de buurt zijn er niet of nauwelijks. In de directe omgeving staan kantoorgebouwen en met winkeliers in een naburig winkelcentrum is nauw overleg. Er is een buurtbeheersgroep, waarin buurtbewoners zitting hebben. Bij overlast treedt de begeleiding op. “Als iemand problemen veroorzaakt schakelen we de politie in en doen we aangifte.”

Een negen Jeffry (45) woont van meet af aan in het appartementencomplex. In die anderhalf jaar is hij in gewicht toegenomen: van 78 tot 96 kilogram. “Het is hier goed, maar het is een tussenfase. Je moet hier je sleutel afgeven als je weggaat, dat bevalt me niet.” Over een rapportcijfer hoeft Jeffry niet lang na te denken: ‘Een negen, als ik mijn eigen sleutel kon houden was het een tien.’ Jeffry is geboren in Curaçao en woont sinds zijn veertiende jaar in Enschede. Vanaf zijn zeventiende jaar gebruikt hij verslavende middelen. “Het begon als gelegenheidsgebruiker, met cocaïne, heroïne en hash.” Hij werd dealer, trok een mes als hij dat nodig vond.

Na geweldsdelicten heeft hij in de gevangenis gezeten. Hij trouwde jong, in 1983. Zijn vrouw stierf in 2005 als gevolg van een ongeluk na overmatig middelen- en drankgebruik. “We waren toen al een paar jaar uit elkaar, ik was toen met een andere vrouw. Zij gebruikt ook. Daardoor is mijn stiefzoontje ons ontnomen, ik heb hem al vijf jaar niet gezien.” Hij wijst op een foto. “Maar ik vergeet hem niet, ik hoop dat het in de toekomst nog goed komt.” Sinds hij in het appartementencomplex woont gaat het goed met hem, vertelt hij. Cocaïne gebruikt hij twee keer per week. Dat kost zo’n 30 euro. Zijn woonbegeleider Rogier Boers bevestigt dat het goed gaat met Jeffry. Er is zelfs uitzicht op een zelfstandige woning, waarbij Boers hem nog wel blijft bezoeken. “Dat is nodig”, zegt Jeffry. “Er zijn geestelijke problemen en praktische zaken waar ik af en toe hulp bij nodig heb van Rogiers Boers of case-manager Stefan de Boer.” Jeffry heeft een participatie-baan van 25 tot 28 uur per week als kok bij een dagcentrum voor verslaafden in Enschede. Daardoor krijgt hij een klein bedrag boven zijn uitkering. Hij is erg tevreden over zijn baan als kok. Aan de muur van zijn appartement hangen diploma’s van een cursus keukentechniek en hygiëne en een computercursus. “Dit appartementencomplex is een nieuwe kans in mijn leven. Mijn ideale leven is rustig leven en wonen, werken als kok, films kijken en computeren.” Jeffry is er niet bang voor dat hij snel de fout in gaat als een conflict dreigt. “Vroeger liet ik niet over me heen lopen. Tegenwoordig denk ik: je lult maar raak joh.”


Zeventien jaar op straat

Presentie-benadering

Zeventien jaar zwierf Karel (50) op straat voor hij een woning kreeg in het appartementencomplex Hengelosestraat 104. Met medebewoners Freddy en Pierre neemt hij eind van de ochtend een blikje bier in zijn kamer. Slapen deed hij vroeger vaak in het park. “Nooit op de zelfde plek, dan weten ze je te vinden. Tegenwoordig is het steeds gevaarlijker in het park. Eigenlijk doe je geen oog dicht, je bent steeds bedacht op gevaar.” Nu is hij best trots op zijn eigen appartementje, maar in het begin was het wel wennen. “Er hing zo’n droge vieze lucht hier binnen. Tenminste, als je buitenlucht gewend bent.” In het begin legde hij zijn matras op de grond, midden in de kamer. “Het leek wel een stervensbed, zo’n gewoon bed.” Inmiddels is hij aan zijn kamer gewend. “Ik ga hier dood, ik ga hier nooit meer weg. Daarom maak ik er ook geen potje van.” Eerder klokte hij een blikje bier gehaast achterover. “Nu ben ik tot rust gekomen en doe ik soms wel eens een uur over een blikje.” Alcohol heeft zijn hersenen en zijn evenwichtsorgaan flink aangetast. Trots toont Karel een driewielerfiets. “Die heb ik van de begeleiding gekregen. Mooi hè? Anders zou ik steeds omvallen. Nu kan ik overal heen!”

De begeleiding in het appartementencomplex Hengelosestraat 104 is gebaseerd op de ‘presentie-benadering’. Deze methode van professor Andries Baart (zie www.lesi.nl) is gericht op rehabiliteren van mensen, insluiten in plaats van uitsluiten. De presentiemethode onthoudt zich van een waardeoordeel en bepleit acceptatie van mensen met een verslaving als uitgangspunt om hen weer een leefbaar leven te bieden. Daarbij helpen ondersteuners mensen met verslaving doelen te bereiken die zelf geformuleerd hebben. “Tot zeven jaar geleden was verslavingszorg gericht op het onder controle krijgen en stoppen van verslavende middelen”, zegt circuitmanager Sociale Verslavingszorg Twente Ans Spexgoor. “Voor een kleine groep cliënten werkt dat niet. Ze waren op een gegeven moment uitbehandeld. De behandeling werkte niet en ze stonden weer op straat. Met alle gevolgen van overlast en criminaliteit van dien. Onze methode is humaan, biedt perspectief en is bovendien veel goedkoper dan mensen aan hun lot overlaten. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat begeleiding via een hostel of appartementencomplex minder is dan de prijs die de samenleving zou betalen aan justitie en maatschappelijke schade als er geen verslavingszorg zou zijn. De mensen voelen dat ze nu op een plek zijn waar ze zichzelf mogen zijn. Ze hebben hier een netwerk, waar ook de professionals onder vallen, waar ze op terug kunnen vallen. Het uitgangspunt is: accepteer de gebruiker als mens en als gebruiker. Het blijkt dat dat voor deze mensen de meest adequate begeleiding is. Ze zijn fysiek gezonder, er is minder overlast

Af en toe is hij onrustig, voelt hij aandrang tot zwerven. “Dan zegt de portier tegen mij: Karel, je kunt weggaan, maar je kunt altijd terugkomen. Hier voel ik mij thuis. En met mijn begeleider Rogier ben ik heel blij. Elke week komt hij één of twee keer bijpraten. Als hij er niet zou zijn was ik toch allang weer weggeweest.”

en criminaliteit. Een aandachtspunt is dat de geestelijke gezondheid vooralsnog niet lijkt toe te nemen. Meerdere bewoners voelen zich depressief en eenzaam.” Dat laatste lijkt verklaarbaar: door rust, structuur en minder middelengebruik krijgen zij weer contact met hun eigen gevoelens en een reëler beeld van zichzelf en hun situatie.


13

DATUM: 09 JUNI 2010 / TIJD: 11:34 UUR

“Willen jullie thee, dan zet ik even.” Locatie Hengelosestraat 104 Enschede

14

15

Bijna iedereen maakt in de loop van zijn leven wel iets vervelends of in

hoofdstuk 2

sommige gevallen zelfs traumatisch mee. Dit kunnen verkeersongelukken of natuurrampen zijn, maar ook bijvoorbeeld seksueel misbruik en lichamelijke of emotionele mishandeling. Een trauma kan in sommige gevallen leiden tot

Trauma en verslaving

een posttraumatische stressstoornis (PTSS), een psychiatrische diagnose die is geassocieerd met herbeleving van het trauma (flashbacks, nachtmerries), vermijding en verhoogde prikkelbaarheid. In de Verenigde Staten bleek dat

DOOR Tim Kok, beleidsmedewerker Zorgontwikkeling Tactus - Hein de Haan, eerste geneeskundige Tactus Margreet van der Meer-Jansma, vm. beleidsmedewerker Zorgontwikkeling Tactus - Cor de Jong, hoogleraar verslaving en verslavingszorg Radboud Universiteit Nijmegen

veteranen van de Vietnam oorlog vaak last hadden van klachten die hiermee samenhingen en toen de diagnose voor PTSS in 1980 in de DSM(1)-III werd opgenomen, was dit ook de voornaamste doelgroep die gediagnosticeerd werd met deze psychische aandoening. Het bleek echter al snel dat niet alleen veteranen met deze symptomen kampten, maar ook slachtoffers van andere traumatische gebeurtenissen.

16



Sinds PTSS is opgenomen in de DSM zijn er verschillende onderzoeken geweest om de prevalentie van de stoornis binnen de algemene populatie te onderzoeken. In de Verenigde Staten is er bij 3,5% van de bevolking sprake van een huidige episode PTSS, waarbij het bij vrouwen twee keer zo vaak voorkomt als bij mannen (Kessler et al., 2005). In 2008 is er een grootschalig prevalentie-onderzoek uitgevoerd in verschillende Europese landen. In deze studie werd bij 1,1% van de 21.425 geïnterviewden PTSS (afgelopen jaar) geconstateerd. De percentages liepen wel sterk uiteen van 0,56% in Spanje tot 2,6% in Nederland (Darves-Bornoz et al., 2008). In 2009 vonden Bronner et al. (2009) een iets hoger percentage van 3,8% in de totale bevolking. Als we kijken naar de populatie van verslaafden, vinden we heel andere percentages. Binnen de in een kliniek opgenomen verslaafden liggen de gevonden percentages tussen de 11 en 34 procent. Ook hier geldt dat het bij verslaafde vrouwen ongeveer twee keer zo vaak voorkomt (30-59%) (Najavits et al., 1997, 2003). Stewart (1998) heeft een aantal verklaringen op een rij gezet voor het feit dat deze comorbiditeit (middelenafhankelijkheid en PTSS) regel matig voor blijkt te komen. Ten eerste is er de ‘zelfmedicatie hypothese’. Deze hypothese stelt dat slachtoffers van een trauma de klachten die samenhangen met PTSS proberen te verlichten door het gebruik van verdovende middelen, zoals alcohol en opiaten. Een andere verklaring wordt gezocht in het feit dat verslaving een verhoogde kans op bloot-

stelling aan een trauma geeft en daarmee een verhoogd risico op het ontwikkelen van PTSS. Een derde mogelijkheid is dat verslaving kan zorgen voor een overprikkeling van de angst- en arousalniveaus , wat de kwetsbaarheid verhoogd voor het ontwikkelen van PTSS na een traumatische ervaring (Brady et al., 2004). Een laatste verklaring komt voort uit een cognitief model, waarbij onthoudingsverschijnselen niet juist geïnterpreteerd worden. Deze verschijnselen voelen dan als PTSS symptomen met een nog hogere arousal(2) als gevolg, die dan weer met verdovende middelen gedempt wordt. De diagnostiek van PTSS bij verslaving is lastig, omdat onthoudingsverschijnselen gescoord kunnen worden als arousal passend bij PTSS, waardoor er in de eerste weken van abstinentie overdiagnostiek kan plaatsvinden. Voor de verslavingszorg ontstaat er op dit punt een probleem, omdat blijkbaar een groot deel van de populatie lijdt aan een tweede stoornis die naast de verslaving bestaat en er ook zeer nauw mee verbonden is. Dit blijkt wel uit het feit dat het erg moeilijk lijkt te zijn voor deze groep cliënten om af te kicken en vervolgens clean te blijven, omdat de symptomen die samenhangen met PTSS op volle kracht, of soms sterker, terugkomen op het moment dat er gestopt wordt met middelen. Nachtmerries, nare herinneringen, flashbacks en lichamelijke (angst) reacties zijn een aantal voorbeelden van symptomen die kunnen terugkeren. Rondom het thema trauma en verslaving waren er voor het

NISPA(3) de volgende onderzoeksvragen: 1) Is de prevalentie van PTSS binnen de klinische verslaafdenpopulatie in Nederland net zo hoog als in het buitenland? 2) Wat is een effectief screeningsinstrument voor PTSS bij verslaafden? 3) Wat is een effectieve behandeling voor de groep verslaafde cliënten met PTSS?

Methode In 2009 is het NISPA met Tactus als kartrekker begonnen met een prevalentieonderzoek binnen tien afdelingen van de vier NISPAinstellingen. Het gaat hierbij om verscheidene (regulier, dubbel diagnose, vrouwenafdeling) klinische afdelingen. Er is voor klinische afdelingen gekozen, omdat cliënten vier weken abstinent moeten zijn en daar in het algemeen eenvoudig te bereiken zijn. In de deelnemende afdelingen zijn alle cliënten gevraagd om deel te nemen aan het onderzoek, waarbij niet-deelnemers een korte vragenlijst kregen om te controleren voor selectiebias(4).

DSM =Diagnostic Statistical Manual (of mental disorders) Arousal = toestand waarin de zintuigen van iemand openstaan voor invloeden van buitenaf (3) NISPA = Nijmegen Institute for Scienctist-Practicioners in Addiction (4) Selectiebias = men spreekt van selectiebias wanneer de vertekening van de resultaten wordt veroorzaakt door het selectief includeren van personen in een studie. Bijvoorbeeld, als men bij het includeren van personen in een studie systematisch de personen selecteert bij wie de te onderzoeken interventie meer effect zou hebben. (1) (1)


17


“Vandaag heb ik een goede dag.” Locatie Polstraat Deventer

18

19


Cliënten die wel mee wilden doen, werd na een korte voorlichting en enige bedenktijd een informed consent(5) voorgelegd om deze te onder tekenen. Het Klinisch Interview PTSS (KIP) is afgenomen om symptomen van PTSS vast te stellen. Daarnaast zijn de Zelfinventarisatielijst posttraumatische stressstoornis (ZIL) en het onderdeel PTSS uit de M.I.N.I. plus(6) gebruikt om de screeningskwaliteiten van deze twee lijsten te meten. Verder zijn de EuropASI(7) en de CIDI-SAM(8) afgenomen om het drug- en alcoholgebruik in kaart te brengen, de Vragenlijst Belastende Ervaringen (VBE) voor een nauwkeurige trauma-anamnese en een aantal vragenlijsten om persoonlijkheidskenmerken en alexithymie(9) te meten. Onderzoeksgroep Op het moment van schrijven hebben er 120 cliënten deelgenomen aan het onderzoek. De gemiddelde leeftijd was 40,4 jaar. Van de deelnemers was 73% man en 27% vrouw. De helft heeft alcohol als grootste probleemmiddel opgegeven, bijna een kwart (24%) heeft cocaïne/speed als belangrijkste middel van verslaving en verder worden poli (11%), cannabis (9%) en opiaten (3%) als eerste probleemmiddel genoemd. De overgebleven 3% valt in de categorie ‘overig’.

bleek na afname van het Klinisch Interview (KIP) dat er sprake was van een huidige episode PTSS. Ook hier bleek dat er een verschil was tussen mannen en vrouwen, waarbij bij relatief meer vrouwen PTSS werd vastgesteld (zie figuur 1). Het meest voorkomende trauma binnen de onderzoekspopulatie is ‘slachtoffer van fysiek geweld’: 12% van alle

70 60

PTTS huidig PTTS levensloop


Percentage

Fysiek geweld

12,3%

Plotseling en onverwacht overlijden van naaste

11,3%

30

10

mannen

vrouwen

8,8%

Informed consent = de vrijwillig verkregen toestemming van een persoon of een verantwoordelijke (bijvoorbeeld ouder of voogd) voor deelname aan een studie of interventie programma. De persoon in kwestie moet duidelijk ingelicht zijn over het doel, de methode, de procedure, de voordelen en de risico’s en, indien van toepassing, over de graad van onzekerheid van de uitkomst. Essentiële criteria van informed consent zijn: kennis en begrip van bovenstaande, dat de toestemming onbeïnvloed is gegeven en dat het recht op intrekken van de toestemming op elk moment in de studie of interventie duidelijk is medegedeeld. (6) M INI plus = uitgebreid gestructureerd interview voor de belangrijkste psychiatrische aandoeningen. (7) EuropASI = een instrument dat de ernst van de verslaving uitdrukt in scores. (8) C IDI-SAM = Composite International Diagnostic Interview; dit is een gestructureerd en gedetailleerd interview om de ernst van het gebruik vast te stellen. (9) Alexitymie = gevoelsblindheid (5)

40

0

Soort trauma

Aangevallen met een wapen

50

Resultaten

20

Tabel 1. Drie meest genoemde trauma’s bij cliënten

Figuur 1. PTTS huidig of levensloop naar geslacht

20 Prevalentie Uit de voorlopige resultaten blijkt dat de prevalentie van PTSS bij verslaafden vergelijkbaar is met eerdere onderzoeken die in de Verenigde Staten zijn uitgevoerd (Najavits et al., 1997, 2003). Bij ongeveer 30%

genoemde trauma’s valt in deze categorie. Daarna wordt plotseling overlijden van een naaste (11,3%) het vaakst aangegeven als traumatische gebeurtenis.


Screening De ZIL en de MINI plus blijken allebei redelijke voorspellers te zijn dat een Klinisch Interview hetzelfde laat zien. Wanneer de ZIL en de MINI geen stoornis laten zien, dan doet de KIP dat ook niet. (De resultaten laten zien dat met name de specificiteit hoog is. De specificiteit is het vermogen om negatief te scoren als PTSS ook niet aanwezig is volgens de KIP.) Omdat is gebleken dat PTSS in verslaafdenpopulaties in het algemeen wordt onder-gediagnosticeerd (Coffey et al., 1998), is het misschien nog belangrijker dat de sensitiviteit van een screener hoog is. Dat wil zeggen, als PTSS daadwerkelijk aanwezig is, detecteert de screener dit dan ook (juist positieven)? De ZIL is wat dit betreft een betrouwbaar meetinstrument, want deze constateert bij het grootste deel van de cliënten met PTSS ook daadwerkelijk de aanwezigheid van PTSS. Bij gebruik van de MINI plus ligt het risico van onderdiagnosticeren wat hoger; de sensitiviteit van deze vragenlijst is gemiddeld tot laag. Behandeling Gezien de ernst van het probleem en de aantallen waarin het voorkomt in populaties binnen de verslavingszorg, is het niet vreemd dat er steeds meer aandacht komt voor de behandeling van getraumatiseerde cliënten. Waar cliënten eerder van de GGZ naar de verslavingszorg werden verwezen om eerst maar eens af te kicken en vice versa, zijn er nu steeds meer mogelijkheden om een integrale behandeling aan te bieden voor

trauma en verslaving (voor overzicht zie: Najavits, 2004). Een behandeling die in de Verenigde Staten veel succes heeft geboekt, goed is onderzocht en de meeste evidentie heeft, is de Seeking Safety methode. Deze behandeling is specifiek ontwikkeld voor de gelijktijdige behandeling van trauma en verslaving. Het is een duidelijk gestructureerde behandeling, waarbij veiligheid de prioriteit is gedurende de eerste fase. Er is een sterke focus op idealen en de gebieden waar op in wordt gegaan zijn cognitief, gedragsmatig, en interpersoonlijk van aard, naast het gebruik van casemanagement. Een belangrijk voordeel is dat er in deze behandeling ook aandacht is voor het proces dat de behandelaar doormaakt. De veelbelovende eerste resultaten zijn voor Tactus reden geweest om de behandeling naar Nederland te halen. Hiervoor heeft Margreet van der Meer-Jansma een jaar intensief met Lisa Najavits in Boston samen gewerkt. De eerste trainingen van behandelaars zijn intussen afgerond en het boek is inmiddels door ons in het Nederlands vertaald. Na het afronden van het prevalentie-onderzoek gaat er een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek van start, waarin de effectiviteit van de behandeling wordt onderzocht en hopelijk ook in Nederland kan worden aangetoond. In combinatie met een goede screening zou dit een grote vooruitgang betekenen in de gecombineerde behandeling van trauma en verslaving.

Literatuur Brady, K.T., Back, S.E., & Coffey, S.F. (2004). Substance Abuse and Post traumatic Stress Disorder. American Psychological Society, 13, 206-209.

Bronner, M.B., Peek, N., Vries, M. de, Bronner, A.E., Last, B.F., & Grootenhuis, M.A. (2009). A Community-Based Survey of Posttraumatic Stress Disorder in the Netherlands. Journal of Traumatic Stress, 22, 74-78. Coffey, S.F., Dansky, B.S., Falsetti, S.A., Saladin, M.E. & Brady, K.T. (1998) Screening for PTSD in a Substance Abuse Sample: Psychometric Properties of a Modified Version of the PTSD Symptom Scale Self-Report. Journal of Traumatic Stress, 11, 393-399. Darves-Bornoz, J-M. et al. (2008) Main traumatic events in Europe : PTSD in the European study of the epidemiology of mental disorders survey. Journal of Traumatic Stress, 21, 455-462. Kessler, R.C., Chiu, W.T., Demler, O., Merikangas, K.R., & Walters, E.E. (2005). Prevalence, severity, and comorbidity of 12-month DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry, 62: 617–627. Najavits, L.M., Weis, R.D. & Shaw, S.R. (1997) The link between substance abuse and posttraumatic stress disorder in women. The American Journal on Addictions, 6, 273-283. Najavits, L.M. et al. (2003) Rates and symptoms of PTSD among cocaine-dependent patients. J. Stud. Alcohol, 64, 601-606. Najavits, L.M. (2004) Treatment for the dual diagnosis of posttraumatic stress and substance use disorders. Directions in Addiction Treatment & Prevention, 8, 1-11. Stewart, S.H. (1998) Functional associations among trauma, PTSD and substance-related disorders. Addiction Behavior, 23, 797-812.


21

DATUM: 26 APRIL 2010 / TIJD: 10:23 UUR

“Nu ga ik wat eten als je het niet erg vindt.” Locatie Polstraat Deventer

22

23


WETENSCHAPPELIJKE PUBLICATIES TACTUS

1 . De Jong CAJ, De Haan HA, Van de Wetering BJM. Verslavingsgeneeskunde: Neurofarmacologie, psychiatrie en somatiek (red.). Assen: Van Gorcum; 2009. 2. Postel MG, Ter Hurne E, Haan HA de, De Jong CAJ. Alcoholdebaas.nl: Drie jaar online hulpverlening voor probleemdrinkers. MGv. 2009, 64 (5):357-372. 3. Kamal R, Van Hoek AFM, Haan HA de, De Jong CAJ. Stoppen met Gammahydroxybutyric acid (GHB), hoe doe je dat? In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 4. De Haan HA, De Jong CAJ. Alexithymia en alcoholverslaving: consequenties voor de behandeling. In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 5. Reurich C, Marjus W, De Haan HA. Verslaving en angststoornissen tegelijkertijd behandelen? In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009.

24

WETENSCHAPPELIJKE publicaties TACTUS

6. Van der Vorst L, De Haan HA. De behandeling van PTSS en verslaving: een uitdagende combinatie. In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 7. Buddingh-Knol C, Wijdeveld T, De Haan HA. Neuropsychiatrische symptomen van hepatitis C. In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 8. Voskamp M, Lameris J, Van den Brink W, De Haan HA. Pulmonaal lijden bij opiaatverslaafden: vroegtijdig herkennen voorkomt veel problemen! In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 9. Marloes G. Postel, MSc, Hein A. de Haan, MD, Elke D. ter Huurne, MSc, Eni S. Becker, PhD, Cor A.J. de Jong, MD, PhD. Comparison of problem drinkers in e-therapy versus face-to-face treatment. Submitted 10. Marloes G. Postel, MSc, Evelien A.G. Joosten, PhD, Hein A. de Haan, MD, Elke D. ter Huurne, MSc, Eni S. Becker, PhD, Cor A.J. de Jong, MD, PhD. Therapeutic alliance in Addiction Health Care: A strong relationship in e-therapy and face-to-face treatment. Submitted


11 . Marloes G. Postel, Hein A. De Haan and Cor A. J. De Jong. Evaluation of an E-Therapy Program for Problem Drinkers: A Pilot Study. Substance Use & Misuse: October 2010, Vol. 45, No. 12, Pages 2059-2075

17. Margreet van der Meer-Jansma, Hein de Haan en Cor de Jong. Nederlandse vertaling en bewerking van Lisa Najavits “Seeking safety”: Handboek behandeling trauma en verslaving. Bohn Stafleu van Loghum: Houten 2010.

12. Marloes G. Postel, MSc, Hein A. de Haan, MD, Elke D. ter Huurne, MSc, Eni S. Becker, PhD, Cor A.J. de Jong, MD, PhD. E-therapy for problem drinkers: A randomized controlled trial. Submitted

18. H .A. de Haan, MD, E.A.G. Joosten, PhD, A.G.M. Wijdeveld, MD, P.B. Boswinkel, MD, J. van der Palen, PhD, C.A.J. De Jong, MD, PhD. High alexithymic patients with substance related disorders profit more from cognitive behavioural treatment than low alexithymic patients. Submitted

13. Arends, M. T. , de Haan, H. A. and van ‘t Hoff, G.I.C.M.(2009) ‘First Dutch national guidelines - pharmacological care for detained opioid addicts’, International Journal of Prisoner Health, 5: 4, 192-200 14. Marleen Arends, Hein de Haan en Gerda van ’t Hoff. Medicamenteuze zorg aan gedetineerde verslaafden. Tijdschrift verslaving: oktober 2009 15. Westra M, de Haan HA, Arends MT, van Everdingen JJ, Klazinga NS; Richtlijn “ Medicamenteuze zorg aan gedetineerde verslaafden” Centraal Begeleidings Orgaan. Ned Tijdschr Geneeskd. 2009; 153:A726. 16. H .A. de Haan en C.A.J. de Jong. Hoofdstuk “Psycho-actieve middelen” in Diagnose en therapie. Praktische huisartsgeneeskunde onder redactie van: J.J.E. van Everdingen, J.H. Glerum en Tj. Wiersma. Bohn Stafleu van Loghum: Houten 2010.

19. E .O. Noorthoorn, MD, PhD, J.M. Havenaar, MD, PhD, H.A. de Haan, MD, Y. van Rood, PhD, W.A.H.J. van Stiphout: Mental health service use and outcome following the Enschede fireworks disaster: a naturalistic follow-up study. Accepted in Psychiatric Services (2010) 20. Michel Wolters en Cor de Jong: Opioïdverslaving en diabetes mellitus: een verhullende combinatie. In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009.

21 . Erik Spijkerman en Cor de Jong: Is dwang bij ernstig verslaafde patiënten effectief en hoe besluit je tot dwang? In: CAJ DeJong, BJM van de Wetering, HA de Haan (red.) Verslavingsgeneeskunde: Psychofarmacologie, psychiatrie en somatiek. Assen: Van Gorcum; 2009. 22. Geus R, Kiewik M, Van der Nagel J, Sieben G, (2009). Verstandelijk gehandicapten en verslavingsproblematiek, C. Loth en A. Hulshoff, R. Rutten (2009). Verslaving. Reed Business. 23. V an der Nagel J, Psychiatrische stoornissen bij Verstandelijk Gehandicapten, In: IJ.D. Jüngen, J.A.M. Kerstens (2010) Psychiatrie, serie Basiswerken Verpleging en Verzorging, Springer Media/Bohn Stafleu van Loghum. 24. Kiewik, M., & VanderNagel, J.E.L. (2009). Middelenmisbruik bij mensen met een verstandelijke beperking. Themabijlage bij nieuwsbrief gehandicaptenzorg NVO, 11 (1), 14-17 25. Van der Nagel J, Tuts, K, Hoekstra, T, Noorthoorn, E. (2009) ‘Seclusion, the perspective of nurses’, In: International Journal of Law and Psychiatry, Vol 32 (6), 408-412.

WETENSCHAPPELIJKE publicaties TACTUS

25


“Het eten is hier super, daarvoor kom ik terug.” Locatie Polstraat Deventer

26

27


“Deze planten verdienen ook een tweede leven, net als ik.” Locatie Polstraat Deventer

28

29

Belangrijk onderdeel van de website Alcoholdebaas.nl is naast de online

hoofdstuk 3

behandeling het forum waar lotgenoten in contact komen met elkaar. De dagelijkse berichten van cliënten over zichzelf, hun gebruik, maar ook bijvoorbeeld het weer blijken van grote waarde. De contacten groeien in

Het forum van Alcoholdebaas.nl of hoe lotgenoten echtgenoten worden door Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist

30

Het forum van Alcoholdebaas.nl of hoe lotgenoten echtgenoten worden

enkele gevallen uit tot een ontmoeting en in één geval zelfs tot een huwelijk.


Verbondenheid, er niet alleen voor staan, weten dat je niet de enige bent. Het forum is duidelijk een veilige haven voor veel cliënten die de behandeling via internet volgen. Het geeft ze de mogelijkheid om met gelijkgestemden te praten. “Het zijn soms mensen die in het echte leven wat minder sociaal vaardig zijn. Praten met mensen op een forum is dan natuurlijk een uitkomst”, legt Marielle Brenninkmeijer van Tactus Internetbehandeling uit. In eerste instantie komen mensen veelal op het forum voor informatie en advies. Brenninkmeijer: “Ze zijn niet actief op zoek naar lotgenotencontact, maar vinden dat toevalligerwijs. De sociale contacten zijn vervolgens de reden dat mensen terug blijven komen.” Cliënten zijn onder een nickname actief op het forum. Namen als Ditbenik, Jane4, Vie en Cathy56 garanderen de anonimiteit die mensen zoeken om vrijuit te kunnen praten. Want anoniem blijven is wel een voorwaarde. “Dat biedt de bescherming die ze zoeken om hun verhaal te kunnen doen.” De aantrekkingskracht van het anoniem zijn, lijkt te verdwijnen naarmate men langer op het forum verblijft. Zo zijn er al vier meetings geweest waar forumbezoekers elkaar in levende lijve hebben ontmoet. “Uiteindelijk bouwen mensen toch zo’n vertrouwensband op dat ze zich ook in het ‘echt’ bij elkaar op het gemak voelen. Al moet je het ook wel relativeren, het zijn er maar 20 van de 1300 die elkaar daadwerkelijk live hebben ontmoet.” Voorlopig hoogtepunt is het huwelijk tussen twee forumdeelnemers dat in de zomer is voltrokken. Het forum is tegenwoordig ook meer dan alleen een plaats om over het alcoholgebruik te praten. Het gaat ook over recepten voor groentesoep,

tips voor een dagje uit en de kleren van de koningin. Voor sommige mensen een extra reden het forum te bezoeken; voor anderen juist niet.

Huiskamer Vier vrouwen, vier deelnemers aan het forum. Vaak bij toeval op het forum beland, sindsdien niet meer weggegaan. “Ik ben er beland, nadat ik mijn eigen regels had geschonden en twee blikken bier had gehad voor het avondeten. Toen ik daarna ook nog een aanvaring had met mijn dochter ben ik gaan googelen en op het forum beland”, vertelt Jane4.

“Het forum is een familie, een gezellige huiskamer met anonimiteit” Alle vier de dames hebben zo hun eigen beweegredenen om het forum te blijven bezoeken. “Het forum is voor mij gaandeweg een veilige plek geworden. Ik heb hier mensen leren kennen die me echt wat doen. Bovendien heb ik gemerkt dat ik blijkbaar ook in staat ben om andere mensen een goed gevoel te geven”, legt Vie uit. Die veilige plek ervaart Cathy56 ook. “Als je er dagelijks bent, zoals ik, wordt het forum heel

belangrijk. Een familie, een gezellige huiskamer met anonimiteit.” Voor Ditbenik tenslotte zijn er meerdere redenen om op gezette tijden een bezoek te brengen aan het forum. “Natuurlijk het contact met lotgenoten, maar ook het herkennen van andermans gewoonten waar ik dan zelf mijn voordeel mee kan doen.” De laatste reden voor Ditbenik om naar het forum te gaan is minder sociaal. “Als ik soms verhalen van anderen lees, denk ik wel eens: ‘het kan dus nog erger’. Niet heel netjes misschien, maar het kan je soms net dat goede gevoel geven.” Voor Jane4 is het forum een goede stok achter de deur. “Het forum houdt me scherp. Ik ben nog nauwelijks met alcohol bezig, maar dat kan ook een valkuil zijn. Door af en toe mee te praten, ben ik me weer bewust van die mogelijke zwaktes. En door mensen te schrijven, houd ik mezelf een spiegel voor. Bovendien is het goed voor mijn zelfvertrouwen dat ik ook wat te bieden heb als ervaringsdeskundige.”

Nieuwjaarsduik De ervaringen van de dames op het forum zijn verschillend. Zo beschouwt Cathy56 het forum als een extra stukje bij de behandeling. “Het is een forum waar heel veel gebeurt. Diverse mensen met verschillende levenservaringen schrijven er. Ik beschouw het soms dan ook als gratis therapie als ervaringsdeskundigen iets zeggen. Aan de andere kant is er soms de hectiek, woordenwisselingen van mensen die hun problemen droppen en weigeren de uitgestoken hand aan te nemen. Dat kan erg frustrerend zijn.”


31


“Online durven mensen eerder de waarheid over problemen te vertellen.” Locatie Keulenstraat Deventer

32

33


Voor Vie was het forum tijdens haar afkickperiode een plek om steun te krijgen. “Ik was snel geïrriteerd, bijna paranoïde. Ging met iedereen in discussie en daagde mensen uit. Dat dat allemaal geaccepteerd werd, verbaast me nog steeds. Net zoals de welwillendheid van anderen op het forum. Het was deel van het proces om een ander leven op te bouwen. Pijnlijk en confronterend.” Jane4 heeft, na een moeilijke aanloopperiode, ook voor het merendeel positieve ervaringen. “In het begin was ik erg naïef met mijn privémail. Daar had ik al snel spijt van toen één forumlid mij maar bleef benaderen, terwijl ik haar had gezegd geen contact meer te willen. Dat was leergeld en sindsdien doe ik de aparte contacten uitsluitend via privéberichten en niet meer in de openbaarheid.” Toch heeft ze niet haar geloof in alles en iedereen verloren. “Ik heb met een aantal mensen het 06-nummer uitgewisseld voor nood. Heb ik overigens nog geen gebruik van gemaakt. Wel heb ik diverse mensen in het echt mogen ontmoeten. Op een meeting, tijdens de Nieuwjaarsduik en twee mensen bij toeval. ”Veel positieve ervaringen dus, maar waar schuilt nu de kracht van het forum in? Wat maakt nou dat mensen dagelijks terugkeren en hun hele ziel en zaligheid uitstorten? “Het is een beetje het gevoel er bij te willen horen”, denkt Cathy56. “Die ervaring is de kracht. Je kunt je optrekken aan mensen die al iets verder zijn. Bovendien hebben we vaak gewoon lol.” De kracht zit voor Jane4 in een aantal zaken. “Allereerst de frequentie van het contact. Maar ook de ervaringsdeskundigen op het forum, het optrekken aan voorbeelden en het afschrikken van mensen die een uitglijder maken of terugval hebben. Door de privécontacten

34


gaan mensen ook ‘leven’ voor me. Dat maakt dat je soms eerder dingen aanneemt van mensen die je al wat beter kent. Misschien juist wel, omdat ze jou ook wat beter kennen en gerichter advies kunnen geven.” Voor Ditbenik is de herkenning van de verhalen van anderen een belangrijke reden om mee te praten op het forum. “Je herkent situaties van jezelf en kan samen met anderen nadenken over hoe daar mee om te gaan.”

afbouwen zal dus wel lukken. De mensen met wie ik persoonlijk contact heb wil ik zeker blijven spreken. En ik zal af en toe langskomen om scherp te blijven.” Voor Cathy56 is er een tweeledige reden om niet direct het forum de rug toe te keren nu ze de behandeling heeft afgerond. “Deels, omdat ik me er thuis voel en met sommigen iets heb opgebouwd, maar ook om anderen te helpen. Ik denk dat ik met mijn ervaringen nog van waarde kan zijn voor anderen.”

Grenzeloos De allergrootste kracht van het forum is en blijft toch de anonimiteit; de veiligheid om meer open te kunnen zijn dan in real life. “Het is de geborgenheid en de mogelijkheid vrijuit te praten met gelijkgestemden.” De wetenschappelijke waarde van het lotgenotencontact is in meerdere studies al aangetoond. Deelnemers aan een forum met lotgenoten blijken simpelweg beter in hun vel te zitten. Niet voor niets blijven veel mensen actief op het forum, nadat hun behandeling is afgerond. “Mijn behandeling bij Alcoholdebaas.nl is al lang en breed afgerond, maar ik blijf nog steeds geboeid door alle ervaringen van oude en nieuwe forumleden”, zegt Vie. Ook Jane4 heeft nog geen afscheid genomen van het forum na beëindiging van de behandeling. “Ik heb mezelf een jaar gegeven om hier nog dagelijks te komen en dan te gaan afbouwen. Mits mijn privéleven een beetje op de rails staat. Het is nu nog erg hectisch en kwetsbaar. Zolang ik dat nog heb, mag ik hier van mezelf grenzeloos zijn. Maar ik merk ook al dat ik in het echte leven een stuk actiever ben geworden en mijn wereld aan het uitbreiden ben. Het

“Ik mag van mezelf op het forum grenzeloos zijn” Overigens is de koppeling tussen behandeling en forum niet evident. Mensen die het forum bezoeken hoeven niet per definitie in behandeling te zijn bij Alcoholdebaas.nl. Het forum is niet een levensredder in de zin dat mensen door anderen op het forum worden weerhouden van drinken op het moment dat ze de dop van de fles draaien. “Het gaat niet om een bepaald moment. Het is meer de herhaling die maakt dat je er verder mee komt. Vooral ook


herhaling als het gaat om vragen over jezelf en de waarde van het leven”, omschrijft Cathy56 het. Een advies dat Jane4 is bijgebleven en dat ze direct kon gebruiken, is de fles port die ze op aanraden van forumleden weggaf. “Ik kreeg de fles van mijn zus en durfde het ding niet aan te nemen en niet te weigeren. Ik heb op het forum om advies gevraagd en uiteindelijk de fles in bewaring gegeven tot mijn verjaardag twee maanden later.” Op de verjaardag bleef de fles dicht en uiteindelijk gaf ze zelfs de fles door aan haar zus. “Bovendien had ik toen eindelijk ook de moed om te vertellen dat ik geen alcohol meer wilde drinken. Een belangrijke stap voor me.” Zijn de positieve ervaringen voor de forumleden reden om anderen aan te raden het forum van Alcoholdebaas.nl te bezoeken? “Zeker zou ik mensen aanraden mee te doen”, zegt Cathy56, “Eerst eens lezen en dan mee gaan schrijven. Vooral als je vragen hebt en informatie wilt, is het hier een goede plek. Soms kun je hier voorzichtig weer wat vertrouwen in mensen opbouwen.” Ook Ditbenik zou anderen aanmoedigen naar het forum te surfen. “Samen delen van dingen en leren van elkaar. Wat mij betreft heeft dat voor nagenoeg iedereen wel een toegevoegde waarde.” Vie daarentegen is iets gereserveerder. “Ik zou andere mensen niets aanraden. Of het zou zijn dat ze hun keel op moeten zetten als ze aandacht willen.”

Conclusie Het forum op Alcoholdebaas.nl kan een belangrijke hulp zijn bij de omgang met alcoholproblematiek en een toegevoegde waarde hebben

ten opzichte van andere interventies. Online lotgenotencontact is een krachtig middel, waarbij probleemdrinkers elkaar helpen om beter met hun (problematisch) alcoholgebruik om te gaan. Het succes van een forum wordt bepaald door de gebruikers zelf en de manier waarop zij met elkaar omgaan. Het is daarom van belang dat een moderator van een afstand meekijkt en daarmee de steunende en positieve communicatie waarborgt. Er is op verschillende plaatsen onderzoek verricht naar de effecten van deelname aan lotgenotencontactgroepen. Een belangrijk effect is dat deelnemers zich beter in hun vel voelen zitten. Dat komt, omdat ze informatie en kennis verkrijgen over de aard van het probleem en hoe ermee om te gaan. Bovendien heeft het lotgenoten contact een positief effect op het zetten van de stap naar de professionele gezondheidszorg: ze herkennen vlugger klachten en vinden eerder een gepaste hulpverlener. Deelnemers worden mondiger en daardoor meer en meer een gesprekspartner van de hulpverlener. Eigen onderzoek van Tactus laat een paar aardige feiten zien over het forum van Alcoholdebaas.nl. Ruim 70% van de mensen die het forum bezoekt, is vrouw. De gemiddelde leeftijd van de bezoekers is 47 jaar, waarvan 52% een betaalde baan heeft. Bijna 90% van de bezoekers is bezig met stoppen, minderen of volhouden. De groep die niet meer gebruikt bestaat uit 41% van de forumdeelnemers.


35


“Mijn moeder weet niet eens dat ik hier zit.” Locatie Raiffeisenstraat Enschede

36

37


“De planten, dat is mijn domein.” Locatie Raiffeisenstraat Enschede

38

39


“Ik weet echt niet meer wat ik later wilde worden” Locatie Raiffeisenstraat Enschede

40

41


“Die bakken hebben we zelf zo neergezet, staat wel vrolijk toch?” Locatie Raiffeisenstraat Enschede

42

TUSSEN RESOCIALISATIE EN ZELFSTANDIG WONEN

TUSSEN RESOCIALISATIE EN ZELFSTANDIG WONEN

43

“De Piet Roordakliniek bewijst zijn bestaansrecht op het gebied van forensische

hoofdstuk 4

verslavingszorg. Na behandeling gebruiken cliënten minder verslavende middelen. Ze zijn minder crimineel en een groot deel functioneert normaal in de samenleving.” Dat zegt psycholoog en bestuurder van Tactus Verslavings-

12,5 jaar Piet Roordakliniek: behandeling effectief DOOR Karel van Delft, freelance journalist

44

12,5 jaar Piet Roordakliniek: behandeling effectief

zorg, Ruud Rutten.


Aanvankelijk bestond het beeld dat chronisch verslaafden crimineel werden om in hun middelengebruik te voorzien. Dat beeld klopt niet. Veel cliënten van de Piet Roordakliniek hebben zowel aanleg voor criminaliteit als voor verslaving. Die constatering heeft gevolgen voor de behandeling en toekomstperspectieven van cliënten. Een aantal is voor de rest van hun leven aangewezen op begeleid wonen. “Maatschappelijke herintegratie is beperkt haalbaar. Dat betekent dat we uit gaan van een chronische neiging tot het plegen van delicten en verslaving”, zegt Rutten. “Vaak is sprake van een aangeboren en/of door drugsgebruik ontwikkelde persoonlijkheidsstoornis. Door het afkicken van verslaving is een deel van de antisociale en psychische problemen afgenomen. Maar voor een groot deel van de cliënten is het hoogst haalbare dat ze hun problematiek leren hanteren.” De Piet Roordakliniek is de eerste en enige forensische kliniek voor verslaafden in Nederland. De kliniek bestaat nu twaalf jaar en vindt bij gebrek aan evidenced based methoden zelf haar weg naar een effectieve behandelmethode en best practices. De kliniek is opgericht nadat de onvrede in de Nederlandse samenleving met het drugsbeleid van de overheid en de overlast door chronisch criminele verslaafden steeds manifester werd. Vooral veelplegers zorgen voor veel overlast. De overheid heeft daarom een beleid ontwikkeld om criminele verslaafden steviger aan te pakken. Dat gebeurt onder dwang dan wel sterke aandrang. Rutten maakt zich zorgen over het politieke

De Piet Roordakliniek bestaande uit een besloten voorziening in Apeldoorn en een resocialisatievoorziening in Beneden-Leeuwen werd op 1 maart 1998 geopend. De kliniek is bedoeld voor verslaafden die veelvuldig veroordeeld zijn door justitie en zelf niet in staat zijn hun gedrag te veranderen. De cliënten hebben een persoonlijkheids- en/of psychiatrische stoornis. Ze kunnen kiezen tussen gevangenisstraf of een behandeling in de kliniek. Dergelijke ‘drang’ is belangrijk, omdat verslaafden zich over het algemeen moeilijk laten beïnvloeden op basis van vrijwilligheid. De behandeling in de Piet Roordakliniek is gebaseerd op een geïntegreerde behandeling, waarbij tegelijkertijd aan diverse problemen aandacht wordt besteed.

Jachtlaan 16 in Apeldoorn en de Piet Roordakliniek met 23 bedden aan de Waalbandijk in Beneden Leeuwen. Daarnaast zijn er in en nabij Beneden Leeuwen meerdere huizen voor beschermd wonen. Ook zijn er vier Huis-Op-Proef (HOP) woningen voor begeleid wonen. Sinds december 2009 is er het vervolgtraject Intensief Begeleid Wonen voor 22 cliënten aan de H. Dunantlaan 2 in Apeldoorn bij gekomen. In de Piet Roordakliniek vindt de eerste besloten fase plaats, die gemiddeld negen maanden duurt. Die omvat diagnostiek en starten van de behandeling, onder andere via arbeidstherapie, instellen op medicatie, sociale vaardigheidstraining en gesprekken met cliënten en hun naasten. De kliniek is besloten wat wil zeggen dat cliënten het gebouw niet zonder toestemming mogen verlaten om te kunnen oefenen met nieuw gedrag. In de tweede fase, die een meer open karakter heeft, wordt de behandeling voortgezet met als doel verdere resocialisatie. De derde fase bestaat uit begeleid wonen met meer zelfstandigheid en beschermd wonen.

Plaatsing is mogelijk op diverse justitiële titels, zoals ISD(1), en gebeurt door het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP), een dienst van het Ministerie van Justitie. Veroordeelden die deel uit maken van zware georganiseerde misdaad of zware psychiatrische stoornissen vallen buiten de doelgroep. De kliniek werd aanvankelijk door het ministerie van VWS en wordt sinds 2008 door het ministerie van justitie bekostigd. De kliniek bestaat uit de Piet Roordakliniek met 25 bedden aan de

Maatregel Inrichting Stelselmatige Daders (ISD) = een maatregel om meerderjarige stelselmatige daders te plaatsen in een daartoe aangewezen inrichting. De wet is op 1 oktober 2004 in werking getreden. Met deze wet heeft de wetgever beoogd stelselmatige daders, die door het plegen van reeksen delicten veel criminaliteit en onveiligheid veroorzaken, voor een periode van maximaal twee jaar in een inrichting te plaatsen die specifiek voor hen bestemd is.

draagvlak voor dit beleid. “Als er minder geld beschikbaar komt voor begeleid wonen voor deze mensen, vind je velen van hen over vijf jaar terug in peperdure gevangenissen.”

Historie en profiel

1)


45


“Je kan je creativiteit hier zeker kwijt.” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

46

47


“We maken zelfs tafels op bestelling.” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

48

49


“Deze machine is gloednieuw!” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

50

51


Illusies najagen werkt niet “Het meest kansrijk is een behandeling die gericht is op aanleren van vaardigheden om misbruik van middelen tegen te gaan”, zegt Tactuscircuitmanager Harrie Enzerink. Door ervaringen die de Piet Roordakliniek opdoet met tot dusverre zo’n 500 mannelijke cliënten, ontstaan nieuwe inzichten omtrent doelen en behandelmethoden in de verslavingszorg. “Eerder was het idee dat je mensen moest laten afkicken en dat de behandeling dan geslaagd was”, constateert Enzerink. Die visie kon lang stand houden, omdat er niet of nauwelijks onderzoek werd gedaan naar hoe het cliënten verging nadat ze een behandeling hadden afgerond. “De mensen waren uit beeld en de behandelaars konden elkaar feliciteren. Ondertussen vielen hun cliënten vaak weer terug in dezelfde verslaving en crimineel gedrag. We ontdekten dat het vaak mis ging, doordat mensen op zichzelf gingen wonen en dat niet aankonden. We kwamen tot het inzicht dat er een vervolgstap nodig is in de vorm van Intensief Begeleid Wonen. Als het dan dreigt mis te gaan, kun je veel eerder ingrijpen. Bijvoorbeeld door een heropname in de kliniek.” Al jaren heeft de kliniek een drop-out percentage van zo’n vijftien procent. Daarnaast geldt voor meer dan 10% dat ze een herindicatie krijgen. Dit betekent dat we ze terug plaatsen naar de gevangenis. Het is een misverstand dat cliënten vooraf gemotiveerd moeten zijn om een succesvolle behandeling te ondergaan. “Motivatie kan ontstaan als

52


cliënten door een betere gezondheid, emotionele rust en leren van nieuwe inzichten voordelen van de behandeling ondervinden.”

Behandeling In Apeldoorn is psychiater Henny Klaver hoofdbehandelaar, in Beneden Leeuwen coördineert klinisch psycholoog en psychotherapeut Johan Wouda de behandeling. De behandeling bestaat uit het instellen op medicatie en uit gesprekken die moeten leiden tot zelfinzicht, zelfacceptatie en zelfmanagement. Dat gebeurt door gewenste vaardigheden te leren en eigen te maken, waarbij rekening wordt gehouden met ieders draagkracht en draaglast. Uiteindelijk zal een cliënt zoveel mogelijk zijn eigen leven moeten leiden en het doel is hem daartoe in staat te stellen zonder zichzelf en anderen daarbij te zeer tot last te zijn. Niets is zo praktisch als een goede theorie. Wouda schetst een driehoek. In dit model worden de punten gevormd door de persoonlijkheid, neiging tot delicten en verslaving van cliënten. “Voor iedereen geldt dat we zijn persoonlijke puzzel van deze driehoek moeten zien te leggen. Dat gebeurt in een geïntegreerd behandelplan om tegelijkertijd te kunnen werken aan het verbeteren van iemands persoonlijk functioneren, zijn verslaving en criminaliteit. Hoe verhouden deze aspecten zich tot elkaar en hoe kun je die constructief beïnvloeden?” Belangrijk is voorkomen dat iemand terugvalt in gebruik van middelen en het plegen van delicten. Essentieel is dat cliënten onderkennen wanneer zij risico lopen terug te vallen. Vroegsignalering is een wezenlijk onderdeel van het terugvalpreventie-

plan. Belangrijk is dat cliënten contact houden met begeleiders. “We leren hen signalen te onderkennen, vroegtijdig hulp te zoeken, verleidelijke risicovolle situaties te vermijden, af te zien van middelengebruik en structuur, dagritme en zingeving in hun leven aan te brengen.” Mettertijd hebben de behandelaars van de Piet Roordakliniek geleerd meer nadruk op controle en toezicht te leggen. Dat gebeurt bijvoorbeeld door alcoholcontroles en urinecontroles. “Als iemand positief wordt bevonden, volgt geen straf, maar problematiseren we dat. Dat wil zeggen dat we spreken met de cliënt over risico’s die hij loopt.” De behandeling is gebaseerd op ‘operante conditionering’ (gedrag bijsturen via feedback) en ‘cognitieve gedragstherapie’ (vaststellen wat voor iemand bepalende gedachten zijn en daar op inspelen). “We analyseren met een cliënt hoe ongewenst gedrag ontstaat, hoe hij bepaalde factoren kan beïnvloeden en wat nodig is om adequaat te functioneren. Kenmerkend is bijvoorbeeld dat cliënten geneigd zijn tot externe verklaringen van problemen in plaats van de oorzaak bij zichzelf te zoeken. Verslaving is een chronische hersenziekte”, stelt Wouda. “In hun denken wordt middelengebruik overgewaardeerd en de rest van het leven ondergewaardeerd. Met een zorgplan en kliniekregels werken we aan een andere balans.” In een zorgplan staat omschreven welke delicten iemand heeft gepleegd, welke middelen hij heeft gebruikt, hoe hij psychisch functioneert, wat zijn lichamelijke gezondheid is, welke opleiding hij heeft gehad, hoe zijn woonsituatie is, hoe hij zijn vrije tijd invult, hoe zijn financiën zijn en hoe hij sociaal functioneert. Zingeving loopt daar als rode draad door


heen: welke waarden en normen hanteert iemand, waardoor is hij gemotiveerd, hoe ziet hij zichzelf en zijn toekomst. “Samengevat: door anders denken, anders doen. En: door anders doen, anders denken. Zo kunnen mensen competenties en meer adequate gewoontes in denken en doen ontwikkelen. Motivatie is voor ons een werkwoord en staat centraal in onze behandeling. Daartoe dient structuur geboden te worden door goede dagprogramma’s en er dienen grenzen gesteld te worden. Maar wel door zo open en gelijkwaardig mogelijk te communiceren. Dat is een belangrijke basis om samen met de cliënt op te trekken, omdat hij daarmee ook verantwoordelijk is voor het welslagen van zijn eigen behandeling.” De behandeling van de Piet Roordakliniek heeft effect. Cliënten zijn minder verslaafd, minder crimineel en beter maatschappelijk aangepast dan gedetineerden die een reguliere gevangenisstraf ondergaan. Dat conclu deert het rapport ‘Effectevaluatie van de Forensische Verslavingskliniek (FVK)’ van The Amsterdam Institute for Addiction Research (AIAR, 2007). De onderzoekers constateren onder meer dat er sprake is van 33% criminaliteitsreductie, dat na behandeling 18 procent geen enkel delict pleegt t.o.v. 7 procent van niet-behandelde gedetineerden die na hun gevangenisstraf geen delict meer pleegt. Johan Wouda is er van overtuigd dat de behandelmethode in de Piet Roordakliniek en het daaraan gekoppelde vervolg effectief zijn. “We doen met het NISPA in Nijmegen een benchmark onderzoek. Uiteraard is onze methode niet uitontwikkeld. Het onderzoek levert ons echter betere meetinstrumenten

op, waardoor we individuele cliënten een nog betere persoonlijke behandeling kunnen geven.” Dat de Piet Roordakliniek op de goede weg is, leidt Wouda ook af uit het feit dat cliënten vaak vrijwillig langer in de kliniek verblijven. “De gemiddelde opname duur is de beste voorspeller voor uitblijven van recidive. Daarbij geldt, zo leert de ervaring, een opnameduur van maximaal drie tot vier jaar. Opmerkelijk is dat cliënten bij een terugval vaak veel moeite doen om opnieuw in zorg te komen bij de Piet Roordakliniek en dat zij positief te spreken zijn over hun eerdere verblijf: “Soms streng, maar eigenlijk wel goed voor mij”.”

Praten “Leren praten”, zegt Michiel Driessen, “Dat is het belangrijkste dat ze hier leren, zeggen cliënten zelf. Als je kunt praten met anderen kun je je gevoelens verwoorden en je gedachten structureren. Dat is een voor waarde om jezelf onder ogen te zien, met andere mensen te communiceren en je leven op te bouwen.” Driessen is senior sociotherapeut in de buitenhuizen in Beneden Leeuwen. Met een team begeleidt hij sinds twaalf jaar gemiddeld zo’n 24 cliënten. “Vervolgzorg is nodig. Het gat naar terugkeer in de samenleving is anders voor veel cliënten te groot.

Medewerkers worden regelmatig geconfronteerd met een terugval van cliënten. Soms worden ze gemanipuleerd waar ze bij staan. Hoe motiveren zij zichzelf? “Ik realiseer me dat deze mensen vaak meerdere kansen nodig hebben voordat ze verder kunnen komen”, zegt werkbegeleider Tonny van Erp in Beneden Leeuwen. “Je moet geduld hebben”, zegt werk meester en trajectbegeleider Ewald Vredegoor in Apeldoorn. “De cliënten waren jarenlang verslaafd en hebben vaak een destructief zelfbeeld.” De werkplaatsen van de Piet Roordakliniek bieden mogelijkheden op het gebied van metaal, hout en groen. “We maken een individueel werkplan. Ik geniet er van als iemand een vogelhuisje in elkaar zet. Eerder maakten ze alleen maar dingen kapot. Zo’n succeservaring is een eerste stapje voorwaarts.”

Vanuit begeleid wonen krijgen cliënten weer contact met de samenleving. Ze werken, ontwikkelen sociale contacten en worden lid van verenigingen. Het is belangrijk dat cliënten onderkennen dat ze kwetsbaar zijn en om hulp vragen wanneer het fout dreigt te gaan. Die hulp vragen ze alleen als ze je vertrouwen en als ze kunnen communiceren.”


53


“Deze parasol heb ik geheel zelf ontworpen.” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

54

55


“Mensen lopen hier graag langs, dat verse brood ruikt heerlijk.” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

56

57


“Ik doe het voor mijn kinderen.” Locatie Waalbandijk Beneden Leeuwen

58

59


Zelfinzicht en een nieuw toekomstperspectief zonder verslaving en delicten

Steef (29) verblijft zeven maanden in de Piet Roordakliniek “In totaal heb ik vier keer vastgezeten, bij elkaar ruim twee jaar. Steeds voor zwaar geweld, ook tegen mijn vriendin. Ik kom uit een fatsoenlijk gezin. Toen ik vijftien was ging ik de wereld ontdekken, ik gebruikte coke, later speed en alcohol. Ik heelde brommers en kleding. Op mijn achttiende ging ik de harddrugshandel in. Daar kwam veel geweld aan te pas. Om dingen voor elkaar te krijgen en voor de kick.” Steef verklaart zijn neiging tot crimineel gedrag vanuit ADHD. “Ik zocht de kick. ”Van het een kwam het ander. “Mijn beste maat werd in 2002 vermoord waar ik bij was. Toen ben ik helemaal aan de alcohol en speed gegaan.” Van zijn komst naar de Piet Roordakliniek heeft hij geen dag spijt gehad. In de kliniek werd hij ingesteld op medicijnen vanwege zijn ADHD. “In de gevangenis was ik al afgekickt. Wel dronk ik daar, alcohol kun je ook zelf maken van gist, fruit en brood. Via gesprekken met psychiater Henny, groepsgesprekken en gesprekken met begeleiders verdween de rotzooi in mijn hoofd. Ik kwam tot rust. Dat is behoorlijk confronterend. Je realiseert je wat je allemaal gedaan hebt. Dat krijg je terug in nachtmerries en flash backs. Eerder had ik daar nooit over nagedacht. Ik interesseerde me ook niet voor andere mensen.” In de kliniek heeft Steef zelfinzicht verkregen, zegt hij. “En zelfvertrouwen. Vroeger zette ik mijn onrust om in agressie. Via therapieën als PMT leer ik de juiste gevoelens bij de juiste gedachten te hebben. Mijn ‘hate’-tattoes worden verwijderd, ik ben drie keer een weekeinde bij mijn ouders geweest en

60


ik heb uitzicht op begeleid wonen.” In de toekomst wil Steef zelfstandig wonen, het grootrijbewijs halen en zo mogelijk in het buitenland wonen. De kans dat het goed gaat, schat hij 90 procent. “De grootste risico’s zijn verveling, onvrede met mezelf en opkroppen van frustraties.”

Ervin (45) gebruikte vanaf zijn dertiende jaar heroïne “Mijn ouders waren gescheiden, ik was veel op straat. Om mijn verslaving te betalen ging ik stelen.” Er volgde jeugddetentie. “Uiteindelijk werd ik een veelpleger.” Een tijd ging het goed. Ervin was assistentbedrijfsleider en had een gezin. “Ik had zelfs de helft van mijn hypotheek afbetaald. Maar ik leidde een dubbelleven. Uiteindelijk kwam ik in een Slaaphuis terecht. Ik schaamde me diep. De volgende stap is een kist, realiseerde ik me.” Drie jaar geleden meldde hij zich bij het Intramuraal Motivatie Centrum (IMC) van Tactus. Vandaar kwam hij wederom bij de Piet Roordakliniek terecht, nadat hij jaren eerder vroegtijdig afhaakte. Na heropname werd wederom de diagnose bipolaire stoornis gesteld. “Ik ben manisch-depressief en via heroïne zwakte ik spanningen af.” Na verblijf in Beneden Leeuwen woont Ervin sinds drie maanden in een HOP-woning in Druten. “Ik zie mijn toekomst als timmerman. Het belangrijkste wat ik hier heb geleerd is dat ik onderken wanneer het mis dreigt te gaan en dat ik dan snel contact met een begeleider opneem. De zorg is hier goed. Ik vind het alleen moeilijk dat er soms een personeels wisseling is, omdat ik moeilijk iemand vertrouw.”


Marcel (45) woont zelfstandig onder begeleiding in Beneden Leeuwen “Vanaf mijn twaalfde heb ik geblowd. Vanaf mijn zestiende gebruikte ik cocaïne, later medicijnen. Tot mijn 21e wist ik dat te combineren met een redelijk normaal bestaan. Ik werkte voor uitzendbureaus, zat in militaire dienst.” Voor allerlei diefstallen zat Marcel zo’n dertien, veertien jaar in de gevangenis. “Uiteindelijk kwam ik met mijn geweten in de knoei. Ik leefde alleen nog maar voor drugs en geld.” Twee keer was hij drie jaar clean na hulp van de verslavingszorg. “Maar steeds weer kreeg ik trek en kon daar niet mee omgaan. Je werd wel behandeld, maar als je clean was moest je het zelf uitzoeken. Dat ging mis.” Marcel heeft via de Piet Roordakliniek structuur en zelfvertrouwen gevonden. “Ik heb nu weer zelfrespect. Ik doe vrijwilligerswerk met demente bejaarden. Daar krijg ik veel waardering voor. Dat geeft me het gevoel dat ik er ook mag wezen.”


61

DATUM: 09 JULI 2010 / TIJD: 09:33 UUR

“Hij is hier zo breed geworden :).” Locatie Jachtlaan Apeldoorn

62

63

Het optimaliseren van de individuele zorg is komende jaren de kerntaak van de

hoofdstuk 5

organisatie. Door continue de zorg centraal te stellen moet deze naar een nog hoger plan worden getild. “De individuele behandeling moet de maat der dingen zijn”, zegt bestuurder Ruud Rutten.

BELEIDSPERSPECTIEF 2010-2011: ALLES IN DIENST VAN DE ZORG door Sjoerd van der Wal, bedrijfsjournalist

64

Beleidsperspectief 2010-2011


“Kwalitatief hoogstaande zorg, meer dan ooit. Dat is waar het om draait de komende jaren. Alle investeringen en inspanningen dienen een hoger doel: de juiste zorg aan de juiste cliënt. De afgelopen tien jaar is een professioneel bedrijf neergezet en de nieuwe zorgontwikkelingen volgen elkaar in hoog tempo op. Zo is Tactus koploper als het om internet behandeling gaat, wordt er flink geïnvesteerd in hostels en medische heroïneverstrekking en komen er voortdurend innovatieve preventie methoden bij.” Bestuurder Ruud Rutten somt het allemaal met een tevreden gezicht op. “In veel zaken hebben we grote stappen gemaakt. Op zorginhoudelijk gebied, maar ook als organisatie is er afgelopen jaar veel gerealiseerd.” Rutten memoreert daarbij ook aan de fusies, de inzet om financieel gezond te blijven, de zorg voor goede huisvesting, de HKZ-kwalificering, de certificering voor de ISO 27001 norm op het gebied van informatiebeveiliging en de geleidelijke groei van Tactus. “De organisatie staat en daarmee zijn we de komende jaren nog beter in staat onze zorgtaak uit te voeren. We doen wat we kunnen en wat we kunnen doen we goed.” Er is dus veel geïnvesteerd in het aantal artsen dat in dienst is gekomen, maar ook in gebouwen en meubels en het pr-beleid. “Het creëren van goede voorwaarden blijven we doen, maar we willen die inspanningen nu maximaal terugvertalen naar de zorg voor de individuele cliënt.”

Blik op de cliënt De binding van de cliënt met de behandeling is in de ogen van Rutten een essentieel onderdeel. “We kunnen steeds beter voorspellen welke

zorg een cliënt nodig heeft. Door ook de juiste therapeut aan deze cliënt te koppelen, kunnen we kwalitatief hoogwaardige zorg leveren.” Rutten noemt het zelf ‘het bij elkaar brengen van motivatie, competentie en gelegenheid’. Ook constante investering in nieuwe zorgmodellen maakt dat de cliënt ook iets te kiezen heeft. Rutten: “Bied alternatieven. Zorg dat de cliënt meerdere opties heeft. Een internetbehandeling of face to face, individueel of in een groep, 12-stappenbehandeling of zelfhulp.” De therapeut wordt niet vergeten in dit streven naar nog betere zorg. Rutten: “Ook hun verhaal moeten we goed in kaart brengen. Waar hebben ze behoefte aan in het uitoefenen van hun vak? Hoe kunnen we het ze makkelijk maken?” Rutten bestempelt het voortdurende streven naar verbetering als ‘nieuwe bedrijfsfilosofie’ voor de komende tijd. In dat streven past ook een werknemer die, heel simpel gezegd, doet waar hij of zij goed in is. “We moeten heel gericht kijken naar wat iemand kan en hoe iemand beter kan worden in het werk. Uiteindelijk moet ook dat weer betere zorg opleveren.” Het continue evalueren van de behandeling wordt een belangrijk aandachtspunt. Binnen het circuit Behandeling en Begeleiding, waar zeventig procent van de cliënten van Tactus belandt, is de afgelopen tijd al een voorschot genomen op de toekomst. “Daar zijn we een project gestart waarbij we heel gericht meten op zaken als gastvrijheid, wachttijden en voorlichting.” Zorggerichte thema’s dus, maar ook praktische zaken als de inrichting van gebouwen komen daarbij om de hoek kijken. “Hoe richt je een wachtkamer in? En is het voor een cliënt wel duidelijk waar hij zich bevindt? Gastvrijheid dus,

één van de zaken die je als organisatie goed voor elkaar moet hebben om je zorgaanbod te optimaliseren.” De cliënt zelf krijgt de komende jaren in ieder geval een stevige vinger in de pap bij de behandeling. “De cliënt zelf de regie over het behandel plan laten houden, nog intensiever overleg met de Cliëntenraad, het inschakelen van ervaringsdeskundigen. Zowel met de landelijke cliëntenvereniging als met de eigen cliëntenraad heb ik hier concrete afspraken over gemaakt. Zij hechten vooral veel aan het versterken van de resocialisatie en nazorg, te beginnen direct na de triage. Dus alvast hulp op die gebieden, terwijl de behandeling voor het verslavingsprobleem zelf nog moet beginnen.” ROM (Routine Outcome Monitoring) is een instrument wat de benodigde informatie op moet leveren. Het effect van een behandeling wordt bij de cliënt zelf en in de dagelijkse praktijk gemeten. “Weten wat de resultaten van een behandeling zijn, weten hoe het met de cliënt gaat, maar ook: hoe doet de therapeut het? Door consequent op deze aspecten te meten, komen we meer te weten over onze behandelingen. En vooral over de verbeterpunten”, aldus Rutten. De CQ-index is een instrument dat de cliënttevredenheid meet. “Ervaringen van cliënten vormen een belangrijk deel van hoe we onze werkprocessen inrichten. Door cliënt ervaringen terug te koppelen, kunnen we het gebruiken als feedback; om optimaal vorm te geven aan het kwalitatieve behandelproces.” Beide meetinstrumenten moeten Tactus beter in staat stellen kwalitatief


65


“Ik heb niet veel, dat leeft lekker licht.” Locatie Stationsstraat Apeldoorn

66

67


maatwerk te leveren. “Dertig jaar geleden maten we ook al de uitkomst van een behandeling; in dat opzicht is het niks nieuws.” Tegenwoordig zijn de methodieken op veel fronten verfijnd, maar heilig verklaren wil Rutten ze niet. “Het gaat ons ongetwijfeld waardevolle informatie opleveren, maar het is geen wondermiddel. We moeten wel realistisch blijven. En dat zijn we dan ook”, voegt Rutten er aan toe. Hij wil er maar mee zeggen dat er meerdere wegen naar Rome leiden. De organisatiestructuur wordt de komende periode verder neergezet en uitgebouwd. De samenstelling van Raad van Bestuur, circuits en tweede stuurlaag worden onder de loep genomen. “We willen een organisatie die compact kan werken, een organisatie waarin mensen elkaar weten te vinden.” In die laatste twee wordt de komende jaren ook geïnvesteerd. In samenwerking met Hogeschool Windesheim is een Leergang Managementontwikkeling ontwikkeld. “Zo creëren we kwaliteit op de werkvloer en zijn we in staat om onze eigen mensen op te leiden naar leidinggevende functies.”

Keerzijde De voortdurende meetdrift en toenemende verantwoordingscultuur van de zorgverlener doet recht aan de zorgeisen van cliënt en financier. Maar er is ook een keerzijde. Rutten: “De administratieve inrichting doet een groot beroep op de beroepsgroep. En dan vooral op de tijd van onze medewerkers. De financiële verantwoording en registratienoodzaak zijn zaken die ons, zonder het direct te beseffen, doen afdrijven van de echte zorg.”

68


Door de cliënt juist weer centraal te stellen, denkt Rutten het tij te kunnen keren. “De cliënt keuzemogelijkheden bieden en vervolgens objectief te meten, kan ons weer op het juiste spoor zetten. Al denk ik dat beide elementen zijn waar we nog in kunnen verbeteren.” Alle ontwikkelingen voor de komende jaren hebben één ding gemeen: ze zullen gebukt gaan onder bezuinigingen. “We weten niet precies hoeveel, maar het is zeker dat we de komende jaren financieel pas op de plaats moeten maken. Nog efficiënter werken zal dan ook de norm moeten worden.”

Maatwerk Het centraal stellen van de cliënt betekent ook gericht inzoomen op de verschillende doelgroepen. Rutten: “Jongeren benader je anders dan ouderen. Maar ook dubbeldiagnose en sociale integratie zijn onderscheidende punten. Dat klinkt logisch, maar we gaan verder met het ontwikkelen van divers aanbod. Dus interventies voor mensen met een verstandelijke beperking of speciale preventiemethoden voor jongeren die overmatig poker spelen. Maatwerk toegesneden op subgroepen, categoriseren van zorg.” Juist die focus op doelgroepen heeft de laatste jaren geresulteerd in forse slagen in de chronische zorg. “Daarbij kun je denken aan de ontwikkeling van de dubbeldiagnosekliniek en de aanpak van opiaatverslaving”. Over het binge drinken en andere vormen van excessief gebruik van de jeugd wil Rutten ook nog wel wat zeggen. “Elke nieuwe generatie wil een stempel drukken. Vaak komen daar mooie uit voort; soms ook

negatieve. Het binge drinken is daar een voorbeeld van. Als verslavings zorg moeten we daar bovenop zitten. Dat doen we al veel beter dan voorheen, we zijn er ook beter op ingericht. Onze communicatie met de buitenwereld is verbeterd, daardoor kunnen we tegenwoordig sneller zaken aankaarten voor het echt een probleem wordt.” De signaleringsfunctie en de kunde om snel te reageren zijn dan van belang. Hoewel veel gewoontes onder de jeugd een hype zijn, gelooft Rutten niet dat we op korte termijn van het alcoholprobleem af zijn. “Alcoholgebruik onder jongeren is en blijft een probleem. Dat wordt een zaak van lange adem.”

Circuits De verschillende circuits hebben elk hun eigen specifieke rol in de waaier aan zorg die Tactus biedt. Welke kant gaat het op in de toekomst? Hoe zien de circuits er over een aantal jaren uit in de visie van Ruud Rutten? Preventie & Consultancy Het circuit Preventie & Consultancy richt zich op samenwerking en de brede aanpak. “We moeten ons niet blindstaren op onderdelen, maar richten op een integrale aanpak. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de aanpak van alcoholgebruik onder jongeren. Samenwerken met gemeenten, scholen, politie en andere GGZ-zorg is daarbij een vereiste.” Ander aandachtspunt is het tijdig signaleren van risicofactoren. “Daar worden we steeds beter in. Dat betekent dat je per type cliënt specifieke


interventies kunt inzetten. Binnen geïndiceerde preventie is die focus op de cliënt de opdracht voor de komende jaren.” Over het nut van preventie haalt Rutten nog een ander voorbeeld aan: de patiënt met suikerziekte. “De grootste ziektelast en ziektekosten komen daar vaak niet door de primaire stoornis, maar door gebrek aan therapietrouw en leefstijl, wat bijvoorbeeld kan leiden tot overgewicht en slechte inname van medicijnen. Daar kan de kennis van de verslavings zorg veel in betekenen en biedt op tijd interveniëren enorme kansen.” Behandeling en Begeleiding Het overgrote deel van de cliënten komt bij het circuit dat Rutten de core business van Tactus noemt. Het overgrote deel van deze cliënten wordt ambulant en kortdurend behandeld. Verbeteren van de behandelmethodes heeft wat Rutten betreft prioriteit. “Medisch en psychisch, maar ook de internetbehandeling. Door het aantrekkelijk maken van de behandelingen hebben we cliënten meer te bieden.” Ook het differentiëren van behandelingen en speciale zorgpaden ontwikkelen is voor Rutten een manier om cliënten beter te ondersteunen. “Jongeren, ouderen, LVG’ers, zorg kun je op veel manieren toespitsen op doelgroep. Daarmee doe je recht aan de problemen en mogelijkheden van het individu. Door behandelingen te individualiseren kunnen we nog meer maatwerk leveren.” Het onlangs geïntroduceerde Seeking Safety voor mensen met een trauma en een verslavingsprobleem noemt hij een mooi voorbeeld.

Forensische Verslavingszorg Waar bij Behandeling en Begeleiding de meeste cliënten komen daar is de Forensische Verslavingszorg het circuit met het minste aantal cliënten. “Maar vergis je niet in de ‘opbrengst’ van het circuit”, zegt Rutten. Hij rekent voor. “Elke euro die we in deze mensen investeren levert de maat schappij minstens vier euro op. Helaas wordt dat vaak niet duidelijk bij het publiek, maar onderzoek toont het keer op keer aan.” Hij is er dan ook van overtuigd dat de forensische zorg en de verslavingsreclassering nog veel meer kansen bieden voor de bestrijding van criminaliteit. “Door gericht te behandelen en mensen laagdrempelig wonen en werken aan te bieden, kunnen we een groot deel van deze cliënten helpen.” Verslavingsreclassering Qua volume is de verslavingsreclassering een relatief kleine afdeling, maar wat Rutten betreft gaat deze groeien. “Investeren in de verslavings reclassering verhoogt het maatschappelijk rendement van de verslavings zorg. De kans op herhaling van delicten wordt vele malen kleiner.” Gevangenisstraf is een rechtvaardige functie van het strafrecht, maar delicten voorkom je er niet mee, met behandeling wel. Dus na de straf moet behandeling volgen.” De gerichte aanpak voor de gebruikende crimineel levert een halvering van het aantal gevallen van recidive op. Cijfers die Rutten graag wereldkundig maakt. “Het maatschappelijk nut en economisch rendement van de reclassering is hoog. Dat mogen we wel iets meer uitdragen. Tegelijkertijd moeten we investeren in goede behandeling en nazorg.”

Sociale Verslavingszorg In de Sociale Verslavingszorg is de afgelopen tien jaar het meeste gebeurd. “In die sector zijn veel ontwikkelingen geweest het afgelopen decennium. Bepaalde vormen van chronische verslaving hebben we daardoor sterk zien afnemen. En we hebben mensen een beter bestaan kunnen bieden.” Dat laatste is ook waar het binnen de sociale verslavingszorg om draait. Niet de focus op het afkicken, maar mensen leren leven met een verslaving. “Door mensen respect en zelfstandigheid te geven, zie je ze sprongen vooruit maken en zijn ze vaak heel goed in staat binnen hun beperkingen een goed leven te leiden.” In deze rehabilitatievisie staat de ondersteuning op diverse leefgebieden centraal. “Voor één procent van onze cliënten die jaarlijks instroomt is dit een betere weg dan behandeling.”


69


“Ik kan hier mijn spullen kwijt, al is het niet veel.” Locatie Stationsstraat Apeldoorn

70

71

Klachtencommissie

hoofdstuk 6 TACTUS IN CIJFERS

72

tactus in cijfers

De samenstelling van de klachtencommissie was in 2009 als volgt: Dhr. L.T. Vogel

voorzitter, rechter

Mevr. N. van der Plas-Fitzpatrick

plv. voorz., bestuurder

Mevr. F.H.W. Teekman

lid, rechter

Dhr. D.F.J. Hoekstra

lid, arts en jurist

Dhr. D. Soykan

lid, adviseur en trainer

Mevr. P.H.M. van der Valk-van Ginneken

lid, officier van justitie

Dhr. J. Vlug

lid, advocaat

Mevr. A. Stevens

lid, psychiater

Dhr. T. van Sambeek

bestuurssecretaris van Tactus, ambtelijk secretaris commissie voor cliëntenzaken

Dhr. A.H. Doornberg

hoofd Personeelszaken, ambtelijk secretaris commissie voor medewerkerszaken


klachtENOVERZICHT Klachtzaken

Aantallen 2009

Aantallen 2008

Afhandelingen 2009

Afhandelingen 2008

Klachtzaken ingediend bij de klachtencommissie

5

2

Klachtzaken, ingediend bij management en Raad van Bestuur

11

14

Er zijn 5 klachten rechtstreeks binnengekomen bij de klachtencommissie. 4 ervan zijn teruggeleid naar het betreffende bedrijfsonderdeel en daar ook afgehandeld, c.q. in behandeling, evenals de klachtzaken die bij het management zijn binnengekomen. Eén is door de klachtencommissie beoordeeld en ongegrond bevonden. Er zijn in 2009 geen klachten van medewerkers binnengekomen.

Van de door de klachtencommissie behandelde klachten is er een deel gegrond verklaard en een klacht gegrond. Van de overige klachten is een groot deel niet doorgezet of naar tevredenheid door management afgehandeld.

Tactus in cijfers

73


Incidentenmeldingen 2009

2008

207

275

In 2010 hebben we een nieuw systeem aangeschaft. De invoering en invulling van dit systeem zal in nauwe samenwerking met de bestuurder plaatsvinden. Dit systeem maakt zowel de incidenten inzichtelijk, biedt een archief en brengt in kaart wat er is gebeurd naar aanleiding van een melding. Dit systeem zal eind 2010 operationeel zijn.

PERSONEELSGEGEVENS 2009

2008

Gemiddelde personeelsbezetting in fte’s

783,2

698,45

Ziekteverzuim

6,43

6,49

Interne scholing Aantal cursussen

102

100

Interne scholing Aantal cursisten

837

795

Tactus Training & Advies* Aantal cursussen

114

66

Tactus Training & Advies Aantal cursisten

1045

523

* Tactus Training & Advies (TTA) verzorgt trainingen voor externen, we nemen deze cijfers in dit boek voor het eerst mee.

74

tactus in cijfers


CLIËNTGEGEVENS

Instroom naar geslacht

Inclusief internetbehandeling, exclusief Prevalentie en Verslaving sreclassering

Aantal nieuw ingeschreven cliënten

2009

2008

Man

68%

70%

Vrouw

32%

30%

Totale instroom 5 jaar.

6000 5000

Aantal inschrijvingen per 1 januari

4000 3000 2000

01-01-2010

6.624

6.616

Totaal aantal cliënten in behandeling

1000 0

01-01-2009

2009

2008

2007

2006

2009

2008

10.192

10.900

2005 Tactus in cijfers

75


Instroom middel

Instroom naar leeftijdscategorie

Percentage verslaafde cliënten

Percentage verslaafde cliënten

60

2009 2008

50

25 2009 2008 20

40

15 30 20

10

10

5

0 alcohol

gokken

* eetproblemen, internet, games en sex

76

tactus in cijfers

hard drugs

soft drugs

overig*

0 0-17 18-24 25-29 30-34 35-39 40-49 50-59 60 e.o.


VERSLAVINGSRECLASSERING Productie

2009

2008

Vroeghulp

443

474

Vroeghulpinterventie

140

Voorlichting Adviesrapport

2009

2008

(Her)diagnose / Huick scan

14

5

112

RISc

58

52

621

545

Adviesrapport

161

133

508

416

Toezicht

7

4

20

10

Toeleiding zorg

46

42

(Her)diagnose / Quick scan

419

394

Gedragsinterventie

94

55

RISc

740

615

Toeleiding zorg

609

492

1346

1130

24

28

2009

2008

Werkstraf individueel

358

278

Klinische bedden

139

129

Werkstraf groep

148

144

Forensische bedden

48

48

Leerstraf

79

73

Dubbeldiagnose

48

48

Gedragsinterventie

51

48

Jeugd

24

105

39

Totaal

259

225

94

55

Kleinschalig wonen

121 plaatsen

121 plaatsen

Maatregelrapport

Toezicht Toezicht TBS

Gedragsinterventie VBA Gedragsinterventie

TR-productie

toelating Productie

Tactus in cijfers

77


BALANS PER 31 DECEMBER 2009 Activa

2009

2008

€

€

2.774.964

2.149.842

Materiële vaste activa

17.750.850

16.568.776

Totaal vaste activa

20.525.814

18.718.618

VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa

Passiva

2009

2008

€

€

6.012

6.012

Collectief gefinancierd gebonden vermogen

10.137.479

7.850.355

Niet Collectief gefinancierd vrij vermogen

2.300.703

2.300.703

12.444.194

10.157.070

616.025

573.055

3.916.396

4.099.945

3.264.796

-

EIGEN VERMOGEN Kapitaal

Totaal eigen vermogen

VLOTTENDE ACTIVA Onderhanden werk uit hoofde van DBC’s

9.026.591

5.021 .978

Vorderingen en overlopende activa

7.128.644

10.381 .464

-

904.685

KORTLOPENDE SCHULDEN

397.959

290.803

Schulden uit hoofde van financieringsoverschot

Totaal vaste activa

16.553.194

16.598.930

Kortlopende schulden en overlopende passiva

16.836.597

20.487.478

TOTAAL ACTIVA

37.079.008

35.317.548

TOTAAL PASSIVA

37.078.008

35.317.548

Vorderingen uit hoofde van financieringstekort Liquide middelen

78

Voorzieningen

tactus in cijfers

Langlopende schulden


RESULTATENREKENING OVER 2009 Bedrijfsopbrengsten

2009

2008

Wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en/of subsidie

41 .838.211

37.220.254

Overige bedrijfsopbrengsten

22.873.942

20.024.767

Som der opbrengsten

64.712.153

57.245.021

2009

2008

43.701 .027

40.000.690

2.732.542

1 .765.201

Overige bedrijfskosten

15.778.836

13.061 .597

Som der bedrijfslasten

62.212.405

54.827.488

Bedrijfsresultaat Financiele baten en lasten

2.499.748 212.624-

2.417.533 412.484-

Resultaat uit gewone bedrijfsvoering Buitengewone baten en lasten

2.287.124 -

2.005.049 1 .814-

Resultaat boekjaar vóór belasting Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsvoering

2.287.124 -

2.003.235 -

Resultaat boekjaar na belasting

2.287.124

2.003.235

Bedrijfslasten Personeelskosten Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

Tactus in cijfers

79


“Ik zit hier nog wel even, denk ik.” Locatie Randstad Almere

80

81

De Stichting Vrienden van Tactus is in 2002 opgericht en heeft zich ten doel

hoofdstuk 7

gesteld gerichte financiële steun te verlenen aan de voorzieningen van Tactus Verslavingszorg alsmede aan de daarmee verbonden instellingen of activiteiten, een en ander in de meest ruime zin. Het gaat om investeringen op korte dan

Stichting vrienden van tactus

wel langere termijn die niet via het reguliere budget worden afgedekt. Ook is de stichting vaste uitgever van het jaarlijkse Tactus Boek. In dit hoofdstuk speciale aandacht voor projecten voor kinderen van verslaafde ouders.

82



Kinderen van verslaafde ouders (KVO) Opgroeien in een gezin waar een van de ouders verslavingsproblemen heeft, is niet altijd even gemakkelijk. Op indringende wijze krijgen deze kinderen te maken met soms permanente gedragsveranderingen bij de ouder. Dit kan heel beangstigend zijn voor een kind. In zijn ogen kan de veilige thuissituatie opeens veranderen in een onveilige plek waar de sfeer onvoorspelbaar en chaotisch is. Bijvoorbeeld bij terugkomst uit school. Je weet nooit hoe en op welke manier je je ouder aan zult treffen. Kinderen durven om deze reden ook geen vrienden meer mee naar huis te nemen. Er heerst voortdurend spanning in huis.

Vrijwel alle kinderen van ouders met verslavingsproblemen, kampen met schuldgevoelens. Ze vragen zich af of zij de oorzaak zijn van alle problemen thuis. Kinderen schamen zich voor het gedrag van de ouder als deze onder invloed is. Kinderen worden heen en weer geslingerd tussen gevoelens van liefde en haat voor de ouder(s). Ze nemen het hen kwalijk dat ze niet in staat zijn het probleem op te lossen.

Gevolgen voor de kinderen

De kinderen wordt geleerd om niet met anderen over de situatie thuis te praten. Er worden weinig signalen naar buiten gegeven, waardoor problemen heel lang onopgemerkt kunnen blijven. Kinderen die de geheim houding doorbreken, hebben hier dikwijls schuldgevoelens over. Het wordt gevoeld als verraad. Vaak voelen zij zich afgewezen en niet begrepen door vrienden. Slechte schoolprestaties, spijbelen, vroegtijdig schoolverlaten komen vaker voor bij deze kinderen.

Vaak neemt het oudste kind uit het gezin taken en verantwoordelijkheden van de ouder met verslavingsproblemen op zich. We spreken hier van de zogenaamde rolomkering. Deze zijn niet in overeenstemming met hun leeftijd. Soms runnen dochters van twaalf jaar de complete huishouding. Zij voelen zich erg verantwoordelijk voor hun ouders, jongere broertjes of zusjes, de huishouding etc. De kinderen zijn vaak erg loyaal. Dit kan remmend werken op het losmakingproces van de ouders. Vaak blijven deze kinderen lang thuis wonen, omdat ze de zorg dragen voor jongere broertjes en zusjes en de huishouding draaiende houden. Als ze toch het huis verlaten gaat dit vaak gepaard met schuldgevoelens.

Veel van de kinderen hebben identiteitsproblemen. Hun hele leven heeft in het teken gestaan van die ene ouder en zij hebben niet geleerd om aan zichzelf te denken. Ze zijn gewend zich weg te cijferen en hebben moeite met het maken van keuzes. Dit heeft vooral te maken met het moeizame losmakingproces en de onduidelijkheid over de eigen identiteit. Kinderen van verslaafde ouders hebben een kans die circa anderhalf maal groter is om op volwassen leeftijd een psychische stoornis te krijgen (stemmingsstoornissen, angststoornissen en eetstoornissen) dan andere kinderen (50% tegen 30%). Voorts is er een verhoogd risico (vier tot zes keer grotere kans) om zelf een verslaving aan alcohol of drugs te

ontwikkelen (Maguin, Zucker & Fitzgerald, 1994). Erfelijkheid bepaalt volgens sommigen mede de kwetsbaarheid, terwijl de familieomgeving of omgevingsinvloeden doorslaggevend zijn voor het drinkgedrag van kinderen van verslaafde ouders.

Activiteiten • D oe-praatgroepen Tactus organiseert doe-praatgroepen voor kinderen van verslaafde ouders. • Activiteitendag Jaarlijks wordt er een activiteitendag voor kinderen van verslaafde ouders georganiseerd. • Vakantieweek Jaarlijks wordt er een vakantieweek voor kinderen van verslaafde ouders georganiseerd in Ommen. Doneren Stichting Vrienden van Tactus Wilt u de doelstellingen van de Stichting Vrienden van Tactus en daarmee die van Kinderen van Verslaafde Ouders (KVO) ondersteunen, stort uw bijdrage dan op bankrekeningnummer 66.67.28.844 t.n.v. Stichting Vrienden van Tactus te Zutphen o.v.v. KVO sponsoring.


83


“Zonder hulp had ik waarschijnlijk al in een kist gelegen.” Locatie Randstad Almere

84

85

Raad van toezicht

organogram Tactus

Dhr. drs. F. Linnebank, voorzitter

Dhr. drs. L.W. Sietsma

Dhr. drs. G.F. Feij, wnd. voorzitter

Dhr. drs. H. van der Stelt

Dhr. drs. J. Schermerhorn, RA

Mevr. drs. B. van Emmerik MBA

Ondernemingsraad

Raad van bestuur

Cliëntenraad

Bedrijfsbureau

Bestuursondersteuning

Automatisering en Telecommunicatie

Eerste Geneeskundige

Informatiemanagement Personeelszaken

Zorgontwikkeling

Facilitaire Zaken

Communicatie

Financieel Economische Zaken

Managementontwikkeling

Circuits in de regio’s Flevoland, Noord-Veluwe, Stedendriehoek, Twente en Zwolle Preventie & Consultancy

Verslavingsreclassering

Behandeling en Begeleiding

Forensische Verslavingszorg

Sociale Verslavingszorg

86

ORGANOGRAM TACTUS

Steenwijk

werkgebied Tactus

Emmeloord Kampen Zwolle

Hardenberg

OVERIJSSEL

Lelystad

Wapenveld

FLEVOLAND Vaassen

Almere

Almelo

Deventer

Hengelo

Harderwijk Warnsveld

Enschede

Apeldoorn Zutphen

GELDERLAND Doetinchem

Rekken Groenlo Winterswijk

Beneden Leeuwen

WERKGEBIED TACTUS

87

Missie Tactus Verslavingszorg

colofon Het Tactus Boek wordt u aangeboden door de Stichting Vrienden van Tactus tekst fotografie samenstelling en redactie ontwerp en realisatie druk

88

COLOFON

Hoofdkantoor Tactus Verslavingszorg Keulenstraat 3 Postbus 154 7400 AD Deventer T 0570 50 01 00 I www.tactus.nl Ewout Staartjes, Deventer Afdeling Communicatie Tactus, Deventer Ontwerpatelier B.V., Losser Graphic Improvements, Hengelo

• T actus staat voor het zoveel mogelijk beperken van de risico’s voor de gezondheid en veiligheid van haar doelgroepen en de samenleving als gevolg van middelengebruik en verslavingsgedrag. • Tactus geeft op klantvriendelijke, respectvolle en zorgvuldige wijze voorlichting en advies en/of passende zorg aan mensen met verslavingsproblemen, hun naasten en de samenleving. Hierbij staat de - al dan niet uitgesproken - vraag van haar cliënten centraal. • Tactus is voor haar medewerkers een professionele organisatie waar zij trots op kunnen zijn, waarin een open en creatieve werksfeer heerst en waarin zij met plezier samenwerken en uitgenodigd worden om hun talenten steeds vakkundiger in te zetten voor hun cliënten. • Tactus is voor ketenpartners een instelling waarop zij kunnen rekenen en met wie zij gemakkelijk deskundigheid kunnen uitwisselen en samenwerken in het belang van hun gemeenschappelijke cliënten. • Tactus zet zich in om snel en goed te kunnen inspelen op veranderende vragen en wensen van publiek, financiers, overheden en andere belanghebbenden. Tactus wil hen bovendien volledig inzicht verschaffen in haar doen en laten. • Tactus geeft haar diensten vorm volgens de hoogste standaarden in de Nederlandse en internationale verslavingszorg en draagt bij aan de (wetenschappelijke) ontwikkeling van die standaarden.

CREATIEVE VERANTWOORDING Het thema dit jaar is ontmoeten. Dit is verbeeld in de fotografie. De grote spreads zijn de enige beelden die gebruikt worden in het boek, om de nadruk bij deze beelden te leggen is de rest van het boek heel clean en rustig gehouden.

© Tactus Verslavingszorg Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar kenbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige ander manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Tactus. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912, juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351 zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Tactus te wenden.

Tactus Boek 2009-2010 ontmoeten

Keulenstraat 3, postbus 154 7400 AD Deventer T 0570 50 01 00 F 0570 50 01 15 www.tactus.nl



Locatie Keulenstraat 3, Deventer

TIJD: 11:11 UUR. ontmoeten. Tactus Boek Locatie Keulenstraat 3, Deventer

Recommend Documents