THEMA PROTECTING PEOPLE IN TRANSIT

THEMA PROTECTING PEOPLE | IN TRANSIT

Protecting people in transit: composieten en mobiliteit De Azië-strategie in uitvoering GreenFields zet duurzame standaard

2014 | nummer 1 | voorjaar

TXTURES 1 txtures is het interne en externe relatiemagazine van Koninklijke Ten Cate nv (TenCate). Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Redactie Koninklijke Ten Cate nv Postbus 58 7600 GD Almelo telefoon +31 546 544 911 Coen Heldeweg [email protected] Vormgeving Aandagt reclame & marketing, Almelo Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie, Almelo Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Jaargang 49 - nummer 1 voorjaar 2014

Bescherming onderweg Binnen haar strategie richt TenCate zich op de internationaal groeiende behoefte aan bescherming van mensen en hun werken leefomgeving. TenCate Advanced Composites en TenCate Advanced Armour vertalen deze strategie door materialen en oplossingen te ontwikkelen, ontwerpen en vervaardigen, specifiek op het gebied van mobiliteit. ‘De kern van onze missie heeft betrekking op de bescherming van mensen tegen gevaarlijke situaties en dreigingen. Ook al zijn hiervoor al talloze inspanningen geleverd, de ontwikkeling van materialen om deze missie te volbrengen voor wie onderweg is blijft onze prioriteit. Het kan dan gaan om het TenCate ABDS® active blast countermeasure system, dat militairen in hun legervoertuigen beschermt tegen de dreiging van bermbomen. Om onze klantspecifieke armouroplossingen voor voertuigen persoonlijke bescherming, die zijn ontworpen voor andere typen dreigingen. Of om composieten voor vliegtuiginterieurs, die zijn ontworpen om in het geval van brand de vlammen, rook en giftige stoffen die daarvan het gevolg zijn te beperken. In alle gevallen is het de missie van TenCate om een veiliger omgeving te bieden. Bescherming op het gebied van mobiliteit kan ook verwijzen naar het milieu: de beperking van milieuschade door schadelijke uitstoot terug te brengen. De waardepropositie van composieten van TenCate is gewichtsreductie en daardoor vermindering van het brandstofverbruik en de uitstoot van schadelijke gassen. Dat leidt tot een schonere atmosfeer en efficiënter reizen. Nu opwarming van de Aarde en de reductie van de CO2-emissies steeds belangrijker thema’s worden, zal de behoefte aan lichtere en sterkere materialen blijven toenemen. De toepassing van onze composietmaterialen door met name Boeing en Airbus in tal van hun passagiersvliegtuigen, door AgustaWestland en Airbus Helicopters in helikopters en de grote trend in de automotivemarkt bij bedrijven als Alfa Romeo om metalen te vervangen, zijn perfecte voorbeelden hoezeer TenCate zich aan haar missie verplicht. Wij zijn goed gepositioneerd met onze technologieën om nieuwe, lichtere en stijvere materialen te ontwikkelen en aan de groeiende vraag te blijven voldoen.

Foto voorzijde: Airbus S.A.S.

Vliegtuigen, voertuigen, vaartuigen, onbemande vliegtuigjes, satellieten, raketten en Marslanders, allemaal gerelateerd aan vervoer en transport, blijven de focus van TenCate Advanced Composites en TenCate Advanced Armour. Samen met de eindgebruiker blijven we investeren in de ontwikkeling van nieuwe en innovatieve “materialen die het verschil maken” om mensen die onderweg zijn te beschermen.’ Dave Clarke, groepsdirecteur TenCate Advanced Composites NA en TenCate Advanced Armour

2

txtures 1 2014

INHOUD 40

Kamperen – een beleving Menig doorgewinterde kampeerder is ermee opgegroeid: kamperen in een tent van outdoorweefsels van TenCate.

VEILIGHEID 04 Protecting people in transit: composieten en mobiliteit 15 Armour voor veilige voertuigen 36 Geosynthetics voor waterkeringen

4

DUURZAAMHEID

Protecting people

18 GreenFields zet duurzame standaard

TenCate richt zich op de groeiende behoefte aan bescherming van mensen en hun werken leefomgeving. Composieten voor de luchten ruimtevaart, de automobielindustrie en legervoertuigen leveren daaraan een bijdrage.

31 S libontwatering, een wereldwijd vraagstuk 40 Outdoorweefsels voor natuuren glamourkampeerders VISIE, MISSIE EN STRATEGIE 22 Column raad van bestuur

28

26 TenCate businessmodel: marktmanagement

De Azië-strategie TenCate Advanced Composites heeft overeenkomsten gesloten voor samenwerking met belangrijke partijen in de Aziatische vliegtuigindustrie en automobielsector.

28 De Azië-strategie in uitvoering BUSINESS CONTEXT 24 FM Global: wereldwijd verzekeraar TenCate locaties 34 Fokker Aerostructures en TenCate: een bijzonder combinatie

30

Fokker Aerostructures Het bedrijf in Hoogeveen verwerkt composietmaterialen voor vliegtuigen helikopterbouwers. ‘Samen sta je sterker.’

42 Universiteit Twente: partner in innovatie

3

De Airbus A350 bestaat voor ruim 50% uit composietmaterialen. Daaronder zijn duizenden clips van TenCate voor verbinding van de rompdelen.

Materiaaltechnologieconcern TenCate richt zich op het realiseren van duurzame oplossingen voor de bescherming van mensen in hun werken leefomgeving: Protecting people. Uitgaande van de zes eindmarkten waarop TenCate zich richt, zijn hierbij vier marktthema’s gedefinieerd: In transit (mobiliteit), In habitats (infrastructuur, watermanagement), At work (persoonlijke bescherming, defensie) en During leisure (sport en recreatie). txtures 1 focust op mobiliteit. We leven in een risicosamenleving. De mens heeft toenemende behoefte aan betere en duurzame bescherming tegen tal van bedreigingen, of deze nu uit de natuur komen of door hem zelf worden veroorzaakt. Daarnaast groeit het besef dat de hoeveelheid fossiele brandstoffen eindig is,

4

txtures 1 2014 | VEILIGHEID

de CO2-voetafdruk van ons handelen kleiner moet worden en het milieu zo min mogelijk moet worden belast. Composietmaterialen dragen hier in belangrijke mate aan bij. Luchtmobiliteit Voor toepassing van haar materialen, modules en systemen heeft TenCate vier marktthema’s gedefinieerd, waaronder mobiliteit (In transit). Mobiliteit is goed voor 12% van de totale omzet van TenCate. Een belangrijk aandeel daarin wordt geleverd door composietmaterialen voor de luchten ruimtevaart. Composietmaterialen kunnen de traditionele zwaardere metalen vervangen. Vliegtuigen, helikopters en voertuigen worden steeds lichter, sterker en geluidarmer. Hierdoor neemt het brandstofverbruik af en kan de actieradius of het laadvermogen worden vergroot. Toepassing van composietmaterialen ondersteunt dus het streven naar een duurzame

luchtvaart. Composietmaterialen dragen bij aan de bescherming van bemanning, inzittenden en lading. Voor de passagiers betekent het bovendien vergroting van het comfort: de druk in de cabine hoeft minder te worden verhoogd en de luchtvochtigheid wordt verbeterd. Voor TenCate is de luchten ruimtevaart een van de meest succesvolle markten. TenCate is goed gepositioneerd in de nieuwste generatie toestellen. Voor mens en militair Militairen in legervoertuigen zijn breder en beter inzetbaar tijdens defensieve acties en wederopbouwtaken. Composietmaterialen maken deze en andere voertuigen lichter, sterker en zuiniger. Geavanceerde weefsels, bepantsering en beschermingssystemen helpen hen overleven. Op termijn zullen ook toepassingen in de scheepvaart, automobielsector en andere industriële toepas-

PROTECTING PEOPLE

TENCATE COMPOSIETEN VOOR DUURZAME MOBILITEIT

In transit

singsgebieden zich breed manifesteren. Ook in deze markten groeit de vraag naar gewichtsreductie en brandstofbesparing. TenCate levert al thermoset prepregsystemen en materialen voor Formule 1racewagens. Met de Adler Group is een exclusieve leveringsovereenkomst bereikt voor koolstofvezel composiet prepregmateriaal voor de monocoque (passagierscompartiment) van de Alfa Romeo 4C. Vervanging van metaal door composiet in metrotreinen bijvoorbeeld zou 30 -50% gewichtsbesparing betekenen, verkorting van de remweg en verbetering van de acceleratie. Mobiliteit moet immers niet alleen veiliger en schoner, maar ook sneller. Co-creatie en innovatie TenCate opereert onder meer in innovatienetwerken aan (nieuwe) toepassingen in mobiliteit. Daarnaast is er samenwerking met universiteiten, hogescholen en kennisinstellingen. De wereldwijde composieten-

markt groeit snel. De verwachting is dat de nieuwe markten deze groei zullen versnellen. Voorbeelden van kennisnetwerken zijn het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structures consortium (TAPAS), het ThermoPlastic composite Research Centre (TPRC), het European Thermoplastic Automotive Composites consortium (eTAC), het Advanced Manufacturing Research Centre (AMRC) en het Aachener Zentrum für Integrativen Leichtbau (AZL). Zijn TAPAS (met Airbus, zie blz. 38) en TPRC (met Boeing) gericht op thermoplastisch luchtvaartcomposieten, eTAC werkt aan automotive-composieten. Het is een van de automotive-initiatieven in Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Nederland waarbij TenCate betrokken is. Automotivecomposieten gelden als een van de speerpunten binnen het businessdevelopmentbeleid. TenCate Advanced Composites is bovendien partner van het Aachener

Zentrum für Integrativen Leichtbau (AZL) in Aken (Duitsland). Het AZL richt zich op het verhogen van de productiviteit van de productieprocessen en het verminderen van de productiekosten voor thermoplastisch en thermohardend composiet. Voor de grotere volumes in automotive zijn geautomatiseerde productieprocessen een must. Ook op deze manieren wil TenCate bijdragen aan duurzame mobiliteit. • Toepassing van composietmaterialen draagt bij aan het streven naar een duurzame luchtvaart • Composiet in voertuigen helpt mobiliteit veiliger, schoner en sneller maken • TenCate opereert onder meer in kennis en innovatienetwerken aan (nieuwe) toepassingen in mobiliteit

5

PROTECTING PEOPLE

TENCATE COMPOSIETEN VOOR DUURZAME MOBILITEIT

Vliegveilig TenCate Advanced Composites voorziet de luchten ruimtevaartindustrie van thermohardend en thermoplastisch composiet. Grootste eindgebruikers in de luchtvaart zijn Airbus en Boeing. Het aandeel composieten in nieuwe generaties vliegtuigen neemt toe. Het gaat om zowel onderdelen voor de romp en vleugels als voor het interieur. In 2014 zal de marktgroep haar omzet en resultaat naar verwachting verhogen als gevolg van toenemende productie voor toestellen waarvoor kwalificaties zijn ontvangen.

6

De marktgroep TenCate Advanced Composites boekte in 2013 een omzetgroei van 16%. De markt voor ruimtevaartcomposieten toonde een sterke groei. De omzet van TenCate in de luchtvaartindustrie daalde in de eerste helft van 2012 en herstelde zich in de tweede helft van 2013. Ook is goede vooruitgang geboekt in de nieuwste generatie toestellen. Het orderboek van de voor TenCate belangrijke Boeing 787 bedraagt meer dan 900 toestellen. Het orderboek bij Airbus voor de A350 is met meer dan 800 toestellen eveneens goed gevuld.

bevinden en of ze comfortabel reizen. Dat comfort wordt mede bepaald door de druk en luchtvochtigheid in de cabine en of men plezierig zit. TenCate Advanced Composites USA levert momenteel veel composietmaterialen aan zowel Amerikaanse als Europese vliegtuigstoelfabrikanten. Een van de klanten is Geven, een Italiaans bedrijf in vliegtuigstoelen en -interieurs. Amerikaanse Cutting Dynamics heeft met TenCate composiet een lichtgewicht en slank stoelframe vervaardigd met hoge crash-bestendigheid (tot 16G).

Radomes De toenemende communicatiemogelijkheden tijdens passagiersvluchten, vooral in de Verenigde Staten, hebben geleid tot een grote vraag naar radomes (radarkoepels). Deze worden gemaakt van thermohardend composietmateriaal. Vaak betreft het de neus van het vliegtuig, waarin radarapparatuur is ondergebracht. Voor deze materialen gelden strenge eisen qua impacttolerantie. Ze moeten worden vervaardigd in een uiterst schone omgeving (clean room), zodat ze niet verontreinigd raken met geleidende deeltjes. Die kunnen veiligheidsproblemen en communicatiestoringen tot gevolg hebben. TenCate Advanced Composites maakt deze materialen in haar vestiging in Morgan Hill (California).

Op basis van een combinatie van titanium en TenCate composiet vervaardigde het Franse bedrijf Expliseat een vliegtuigstoel van slechts 4 kg. Per A320 of B737 scheelt dat tot wel € 370.000 per jaar aan brandstof. Het is de lichtste vliegtuigstoel ooit die de crashtest heeft doorstaan. Inmiddels is er een contract voor levering hiervan aan een Europese vliegtuigbouwer. BE Aerospace, ook een grote stoelproducent, gebruikt TenCate Cetex® laminaat voor de structuur die de stoel en vloer verbindt. Als de koper van het vliegtuig bepaalt welk interieur er in het toestel komt, wordt gesproken van buyer furnished equipment. Verzorgt de vliegtuigbouwer het zelf, dan is sprake van supplier furnished equipment.

Vliegtuigstoelen Voor passagiers is het interessanter te weten temidden van welke TenCate materialen zij zich


8

Performance Excellence Award TenCate Advanced Composites heeft een zilveren 2013 Boeing Performance Excellence Award ontvangen. Het is een jaarlijkse onderscheiding van The Boeing Company voor leveranciers die superieur hebben gepresteerd. TenCate is een van de slechts 459 leveranciers die de onderscheiding op Silverniveau kregen. Er zijn in totaal circa 23.000 toeleveranciers voor Boeing. Deze onderscheiding is met name belangrijk omdat de compression moulded onderdelen van TenCate voor het militaire V-22 Osprey helikopterprogramma (foto) zowel kostenals gewichtsreductie bieden. TenCate levert dergelijke onderdelen ook voor het F-18 programma en voor de Boeing 737, 747 en 787.

7

VERVOLG PAGINA 6

Nieuwe stoelen is één ding. Belangrijk is ook de vervangings- of retrofitmarkt. Aircraft operators vervangen oude stoelen graag door nieuwe stoelen. Die zijn tegenwoordig immers lichter, smaller en zien er frisser uit. Niet alleen besparen ze hierdoor aan gewicht, maar ook aan ruimte. Die gebruikt men vervolgens om een of twee extra rijen stoelen te plaatsen. In de keuken Composieten worden ook toegepast in de galleys: de vliegtuigkeuken. De galleys van de Boeing 737’s van SouthWest Airlines zijn vervaardigd van TenCate materialen. SouthWest is de grootste low cost carrier in de VS en naar aantal vervoerde passagiers gemeten de grootste luchtvaartmaatschappij in de wereld. De materialen voor keukens en andere interieurtoepassingen moeten voldoen aan zeer strenge brandveiligheidseisen. Interieurmaterialen van TenCate scoren eveneens goed op zelfdovend vermogen en eisen inzake rook en giftige stoffen (fire smoke toxicity). Dat maakt ze trouwens ook geschikt voor schepen en treinen, die langere evacuatietijden kennen. Aerospace armour TenCate Advanced Armour is een technologisch gedreven tier 1-bedrijf in specifieke ballistische

Helikopterstaartstuk van composiet

bescherming voor met name militaire helikopteren vliegtuigprojecten. Het levert dus direct aan de OEM’s. Na een voorzichtige start in 2013 herstelden de leveringen voor Airbus Helicopter (voorheen Eurocopter) zich enigszins. In november 2013 werd TenCate door de Braziliaanse vliegtuigbouwer Embraer geselecteerd voor het ontwerp van de ballistische bescherming voor de Embraer A-29 Super Tucano. Het ontwerp en de prototypes van de ballistische bescherming van dit militaire vliegtuigprogramma verkeren in

Per vliegtuig onderweg van of naar een zakelijke afspraak of vakantiebestemming? Dan bevindt men zich temidden van composietmaterialen van TenCate. Tenminste: in nieuwere generaties Airbus en Boeing en in vier typen Gulfstream bijvoorbeeld worden TenCate composietmaterialen toegepast. Voorbeelden zijn de kozijnen en schermpjes van ramen, de bagagebakken, trolleys (sandwichpanelen), stoelframes, vloerpanelen en leidingen voor de airconditioning.

8


de afrondingsfase. TenCate is ook technisch en industrieel partner en leverancier van materialen en speciale processen voor het project Embraer KC-390. De marktgroep bevindt zich momenteel in de kwalificatiefase voor levering aan Airbus. Het gaat om bescherming van de cockpitdeur en -wanden van passagiersvliegtuigen. Van retrofit toepassingen is in deze markt nog in beperkte mate sprake. Structurele vraag TenCate Advanced Composites is goed gepositioneerd om te kunnen profiteren van de structurele vraag naar gewichtbesparende materialen in de luchten ruimtevaartindustrie. In 2014 zullen de omzet en het resultaat naar verwachting stijgen als gevolg van een toenemende productie voor toestellen waarvoor kwalificaties zijn ontvangen. Een belangrijke factor in deze groeiverwachting is zoals gezegd de toename van de productie voor de Airbus A350 en de Boeing 787. De verdere toename van het gebruik van thermoplastisch composietmateriaal voor de luchtvaartindustrie, en met name voor Airbus, is ook benadrukt met de recente verlenging van het TAPAS-consortium. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

DRAGON

PROTECTING PEOPLE TENCATE COMPOSIETEN VOOR STRUCTUUR DRAAGRAKET SPACEX

INTERSTAGE

SECOND STAGE

Veilig en betrouwbaar Dit is de Falcon 9 van ruimtevaartorganisatie SpaceX. De raket is ontworpen voor het veilige en betrouwbare transport van satellieten en ruimtevaartuigen. TenCate Advanced Composites USA voorziet het bedrijf van thermoset composietmaterialen voor een groot aantal onderdelen van deze draagraket. De meeste materialen zijn gekwalificeerd. In een paar gevallen is het kwalificatieproces nog niet afgerond.

FAIRING

De Falcon 9 is 68,4 meter hoog, heeft een

TenCate Advanced Composites voorziet SpaceX

diameter van 3,7 m en een gewicht van

van hoofdzakelijk vier typen materialen voor

505.846 kg. De eerste trap is uitgerust met

diverse onderdelen van de draagraket. Het

negen Merlin motoren, die de raket in drie

gaat om geharde, voorgeïmpregneerde epoxy

minuten omhoog stuwen. Dan wordt dit

prepregs, vezelversterkte samengestelde

gedeelte afgestoten en ontbrandt de motor

materialen, hechtmiddelen voor folie en

onder de tweede trap.

vormdelen.

Dragon behuizing, hitteschild en trunk (verbindingskoker) – De Dragon is een volledig autonoom en 7,2 meter hoog ruimtevaartuig dat vracht en uiteindelijk ook mensen naar de ruimte en terug kan vervoeren. De vracht bevindt zich in een capsule onder druk. Hierin kunnen te zijner tijd FIRST STAGE

ook astronauten plaatsnemen. De romp van het ruimtevaartuig, die niet onder druk staat, biedt aan secundaire lading. Fairing – De composiet kuip dient voor de levering van satellieten naar bestemmingen in een lage omloopbaan, een geostationaire baan om de Aarde en verder. De kuip meet 13,1 meter en is 5,2 meter in doorsnee. Second stage – De tweede trap, gevoed door één Merlin vacuümmotor, levert nuttige lading naar de gewenste baan in de ruimte. De motor ontsteekt een paar seconden na de scheiding van de eerste trap en kan meerdere keren opnieuw worden gestart om meerdere nuttige ladingen in

LANDING LEGS

verschillende banen te brengen. Interstage – De tussentrap (interstage) is een composietstructuur die de eerste en tweede trap verbindt en het scheidingssysteem bevat. First stage – De eerste trap van de raket heeft negen Merlin motoren. Deze hebben een stuwkracht van meer dan vijf Boeings 747 op volle kracht. Mocht een van de negen uitvallen, dan is er voldoende stuwkracht over. Landing legs – De Falcon 9 is ontworpen voor hergebruik en beschikt daarom over een landingsgestel met vier poten. AFT HEAT SHIELD

Aft heat shield – Het hitteschild voor het achterdek, de onderzijde van de draagraket. 9

PROTECTING PEOPLE

IN SPACE

Productie van de Falcon bij SpaceX (foto: SpaceX)

Bescherming voor ruimtevaarders De markt voor ruimtevaartcomposieten blijft zich voortvarend ontwikkelen. In 2013 was zelfs sprake van een sterke stijging van de vraag. TenCate Advanced Composites neemt in deze markt, vooral in de Verenigde Staten, een leidende positie in. De productielocaties in Morgan Hill en Fairfield (California, VS) zijn ingericht voor de productie van thermoset composietmaterialen voor raketten, satellieten en verkenningsvoertuigen. Klanten zijn onder andere Boeing, Lockheed Martin, NASA, Orbital Sciences, Space Systems/Loral (SSL), SpaceX en Astrium.

‘We bedienen de ruimtevaart al vele jaren’, zegt Steve Mead (directeur sales & marketing Noord-Amerika). ‘We hebben meer dan 70% marktaandeel in satellietstructuren en ons aandeel in de markt voor draagraketten groeit snel. Het is goed die twee als aparte markten te beschouwen. Satellieten hebben een heel lange levenscyclus en moeten jarenlang voor 100% presteren. Een satelliet repareren in de ruimte is geen optie. Voor

10


traditionele draagraketten geldt dat deze het één keer goed moeten doen, maar die ene korte, kritieke periode kent een enorme belasting qua milieu en spanning.’ TenCate heeft NASA en Lockheed Martin ondersteund bij missies naar Mars, de planetoïdengordel en verder verwijderde planeten, deels met verkenningsvoertuigen. Voor het hitteschild van de Marslander Curiosity werd een thermoset composiet frame geproduceerd, voor

de primaire structuur van de Mars Atmosphere and Volatile Evolution (MAVEN) ruimtesonde koolstofvezelversterkt composietmateriaal. Tweetrapsraket Aan SpaceX leverde TenCate composieten voor de Falcon 9. Dit is een tweetrapsraket die SpaceX heeft ontwikkeld en gebouwd voor het transport van satellieten en de Dragon-ruimtecapsule. De

materialen moeten voldoen aan buitengewoon hoge temperatuur- en structurele prestatie-eisen. De Falcon 9 keert na het volbrengen van de missie namelijk terug naar de Aarde. Astronauten en raket moeten tijdens hun terugkeer in de dampkring wel worden beschermd. Spacex is het eerste commerciële bedrijf dat het internationale ruimtestation ISS heeft bereikt.

andere onderdelen is het kwalificatieproces nog gaande. De toepassingen van composietmaterialen in de Falcon 9 wordt gevisualiseerd op bladzijde 9. ‘Het is moeilijk onze materialen te vervangen, als dat al noodzakelijk is’, zegt Steve Mead. ‘Ze hebben zich voldoende bewezen. In een aantal structuren zijn bestaande materialen al vervangen door thermosetmaterialen van TenCate.’

Kwalificatieprocessen Voor een aantal onderdelen van de Falcon 9 hebben composietmaterialen van TenCate inmiddels verschillende kwalificatieprocessen doorlopen. Voor

Leveringsovereenkomst SpaceX geldt als een steeds belangrijker klant voor TenCate. Ze gebruikt al verschillende materialen en in de loop van 2014 en 2015 komt daar nog een aantal materialen bij. ‘Onze verwachting is dat SpaceX in de nabije toekomst een van onze grootste klanten is, gelet op het aantal materialen dat per raket wordt verwerkt. De waardepropositie van TenCate voor SpaceX is onze reactiesnelheid, de technische innovaties, ons kostenleiderschap en de bereidheid een oplossing aan de behoeften van onze klant aan te passen. Een technisch specialist van ons werkt ter plaatse hand in hand mee met het team van SpaceX. Dat versnelt de leer- en innovatiecyclus.’

De Marslander, waarvoor TenCate thermoset composietmaterialen leverde (foto NASA)

Falcon Heavy In 2011 maakte SpaceX bekend dat het een nieuwe en nog krachtiger commerciële raket gaat ontwikkelen: de Falcon Heavy. De 70 meter lange raket bestaat uit een Falcon 9-raket met daaraan gekoppeld twee Falcon 9-hulpraketten. TenCate Advanced Composites USA draagt aan dit ontwerp bij voor dezelfde en aanvullende toepassingen.

De Falcon Heavy (foto: SpaceX)

De Falcon Heavy is ontworpen om de zwaarste last sinds de Saturnus V in een baan in de ruimte te brengen. De raket is tevens geschikt voor bemande vluchten en kan de Maan en zelfs Mars bereiken. Naar verwachting wordt over twee tot drie jaar de eerste bemande testvlucht uitgevoerd. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

11

Alfa Romeo 4C (foto: Ripley & Ripley)

PROTECTING PEOPLE

COMPOSIETMATERIALEN DOEN INTREDE IN AUTOMOTIVE

Auto-industrie aan vooravond composietserieproductie

12

De overname van Amber Composites (UK) begin 2013 heeft TenCate versneld toegang gegeven tot de markt voor automotivecomposieten. Deze materialen vormen een van de speerpunten binnen de businessdevelopment-strategie van TenCate. De focus ligt op die delen van het voertuig die van invloed zijn op de veiligheid en de structuur van het voertuig. Aan de materialen worden hoge eisen gesteld. Inmiddels is een aantal interessante ontwikkelingsprojecten gestart. De demonstrators die hiervan het resultaat zijn, moeten in de toekomst hun weg vinden in nieuwe type voertuigen.

maar dit vergt wel aanpassing van de productieketen van (structuur-)delen. OEM’s zijn namelijk nog niet berekend op de verwerking van dit type geavanceerde materialen. In de sportwagenmarkt en de autoracerij wordt daarentegen naast traditionele materialen als staal, aluminium en titanium vrijwel uitsluitend thermoset composiet gebruikt.

De Europese Commissie heeft bepaald dat de CO2emissiestandaarden in 2020 met 40% moeten zijn teruggebracht ten opzichte van het niveau van 2007. Dit dwingt automobielfabrikanten (OEM’s) op zoek te gaan naar gewichtsbesparingen. Vergeleken met traditionele materialen is composiet 30-50% lichter. Het is dus uitermate geschikt om deze

Oplossingen voor massaproductie Thermoset leent zich voor lagevolumeproductie. Gaat het om grote aantallen, dan is thermoplastisch composiet het aangewezen materiaal. In alliantie met BASF en Owens Corning ontwikkelt TenCate optimale oplossingen in thermoplastisch composiet voor massaproductie in de automotive-industrie.


gewichtsbesparing te helpen realiseren. TenCate heeft ruim 30 jaar een leidende positie in thermoplastisch composiettechnologie. Dit materiaal wordt steeds meer toegepast in de luchtvaart. De automotivemarkt is veel groter en meer divers. Thermoplastisch composiet is uitermate geschikt om in serieproductie toe te passen,

Voor grote thermoset delen worden tooling prepregs geleverd. Thermoplasten zullen vooral met metalen matrijzen worden verwerkt. Samen met Kringlan Composites werkt TenCate aan oplossingen voor de geautomatiseerde fabricage van onderdelen op basis van thermoplastisch composiettechnologie (zie blz. 16-17). De belangrijkste ontwikkeling op dit moment is een volledig koolstofvezelversterkt composiet wiel voor auto’s in het hogere segment. Een dergelijk wiel heeft een sterk gewichtbesparend effect en verlaagt de onafgeveerde massa van het voertuig. Uit tests blijkt dat de demonstrator van het wiel qua materiaalbelasting voldoet aan bijzonder hoge veiligheids- en

integriteitseisen. De marktvrijgave wordt dit jaar verwacht, stelt Kringlan Composites. Na circa een jaar is dan beperkte serieproductie mogelijk. Met Voestalpine Polynorm is een prototype van een composiet bodemplaat gemaakt. Een traditionele stalen plaat weegt 22 kilo; uitgevoerd in composiet bedraagt het gewicht minder dan 10 kilo. Tooling – snelgroeiend marktsegment TenCate Advanced Composites UK produceert met name tooling en structurele prepregs (met hars voorgeïmpregneerde vezels) en honingraatkernen. Door toenemend gebruik van composiet materiaal zullen ook de matrijzen van composiet worden gemaakt. Het bedrijf in Langley Mill (Derbyshire,

Engeland) is al een belangrijk toeleverancier voor de Formule 1-markt. Een van de ontwikkelingen in deze markt is dat door de toepassing van lichtere turbomotoren de temperatuureisen omhoog gaan. Voor TenCate is deze verhoging van de temperatuureisen niet ongunstig. De te verwachten groei van de vestiging zal vooral komen uit de automotivesector. De groei van toolingtoepassingen is bescheidener. Alfa Romeo 4C TenCate en Adler Group (Napels, Italië) hebben onlangs een overeenkomst getekend voor de exclusieve levering van TenCate E700 koolstof14

13

VERVOLG PAGINA 13

TenCate is de exclusieve leverancier van koolstofvezels voor de productie van de zogeheten monocoque van de Alfa Romeo 4C. Dit centrale passagierscompartiment vermindert het voertuiggewicht en geeft het voertuig een bijzonder stijve en veilige basisstructuur.

vezelprepreg voor het Alfa Romeo 4C platform. Het materiaal van TenCate Advanced Composites UK wordt gebruikt voor de productie van de gehele monocoque: het passagierscompartiment (zie inzetfoto). Dit vermindert het gewicht en geeft het voertuig een bijzonder stijve en veilige basisstructuur. TenCate voorziet Adler Group al enige tijd van dit materiaal voor de productie van deze auto. Uit logistieke overwegingen bestaat het voornemen de materiaalproductie lokaal te laten plaatsvinden. Voor TenCate betekent de overeenkomst het eerste OEM-project van deze omvang in de automotive. Naar verwachting worden er jaarlijks circa drieduizend auto’s van dit type vervaardigd.

14


Minister Henk Kamp (Economische Zaken) bezocht op 11 maart tijdens de JEC Show 2014 ook de TenCate stand, waar hij de monocoque voor de Alfa Romeo 4C bewonderde. Links de minister en in het midden Frank Meurs (groepsdirecteur TenCate Advanced Composites en TenCate Protective Fabrics EMEA).

• Thermoplastisch composiet is uitermate geschikt voor serieproductie, maar vraagt aanpassing van de productieketen van (structuur-)delen • Thermoset leent zich voor lagevolumeproductie, voor grote aantallen is thermoplastisch composiet het aangewezen materiaal • Composietmaterialen TenCate worden gebruikt voor de productie van het passagierscompartiment van de Alfa Romeo 4C

PROTECTING PEOPLE

BESCHERMING MILITAIR EN MATERIEEL

Veilige voertuigen TenCate Advanced Armour vervaardigt antiballistische materialen voor persoonlijke bescherming en passieve en actieve voertuigen vliegtuig-bepantsering. Op deze manier draagt TenCate bij aan verhoging van de bescherming van chauffeurs, piloten, bemanning en lading in vijandig gebied. TenCate Advanced Armour liet in 2013 een omzetdaling zien van 16%. Vooral de uitgaven aan voertuigbepantsering door overheden stonden onder druk. De marktgroep wist deze afnemende marktvraag deels te compenseren door toenemende omzet in de markt voor persoonlijke bescherming. De armouromzet wordt vooralsnog voor de helft gerealiseerd in persoonlijke ballistische bescherming (vesten, helmen en inserts) en voor de helft in defensietoepassingen. Het gaat voor een klein deel om vaartuigen (bijvoorbeeld koopvaardijschepen), deels om vliegtuigen en helikopters en vooral om (nieuwe) voertuigprogramma’s. Vanwege de vertrouwelijkheid mogen hierover weinig details naar buiten worden gebracht. Voertuigprojecten TenCate levert armour kits voor onder meer de LPPV Foxhound van General Dynamics en de Zetros GLF en Atros van Daimler. Twee tenders (Denemarken en Frankrijk) zijn momenteel gaande. In 20% van de voertuigprojecten betreft het retrofit toepassingen: het aanbrengen van bescherming in bestaande voertuigplatforms, waaronder die welke in Afghanistan dienst hebben gedaan. Ondanks de terugval in de vraag, heeft TenCate in deze markt een onverminderd goede positie. Enkele kleine aanbieders hebben de markt verlaten. Bij een paar grotere concurrenten is sprake van consolidatie. TenCate Advanced Armour beschikt over productielocaties in de VS, Engeland, Frankrijk, Denemarken en

Nederland. Mogelijkheden voor synergie in grondstoffen, materialen en productiecapaciteit worden optimaal benut. Survivability-oplossingen Een van de speerpunten bij het ontwikkelen van nieuwe product-markt-technologiecombinaties is het TenCate ABDS™ active blast countermeasure system. Het is een kosteneffectieve oplossing om de impact van een IED (bermbom) -ontploffing drastisch te beperken. Het systeem is gepresenteerd tijdens de conferentie van de Association of the United States Army in oktober vorig jaar.

Het TenCate ABDS™ active blast countermeasure system is een overlevingsoplossing, potentieel in combinatie met bestaande (passieve) voertuigbepantsering. De orders die TenCate momenteel boekt, hangen samen met testprogramma’s. Legers zullen de komende jaren behoefte blijven houden aan verbetering van de bescherming van voertuigen. Daarbij zal voor lichtgewicht oplossingen worden gekozen dan de traditionele bepantsering.

www.tencateadvancedarmour.com [email protected]

De Daimler Zetros GLF. De beschermingspanelen en spall-liners bevinden zich aan de voorzijde en zijkanten respectievelijk de binnenzijde van de cabine.

15

Zitting Maximale veiligheid door hoge sterkte en een laag gewicht; meer comfort dankzij de ontwerpvrijheid waarmee de stijfheid van de composieten kan worden bepaald.

Wiel Vermindering van de roterende massa door een lichtgewicht structuur met behulp van continu koolstofvezelversterkte thermoplastisch composiet. Inherente impactweerstand, gecombineerd met high service temperatuur, maakt dit wiel geschikt voor veeleisende rijomstandigheden.

Logo veranderd nog Technology partners

© 2013 TenCate. Dit is een animatie. De afbeeldingen zijn niet gebaseerd op of een verwijzing naar enig bestaand project.

16


Zijbalk Hoge specifieke stijfheid en sterkte gecombineerd met een hoge stootdemping dragen bij aan de veiligheid van de passagiers.

Driving the change Ophanging Gewichtsvermindering van de ophanging resulteert in een verbeterde wendbaarheid, gecombineerd met verbeterd comfort dankzij de schokabsorptie-eigenschappen van koolstofvezel versterkte thermoplastisch composieten.

Bodemplaat De superieure impacteigenschappen van thermoplastisch composiet zorgen ervoor dat de lichte bodemplaat lang meegaat. Daarnaast biedt dit geavanceerde materiaal stijfheid op maat (buig- en torsiestijfheid) dankzij de flexibele lay-upmogelijkheden.

Voorbalk Lichtgewicht constructie met uitstekende botsingbestendigheid door de energieabsorptie-eigenschappen van thermoplastisch composieten.

Technology partners

17

´ Stadion van IF Elfsborg (Zweden), waar GreenFields® MX Trimension is geïnstalleerd. Het Borås

DUURZAAMHEID

GREENFIELDS ZET DUURZAME STANDAARD IN VOETBAL- EN HOCKEYKUNSTGRAS

GreenFields blaakt van ambitie

18

txtures 1 2014 | DUURZAAMHEID

GreenFields, specialist in kunstgrassystemen, maakt sinds 2010 deel uit van de downstreamactiviteiten (marketing en installatie) van de Grass-groep van TenCate. Het bedrijf heeft hierdoor een veel groter marktbereik gekregen. Het behoort inmiddels wereldwijd tot de top-10 van leveranciers van kunstgrassystemen. GreenFields is ambitieus. Na acceptatie van het GreenFields® MX kunstgrassysteem voor voetbalclubs in de Nederlandse ere- en eerste divisie en van GreenFields® TX voor hockey op het hoogste niveau is het vizier gericht op het betreden en veroveren van de Noord-Amerikaanse markt. Vierentwintig landenhockeyteams spelen in juni tijdens het wereldkampioenschap hockey 2014 in Den Haag op GreenFields® TX. Dit hockeysysteem maakte vorig jaar dusdanig veel indruk op de KNHB dat de hockeybond besloot om alle wedstrijden (en oefenvelden van landenteams) van het WK 2014 op dit kunstgrassysteem te laten spelen. Basis voor dit hoogwaardige systeem zijn getextureerde kunstgrasvezels en backing van TenCate Grass. Door textureren – vandaar de toevoeging TX – krijgen de kunstgrasvezels meer volume en een permanente kroezing. Ook schitteren de vezels minder in de zon en heeft het veld in alle richtingen een dicht en gelijkmatig speeloppervlak. Dat komt het veldspel ten goede en maakt balsnelheden mogelijk tot wel 165 km per uur. WK-kunstgras Het WK hockey wordt gespeeld in het Kyocera Stadion en het nabijgelegen, tijdelijke GreenFields Stadion. Ter voorbereiding hierop kunnen landenteams oefenen op de ruim 25 GreenFields TX® velden die de afgelopen maanden zijn aangelegd. Dat gebeurde bij meer dan twaalf Nederlandse topclubs, voornamelijk in het westen van het land, en bij hockeyclubs in het buitenland. Zo heeft Hockey Western Australia in en bij het stadion van Perth in Australië twee van dergelijke kunstgrassystemen laten aanleggen. Ook de Australiërs willen uitgebreid ervaring opdoen met dit officiële WK-kunstgras om in juni hoge ogen te gooien. Standaardmaat Anders dan bij voetbal, heeft een hockeyveld

een standaardmaat: 55 bij 91,40 meter. Elk GreenFields® TX hockeyveld bevat 12.000 kilo aan garen, afkomstig van TenCate Grass in Nijverdal. Een getuft veld telt circa 1,4 miljoen kunstgrassprieten per m². Het produceren van een hockeyveld duurt vier tot vijf dagen. Voor de aanleg ervan zijn dertig rollen nodig: 24 voor het speel-

GreenFields® MX Evolution

oppervlak en 6 in een afwijkend groen voor de uitval stroken. Hockeyers trainen en spelen graag op het veld: het is stabiel en stevig, de balrol is strak en het balgedrag natuurlijk. ‘De spelers en clubs zijn bijzonder enthousiast over deze kwaliteit’, aldus Hugo de Vries (managing director GreenFields).

19

VERVOLG PAGINA 19

Van TX naar MX Op dit moment ligt in het Kyocera Stadio in de residentie nog een kunstgrassysteem voor voetbal op basis van TenCate EvolutionTM. Systeemleverancier GreenFields, vezelproducent TenCate en bouwonderneming Heijmans hebben dit in oktober 2013 in amper twee weken tijd gerealiseerd. Aanvankelijk was er weerstand tegen een kunstgrasveld, weet Hugo de Vries, maar ‘de ervaringen zijn boven verwachting’. De spelers zijn bijzonder positief over de kwaliteit en bespeelbaarheid. Bovendien kunnen zij nu in hun eigen stadion trainen. De uitstekende samenwerking van deze drie bedrijven met zowel de gemeente Den Haag als ADO Den Haag lijkt de opmaat naar een snelle en succesvolle installatie van GreenFields® TX voor het WK hockey eind mei. De drie partijen zullen naar verwachting ook deze klus succesvol klaren. In de zomer wordt vervolgens het hockeyveld vervangen door een 100% recyclebaar GreenFields® MX geweven veld. De oude hockey- en voetbalvelden worden elders hergebruikt bij amateurverenigingen. Naar Noord-Amerika Met ingang van het seizoen 2014 zijn sportsystemen van GreenFields ook beschikbaar in de Verenigde Staten en in Canada. Daarvoor zet het bedrijf een netwerk van ervaren vertegenwoordigers en kwaliteitsinstallateurs op. Eigen installatie-inspecteurs controleren elk sportsysteem van GreenFields ter plaatse op kwaliteit. Bij TenCate Grass in Nijverdal is een weefmachine geprepareerd voor productie bij het zusterbedrijf in Dayton, Tennessee. GreenFields® XP wordt al of niet met TenCate Evolution® gecombineerd in

20


Tophockeyster Eva de Goede is het gezicht van WK hockeyveld GreenFields® TX. Zij is zowel bij haar thuisclub Amsterdam als bij het Nederlands team al jaren een van de meest gewaardeerde speelsters. De centrale middenveldster is razendsnel en conditioneel sterk. Volgens Ed Donkers, global brand manager bij GreenFields, is Eva de Goede met haar attractieve spel ‘het ultieme visitekaartje van het moderne tophockey’. één systeem. Ook de geweven kunstgraskwaliteit wordt aangeboden. De eisen die aan gene zijde van de oceaan worden gesteld, wijken deels af van wat in Europa de praktijk is. Ze zijn niet altijd vast omschreven. Dat geldt bijvoorbeeld voor highschool football. ‘Een veld moet voldoende schokabsorptie hebben om comfortabel op te vallen. Zwaargebouwde spelers willen een sterke en stabiele mat. American football is een contactsport, dus de ondergrond moet genoeg dempend vermogen hebben en het gras moet sterk zijn, vanwege de vele tackles.’

VS: in alle staten GreenFields streeft in de VS naar dekking van kust tot kust. ‘In elke staat willen wij een toegewijd iemand hebben die GreenFields vertegenwoordigt’, licht Hugo de Vries toe. Jim Froslid is directeur sales & marketing voor de activiteiten van GreenFields in Noord-Amerika. Hij heeft 20 jaar ervaring in voetbal en in sportkunstgras. Voor US Soccer en het Amerikaanse World Cup Team bekleedde hij diverse leidinggevende en communicatiefuncties. Ook was hij vijf jaar voorzitter van Minnesota Thunder, een profteam in de United Soccer Leagues. ‘Daarnaast willen we optrekken

De Hockey World Cup 2014 in feiten en cijfers met dealers en partners die toegevoegde waarde hebben. We gaan architecten bezoeken, we willen weten welke trajecten er zijn.’ Vergaande samenwerking Zijn ideaalbeeld is een vergaande samenwerking tussen de marktgroepen TenCate Geosynthetics en TenCate Grass. Immers, ‘je bouwt elke keer een systeem en een ondergrond waar TenCate goede producten voor kan leveren. Het uiteindelijke doel is synergie te krijgen, te komen met oplossingen voor zowel de onderbouw, het watermanagement als het kunstgrasveld. Met installateurs, die door TenCate zijn gecertificeerd en eventueel opgeleid, als partner in die staat die alle componenten in kan bouwen. Dan ben je met een klein clubje in staat het hele systeem te bouwen en het veld te onderhouden. Dat is de toekomst van gras in het algemeen en TenCate Grass in het bijzonder.’ • GreenFields, TenCate en Heijmans vervangen het eerder geïnstalleerde systeem in korte tijd door het speciaal ontwikkelde GreenFields® TX • GreenFields zet voor marketing en verkoop van sportsystemen in de VS en Canada netwerk van ervaren vertegenwoordigers en kwaliteitsinstallateurs op • Door vergaande samenwerking tussen de marktgroepen Geosynthetics en Grass kan TenCate oplossingen bieden voor zowel onderbouw, watermanagement als kunstgrasveld

De Rabobank Hockey World Cup 2014 in Den Haag vindt plaats van zaterdag 31 mei tot en met zondag 15 juni. Er doen 12 mannen- en 12 vrouwenteams mee, samen 432 hockeyers en hockeysters. Het Kyocera Stadion biedt plaats aan 15.000 toeschouwers, het tijdelijke GreenFields Stadion heeft 5.000 plaatsen. Er worden 76 wedstrijden gespeeld; de finale voor de vrouwen is zaterdag 14 juni, de herenfinale vindt plaats op zondag 15 juni. De volgende landen hebben zich geplaatst: Mannen: Australië, Argentinië, België, Duitsland, Engeland, India, Maleisië, Nederland, Nieuw-Zeeland, Spanje, Zuid-Afrika en Zuid-Korea. Vrouwen: Australië, Argentinië, België, China, Duitsland, Engeland, Japan, Nederland, Nieuw-Zeeland, Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Zuid-Korea. Voor het WK heeft GreenFields een speciaal kunstgrasveld ontwikkeld met een speciaal hiervoor ontwikkelde kleur: donkergroen. Het GreenFields® TX-veld zorgt onder meer dat de bal

snel en in alle richtingen op dezelfde manier rolt. Door een gedempte rebound blijft de bal laag en de balcontrole optimaal. Daarnaast vangt het schokken 15% beter op dan een normaal veld. Dit geeft minder blessures. Het WK is meer dan een internationaal topsportfeest voor jong en oud. Het evenement heeft ook een maatschappelijke en educatieve impact. Een programma van activiteiten zorgt daarom voor verbinding tussen culturen, het stimuleren van sport en sportief gedrag, aandacht voor duurzaamheid en het bevorderen van een gezonde leefstijl.In totaal komen er in aanloop naar en tijdens het WK meer dan honderd side events, variërend van clubtoernooien en streethockey voor buurtkinderen tot grote evenementen met optredens, hockeyactiviteiten en proeverijen. Het grootste side event is het Haags Hockey Plein op het Plein. Hier, vlak bij het Binnenhof, komen tijdens het hele WK sport, cultuur en politiek samen. www.rabobankhockeyworldcup2014.nl www.greenfields.eu

21

Ir. Loek de Vries, bestuursvoorzitter en CEO Koninklijke Ten Cate NV

22

txtures 1 2014 | VISIE, VEILIGHEID MISSIE EN STRATEGIE

RESULTATEN 2013

2013 - een uitdagend jaar ‘Het jaar 2013 was zoals verwacht uitdagend. Er was sprake van een daling van de overheidsgerelateerde omzet en groei van private omzet. De belangrijke Amerikaanse defensiemarkt werd aan het begin van het jaar geconfronteerd met een automatische begrotingskorting. Ook de onzekerheid over de omvang van de terugtrekking van het Amerikaanse leger uit Afghanistan speelde de defensiemarkten parten. In Europa bevonden de uitgaven aan defensie zich op het laagste punt in tien jaar. De defensiegerelateerde omzet van TenCate daalde met 40% wat een grote impact op de winstgevendheid had. De onderneming continueerde de langetermijnstrategie gebaseerd op waardeketenmanagement. De leidende marktposities van TenCate bleven in 2013 gehandhaafd. Tevens boekte TenCate voortgang op het gebied van innovatie en ontwikkelingen van nieuwe product- markt-technologiecombinaties. De totale omzet van TenCate in 2013 bedroeg € 1,014 miljoen, terwijl de nettowinst uitkwam op € 19,0 miljoen.’ Groei voor de private markten ‘Een van de belangrijkste actiepunten in 2013 was de focus op duurzame groei van niet-overheidsgerelateerde omzet. De meeste private markten ontwikkelden zich positief in 2013 en TenCate boekte voor deze markt 7% omzetgroei. De grootste groei deed zich voor op het gebied van composietmaterialen. De mobiliteitsmarkt (space, aerospace, automotive) was een van de markten die zich in 2013 gunstig heeft ontwikkeld. Het aandeel in de omzet van TenCate afkomstig uit de mobiliteitsmarkt steeg naar 12%. De eerste

omzetten in automotivecomposieten werden geboekt door de succesvolle overname van Amber Composites in januari 2013. De recente aankondiging van de levering voor de Alfa Romeo 4C begin 2014 zorgde voor een uitstekende entree op de automotivemarkt, waar de behoefte aan gewichtsbesparing groot is. Mobiliteit zal voor TenCate in de toekomst een belangrijk thema blijven. De mobiliteit in de wereld groeit onverminderd. Toenemende welvaart maakt mensen wereldwijd mobiel en creëert meer transport van grondstoffen en goederen op en tussen continenten, zelfs naar bestemmingen buiten de Aarde. Het steeds efficiënter, veiliger en duurzamer maken van die voertuigbewegingen is een uitdaging op zich. In de aerospacemarkt is de onderneming is goed gepositioneerd op het gebied van composietmaterialen voor uiteenlopende toepassingen in structuurdelen, beschermingsmaterialen voor radarsystemen en interieurdelen. Groei van de vraag naar thermoplastische composieten (TenCate Cetex®) komt vooral voort uit de introductie van de nieuwste generatie vliegtuigen.’ Focus op duurzame innovatie ‘TenCate continueert haar focus op duurzame innovatie. Innovatie brengt investeringen en kosten met zich mee, terwijl daar pas op termijn omzet tegenover staat. In de ontwikkelingen van digitale print- en veredelingstechnologie, kunstgrassystemen, het TenCate ABDSTM active blast countermeasure system en thermoplastisch composietmateriaal voor de automotive-industrie werden in 2013 belangrijke stappen naar commercialisering gezet. In 2014 verwacht TenCate een groeiversnelling van de omzet van de onlangs ontwikkelde kunst-

grassystemen. Medio 2013 werd de eerste industriële digiltale printmachine geïnstalleerd voor (in eerste instantie) TenCate Outdoor Fabrics (tentdoek en zonwering). De digitale print- en veredelingsstrategie door middel van inkjettechnologie wordt in 2014 verder commercieel geïmplementeerd.’ Vooruitzichten ‘TenCate opereert ook in 2014 in overheidsgerelateerde markten die ook in de toekomst bepaald zullen worden door krapte ten aanzien van overheidsbudgetten. De focus op groei van de omzet in private markten blijft derhalve onverkort van kracht. TenCate ziet hier goede kansen op basis van wereldwijde trends ten aanzien van veiligheid, bescherming en milieuwetgeving. TenCate verwacht een omzetgroei te realiseren die voor de meeste activiteiten in ontwikkelde markten minimaal in lijn ligt met de groeiramingen van het IMF. Speerpunt van de groei zullen naar verwachting de activiteiten op het gebied van composieten blijven. Hierbij zal de automotive-omzet, een ontwikkeling die zich nog in de beginfase bevindt, een geleidelijke bijdrage aan de groei genereren. De ontwikkeling van de vraag op de defensiemarkten laat zich moeilijk inschatten en is mede afhankelijk van gebeurtenissen in de wereld wat betreft vredesmissies en internationale ondersteuning. In de armourmarkt heeft TenCate haar concurrentiepositie weten te versterken en wordt ervan uitgegaan dat omzetgroei wordt gerealiseerd, vanaf het huidige lage omzetniveau.’

23

‘Een uitstekende cliënt om te verzekeren’ Peter Nafzger, engineering specialist FM Global TenCate heeft de verzekering van haar productielocaties ondergebracht bij industrieel brandverzekeraar FM Global. Een toenemend aantal vestigingen van TenCate beschikt inmiddels over de Highly Protected Risk Award van FM Global. Zij voldoen aan de hoogste standaarden voor preventie van deze industrieel verzekeraar. Veiligheid en bescherming hebben bij TenCate topprioriteit.

De missie van TenCate is om voortdurend zorg te dragen voor betere bescherming van mensen en hun werken leefomgeving. De veiligheid en bescherming van de medewerkers en hun werkomgeving staan centraal op de eigen productielocaties. De verzekering van alle productielocaties is ondergebracht bij FM Global. Dit is ’s werelds grootste industrieel brandverzekeraar. Het bedrijf heeft zich gespecialiseerd in het aanbieden van verzekeringsen schadepreventiediensten. In eigen huis ontwikkelt FM Global schadepreventiemodellen op basis van onderzoek en praktijktests. In haar Research Campus voert de verzekeraar brand- en explosietesten uit. De techniek schrijdt immers voort. Het bedrijf beschikt daarbij over bijna 180 jaar aan kennis en ervaring. Uitgangspunt van de verzekeraar: voorkomen is beter dan genezen. ‘Wij helpen onze verzekerden liever met het voorkomen van schades en daaruit voortvloeiende vervelende gevolgen voor

24


het bedrijf dan dat achteraf opgelopen schade moet worden hersteld’, aldus engineering specialist Peter Nafzger. Jaarlijkse bezoeken Schadepreventie-experts van FM Global voeren jaarlijks bezoeken uit bij gemiddeld 62.008 locaties. Daaronder zijn er wereldwijd tientallen van TenCate. André Oude Hergelink, corporate riskmanager, is in dat geval de vaste begeleider. Doel van corporate riskmanagement is dat TenCate wereldwijd beschikt over beveiligde productielocaties. Dat is goed voor de bedrijfscontinuïteit. Elk bezoek van FM Global vangt aan met de bespreking van het voorgaande rapport en de acties die daaruit mogelijk zijn voortgevloeid. Interne gesprekspartners zijn bedrijfsen productieleiders en hoofden van de technische dienst. Vervolgens worden de bedrijfsprocessen en eventuele wijzigingen of projecten besproken.

Daarna is er een rondgang door het gehele bedrijf. Vrijwel niets ontsnapt daarbij aan hun aandacht. Is er voldoende afstand tussen de elektrische ontstekingsbronnen en brandbare producten? Hoe staat het met de intermediate bulkcontainers met chemicaliën? Zijn de branddeuren in orde en niet geblokkeerd? Is sprake van een sprinklerinstallatie met voldoende capaciteit? Zijn de sprinklerpompen aangesloten op lokale netwerken of werken ze op eigen wateren stroomvoorziening? Vervolgens worden de bevindingen van de technische analyse besproken. Waar nodig, kijkt men gezamenlijk naar mogelijke oplossingen voor herstel van onvolkomenheden. In bepaalde gevallen worden adviezen gegeven om bedrijfsrisico’s te mitigeren. André Oude Hergelink bewaakt de verdere voortgang. Bedrijfscontinuïteit ‘Ons gaat het om de continuïteit van de fabrieks-

VEILIGHEID

TENCATE BESCHERMT MENSEN EN PRODUCTIELOCATIES

locatie en de productieprocessen’, legt Peter Nafzger uit. ‘De klantvraag moet immers worden beantwoord. We kijken naar wat er wel of niet goed is, wat de risico’s voor het bedrijf zijn van schade door brand of natuurgeweld, wat er verbeterd kan worden en welk budget TenCate daarvoor zou moeten uittrekken. Bij een onverhoopte calamiteit is er behalve fysieke schade namelijk vaak gevolgschade. Daardoor kun je als producent klanten verliezen.’ In de praktijk stuit de hoogte van een wenselijke investering nog wel eens op problemen, maar op onwil nooit. ‘Onze verzekerden zijn preventie-minded. Hierop worden ze geselecteerd. Preventie betekent winst, want de kans op een grote schade is gering. De praktijk leert dat als een bedrijf goed beveiligd is en een goede housekeeping kent, het ook goed is voor de mensen en voor het milieu. Er is immers geen of weinig uitstoot bij brand of lekkage.’ Al met al zijn de preventieve programma’s van FM Global erop gericht de kans op een schade zo veel mogelijk te verkleinen en de omvang van een eventuele schade te beperken.

Over de schouder Zijn er plannen voor ver- of nieuwbouw, dan kijken de specialisten van FM Global graag over de schouder mee. In een projectbrief verwoorden zij hun adviezen, met verwijzing naar de betreffende FM Global Property Loss Prevention Data Sheets. Met die informatie onder de arm kan de bedrijfsleiding naar een architect of aannemer stappen. ‘Wij zijn daarin mogelijk soms strenger dan een lokaal bouwbesluit. Dit is alleen gebaseerd op veiligheid voor mens en milieu en niet gericht op bedrijfscontinuïteit. De meerkosten van brandveilige bouwmaterialen en preventieve voorzieningen zijn vaak een fractie van de investeringskosten en dragen het label FM Approved, zodat men zeker weet dat door gebruik van deze materialen mogelijke schades gereduceerd of voorkomen worden.’ Zo wordt bijvoorbeeld ook te werk gegaan bij de beoogde nieuwbouw van TenCate Advanced Composites UK in Langley Mill. Een ander voorbeeld betreft de installatie van nieuwe brandkranen bij TenCate Grass in Dubai. ‘Je doet een betrekkelijk lage investering om een groot risico weg te nemen.

Dat gegeven moet inzichtelijk worden gemaakt in de investeringsaanvraag.’ Goede naam Aanbevelingen en adviezen zijn overigens geen regel – althans niet bij TenCate. Bij diverse locaties is na meerdere bezoeken een zero recommendation report afgegeven. De afgelopen drie jaar kregen negen TenCate bedrijven de FM Global Highly Protected Risk Award. Dit jaar staan drie en mogelijk zelfs vijf locaties op de nominatie voor toekenning van dit predikaat. TenCate heeft binnen FM Global dan ook een goede naam. ‘We maken niet altijd mee dat de riskmanager zo betrokken is bij veiligheid en schadepreventie. Hij is bijna altijd aanwezig tijdens onze audits. Het heeft ook een positieve uitstraling op de werkvloer. Men ziet dat veiligheid en bescherming op corporate niveau worden gedragen. TenCate is preventiebewust en voor ons een uitstekende cliënt om te verzekeren. De betrokkenen staan open voor goed advies. Ze zeggen hier wat ze denken. Dat schept duidelijkheid.’ Is het een pré dat TenCate over FM Global awards beschikt? ‘Voor lokale overheden en de brandweer straalt het wel vertrouwen uit. Je kunt het ook gebruiken als unique selling point. Vertel het de klant: “Laat uw producten bij ons produceren, want we zijn goed beveiligd”. Zo is en blijft TenCate een betrouwbaar leverancier.’ • Corporate riskmanagement is gericht op de optimale beveiliging van de productielocaties van TenCate wereldwijd en waarborging van de bedrijfscontinuïteit en -veiligheid • Focus van FM Global is de continuïteit van fabriekslocatie en productieprocessen • Investeringen in veiligheid zijn vaak beperkte meerkosten om een groot risico weg te nemen

Elk bezoek van FM Global bestaat uit een bespreking van het voorgaande rapport, ondernomen acties, de bedrijfsprocessen en van eventuele wijzigingen of projecten, waarna er een inspectie is in het gehele bedrijf.

25

MARKTMANAGEMENT TENCATE VERBINDT END-USERMARKETING EN PRODUCTDIFFERENTIATIE

Naar nieuwe markten en toepassingen TenCate is in 2013 haar activiteiten in marketing en verkoop gaan intensiveren. Doel: marktgerichter opereren, de materialen en systemen in bestaande en nieuwe markten beter positioneren en het onderscheidende vermogen (de waardepropositie) ervan meer gewicht geven. Naast versterking van de marketing- en verkooporganisatie komt er een meer directe, continentale aansturing van lokale markten en klantrelaties. De eerste resultaten van deze wijzigingen zijn zichtbaar. De introductie door TenCate Grass van nieuwe kunstgrassystemen verliep succesvol. De verhoogde marketing- en verkoopactiviteit leidde bij de businessunit Water & Environment (TenCate Geosynthetics) tot omzetgroei in dit segment. Verder is groei gerealiseerd in een aantal toonaangevende merken die TenCate voert, zoals TenCate Geotube®, TenCate Tecasafe® Plus en TenCate Cetex®. Verbinding van hoekstenen Om zich op de juiste manier te positioneren, verbindt TenCate end-usermarketing steeds meer aan productdifferentiatie. Beide zijn de extern gerichte hoekstenen van het businessmodel. End-usermarketing heeft onder andere als doel de bijdrage van TenCate en de waarde daarvan voor eindklanten meer zichtbaar te maken. Elk (nieuw) product dat TenCate ontwikkelt, dient geënt te zijn op de vraag van de klant of eindgebruiker. Moet voldoen aan nieuwe normeringen en wet- of

regelgeving. De levenscyclus van producten wordt steeds korter. Eisen worden strenger, normeringen zwaarder. Goede aansluiting op specifieke klantbehoeftes en lokale standaarden en normen vraagt om een gedifferentieerde productportfolio. TenCate streeft ernaar de juiste productportfolio te ontwikkelen waarin betrouwbare oplossingen worden aangeboden, toegesneden op specifieke markten klantbehoeftes. De schakel tussen twee voornoemde hoekstenen van het businessmodel van TenCate is marktmanagement.

aan bij de systeembenadering van TenCate. Op diverse eindmarkten speelt de decision-making unit (DMU) een cruciale rol. Dit is een groep beïnvloeders, beslissers en inkopers die met elkaar verantwoordelijk zijn voor het aankoopproces. Van een DMU is bijvoorbeeld sprake bij de aanschaf van veiligheidsweefsels voor industriële werkkleding en bij overheidsgerelateerde markten als defensie en infrastructuur. Hierbij schrijft de eindklant een tender uit, waarna een producent met partners de specificaties tracht te bepalen.

Marktmanagement TenCate beweegt steeds meer naar de klant en eindgebruiker om hen bekend te maken met de mogelijkheden en te overtuigen van de oplossing. Het moet ertoe leiden dat hij begrijpt dat dit product binnen het systeem de juiste specificaties heeft om de oplossing te laten functioneren. Daardoor kun je invloed uitoefenen op specificaties, kwaliteitscriteria of functionele eisen. Spec selling, het ‘verkopen’ van specificaties, sluit

Waardeketen opbouwen Soms is er nog geen markt voor een product, zijn de klanten er niet mee bekend of ontbreken de tussenliggende schakels in de waardeketen. Dan moet die waardeketen eerst worden opgebouwd, ook al sluit het product goed aan bij de lokale industrie. Een bestaande toeleverancier of klant kan hier ondersteuning bij verlenen. Contact op ministerieel niveau kan deuren openen. Een recent voorbeeld is TenCate Tecasafe® Plus. Het is een doorontwikkeling in de VS van TenCate Tecasafe®, in Nijverdal ontwikkeld voor werkkleding (elektriciteitsbedrijven, olie- en gasindustrie). Het is een gepatenteerd materiaal, dat in de vernieuwde (Plus) opzet nu ook in Nijverdal wordt vervaardigd. ‘Wij kwamen als leverancier van beschermende weefsels in contact met een groot bedrijf in de petrochemische industrie en hebben gekeken naar het risicoprofiel’, licht Ramon Overdijk (marketing- en

©TenCate

26

txtures 1 2014 | MARKTMANAGEMENT

Beeld uit de brochure inzake TenCate Tecasafe® Plus (foto: Danielle Byrd)

salesmanager EMEA) toe. ‘We vertelden hem dat wij met TenCate Tecasafe® Plus een materiaal hebben dat daar goed in past. Hij raakte geïnteresseerd, er kwamen draagproeven. Als die specificaties vervolgens terugkomen in de tender, kan de confectionair feitelijk niet meer om je heen. Door een DMU op normeringen te beïnvloeden, kan een markt worden gecreëerd of ontwikkeld. Hetzelfde is het geval bij de forensische recherche in Zuid-Afrika.’ Naar andere markten ‘Wat je ziet is dat je het weefsel vanwege de parameters steeds meer in andere markten gaat terugvinden, bijvoorbeeld door toevoeging van vlamboogbescherming. Het wordt al toegepast voor kazernekleding van de brandweer en in de VS ook voor bosbrandbestrijding. Dat hadden we van tevoren nooit kunnen bevroeden. Soms zijn de gewenste eigenschappen al inherent in het weefsel aanwezig, maar het kan ook zijn dat je functionaliteiten toevoegt. Zo ontstaat een familie van producten.’ De TenCate Tecasafe® Plus productportfolio heeft inmiddels zijn intrede gedaan in verschillende toepassingen en in nieuwe geografische markten. In termen van omzet is het momenteel het op een na grootste product van TenCate Protective Fabrics, na TenCate Defender™ M. TenCate Tecasafe® Plus is ook goed ontvangen in diverse nieuwe markten, zoals Zuid-Amerika, Azië en Australië. • TenCate verbindt end-usermarketing steeds meer aan productdifferentiatie om zich op de juiste manier in de markt te positioneren • Het ‘verkopen’ van specificaties (spec selling) sluit aan bij de systeembenadering van TenCate • Al sluit een product goed aan bij de lokale industrie, soms moet daarvoor eerst een waardeketen worden opgebouwd www.tencateprotectivefabrics.com [email protected]

27

Foto: Cirrus Aircraft / Crosswinds Flightschool

Azië-strategie in uitvoering

TenCate Advanced Composites heeft overeenkomsten gesloten voor samenwerking met belangrijke partijen in de Aziatische vliegtuigindustrie. De overeenkomsten zijn onderdeel van de Azië-strategie van de onderneming. Belangrijk daarbij zijn het leggen van contacten en het opbouwen van netwerken en partnerschappen. TenCate Advanced Composites heeft opnieuw een aantal stappen gezet in de luchtvaartmarkten in Azië. Met Kyokuto Boeki Kaisha (KBK) is een distributieovereenkomst ondertekend voor de niet-exclusieve vertegenwoording in thermoset en andere TenCate producten en als exclusieve distributeur in thermoplasten voor

28

txtures 1 2014 | BUSINESSDEVELOPMENT

de luchtvaart. KBK bestrijkt een aantal van de belangrijkste industrieën in Japan die binnen de Azië-strategie van TenCate Advanced Composites de aandacht hebben. Daaronder zijn de luchtvaart, de automobielindustrie en industriële markten. Shanghai Leadgo-tech produceert onder meer voor de windenergie- en luchtvaart-

markt. Met dit bedrijf is een overeenkomst getekend voor de vertegenwoordiging in en verdere ondersteuning van geavanceerde composieten voor de groeiende Chinese luchtvaartindustrie. Het bedrijf is ook een belangrijke partner bij de introductie van de TenCate AmberTool® portfolio.

BUSINESSDEVELOPMENT

Azië-strategie De overeenkomsten zijn onderdeel van de Aziëstrategie van de onderneming. Deze richt zich op toepassing van beschermende weefsels, geosynthetics, kunstgras en composieten in dit deel van de wereld. Voor zover het composieten betreft, gaat de aandacht in eerste instantie uit naar de vliegtuigbouw en autoindustrie. Ook in China en andere Aziatische landen zien OEM’s zich gedwongen met lichtere en sterke materialen te werken. Dat potentieel voor composieten wil TenCate ontsluiten. Knooppunt In veel opzichten heeft de globalisering haar stempel gedrukt op de luchtvaartindustrie. Met de groeiende vraag uit Azië zal er een groeiende behoefte zijn aan lokale productie. Zuidoost-Azië is sterk in ontwikkeling als knooppunt voor de productie van luchtvaarttoepassingen. Maleisië en Singapore zullen hierin volgens de JEC Group in 2020 een wereldwijd marktaandeel van 7% hebben. Met het openstellen van nieuwe markten in Azië richt TenCate zich met haar strategie op het bedienen van deze markten via lokale distributiekanalen. Belangrijke fase in de uitvoering van de strategie is het leggen van contacten en het opbouwen van netwerken en partnerschappen. Vandaaruit moet de interesse en de vraag naar materialen groeien: eerst om te testen en vervolgens om ze toe te passen. Kansen voor TenCate composieten doen zich in grote lijnen op drie terreinen voor: nieuwe, lokale vliegtuigprogramma’s, mondiale offsetprogramma’s (bijvoorbeeld Cirrus) en de productie (of het outsourcen daarvan) van interieur- en exterieurdelen. Japan ‘Er is een sterke behoefte aan vertegenwoordiging van TenCate in Japan door een partij die de markt kent en begrijpt’, zegt Steve Mead, directeur marketing & sales van TenCate Advanced Composites

TENCATE ZET VOLGENDE STAPPEN IN AZIATISCHE AEROSPACEMARKT

in de VS. ‘Daarbij vertegenwoordigt KBK een reeks producten die complementair zijn aan composieten. Met de verwerkingscapaciteit die zij voor onze materialen levert, kunnen we de producten geschikt maken voor toepassing. Daarnaast is het de gangbare praktijk dat een distributeur jou helpt om je weg te vinden in de import- en exportprotocollen. KBK beschikt over een team van engineers die heel Japan bestrijken en ter plekke technische ondersteuning bieden. Ze vertegenwoordigt meer toonaangevende Amerikaanse en Europese merken in Japan.’ Schakels in de waardeketen Stroomopwaarts (upstream) in de waardeketen is Japan sterk met bedrijven die nieuwe vezels en harsen ontwikkelen. Stroomafwaarts (downstream) telt het sterke auto- en vliegtuigproducenten. De schakels in het midden zijn nog zwak. Daaronder vallen de opschaling van procestechnologieën en de ontwikkeling van evaluatie- en testmethoden. De Japanse regering investeert fors in R&D. Bij de universiteit van de Japanse stad Nagoya is een industrieel centrum opgezet voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie composietmaterialen. In deze regio zijn veel geavanceerde vliegtuigen autofabrikanten te vinden. Bedrijven, academische instellingen en overheid werken hier samen aan vormgevingstechnieken voor composietmaterialen en aan genormaliseerde testmethoden. Op deze manier wil de overheid een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van goedkope koolstofvezelversterkte kunststof procestechnologieën. Het zal vooral gaan om fabricagetechnieken en de integratie van onderdelen voor lichtgewicht elektrische auto’s. De kennis en kunde uit de vliegtuigindustrie komen daarbij uitstekend van pas. Contacten TenCate heeft in Japan contacten in de vliegtuig-

industrie en in satellietconstructies. De Japanse industrie verwerkt thermoset en thermoplastisch composiet, vooral in de luchtvaart. Contractpartijen voor Boeing in Japan die composietmaterialen verwerken, kunnen rompdelen maken voor OEM’s. ‘Je ziet dat toepassing van composieten hier in een stroomversnelling komt. Het is een kwestie van tijd voor ze hun intrede doen in de automotive. Enkele leidende autoproducenten evalueren de mogelijkheden voor dergelijke toepassingen.’

Samen met een groep van bedrijven uit het

Nederlandse luchtvaartcluster neemt TenCate deel aan Partners International Business. Dit is een programma van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voor de bevordering van de Nederlandse luchtvaartsector in China. De inbreng van de overheid concentreert zich op economische diplomatie. Hierdoor kunnen handels- en investeringsbelemmeringen worden weggenomen. Om de Chinese luchtvaartindustrie – goeddeels bestaande uit staatsbedrijven – in aanraking te brengen met de deelnemende bedrijven worden lobbyactiviteiten georganiseerd. Ook zijn er aanvullende activiteiten, gericht op promotie en matchmaking, samenwerking van overheid-tot-overheid en kennisuitwisselingprogramma’s. Als partner versterkt TenCate haar rol in China als vertegenwoordiger van het Nederlandse luchtvaart-cluster.

China De overeenkomst met Shanghai Leadgo-tech in China heeft betrekking op de composiettechnologieën van TenCate voor de volgende generatie Chinese verkeersvliegtuigen. Voor een aantal commerciële vliegtuigprogramma’s is TenCate materiaal al gekwalificeerd. Die vormen vaak het startpunt van nieuwe programma’s. Dat kan een pull-effect

29

VERVOLG PAGINA 29

in de markt creëren. De luchtvaartsector in China groeit snel. Een sterk partnerschap is essentieel om deze groei te ondersteunen, zeker omdat het om thermoplastisch composiet gaat – voor China een relatief nieuw materiaal. Wie de markt betreedt, moet er blijk van geven zijn kennis te willen delen en gezamenlijk lokale productie op te willen zetten. En geduld hebben: ontwikkeling van de markt is een langjarig proces. Vooralsnog wordt China door TenCate beleverd vanuit de Verenigde Staten. Lokaal expert ‘Het was ons en de markt duidelijk dat je om materialen te importeren een lokale expert nodig hebt’, vervolgt Steve Mead. ‘Iemand met kennis van de weten regelgeving, vooral voor wat uit Noord-Amerika komt. De grotere vliegtuigbouwers zijn staatsbedrijven. Zij hebben ondersteuning ter plekke nodig van mensen die de Chinese cultuuur en het kwalificatieproces begrijpen. Daarnaast

willen we technische ondersteuning en “feet on the street” om de klant te begeleiden als hij overstapt op onze technologie. Leadgo heeft een goede entree tot de Chinese luchtvaartindustrie en kan bogen op jarenlange internationale ervaring. Ze hebben technisch specialisten in elke regio. In deze vroege ontwikkelingsfase is distributie de juiste weg.’ Een van de staatsbedrijven is China Aviation Industry General Aircraft (CAIGA), dat vliegtuigen ontwikkelt. Door de overname van Cirrus, een grotere klant van TenCate in Noord-Amerika, is CAIGA nu klant voor composietmaterialen ten behoeve van Cirrus voor de Chinese markt.

Met een aantal partijen zijn materiaalkwalificaties gestart. ‘TenCate Advanced Composites is bezig haar organisatie in China op te bouwen’, vertelt hij. ‘Voor een goede introductie van thermoplasten moet TenCate zich positioneren als ontwikkelingspartner voor lokale bedrijven. Samenwerking met lokale partners is een belangrijk onderdeel van de strategie om in de Chinese markt een uitgebreid netwerk op te zetten. Het gebruik van netwerkstructuren met partners in de waardeketen zal de toegang tot de markten vergroten en de concurrentiepositie versterken.’

Voorwerk Voor de overeenkomst met Shanghai Leadgo-tech is dankbaar voorwerk verricht door Raoul Starmans, businessdevelopment manager Greater China. Hij introduceerde TenCate Advanced Composites bij belangrijke afnemers van composietmaterialen.

Inmiddels is een begin gemaakt met het lokaliseren van bepaalde activiteiten. ‘In China heet dit bendihuà’, vervolgt Raoul Starmans. ‘Het is een begrip in China. Lokalisatie – local for local – wordt gezien als belangrijke succesfactor voor langetermijn-, duurzaam ondernemen in China.’ • Binnen de Azië-strategie gaat de aandacht voor zover het composieten betreft primair uit naar de vliegtuigbouw en autoindustrie • Belangrijke fase in de uitvoering van de strategie zijn het leggen van contacten en opbouwen van partnerschappen om de groei te ondersteunen • Met een aantal afnemers van composietmaterialen zijn materiaalkwalificaties gestart

De overeenkomst met Leadgo-Tech is ondertekend. Van links naar rechts Raoul Starmans, Renee Cen (businessdevelopment Leadgo-tech), Hu Zhongjie (CEO en eigenaar Leadgo-tech), Joe Morris (directeur TenCate Advanced Composites USA), Steve Mead (directeur sales & marketing TenCate Advanced Composites USA) en George Hua (verkoopdirecteur).

30

txtures 1 2014 | BUSINESSDEVELOPMENT

Great Barrier reef, Australië

DUURZAAMHEID

TENCATE GEOTUBE® VOOR REINIGING BINNENWATEREN PRODUCT – TenCate Geotube® MARKT – Milieu en infrastructuur (waterbouwkundigetoepassingen) TECHNOLOGIE – Extrusie-, weef- en coatingtechnologie in combinatie met polymeertechnologie PROCES – Opslag en ontwatering van (verontreinigd) slib en zand

Slibontwatering - een wereldwijd vraagstuk De hoeveelheid slib in binnenwateren neemt gestaag toe. De noodzaak dit slib te verwijderen en de reststoffen indien mogelijk te hergebruiken, loopt hiermee in de pas. TenCate Geotube® technologie is een bewezen oplossing. Slib ontstaat waar slibhoudend stromend water tot stilstand komt. De hoeveelheid slib, al of niet vervuild, in havens, meren en rivieren neemt wereldwijd sterk toe. Oorzaak zijn de uitbreiding van stedelijke gebieden, industriële processen en de winning van grondstoffen. De wereldwijde noodzaak om dit slib te bestrijden en verwijderen, vindt steeds meer bijval. Daaraan liggen niet alleen milieuoverwegingen ten grondslag: naast de ecologische impact groeit de economische invloed van slibverwerking. Het probleem doet zich mondiaal voor en biedt ook mogelijkheden voor bedrijven als TenCate Geosynthetics. Geosynthetics van TenCate worden voornamelijk toegepast om grondlagen te stabiliseren of te scheiden, ter ondersteuning van dijklichamen en damwanden, voor filtratie en voor de ontwatering van vervuild slib. In tal van landen zijn rivieren, meren en havens gereinigd door slibontwatering met TenCate Geotube® technologie.` Kansen ‘Het begaanbaar houden van havens en wateren, het anders toepassen van vervuild slib en het terugwinnen van waardevolle materialen uit slib biedt de komende jaren flinke economische en ecologische kansen’, stelt Gerrit Dortland (businessunitmanager Water & Environment EMEA). ‘Dit geldt vooral in gebieden waar door slibvor-

TenCate Geotube units voor de ontwatering en opslag van deels verontreinigd slib uit het Canal do Fundão (Brazilië) ming waterveiligheidsproblemen ontstaan en het milieu door vervuild slib wordt aangetast. Kan slib lokaal worden hergebruikt voor bouwstoffen en waterkeringen of bevat het waardevolle restmaterialen, dan neemt de belangstelling voor een verantwoorde verwerking van slib sterk toe. De economische en ecologische impact zijn dan groot.’ Bij bagger- en havenprojecten wordt het achtergebleven materiaal uit slib al steeds vaker teruggewonnen of hergebruikt. In 2013 heeft

de businessunit Water & Environment de TenCate Geotube® carbon footprint calculator ontwikkeld voor toepassing in ontwaterings- en golfbrekerprojecten. Deze berekeningsmethode bepaalt de CO2-voetafdruk van watermanagementprojecten. Aan de hand hiervan kunnen de duurzaamheidsvoordelen van TenCate Geotube® kwantitatief worden berekend.

31

32


PROTECTING PEOPLE

TENCATE COMPOSIETEN VOOR BUSINESS- EN PRIVÉJETS

Vederlicht Cirrus Aircraft heeft zich voor meerdere jaren verbonden aan TenCate als leverancier van composietmaterialen voor haar SR-serie en de nieuwe Vision SF50 privéjets. TenCate Advanced Composites USA voorziet de vliegtuigbouwer in Duluth (Minnesota, VS) al sinds een aantal jaren van prepregmaterialen voor het casco, de vleugel en binnenstructuur van zowel de SR20 als SR22. Elk toestel heeft een ingebouwde vliegtuigparachute. Voor de nieuwe Cirrus Vision SF50 jet zal een reeks materialen worden gebruikt die zijn gebaseerd op een prepregsysteem van TenCate dat zich buiten een autoclaaf laat verwerken. Dat brengt de kosten van composieten omlaag. Met de Cirrus Vision SF50, waarvan tot nog toe ruim 550 toestellen zijn besteld, richt

Foto: Cirrus Aircraft

Cirrus Aircraft zich op een belangrijke niche tussen haar zeer succesvolle SR-serie vliegtuigen en de markt voor zeer lichte jets. Cirrus Aircraft is een erkend leider in de kleine luchtvaart met zijn volledig van composiet vervaardigde reeks privévliegtuigen met innovatieve kenmerken, geavanceerde prestaties en toonaangevende veiligheidstechnologieën.

33

INNOVATIE

TENCATE EN FOKKER AEROSTRUCTURES NATUURLIJKE COMBINATIE IN COMPOSIETEN

De nieuwe Airbus A320neo is uitgerust met nieuwe, zuiniger motoren. Deze motoren maken het vliegtuig zwaarder, dus moet het gewicht ervan omlaag. ‘Dan zijn Fokker enTenCate aan zet.’ (foto: Airbus S.A.S.)

‘Een natuurlijke match’ TenCate Advanced Composites levert thermoplastisch composietmateriaal aan Fokker Aerostructures in Hoogeveen. Dit materiaal wordt hier verwerkt tot onderdelen voor vliegtuigen en helikopters van onder meer Airbus, Boeing, Gulfstream, Dassault en AgustaWestland. TenCate en Fokker Aerostructures vormen in hun waardeketen een natuurlijke en betrouwbare combinatie. TenCate is betrokken bij diverse ontwikkelprojecten en -consortia voor de vliegtuigindustrie, waaronder TAPAS (met Airbus) en TPRC (met Boeing). Een van de partners in deze samenwerkingsverbanden is Fokker Aerostructures. Het bedrijf is gespecialiseerd in het ontwerp, de ontwikkeling en productie van lichtgewicht onderdelen voor de luchtvaartindustrie. De materialen die worden verwerkt, zijn metalen als aluminium en titanium, thermohardend composiet en relatief nieuwe materialen, zoals Glare® en thermoplastisch composietmateriaal van TenCate. Het bedrijf levert complete staartvlakken en bewegende vleugeldelen voor commerciële en militaire vliegtuigen voor

34

txtures 1 2014 | INNOVATIE

klanten als Boeing, Airbus en Lockheed Martin. Dat gebeurt deels rechtstreeks en voor een deel aan tier 1-bedrijven. Dit zijn de leveranciers van systemen aan OEM’s. Materiaalverwerking Het materiaal van TenCate Advanced Composites ondergaat in Hoogeveen diverse behandelingen. Enkellaags semipreg materiaal wordt gebruikt voor het lamineren van grote onderdelen, zoals de huid en liggers van vleugelvoorranden en roeren. De dragende torsiedoos van een staart van een helikopter wordt in één enkele processtap samengesmolten. Van TenCate Cetex®, thermoplastisch

composietmateriaal, maakt Fokker tienduizenden geperste ribben per jaar. Al deze afzonderlijke delen worden vervolgens aan elkaar gelast tot vleugelvoorranden van Airbus A380 airliners en roeren van Gulfstream en Dassault businessjets. Panelen Van TenCate Cetex® worden ook duizenden vloerpanelen per jaar vervaardigd voor verschillende Gulfstream vliegtuigtypes. Hierbij wordt geperst, gelijmd, warmgevouwen en met warmte gelast. De nieuwe Airbus A400M is voorzien van ijsbeschermingspanelen van Fokker Aerostructures op basis van TenCate Cetex® glas-PPS. Fokker Aerostructures ontwierp eveneens het horizontale staartvlak voor de AgustaWestland AW169. Onnodig te zeggen dat alle verwerkingsprocessen en producten moeten voldoen aan de strenge kwaliteitseisen die de luchtvaartindustrie in het

algemeen en de OEM’s in het bijzonder stellen. Het gaat om nauwkeurigheden van tienden van milimeters. Het is specialistisch werk, waaraan veel ontwikkeling ten grondslag ligt. ‘Unieke propositie’ Volgens Arnt Offringa, director R&D bij Fokker Aerostructures, is bij de samenwerking met TenCate al tientallen jaren sprake van ‘een natuurlijke match’. Samen streven we hetzelfde doel na, namelijk lichte, betaalbare vliegtuigdelen door middel van thermoplastisch composiettechnologie. Door ons samen op de markt te onderscheiden met een bijzondere propositie, verwerven we opdrachten. Het is als een huwelijk. Je hebt elkaar nodig om het gestelde doel te bereiken. Samen sta je sterker en lever je klanten een beter product’. Als sterke kant van TenCate noemt hij met name de focus op thermoplastisch composiet als materiaal en het samen benaderen van de markt. ‘Daarmee hebben we onze positie opgebouwd.’ Intelligente fabrieken Fokker Aerostructures en TenCate zijn ook twee van de bedrijven in Oost-Nederland die betrokken zijn

bij de Region of Smart Factories. Samen met multinationals als IBM en Philips, MKB-bedrijven, kennisinstellingen en universiteiten willen zij nieuwe technieken ontwikkelen om de productiviteit van de maakindustrie fors te verbeteren of zelfs verdubbelen. Bestaande principes als automatisering en lean manufacturing zijn niet langer toereikend. Nieuwe mogelijkheden voor verhoging van de productiviteit zijn ‘intelligente fabrieken’ ofwel smart factories. Intelligente fabrieken denken zelf na en corrigeren en verbeteren zichzelf voortdurend. Een dergelijke fabriek vereist hoogwaardige kennisgebieden, zoals geavanceerde sensorsystemen en verwerking van gegevensstromen. Met sensorsystemen kan men ingewikkelde industriële processen doorgronden. Kennis van het beheer van grote datastromen is nodig om processen zelflerend te maken. Bij Fokker in Hoogeveen is zojuist het eerste Smart Factory-project afgerond. Binnen dit project is met geavanceerde technieken het logistieke systeem achter een deel van de composietenlijn geoptimaliseerd. De partners gaan de komende jaren expertise over slimme fabrieken uitwisselen, nieuwe kennis opbouwen en pilotprojecten uitvoeren.

Toekomstvisie Aan tekentafels bij vliegtuigbouwers buigt men zich al over het vliegtuig van de toekomst. Er ontstaan animaties van toestellen met opmerkelijke vormen. Vliegtuigen die zich voortbewegen als vogels met trage vleugelslag. Volgens Arnt Offringa zorgen de toenemende schaarste aan fossiele brandstoffen en het broeikaseffect ervoor dat er een sterke vraag blijft bestaan naar zuinige en daarmee lichtgewicht transportmiddelen. Voor de luchtvaart betekent dit een blijvende behoefte aan betaalbare lichtgewicht vliegtuigen. TenCate en Fokker Aerostructures zijn hiervoor met de unieke thermoplastisch composiettechnologie van TenCate Advanced Composites samen sterk gepositioneerd. Materiaal, productietechniek en ontwerpkennis komen hierin bij elkaar. ‘Qua motoren is wel sprake van een sterke ontwikkeling. Die zijn in één keer bijna 20% zuiniger geworden. Dat is een revolutie in de vliegtuigbouw.’ Als voorbeeld noemt hij de nieuwe Airbus A320neo (New Engine Option) narrow body, die met deze nieuwe motoren is uitgerust. ‘Dergelijke motoren maken het vliegtuig wel weer zwaarder, dus moet het gewicht daarvan omlaag. Dan zijn wij gezamenlijk aan zet.’ • Fokker Aerostructures verwerkt composietmaterialen van TenCate tot onderdelen voor vliegtuigen en helikopters • Beide bedrijven zijn mede-initiatiefnemer van de Region of Smart Factories om de productiviteit van de maakindustrie te verhogen of zelfs verdubbelen • Nieuwe, zuiniger motoren in de vliegtuigindustrie vragen om verdere gewichtsreductie

Winand Kok (manager engineering TenCate Advanced Composites), Arnt Offringa (director R&D Fokker Aerostructures) en Michael Overd (hoofd Structures Design & Development AgustaWestland) met de JEC Innovation Award 2013 voor het eerste, uit thermoplastisch composiet bestaande horizontale staartvlak van de AW169 helikopter.

35

DUURZAAMHEID TENCATE GEOSYNTHETICS VOOR VERSTERKING EN VERHOGING WATERKERINGEN

Werk in de dijk Door oorzaken als piping en opwarming van de Aarde komt er meer druk op waterkeringen. Geosynthetics lenen zich voor verhoging en versterking van dijken en dammen. Een nieuwe ontwikkeling is verticaal zanddicht geotextiel. Verticaal zanddicht geotextiel is een preventiemaatregel tegen piping. Dit verschijnsel is een van de mogelijke oorzaken van het verzakken en doorbreken van dijken. Het geotextiel dat als filter in het dijklichaam wordt ingebracht, laat wel water door maar geen zand. Er ontstaan daardoor geen zandvoerende wellen, dus vindt geen uitspoeling plaats. Door gelijktijdige toepassing van TenCate GeoDetect® in het geotextiel kan men bovendien de stabiliteit van de dijk monitoren. Geotextiel is een duurzaam materiaal, dat goed kan worden toegepast bij dijkverbetering. Geotextiel voor erosiebescherming van waterkeringen wordt wereldwijd al decennia toegepast. Ook het verticaal zanddicht geotextiel kan wereldwijd een nieuwe toepassing vinden. Voor het zo ver is, vinden aanvullende praktijktesten plaats. Die kunnen leiden tot aanpassingen en verfijningen.

Dijken: verhogen en versterken Door opwarming van de Aarde stijgt de zeespiegel. Er komt meer druk op dijken en dammen aan zeeën en langs meren en rivieren. Ook aardbevingen of -verschuivingen kunnen van invloed zijn. Dat vraagt om verhoging en / of versterking van deze bestaande bouwwerken. Een groot deel van Nederland kan als gevolg van een dijkdoorbraak onder water komen te staan. Elke vijf jaar vindt in ons land een toetsing plaats van de waterkeringen om te zien of deze nog aan de wettelijke normen voldoen. De voorlaatste keer gebeurde dat in 2011. Het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP) stelt zich ten doel de primaire waterkeringen die in 2011 zijn afgekeurd, te versterken. Dat heeft gevolgen voor 730 kilometer primaire waterkering (dijken) en 238 waterkerende kunstwerken (sluizen en stuwen). Daarnaast worden in 2014 drie

‘projectoverstijgende verkenningen’ uitgevoerd, waaronder piping. Innovatieve technieken zijn onderdeel van de projectuitvoering. Innovatieve oplossingen Wat voor de verbetering en versterking van de 7.000 km aan primaire dijken in Nederland geldt, is ook van toepassing op waterkeringen aan zeeën en langs meren en rivieren elders in de wereld: er is vaak te weinig geld voor beschikbaar. Dat vraagt om innovatieve oplossingen. Welnu, verticaal zanddicht geotextiel is een innovatieve en milieuvriendelijke preventiemaatregel. De oplossing vergt een gering ruimtebeslag en werkt kostenbesparend. Er zijn methodes en machines om het geotextiel tot grote dieptes aan te brengen. Piping kan immers tot wel 6 à 7 meter diepte plaatsvinden. Aanvulling Verticaal zanddicht geotextiel vormt een goede aanvulling op de portfolio anti-erosieproducten van de businessunit Water & Environment binnen TenCate Geosynthetics. Het belang en de bijdrage van deze businessunit binnen TenCate Geosynthetics groeit. Om de positie van de Geosynthetics-groep in de infrastructurele en milieumarkten te versterken, is een wereldwijde sales- en marketingorganisatie opgezet. Dit heeft inmiddels geleid tot significante omzetgroei in dit segment. De end-usermarketing is versterkt door samenwerking met ingenieursbureaus. Het vizier wordt ook gericht op minder traditionele TenCate gebieden.

TenCate Geotube® eenheden kunnen, eenmaal gevuld met bijvoorbeeld ontwaterd slib, fungeren als dijklichaam

36


de decentrale organisatie van het geniekorps van het Amerikaanse leger. Daar staat tegenover dat TenCate Geosynthetics op dit gebied een goede reputatie heeft en nog eens de beschikking heeft over ervaren specialisten. In Azië geldt minder weten regelgeving, maar voelt de markt in de regel minder de noodzaak om beperkende maatregelen te nemen. ‘Niets doen is goedkope concurrentie.’ Oplossingen als TenCate Geotube®, waarbij gebruik wordt gemaakt van plaatselijk aanwezige materialen als zand, staan hier al wel bekend als effectief en kostenefficiënt. Qua duurzaamheidsbesef zijn hier volgens Chris Lawson evenwel nog de nodige stappen te nemen. Proefproject met verticaal zanddicht geotextiel (foto: Deltares / A.R. Koelewijn) Ambitieuze groei Mark Gunzenhauser (directeur sales Americas), Gerrit Dortland (business unit manager Water & Environment EMEA) en Chris Lawson (directeur sales & marketing Azië) twijfelen er niet aan of wereldwijd zullen steeds meer dijken worden voorzien van geotextielen voor reinforcement en andere functies. Voor Nederland geldt daarbij dat, zolang de oplossingen voldoen aan de gestelde criteria binnen het nHWBP, veel innovatie mogelijk is. ‘Ons doel is ambitieuze groei’, stellen de drie collega’s. ‘We gaan een reeks producten introduceren voor erosiebeheersing en werken aan een breder scala aan watermanagement- en milieuoplossingen.’ Marktintroductie De introductie van die producten en oplossingen

verloopt in het ene deel van de wereld soepeler dan in het andere. In de VS en Nederland bijvoorbeeld moet aan de nodige procedures en regels worden voldaan. Begrijpelijk omdat er geen sprake mag zijn van enige milieuoverlast, maar het zorgt wel voor oponthoud. Dat is eigen aan de overheidssector. ‘Je moet door verschillende bestuurslagen en voor goedkeuring langs diverse autoriteiten, die terecht de regelgeving in acht nemen maar soms ook erg behoudend zijn ten aanzien nieuwe oplossingen.’ Acceptatie De acceptatie van geotextielen in de hiervoor genoemde markten neemt toe. Binnen grote overheidsinstanties, zoals het US Army Corps of Engineers, zijn de meningen echter nog weleens verdeeld, weet Mark Gunzenhauser. Dat komt door

• Verticaal zanddicht geotextiel is een innovatieve en milieuvriendelijke preventiemaatregel bij de verbetering en versterking van waterkeringen • Om de positie van de businessunit Water & Environment in de infrastructurele en milieumarkten te versterken, is een wereldwijde sales- en marketingorganisatie opgezet • Introductie van producten en oplossingen voor watermanagement onderhevig aan procedures die voor vertraging kunnen zorgen www.tencategeosynthetics.com [email protected]

37

INNOVATIE

TENCATE, FOKKER EN PARTNERS NAAR VOLGENDE FASE INNOVATIESAMENWERKING MET AIRBUS

TAPAS krijgt vervolg Op maandag 20 januari zetten de bestuursvoorzitters van Airbus, Fokker Aerostructures en TenCate hun handtekening onder het contract voor continuering van het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structure (TAPAS) -programma tot en met 2017. Dit innovatieprogramma op basis van projectmatige samenwerking is hiermee zijn volgende fase ingegaan. Binnen het TAPAS-consortium werken bedrijven en kennisinstellingen uit de Nederlandse luchtvaartindustrie samen met Airbus aan de verdere ontwikkeling en toepassing van thermoplastisch composieten in de romp, vleugels en staartconstructies van vliegtuigen – zowel voor de huidige generatie vliegtuigen als in de nieuwe generaties toestellen. De partners van TenCate Advanced Composites zijn Airborne Composites, CODET, DTC, KE-Works, KVE, Technobis Fiber Technologies, het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart-laboratorium,

Technische Universiteit Delft en Universiteit Twente. De Nederlandse luchtvaartindustrie heeft wereldwijd een goede naam op het gebied van lichtgewicht materialen. Dat komt mede door de kennis van materialen en verwerkingsprocessen. Nederland heeft qua omvang de zesde luchtvaartindustrie van Europa. Staartdeel In het kader van TAPAS 2 wordt een demonstrator ontwikkeld van een staartdeel dat volledig uit

Fokker Aerostructures, het NLR en TenCate zijn drie van de partners binnen TAPAS

38


thermoplastisch composiet bestaat. De aandacht gaat ook uit naar andere vliegtuigonderdelen, zoals de vleugels en brandstoftanks. Een vleugel kun je vergelijken met het staartvlak, maar is ‘een redelijk complex onderdeel’, legt TenCate manager engineering Winand Kok uit. Er gelden tegenstrijdige eisen voor. ‘Het moet licht en sterk zijn, geleidend, je moet er brandstof in opslaan en er het vliegtuig mee kunnen verheffen.’ Blikseminslag en statische elektriciteit tijdens de vlucht kunnen leiden tot vonken. In de nabijheid

van brandstoftanks is dat ongewenst. Traditionele vleugels zijn van metaal, dat goed geleidt. Composiet geleidt veel minder. ‘Je moet een specifieke oplossing ontwikkelen voor thermoplasten om dat te voorkomen. Elke toepassing stelt haar eigen eisen. In de vliegtuigindustrie ligt alles onder het vergrootglas.’ Impactgevoeligheid Bij impact van een metalen vliegtuigromp is een deuk zichtbaar. Is de wand van composiet (laagjes materialen), dan zie je niets maar kan binnen beschadiging zijn ontstaan. Daarom wordt een vliegtuig met composieten ‘dikker’ ontworpen, ook vanwege de schaalgrootte. Bij kleinere vliegtuigen zijn de wanden dunner en is de impactgevoeligheid groter. ‘Onze thermoplasten zijn taaier

en kunnen mogelijk dunner worden ontworpen, zodat het vliegtuig lichter wordt. De neus en romp moeten ook bestand zijn tegen hagelstormen met hagelstenen tot wel 8 centimeter doorsnee. Het zijn extreme scenario’s, maar je moet er wel rekening mee houden. Het gaat erom veilig van A naar B te komen. Dat kun je vertalen in materiaaleigenschappen en die maken wij in onze processen. Dat is een deel van de veiligheid. Die zit in de zorgvuldigheid die wij betrachten in onze maakprocessen. Onze klanten verwachten dat we altijd hetzelfde doen en leveren.’

Senior vice-president R&T Axel Krein van Airbus, Loek de Vries (midden) en Sjoerd Vollebregt (rechts), bestuursvoorzitters van TenCate respectievelijk Fokker Aerostructures, zetten hun handtekening onder het contract voor continuering van het TAPAS-programma. Dat gebeurde in aanwezigheid van de Franse president François Hollande en minister-president Mark Rutte. (foto: René de Gilde)

www.tapasproject.nl

39

DUURZAAMHEID

OUTDOORWEEFSELS EN END-USERMARKETING

‘Kamperen draait om beleving’ TenCate Outdoor Fabrics is in Europa marktleider in hoogwaardige weefsels voor de outdoormarkt. In Azië zijn de eerste stappen gezet. Door voortdurend voeling te houden met de markt kan snel op trends en nieuwe eisen worden ingespeeld. De introductie van de digitale inkjettechnologie speelt hierbij een belangrijke rol. Kamperen is van alle tijden. De manier waarop we dat dat doen, is aan trends onderhevig. Op de Vakantiebeurs in Utrecht begin dit jaar werd dat nog eens duidelijk. In Hal 12, het paviljoen Camping by Night, konden bezoekers kennismaken met de nieuwste ontwikkelingen op tentgebied. Er waren voortenten van Isabella, Dorema en Reda voor caravans op het caravanveldje, vouwwagententen van onder meer Trigano op het vouwwagenveldje en familietenten, boogtenten en opblaasbare tenten van Karsten op het gezinsveldje. De toegang tot het paviljoen werd gevormd door een immense tent van TenCate outdoorweefsel. De tent was maar liefst 23 meter breed en 10 meter hoog. Twee toegangen met ritsen vormden de entree. Sferen creëren De organisatie wilde er ‘een gevoel neerleggen’ door sferen te creëren, vertelt Herman Klompenmaker (marketing- en salesmanager TenCate Outdoor Fabrics). ‘De focus lag op kamperen in het donker. Mensen kregen een lampje mee om de bijzondere kampeersfeer te proeven en diverse kampeervormen te proberen, met op de achtergrond de ondergaande zon. Alles draaide hier om beleving. Wie een van de

40


kampeervormen eens wil uitproberen, kan terecht bij touroperators als Rent-a-Tent en VacanSoleil die deze tenten in diverse landen verhuren. Beurzen en shows Herman Klompenmaker is een notoir beursganger. Hij vertegenwoordigt TenCate op de stands van klanten op de jaarlijkse Kampeer & Caravan Jaarbeurs, Vakantiebeurs en Caravana. Hij bezoekt in Nederland lokale tentenshows en geeft acte de présence op shows in Düsseldorf, Stuttgart, Birmingham, Le Bourget, Rimini of Barcelona. De

TenCate Outdoor Fabrics heeft 2013 ‘beter

dan verwacht’ afgesloten. Ondanks de neergaande markt voor voortenten is het marktaandeel bij bestaande klanten vergroot. De kampeermarkt in Spanje en Italië blijft al enkele jaren achter bij de verwachtingen. Zuid-Afrika, Australië en Nieuw-Zeeland deden het juist goed. Confectionairs trekken weg uit China omdat de series te klein zijn. Tegelijkertijd wint kamperen in Azië aan populaireit. ‘KIP Caravans probeert haar

grote Europese beurzen bezoekt hij gezamenlijk met salesmanager Paul Suthof. ‘Elk land heeft een eigen beurs en die bezoeken we, want in elk land hebben we wel klanten.’ Tussendoor verleent hij medewerking aan de tv-series We Love Camping en Campinglife. Contact met de eindgebruiker Er gaat niets boven het directe contact met klant en eindgebruiker. Bovendien pik je zo de trends in de kampeerwereld op. Een ervan is dat de tenten caravanverkoper steeds meer mensen uit eigen streek aantrekt. Er wordt minder snel gekocht: liever oriënteert men zich eerst uitgebreid. Een tweede, grotere trend is glamourous camping (glamping). Het is menig doorgewinterd kampeerder wellicht een gruwel, steeds meer mensen willen het natuurlijke van een

modellen te verkopen in China. Confectionair Walker maakt van onze weefsels voortenten alleen voor KIP. Indirect hebben we dus al een bescheiden stap gezet op de Chinese kampeermarkt.’ In Zuid-Korea wordt kamperen steeds gewilder, vooral met luxere tenten. In de buurt van de hoofdstad Seoul is een grote camping gerealiseerd. De tenten daarvoor komen van het Nederlandse DeLuxe. ‘Mensen daar willen naar buiten, die willen het buitenleven.’

canvastent combineren met de luxe van een compleet ingerichte tent – inclusief comfortabel bed, douche, toilet en loungebanken. Stacaravans worden steeds meer vervangen door glampingtenten. De caravan lijkt sowieso op zijn retour ten faveure van de vouwwagen, opblaasbare tenten, boogtenten en campers. Werden in 2004 in Nederland nog 24.000 nieuwe caravans gekocht, in 2013 waren dat er nog geen 7.000. ‘Liever koopt men dan een tweedehandscaravan, die men voorziet van een nieuwe voortent.’ Laat onverlet dat de caravandichtheid in Nederland met ruim 500.000 caravans nog altijd de grootste in Europa is. Comfortabel en brandveilig De derde trend is vlamwerend tentdoek. Koken in een tent is niet zonder risico. Open vuur kan overslaan. TenCate Campshield® is een inherent vlamwerend weefsel voor tenten. ‘Het is samengesteld uit vier verschillende vezels, die met elkaar een huwelijk aangaan om het de juiste eigenschappen te geven.’ Niet alleen touroperators en scoutingclubs maken voor hun groepstenten steeds meer gebruik van dit beschermende weefsel. Ook particulierencombineren comfort steeds meer met brandveiligheid. Onderscheidend vermogen ‘Met twee basisweefsels bedienen we in feite de hele wereld van voortenten’, legt

Herman Klompenmaker uit: ‘TenCate Touring® en TenCate Residential®. Toch zijn we in staat met deze twee weefsels in bepaalde kleuren en dessins de klanten onderscheidend vermogen te geven. Daarom is de ontwikkeling van de digitale inkjettechnologie zo belangrijk, omdat we de klanten hierdoor in kleine series en in korte tijd exclusieve dessins kunnen bieden. Verder ondersteunen wij hen met promotie en bij presentaties of door hun dealers uit te nodigen. Aart Kok Tenten kwam in februari met haar dealers om uitleg te krijgen over het spinnen, weven en veredelen van tentdoek. Ook De Vrijbuiter wil haar verkopers een dag uitnodigen om deze uitleg te krijgen. Zo geven we hen meer munitie en kunnen ze de klant technisch te woord staan.’

TenCate Outdoor Fabrics is launching customer voor de digitale inkjettechnologie.

Launching customer TenCate Outdoor Fabrics is launching customer voor de digitale inkjettechnologie. ‘We zeggen nu tegen de klant: “Hoe wil je dat jouw doek eruit ziet en in welke series?”. Voor Plopsaland worden tenten gemaakt in de vorm van een paddestoel met een Plopsadeur. Die worden in China geconfectioneerd voor De Vrijbuiter. Er zijn vijf deuren ontworpen. De klant mag kiezen. Ook Brand en Isabella hebben we laten zien wat we kunnen en dat we snel kunnen schakelen. Je ziet het er aan de buitenkant niet van af, maar er zitten enorm veel know-how en functionaliteiten in de outdoorweefsels van TenCate Outdoor Fabrics. Tijdens rondleidingen zien de confectionairs en dealers wat er bij outdoorweefsels komt kijken. TenCate Outdoor Fabrics is ook “Protecting people”. We beschermen tegen zon, uv-straling, regen, vuur, wind en inkijk.’ • Toenemend aantal kampeerders combineert kamperen met luxe inrichting (glamping) • Touroperators, scoutingclubs en particulieren kiezen steeds vaker voor vlamwerend tentdoek • Digitale inkjettechnologie maakt exclusieve dessins in kleine series en in korte tijd mogelijk

41

Victor van der Chijs, Bestuursvoorzitter Universiteit Twente

‘High Tech, Human Touch. Die kracht willen we de komende tijd nog beter gaan benutten. Samen met externe partners als TenCate.’

42


(Foto: Rikkert Harink)

INNOVATIE

UNIVERSITEIT TWENTE: HIGH TECH, HUMAN TOUCH

Partners in innovatie Bedrijfsleven, overheden en onderwijsinstellingen in Oost-Nederland zijn partners in Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland (AMMON). Door hun kennis en capaciteiten te bundelen, vormen ze een belangrijk fundament onder een gebied dat internationaal meetelt dankzij de hoogwaardige maakindustrie, die innovatieve producten en hightechsystemen ontwikkelt. AMMON is geen onderzoeksinstelling, maar een samenwerkingsvorm. Het gaat om verbinden, niet om vermengen. Twee van die partners zijn Universiteit Twente en TenCate. Voor Victor van der Chijs, bestuursvoorzitter van de Universiteit Twente (UT), is innovatie een sterke drijfveer. Zijn ambitie: een toptechnologische universiteit met impact op mens en maatschappij. Dat sluit aan op de ambities van TenCate, waar (technologische) innovatie een van de hoekstenen van het businessmodel is. In dit kader zoekt de onderneming aansluiting bij universiteiten, hogescholen en kennisnetwerken. Het lidmaatschap van openinnovatienetwerken en marktgestuurde innovatie (met een probleemoplossend karakter) zijn voor TenCate twee belangrijke waardefactoren bij innovatie. Nauwe contacten De UT is een van de universiteiten waarmee TenCate in Europa al sinds decennia nauwe contacten heeft. Die contacten bestaan uit samenwerking binnen onder meer de faculteit Construerende Technische Wetenschappen, het ThermoPlastic composite Research Center (TPRC) en in Smart Factory en uit materiaalsponsoring (Solar Team Twente). Smart Factory is een onlangs gestart en door de regionale overheid gestimuleerd project. De projectgroep wil het productrealisatieproces in Nederland verder optimaliseren. Doel is te komen tot een geautomatiseerde 24/7 ‘smart factory’. Bedrijfsleven, overheden en kennis- en onderzoeksinstellingen hebben zich eveneens verenigd in de

regionale Human Capital Agenda. Men maakt zich sterk voor meer hogeropgeleiden in de Twentse hightechsector, ook vanuit het buitenland. Op die manier is ook in de toekomst sprake van een optimaal vestigingsklimaat voor nieuwe (inter)nationale maakindustrie. Multidisciplinaire benadering ‘De grote vraagstukken waar deze maatschappij voor staat, vragen een multidisciplinaire benadering’, aldus Victor van der Chijs. ‘High Tech, Human Touch. Die combinatie van disciplines heeft de UT in huis. Die kracht willen we de komende tijd nog beter gaan benutten. Samen met externe partners, zoals TenCate. Voor TenCate is, net als voor de Universiteit Twente, innovatie van levensbelang. Door constant te blijven innoveren en de juiste nichemarkten voor nieuwe producten te kiezen, slaagt TenCate er voortdurend in om leidende posities te verwerven op haar werkvelden. Mede hierdoor is het bedrijf uitgegroeid tot een technologisch gedreven onderneming die wereldwijd opereert.’

al goede banden met het bedrijfsleven, maar deze zullen we de komende tijd verder aanhalen. Daarnaast gaan we systematisch toenadering zoeken tot grotere bedrijven. Niet alleen in Nederland, maar in de hele wereld. We hebben deze bedrijven op het gebied van R&D namelijk veel te bieden. Tot slot stimuleren we als universiteit dat onze onderzoekers hun kennis vermarkten. Dat heeft al geleid tot meer dan 800 spin-offbedrijven. We zorgen ervoor dat we goede banden blijven onderhouden met deze spin-offs en ze daar waar mogelijk ondersteunen. Het zijn de ASML, Shell en TenCate van de toekomst.’ • Innovatie voor Universiteit Twente en TenCate sterke drijfveer • De vraagstukken waar deze maatschappij voor staat, vragen volgens UT-bestuursvoorzitter om een multidisciplinaire benadering • UT stimuleert dat onderzoekers hun kennis vermarkten, wat leidt tot spin-offbedrijven

Maximale verbinding ‘Door veranderende geldstromen is het voor de UT van steeds groter belang om de maximale verbinding met het bedrijfsleven te zoeken, vervolgt de bestuursvoorzitter. ‘Dit doen we, als ondernemende universiteit, op verschillende manieren. We hebben

43

VEILIGHEID

TENCATE TECASAFE® PLUS VOOR KLEDING MEDEWERKERS BOREALIS

Comfortabel aan het werk Bel-Confect heeft opdracht gekregen voor de ontwikkeling en levering van kleding voor medewerkers van Borealis in België op basis van TenCate Tecasafe® Plus XL 9300. Het gaat om circa 5.000 kledingstukken voor ongeveer 700 medewerkers van de drie vestigingen van Borealis in dit land. De order is in 2013 verworven en heeft een looptijd van vijf jaar. Borealis is producent van onder andere buizen voor het transport van water, gas, chemicaliën en olie, kabelisolatie, kunststof voor dashboards, deurbekleding, bumpers en ventilatie. Ook worden kunststof verpakkingen vervaardigd voor medische producten, voedsel, flessen, kratten, dozen, rekken en pallets. Voor Borealis is het de eerste keer dat men genormeerde en vlamwerende kledij inzet, weet Christ Segers, zaakvoerder van Bel-Confect. Tot voor kort beschikte het personeel over eenvoudige katoenen kleding die nauwelijks bescherming op de werkplek bood. De medewerkers stonden aanvankelijk terughoudend tegenover nieuwe kleding. Men vreesde te moeten inboeten aan draagcomfort. De nieuwe kleding moest dus niet alleen voldoen aan alle aspecten van veiligheid in relatie tot de mogelijke bedrijfsrisico’s. In de

44


tender stonden ook comfort en duurzaamheid hoog op het verlanglijstje. Wastesten en draagproeven Er werd uitgebreid en met verschillende vlamwerende weefsels getest. Ook vond een draagproef plaats in de productie. Uit industrieel wastesten door wasserij CWS-Boco moest blijken of de kleding zich goed hield qua krimp en kleurechtheid. TenCate Tecasafe® Plus kwam bij de resultaten als beste uit de bus. Waar kleding op basis van andere materialen na een aantal keren industrieel wassen al snel versleten en rommelig oogde, behield het weefsel van TenCate zijn comfort en uiterlijk volledig. Het bleek bovendien prijstechnisch de beste aanschaf. Vanwege de zichtbaarheid op de locatie waren er ook eisen aan de kleur; een deel van de kleding moest in een hogezichtbaarheidskleur geel zijn uitgevoerd. ‘TenCate Tecasafe® Plus paste daar perfect in.’ Ruim palet Voor Bel-Confect, een in Dottignies (Dottenijs, België) gevestigde confectionair, was TenCate al geen onbekende. ‘We werken regelmatig samen’, vervolgt Christ Segers. ‘We maken gretig gebruik van het ruime palet TenCate materialen voor toepassingen in onder meer de logistieke sector,

transport, de bouw, metaal-, petrochemische en nutsbedrijven.’ CWS-Boco gaat de kleding van Borealis België in haar industriële wasserij wassen. De levering van dezelfde kleding aan Borealis Nederland, een kleine productievestiging, verkeert momenteel in de opstartfase. De levering geschiedt door een klant van Bel-Confect, ‘aangezien onze strategie erin bestaat om in Nederland te werken met een dealernetwerk’. TenCate Tecasafe® Plus XL 9300 biedt niet-uitwasbare multirisicobescherming, kleurechtheid, draagcomfort, een hoge scheur- en treksterkte en uitstekende bescherming tegen flashover (vlamoverslag) en vlambogen. ‘TenCate Protective Fabrics heeft de inherent vlamwerende TenCate Tecasafe® Plus weefsels grondig getest’, vertelt end-use market manager Karin Klein Hesselink. ‘In tegenstelling tot andere beschermende weefsels blijven TenCate Tecasafe® Plus weefsels buitengewoon sterk en kleurvast, ook na intensief industrieel wassen.’ www.tencateprotectivefabrics.com [email protected]

45

INVESTOR RELATIONS

TENCATE PUBLICEERT JAARVERSLAG EN JAAROVERZICHT OVER 2013

‘Een uitdagend jaar’ in woord en beeld Op woensdag 5 maart, 42 dagen voor de 57e algemene vergadering van aandeelhouders (17 april), publiceerde TenCate haar jaarverslag over 2013 op de corporate website. Voor het eerst in haar geschiedenis brengt de onderneming bovendien een jaaroverzicht uit: een beknopte gedrukte versie van het jaarverslag. Het jaarverslag 2013 van TenCate is opnieuw geschoeid op de leest van inclusive reporting. Deze verslagvorm kenmerkt zich door het samenhangend rapporteren over de ondernemingsstrategie en de waardecreatie door de bedrijfsonderdelen. Duurzaamheid is daarvan een integraal bestanddeel. De verslaglegging betreft dus zowel financiële kritische prestatieindicatoren als niet-financiële kerngegevens en prestaties. Sociale, ecologische en economische informatie is nog verder inzichtelijk gemaakt. De dialoog met belanghebbenden en de materialiteitsmatrix zijn verdiept en uitgebreid. Ook is een overzicht opgenomen van hoofddoelstellingen, bereikte en nog te realiseren voortgang. Het jaarverslag van TenCate biedt betrokkenen en belanghebbenden dus nog meer de mogelijkheid de aspecten van de ondernemingen beter op waarde te schatten.

46

txtures 1 2014 | INVESTOR RELATIONS

De pdf- en leesversie van het jaarverslag van TenCate zijn beschikbaar via de corporate website: www.tencate.com. De dynamische versie is te gebruiken via www.tencateannualreports.com. Het jaarverslag telt 164 pagina’s. Bent u geïnteresseerd in de resultaten van en ontwikkelingen binnen TenCate maar prefereert u een beknopte versie, dan verwijzen wij u naar het gedrukte Jaaroverzicht. Dit kunt u bestellen via [email protected] of via een telefoontje met de receptie: 0546 544911.

KORT EN GOED

TenCate in Kazachstan

Ruimte voor materialen Een delegatie van TenCate bracht onlangs een bezoek aan Kazachstan. Op het programma stond onder meer een bezoek aan Kazcosmos, het nationaal ruimteagentschap. De Nederlandse delegatie werd ontvangen door voorzitter Talgat Mussabayev. Kazachstan werkt aan de ontwikkeling van satellietsystemen en ruimtetechnologie. Men maakt daarvoor gaarne gebruik van de ervaring van TenCate in de productie en het gebruik van composietmaterialen. TenCate Geosynthetics is inmiddels betrokken bij een aantal infrastructurele projecten in Kazachstan. Vanwege de noodzaak tot verbetering en uitbreiding van de infrastructuur (wegen, snelwegen en vliegvelden) is er veel interesse voor geotextiel. Bij temperatuurverschillen van + 30 °C tot -40 °C, zoals die in het land voorkomen, hebben dergelijke voorzieningen extra onderhoud nodig. Geotextielen hebben functionaliteiten die minder onderhoud mogelijk maken. TenCate Protective Fabrics zoekt een afzetmarkt voor materialen als TenCate Tecasafe® Plus, waaronder voor brandweer en nutsbedrijven. Ook al sluit een product goed aan bij de lokale industrie, vaak moet toch eerst de hele waardeketen worden opgezet. Ook voor TenCate Grass ten slotte biedt de Centraal-Aziatische republiek een aantal mogelijkheden.

TenCate thermoset in Zuid-Amerika

Go4Dakar! TenCate is materiaalsponsor van het Go4Dakar team van Hogeschool ArnhemNijmegen dat heeft deelgenomen aan de Dakar Rally door Zuid-Amerika. Het voertuig met lichtgewicht (thermoset) composieten bereikte op 18 januari jongstleden de finish in Argentinië. Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN) is de eerste hogeschool in de wereld die heeft deelgenomen aan wat wel de zwaarste rally ter wereld wordt genoemd.

Foto: Franz Pflügl

Het team, bestaande uit 5 studenten Autotechniek en 2 professionele coureurs, nam deel met een volledig zelf gebouwde auto. Ofschoon zij de laatste etappes niet hebben kunnen uitrijden, is wel een prestatie van formaat neergezet. Met het voertuig Go4Dakar neemt het team van 15 tot en met 18 mei deel aan de Shell Eco Marathon in Rotterdam. Doelstelling is om met een RDW-gekeurd voertuig hoog in de lijsten van de Urban Concept klasse te eindigen.

TenCate prepregs voor Schiebel Camcopter

Op de hoogte De Camcopter S/100 van de Oostenrijkse firma Schiebel is een kleine, onbemande helikopter (UAV) die verticaal kan opstijgen en landen. Het toestel is deels uitgerust met prepregs van TenCate Advanced Composites. De S-100 heeft geen start- of landingsbaan nodig en kan met 25 kilo aan lading een voorgeprogrammeerde missie van wel zes uur uitvoeren. Het maximale laadvermogen is 55 kg, de maximum snelheid 120 knopen (220 km/u) en de haalbare hoogte 5,5 km. De Camcopter is gemaakt van koolstofvezelversterkte TenCate prepregs met zeer nauwe toleranties.

47

THEMA PROTECTING PEOPLE IN TRANSIT

Recommend Documents