THEMA: Wethouder Milène Junius: Woningbouw tijdens de crisis. Zoetermeer klaar voor Wabo. jaargang 7. Relatiemagazine voor overheid en bedrijfsleven

FOCUS HAAGLANDEN jaargang 7

[

T HEMA : bo u w e n

]

NAJAAR 2010

3

Wethouder Milène Junius: Heel Delft denkt mee over ‘onze Spoortunnel’

Woningbouw tijdens de crisis Gemeenten investeren extra en wijzigen plannen

Zoetermeer klaar voor Wabo Omgevingsvergunning past prima bij dienstverleningsconcep

Relatiemagazine voor overheid en bedrijfsleven

FOCUS HAAGLANDEN Colofon Focus Haaglanden is een gezamenlijke kwartaaluitgave van het Stadsgewest Haaglanden, de Kamer van Koophandel Den Haag en de Veiligheidsregio Haaglanden. Dit nummer is mede tot stand gekomen dankzij redactionele bijdragen van de gemeenten Den Haag, Delft en Zoetermeer. Focus Haaglanden wordt gratis verspreid onder 5.000 relaties.

Project Management

Redactieadres Stadsgewest Haaglanden Grote Marktstraat 43 Postbus 66 2501 CB Den Haag Tel: 070 7501500 Fax: 070 7501501 E-mail: [email protected] www.focushaaglanden.nl

8ZVWUDWHJLH GRRURQV JHwPSOHPHQWHHUG 5HVXOW0DQDJHUV 9LOOD6FKRNNHU (XIUDDWVWURRP $7=RHWHUPHHU WHO  ID[  UHVXOWDDW#UHVXOWPDQDJHUVQO ZZZUHVXOWPDQDJHUVQO

Abonneren Aanmelden en adreswijzigingen: www.focushaaglanden.nl

Project Portfoliomanagement Control

www.wijnhuizz.nl

Aan dit nummer werkten mee Redactie: Brigitte Beeks, Hans Bongers, Chris Lieshout, Leo van Marrewijk, Hans Oerlemans, Danny Peters, Hans Rebers, Marieke van Seggelen Fotografie: Axion Projectbureau, Brigitte Beeks, Charles Borsboom, DeltaSync, Sicco van Grieken, LBP/SIGHT, Max Koot Studio, Luuk van der Lee, Arenda Oomen, Peter van Oosterhout, Loes Schleedoorn, Jopie van der Stap, Dick Valentijn, VenhoevenCS, Hans Versteeg

Concept, uitgave en vormgeving Actorion Communicatie, Velp Copyright en verantwoordelijkheid Het auteursrecht op de in dit tijdschrift verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden. De verantwoordelijkheid voor een artikel ligt bij de betreffende organisatie. Uitgave Najaar 2010

Direct bestellen en betalen via www.wijnhuizz.nl. Uniek in Nedereland, nu ook direct bestellen en betalen vanaf je iPhone. iPhone App is gratis te downloaden via de AppStore van Apple, genaamd iWijnhuizz. 5% LEZERSKORTING t/m 31 okt. 2010 via de kortingscode Focus-10-2010

Thema: Bouwen “Stadsdialoog past bij onze open manier van samenwerken”

4

Burgerparticipatie in nieuwbouwprojecten

30

Crisis zorgt voor stagnatie woningbouwprojecten

6

Ernst Manger wint Gemma Smid Architectuurprijs

34

Bouwen aan een beter imago van grote publieke projecten

11

“Financiële haalbaarheid blijft lastig en vraagt om maatwerk” 12

Verder in dit nummer

Nieuwe hulpmiddelen rond omgevingsvergunning

16

De Stelling

Gemeente maakt zich op voor de eindsprint

17

In the picture: Esther Lieben

Bouwen ondanks de crisis

18

Column Luigi van Leeuwen

15

“RAV en vernieuwde meldkamer staan in de steigers”

20

De gesmeerde tandem van WFIA en regionale bestuurders

26

Woonwethouder Marnix Norder: “Einde crisis nog niet in zicht” 22

Den Haag gastheer voor Raadslid.Nu

27

Rijksgebouwendienst zet nieuwe standaard inspectie gebouwen 24

Kort in de regio

32

Sustainable Shell in de Harnaschpolder

10

3

14

28

Druk DeltaHage grafische dienst­ verlening Commerciële exploitatie AddingBusinezz BV Tel: 06 - 411 600 94 E-mail: [email protected] www.addingbusinezz.nl

Fantastische wijnen tussen de €5,- en €25,-

Inhoudsopgave

Het volgende nummer van Focus Haaglanden verschijnt medio december 2010. Kijk voor meer informatie op www.focushaaglanden.nl Voorpagina Milène Junius, wethouder Economie, Verkeer, Spoorzone en Cultuur in Delft Fotografie: Sicco van Grieken Participanten Communicatie, Velp Grontmij, Waddinxveen HTM, Den Haag Kennisalliantie, Delft

4

12

22

28

Bouwen in Haaglanden De media staan de afgelopen tijd bol van negatieve berichten over de crisis. Het beeld dat er nergens meer gebouwd wordt en projecten niet goed lopen, komt misschien snel bovendrijven. Dat in de regio Haaglanden nog volop gebouwd wordt en veel energie en geld wordt gestoken in (woning)bouwprojecten om deze toch vlot te trekken, kunt u lezen in deze Focus Haaglanden. Zo bouwt Delft gestaag door aan het prestigieuze project Spoorzone. Zij benadrukken dat een goede dialoog met burgers over een dergelijk omvangrijk project voor beide partijen positief heeft uitgepakt. Een gedegen communicatie met omwonenden en bedrijven heeft ervoor gezorgd dat er nauwelijks opmerkingen zijn gekomen over de hinder van het project, hoewel die er wel is. Investeren in de woningbouw blijft eveneens belangrijk, benadrukken regiobestuurders van het Stadsgewest Haaglanden Emmens en Verkerk. Regionale afstemming is hierin noodzakelijk.

Stagnatie van een woningbouwproject betekent ook dat er niet kan worden geïnvesteerd in de openbare ruimte daaromheen en de infrastructuur, vinden zij. De Haaglanden-gemeenten delen deze mening. In veel gemeenten is geschoven met de planning en samenstelling van woningbouw­projecten of steken zij hier extra geld in. U ziet, Haaglanden bouwt steevast verder aan een regio waar het prettig wonen, werken en reizen is. Caroline Schep Hoofdredacteur

NAJAAR 2010

3

FOCUS HAAGLANDEN

GEMEENTE DELFT

Heel Delft denkt mee over ‘onze Spoortunnel’

“Stadsdialoog past bij onze open manier van samenwerken” Het hart van Delft verandert in hoog tempo. Tot 2020 wordt hier aan het project Spoorzone gewerkt. Om inwoners bij het ingrijpende traject te betrekken, werd er in het voorjaar

4

onder meer een stadsdialoog georganiseerd. Maar er is meer waardoor Delftenaren spreken van ‘onze Spoortunnel’, vertelt Milène Junius, wethouder Economie, Verkeer, Spoorzone en Cultuur in Delft.

Tekst: Leo van Marrewijk Fotografie: Sicco van Grieken, Jopie van der Stap

E

en Parijse tuin zoals Le jardin du Luxembourg? Een stadsheuvel? Een uitkijktoren? Of liever een natuurspeelterrein of een openlucht fitness­terrein? De ideeën die Delfte­ naren bij de stadsdialoog opperden om het nog aan te leggen ‘stadspark’ boven de spoortunnel aan te kleden, waren af­gelopen voorjaar nogal divers. Wat dat betreft is de stadsdialoog, waaraan duizend Delftenaren meededen en 233 concrete ideeën werden ingezonden, geslaagd, vindt Junius. Zij is sinds april 2010 wethouder en was daarvoor zes jaar lang gemeenteraadslid voor het CDA. “Delft is een creatieve stad met betrokken inwoners. De stadsdialoog heeft mooie ideeën opgeleverd en past ook helemaal bij de manier waarop we willen omgaan met Delftenaren: open en transparant.’’ Delftenaren konden tussen 19 april en 24 mei 2010 hun ideeën spuien over vier beeldbepalende ruimtes in de Spoorzone. Uiteraard zonder het masterplan van stedenbouwkundige Joan Busquets onderuit te schoffelen. Het ging daarbij onder meer over het ‘stadspark’ (40 bij 600 meter) en de ‘stationstuin’. De 233 ideeën die dat opleverde, werden vervolgens in juni verder besproken tijdens zogenoemde

Wethouder Milène Junius (spoorzone) en Marjet van Arkel, communicatieadviseur OBS bij de maquette van het spoorzone-gebied

‘verdiepingsavonden’ met bewoners. Uit die verdiepingsavonden rollen dit najaar aanbevelingen, waarmee het college van burgemeester en wethouders aan de slag mag. Tweede Kamer Het is niet de eerste, en zeker ook niet de laatste keer dat Delftenaren actief betrokken zijn bij het gebied dat 40 hectare meet, schetst Junius. “Vergeet niet dat bewoners, verenigd in een actiecomité, jaren geleden al naar de

met een innovatief spoorgebied. En het is logisch dat je daar de inwoners, maar ook bijvoorbeeld de TU Delft bij betrekt.” De inspraak van inwoners en onder­ nemers kent een verleden. Zo namen bewoners niet alleen het voortouw bij het pleidooi voor een spoortunnel, maar ook bij het ontwerp van de nieuwe stationshal en het stadskantoor werd al naar de mening van Delftenaren gevraagd. Sinds 1999 bestaat het Platform Spoor, waarbij bewoners en een

Spoorzone geeft tijdens de bouw niet alleen overlast, maar is ook een ‘trekpleister’ Tweede Kamer zijn getrokken om te pleiten voor een spoortunnel. Die komt er nu gelukkig.” Het huidige spoor­ viaduct splitst de stad in tweeën, met de spoortunnel krijgt Delft een nieuw gezicht. “Er komt een ondergronds station, een nieuw stadskantoor, er komen ongeveer 1.500 woningen en de buiten­wijken worden bij de binnenstad getrokken. Onze stadsleus is ‘creating history’ en dat komt in het spoorzone­ gebied mooi terug: de historische stad

dertigtal organisaties discussiëren, elkaar informeren en voorgenomen besluiten bespreken. Later staken ook op andere plaatsen initiatieven de kop op. En dat vindt Junius niet zo vreemd. “Iedereen heeft het over de Spoorzone. Als je nu in het gebied komt, kun je er ook moeilijk meer omheen. Het houdt de gemiddelde Delftenaar flink bezig, dat zien we ook aan mensen die kijken bij de werkzaam­heden en aan de bezoekersaantallen van ‘Delft Bouwt’,

het informatiecentrum recht tegenover het station. Hier kun je onder meer een mooie 3D-film bekijken. Ook zien TU-studenten het Spoorzonegebied als proeftuin. En ik zou persoonlijk de Spoorzone nog wel meer als attractie willen promoten, bijvoorbeeld door een uitkijktoren naast het bouwterrein te plaatsen. Veel mensen vinden het nu eenmaal erg interessant wat er allemaal gebeurt. En dat is het ook echt!’’ In diezelfde categorie zitten de mensen achter Werkplaats Spoorzone Delft (WeSD). Dit is een onafhankelijke vereniging van betrokken inwoners die de Spoorzone bezingt, in verhalen vangt, filmt en alle veranderingen aan kunstzinnige vormen onderwerpt. Junius: “Ook daaraan zie je dat je de Spoorzone op een positieve manier kunt benaderen en geïnspireerd kunt raken.” Communicatie Uiteraard is dat niet het hele verhaal van de Spoorzone, weet Junius. Met de aloude wijsheid ‘wie een schip wil bouwen, moet mensen allereerst laten verlangen naar een enorme eindeloze zee’ kun je fraaie vergezichten schilderen, maar de Delftse praktijk van vandaag ziet er anders uit. Bewoners en bedrijven rond de Spoorzone onder­ vinden momenteel immers hinder van de bouwwerkzaamheden. “Daar lopen we zeker niet voor weg, dat is een fase waar je nu doorheen moet. Zaken als

Spoorzone in vogelvlucht Lengte spoortunnel: 2.300 meter. Nieuwbouw: ongeveer 1.500 woningen, ruim 50.000 m² kantoren, inclusief stadskantoor. Start uitvoering: 2009. Laatste nieuwe woningen opgeleverd: 2020. Projectleiding spoortunnel en OV-knoop: ProRail en gemeente Delft/ Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft B.V. Ontwikkeling woningen en kantoren: OntwikkelingsCombinatie Spoorzone. Delft CV: NS Poort en Ballast Nedam. Bouw spoortunnel: Combinatie CrommeLijn VOF: CFE NV, Mobilis (onderdeel van TBI Infra) en Dura Vermeer Groep NV.

5

Totale investering: circa 1 miljard euro (infrastructuur + vastgoed) www.spoorzonedelft.nl gekregen. Voorwaarde is dus wel dat je mensen en partijen goed en zo vol­ledig mogelijk op de hoogte houdt.’’ Datzelfde geldt voor de planning. Eerder dit jaar werd al bekend dat de oorspronkelijke plannen (spoortunnel gereed in 2016) niet worden gehaald. “Voor het eind van dit jaar komen we met een nieuwe, robuuste planning. De project- en risicobeheersing van dit complexe project vergt constante aandacht en afstemming.’’ Die afstemming moet gebeuren tussen de vele partijen die betrokken zijn bij het project Spoorzone. Zo wordt de tunnel en het ondergrondse NS-station voor rekening en risico gebouwd van het ministerie van Verkeer & Waterstaat, onder regie van

ondernemersverenigingen die de vinger aan de pols houden.’’ De wethouder wil ook tijdens de bouw een bereikbare en een vitale stad. “Goede, transparante informatie en communicatie zijn cruciaal. Zowel naar burgers en bedrijven, via de website en informatieavonden, als naar de gemeenteraad in de vorm van heldere kwartaalrapportages en Spoorzonewandelingen.” Daarnaast heeft zij een bereik­ baarheidsregisseur aangesteld om de bouw van de Spoorzone en de overige projecten in de stad goed op elkaar af te stemmen. “Want ook tijdens de verbouwing van Delft, leeft, werkt en geniet de stad door!”

Met de Spoortunnel krijgt Delft een nieuw gezicht bereikbaarheid, overleg met bewoners en bedrijven over de planning van werkzaamheden, schade die aan panden kan ontstaan, maar ook de communicatie, dat is een heel apart traject. Dat doen we heel zorgvuldig en dat is mogelijk. Zo zijn we in het eerste weekend van juni dit jaar begonnen met het plaatsen van damwanden bij de Engelsestraat. Daar hebben we in het voor­ bereidende traject, zowel mondeling als schriftelijk, veel aandacht aan besteed. Uiteindelijk heeft dat ervoor gezorgd dat we nauwelijks opmerkingen hebben

ProRail en uitgevoerd door de aan­ nemerscombinatie CCL. De gemeente Delft is verantwoordelijk voor de inrichting van de openbare ruimte en de vastgoedontwikkeling, waaronder het prachtige nieuwe stadskantoor. Voor de uitvoering en beheersing van het project heeft zij de projectorganisatie OBS (Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone) opgericht. Junius: “Daarnaast is de gemeente verantwoordelijk voor de publiekrechtelijke taken, zoals de vergunningen. En natuurlijk zijn er veel betrokken bewoners- en

De werkzaamheden van het project Spoorzone in Delft zijn in volle gang

NAJAAR 2010

3

stadsgewest haaglanden

FOCUS HAAGLANDEN

Regionale afstemming is noodzakelijk

Crisis zorgt voor stagnatie woningbouwprojecten De kredietcrisis houdt nog stevig zijn grip

Hoe pakken de gemeenten de crisis op?

op de bouwsector. Verschillende gemeenten

Delft Frances van Heijst namens de gemeente Delft: “De gevolgen van de crisis voor de Delftse woningmarkt zijn vergelijkbaar met de gevolgen op landelijk niveau. Het beeld van vertragende woningbouwprojecten wordt in Delft ook herkend. Daar komt voor Delft nog bij dat het begin van de kredietcrisis samenviel met de start van de verkoop van de eerste woningen in de Harnaschpolder, de laatste uitbreidingswijk van Delft. Door een goede samenwerking tussen gemeente en ontwikkelende partijen wordt er inmiddels toch volop gebouwd in de Harnaschpolder. Meer dan 270 woningen zijn in aanbouw of reeds opgeleverd. Dit is het resultaat van een mix van maatregelen. De fasering is aangepast, waarbij goedkopere koopwoningen en sociale woningen naar voren zijn gehaald. Er worden minder woningen tegelijk gebouwd, zodat voorverkooppercentages makke­lijker gehaald kunnen worden. De aanleg van de openbare ruimte en een park zijn naar voren gehaald om de aantrekkelijkheid van de nieuwe wijk te vergroten. Kopers wordt aangeboden om gebruik te maken van een inruilfonds, zodat ze zekerheid hebben over de verkoop van de achterblijvende woning. Stimuleringssubsidie van rijksoverheid is ingezet om de financiële haalbaarheid te vergroten. Daarnaast wordt ook ingezet op nieuwe ontwikkelingsvormen, zoals particulier opdrachtgeverschap, waarbij toekomstige bewoners de kans krijgen hun eigen huis te ontwikkelen. Hierbij wordt gericht gezocht naar niches in de woningmarkt, die tot op heden niet bediend worden. Delft houdt wel vast aan het eerder geformuleerde kwaliteitsniveau om te voorkomen dat nieuwbouw van dit moment later herkenbaar zal zijn als ‘crisisbouw’. Zoals reeds genoemd gaat de crisis zeker niet aan Delft voorbij, maar met deze maatregelen lukt het ons wel om volledige stagnatie van de woningbouwproductie te voorkomen.”

beraden zich over op stapel staande bouw­ projecten. Zo gaat de gemeente Den Haag haar

6

vierhonderd toekomstige projecten nog eens tegen het licht houden. Amsterdam, Rotterdam en Eindhoven deden hetzelfde. Dit heeft ge­volgen voor de woningbouwprojecten. Maar volgens de regiobestuurders van het Stads­ gewest Haag­landen moeten we ‘onze ambities nog niet direct aan de wilgen hangen.’

Tekst: Brigitte Beeks, Stadsgewest Haaglanden Fotografie: Sicco van Grieken

D

e tijd dat nieuwbouwwoningen als warme broodjes bij de bakker over de toonbank gingen is voorbij. Mensen wachten lang met de aankoop van hun woning. Dit heeft tot gevolg dat bouwers wachten met de start van het project tot een hoog percentage van het aantal woningen verkocht is. Regio­ bestuurder Wonen, Bé Emmens: “Mensen kopen momenteel minder snel een woning. De banken zijn strenger met het verstrekken van een hypotheek. Ook willen mensen eerst hun oude woning verkopen. Bovendien is er zoveel keus in het bestaande aanbod, dat potentiële kopers eerder geneigd zijn om hiervoor te kiezen.” Een voorbeeld waar de gevolgen van de crisis nu zichtbaar worden, zijn de projecten van de Westlandse Zoom in Den Haag en Westland. Een gebied waar vrijstaande woningen in het dure segment in een groenrijke omgeving moeten komen, een nieuw internationaal vestigingsklimaat. De Westlandse Zoom kent een Stuurgroep en het Stadsgewest levert hiervoor de voorzitter. Regio­ bestuurder RO, Bas Verkerk: “Vanuit

7

Rijswijk Eén van de woningcorporaties in Rijswijk heeft een tijdelijke streep door het sloop- en nieuwbouwprogramma gezet voor projecten die nog moeten starten. Woordvoerder Lorraine van der Ploeg, gemeente Rijswijk: “Dit heeft voor ons consequenties voor de inrichting van het openbaar gebied. Hier was al geld voor gereserveerd, maar de aanleg hiervan wordt nu uitgesteld.” Volgens Van der Ploeg hebben ontwikkelaars tot nog toe niet massaal projecten stilgelegd. “Het ligt er een beetje aan om welk project het gaat en voor welke doelgroep gebouwd wordt. Bij sommige ontwikkelaars zien we gelukkig nog steeds een actieve houding, maar bij anderen is er sprake van uitstelgedrag en maken ze liever even een pas op de plaats. Waar we kunnen helpen, helpen we en denken we graag creatief mee. Zo hebben we bij het project Eikelenburg meegedacht over, en meegewerkt aan, een zogenaamde grondbankconstructie.” “Het effect voor ons is dat er minder inkomsten zijn, omdat er minder bouw­ leges geïncasseerd worden. Daarnaast stagneert de grondverkoop en de inrichting van de buitenruimte. Laten we hopen dat de economie snel aantrekt en er duidelijkheid komt over de hypotheekrente-aftrek.” In de regio Haaglanden moeten de komende jaren 6.000 woningen worden gebouwd

de opbrengsten van de verkoop van gronden zou worden bijgedragen aan het realiseren van goede groenvoorzieningen. Omdat het project nu niet loopt en er minder inkomsten zijn, is er

minder geld voor groen. De vraag die onvermijdelijk volgt is dan ook: mag het misschien ietsje goedkoper?” Het Stadsgewest Haaglanden heeft in het RSP gesteld dat er de komende jaren

ruim 6.000 woningen per jaar gebouwd moeten worden. Tachtig procent hiervan moet binnenstedelijk gerealiseerd worden. Aantallen die met de huidige markt moeilijk haalbaar zullen zijn.

Pijnacker-Nootdorp Woordvoerder Marianne Samuels Brusse: “In 2009 werden in Pijnacker-Nootdorp 760 nieuwbouwwoningen opgeleverd. In 2010 worden in onze gemeente volgens de planning 480 woningen opgeleverd, waarvan het grootste deel in de nieuwe wijk Keijzershof (412) (vervolg kader op pagina 9)

NAJAAR 2010

3

stadsgewest haaglanden

FOCUS HAAGLANDEN en in het Nootdorpse deel van Ypenburg (42 woningen). Naar verwachting zal deze planning grotendeels worden gehaald. In 2011 zullen minder woningen worden opgeleverd.” In het kader van de tijdelijke stimuleringsregeling woningbouwprojecten 2009 van de minister van wonen, wijken en integratie heeft de gemeente bijdragen ontvangen voor een aantal in aanbouw zijnde woningbouwprojecten in Keijzershof en voor het in aanbouw zijnde winkelcentrum met appartementen in Pijnacker. “De gemeente heeft onlangs besloten om de ontwikkeling van de nieuwbouwlocatie Tuindershof een aantal jaren uit te stellen. Met de ontwikkeling van de nieuwe wijk AckersWoude is nog geen start gemaakt, hier wordt nader onderzoek naar gedaan. In de wijk Keijzershof is de woningbouwplanning voor de komende jaren bij­ gesteld. Er worden jaarlijks minder woningen gebouwd dan gepland en er zijn projecten in het goedkopere segment naar voren gehaald, maar er vindt nog geen herontwikkeling plaats van deelplannen. Bij minder woningbouw zullen er ook minder snel voorzieningen zoals scholen en speelplekken nodig zijn. Effecten op de infrastructuur zijn op dit moment nog niet bekend, maar in verband met de noodzakelijke bezuinigingen in onze gemeente zullen mogelijk in het najaar sommige infrastructurele ontwikkelen in de gemeente worden heroverwogen.”

8

9

Westland Woordvoerder Ben Assies: “De projecten van het grondbedrijf in de gemeente Westland worden momenteel doorgelicht om te kijken met welke maatregelen het financiële resultaat verbeterd kan worden, respectievelijk verdere verliezen voorkomen kunnen worden. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan het aanpassen van programma's en fasering, slimmer omgaan met de inrichting van de openbare ruimte etc.” Er zijn vooralsnog in Westland geen projecten afgeblazen of andere ombui­ gingen binnen de gemeentelijke begroting nodig geweest. “Wel is de fasering van een paar projecten vertraagd als gevolg van de economische situatie. In sommige projecten is ook de opbrengstenraming naar beneden bijgesteld. Tegelijkertijd stimuleert de gemeente Westland, juist in de huidige economische situatie, op verschillende manieren de mogelijkheden om voor specifieke doelgroepen, nieuwe woningbouwprojecten tot ontwikkeling te brengen.” Wassenaar Wethouder Henk de Greef (Ruimtelijk beleid en projecten): “In Wassenaar hebben wij bij het nieuwbouwproject Hoge Klei gemerkt dat bij de verkoop van deze huizen de crisis duidelijk voelbaar was. Het oorspronkelijke plan bestond uit 32 woningen. Gezien het feit dat er voor bepaalde huizen niet genoeg animo was, heeft de projectontwikkelaar een nieuw bouwplan ingediend. De gemeente Wassenaar heeft gebruik gemaakt van de Crisis- en herstelwet om een en ander, met behoud van rechten, mogelijk te maken.”

Pijnacker-Nootdorp heeft de plannen voor de nieuwbouwwijk Keijzershof aangepast

“Veel van de projecten die in uitvoering zijn lopen al achter op schema, en de gemeenten bezinnen zich nu op wat te doen. Moet planontwikkeling worden beëindigd, moet de fasering worden aangepast of moet het programma worden aangepast?” Binnenstedelijk Deze problematiek staat los van het feit dat binnenstedelijk bouwen geld kost, en dat er forse investeringen noodzakelijk zijn op het gebied van openbaar vervoer. Investeringen die nodig zijn om de

groene gebieden rondom de stad te vrijwaren van verder dichtgroeien met bebouwing. Verkerk: “Haaglanden heeft dan ook ingezet op binnenstedelijk bouwen, m.n. bij stations en haltes van openbaar vervoer. Niet alleen leidt dit tot een betere exploitatie van het openbaar vervoer en behoud van het groen. Ook wordt de markt gefaciliteerd om op termijn, wanneer de woningbouwmarkt weer is aangetrokken, te investeren in de regio. Teneinde haalbare plannen te maken is een regie noodzakelijk op de toe te wijzen beperkte ruimte. Een over-

aanbod zal concurrerend werken en uiteindelijk ten koste gaan van de ruimtelijke kwaliteit. De programma’s hebben regionale afstemming nodig.” Emmens voegt daaraan toe: “We gaan kijken of er een gesprek op gang kan komen met alle partijen, gemeenten, grondbedrijven, corporaties, ontwikkelaars, banken en beleggers. De wens hiertoe is ook geuit in een bijeenkomst van het stadsgewestelijk Platform Marktpartijen Haaglanden. Belangrijk is om niet onnodig te willen concurreren in de regio. We moeten proberen

te voorkomen dat alle partijen met half verkochte bouwprojecten zitten. De crisis houdt op een gegeven moment op. Daarom moeten we onze ambities nog niet aan de wilgen hangen. Het is wel zaak om kritisch te kijken. De woningmarkt is niet gelijk weer de oude. Het financieringsvraagstuk voor woningbouw en binnenstedelijke ontwikkeling blijft bestaan. Misschien doen we langer over de gestelde aan­ tallen. Maar kijk naar de markt en naar de kwaliteit.”

Zoetermeer Wethouder Bé Emmens (Stedelijke ontwikkeling en ruimtelijke ordening): “Zoetermeer heeft in Oosterheem vooral samen met de ontwikkelaars ingezet op het voorkomen van leegstand in al in aanbouw genomen projecten. Dat beleid is succesvol geweest, en mondjesmaat zijn nieuwe projecten in aan­bouw genomen. We zien dat de vraag vooral uitgaat naar eengezinswoningen, en gelukkig kunnen we daar ook nog wat van bieden. Voor wat betreft de bouw van appartementen hebben we creatief gezocht naar mogelijkheden om de plannen voor het Centrumgebied van Oosterheem in aanbouw te kunnen nemen, omdat de wijk recht heeft op de daaraan verbonden voorzieningen, zoals het gezondheidscentrum, de winkels en de zorgwoningen. We zijn er trots op dat dat in samenwerking met de ontwikkelaars en de Zoetermeerse corporaties ook gelukt is. We hopen dat de belangstelling voor koopappartementen ook aantrekt. In Oosterheem zijn deze mooi gelegen in het groen en elders in de stad liggen deze appartementen dicht bij het stadscentrum. We zoeken de oplossing dus ook vooral in faseren en in de diversiteit van het programma.”

NAJAAR 2010

3

KAMER VAN KOOPHANDEL

DE STELLING

Gemeenten moeten bouw steunen in plaats van bouwleges verhogen

FOCUS HAAGLANDEN

Bouwen aan een beter imago van grote publieke projecten

Veel gemeenten hebben plannen om de bouwleges te verhogen wegens de terugloop in het aantal aanvragen voor bouwvergunningen door de economische recessie. Zo wil Den Haag de bouwleges met 81 procent verhogen om de inkomsten uit de bouw op peil te houden. Verhoging van de bouwleges

Iedereen kent de negatieve verhalen over vertragingen en oplopende kosten in grote projecten zoals de Betuwelijn, de HSL of de Haagse Tramtunnel.

is niet de oplossing, gemeenten moeten de bouw in deze crisistijd juist steunen.

Dit komt het imago van dergelijke projecten niet ten goede. Een enthousiaste club van projectmanagement professionals wil de slechte naam van grote publieke projecten verbeteren. Dit alles onder het motto: ‘Bouwen aan vertrouwen in Nederlandse projecten’.

Tekst: Danny Peters, Kamer van Koophandel Den Haag Fotografie: Axion Projectbureau en Loes Schleedoorn

10 Willem Krzeszewski,

Hans Verkaart,

Marnix Norder,

directeur woningcorporatie Staedion

voorzitter VNO-NCW Den Haag

wethouder Bouwen gemeente Den Haag

“

“

“Het is eigenlijk zo eenvoudig. Ik geef een voorbeeld. Enkele jaren geleden besloot Staedion om jaarlijks duizend nieuwe woningen te gaan bouwen. Onze afdeling Ontwikkeling groeide toen vrij snel naar ruim veertig medewerkers. Onlangs hebben we onze ambitie moeten bijstellen: jaarlijks realiseren we voortaan nog maar 500 woningen. Dat betekent dat wij nu de omvang van de afdeling daarop aanpassen. Minder werk, betekent ook minder mensen.” “Exact dát hebben we de gemeenteraad geadviseerd in de discussie over de bouwleges. Als er minder wordt gebouwd, heb je minder mensen nodig. Het is niet reëel om in tijden van teruglopende bouwproductie de legesinkomsten op hetzelfde niveau te willen handhaven. Zet de tering naar de nering.” “Het gevolg van hogere bouwleges is dat we de beschikbare euro’s niet kunnen uitgeven aan onze kerntaak, het huisvesten van mensen die daar zelf niet in kunnen voorzien. Sociale woningbouw wordt hierdoor nog duurder, terwijl corporaties al vaak bouwen met een onrendabele top. Ik hoor niet in het kamp dat roept: ‘Weg met de overheid’. Maar de overheid (gemeentelijk of landelijk) verhoogt de bouwleges, de overheid heft vennootschapsbelasting, de overheid legt energie-eisen op, bepaalt dat de huurstijging niet hoger mag zijn dan de inflatie, wil dat de corporaties buurtconciërges gaan betalen, dat we investeren in krachtwijken enzovoorts. En we houden ons daar allemaal keurig aan. Maar het zou mooi zijn als de liefde van twee kanten zou komen.”

”

“

"Het Haagse bedrijfsleven vindt de verhoging van de bouwleges een ronduit krankzinnig besluit van de gemeente Den Haag. Dat geldt niet alleen voor de leden van VNO-NCW, maar ook voor de achterban van het MKB, de Kamer van Koophandel en Bouwend Nederland. Met de voorgestelde verhoging van het nieuwe gemeentebestuur kunnen kosten voor één bouwvergunning oplopen van 1 miljoen naar maar liefst 2,5 miljoen euro. Dat is te gek voor woorden. Zeker in deze tijd van economische problemen en een stagnerende bouwsector. De gemeente zou de bouw juist moeten steunen. De sector is dé aanjager van de economie!" "Door de economische recessie is het aantal aanvragen voor bouwvergunningen drastisch teruggelopen. De gemeente wil de hierdoor gederfde inkomsten verdisconteren in hogere legestarieven. Dat is precies de verkeerde oplossing. De gemeente kan beter bezuinigen op de personele bezetting en de administratieve processen verder automatiseren. Bovendien mag de vergunningverlening over meerdere jaren kostendekkend zijn. Het is niet zo erg dat de gemeentelijke begroting vorig en dit jaar een tekort laat zien. Dit tekort kun je beter wegwerken in een jaar dat de economie weer aantrekt. In geval van nood zou je dan zelfs de leges kunnen verhogen. Maar naar dat middel moet je nu juist niet grijpen. De bouwsector heeft al moeite genoeg om zijn orderportefeuille gevuld te krijgen."

Ook reageren op De Stelling? Kijk op www.focushaaglanden.nl

”

“Met het eerste gedeelte van de stelling ben ik het helemaal eens. Met allerlei stimuleringsmaatregelen moeten we voorkomen dat de ontwikkeling op de woning- en kantorenmarkt komt stil te liggen. Dat zou funest zijn.” Over het tweede deel van de stelling zegt Marnix Norder het volgende. “Naast de afgenomen grondopbrengsten worden ook de opbrengsten uit de bouwleges lager ingeschat. Den Haag stond jarenlang bekend dat ze één van de laagste bouwleges hadden. Je betaalde in Den Haag voor dakopbouw bijvoorbeeld € 85,- aan bouwleges terwijl je voor diezelfde klus in Voorschoten € 635,- aan leges moest betalen. Dit kon een tijd omdat we reserves hadden waardoor we de leges laag hebben kunnen houden. Die reserves zijn nu helaas op. In Den Haag worden de bouwleges dus wel verhoogd om ze kostendekkend te maken, maar ze blijven landelijk gezien nog steeds laag.”

”

11

J

ansen heeft een goedlopende bakkerswinkel. Hij heeft net geïnvesteerd in personeel en apparatuur als hij hoort dat de gemeente het centrum waarin hij is gevestigd gaat herinrichten. Dit zal circa zes maanden in beslag nemen. Na een maand merkt Jansen dat de omzet is gedaald. Logisch, buiten is een hoop overlast. Zand, stof, herrie, ontbrekende trottoirs en parkeerplaatsen. Het aantal klanten loopt sterk terug. Jansen weet niet wie hem kan helpen de overlast te verminderen. Ondertussen moet hij alle zeilen bijzetten om de boel draaiende te houden. Na vier maanden merkt Jansen dat de omzet de lasten bijna niet meer dekt. Dan hoort hij van de aannemer dat het project zes maanden zal uitlopen. Met de huidige cijfers stevent Jansen binnen zes maanden op een faillissement af.

Denktank Dit is een klein voorbeeld van wat er kan gebeuren in de omgeving van een bouwproject. Denktank Project Nederland zet zich in om dergelijke situaties

De Haagse tramtunnel is een voorbeeld van een groot publiek project dat heel wat voeten in de aarde had

te voorkomen. George Barbulescu heeft veel ervaring met grote bouwprojecten en is bestuurslid van de Denktank. “Uiteraard is het onvermijdelijk dat de directe omgeving van een bouwproject hiervan hinder ondervindt. Maar het is niet de bedoeling dat omringende ondernemers failliet gaan aan de overlast van een bouwproject. Denktank wil de projectmatige slagkracht in Nederland verbeteren”, legt Barbulescu uit. “Vanuit onze maatschappelijke betrokkenheid willen we een bijdrage leveren aan projecten met een groot maatschappelijk belang of zichtbaarheid. Door het

ontsluiten van onze kennis en ervaring met projectmanagement. Maar ook door een permanente dialoog te voeren met publiek, politiek, overheid en bedrijfs­leven. Dit moet leiden tot een brede bewust­­wording en groeiend vertrou­wen in de uitvoering van Nederlandse projecten.” Meer informatie over mogelijke stappen bij grote bouwprojecten? Lees verder op de website: www.focushaaglanden.nl www.denktankproject.nl www.axionprojectbureau.nl www.kvk.nl/denhaag

Hoe overleeft een bedrijf een bouwproject in de directe omgeving? • Contact opnemen met de Kamer van Koophandel voor inzage in en gevolgen van bestemmingsplan • Collega ondernemers mobiliseren om gezamenlijk actie te ondernemen. • Een woordvoerder aanstellen • Inspraak regelen in de voorbereidingsfase van het project • Foto’s maken van de situatie voordat de sloop/bouw begint • Boekhouding laatste vijf jaar beschikbaar • Dossier vormen George Barbulescu werkt als bestuurslid van de Denktank Nederland aan een beter imago van grote bouwprojecten

NAJAAR 2010

3

stadsgewest haaglanden

FOCUS HAAGLANDEN

Herstructurering van bedrijventerreinen

“Financiële haalbaarheid blijft lastig en vraagt om maatwerk” Veel gemeenten kampen ermee. Een verouderd bedrijventerrein. Het herstructureren en upgraden naar deze tijd kost veel geld en duurt lang. Een nieuw bedrijventerrein aanleggen gaat sneller en is veel goedkoper. Maar is dat nu de juiste manier? In Den Haag en Rijswijk doen ze het anders. Daar worden de Binckhorst en de Plaspoelpolder getransformeerd tot hippe bedrijventerreinen die klaar

12

zijn voor de toekomst.

Tekst: Brigitte Beeks, Stadsgewest Haaglanden Fotografie: Sicco van Grieken Artist Impression: gemeente Den Haag

B

rink Groep is een adviesbureau op het gebied van bouw, huisvesting en vastgoed. Vanuit vier locaties in Nederland adviseren ze onder andere over de herstructurering van bedrijventerreinen. Het bureau was betrokken bij de totstandkoming van de plannen voor Binckhorst en Plaspoelpolder. Alfred van ’t Hof was als adviseur betrokken bij het laatste project. Verouderde bedrijventerreinen zijn een probleem van deze tijd vindt hij. “Een derde van de bedrijventerreinen in Nederland zijn verouderd. Dit zorgt voor allerlei problemen. Aan de ene kant voor de gemeente. De gemeente ziet de werk­ gelegenheid dalen, doordat bedrijven zich niet meer willen vestigen op de verouderde terreinen. Er ontstaat leegstand wat na kantoortijden zorgt voor sociale onveiligheid. De gemeente lijdt hierdoor ook imagoverlies, omdat ze voor bedrijven minder aantrekkelijk worden. Daartegenover heb je natuurlijk de problemen van de vastgoedeigenaren. Door de leegstand hebben zij lagere huurinkomsten en daalt het vastgoed in waarde.” Volgens Van ’t Hof speelt het probleem van verouderde terreinen landelijk. Dat

heeft volgens hem ook te maken met marktontwikkeling. “Voor gemeenten was het financieel aantrekkelijker en makkelijker om een nieuwe bedrijfs­ locatie op te zetten dan om een bestaand terrein op te knappen. Dit zorgt ervoor dat het aanbod van bedrijfslocaties groter is geworden dan de vraag. De groei is uit het aantal (kantoor)werkplaatsen in Nederland. Daarbij speelt het ‘nieuwe werken’ ook een rol. Niet iedere werknemer hoeft

leren door middel van actief grondbeleid, terwijl in het andere geval de overheid de kaders schept en het initiatief aan de markt laat.” Een advies wat Brink Groep voor veel bedrijventerreinen geeft is: zorg dat je van het monofunctionele af komt. “Na werktijd is er vaak niks te beleven op zo’n bedrijventerrein. Voor de Plaspoelpolder hebben we gekeken naar de mogelijkheid van functiemenging. Bouwmarkten, showrooms van auto’s,

‘Zorg dat je van de monofunctionele functie van een terrein af komt’ meer een werkplek te hebben.” Maar Van ’t Hof ziet een omschakeling. Ook omdat de ruimte om nieuwe terreinen te ontwikkelen schaarser wordt. “Daardoor neemt de druk om meer aandacht te besteden aan de kansen voor herontwikkeling toe. De financiële haalbaarheid van herontwikkeling blijft echter lastig en vraagt altijd om maatwerkoplossingen. In het ene geval kan de overheid herontwikkeling stimu-

De Plaspoelpolder is één van de oudste bedrijventerreinen van Nederland.

boten of caravans of scholen. Dit zorgt voor een ander publiek dat ook ’s avonds en in het weekend komt.” Zoals gezegd is de transformatie van een bedrijventerrein iets wat jaren in beslag neemt en wat in fasen moet gebeuren. “Het is ook geen doen om het allemaal in één keer op te pakken. Het vraagt om samenwerking met meerdere partijen. We ontwikkelen samen met ondernemers, publieke partijen,

en soms ook bewoners van het omliggende gebied, een visie. Een eindbeeld dat op hoofdlijnen schetst hoe het terrein er over 20 tot 25 jaar uit kan komen te zien. Je geeft als het ware een richting aan waar je uiteindelijk uit wilt komen.” Er wordt veel gepraat over het om­bouw­ en van leegstaande kantoren tot woningen. Maar dat is bouwkundig niet altijd mogelijk. Bovendien is niet elk bedrijf geschikt om naast te wonen en het vraagt ook een ander voorzieningen­ niveau op het bedrijventerrein. Nieuw Binckhorst gaat echter wel bewust voor die functiemenging van wonen en werken. Een andere oplossing is volgens Van ’t Hof het indelen in zones. “Voor de Plaspoelpolder hebben we hier ook naar gekeken. Langs de Vliet aan de rand van het gebied staan bijvoorbeeld al woningen in een duurder segment. Iets verderop zou je wat vergelijkbare woningen kunnen bouwen, gemengd met bedrijven die weinig overlast veroorzaken om aan de andere kant weer wel wat zwaardere industrie de ruimte te geven. Voordeel is dan dat de grondwaarde van bestaande bedrijventerreinen relatief laag ligt ten opzichte van de grondwaarde van woningbouw. Hierdoor verbetert de financiële haalbaarheid van her­ ontwikkeling.” Als een bedrijventerrein dan helemaal klaar is voor de toekomst en er weer tiptop uitziet, is het traject eigenlijk nog niet af. Het verrommelde beeld van het vroegere terrein kan bij toekomstige bedrijven die zich er zouden willen vestigen namelijk blijven hangen. Branding is de volgende stap. Van ’t Hof: “Je moet zo’n terrein in de markt zetten als iets nieuws waar bedrijven graag naartoe willen. Schiphol heeft dat bijvoorbeeld goed gedaan en bij de Zuid-As in Amsterdam zie je het ook. Wat betreft de Plaspoelpolder zijn we nog aan het ontdekken hoe we het precies neer gaan zetten.” Plaspoelpolder De Plaspoelpolder in Rijswijk is één van de oudste bedrijventerreinen in de regio Haaglanden. Het is dus niet verwonderlijk dat er voor de Plaspoelpolder

herstructureringsplannen zijn. Wim Mateman, wethouder in Rijswijk, zegt hierover: “Destijds was de Plaspoelpolder één van de eerste echte bedrijventerreinen in zijn soort. Die voorsprong willen we niet verliezen, dus moet je nadenken over vernieuwing. We werken op dit terrein nauw samen met de gemeente Den Haag. Net als Rijswijk vinden zij het belangrijk dat we niet lukraak mooie natuurgebieden in de regio volbouwen met bedrijven. We moeten de terreinen die we hebben beter gebruiken en verstandig omgaan met de ruimte.” Mateman benadrukt dat ondanks de moeilijke finan­ciële periode de gemeente Rijswijk toch twee belangrijke projecten veilig heeft weten te stellen. “De eerste is de landgoederenzone en de tweede de nieuwe Plaspoelpolder waarin we fors hebben geïnvesteerd. Met name op het gebied van de infrastructuur is er de afgelopen jaren veel gebeurd. Onlangs is de aansluiting vanaf de snelweg naar de Diepenhorstlaan verbeterd.” In het voorjaar van 2011 hoopt de gemeente Rijswijk het nieuwe bestemmingsplan voor de Plaspoelpolder in procedure te brengen. Binckhorst In 2030 telt Nieuw Binckhorst zo’n 7.000 woningen en 455.000 m² oppervlakte voor kantoren, bedrijven, culturele, maatschappelijke en sportvoor­ zieningen. Een stadspark van 16 hectare gaat het hart van de Binckhorst vormen. Om het gebied goed te ontsluiten, wordt de Rotterdamsebaan aangelegd die de Binckhorst verbindt met knooppunt Ypenburg. Ook wordt gekeken naar RandstadRail-haltes in de Binckhorst en een goede verbinding met station Leidschendam-Voorburg. Verantwoordelijk wethouder Peter Smit: “De strategie voor de Binckhorst kenmerkt zich door het in fasen op­knippen van de ontwikkelingen. We ontwikkelen per kavel of per deel­ gebied, met een ambitie die past bij de huidige marktomstandigheden. Deze ontwikkelstrategie biedt bovendien duidelijkheid voor de bedrijven in de Binckhorst. Zij weten nu wanneer hun

13

Eén van de ontwerpvoorstellen voor Nieuw Binckhorst

gebied aan bod gaat komen.” Waar het masterplan voor de Binckhorst eerst uitging van 18 deelgebieden, is de Binckhorst in de nieuwe ontwikkelingsstrategie verfijnd naar 84 bouwstenen in Binckhorst Zuid. De komst van de Rotterdamsebaan is een belangrijk element in de strategie. Een ander belangrijk onderdeel is het hergebruik van beeldbepalende ge­bouwen. Smit: “De transformatie van de Binckhorst is al gestart met het omvormen van bijvoorbeeld de Cabal­ lerofabriek naar een bedrijfsverzamel­ gebouw. En met succes, want praktisch elke werkruimte in de Caballerofabriek is verhuurd. Hergebruik van beeld­ bepalende gebouwen vormen een ‘motor’ voor het aantrekken van nieuwe bedrijven en later bewoners, van binnen en buiten de stad.”

NAJAAR 2010

3

FOCUS HAAGLANDEN Haaglanden, Esther Lieben, in the picture. Zij begon haar brandweercarrière in 1988. Van 1990 tot en met 2002 was zij in diverse staf- en lijnfuncties werkzaam bij de Brandweer

COLUMN

IN THE PICTURE

Focus Haaglanden zet dit keer de nieuwe regionaal brandweercommandant (RBC)

Haaglanden. Na uitstapjes bij de brandweer in Utrecht en Rotterdam-Rijnmond (districtscommandant Waterweg) keert Lieben nu weer terug op het oude nest in Haaglanden.

Courtesy, professionalism & respect Wij hebben natuurlijk allemaal gestemd voor een uitbreiding van het politie­ apparaat met zo’n 3.500 fte (m/v). Of met dit abstracte getal vaststaat dat de veiligheid van ons burgers verbetert, valt nog te bezien. Er is een grote afstand tussen wat de politiek wil en wat de diender op straat ervan opvangt. Veel van de klachten over de politie gaan over de bejegening van die burger door één of meerdere dienders. Dat zijn dus eigenlijk klachten,| die met een Rotterdam Den Haag beetje hoffelijkheid en gevoel te voor­ komen zijn. Zeker een puntje van aandacht bij de opleiding van de diender. Laatst zag ik twee dienders uit hun auto stappen om te kijken of die standaard dienstauto zonder schade een zogenaamde bussluis kon passeren. Op klaarlichte dag, zonder een alarmerende situatie, waren deze dienders kennelijk

Esther Lieben

niet van plan om net als andere burgers om te rijden. Niet erg professioneel om zich boven de wet te plaatsen. Hiertegenover moet worden geconstateerd dat burgers overheidsdienaren, waaronder politiemensen, op laakbare wijze tegemoet treden en deze zelfs bedreigen. Deze respectloze houding kan niet zwaar genoeg worden bestreden. Dit moet niet bestreden worden via vuistdikke, nauwelijks toegankelijke beleidsnota’s of allerlei onwerkbare, risicomijdende protocollen. Dit spreekt dienders noch burgers aan. In New York City, waar wij deze zomer een paar dagen verbleven, maakt de politie­ leiding hun beleid wel op een voor iedereen duidelijke wijze kenbaar. Op elke politieauto staat de boodschap samengevat in drie woorden: courtesy, professionalism & respect. Niemand,

diender noch burger, kan nog beweren, dat zij niet weten wat er van hun verwacht wordt. Zo eenvoudig en onder alle omstandigheden van kracht. Luigi van Leeuwen, een Haaglander

10

14

W

Zijn er grote verschillen tussen de Rotterdamse, de Utrechtse en de Haagse regio? “Op de werkvloer is het overal hetzelfde. De organisatievorm heeft wel verschillen, maar dat maakt niet uit. Elke vorm werkt wel of werkt niet. Het gaat erom hoe mensen met elkaar omgaan en met elkaar communiceren. Want ik vind dat er veel tijd gaat zitten in het praten over die organisatievormen, en weinig tijd aan de inhoud wordt besteed.” “Natuurlijk zijn de gebieden zelf wel heel verschillend. Utrecht heeft veel snelwegen en te maken met de pro­ blematiek die zich daar afspeelt. Rotterdam-Rijnmond heeft veel industrie, is een verstedelijkt gebied, maar heeft ook weer de Zuid-Hollandse eilanden. Haaglanden heeft dan geen zware industrie, maar is wel een gebied wat heel veel heeft. De stedelijke problematiek maar ook het Westland met haar kleinere plaatsjes. Daarnaast is het een gebied met internationale allure, veel ambassades en buitenlandse bedrijven waar van alles gebeurt.” Het regionaliseringsproces van de brandweer is onlangs officieel afgerond. Wat staat er intern nog te gebeuren? “Ik ben van mening dat je niet alles moet willen centraliseren. De grote zaken, zoals de crisisvoorbereiding

en het grootschalig optreden pak je uiteraard centraal georganiseerd op, maar kleine dingen mogen afwijken. Voor mij is het belangrijk dat de Brandweer Haaglanden lokaal een goed onderdeel vormt binnen de verschillende gemeenschappen en dat we daarop ingespeeld zijn. Er moet hier een goede balans in zijn. Niet teveel je eigen weg, want anders pak je niet die efficiencywinst. Samenwerken waar het kan en af en toe accepteren dat er verschillen zijn. Want tegenwoordig kun je dit vak niet in je eentje doen.” Waar liggen de uitdagingen voor u de komende tijd? “De vakbekwaamheid omhoog trekken, maar de kosten in de hand houden. Je hebt hier te maken met mensenwerk. Maar opleidingen en trainingen zijn tegenwoordig heel duur. Haaglanden doet het goed, maar landelijk zijn er zware eisen. Hoe gaan we het regelen? Hoe kunnen we het grootste rendement halen? Moet dat uit de mensen komen? Of ook, meer dan nu het geval is, vanuit samenwerking met andere diensten of maatschappelijke groeperingen? Iedereen wil een goede brandweer, maar ook tegen acceptabele kosten. Uiteraard ligt er voor mij ook een grote uitdaging om de Veiligheidsregio Haaglanden verder mee te ontwikkelen en op de kaart te zetten.”

a 4 Rotterdam | Den Haag

Innovatieplein: presentatie van innovatieve producten

Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen

Speeddate met internationale adviseurs

Op maandag 15 november vindt op

rondom het Kennisfestival 2010? Schrijf u hier in voor onze nieuwsbrief. U ontvangt dan ook bericht wanneer

Kennisfestival 2010

de inschrijving is geopend.

Verstuur

Ontmoet potentiële investeerders voor jouw innovatie Hague Airport het jaarlijkse Meet the Dragons/Elevator pitch Een uniek festival

Kennisfe

voor Zuid-Holland

Idea dj: laat je virtueel inspireren door de ontmoetingen tussen ideeëngenerator

15 november Grenzeloos innoveren uw e-mailadres Rotterdam The Hague Airport

10

Verleg je grenzen op het Kennisfestiv

Blijf op de hoogte

4

at zijn uw ambities als RBC Haaglanden? “Ik ben enorm gedreven in het vak. Ik zie de brandweer als een publieke dienst die gaat voor het hoogst haalbare maatschappelijke rendement. Als hulpverleners moeten wij een zo goed mogelijk product leveren en dat doen we met publiek geld, waar we zorgvuldig mee om moeten gaan. Daarnaast denk ik dat het vak vernieuwd kan worden. Niet alleen met nieuw materieel, maar ook met nieuwe zienswijzen. Ik was lid van de landelijke projectgroep Strategische Reis Brandweer waarin een aantal toekomstscenario’s is verkend. Wij kunnen hier zeker nog winst behalen en de brandweer intrinsiek veiliger maken. Er gebeuren nog veel te veel ongelukken met onze mensen. Daar wil ik mee aan de slag. We kunnen op dat gebied nog veel bereiken en investeren. Ik wil een goede brandweer neerzetten die ook in de toekomst kan functioneren. Daarbij moeten we wel dichtbij de mensen blijven staan met hart voor de samenleving.” “Goede hulpverlening is alleen mogelijk door intensieve samenwerking op straat met de andere hulpdiensten in de regio: Je moet elkaar blindelings kunnen vinden. Dit is reden genoeg om niet alleen ‘mono’, maar zeker ook ‘multi’ in te steken.”

15

kennis en mark

het thema ‘verleg je grenzen’. Binne

Opening Global Entrepreneurship Week Nederland Digitaal de grens over: verdienmodel achter social media Verbeter de quality of life: grensverleggende technologische innovaties in de zorgsector Lancering netwerk van investeerders: ontmoet dit netwerk van private investeerders Succesvol pitchen doe je zo De techniek, inhoud en overtuigingskracht van de elevator pitch staan centraal

Schrijf je in www.kennisfestival.com Voor hét ticket naar innovatie!

NAJAAR 2010

3

Nieuwe hulpmiddelen rond omgevingsvergunning

GEMEENTE zoetermeer

KAMER VAN KOOPHANDEL 16

Invoering Wabo op 1 oktober

FOCUS HAAGLANDEN

Gemeente maakt zich op voor de eindsprint

De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht

Het is een enorm omvangrijke operatie: de

(Wabo) moet met ingang van 1 oktober een

invoering van de Wabo (Wet algemene bepalin-

efficiencyslag gaan opleveren. Samen met de

gen omgevingsrecht) per 1 oktober 2010. Ook

nieuwe omgevingsvergunning worden een aan-

in Zoetermeer vergt de verandering de nodige

tal praktische hulpmiddelen gelanceerd die het

inspanning, hoewel de wetswijziging prima in

proces rond de vergunningaanvraag moeten

Zoetermeers dienstverlenende straatje past.

17

stroomlijnen. Tekst: Marieke van Seggelen i.o. gemeente Zoetermeer Fotografie: Hans Versteeg Tekst: Danny Peters, Kamer van Koophandel Den Haag Fotografie: LBP/SIGHT en Architect VenhoevenCS

I

n de nieuwe situatie kunnen alle benodigde onderdelen van de vergunning voor bouw of verbouwing door middel van één aanvraag bij één digitaal loket worden aangevraagd. Bij het Omgevingsloket Online. Er gaat één procedure gelden waarop één besluit volgt. Voor beroep tegen dat besluit zal er één beroepsprocedure mogelijk zijn.

Vergunningcheck Ondernemers die niet exact weten welke onderdelen van de vergunning zij moeten aanvragen voor welke werkzaamheden, kunnen de vergunningcheck doen. Dit nieuwe digitale

Paul van der Vleuten van LBP|SIGHT is bij de testfase van de voorbereidingsmodule betrokken

Ook over het project voor het zwembad in Ypenburg, waar LBP/SIGHT aan werkt, is overleg over het bouwplan en de mogelijke risico's

hulpmiddel geeft de benodigde onderdelen van de vergunning aan. Of dat er wellicht alleen sprake is van een meldingsplicht. Voorbereidingsmodule Het aanvragen van bouwvergunningen kan efficiënter als aanvrager en gemeente samenwerken binnen de digitale Voorbereidingsmodule Bouw. Dan verloopt de voorbereiding voor een bouwvergunning aanmerkelijk beter en tot 50% sneller. Paul van der Vleuten van het bureau LBP|SIGHT is bij de testfase van de voorbereidingsmodule betrokken. Met specialistische kennis op het gebied van ruimte, milieu en bouw geven zij strategisch advies. “Het stroomlijnen van de communicatie tussen partijen in de ontwerpfase van projecten is essentieel voor een goed verloop van het hele proces. De voor­ bereidingsmodule is een manier om dit goed te regelen.” In deze applicatie onderzoekt de vergunningaanvrager in het vooroverleg samen met de gemeenteambtenaar waaraan het bouwplan moet voldoen en wat de risico’s zijn. Dit stelt de aanvrager in de gelegenheid zijn plan in een vroeg stadium bij te stellen. “De voorbereidingsmodule biedt voordelen aan zowel de professionele als de minder ervaren aanvrager. De minder ervaren aanvrager wordt in dit voortraject vroegtijdig op mogelijke kritische

punten gewezen of op stappen die hij mist. De geoefende aanvrager kan kritische punten checken bij de gemeente en hierop een goede vergunningstrategie bepalen.” Win – win Van der Vleuten heeft hier veel ervaring mee binnen LBP|SIGHT. “Samengevat zal de doorlooptijd van de omgevingsvergunning verkort worden. Een coördinator bij de gemeente zorgt voor tijdige afhandeling van alle onderdelen van de aangevraagde vergunning. Door onderlinge afstemming binnen de gemeenteafdelingen wordt het afgeven van tegenstrijdige vergunningen tegen­gegaan. Daar hoef je als aanvrager dus niet zelf meer achteraan. Met de vergunningcheck wordt vooraf aangegeven welke onderdelen van de vergunning nodig zijn. En met de voorbereidingsmodule worden mogelijke risico’s en knelpunten vroegtijdig benoemd.” Van der Vleuten gaat er van uit dat alle partijen baat hebben bij de nieuwe manier van werken. “Zo kunnen aanvragers hun plannen in de ontwerpfase aanpassen. Bovendien wordt de be­nodigde informatie verzameld die de behandeling van de aanvraag van de omgevingsvergunning versoepelt.” www.omgevingsloket.nl www.kvk.nl/wabo www.lbpsight.nl

“D

e Wabo past heel goed in ons dienstverleningsconcept”, be­aamt Désirée Kluyver (teammanager VTH) van de gemeente Zoetermeer. “Deregulering staat bij ons hoog op de agenda. Met de Zoetermeerse Methode willen we het burgers en bedrijven makkelijker maken. De Wabo betekent ook een digitaliseringsslag; klanten kunnen per 1 oktober hun aanvragen digitaal indienen en wij zorgen dan zoveel mogelijk voor digitale afhandeling.” Eén afdeling In 2008 reorganiseerde Zoetermeer de vergunningverlening binnen de gemeente. “Sindsdien vindt alle vergunningverlening met een ruimtelijke component plaats binnen één afdeling: VTH”, vertelt Kluyver. “Wat dat betreft hadden wij dus al een voorsprong bij de voorbereiding. Bouw-, milieu-, kap- en monumentenvergunningen bijvoorbeeld worden allemaal al vanuit één afdeling verstrekt. Wij werken daarbij intensief samen met andere afdelingen die een adviserende rol hebben bij de toetsing van de vergunningaanvragen. Die samenwerking verloopt over het algemeen soepel.” Dat komt goed uit, want nu de reactietermijn voor alle vergunningaanvragen acht weken wordt, moeten medewerkers soms alle zeilen bijzetten. “We ontwikkelen dienstver­le­­ nings­overeenkomsten met de afdelingen die ons adviseren. Zo is het voor iedere adviseur duidelijk wat wanneer

Met de Wabo moet de bouwvergunning eerder binnen zijn, zodat het bouwen snel kan beginnen

verwacht wordt en weten we zeker dat we tijdig deskundig advies krijgen over een aanvraag.” Stoomcursus Wabo Voor grote en meervoudige vergunningaanvragen werkt de gemeente Zoetermeer al met vergunningscoördinatoren. “Dat werkt heel goed en komt straks met de Wabo ook goed van pas. De vergunningscoördinator brengt in kaart welke informatie nodig is en wie wat moet aanleveren. Vervolgens houdt de coördinator in de gaten dat iedereen daadwerkelijk op tijd aanlevert. Dat houdt de vaart in het proces en maakt het makkelijker voor de aanvrager. De vergunningcoördinator is ook het aanspreekpunt voor de klant. Vroeger werden klanten nog weleens van het kastje naar de muur gestuurd.” In voorbereiding op de invoering van de Wabo organiseerde de afdeling VTH een stoom­ cursus Wabo. “Ruim honderd collega’s woonden die cursus bij. Dat geeft wel aan hoe verstrekkend deze wetswijziging is.” Spannend Om de organisatie op tijd ingericht te hebben voor de Wabo, moet de ge­­meente een eindsprint maken, bekent Kluyver. “Ik denk overigens dat veel gemeenten daarmee te kampen hebben. Vooral op automatiseringsgebied lopen

we tegen wat moeilijkheden aan. Maar ik heb er vertrouwen in dat we alles op tijd in gereedheid hebben voor een soepele invoering van de Wabo. Al blijft het spannend wat de nieuwe wet precies voor gevolgen zal hebben voor ons werk. Vanaf 1 oktober weten we pas wat de Wabo ons echt brengt.” Flitsende dienstverlening De gemeente Zoetermeer loopt voorop als het gaat om deregulering. Een treffend voorbeeld daarvan is de invoering van de flitsvergunning in december 2008, waarmee een inwoner binnen een dag een vergunning voor het plaatsen van een dakkapel in huis kan hebben. Kluyver: “Na invoering van de Wabo worden dergelijke verbouwingen in veel gevallen vergunningsvrij. Hierdoor komt een deel van de flitsvergunning te vervallen. Voor ons houdt het daar echter niet op. We onderzochten samen met het ministerie van BZK en adviesbureau Deloitte hoe dit succesvolle concept verder uitgewerkt en geïmplementeerd kan worden. Op 3 november aanstaande organiseren we een congres in Zoetermeer over flitsende dienstverlening. Het streven is om veel meer vergunningen te gaan flitsen. De ambitie is om op termijn een aanzienlijk deel van de vergunningen te verlenen in 25 procent van de wettelijke termijn. Als dat geen flitsende dienstverlening is!”

NAJAAR 2010

3

stadsgewest haaglanden

Nieuwe kantoorpanden in Haaglanden

Bouwen ondanks de crisis Ondanks de economische crisis is er in 2009 flink gebouwd in de regio Haaglanden. Niet alleen wat betreft woningbouw: er is ook een aantal nieuwe kantoorpanden gerealiseerd. Op deze pagina’s treft u enkele aansprekende voorbeelden van dergelijke nieuwbouwprojecten uit Den Haag, Zoeter­

FOCUS HAAGLANDEN Nieuw Babylon In Den Haag is een deel van het nog in aanbouw zijnde Nieuw Babylon (kantoor H, 10.000 m²) aan het Koningin Julianaplein in gebruik genomen. De huurders van dit pand zijn Pels Rijcken & Drooglever Fortuyn advocaten en notarissen. Op basis van de planning zal Nieuw Babylon nog dit jaar gereed zijn.

meer en Westland.

18

19

Tekst: Monitor kantorenmarkt Haaglanden: 2010, Stadsgewest Haaglanden Beeld: Sicco van Grieken

Zoetermeers Buitenhof In Zoetermeer is aan de Afrikaweg Zoetermeers Buitenhof (4.000 m²) gereed gekomen. Ongeveer een vierde deel van dit pand staat nog te huur.

Stadskantoor Leyweg

De Ovaal

De gemeente Den Haag laat een nieuw Stadskantoor bouwen in de wijk Escamp. Het gebouw wordt 17 verdiepingen hoog: ongeveer 75 meter. De bouw van dit nieuwe Stadskantoor Leyweg is in volle gang. De eerste medewerkers kunnen het gebouw in het tweede kwartaal van 2010 betrekken.

In De Lier is de uitbreiding van de Rabobank Westland met 2.000 m² gereed gekomen. Dit kantoorgebouw, in de volksmond ook wel bekend als ‘de Ovaal’, biedt huisvesting aan Rabobank-medewerkers van de kantoren Maasdijk, Honselersdijk, ’s-Gravenzande en Poeldijk.

NAJAAR 2010

3

FOCUS HAAGLANDEN

VRH

Arnold van der Meijden, hoofd Centrale Post Ambulancevervoer:

“RAV en vernieuwde meldkamer staan in de steigers” Haaglanden bouwt hard aan de nieuwe Regionale Ambulance Voorziening (RAV) en tevens aan een intensievere samenwerking op de gemeenschap­ pelijke meldkamer. In beide gevallen behoort de Centrale Post Ambulancezorg (CPA) Haaglanden tot de kernpartners. Bij een landelijke vergelijking scoorde Haaglanden opmerkelijk goed. “Andere regio’s zijn jaloers op onze cijfers”, aldus Arnold van der Meijden, hoofd CPA.

20

Tekst: Hans Oerlemans i.o. Veiligheidsregio Haaglanden Fotografie: Sicco van Grieken Artist impression: Van Mourik Architecten

E

en ambulance moet volgens de norm binnen vijftien minuten na de melding ter plekke arriveren. De politiek en Ambulancezorg Nederland hebben afgesproken dat in maximaal vijf procent van alle levens­ bedreigende situaties de norm overschreden mag worden (prestatieindicator). Dat kan bijvoorbeeld als gevolg van extreem weer. In Haaglanden gebeurde dit in 2009 slechts bij drie procent van de meldingen. “Gezien vanuit de zorg is dit een prachtig resultaat,” stelt Van der Meijden. “Maar een overheid die moet bezuinigen, zou kunnen zeggen: Haaglanden doet het twee procent te goed. Nu rijden er dagelijks 24 ambulances in uw regio, haal er maar één af. Zo willen we uiteraard liefst niet bezuinigen. We streven naar optimale efficiency met behoud van optimale zorg.”

Naar één vergunninghouder De nieuwe Wet Ambulancezorg (WAZ) bepaalt dat in alle 25 veiligheidsregio’s één vergunninghouder verantwoordelijk wordt voor het ambulancevervoer. Haaglanden heeft momenteel één publieke en twee particuliere aan­ bieders: GGD Ambulancezorg Den Haag, Witte Kruis BV en Ambulancezorg Zoetermeer. Deze drie werken samen met de Centrale Post Ambulancevervoer aan de vorming van een RAV Haag­ landen. Ze gaan gezamenlijk de benodigde vergunning aanvragen. Volgens de nieuwe wet wijst de minister zelf een vergunninghouder aan als de aanbieders in een regio er samen niet uitkomen. Dat wordt dan in ieder geval geen van de huidige aanbieders. Daarom hebben alle partijen er het grootste

Arnold van der Meijden, hoofd Centrale Post Ambulancevervoer

belang bij om tot overeenstemming te komen. Een belangrijk punt van discussie is de rechtsvorm. Moet de RAV een stichting worden? Een coöperatie? En wie zitten er in het bestuur? Van der Meijden: “Zeker in een bestuursregio als Haaglanden dient de ambulancezorg goed geborgd te zijn. De aanwezigheid van internationale instituten, maar ook de vele demonstraties en conferenties brengen speciale taken en risico’s met zich mee. Neem bijvoorbeeld de Afghanistan-top in 2009. Toen stond permanent een aantal

van hulpambulances voor liggend ziekenvervoer van of naar het ziekenhuis. Van iets recentere datum zijn de motor­ ambulances. “Haaglanden heeft door differentiatie van het vervoer flink kunnen besparen op de kosten. De minister stelt dit Haagse model nu landelijk als voorbeeld. We gaan proberen een ver­dere efficiencyslag te maken door onze database met alle meldingen grondig te analyseren op tijd en plaats. Als op bepaalde tijden in bepaalde gebieden altijd veel of juist weinig meldingen binnenkomen, kan de parate capaciteit daarop worden aangepast. Hier zit zeker nog ruimte voor meer efficiency”, aldus Van der Meijden.

In de praktijk kan het voorkomen dat door een bepaald incident ineens veel meer telefoontjes binnenkomen voor politie, CPA of brandweer. Burgers komen dan soms in de ‘wacht’ te staan. In de toekomst zullen de collega-centralisten in dat geval bijspringen. “Tijdens oud en nieuw hebben we met deze multidisciplinaire inzet geëxperimenteerd. In één etmaal krijgt de brandweer tien procent van alle jaarlijkse telefoontjes, maar ook bij CPA en politie is het dan razend druk. In het verleden moesten burgers wachten voordat ze te woord werden gestaan. Nu konden alle 112-tjes meteen worden opgepakt door de inzet van collega-centralisten.”

Multi-inzetbare centralisten CPA is eveneens nauw betrokken bij een ander bouwwerk in de veiligheidsregio: de Gemeenschappelijke Meldkamer Haaglanden (GMK). Sinds 1994 zijn de meldkamers van politie, brandweer

In 2012 naar De Yp Bij normale drukte blijven ook in de toekomst de drie disciplines ieder bij hun eigen specialisme. Maar als zich een calamiteit voordoet en het aantal meldingen sterk oploopt, is het alle

In het nieuwe gebouw De Yp wordt ook de nieuwe gemeenschappelijke meldkamer gevestigd

ambulances paraat, terwijl we elders in de regio de reguliere zorg moesten blijven garanderen. Dat zijn ingewikkelde operaties waarbij de RAV een sleutelrol gaat vervullen.” Haags model landelijk nagevolgd Het Rijk denkt met de invoering van de RAV een grote efficiencyslag te kunnen maken. Haaglanden heeft op dit punt al veel voorwerk verricht door steeds meer zorg op maat te bieden. Vijftien jaar geleden werd begonnen met ‘laagcomplexe’ ambulancezorg door de inzet

en CPA gehuisvest in het hoofdbureau van Politie Haaglanden in Den Haag. Op steeds meer terreinen wordt sindsdien multidisciplinair gewerkt. Zo is er het Gemeenschap­pelijk Meldkamer Systeem (GMS) waarin alle ritten van de drie partners worden opgenomen en assistentie van collega’s kan worden ingeroepen. Maar de kerntaak - de burger te woord staan gebeurt nog door de disciplines afzonderlijk. De burger die een brand meldt, krijgt een centralist van de brandweer aan de lijn en bij een diefstal een centralist van de politie.

hens aan dek. CPA neemt hierin overigens een speciale positie in. Het oordeel over de ernst van een medische melding en de noodzaak om een ambulance te sturen blijft voorbehouden aan verpleegkundigen. Andersom kan een CPA-centralist wel de melding van een brand of misdrijf opnemen en verwerken in het systeem. Voor specialistisch advies wordt de burger in tweede instantie doorverbonden met een centralist van de betreffende discipline. Het uitbouwen van de samenwerking is een secuur proces waarbij drie culturen, disciplines en werkwijzen op één lijn

moeten worden gebracht. Aangezien bij het beantwoorden van meldingen mensenlevens op het spel kunnen staan, moet de integratie zeer zorgvuldig gebeuren. Los van dit proces wordt ook nog letterlijk een nieuw fysiek bouwwerk op­getrokken. Medio 2012 gaat de gemeenschappelijke meldkamer verhuizen naar de elfde verdieping van nieuwbouw De Yp aan de A12. Politie Haaglanden vestigt in dit gebouw al zijn opleidings- en trainingsfaciliteiten. Veiligheidregio Haaglanden brengt in De Yp naast de CPA ook het multi­ disciplinaire Veiligheidsbureau onder dat belast is met de voorbereiding van rampenbestrijding en crisismanagement.

21

Informatiemakelaar in de meldkamer De Wet op de Veiligheidregio’s introduceert een nieuwe functie in de gemeenschappelijke meld­ kamers: de Calamiteiten Coördinator (CC). Hij zorgt dat de drie disciplines tijdig van alle actuele en relevante informatie zijn voorzien. Als de ene dienst bijvoorbeeld besluit bij een calamiteit op te schalen naar een hoger niveau (GRIP), dan dienen de andere diensten hierin mee te gaan. Anders loopt de communicatie vast, omdat commandanten hun aanspreekpunt bij de ketenpartners missen. De CC denkt in scenario’s en anticipeert op mogelijke ontwikkelingen. Als de ambulancezorg bijvoorbeeld een Mobiel Medisch Team inroept met een helikopter, dan moet de politie meteen de vraag krijgen om een landingsplek in te richten. De CC ziet erop toe dat dit gebeurt. Hij is tevens het aanspreekpunt van de sleutelfunctionarissen in het Regionaal Coördinatiecentrum. De CPA maakt - evenals Brandweer Haaglanden en GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen) - onderdeel uit van de Veiligheidsregio Haaglanden.

NAJAAR 2010

3

GEMEENTE DEN HAAG

FOCUS HAAGLANDEN

Meer overgaan tot flexibel bouwen

Woonwethouder Marnix Norder: “Einde crisis nog niet in zicht” Toen Marnix Norder in 2004 de Haagse wethouder werd van Stadsontwikkeling en Volkshuisvesting, stond de economie er nog redelijk goed voor. In Den Haag werd volop gebouwd. Bewoners betrokken nieuwe woningen op de VINEX-locaties. Zes jaar later zit de hele woning- en kantorenmarkt in een behoorlijke dip door de economische crisis. En volgens Norder is het einde nog niet in zicht.

22

Tekst: Chris Lieshout, gemeente Den Haag Fotografie: Max Koot Studio en Brigitte Beeks

23

“I

k denk dat de crisis nog wel even kan duren”, licht Norder toe. “We zijn er nog echt niet uit. Voor de bouwsector heeft dit natuurlijk grote gevolgen. In Den Haag hebben we te maken met circa zeshonderd grote en kleine bouwprojecten. Mogelijk worden daarvan een flink aantal ‘on hold’ gezet, omdat de verkoop van bouwgrond minder geld opbrengt. We kijken nu of projecten gefaseerd kunnen worden uitgevoerd. Of dat er later gebouwd gaat worden. Dat hangt helemaal af van de marktontwikkeling. Het is allemaal heel onzeker.” Met deze beslissing behoort Den Haag tot een steeds groter wordende groep gemeenten die twijfelt over hun bouwprojecten. Verkoop van bouwgrond is een belangrijke inkomstenbron. Door leegstand in de kantorenmarkt en een veel kleinere behoefte aan kantoormeters is er te weinig geld om in projecten te steken. Zo is het eigen vermogen van het Haagse Grondbedrijf in de afgelopen twee jaar behoorlijk geslonken. Vooral omdat onbebouwde grond wordt afgewaardeerd, wat miljoenenverliezen betekent.

Transformatie, verandering en flexibiliteit zijn termen waar wethouder Marnix Norder vandaag de dag mee te maken heeft

In Den Haag neemt de vraag naar kamerbewoning voor jongeren toe. In het centrum zijn daar onlangs nieuwe woningen voor gerealiseerd

Meer flexibiliteit bij bouwen Toch zit Den Haag, zeker wat de bouwontwikkeling betreft, niet stil. Volgens Norder blijft de Structuurvisie 20052020 ook in deze tijd recht overeind staan. “Door deze situatie zijn we gedwongen meer over te gaan tot flexibiliteit bij het bouwen. Een goed voorbeeld is de toenemende vraag naar kamerbewoning onder jongeren. Die behoefte is hier in Den Haag groot. Je ziet dat steeds meer delen van woningen geschikt worden gemaakt voor kamerbewoning. Dat kan heel goed,

zonder direct grote ingrepen.” Een ander voorbeeld dat Norder geeft, is de leegstand van oude kantoorpanden. “Je ziet steeds meer dat grote bedrijven de voorkeur geven aan nieuwbouw. Panden die er al twintig jaar staan tellen niet meer mee. Maar dat soort panden zijn vaak heel geschikt om er woon­ appartementen van te maken.” Transformatie, verandering en flexibiliteit zijn termen waar Norder vandaag de dag mee te maken heeft. “De situatie op de kantoren- en woningmarkt blijft

niet omheen. “Veel bouwprojecten lopen nu vertraging op. Woningbouwcorporaties schuiven een groot aantal van hun sloop- en nieuwbouwplannen

voorlopig nog zeer complex. Dat komt omdat veel mensen onzeker zijn over wat de toekomst hen gaat brengen. Neem de ontwikkeling van de hypotheekrente. Wat gaat het nieuwe kabinet daarmee doen? Dat gecombineerd met de slechte situatie waarin de banken zich bevinden, betekent dat bouw­ projecten moeilijk te financieren zijn.” Vertraging Wat betekent dit allemaal concreet voor Den Haag? De woonwethouder draait er

corporaties met de koophuizen financieren.” Toch blijft Norder optimistisch gestemd. “Deze crisis in de bouwsector geeft ons

‘Crisis in bouwsector geeft ook kansen en uitdagingen’ op de lange baan. Maar ook de verkoop van nieuwe woningen is gestagneerd. Wat weer gevolgen heeft voor de bouw van sociale huurwoningen die de

blijven denken en flexibel zijn. In Den Haag hebben we grote internationale organisaties en die markt blijft doorgroeien. De pijn zit hem vooral bij de stagnatie op de kantoren- en woningmarkt. Maar daarvan zijn we afhankelijk van de ontwikkeling van de wereld­ economie en wat de plannen zijn van het nieuwe kabinet.”

ook nieuwe kansen en uitdagingen. We moeten creatief handelen. Knip bijvoorbeeld één groot project van vijftig stukjes in vijf van tien. We moeten positief

NAJAAR 2010

3

FOCUS HAAGLANDEN

GRONTMIJ

‘RgdBOEI®’: inspectie Brand, Onderhoud, Energie en Inzicht in wet en regelgeving

Rijksgebouwendienst zet nieuwe standaard inspectie gebouwen De Rijksgebouwendienst (Rgd) heeft een nieuwe inspectiemethodiek ontwikkeld die in de komende jaren een standaard zal zetten in het vastgoed­beheer. De methodiek heeft de naam RgdBOEI® meegekregen. Het is een methode waarmee een gebouw in één keer onder de loep wordt genomen. Het resultaat is een integrale rapportage over de staat van een gebouw, inclusief een meerjaren

24

uitvoeringsplan voor onderhoud en noodzakelijke vernieuwingen.

Tekst: Hans Bongers i.o. Grontmij Beeld: Arenda Oomen

M

et dit rapport krijgt de opdrachtgever een duidelijk beeld van de staat van het gebouw en de te verwachten beheerkosten in de komende jaren. Het ontwerp-, advies- en managementbureau Grontmij, een van de marktpartijen die met Rgd samenwerkt, ondersteunt en voert een deel van deze inspecties uit. Voor het meten van de onderhoudstoestand werden tot voorkort verschillende inspecties op deel­ terreinen uitgevoerd. Dit leverde voor de beheerder een onoverzichtelijke diversiteit aan rapportages en vaak tegenstrijdige adviezen op. De letters BOEI (van RgdBOEI®) staan voor Brand, Onderhoud, Energie en Inzicht in wet en regelgeving. De Rgd­ BOEI®-inspecties omvatten inspecties op het gebied van de bouwkundige, elektro-, klimaat- en transporttech­ nische staat van een gebouw. Het resultaat is één integraal advies. BOEIprojectleider Cor Slobbe, clusterhoofd Inspectie van de directie Beheer bij de Rgd, is erg in zijn nopjes met dit nieuwe inspectieproduct: “Voor ons is dit een belangrijke stap naar een hogere kwaliteit in gebouwbeheer. De nieuwe inspectiemethode rekent af met duizenden - elkaar soms tegensprekende rapporten. We zagen door de bomen het bos niet meer.”

Meer aandacht risico’s De Rgd, directie Beheer, heeft als één van haar hoofdtaken het organiseren en het uitvoeren van onderhoud. Daar­onder valt ook het handhaven

van de wettelijke verplichtingen aan al haar gebouwen en gebouwgebonden installaties. Voor het verkrijgen van inzicht in het benodigde onderhoud en de kosten daarvan worden periodiek inspecties uitgevoerd. De Rgd heeft 2.000 overheidsgebouwen in beheer. De helft daarvan komt in aanmerking voor de nieuwe inspectie­ methodiek. Deze 1.000 gebouwen worden in vijf jaar tijd geïnspecteerd volgens de RgdBOEI®-methodiek. Dat betekent 200 inspecties per jaar. Dit jaar zijn de eerste tranches via aanbestedingen toegewezen aan gecertificeerde inspectiebedrijven. In de afgelopen tien jaar is de maatschappelijke aandacht voor risico's in relatie tot het gebruik van vastgoed aanmerkelijk toegenomen. Denk bijvoorbeeld aan brandveiligheid, gezondheid en veiligheid. Recent is daaraan toe­gevoegd de aandacht voor klimaat­problematiek, duurzaamheid en energiebeheer. Tegelijkertijd nemen ook de technische complexiteit van vastgoed en daarmee de risico’s toe. “We zien behalve een groei van weten regelgeving ook een enorme toename aan de technische installatiekant, waardoor alles complexer en met elkaar verweven is geworden. Daardoor werden we steeds vaker geconfronteerd met de inefficiëntie van al die losse inspecties op het gebied van brand­ veiligheid, elektrotechnische instal­ laties enzovoorts. Een gebouw moet je integraal, als totaliteit kunnen beoor­delen om tot optimaal vastgoed-

Cor Slobbe, clusterhoofd Inspectie van de directie Beheer bij de Rgd

management te komen”, aldus Slobbe vanuit zijn jarenlange praktijk­ervaring bij de inspectie van de Rgd. Minder overlast inspecties De RgdBOEI®-gecertificeerde inspecteurs zijn in staat inspecties multi­ disciplinair uit te voeren en het geïnspecteerde per discipline eenduidig te rapporteren. Dit levert voor de gebruiker van het gebouw duidelijke voordelen op. Bijvoorbeeld minder overlast, omdat nu binnen één week het totale gebouw op vier aandachtsgebieden wordt geïnspecteerd. Ook voor de gebouwbeheerder zijn de voordelen evident: minder inspanning om tot een optimaal op het gebouw afgestemd meerjaren beheerplan te komen, de meerwaarde van een integraal beeld en de waarborgen die dat op langere termijn geeft op het gebied van (brand) veiligheid, duurzaamheid en energie. Voor de Rgd is een belangrijk voordeel

dat in de nieuwe aanpak slechts met één inspectiebedrijf wordt gewerkt. Dat maakt de informatie-uitwisseling, bijvoorbeeld over het toekomstige gebruik van het gebouw, een stuk gemakkelijker. Slobbe: “Voor een goed advies is het belangrijk om te weten of het huidige gebruik van het gebouw wordt voortgezet of dat het gebouw over enkele jaren op de nominatie staat gerenoveerd te worden. Bovendien sluit de methodiek beter aan bij de regievoerende en toetsende rol van de overheid, die we willen. Dat betekent meer verantwoordelijkheid bij marktpartijen wat betreft uitvoering en handhaving van de regelgeving.” Voor de uitvoering van de RgdBOEI®inspecties zijn bedrijven nodig die multidisciplinair kunnen werken. Eén van de marktpartijen waarmee de Rgd samenwerkt is Grontmij. Sinds kort brengen de RgdBOEI®gecertificeerde inspecteurs van Grontmij de nieuwe inspectiemetho­diek in de praktijk. Bij de aanbesteding van de eerste tranche heeft Grontmij 46 inspecties toegewezen gekregen (totaal bruto vloeroppervlak: 324.006 m²). Grontmij is een toonaangevend ontwerp-, advies- en management­ bureau, actief op het gebied van water, energie, infrastructuur en duurzame planning en ontwerp. Bij het bureau zijn ca. 450 bouw- en vastgoedprofessionals in dienst.

gever in staat om bezuigingsopties te kunnen vertalen naar de kwaliteit van een gebouw en wat de consequenties van die opties voor het gebruik betekenen.” Bij Grontmij zijn op dit moment vier RgdBOEI®-gecertificeerde inspecteurs in dienst. Twee adviseurs volgen de eerste leergang in de nieuwe opleiding Integraal Vastgoed Adviseur, die op een aantal Hogescholen in ons land wordt gegeven. Volgens Den Uijl is het grote verschil tussen de oude en nieuwe inspectiemethode vooral de regierol van de adviseur en het vermogen van de inspecteurs ‘nieuwe stijl’ om ook buiten het eigen vakgebied te kunnen kijken. “Om tot integrale adviezen te komen moet je in staat zijn om de verschillende inspectieonderdelen te plaatsen in de context van het totaal. Eigenlijk is dat wel de belangrijkste toegevoegde waarde voor gebouw­

eigenaren. En natuurlijk ook het praktische punt dat je als opdrachtgever, de Rgd in dit geval, maar met één adviseur hoeft te praten!”

Opleidingen BOEI De Hogescholen Utrecht, Den Haag, Arnhem-Nijmegen verzorgen opleidingen om als gecertificeerd inspecteur ‘RgdBOEI®’ aan de slag te mogen gaan. De opleidingen VastGoed© zijn vorig jaar oktober gestart. Ze leiden op tot Integraal Vastgoedinspecteur (VI) of Integraal Vastgoed Adviseur (VA). De opleidingsduur is één jaar. Ook zijn incompany-opleidingen mogelijk. Meer informatie over RgdBOEI op de website www.rijksgebouwendienst.nl, via Onderwerpen en vervolgens Diensten.

25

Bredere kijk op kwaliteit Reinier den Uijl, projectmanager Beheer en Onderhoud bij Grontmij, ziet veel meerwaarde voor bouweigenaren ontstaan door deze ontwikkeling in de inspectiemethodiek. Hij wijst daarbij vooral op de multidisciplinaire aan­­pak die een duidelijke stimulans heeft gekregen: “Deze aanpak leidt tot een integrale kijk op de kwaliteit van een gebouw. In het integrale advies worden, naast de gebruikelijke technische inspectiethema's ook de strategische keuzes gewogen die de opdrachtgever heeft meegegeven. We geven varianten die aansluiten bij bepaalde ontwikkelingen in het vastgoedbeheer. Daardoor stellen wij bijvoorbeeld de opdracht­

NAJAAR 2010

3

FOCUS HAAGLANDEN

De gesmeerde tandem van WFIA en regionale bestuurders

RAADSLID.NU

WFIA AAA

10 jaar WestHolland Foreign Investment Agency (WFIA)

Den Haag gastheer voor Raadslid.Nu

Nieuwsgierig, initiatiefrijk, alert op trends in de economische markten zowel in ‘West-Holland’ als wereldwijd, verleidt de WFIA buitenlandse onder­

De Nederlandse vereniging voor Raadsleden, Raadslid.Nu, houdt in alle provincies regionale

nemingen zich in Haaglanden en in de Leidse regio te vestigen. Resultaat van 10 jaar ‘spannend spionnenwerk’ van de WFIA: verdieping, verbreding en

bijeenkomsten voor de nieuw geïnstalleerde raadsleden en schaduwfractieleden. De bijeen­komsten

versterking van de regionale economie

staan vooral in het teken van kennisoverdracht rond een aantal actuele onderwerpen in de gemeente­politiek en kennismaking met collega’s uit de regio. Voor de Haagse regio werd op

26

Tekst: Hans Rebers i.o. WFIA Fotografie: Marcel Kentin

26 augustus in het Haagse stadhuis een drukbezochte bijeenkomst gehouden.

I

CT & Telecom, Life Sciences & Biotechnologie, Olie & Gas, Water- & Deltatechnologie, Agribusiness en Safety & Security, dit zijn in Haaglanden en de Leidse regio dé economische sectoren. Het zijn ook de internationale vijvers waarin de WFIA naar buitenlandse bedrijven vist. Uit de VS, Engeland en China, maar bedrijven in Brazilië, Rusland, India en de rest van Azië tonen groeiende belangstelling. Vooral Rusland ziet WFIA-directeur Imanda Wapenaar als een opkomend ‘doelland’: “Het aantal contacten groeit en vorig jaar hebben we twee nieuwe Russische bedrijven geassisteerd met onder meer bedrijfshuisvesting, immigratie- en registratieprocedures, internationale scholen en introducties in het lokale zakelijke netwerk.”

‘High-Tea-en’ in Des Indes Momenteel zijn er in de regio ongeveer 600 buitenlandse bedrijven. De WFIA bevraagt ze regelmatig teneinde ze te kunnen faciliteren in hun ontwikkeling alhier. “Want voor je het weet ben je ze kwijt”, zegt Wapenaar. “Het Saudische Aramco Overseas Company bijvoorbeeld zat in Leiden maar wilde groeien en zocht een nieuw hoofdkantoor in een internationale omgeving: Londen of Den Haag. Het werd Den Haag.” De Haagse wethouder Economische Zaken Henk Kool herinnert zich nog dat ze op zaterdag met de Arabieren gingen ‘hightea-en’ in Des Indes over wat Aramco nodig had om snel operationeel te kunnen zijn. Uit zijn verhaal blijkt dat WFIA en regionale bestuurders als een gesmeerde tandem te werk gaan. “De WFIA ver­ zamelt zo veel mogelijk informatie over buitenlandse bedrijven die hier een

Tekst: Hans Bongers Beeld: Peter van Oosterhout

D

Het team van WFIA

rijke toekomst kunnen hebben. Spannend spionnenwerk! Maar uiteindelijk moet je ernaartoe en dan kun je vaak niet om de autoriteiten heen. Er gaan dus regelmatig bestuurders mee. Een bestuurder opent deuren, zeker als je al weet te vertellen welke bedrijven je op het oog hebt. Dan volgt een tegenbezoek en onderhoud je de contacten en dan beginnen ze, vaak eerst met kwartier­ makers. ZTE, de Chinese producent van mobieltjes en communicatienetwerken, begon zo in 2005. Eind 2008 openden ze in Den Haag hun Europese hoofd­ kantoor.” Succes heeft vele vaders, maar aarts­ vaders van de WFIA zijn de gemeente Den Haag en de Kamer van Koophandel Den Haag. Bas Verkerk, nu burgemeester van Delft maar toen nog wethouder in de hofstad, wist in 1998 al: “We moeten de acquisitie van buitenlandse bedrijven professioneel, gezamenlijk en langdurig aanpakken. Want toén al vestigden zich hier internationale callcenters en grote bedrijven die Europa in wilden.” Ze kregen Zoetermeer, Delft en het Stadsgewest Haaglanden mee, plus Leiden met zijn Bio Science Park. De partners werken vanaf de start samen met The Netherlands Foreign Invest-

ment Agency (NFIA), de ‘grote broer’ van de WFIA. Targets Is het niet lastig om voor het ‘lange ademwerk’ van de WFIA harde targets te benoemen? Wapenaar legt het uit, waarbij het NFIA voor de jongere zus even als benchmark dient: “Stel: de target is voor de NFIA 100, dan is die voor ons 20. Onze gemiddelde jaarlijkse target ligt op 35 acquisities. Die bedrijven moeten dan na 1 jaar 150 arbeidsplaatsen hebben en na 3 jaar 450. We laten ze daarom een ‘confirmation letter’ met streefaantallen werknemers ondertekenen.” KvK-directeur Gert Zandsteeg erkent de beperkte getalsmatige invloed die niet direct voelbaar is op individueel mkbniveau. “Maar iedereen begrijpt dat de WFIA dit werk doet, continue. Want regionaal zorgt de WFIA voor verdieping, verbreding en versterking van de economie. Zeker als je hier continue aan werkt, kun je ook in crisistijd scoren.”

www.westholland.nl

e bijeenkomsten worden in op-­ dracht van Raadslid.Nu georganiseerd door het bureau Actorion Communicatie uit Velp. In Den Haag trad de griffie van de Haagse gemeenteraad op als ‘gastheer’. De bijeenkomst werd geopend door de plaatsvervangende voorzitter van de Haagse gemeenteraad, Lobke Zandstra. Hanneke Balk, vice-voorzitter van de vereniging, gaf daarna een toelichting op het werk van Raadslid.Nu. ‘Gekozen en nu….?’ In het eerste deel van de bijeenkomsten ligt de nadruk vooral op kennisoverdracht . In iedere regionale bijeenkomst staat een ‘keynote’- spreker op het programma. De vereniging probeert daarmee zo veel mogelijk aan te sluiten bij de actualiteiten in het raadswerk. Zo’n onderwerp is communicatie in het algemeen en de aandacht voor ‘social media’ in het bijzonder. Dit keer was Marion Stein, griffier van Den Haag genodigd om de keynote-speech te houden. Goede communicatie is voor het functioneren van een raadslid onontbeerlijk. In haar bijdrage legde zij daar dan ook veel nadruk op. Stein, tevens vice-voorzitter van de landelijke Vereniging van Griffiers, ging in haar speech vooral in op het contact houden met de achterban en de contacten met de media. Ze citeerde daarbij ook uit ‘Gekozen en nu……?’. Dit boekje over de praktijk van het raadslidmaatschap is geschreven door Anne Mulder, voormalig raadslid te Den Haag en Tweede Kamerlid.

Verder ging zij in op het gebruik van social media. Dat laatste onderwerp trok veel belangstelling. Vooral het fenomeen twitteren als middel om politieke activiteiten bij een groep ‘volgers’ onder de aandacht te brengen, sprak de deelnemers tot de verbeelding. Do’s and don’ts De bijeenkomst bestond verder uit drie workshops en een netwerkbijeenkomst tot besluit. De workshops werden verzorgd door kennispartners van de vereniging Raadslid.Nu: BMC, Ernst& Young en Actorion Communicatie. Roel Wever, directeur Openbaar Bestuur bij het managementadviesbureau BMC ging in op verschillende scenario’s om als gemeente sterk te staan ten tijde van bezuinigingen en stijgende uitgaven. Hoe zorg je dat je toekomstproof bent als gemeente en met kracht blijft besturen? Fred van Es van Ernst&Young trok veel belangstelling met het onderwerp ‘Financiën en risico’s in control’. Hij voerde de deelnemers mee in zijn presentatie over een duurzaam en passend financieel beleid en beheer voor gemeenten. Peter Smit, directeur van Actorion Communicatie schetste voor de raadsleden op een toegankelijke manier de do’s and don’ts in het omgaan met de media. Ondersteuning raadswerk Raadslid.Nu bestaat zes jaar en is een beroepsvereniging voor raadsleden. De belangrijkste doelstelling van de vereniging is de verbetering en

Marion Stein, griffier gemeente Den Haag

professionalisering van raadsleden en daarmee het functioneren van het lokaal bestuur. De vereniging vertegenwoordigt de raadsleden bij diverse instanties en lagen in het openbaar bestuur, zoals het ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en de Nederlandse Vereniging van Neder­ landse gemeenten (VNG). Raadslid.Nu organiseert jaarlijks een congres voor raadsleden. Tijdens de congressen kunnen raadsleden elkaar ontmoeten en ervaringen uitwisselen. Er worden informatieve workshops aangeboden die raadsleden helpen om hun functie op goede wijze in te vullen. Naast het jaarcongres organiseert Raadslid.Nu ook andere bijeenkomsten die raadsleden in staat stellen om onderling contact te hebben en elkaar te informeren en te ondersteunen. Voor meer info zie www.raadslid.nu

NAJAAR 2010

3

ACTORION COMMUNICATIE

FOCUS HAAGLANDEN

Student ontwerpt duurzame drijvende woning

Sustainable Shell in de Harnaschpolder Collectief Particulier Opdrachtgeverschap Voor winnaar Loed Stolte ligt er een stage bij DeltaSync in het verschiet. Lindemans: “Samen gaan we het ontwerp helemaal uitwerken. Het is dan vervolgens aan de gemeente om het ontwerp aan de man te brengen. De zes waterwoningen in de Harnaschpolder zullen in Collectief Particulier Opdrachtgeverschap worden ontwikkeld. Dit betekent dat de eigenaars van de kavels een vereniging zullen vormen. Ieder ontwerpt zijn eigen woning of laat deze ontwerpen, en gezamenlijk wordt voor het ontwerp van gemeenschap­ pelijke zaken als aanlegsteigers zorg gedragen. De gemeente heeft als eis gesteld dat de woningen goed bij elkaar moeten passen. Ook daarover zal het collectief gezamenlijk besluiten moeten nemen.”

Sustainable Shell is de winnaar van de ontwerpwedstrijd voor studenten van het hoger onderwijs die de gemeente Delft in samenwerking met DeltaSync heeft uitgeschreven voor één van de zes waterwoningen in de Harnaschpolder. Een duurzame woning die volledig zelfvoorzienend is. In 2011 zal begonnen worden met de bouw.

28

Tekst: Hans Rebers Fotografie: DeltaSync, Charles Borsboom

In de Harnaschpolder in Delft (zie kader) worden zes waterwoningen gerealiseerd. Duurzame woningen op een recreatieplas in de ecologische zone van deze nieuwe woonwijk. De gemeente Delft heeft samen met ontwerp- en adviesbureau DeltaSync voor één van deze zes woningen een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Deze wedstrijd was toegankelijk voor studenten van Delftse onderwijs­instellingen voor hoger onderwijs. Hierdoor konden zowel studenten van de TU Delft als studenten van de Hogescholen zich aanmelden. Eind juni is de winnaar bekend geworden: Sustainable Shell van Loed Stolte. DeltaSync adviseert de gemeente over de waterwoningen in de Harnasch­ polder en heeft samen met de gemeente de ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Wenneke Lindemans, architect bij DeltaSync: “De TU Delft en de Hogescholen vormen een erg belangrijk onderdeel van de gemeente, en met deze wedstrijd wilden we de studenten een unieke kans bieden om deel te nemen aan de bouwpraktijk. Vandaar de ontwerp­wedstrijd. Maar liefst 36 studenten hebben zich ingeschreven en in twee maanden tijd een ontwerp gemaakt, waaruit in juni door een zevenkoppige jury de winnaar gekozen is.” De ontwerpen moesten aan enkele eisen voldoen. Omdat de woning op het water én aan een ecologische zone komt, was duurzaamheid een vereiste. Verder moest de woning 80 m² bebouwbaar oppervlak hebben en een gezin van vier personen kunnen huisvesten. Lindemans: “De uiteindelijke winnaar

Ondanks de economische crisis is er veel belangstelling voor de water­­wo­ ningen. Op de eerste infoavond kwamen liefst zestig man af. “Hoewel er op dit moment nog geen kavels verkocht

zijn, is er veel belangstelling voor het project”, aldus Lindemans. “Vergelijk je de verkoop van vrije kavels in de Harnaschpolder met de projectmatige woningbouw, dan zie je dat er naar de eerste voldoende vraag is, daar waar

sommige andere reguliere projecten in hetzelfde gebied uitgesteld worden. Vandaar dat we er alle vertrouwen in hebben dat er zoals gepland, in 2011, begonnen kan worden met de bouw van de waterwoningen.”

Harnaschpolder officieel geopend Op 26 juni is de Harnaschpolder officieel geopend door wethouder Raimond De Prez (zorg en wijken) en directeur Vidomes Delft, Marianne Levering. Uit een grote berg zand en onder begeleiding van een heuse archeoloog groeven zij een 'schatkist' op. Hierin bevond zich de gouden schaar waarmee het lint werd doorgeknipt, en dit nieuwe stukje Delft officieel geopend werd. Aansluitend vond de eerste Harnaschpoldermarkt plaats waar de nieuwe bewoners, toekomstige bewoners en omwonenden zich lieten informeren over de mogelijkheden die deze nieuwe groene en waterrijke wijk te bieden heeft.

29

In totaal moeten er in de Harnaschpolder 1.300 woningen gerealiseerd worden, die allen zullen worden voorzien van stadsverwarming. Dit houdt in dat op energiezuinige wijze gebruik wordt gemaakt van de (rest)warmte van de om­geving. Ecologisch evenwicht speelt een grote rol in de Harnaschpolder, net als water en groen, die ontspanning voor jong en oud bieden. Bovendien is water belangrijk voor de waterhuishouding in het polderlandschap. www.wonentussendeschatten.nl

Het winnende ontwerp: Sustainable Shell

is met een erg duurzame woning gekomen, met de architectonische wortels in de scheepsbouw. Door zijn houten frame en houten, S-vormige buitenwand

Regenwater wordt opgevangen, gefilterd en benut om de toiletten mee door te spoelen. Er liggen zonnecellen op het dak die de elektriciteit genereren voor

‘Het huis bestaat volledig uit duurzame en herbruikbare materialen’ ziet het geheel er uit als een soort schelp. In het juryrapport wordt ook benadrukt dat de woning, net als een schip, vol­ledig zelfvoorzienend is.

de ap­paraten in huis. En het huis bestaat volledig uit duurzame en herbruikbare materialen.” Wethouder Raimond de Prez en directeur Vidomes Marianna Levering graven een schatkist op

NAJAAR 2010

3

ACTORION COMMUNICATIE

FOCUS HAAGLANDEN

Trend of noodzaak?

Burgerparticipatie in nieuwbouwprojecten op een minder participatieve wijze). Ook moet er tijd genomen worden voor de besluitvorming en het proces daarnaar toe. De inwoners kunnen niet iedere dag van de week aan het ontwerp of onderwerp werken. Er moet dus ruimte in de planning zijn om de inspanningen van de inwoners reëel te houden. Mijn ervaring is dat betrokken inwoners vaak bereid zijn om een beperkte periode zelfs wekelijks te willen vergaderen. Maar daar moet in de planning niet van uit gegaan worden. En ten slotte moet je ervoor zorgen dat de inwoners niet te hoge verwachtingen krijgen van de invloed die ze hebben op een besluitvormingsproces of ontwerp, die niet waargemaakt kunnen worden. Dan gaan ze zich namelijk juist meer verzetten tegen de besluitvorming.”

Burgerparticipatie wordt steeds vaker ingezet in nieuwbouwprojecten. Is dit altijd terecht? Hans Bongers van Actorion Communicatie heeft al veel van dergelijke trajecten meege-

30

maakt en zet de voor- en nadelen op een rijtje.

Tekst: Hans Rebers Fotografie: Luuk van der Lee

I

nwoners van een dorp of stad worden steeds meer betrokken bij beleidsvorming. Ook bij nieuwbouwplannen wordt deze burgerparticipatie steeds vaker en eerder ingezet. Bewoners en andere belanghebbenden in een bepaald gebied komen samen in het wijk­ centrum en bespreken onderling op gestructureerde wijze bijvoorbeeld de locatie van de school in de nieuwe wijk. Ook internet wordt steeds vaker ingezet om de inwoners van een bepaald gebied te betrekken in de besluitvorming. Hans Bongers, senior adviseur bij Actorion Communicatie: “Burgers zijn de afgelopen decennia een stuk mondiger geworden en weten beter hun weg te vinden in de bestuurslagen. Gevolg hiervan is dat besluitvormingsprocessen binnen gemeenten steeds vaker vertraagd worden door bezwaarschrift­ procedures. Door burgerparticipatie in de ontwikkeling van nieuwbouw­ projecten op de juiste manier in te zetten, komen er minder bezwaarschriften. Met een kleine investering aan de voorkant, verloopt de nieuwbouw vervolgens dus een stuk sneller.” Naast minder oponthoud, creëert de inzet van burgerparticipatie volgens Bongers meer betrokkenheid van de inwoners met de wijk, en vergroot het de sociale cohesie tussen de inwoners: “Door mensen te betrekken bij de besluitvorming, voelen ze zich nauwer verbonden en meer verantwoordelijk voor de wijk waarin ze wonen. Bovendien gaan in participatietrajecten allerlei partijen en mensen met elkaar om de

31

Ook lenen niet alle besluiten zich voor burgerparticipatie. Bongers: “Mijn advies is om een aantal dingen uit een nieuwbouwproject te lichten die dicht bij de mensen staan. De locatie van een school bijvoorbeeld, of de inrichting van een park. Hierover willen mensen graag hun mening geven, en hiertoe zijn ze ook kundig genoeg. Sommige dingen kun je gewoon beter aan experts over­ laten, zoals de infrastructuur, financiën of de stedenbouwkundige ontwikkeling. Veel van dit soort zaken zijn veel te groots om als inwoner helemaal te kunnen overzien.”

Inwoners van een dorp of stad worden steeds vaker betrokken bij beleidsvorming

tafel, die vaak nog niet of nauwelijks met elkaar gesproken hebben. Door zo, vaak spelenderwijs, met elkaar in gesprek te zijn, ontstaat er eerder begrip voor elkaars bezwaren, die vaak nog niet eens bekend waren.” Voorwaarden Burgerparticipatie kent dus vele voor­ delen, mits op de juiste manier en op de

juiste momenten ingezet. Volgens Bongers zijn er enkele belangrijke voorwaarden waaraan voldaan moet worden wil burgerparticipatie kans van slagen hebben. Zo moet de projectleider wel nut en noodzaak van burgerparticipatie inzien. “Als communicatieadviseur heb je hierin slechts een sturende en advi­ serende rol. Daarnaast is het van groot belang om de deelnemers een heldere

opdracht mee te geven en het beleidsterrein af te kaderen. De deelnemers moeten genoeg (niet te weinig en niet te veel) informatie hebben om een advies te geven of besluit te kunnen nemen. Daarbij willen ze goed op de hoogte gehouden worden van wat er met hun inspanning wordt gedaan (proces en planning). Zeker in een omgeving met verschillende bestuurslagen is het voor

het bevoegde gezag bij participatie­ trajecten essentieel te weten of de deelnemers de mening van de achterban vertegenwoordigen. Om dit te achter­ halen en te bevestigen is het raadzaam in grote trajecten enerzijds een samenwerkingsovereenkomst op te stellen (taken en verantwoordelijkheden van de partners) en regelmatig met de grote groep betrokkenen te spreken (dit kan

Niet ingewikkeld Mits op de juiste manier ingezet valt er dus veel winst te behalen met de inzet van burgerparticipatie in nieuwbouwprojecten. Bongers: “Inwoners waarderen het zeer als er naar hen geluisterd wordt. En het is ook niet ingewikkeld, maar iedereen moet zich niet alleen bewust zijn van de kansen, maar ook van de gevaren. Als dat gebeurt dan is er een grote kans dat de inzet van burgerparticipatie de projectvoortgang versoepelt en de inwoners zich meer betrokken voelen bij de wijk.”

NAJAAR 2010

3

KORT

FOCUS HAAGLANDEN

32

Brandweer adviseert bij bouw Den Haag Nieuw Centraal Risicobeheersing heeft binnen Haaglanden de afgelopen jaren meer aandacht gekregen. Bij grote en complexe bouwprojecten wordt nauw samen­gewerkt met publieke en private partijen rondom veiligheidsvraagstukken. Deze vraagstukken worden zodanig uit­ gewerkt dat een bestuurlijke afweging tussen acceptatie en reductie van veiligheidsrisico’s kan plaatsvinden. Brandweer Haaglanden speelt hierbij een belangrijke rol tezamen met de multidisciplinaire partners Politie en GHOR. De hulpdiensten zijn dé ad­viseurs op het gebied van veiligheid, zowel in de planfase, de vergunnings­ fase als de bouwfase. Bovendien heb­ben zij een wettelijke taak in de rampenbestrijding en crisisbeheersing. Eén van deze complexe projecten in Haaglanden is Den Haag Nieuw Centraal. Het bestaande Centraal Station

wordt in een periode van enkele jaren omgebouwd tot een modern knooppunt van verschillende vervoersmodaliteiten. Op een krappe vierkante kilometer wordt ontwikkeld, gebouwd en verbouwd: New Babylon, Koningin Julianaplein, parkeergarage Anna van Buerenplein, Haags Startstation Erasmuslijn en de OV-terminal. Dit zijn nog slechts de op dit moment bekende ontwikkelingen. Tegelijkertijd blijft het station voor het publiek gewoon geopend. Ook hebben de verschillende deelprojecten soms overlap met elkaar, wat de complexiteit vergroot. Deze complexiteit leidt tot belangrijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van bereikbaarheid, toegankelijkheid, bestrijdbaarheid, beheersbaarheid, zelfredzaamheid en sociale veiligheid. Enerzijds gaat de aandacht uit naar veiligheid in de definitieve situatie,

Den Haag Nieuw Centraal. Foto: Benthem Crouwel Architekten

anderzijds verdient de veiligheid in de bouwfase juist grote aandacht. Belangrijk hierbij is een integrale kijk, zowel in tijd (nu en toekomst) als in ruimte (samenhang verschillende deelontwikkelingen). Om deze integrale kijk te bewerkstel­ ligen, levert de afdeling Risicobeleid en Planontwikkeling van de Brandweer Haaglanden projectleiders, die een regisserende rol vervullen vanuit de brandweer, richting gemeenten en initiatief­ nemers. Deze regie is gewenst omdat de brandweer vanuit verschillende specialismen is betrokken bij het project. De brandweer adviseert in de planfase, zodat een robuust en veilig ontwerp wordt gemaakt (Proactie). Daarnaast voert zij de toetsing van de bouw­ plannen uit en weegt zij voorstellen en technische details af (Preventie). Ook draagt zij zorg over het borgen van de bereikbaarheid en de bluswatervoor­ ziening en bepaalt en stemt de inzet­ procedures af (Preparatie). De controle van de bouwwerkzaamheden voert zij in samenwerking met de gemeente uit en er wordt mede toegezien op de veiligheid tijdens de bouwfase (Toezicht). Tot slot rest er nog een gebiedsverkenning ter voorbereiding op incidenten en houdt de brandweer signaaltoezicht voor de overige organisatieonderdelen (operationele dienst). Uiteindelijk streeft de Brandweer Haaglanden samen met de overige betrokken partijen naar een optimale mix van veiligheidsmaatregelen die leiden tot een duurzaam veilige omgeving.

Veiligheidsregio Haaglanden bereidt zich voor op Wabo Vanaf 1 oktober 2010 wordt de Wabo ingevoerd. De Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) bevat regels voor de omgevingsvergunning en de bestuursrechtelijke handhaving van een groot aantal regelingen op het gebied van de fysieke veiligheid. Een vergunning voor bouw of een verbouwing kan straks via één aanvraag bij een digitaal loket worden aangevraagd. Dit betekent dat er voor de aanvragers zoals overheden, bedrijven en particulieren veel verandert. Maar ook voor de Veiligheidsregio Haaglanden.

“Gelet op het gegeven dat vergunningverlening een gemeentelijke taak is zullen wij in regionaal verband op blijven treden als adviseur brandveiligheid”, zegt Asha Kanhai namens de Veiligheidsregio Haaglanden (VRH). “Zowel in het kader van nieuwe aan­ vragen bouwen als bij het houden van toezicht op bijvoorbeeld in gebruik zijnde inrichtingen.” Binnen Brandweer Haaglanden is in het kader van de Wabo een hand­ havings­uitvoeringsprogramma beschreven waarin vermeld wordt dat de

gemeentelijke diensten deel gaan/zullen nemen aan regionale projecten. “De invoering van de Wabo heeft tot gevolg dat er nieuwe proces­afspraken moeten worden gemaakt. De werkwijze van de medewerkers zal deels veranderen door verdere door­ voering van de ICT. Op termijn is het de bedoeling dat alle aanvragen volledig digitaal worden afgehandeld. De ICTomgeving van de VRH zal hierop aan­ gepast moeten zijn.” Meer over de Wabo is te lezen op pagina 16 en 17 in deze Focus Haaglanden.

Aardgasmakelaars: “Goedkoop en schoon rijden met aardgas” Bedrijven in de regio Haaglanden met een wagenpark kunnen bijdragen aan een gezonde lucht. Wie met zijn wagenpark op aardgas of groengas gaat rijden, rijdt schoner, stiller en goedkoper. Gemiddeld is rijden op aardgas vanaf circa 12.000 kilometer voordeliger dan benzine of diesel. Aardgasmakelaars Gerko Brouwer en Theo Hoefs van het Stadsgewest Haaglanden leggen graag uit hoe het zit. “We zijn sinds december 2009 actief en bezoeken bedrijven in de regio met een wagenpark. De interesse om milieuvriendelijker te rijden is er wel, maar niet veel mensen weten hoe schoon en voordelig rijden op aardgas is.” Van alle alternatieve brandstoffen zijn van aardgas de meeste modellen te koop. Toch is het aantal wagens dat op aardgas rijdt nog beperkt. “Vaak zijn de auto's iets duurder, maar men vergeet dat de brandstof circa 35% goedkoper is. Door objectieve informatie, persoonlijk advies en een aanschafsubsidie van € 1.000,-, willen we 2012 aardgasauto's op de weg hebben in 2012.” Gratis wagenparkscan Op dit moment rijden er in Haaglanden al vijfhonderd auto’s op aardgas. Marginaal ten opzichte van het totaal aantal auto’s. “Noem het koudwatervrees”, licht Gerko toe. “Aardgas is als motor-

33

Aardgasmakelaars Theo Hoefs (links) en Gerko Brouwer voeren bij bedrijven een gratis wagenparkscan uit

brandstof nog niet algemeen bekend, toch is het het beste alternatief als je goedkoop schoner wil rijden. Met onze gratis wagenparkscan rekenen we uit wat een bedrijf bespaart met aardgas en begeleiden we de overstap. Daarom komen we meestal twee keer bij een bedrijf, de eerste keer om ze te infor­ meren, de tweede keer om de resultaten van de wagenparkscan door te nemen en te kijken wanneer ze met welke voertuigen op aardgas kunnen en willen gaan rijden.” De aardgasmakelaar is merkonafhankelijk. “Het maakt ons niet uit welke merk men koopt, als maar op

aardgas wordt gereden.” Veel bedrijven zijn verrast door de mogelijkheden maar tegelijkertijd nog wat terughoudend door het geringe aantal vulpunten. “Daarom bemiddelen we ook bij de komst van meer aardgas vulpunten in de regio. Hierdoor wordt de overstap nog aantrekkelijker. En wie nu aardgas tankt, kan voor dezelfde prijs ook gewoon groen gas tanken. Dat rijdt én goedkoop én CO2 neutraal.”

www.rijdenopaardgashaaglanden.nl

Scriptie VRH beloond met prijzen kennisplatform Caren Frentz (hoofd Operationele Voorbereiding bij de Veiligheidsregio Haaglanden), heeft dit jaar zowel de ‘scriptie-prijs’ als ‘de publieksprijs’ voor de beste scriptie van het afgelopen jaar gewonnen. De Nederlandse Vereniging voor Veiligheidskunde (NVVK) is hét kennisplatform voor veiligheidskundigen in Nederland. Ieder jaar reiken zij prijzen uit voor de beste afstudeerscriptie van de veiligheidsopleidingen. Dit jaar hadden zes veiligheidskundige opleidingen hun beste scripties van de jaargang 2009 aan de NVVK-jury voor-

gelegd. Er zijn dit jaar ook twee wildcardinzendingen ingezonden. In totaal heeft de vakjury acht scripties diepgaand beoordeeld en er hieruit vijf geselecteerd. Frentz presenteerde de resultaten van haar afstudeeronderzoek, vernieuwende ontwikkelingen op het brede vakgebied der veiligheidskunde: “Ik ben Ik in een Wij-organisatie. Met de komst van de Screenager verloor de brandweer haar sociale cohesie.” Een nieuwe generatie treedt op dit moment binnen bij de brandweer.

De Screenagers gaan aan het werk. Dit zijn de jonge mensen in de leeftijd van 18 tot en met 23 jaar. Deze nieuwe groep zorgt onbewust voor botsingen en spanningen binnen de brandweer. De mentaliteitsverandering is zichtbaar. De organisatie weet nog niet wat de komst van de Screenagers betekent. De these van Frentz, ‘Met de komst van de Screenager verloor de brandweer haar sociale cohesie’, bleek onjuist te zijn. Screenagers zijn slimme, snelle en sociale denkers.

NAJAAR 2010

3

GEMEENTE ZOETERMEER

Publieksprijs voor Coert Verkuijl

Ernst Manger wint Gemma Smid Architectuurprijs

Partner Partner in in gebiedsontwikkeling gebiedsontwikkeling

De jury was unaniem in haar oordeel: architect Ernst Manger verdient met zijn ontwerp van Hofstede Meerzigt de Gemma Smid Architec­

Als integraal adviseur zijn wij goed in het oplossen van complexe locatievraagstukken. Als integraal adviseur zijn wij goed in het oplossen van complexe locatievraagstukken. Wij maken planconcepten, treden op als procesmanager en brengen projecten tot realisatie. Wij maken planconcepten, treden op als procesmanager en brengen projecten tot realisatie. Altijd vanuit partnerschap. Fysiek sterk in ruimte en vastgoed, sociaal gedreven en klimaatAltijd vanuit partnerschap. Fysiek sterk in ruimte en vastgoed, sociaal gedreven en klimaatbewust. Grontmij is thuis in de stad. bewust. Grontmij is thuis in de stad.

tuur­prijs 2010. Architect Coert Verkuijl sleepte

34

de publieksprijs in de wacht voor het restaurant Koetjes en Kalfjes.

Tekst: Marieke van Seggelen i.o. gemeente Zoetermeer Fotografie: Dick Valentijn

D

Vakjurywinnaar Hofstede Meerzigt van architect Ernst Manger

e Gemma Smid Architectuurprijs werd dit jaar voor de derde keer uitgereikt, tijdens de Dag van de Architectuur op 26 juni. Het thema was ‘Een tweede leven: architectuur en hergebruik’. Bij het toekennen van de prijs werd daarom gekeken naar de beste aanpassing van een gebouw aan een nieuwe functie. Nog specifieker: alle genomineerde gebouwen onder­ gingen een transformatie tot restaurant. Dat had alles te maken met het eve­ nement Culinair Zoetermeer op 25, 26 en 27 juni.

door de voorste hooiberg aan de straatkant leeg te laten. Ook de wisselende kaphoogtes van alle drie de hooibergen dragen hieraan bij. De architect heeft de nieuwe elementen op een trefzekere en zelfbewuste wijze toegevoegd, zonder dat zij het oude overheersen. Zo is de kap van de wagenschuur niet opgeofferd aan de restaurantfunctie door dakkapellen te plaatsen, maar zijn bescheiden dakramen toegepast. Een pluspunt is dat niet op het erf hoeft te worden geparkeerd, waardoor het karakter van het oude boerenerf intact blijft.”

Juryrapport Het winnende project Hofstede Meerzigt is in 2006 onder handen genomen door Architect&bureau Ernst Manger uit Rijswijk. Het rijksmonument Hofstede Meerzigt met landhuis uit 1677, functio­neerde jarenlang als gemeente­ lijke trouwzaal. De wagenschuur op het erf was ingericht als dienstwoning en twee hooibergen als carport en toiletruimte. Na de verkoop zijn de hofstede en de bijgebouwen gerestaureerd. De jury, bestaande uit de architecten Brechje Pronk en Camiel Berns en stedenbouwkundige Wolter van Proosdij, was onder de indruk van het zorgvuldig vormgegeven en prettig aandoende ensemble van de wagenschuur en hooibergen. Uit het juryrapport: “Deze oorspronkelijk losse elementen zijn tot één geheel gemaakt en goed in de omgeving ingepast. Het eerste leven van de boerenhofstede is herkenbaar gebleven

Publiekslieveling Het was de eerste keer dat er zowel een vakjuryprijs was als een publieksprijs. Het Zoetermeerse publiek kende de eretitel ‘Publiekslieveling Dag van de Architectuur 2010’ toe aan Koetjes en

Publiekswinnaar koetjes en Kalfjes van architect Coert Verkuijl

Kalfjes, een ontwerp van Coert Verkuijl van Groosman Partners en architecten uit Rotterdam. De Sara Lydia Hoeve was jarenlang een toonbeeld van voortschrijdend verval. Toen de hoeve was verkocht en op het punt stond te worden gerestaureerd, brandde hij geheel af. Het bleek niet meer mogelijk de oude bouwmaterialen te gebruiken, en daarom is de hoeve opnieuw opgebouwd. Het gebouw is een nauwgezette re­constructie van het origineel. De andere genomineerden waren Grand Café (Pasta Company) van Wout van Schooten van Buro BouwVoorbereiding uit Haarlem, De Witte Raaf naar ontwerp van Luud Wassenaar van Studio Wassenaar Architectuur uit Voorburg en Hoeve Kromwijk, van architect Guus Oele van Inter A 70, buro voor architectuur en vormgeving uit Voorburg.

wa

arm

ake

nv

an

am

bit

ie s

Wij bouwen duurzaam voor toekomstige generaties De wetenschap dat elke ontplooiing van bouwactiviteit haar erfenis achterlaat voor komende generaties, daagt Dura Vermeer uit. Niet alleen tot een integrale benadering van de totale levenscyclus van vastgoed, maar ook tot samenwerking met gerenommeerde kennisinstituten als TU Delft én de introductie van een aantal spraakmakende productinnovaties op het gebied van infrastructuur. Denk aan drijvende en amfibische woningen, het PCS-woningbouwconcept, het Ondergronds Afval Transportsysteem en asfalt op de rol of Ecopave. Met warmte- en koude-opslag in combinatie met natuurstroom, gaan we weer een stap verder in onze strijd tegen de CO2-uitstoot. Overgoo 6, 2266 JZ Leidschendam, T (070) 301 37 00 www.duravermeerbouwleidschendam.nl

30227025_ADV_Haaglanden_240x340.indd 1

Dura Vermeer Bouw Leidschendam BV

31-08-2010 16:07:38