PROTECTING PEOPLE IN TRANSIT

PROTECTING PEOPLE | IN TRANSIT

Geavanceerde composieten voor sportwagen- en Formule 1-markt TenCate Accorder®, volgende innovatie in kunstgrassystemen Het ‘machtige gevoel’ van een piloot op de Dreamliner

2015 | nummer 2 | zomereditie

txtures 2 txtures is het interne en externe relatiemagazine van materiaaltechnologieconcern Koninklijke Ten Cate nv (TenCate). Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Redactie Koninklijke Ten Cate nv Postbus 58 7600 GD Almelo telefoon +31 546 544 911 Coen Heldeweg [email protected] Vormgeving Aandagt reclame & marketing, Almelo Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie, Almelo Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Jaargang 50 - nummer 2 zomer 2015

Het vermarkten van innovatieve composietmaterialen ‘Wereldwijd is sprake van een continue toename van de vraag naar mobiliteit. Een tweede sterke trend, die wordt geschraagd door weten regelgeving, is om de CO2-uitstoot duurzaam te reduceren. Deze twee megatrends in combinatie bieden kansen voor de toepassing van lichtgewicht materialen in de aerospace- en de automotive-industrie. TenCate Advanced Composites heeft een sterke positie opgebouwd in deze groeimarkten.’ ‘Op grond van de buy & build-strategie van TenCate is de Advanced Composites-groep een mondiale speler met een sterke technologische basis en bedrijven in Nederland, Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en China. In de lucht- en ruimtevaartindustrie heeft TenCate een vooraanstaande positie opgebouwd met unieke oplossingen op basis van thermoset en thermoplastisch composiettechnologie. Materialen die voornamelijk in de aerospace-industrie werden toegepast, vinden geleidelijk hun weg naar de automotive-industrie. Composietmaterialen die in de ruimtevaartindustrie worden toegepast, tonen grote gelijkenis met de geavanceerde oplossingen voor Formule 1-wagens. Dit biedt grote kansen voor het ontwikkelen van nieuwe toepassingsgebieden. Naast de CO2 -reductie speelt het veiligheidsaspect een grote rol. Composietmaterialen worden toegepast in de structuur van vliegtuigen en automobielen en dragen daarmee bij aan de sterkte van de constructie. Protecting People in Transit. Innovatieve producten moeten voldoen aan hoge kwaliteitseisen. De productieprocessen worden gekenmerkt door het garanderen van reproduceerbaarheid, wat hoge eisen stelt aan mensen, machines en processen. In die zin is de aerospace-achtergrond een sterke uitgangspositie voor het betreden van de automotive-industrie in den brede. Om het grotere volume in de automotive-industrie te kunnen bedienen, zullen de huidige batchprocessen naar continue processen worden doorontwikkeld. Kostenleiderschap speelt een grote rol in de automotive-industrie. Onze uitgangspositie op basis van onze thermoplastisch composietmaterialen is sterk. De productielocaties in Nederland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken ieder over hun eigen specialiteit en expertise. Door intensieve interne samenwerking op technisch en commercieel vlak benutten wij de synergie, die ten goede komt aan onze klanten. Deze kruisbestuiving is een sterke drijfveer achter de groei van onze bedrijven. De markt wordt gekenmerkt door intensieve samenwerking met externe partijen als klanten, leveranciers en onderzoeksinstituten. Nieuwe toepassingen worden veelal in samenwerkingsverbanden ontwikkeld. Innoveren door samenwerken en vervolgens het industrialiseren van deze innovaties zijn de belangrijke competenties om op duurzame wijze in te spelen op alle kansen die de markt voor lichtgewicht materialen biedt.’ Frank Meurs, Groepsdirecteur TenCate Protective & Outdoor Fabrics EMEA en TenCate Advanced Composites EMEA

2

txtures 2 2015

INHOUD 18 Uitbreiding van apparatuur, machines en faciliteiten TenCate Advanced Composites in Langley Mill (UK) wordt het centre of excellence voor Europa van thermohardende materialen en systemen.

VEILIGHEID 44 Masterclass branden schade preventie in simulatiezone 46 TenCate Defender™ M weefsels voor kleding brandbestrijders DUURZAAMHEID

04

TenCate composieten voor aerospace en automotive

04 Composieten voor aerospace en automotive 34 Kamperen wordt met TenCate outdoorweefsels kleurrijker

Wat betreft mobiliteit opereert TenCate Advanced Composites in met name de luchtvaart, ruimtevaart en automobielindustrie.

VISIE, MISSIE EN STRATEGIE 22 Column raad van bestuur 26 In dialoog met aandeelhouders

42

BUSINESS CONTEXT

TenCate Geotube® technologie voor de grootste brug in Vietnam

28 ‘TenCate als materiaalleverancier en partner in ontwikkeling’

Bij de constructie van een nieuwe brug en snelweg nabij Haiphong worden geotextiele tubes toegepast.

38 ‘Vliegen op een Boeing 787 geeft een machtig gevoel’

38 Ervaringen van eindgebruikers: de piloot Volgens piloot Roderick Waaijenberg van Arkefly is de reis in een Boeing 787 ‘minder belastend voor zowel de passagiers als de bemanning’.

3

MOBILITEIT

TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE

Composieten in aerospace en automotive Zowel in de lucht- en ruimtevaart als de automobielindustrie worden composieten gewaardeerd om hun hoge sterkte en geringe gewicht. Op draagraketten betekent elke kilo minder dat er meer lading (satelliet) mogelijk is. Elke kilogram gewichtsbesparing op een auto betekent een grotere actieradius en een lager brandstofverbruik. Het zijn vergelijkbare doelstellingen op een zeer verschillende schaal. Voor specifieke toepassingen in de ruimte- en luchtvaart en automobielindustrie maken klanten onder andere gebruik van hoogwaardige composietmaterialen van TenCate Advanced Composites.

4

txtures 2 2015 | MOBILITEIT

Wat betreft mobiliteit opereert TenCate Advanced Composites in met name de aerospace- en de automotivemarkten: de luchtvaart, ruimtevaart en automobielindustrie. In diverse segmenten van deze markten heeft de marktgroep afnemers en eindgebruikers. In de ruimtevaart worden composieten toegepast voor onderdelen van satellieten en draagraketten: radomes (radarkoepels), zonnepanelen, antennes, reflectoren, delen van de huid en de draagconstructie voor de zonnecellen, spanten, communicatieschotels en hitteschilden. Bij de luchtvaart gaat het om structuur- en niet-structurele delen van commerciële vliegtuigen, privé- en businessjets, uav’s (onbemande vliegtuigjes), militaire vliegtuigen en helikopters. Structurele toepassingen zijn bijvoorbeeld een primaire structuur als de romp, vleugels

en rondhouten; secundaire structuur omvat interieurtoepassingen, toegangsdeuren en flight control-oppervlakken. Regionale accenten TenCate heeft productiebedrijven in Europa (Nijverdal en Langley Mill, UK) en de Verenigde Staten (Morgan Hill en Fairfield, California, Verenigde Staten). In de VS ligt de focus op toepassingen in de ruimtevaart, de burgerluchtvaart, de markt voor businessjets en defensie. Bij de activiteiten in Europa ligt de focus op grote commerciële vliegtuigen

en regional jets (Nijverdal) en de automotive (sporten Formule 1-wagens) (Langley Mill). In het kader van haar Azië-strategie werkt TenCate samen met partijen in de Chinese luchtvaart. Een van de grootste klanten van TenCate in de Verenigde Staten is Cirrus Aircraft, dat nu in handen is van CAIGA (Chinese Aviation Industry General Aircraft Ltd). TenCate draagt ook technologische kennis en materialen bij aan D²RAGON. Dit Nederlandse luchtvaartcluster richt zich op het opbouwen van een goede en stabiele marktpositie in China. De marktgroep hanteert één global strategisch plan. De strategische acties zijn per segment gespecificeerd en beperkt tot de regionale markten. Onderscheid in materialen en kennis TenCate Advanced Composites bedient klanten in deze segmenten met klantspecifieke producten, een hoge mate van technische ondersteuning en bewezen klantenservice. Het merendeel van de aangeboden materialen van TenCate is vergelijkbaar met die van andere aanbieders. ‘Wat ons werkelijk onderscheidt, zijn onze vakmensen en omdat onze productiefaciliteiten van wereldklasse zijn’, stelt Michael Cichon. ‘Wij bedienen onze klanten met diverse productreeksen, variërend van thermoplastisch tot thermoset composieten en precisie-gegoten onderdelen voor kritische vliegtuigstructuren, radomes, straalmotoren, helikopterbladen et cetera. Wij stemmen onze aanpak voor elke markt af op de individuele eisen van die markt en kunnen vertrouwen op de expertise van onze teams bij het implementeren van onze strategieën voor klantondersteuning.’ Veiligheid en betrouwbaarheid In de vliegtuigen ruimtevaartindustrie zijn veiligheid en betrouwbaarheid heilig. Als composietenleverancier heeft TenCate

daarom nauwe relaties met leveranciers van grondstoffen, de subcontracting industrie, original equipment manufacturers (OEM’s) en eindklanten. Wanneer een composietmateriaal is geselecteerd en gekwalificeerd, is het moeilijk van materiaal te veranderen. In dat geval moet men opnieuw langdurige en kostbare kwalificatieprocessen doorlopen. Toeleveranciers van original equipment manufacturers (OEM’s) zijn tier 1-partners (subcontractors). De verwerkende industrie bestaat verder uit tier 2 en tier 3: leveranciers van onderdelen en componenten. TenCate Advanced Composites behoort in eerste instantie tot de tier 3 als leverancier van composietmateriaal. Zo vindt bijvoorbeeld levering plaats van continuvezelversterkte thermoplastisch laminaten en semipreg composietmaterialen aan Fokker Aerostructures. De materialen worden gebruikt voor de productie van onderdelen voor commerciële, regionale en militaire vliegtuigen van vliegtuigbouwers als Airbus, Boeing, Gulfstream, Dassault, Embraer, Cirrus en AgustaWestland. • Qua mobiliteit opereert TenCate Advanced Composites in met name de luchtvaart, ruimtevaart en automobielindustrie • De marktgroep hanteert één global strategisch plan. Strategische acties zijn per segment gespecificeerd en beperkt tot de regionale markten • Als composietleverancier heeft TenCate nauwe relaties met leveranciers van grondstoffen, de verwerkende industrie, OEM’s en eindklanten www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

5

VERVOLG PAGINA 5 TENCATE-COMPOSIETEN VOOR LUCHTVAART, RUIMTEVAART EN AUTOMOTIVE

Ruimtevaart TenCate levert vanuit haar productielocatie in Morgan Hill en Fairfield in de Verenigde Staten een breed scala aan geavanceerde composietmaterialen voor met name communicatiesatellieten, militaire en onderzoeksatellieten alsmede draagraketten (launch vehicles). Voor satellieten gebruikt men koolstofvezels van hoge stijfheid (modulus) gecombineerd met speciale harssystemen voor de productie van structuren als spanten, buisstructuren, zonnepanelen en reflectoren. Spanten houden apparatuur en zonnepanelen op de hoofdstructuur van de satelliet bijeen. Zonnepanelen worden gebruikt om vermogen te genereren voor de satelliet terwijl deze zich in de ruimte bevindt. Reflectoren zijn de communicatieschijven voor het uploaden en downloaden van satellietverbindingen voor dataoverdracht met mobiele telefoons, internet, HD-televisie, militaire communicatie en analyseapparatuur. Satellieten Communicatiesatellieten maken communicatie mogelijk via internet, televisie en mobiele telefoons. De noodzaak van en de wens tot mobiele telefonie, digitale televisie en internetconnectiviteit sturen de vraag naar communicatiesatellieten. Militaire satellieten dienen voor observatie, beveiligde communica-

6


tie, GPS-navigatie, vroegtijdige waarschuwing en weergegevens. Een nieuwe trend is de ontwikkeling van microsatellieten die in grote aantallen worden ingezet om juist in afgelegen regio’s toegang tot internet mogelijk te maken. Onderzoekssatellieten dienen een scala aan gespecialiseerde doeleinden. Ze meten bijvoorbeeld atmosferische veranderingen, het weer en klimaatverandering. AstroMesh® Op 31 januari jongstleden lanceerde de NASA haar Soil Moisture Active Passive (SMAP)-satelliet. TenCate Advanced Composites voorzag Astro Aerospace van TenCate Cetex® thermoplastisch composieten ten behoeve van de AstroMesh® reflector op dit ruimtevaartuig. Het SMAP-ruimtevaartuig voert metingen uit van bodemvocht en geeft aan of het vriest of dooit. De gegevens worden gebruikt om inzicht te krijgen in de processen op Aarde qua water-, energie- en koolstofcycli en voor het verfijnen van modellen voor weer- en klimaatvoorspel-

ling. De zes meter lange AstroMesh® reflector maakt bijna 15 omwentelingen per minuut en brengt elke twee tot drie dagen de totale aardbol in kaart. TenCate Cetex® thermoplasten zijn een integraal onderdeel van de structuur van de reflector en dragen bij aan optimale sterkte, duurzaamheid en gewichtsbesparing. Astro Aerospace is een businessunit van Northrop Grumman, een Noord-Amerikaans defensie-, luchtvaart- en ruimtevaartbedrijf. ‘TenCate Cetex® thermoplasten zijn een integraal onderdeel van de structuur van onze reflectoren’, vertelt Daniel Ochoa, productdevelopmentmanager bij Northrop Grumman Astro Aerospace. ‘Ze helpen om de parabolische vorm van de antenne te realiseren. Het materiaal is voor de vlucht uitgebreid getest, duurzaam en stijf. Dit is cruciaal voor de werking van de antenne.’ Draagraketten: gewicht- en kostenreductie Voor draagraketten gebruikt men standaard- en intermediaire modulus- (van matige stijfheid) vezels. Deze vezels zijn geïmpregneerd met thermohardende epoxyharssystemen (prepregs) voor de bouw van de raketstructuur. De structuur van een draagraket is meestal groot en als gevolg daarvan enorm zwaar. Met het

oog op gewichtsbesparing worden metalen als aluminium en titanium vervangen door de lichte composietmaterialen van TenCate. De lanceerkosten worden primair bepaald door het gewicht van de lading. Gewichtsbesparing is dus essentieel. De waarde van TenCate-materialen ligt er daarnaast in dat ze out-of autoclave worden uitgehard: in grote ovens onder lage druk. Uitharden in hogedrukovens (autoclaven) is prijzig vanwege de grootte van de benodigde autoclaaf. Sinds kort is ook SpaceX een van de klanten voor composietmaterialen van TenCate. Orion-ruimtecapsule In 2010 is hittebestendige composiethars ontwikkeld en geleverd voor het hitteschild

(5 meter doorsnee) en de backshell-structuur van het bemanningsvaartuig van de Orion van NASA. De Orion thermische beveiligingsgroep van Lockheed Martin Space Systems en TenCate Advanced Composites in Noord-Amerika hebben samen vijf jaar aan de ontwikkeling en kwalificatie ervan gewerkt. Dit ruimtevaartuig van Lockheed Martin is eind 2014 als proef succesvol gelanceerd. De TenCate-materialen in deze ruimtecapsule vervangen de traditionele titaniumoplossing voor de terugkeer- en landingsvereisten, waardoor zowel gewicht als kosten worden bespaard. De composieten van TenCate voor het ontwerp van het hitteschild maken grote composietstructuren mogelijk die buiten de autoclaaf kunnen worden vervaardigd.

Het verschil maken Voor klanten en eindgebruikers in zowel de lucht- als ruimtevaartmarkt, zoals Thales, Boeing, Northrop Grumman, Space Systems Loral en SpaceX, geldt dat ze zich om zowel technische redenen (zoals de eigenschappen van het product) als voor klantenondersteuning tot TenCate wenden. Zo beschikt TenCate over uitgebreide productportfolio van materialen, goed gedocumenteerde vluchtgeschiedenis en een enorme waaier van technische gegevens over haar materialen voor satellieten en lanceerstructuren. Willen klanten deze materialen met succes toepassen, dan zijn gegevens als stralingsweerstand, temperatuurcycli, bestendigheid tegen microscheurvorming en

De Orion-ruimtecapsule van Lockheed Martin met TenCate materialen is eind 2014 als proef succesvol gelanceerd

Onverminderd populair: trampolinespringen, zowel indoor als in de buitenlucht

7

VERVOLG PAGINA 7

TenCate Advanced Composites voorzag Astro Aerospace van TenCate Cetex® thermoplastisch composieten ten behoeve van de AstroMesh® reflector.

lage uitgassing een vereiste. Ook worden toonaangevende responstijden en technische ondersteuning ter plaatse geboden, waardoor TenCate Advanced Composites zich in de markt weet te onderscheiden. Snelle verandering De ruimtevaart- en satellietenmarkt wordt gekenmerkt door veel innovatie en snelle verandering. Momenteel worden draagraketten ontwikkeld die ofwel herbruikbaar zijn of lage kosten kennen. In plaats van meer dan $ 200 miljoen voor één lancering kunnen operators satellieten tegen drastisch lagere kosten in een baan om de aarde brengen. In 2014 nam de vraag naar grotere (militaire) satellieten af ten gunste van kleinere commerciële satellieten. Naast lagere kosten richten de fabrikanten van

8


satellieten zich meer op snel inzetbare architecturen (ontwerpen), zodat ze naar verwachting honderden lower cost satellieten in een baan om de aarde gaan brengen. Daardoor ontstaat de vraag naar materialen met soortgelijke eigenschappen als de satellietmaterialen van TenCate, maar die sneller en tegen lagere kosten worden vervaardigd. De ruimtevaartmarkt verandert, is innovatief, groeit en past nieuwe technologie toe. Opdat ze haar leidende rol in deze veranderende markt kan handhaven, besteedt TenCate veel aandacht aan deze trends. • Een satellietstructuur ondervindt zeer hoge belastingen tijdens de eigenlijke lancering van de satelliet en staat in de ruimte bloot aan extreme temperaturen • Met het oog op gewichtsbesparing

worden metalen als aluminium en titanium voor draagraketten vervangen door de lichte composietmaterialen van onder meer TenCate • Momenteel worden draagraketten ontwikkeld die ofwel herbruikbaar zijn of lage kosten kennen en richt men zich op snel inzetbare architecturen www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]


Luchtvaart TenCate materialen worden gebruikt in een verscheidenheid aan toepassingen in aerostructures (structurele delen) voor zowel commerciële vliegtuigen als helikopters en algemene luchtvaart. TenCate produceert composieten in twee duidelijk verschillende harsvormen, thermoplastisch composieten en thermohardende composieten. De huidige markt is grotendeels gebaseerd op thermoharders met epoxy als meest voorkomende hars. Op het gebied van thermoplasten wordt evenwel de meeste groei verwacht, vooral vanwege de voordelen van thermoplastisch composieten. In het algemeen bieden composieten gewichtsafname en hoge sterkte. Ten gevolge van gewichtsreductie wordt minder brandstof verbruikt of kan men meer passagiers of vracht vervoeren. Sommige van de nieuwere commerciële vliegtuigen van vandaag de dag, zoals de Boeing 787 en de Airbus A350, maken gebruik van composieten voor de romp. Het gebruik van composieten in deze toepassing zorgt voor meer comfort voor de passagiers omdat de luchtdruk binnen hoger is. Dat resulteert in een meer comfortabele omgeving. In tegenstelling tot metalen roesten composieten niet, wat minder onderhoud betekent voor de luchtvaartmaatschappijen.

composieten gebruikt op de voorste vleugelranden en in het frame van de romp voor structurele clips en beugels. Duizenden clips De Airbus A350 XWB is strategisch van veel belang, gezien de hoeveelheid gebruikt thermoplastisch composietmateriaal per toestel. TenCate levert TenCate Cetex® thermoplasten voor de robotproductie van duizenden clips als verbindingen van de koolstofvezelversterkte composieten rompdelen. Het orderboek bij Airbus telt ongeveer 780 toestellen van dit type. TenCate Advanced Composites werkt met toonaangevende afnemers binnen de luchtvaartindustrie voor structurele, semi-structure-

le en interieurtoepassingen in vliegtuigprogramma’s van Airbus, zoals de A350 XWB en de A380. De voortgaande groei van het gebruik van thermoplastisch composietmateriaal voor de luchtvaart werd begin 2014 versterkt door de ondertekening door Airbus, Fokker Aerostructures en TenCate van de overeenkomst voor fase twee van het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structure innovatieprogramma (TAPAS-2). Dit richt zich op de verdere ontwikkeling en toepassing van thermoplastisch composieten in de romp, vleugels en staartconstructies van vliegtuigen. Eveneens hebben TenCate en Performance Polymer Solutions Columbia Falls (Montana), Verenigde Staten, in april 2014 een exclusieve partnerschapovereenkomst getekend om gezamenlijk hogetemperatuurprepregmaterialen te ontwikkelen. Performance Polymer Solutions ontwikkelt de harsen. TenCate combineert deze met koolstofvezel. Deze materialen zijn geschikt voor toepassing in straalmotoren en zijn bestand tegen temperaturen van wel 350 °C.

Materialen van TenCate worden gebruikt voor de vliegtuigstructuren (vleugel, romp, stuurvlakken). Afhankelijk van de toepassing gaat het meestal om glasvezel- of koolstofvezelversterkte epoxy. Glasvezelepoxy’s gebruikt men voor rompen en stuurvlakken, terwijl koolstofvezelepoxy wordt toegepast voor zwaar belaste structurele onderdelen, zoals vleugelliggers en vleugels. TenCate Cetex® thermoplastisch materialen worden doorgaans toegepast in het interieur (stoelen, pantry’s, vloeren, clips). Op commerciële vliegtuigen, zoals de Airbus A350 XWB, worden thermoplastisch

Satcom radome voor General Dynamics

Onverminderd populair: trampolinespringen, zowel indoor als in de buitenlucht

Engine pylon cover van TenCate Cetex® voor de Airbus A380

9

VERVOLG PAGINA 9

Communicatiemogelijkheden via radomes Een meer recente toepassing van TenCate composieten betreft de ontwikkeling van de structuur (radomes) rond antennes voor communicatie en navigaties. Tengevolge van de toenemende communicatiemogelijkheden tijdens passagiersvluchten groeit de vraag naar radomes (radarkoepels). Deze worden gemaakt van thermohardend composietmateriaal. Radomes zijn meestal onderdeel van de constructie. Ze worden gebruikt om de antenne en andere radioapparatuur af te dekken. De koepel beschermt de antennes en elektrische systemen terwijl signalen worden doorgegeven. TenCate materialen worden gebruikt

10


voor de radome in de neus van de Boeing 787, de behuizing van navigatie- en weerradarapparatuur, alsmede op satellietcommunicatie- (satcom) radarkoepels die tijdens de vlucht zorgen voor internet- en wifiverbinding. In Noord-Amerika ondersteunt TenCate de markt van regionale jets met radarkoepelmaterialen. Deze unieke, koolstofvrije materialen worden eveneens toegepast op radomes van militaire vliegtuigen en onbemande luchtvaartuigen. Strenge eisen bij radomes Voor deze materialen gelden strenge eisen, bijvoorbeeld dat ze tijdens de productie niet

verontreinigd raken met geleidende deeltjes. Die kunnen leiden tot veiligheidsproblemen en communicatiestoringen. Elke verontreiniging, ongeacht hoe klein, met koolstofvezels of metalen deeltjes zou hot spots creëren en leiden tot schade aan de radarkoepel en verminderde radarefficiëntie. TenCate Advanced Composites maakt deze materialen in haar cleanrooms in Morgan Hill (California). Materialen van TenCate worden gewaardeerd omdat ze elektrisch zuiver zijn en geen koolstofvervuiling kennen. Dit maakt het mogelijk via de koepel high-powered (sterke) radarsignalen zonder interferentie te verzenden. De weefsels die TenCate gebruikt voor militaire

Radarkoepel voor satellietcommunicatie op basis van TenCate TC250, een epoxy thermoset prepreg met kwartsweefsel. De koepel meet ongeveer 2,7 bij 1,2 meter.

radomes zijn voornamelijk gemaakt van kwarts: 99,9% zuiver glas. Door dit materiaal kan de radar bij wijze van spreken als door een elektronisch venster kijken. TenCate materialen worden ook gebruikt voor scheepsradar. Interieurtoepassingen TenCate materialen worden gebruikt voor diverse onderdelen van het vliegtuiginterieur. Voorbeelden zijn vloeren, leidingen, bagagebakken, trolleys, vliegtuigstoelen en galleys (keukens), zoals van de Boeing 737’s van SouthWest Airlines. De materialen voor interieurtoepassingen voldoen aan strenge brandveiligheidseisen. TenCate Advanced

Composites USA en UK leveren veel composietmaterialen aan Amerikaanse en Europese fabrikanten van vliegtuigstoelen. Op basis van een combinatie van titanium en TenCate composiet vervaardigde het Franse Expliseat de Titanium Seat: een vliegtuigstoel van slechts 4 kilo, de lichtste vliegtuigstoel ooit die de crashtest heeft doorstaan. Op de JEC Composites 2014 in Parijs (Frankrijk) werd deze stoel onderscheiden met de JEC 2014 Aircraft Interiors Innovation Award.

tisch composietmateriaal voor productie van duizenden clips • Vraag naar radomes groeit door toenemende communicatiemogelijkheden tijdens passagiersvluchten • Materialen voor interieurtoepassingen als vloeren, leidingen, stoelen en galleys moeten voldoen aan strenge brandveiligheidseisen www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

• Airbus A350 XWB strategisch van veel belang vanwege hoeveelheid thermoplas-

11


Automotive De introductie van thermoplastisch composietmaterialen in de automotive-industrie is voor TenCate een belangrijk speerpunt van businessdevelopment. Het marktpotentieel is vooral gebaseerd op de sterk verminderde CO2-uitstoot van auto’s die de Europese Commissie noodzakelijk acht en de forse gewichtsbesparingen die met composieten worden gerealiseerd. De automotive-industrie is op zoek naar energiebesparende oplossingen. Thermoplastisch composieten maken lage productiekosten mogelijk, kennen een snelle verwerkingstijd en een hoge taaiheid. Met het ontwikkelen van deze composietmaterialen en processen voor serieproductie is wel enkele jaren gemoeid. De automobielindustrie moet hiervoor de nodige aanpassingen in de infrastructuur van de productie ondergaan. De vestiging van TenCate Advanced Composites in Langley Mill (Nottingham, UK) bedient vooral de sportwagen- en de Formule 1-markt (zie blz. 17). In deze markten worden nu nog vrijwel uitsluitend thermoset composietmaterialen gebruikt. In tegenstelling tot deze materialen zijn thermoplastisch composieten uitermate geschikt om in serieproductie (grote volumes) te worden toegepast. In het geval van de Alfa Romeo 4C betreft het stuksproductie, zo’n vierduizend auto’s per jaar. TenCate levert voor de gehele monocoque composietmaterialen via Adler Group. Het passagierscompartiment vermindert het voertuiggewicht en geeft het voertuig een bijzonder stijve en veilige basisstructuur. Doel van de in 2013 gevormde

12


Lichtgewicht stuurwiel van thermoset composiet

strategische alliantie tussen BASF, TenCate en OwensCorning, producent van glasvezelversterkingen, is optimale oplossingen te ontwikkelen in thermoplastisch composieten voor massaproductie in de automotive-industrie. Samen met Kringlan Composites is een volledig koolstofvezelversterkt composietwiel voor auto’s in het hogere segment ontwikkeld. Thermoset en thermoplast Een thermoset of thermoharder blijft hard en ontbindt bij verhitting. Thermoset composietmaterialen

bieden weerstand tegen extreme temperaturen, zijn enorm sterk, laag in gewicht en duurzaam. Thermoset composiet wordt voornamelijk toegepast in de ruimtevaart en militaire luchtvaart. Een thermoplast is een materiaal van kunststof dat bij verhitting zacht wordt en dan makkelijk in de juiste vorm kan worden gebracht. Kenmerken van thermoplasten zijn lage productiekosten, snelle verwerkingstijd en een hoge taaiheid. Het maakt ze vooral geschikt voor productie van grote volumes. Thermoplasten zijn in beginsel recyclebaar. • Met het ontwikkelen van thermoplastisch composietmaterialen en processen voor serieproductie dient de automobielindustrie aanpassingen in de infrastructuur te ondergaan • Kenmerken van thermoplasten zijn lage productiekosten, snelle verwerkingstijd en een hoge taaiheid www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

De composieten velg van Kringlan Composites

13

DUURZAAMHEID

COMPOSIETEN EN PREPREGSYSTEMEN VOOR PRIVÉ- EN BUSINESSJETS

Klein, behendig TenCate Advanced Composites voorziet een aantal vliegtuigbouwers van composieten en prepregsystemen voor de vervaardiging van privé- en businessjets. Het gaat om zowel bestaande als nieuwe vliegtuigplatforms. De levering betreft composieten voor vliegtuigen van Cirrus, voor de eerste toestellen van het type ICON A5 en een prepregsysteem voor het nieuwe, volledig composieten turbopropellor-vliegtuig Kestrel K-350. Composieten bieden grote ontwerpvrijheid, meer ruimte en interieurcomfort. De materialen voor deze toepassingen worden geproduceerd in de vestigingen van TenCate Advanced Composites in Morgan Hill en Fairfield (Verenigde Staten).

14

txtures 2 2015 | DUURZAAMHEID

Het aandeel composieten in vliegtuigen groeit gestaag. Dat geldt voor fors bemeten passagiersvliegtuigen als die van Boeing en Airbus, maar nog meer voor kleine businessjets of privétoestellen van Cirrus en Gulfstream. Gebruik van composieten maakt vliegtuigen lichter en verlengt hun levensduur. Toepassing maakt verhoging van de luchtdruk en luchtvochtigheid mogelijk. Daardoor

g en comfortabel wordt het comfort van de passagiers vergroot. Anders dan bij aluminium treedt bij composieten hoegenaamd geen materiaalmoeheid op. Thermoset composieten worden voornamelijk gebruikt voor de vleugels, rompen, stuurvlakken en radarkoepels. Thermoplastisch composieten worden gebruikt in de algemene luchtvaart voor interieur-

Kestrel K-350

toepassingen, zoals panelen en vloeren. ‘TenCate heeft een jarenlange ervaring in deze markt’, zegt Michael Cichon, directeur productmarketing van TenCate Advanced Composites in de VS. ‘Onze grondige materiaaldatabases en het hoge niveau van onze service worden door vliegtuigbouwers enorm gewaardeerd. Dit is daarom een van onze meest waardevolle segmenten, met voortdurend

mogelijkheden voor groei. Thermoset composieten van TenCate op basis van epoxy, zoals BT250E-1, TC250 en TC275-1, zijn de meest gebruikte composieten in general aviation.’ Cirrus Aircraft In februari 2014 is een meerjarig contract ondertekend met Cirrus Aircraft voor de levering

15

VERVOLG PAGINA 15

van geavanceerde composieten voor de Cirrus Aircraft SR-serie vliegtuigen en de nieuwe Cirrus Vision SF50 privéjet. Voor de SF50 koos Cirrus een reeks materialen op basis van het TC275 epoxy prepregsysteem van TenCate, geschikt voor verwerking buiten een autoclaaf (out of autoclave). Dit vermindert de kosten van composieten en de investering in de verwerking ervan. Vanwege de ideale combinatie van mechanische en verwerkingseigenschappen wordt het momenteel gebruikt in general aviation (recreatieve / kleine en de commerciële luchtvaart) en in lanceringsstructuren. Van de Cirrus Vision SF50 zijn tot nog toe ruim 550 privéjets besteld. ‘Innovatieve vliegtuigen’ Cirrus Aircraft is een erkend leider in de kleine luchtvaart met zijn volledig van composiet vervaardigde reeks privévliegtuigen. Ze worden gekenmerkt door onder meer hoge prestaties en toonaangevende veiligheidstechnologieën. Volgens Rick Hollander, directeur operations van Cirrus Aircraft, combineert het partnerschap van zijn bedrijf met TenCate Advanced Composites ‘de bewezen geavanceerde composieten in strategisch

Icon A5

16


opzicht met de meest innovatieve vliegtuigen in de wereld’. In zijn optiek zijn het de best beschikbare materialen in deze vliegtuigen. Cirrus Aircraft is vorig jaar in bezit gekomen van China Aviation Industry General Aircraft Co., Ltd. (CAIGA). Het Chinese bedrijf wil voor zijn thuismarkt Cirrus- en soortgelijke vliegtuigen maken. Dit is een stimulans voor de succesvolle relatie van TenCate met Cirrus in de Chinese luchtvaart.. ICON Aircraft Nieuwe ster aan het luchtvaartfirmament is de ICON A5 van ICON Aircraft, een fabrikant van sportvliegtuigen. TenCate Advanced Composites voorziet ICON Aircraft van out of autoclave epoxycomposieten voor dit amphibious sport aircraft. Met de de ICON A5 kan vanaf zowel water als land worden opgestegen en geland. Het toestel biedt plaats aan twee personen, heeft een kruissnelheid van 194 km/u en een actieradius van circa 550 kilometer. Op 7 juli 2014 maakte het eerste officiële toestel, met Engineering Serial Number 1 (ESN-1), zijn maiden flight. De vliegtuigfabrikant heeft reeds aanvragen voor meer dan 1.400 A5-toestellen. Inmiddels wordt een tweede prototype gebouwd, ESN-2. Dit is in de herfst van 2015 gereed. Na certificatie door de FAA kan serieproductie plaatsvinden en een begin worden gemaakt met uitlevering aan de klanten. Daarvoor bouwt ICON Aircraft een nieuwe fabriek in het noorden van de staat California met een productiecapaciteit van 500 toestellen per jaar. Het bedrijf heeft uit de markt al meer dan 1.400 aanvragen voor de A5 ontvangen. Het toestel heeft een aantal van ‘s werelds meest prestigieuze ontwerpprijzen gewonnen en wereldwijd velen geïnspireerd. Matthew Gionta, directeur engineering en chief technology officer van ICON, ‘kan dan ook niet wachten tot onze klanten het eindproduct hebben ervaren.’

Cirrus Vision SF 50

Kestrel Aircraft Eind 2014 werd een langjarige leveringsovereenkomst ondertekend met Kestrel Aircraft uit Superior (Wisconsin, Verenigde Staten van Amerika) voor de Kestrel K-350. Dit is een nieuw composieten, eenmotorig turbopropellorvliegtuig. Het kan maximaal acht passagiers vervoeren op vluchten met hoge snelheid over lange afstanden naar bestemmingen die grote toestellen niet kunnen bereiken. Dankzij de constructie met geavanceerde composieten kon het toestel een slank, aerodynamisch ontwerp worden gegeven en beschikt het over een grote drukcabine. Composieten bieden immers grote ontwerpvrijheid. Alan Klapmeier, CEO van Kestrel Aircraft, werkt al een aantal jaren samen met TenCate. ‘Ik ben onder de indruk geraakt van hun sterke klantfocus en strategische groei in de afgelopen twee decennia. We hebben een groot vertrouwen in de consistente levering van prepregmaterialen van hoge kwaliteit voor de K-350.’ www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

MOBILITEIT

TENCATE ADVANCED COMPOSITES UK COMPLEET LEVERANCIER FORMULE 1

Formule 1 – veeleisend TenCate Advanced Composites in Langley Mill (Engeland) biedt de Formule 1-racerij sinds kort een compleet scala aan materialen en harssystemen voor deze veeleisende toepassing. Temidden van andere aanbieders profileert het bedrijf zich als innovatief en ervaren materiaalleverancier. Thermoset prepregs en harssystemen van de Engelse vestiging van TenCate Advanced Composites voor de matrijzenbouw (voor het fabriceren van grote composietstructuren) vinden hun toepassing met name in Formule 1- en sportwagens en de automotive-industrie. De eisen die de Formule 1-markt stelt zijn hoog. Van de circa 5.000 componenten van een racewagen wordt na een race 20% vervangen.

in de neus van de wagen. Voorbeelden van andere toepassingen van deze prepregs zijn de ophanging, remleidingen, versnellingsbakken, bodemplaten en monocoque. Het E760-systeem leent zich bij uitstek voor gebruik in mechanisch veeleisende structurele toepassingen die worden blootgesteld aan hoge temperaturen, zoals voor Formule 1- en hoogwaardige automotive-prestaties.

Langley Mill In Langley Mill worden onder andere thermoset prepregs en harssystemen vervaardigd. Een prepreg bestaat uit een dun substraat (een dun laagje weefsel van bijvoorbeeld glas-, koolstof- of aramidevezel) dat wordt geïmpregneerd met een epoxy- of cyanaatesterhars. Harsen kan men aanbrengen als coating en in combinatie met glas- en koolstofvezels. Prepregs worden gebruikt voor het lamineren en vormen van gelaagde composietcomponenten.

Onderscheid TenCate Advanced Composites is niet de enige producent van thermoset materialen voor deze sector. De eisen die de Formule 1-markt stelt, zijn bijzonder hoog. Er is slechts een handvol leveranciers die materialen en ondersteuning

Voor de Formule 1-markt produceren de TenCatemedewerkers in Engeland onder andere drie nieuwe thermoset prepregs: TenCate E745, TenCate E750 en TenCate E760. Dit zijn epoxyharssystemen voor respectievelijk impact structures (versteviging tegen inslag) en andere mechanisch veeleisende carrosseriedelen. Het E745-systeem past men toe

van dat niveau kunnen bieden. De vestiging van TenCate Advanced Composites in Langley Mill onderscheidt zich van andere aanbieders door het hoge serviceniveau, door zoveel mogelijk vanaf het begin betrokken te zijn bij het ontwerp, de ontwikkeling en vanwege de toolingcapaciteiten en vanweg de mogelijkheden in TenCate AmberTool® composiettooling. Bij kwalificatie van zijn racewagens maakt een bekende renstal bijvoorbeeld gebruik van TenCate-materialen. TenCate Advanced Composites profileert zich als innovatief materiaalleverancier met een lange staat van dienst in de Formule 1-sport. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected] [email protected]

Het team in Langley Mill bij de Alfa Romeo 4C. De monocoque is vervaardigd van composiet.

17

STRATEGIE

TENCATE ADVANCED COMPOSITES UK BREIDT UIT IN CAPACITEIT EN TECHNOLOGIE

Langley Mill: excellence in thermoset De vestiging van TenCate Advanced Composites in Langley Mill (Nottingham, Verenigd Koninkrijk) ondergaat momenteel uitbreiding van apparatuur, machines en faciliteiten. Doel: vergroting van de productiecapaciteit voor de productie van composietmaterialen voor industriële toepassingen, zoals automotive en Formule 1. De fabriek wordt het centre of excellence voor Europa van thermohardende materialen en systemen. De locatie Langley Mill wordt qua processen en producten op hetzelfde technologische niveau gebracht als de zusterbedrijven in Morgan Hill en Fairfield (California, USA). Voor de geplande groei vindt een investering plaats in nieuwe producten en harssystemen èn in aanvullende productiemiddelen en capaciteit voor materialen op basis van weefsels en UD-tape. Deze materialen

vervaardigd, vindt dan hier plaats. Op dit moment vinden daarvoor kwalificatieprocessen plaats. Tegelijkertijd zullen in de VS toolingsystemen worden geïnstalleerd, gebaseerd op die in de UK.

worden toegepast in markten waarop TenCate Advanced Composites UK al sinds jaar en dag opereert, zoals de Formule 1-racerij, automotive en industriële markten. Ook kan hierdoor de Europese ruimtevaart, satellieten radomemarkt en luchtvaartindustrie beter worden ondersteund. De productie van een aantal materialen voor de luchtvaartindustrie dat in Morgan Hill (VS) wordt

Om de aanvullende capaciteit en machines te kunnen plaatsen, wordt het productieoppervlak in Langley Mill flink uitgebreid. Daarbij wordt ook rekening gehouden met de groei van het aantal medewerkers. Het productiebedrijf wordt ingericht conform de hoge eisen die de ruimte- en luchtvaartmarkt stelt aan productieomgevingen. De uitbreiding en vernieuwing van de Britse vestiging van TenCate Advanced Composites worden eind 2015 afgerond. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

De uitbreiding van TenCate Advanced Composites UK is letterlijk een turnaround: de bezoeker vindt de voorzijde, nu nog aan Station Road, straks aan Amber Drive.

18

txtures 2 2015 | STRATEGIE

DUURZAAMHEID

TENCATE PARTNER IN OPENINNOVATIECENTRUM TPRC

Evan Vruggink

Expertise in thermoplasten TPRC maakt sinds de oprichting in 2009 een gestage groei door: qua kennisvermeerdering, medewerkers en klanten. Was aanvankelijk de ontwikkeling van thermoplasten voor de luchtvaartindustrie onderwerp van aandacht, sinds kort is het vizier ook gericht op de automobielbranche. Tot tevredenheid van de betrokken vliegtuigbouwer: automotive kent snellere ontwikkeltrajecten. Aerospace kan daarvan profiteren. Het ThermoPlastic composite Research Centre (TPRC) in Enschede is ontstaan naar aanleiding van een initiatief in 2007 van TenCate met als partners vliegtuigbouwer Boeing, Fokker Technologies (fabrikant van vliegtuigonderdelen) en Universiteit Twente. TPRC is een openinnovatiecentrum dat zich richt op thermoplastisch composieten voor de vliegtuigindustrie en secundair hoogwaardige toepassingen in transport, industrie, energie en gezondheidszorg. De belangstelling voor thermoplastisch composieten en de toepassingsmogelijkheden ervan groeit gestaag. Klanten willen materialen die lichter, kostenefficiënter en milieuvriendelijk zijn. Deze

composieten zijn licht, sterk, stijf, duurzaam en recyclebaar. Brandstofverbruik is een belangrijke factor in de vliegprijs. Boeing wil de ontwikkeling van thermoplastisch composiettechnologieën versnellen en de productie van thermoplast composietproducten sneller en efficiënter maken. Daarvoor is het nodig dat de waardeketen groeit en volwassen wordt. Groei in menskracht, kennis en klanten TPRC is de laatste jaren danig gegroeid. Ook studenten van hogeschool Saxion, Windesheim, de hogescholen van Arnhem en Nijmegen (HAN) en Amsterdam en buitenlandse onderwijsinstellingen bevolken regelmatig de onderzoeks- en testruimten.

Van vermeerdering is eveneens sprake qua kennis van thermoplasten en de verwerking en mogelijke toepassingen ervan. ‘Door de specifieke kennis die is opgebouwd en de ondersteuning bij een aantal concrete producten weten andere bedrijven ons nu te vinden’, vertellen algemeen directeur Harald Heerink en business developer Bert Rietman. ‘Het is belangrijk het proces te begrijpen en onze naam uit te bouwen. Dat gaat rondzingen. De wereld van thermoplasten is nog klein, maar we weten steeds meer partijen aan ons te binden. Nederland is in thermoplasten een grote speler, met name door TenCate en door TenCate Cetex® te branden en helpen vermarkten.’

19

20


Harald Heerink (links) en Bert Rietman

VERVOLG PAGINA 19

Automotive Inmiddels richt TPRC zich ook op de automotiveindustrie. Composieten in de vorm van vezelversterkte thermoharders worden al gebruikt in duurdere auto’s en Formule 1-racewagens, die in kleine aantallen worden geproduceerd, maar dit materiaal is minder geschikt voor serieproductie. ‘De automotive kan in principe sneller tot uitgebreide toepassing komen van thermoplastisch composieten. De vereisten zijn namelijk minder groot, bijvoorbeeld omtrent kennis van langetermijngedrag, zoals vermoeiing, kruip en degradatie.’ Deden Harald Heerink en Bert Rietman c.s. drie jaar geleden uitsluitend technology road maponderzoek voor betalende TPRC-leden, nu werken ze ook met bilaterale projecten. Dat is vooral om de automotivemarkt te bedienen. Er lijkt sprake van een win-winsituatie: ‘Hier gaat aerospace van profiteren en ook de automobielindustrie kan er zijn voordeel mee doen. Elk auto-onderdeel van thermoplastisch composiet betekent een lager totaalgewicht en lagere kosten.’ Onlangs is een belangrijke stap gezet: met steeds betere modellen van het omvormproces kan plooivervorming worden voorspeld en kunnen fouten in het uiteindelijke product worden vermeden. Een plooi betekent een zwakke plek. Onder andere door de vezellagen in de mal onder een bepaalde hoek ten opzichte van elkaar te plaatsen, kun je een plooivrij product ontwerpen en maken. Leren van ontwikkelingen Boeing juicht de switch naar automotive toe, laat Harald Heerink desgevraagd weten. ‘De achtergrondgedachte is: als het volume groot wordt, kan de prijs omlaag. Alle OEM’s in automotive stellen eisen op het gebied van lichtgewicht, ook naar aanleiding van de Europese emissie-eisen. Een laag gewicht is een van de methoden om te komen tot lagere emissie, net als de aandrijving en aerodynamica. Qua materiaal is er een groot scala aan mogelijkheden. Thermoplasten zijn relatief nieuw, dus is er enige aarzeling bij deze nieuwe technologie. Onze verwachting is een doorbraak voor thermoplasten,

al zal er altijd een mix blijven met materialen als hogesterktestaal. Aerospace kan leren van de ontwikkelingen in automotive, zoals automatisering, productieprocessen en overmoulding. Dit is het vormen van thermoplasten in combinatie met spuitgieten voor extra afwerking en functionaliteiten. Anderzijds moet de aandacht voor automotive niet afleiden van het kernonderzoeksprogramma. Daar moeten we slagvaardig in blijven, want dat is de basis van ons succes. Daarom willen we dus ook automotivepartners, zoals een tier 1 en materiaalproducent, integreren in het TPRC om de waardeketen ook hier te laten aansluiten. Maar zo ver is automotive nog niet.’ Resultaten TPRC heeft al resultaten geboekt: kennisvermeerdering en een lichtgewicht autostoel – ‘een kritisch onderdeel’, volgens beiden. ‘Een dubbele kromming is extra moeilijk’, leggen ze uit, ‘ook bij een autostoel. Door de vezels zus en zo in de mal te leggen, kan het zonder plooien worden gemaakt. Met voorspelbare eigenschappen. Dit proces gaan we steeds verder optimaliseren. Daarin lopen wij voorop. De klant is de stoel nu aan het aanbieden bij OEM’s. Deze stoel kan in negentig seconden worden gemaakt. In onze wereld van traditionele verwerkingsprocessen is dat een behoorlijke doorbraak.’ Partner Boeing is tevreden over de ontwikkelingen. De basiskennis, ontwikkeling van de software en begrip van het productieproces groeien. Hetzelfde geldt voor het materiaal en bewerkingsproces. ‘Boeing kan dan beslissingen nemen over toepassing in toekomstige vliegtuigen. OEM’s kijken voor hun eigen R&D-afdelingen iets meer naar de “kortere” termijn. Door onze opzet hebben wij de gelegenheid op langere termijn fundamenteel naar deze materialen en processen te kijken.’ www.tprc.nl www.tencateadvancedcomposites.com

21

STRATEGIE EN BELEID

NADRUK OP MARKETING EN SALES

De strategische focus van TenCate ‘In mijn toespraak tot de aandeelhoudersvergadering ben ik ingegaan op de huidige marktfocus in de strategie van TenCate. Sinds het eind van de jaren negentig is de strategische focus een aantal keren verlegd. De aandacht binnen het concern wordt dan gericht op dat aspect van de bedrijfsvoering dat in die fase de belangrijkste bijdrage kan leveren aan de versteviging en verbetering van de positie van TenCate. Dat heeft uiteindelijk effect op de financiële resultaten en onderbouwt de waarde van het bedrijf op de lange termijn voor alle stakeholders.’ Productiefocus: volumestrategie ‘Aan het eind van de jaren negentig lag de focus van de productiebedrijven in de TenCate-portfolio op productievolume. De efficiency en de bezettingsgraad van de fabrieken waren het doel, waarvoor

eventueel distributeurs en agenten werden ingeschakeld. TenCate omvatte bovendien een breed scala aan activiteiten, waaronder handelsbedrijven en de productie van kunststof onderdelen, van consumententextiel en van technisch textiel.’

Technologiefocus: fix-it/exit- en buy & build-strategie ‘Om de strategische mogelijkheden beter te benutten, hebben we rond de eeuwwisseling besloten binnen het concern volledig in te zetten op technisch textiel. Binnen de fix-it/exit-strategie werden overige activiteiten afgestoten. In de buy & build-strategie werd het geld dat vrijkwam bij die afstoting geïnvesteerd in activiteiten en overnames die complementair waren aan de bestaande product-markt-technologiecombinaties binnen technisch textiel. De focus hebben we zo verlegd van productievolume naar technologie als waardebepalende factor.’ Marktfocus: Marketing- en salesstrategie ‘Anno 2015 heeft TenCate voldoende nieuwe technologieën in huis. Sinds 2010 is de aandacht geleidelijk verlegd naar de marketing van producten die specifieke technologische kenmerken van TenCate dragen. Daardoor moeten de productielijnen goed bezet worden met nieuwe producten en nieuwe technieken zodat TenCate haar technologische kennis te gelde kan maken.’

Ir. L. de Vries, bestuursvoorzitter en CEO Koninklijke Ten Cate NV

22

txtures 2 2015 | STRATEGIE EN BELEID

Concurreren op meer dimensies ‘Inmiddels is onze vergrote aandacht voor marketing en sales in de diverse marktgroepen zichtbaar. Een belangrijk instrument is de tweedimensionele matrix, waarin het management de huidige en de gewenste positie in de waardeketen plaatst op twee assen die onderscheidende aspecten van de markt weergeven. Van beide aspecten wordt aangegeven hoe enerzijds de meeste concurrenten zich gedragen en hoe anderzijds TenCate zich kan onderscheiden.’

Voorbeeld: TenCate Grass ‘In mijn presentatie aan de aandeelhouders gaf ik het voorbeeld van de marktgroep TenCate Grass. Van oudsher is TenCate Grass marktleider in de productie van kunstgrasgarens en -backing. Zowel in de producten als in de productieprocessen heeft TenCate een technologische voorsprong. Om die voorsprong te vertalen naar een verstevigde marktpositie heeft het management op de assen van de matrix de dimensies Prijs / Non-Prijs en Derdendistributie / Eigen Distributie aangegeven. In de eerste dimensie onderscheidt de matrix het onderwerp van concurrentie tussen TenCate en andere leveranciers: concurreerde TenCate eerder door losse componenten als garens en backing aan te bieden, nu wordt ook een geïntegreerd systeem aangeboden. Door onze componenten aan te bieden als modules van een compleet systeem levert TenCate de klant een complete oplossing met onderscheidende TenCate-kwaliteiten. De prijs van individuele componenten heeft als onderscheidende variabele minder invloed. In de tweede dimensie onderscheidt de matrix de positie in de waardeketen: waar TenCate eerder de leverancier was van materialen die door derden bij eindklanten als kunstgras aan de man werden gebracht, heeft TenCate nu eveneens directe toegang tot die eindklanten door eigen distributie via bijvoorbeeld GreenFields. Andere partijen kunnen daardoor geen blokkades meer opwerpen als TenCate innovaties naar de markt wil brengen. Door de combinatie van een ander onderwerp van concurrentie en een andere positie in de waardeketen kan TenCate Grass zich krachtig ontwikkelen binnen de bestaande kunstgrasmarkten.’ Meer balans in de winst ‘Juist de combinatie van deze twee dimensies bepaalt het succes. Bij het aanleggen van een kunstgrasveld zit de technologie boven de grond en in belangrijke mate de winst onder de grond.

De kunst is om meer balans in de winst aan te brengen door meer met integrale kunstgrassystemen te werken. Die enkele dimensie is dan niet goed genoeg: als de distributie van integrale innovatieve systemen niet met verkoopactiviteiten worden ondersteund, ontstaat als het ware een blokkade in de keten. Dat is niet in belang van TenCate. Daarom heeft TenCate GreenFields als marketing carrier voor innovatieve kunstgrassystemen overgenomen. Daarmee zijn de blokkades in de keten opgeheven en kan TenCate Grass zich in de beschreven matrix bewegen van linksboven naar rechtsonder. De huidige groei van TenCate Grass is een reflectie van die positieverbetering.’

Effect op positie van het concern ‘Strategie is het instrument om de onderneming als geheel te richten op groeiende waarde voor alle stakeholders: aandeelhouders, medewerkers, eindgebruikers, afnemers, leveranciers, financiers en de maatschappij in brede zin. Daarom is het bewaken en bijstellen van de strategische focus van belang. Door meer aandacht voor marketing en sales moeten producten die zijn gebaseerd op nieuwe technologieën een grotere rol gaan spelen binnen TenCate. Door hun onderscheidende waarde voor de eindgebruiker of door hun efficiëntere productie kunnen dergelijke producten de omzet en de winst helpen verbeteren en TenCate verder versterken.

In alle marktgroepen ‘Voorbeelden van een dergelijke structurele aandacht voor de marketing van onze eigen technologieën zijn er ook in de andere marktgroepen. We zitten vaak dichter bij de eindklant en spelen in op zijn wensen met een combinatie van onze producttechnologie, onze productietechniek en onze positie in de waardeketen.’

Dat TenCate in de huidige fase de strategische focus verlegt van de technologie naar de markt betekent niet dat die technologie aan belang heeft verloren. Zonder voortgaande aandacht voor productieaspecten en technologische ontwikkeling zou de huidige marktfocus geen effect hebben.’

23

MOBILITEIT

EPOXYHARSSYSTEMEN VOOR MARENCO SWISSHELICOPTER

Een nieuwe generatie helikopters TenCate Advanced Composites is gekozen als leverancier van thermoset epoxy composieten voor de rotorbladen en cabine van de Marenco SKYe SH09 lichtgewicht helikopter. Marenco heeft momenteel orders voor de levering van 72 helikopters van dit type. Het hefschroefvliegtuig bestaat volledig uit composiet. De keuze van Marenco Swisshelicopter voor materialen van TenCate vergroot haar klantenbasis in Europa en versterkt de groei van de onderneming in thermoset composieten voor vliegtuigdelen.

De Zwitserse bouwer, Marenco Swisshelicopter, heeft deze geavanceerde-composietoplossing van TenCate geselecteerd op basis van haar database, technische ondersteuning en prestaties. Het geselecteerde harssysteem leent zich bovendien voor verwerking buiten de autoclaaf. Deze wijze van verwerking is minder tijdrovend en betekent verlaging van productiekosten en investeringen in productiemiddelen. Excellence in thermoset Het harssysteem voor toepassing en kwalificatie op de SKYe SH09 wordt geproduceerd door TenCate Advanced Composites in de Verenigde Staten. De leveringen vinden in eerste instantie plaats

24


vanuit de VS. Voor de Europese markt zal dat op middellange termijn gebeuren in de vestiging in Langley Mill (Verenigd Koninkrijk). Hier worden momenteel composieten geproduceerd voor de Formule 1-, automotive-, tooling- en industriële markten. Om de afnemers in de Europese ruimtevaart, satellieten radomemarkt en luchtvaartindustrie beter te kunnen bedienen, zal TenCate Advanced Composites USA haar productie voor aerospace mettertijd verplaatsen naar Langley Mill. Voor TenCate Advanced Composites is het jonge en snelgroeiende Marenco Swisshelicopter de komende jaren een strategische partner. Volgens

Martin Stucki, oprichter en CEO van Marenco Swisshelicopter, brengt TenCate ‘niet alleen innovatie, maar ook expertise op verschillende gebieden’. Civiele doeleinden De SKYe SH09 is een eenmotorige helikopter voor civiele doeleinden, waaronder vervoer van passagiers, surveillance, brandweerondersteuning en zoeken reddingsoperaties. Het is een ‘nieuwe generatie’ want volledig composieten helikopter: zowel de constructie als de hoofden staartrotorbladen zijn van composiet. De rotor is de draaiende vleugel van een helikopter. Door de deels glazen cabine hebben beide piloten vrij zicht

Marenco SKYe SH09

op de terreingesteldheid onder hen. Deze helikopter kan langer in hogere of ijlere lucht opereren. De luchtambulance-versie bijvoorbeeld de top van de Matterhorn (4.478 m hoog) verkennen. Het toestel kan een snelheid van 270 km/u behalen en heeft een actieradius van 800 kilometer. De helikopter is inmiddels in productie, te beginnen met vijf stuks dit jaar. Aan een tweede prototype wordt gewerkt. Overige toepassingen: armour Composietmaterialen van TenCate Advanced Armour worden al in verschillende helikopterplatforms toegepast, waaronder Airbus Helicopter NH 90, Boeing V-22 Osprey en Erickson S-64 Air Crane.

Bij de Airbus Helicopter NH 90 gaat het om add-on armour voor toestellen die worden ingezet in oorlogsgebied en crisissituaties. De antiballistische panelen (inserts) beschermen de bemanning en passagiers tegen inslag door klein wapentuig. Op de Boeing V-22 Osprey past men composietdelen toe ter vervanging van metalen om op gewicht en kosten te besparen. De V-22 is multiinzetbaar: de helikopter combineert aanvals- en transportmogelijkheden met een grote voorwaartse snelheid en de mogelijkheid om tijdens de route of boven een doel stil te hangen en verticaal te dalen en stijgen. Bij de Erickson S-64 Air Crane zijn TenCate composieten gekozen voor het rotorblad. De Erickson S-64 Air-Crane (of Sikorsky

S-64A Skycrane) is een grote tweemotorige transporthelikopter (‘vliegende hijskraan’) die speciaal is ontworpen om zware lasten te vervoeren. www.tencateadvancedcomposites.com www.tencateadvancedarmour.com

25

INVESTOR RELATIONS

DIALOOG MET AANDEELHOUDERS

Impressie jaarvergadering De businessruimte van het in vernieuwbouw verkerende Polman Stadion in Almelo was donderdagmiddag 9 april het podium voor de 58e algemene vergadering van aandeelhouders (AVvA) van Koninklijke Ten Cate nv. De raad van bestuur en de raad van commissarissen hadden plaatsgenomen achter de bestuurstafel. Benevens de jurist, de accountant en enkele functionarissen van TenCate zaten in de zaal 117 particuliere en institutionele aandeelhouders. Geplaatst waren 27.088.778 aandelen, het aantal aanwezige aandelen TenCate bedroeg 10.532.588. Daarmee was 39,59% van het uitstaande aandelenkapitaal van de vennootschap aanwezig.

26


Inhoudelijke dialoog Voor de raad van bestuur en raad van commissarissen is de jaarvergadering een van de mogelijkheden voor een inhoudelijke dialoog met aandeelhouders en instanties die de belangen van beleggers behartigen. Andere mogelijkheden zijn roadshows, bedrijfsbezoeken en capital marketdagen. Ofschoon niet iedere vragensteller hoofd- van

De meeste vragen betroffen de jaarverslaggevig en -rekening

bijzaken onderscheidde, werden overwegend gerichte vragen gesteld. Aan de orde kwamen onder meer de cashflow en de stijging in het laatste kwartaal van 2014 van het werkkapitaal, de afronding van de verkoop van TenCate Enbi en de ontwikkelingen in zowel de Grass- als de Advanced Composites-groep. Een enkeling toonde zich geïnteresseerd in het nieuwe remuneratiebeleid en de continuïteit binnen de raad van bestuur. Na ruim drie uren, de rondvraag en met dankzegging aan ieders inbreng kon presidentcommissaris Jan Hovers de jaarvergadering met een ferme hamerslag beëindigen.

De notulen van de aandeelhoudersvergadering zijn binnenkort te lezen op de corporate website: www.tencate.com/nl/investor-relations/ algemene-vergadering-van-aandeelhouders [email protected]

Loek de Vries, bestuursvoorzitter en CEO

27

Pieter-Christiaan van Oranje, CEO van AGT Netherlands

28


BUSINESSCONTEXT

AGT NETHERLANDS OVER MOGELIJKE SAMENWERKING

‘Samen stimuleer je innovatie’ In 2012 hebben AGT International en TenCate Geosynthetics de handen ineen geslagen teneinde dijken van de Gele Rivier (Zhengzhou, China) te monitoren, waarbij gebruik werd gemaakt van onder andere TenCate GeoDetect®. AGT Nederland kan bogen op veel ervaring op het gebied van het slim monitoren van dijken, waarbij in real-time inzicht werd verkregen in diverse stabiliteitsmodellen. AGT heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld van een traditioneel bedrijf met de focus op monitoring, naar een vooruitstrevende internet of things (IoT)-onderneming. Juist deze kennis van de integratie van sensoren bracht het

bedrijf deze nieuwe focus. Een van de sensoren die onderdeel kunnen uitmaken van een IoToplossing zijn drones. The internet of things Zoals gezegd, ontwikkelt AGT International zich inmiddels steeds meer op het gebied van the internet of things: het internet der dingen, waarbij alledaagse voorwerpen zijn verbonden met het wereldwijde web (netwerk) en uitwisseling van gegevens (data) mogelijk is. Daarvoor worden met behulp van sensoren data gegenereerd, ontsloten en gecombineerd. AGT gaat het om informatie, welke leidt tot nieuwe businessmodellen. Toepassingsgebieden zijn er volgens Pieter-Christiaan van Oranje legio;

29

VERVOLG PAGINA 29

AGT richt zich vooralsnog vooral op vitale infrastructuur, havens, transport (het monitoren van verkeersstromen). Sensoren en drones Voor het genereren van de benodigde data zijn sensoren bijzonder geschikt. Een uitstekende drager voor die sensoren zijn drones: onbemande en op grote afstand bestuurbare luchtvaartuigjes. ‘Drones vormen een enorm grote industrie’, vervolgt Pieter-Christiaan van Oranje. ‘Sensoren en drones ontwikkelen zich steeds meer. Je kunt met veel meer precisie geo-data veredelen en analyseren. Wij kijken naar drones als onderdeel van the internet of things: hoe kun je gegevens van drones integreren met andere databronnen en vervolgens deze toegankelijk maken voor verschillende toepassingen?’ Toepassingen zouden kunnen zijn veiligheid, onderhoud en inspecties, milieu, logistiek en agrifood. Veiligheid Drones met sensoren worden nu nog voornamelijk uitgerust met camera’s, die de visualisatie op afstand mogelijk maken, legt Pieter-Christiaan uit. ‘Drones kunnen nu al worden ingezet ten behoeve van een event control center of een command control center ter ondersteuning van de veiligheid en als inzet ten tijde van grootschalige evenementen. Indien er incidenten plaatsvinden, kan er snel een juist beeld van de situatie en de benodigde inzet worden verkregen. De toepassingsgebieden zijn zoals gezegd eindeloos. Er liggen plannen om op het voormalige vliegveld Valkenburg een unmanned valley te realiseren, waarvoor een kenniscluster wordt geïnitieerd waarbij drones getest kunnen worden. Ten behoeve van de veiligheid wordt daar ook gekeken naar eventuele kustwachttaken en de mogelijkheid

30


om branden te kunnen blussen met inzet van drones.’ Materialen en ontwikkeling In dit verband komt de naam TenCate opnieuw ter sprake: als materiaalleverancier en partner in ontwikkeling. Een drone moet lang in de lucht kunnen blijven. Hoe lichter het materiaal, des te beter dat gaat. Composietmaterialen zijn daarvoor bijzonder geschikt. Toepassing in drones past in het businessmodel van TenCate Advanced Composites. TenCate composiet is al te vinden in een aantal drone-applicaties. Zo gauw de volumes toenemen en de mogelijkheid van serieproductie (repeterende delen) zich aandient, kan dit met persmallen en -processen. Drones worden steeds groter en zullen in de toekomst ook worden ingezet voor het transport van bijvoorbeeld pakketjes en medicijnen.

‘Een drone moet lang in de lucht kunnen blijven. Hoe lichter het materiaal, des te beter dat gaat. Composietmaterialen zijn daarvoor bijzonder geschikt.’ Pieter-Christiaan van Oranje, CEO van AGT Netherlands

Technologiehub ‘Ons doel is om een technologiehub te creëren, omdat nergens in Europa een dergelijk kenniscluster reeds bestaat. Door het oprichten van een kenniscluster stimuleren wij innovatie in de regio en creëren we verbindingen met private bedrijven, publieke instellingen en overheid. Het doel was om ons binnen dit

kenniscluster te richten op de technische aspecten van de drones, het wettelijke kader waarbinnen drones mogen opereren en de diverse businesscases en economische effecten die drones kunnen genereren.’ Dit kenniscluster vormt de spil bij de eerste stappen naar een kennis- en toepassingscentrum voor drones op Valkenburg. Pieter-Christiaan van Oranje ziet ook een mogelijke koppeling met Technology Base Twente op het voormalige Twente Airport voor het laten vliegen van civiele drones. Werken aan de toekomst Tien tot twintig procent van je tijd zou je moeten spenderen aan dingen die de toekomst hebben, vindt Pieter-Christiaan van Oranje. Nieuwe weten regelgeving horen daarbij. ‘Wij hebben al het initiatief genomen door overheid, wetenschappelijke instituten en producenten bij elkaar te brengen om dit proces te versnellen. Samen met een coalitie van private partijen en instellingen nemen wij initiatief, daar we geloven in deze technologische ontwikkeling. Als je dit soort dingen wilt initiëren, heb je mensen nodig die er de schouders onder zetten om die hubfunctie neer te zetten, pilotprojecten te genereren met een launching customer.’ ‘Laten we kijken hoe we dergelijke toestellen snel inzetten voor de toepassingen zoals ik net heb verwoord’, besluit hij, ‘waarbij we graag nationale en internationale bedrijven en instellingen uitnodigen om hier hun technologie te ontwikkelen en in te zetten. TenCate en AeroTronic zijn op dit vlak reeds actief. Samen stimuleer je innovatie.’

PROTECTING PEOPLE

KUNSTGRASSYSTEMEN VOOR VEILIGE SPELOMGEVING EN INFRASTRUCTUUR

Kunstgras voor maatschappelijke projecten De Grass-groep opereert bij een aantal projecten niet louter uit commerciële overwegingen maar evenzeer uit maatschappelijke betrokkenheid. Twee voorbeelden zijn het Football for Hope-programma van de FIFA in Afrika en het ‘Field out of the box’-concept van TenCate voor in eerste instantie India. Sport, en dan vooral in combinatie met kunstgras, is een onmisbaar instrument gebleken voor sociale-ontwikkelingsprogramma’s wereldwijd. GreenFields maakt deel uit van het onlangs afgeronde Football for Hope-project van de FIFA: 20 centres for 2010 voor achterstandswijken in Afrika. Het idee voor dit programma ontstond naar aanleiding van het WK Voetbal in Afrika (2010). Doel was om vóór dat jaar in achterstandswijken van grote steden in Afrika twintig kunstgrasveldjes aan te leggen. Achterliggende gedachte: voor kinderen en jongeren met de inzet van voetbal een veilige spelomgeving creëren en een betere toekomst helpen mogelijk maken. Lokale aannemers ‘De kunstgrasveldjes van 20 x 40 meter zijn per container aangeleverd, inclusief FIFA-boarding’, vertelt Miranda Laseroms (salesmanager GreenFields). ‘De installatie vond plaats met behulp van lokale aannemers. Wij bieden daar graag perspectief en leveren zo een positieve bijdrage aan de toekomst van wie weet wel de topsporters van morgen. ’Onderdeel zijn een klein centrum met gezondheidsvoorzieningen en ruimte voor activiteiten. In een paar gevallen is de container

Het Football for Hope Centre in Khayelitsha (Zuid-Afrika) rechtop geplaatst om te fungeren als kantoortje of kleedruimte. Er zijn twintig van deze sportieve voorzieningen gerealiseerd, zij het niet voor de beoogde datum. De Football for Hope-veldjes liggen in onder andere Kaapstad, Namibië, Ruanda, Kongo, Kenia en Mozambique. Infrastructuur en sportfaciliteiten Als lid van Dutch Sports Infrastructure (DSI) is

TenCate Grass betrokken bij sportinfrastructurele projecten in India. DSI is een exportplatform van bedrijven die zich richten op de ontwikkeling van infrastructuur en de bouw van sportfaciliteiten. Samen met sportbonden en de Nederlandse overheid wil DSI sportinfrastructurele projecten realiseren, om te beginnen in India. India wil in het hele land sportfaciliteiten ontwikkelen. Doel: de bevolking aan het sporten krijgen en meer sporttalenten ontwikkelen. Indiase sporters spelen vooralsnog een bescheiden rol in de internationale sportwereld. Er zal fors (moeten) worden geïnvesteerd in hoogwaardige sportfaciliteiten. Daar horen ook community- of trapveldjes bij. Een community field biedt sportfaciliteiten, training en sociale ontwikkeling voor de lokale gemeenschap. De afgelopen jaren heeft zowel GreenFields, TigerTurf als Edel Gras in India overigens al een aantal voetbal- en hockeystadions voorzien van kunstgrasvelden. ‘Field out of the box’-concept Op voordracht van Lilianne Ploumen, minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, is onlangs een convenant voor sportinfrastructuur (MoU) getekend tussen de Indiase en Nederlandse overheid. In het verlengde van deze MoU is met een zogeheten Partners for International Business (PIB)-programma

31

VERVOLG PAGINA 31

een extra en belangrijke stap gezet. PIB is een programma van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Het richt zich op groepen bedrijven die gezamenlijk een buitenlandse markt willen betreden. Eerste resultaat: de realisatie in India van een ‘made in Holland’ Community Center. Active Learning-programma Het onlangs ontwikkelde Field out of the boxconcept zal bij de realisatie van dit demo-veld grotendeels als basis dienen. Het concept komt voort uit het Active Learning-programma (ALP) van TenCate, onderdeel van het Management Development-programma van de onderneming. In grote lijnen komt het erop neer dat alle

32

txtures 2 2015 | VEILIGHEID

componenten voor een kunstgrastrapveldje door één leverancier in één container (box) kunnen worden aangeleverd. Dat is mogelijk door een combinatie van innovaties uit de Grass-groep en de synergie door gebruik te maken van de productportfolio van TenCate Geosynthetics (zie het artikel over TenCate Accorder® op blz. 36). Zo kan er een totaaloplossing worden geboden. Efficiënt en kostenbesparend ‘Dit concept levert alleen maar winnaars’, vertellen Hein Heerink en Jeroen Ruiter namen het ALP-team. ‘Het biedt uiteraard de TenCate kwaliteitsnorm, maar recente innovaties en kruisbestuiving tussen TenCate Grass en TenCate

Geosynthetics stellen ons nu ook in staat dit veel efficiënter te doen. Dit bespaart tijd en kosten.’ Ook de portfolio van TenCate Outdoor Fabrics biedt extra mogelijkheden. Indien het klimaat niet toelaat om in de brandende zon te spelen, kan een overkapping worden geplaatst. Dankzij de beschikbare digitale inkjettechnologie kunnen, in plaats van logistiek onpraktisch boardingsystemen, hekwerkdoeken in full-colour worden bedrukt op uv-bestendig en duurzaam textiel. Dit geeft een mooi aanzien en biedt een mogelijke investeerder maximale brandingmogelijkheden. Lokale werkgelegenheid ‘Door middel van samenwerking met lokale

Kimisagara, Rwanda

bedrijven als TATA willen we Indiërs gaan trainen om deze velden op hoogwaardige wijze te installeren en onderhouden. Dat is een enorme impuls voor de lokale werkgelegenheid. Door een proactief partnerschap met NGO’s als KNVB WorldCoaches, Cruyff Foundation en Magic Bus op te zoeken, breiden we de functie van het speelveld verder uit en fungeert het veld tevens als trefpunt voor de gemeenschap, bijvoorbeeld voor educatieen voorlichtingsdoeleinden op het gebied van gezondheid, women empowerment en microkrediet. Ook kunnen zij bewoners uit de aangrenzende sloppenwijk opleiden tot mentor of coach bij de activiteiten op het speelveld. Dankzij duurzame ledverlichting kan het community center 24/7 worden

benut. Extra impuls voor de gemeenschap is dat de container niet wordt geretourneerd, maar wordt omgebouwd tot gemeenschapsgebouw.’ GreenSource (Sports for Water) is eenvoudig te combineren met het Field out of the box-concept. Het biedt de mogelijkheid om het trapveldje te combineren met een systeem voor wateropslag en filtratie om de gemeenschap ook te voorzien van schoon drinkwater. • TenCate Grass betrokken bij streven Indiase overheid om in geheel India sportfaciliteiten te ontwikkelen • Componenten voor Field out of the box-

Installatie van het veld bij Moedwil-school ten westen van Pretoria in het kader van HOPE in Zuid-Afrika.

concept voor kunstgrastrapveldjes kunnen door één leverancier in één container worden aangeleverd • Combinatie met GreenSource (Sports for Water) biedt de mogelijkheid een trapveldje te combineren met een systeem voor wateropslag en filtratie www.tencategrass.com [email protected] www.greenfields.eu www.fifa.com/aboutfifa/socialresponsibility

33

DUURZAAMHEID

TENCATE OUTDOOR FABRICS OP ANWB LENTEDAGEN 2015

Tijdens de ANWB Lentedagen in Bussloo

Kamperen wordt kleurrijker ‘Laat je inspireren, kamperen wordt kleurrijker!’ Dit was het thema van TenCate Outdoor Fabrics op het inspiratiepaviljoen tijdens de ANWB Lentedagen op 18 en 19 april jongstleden. Op het paviljoen stonden bijzondere, inspirerende en kleurrijke tentuitvoeringen van grote tentmerken die TenCate Outdoor Fabrics samen met haar klanten had vervaardigd. Op de Kampeer & Caravan Jaarbeurs in het najaar van 2014 konden beursbezoekers met de TenCate Outdoor Fabrics ontwerpapp hun eigen tentdoek ontwerpen. Er werden vele ontwerpen ingestuurd met uiteenlopende afbeeldingen, patronen en foto’s. De vakjury, gevormd door Mariëtte Wolbert (designer), Ruud Wenting (ANWB Media), Roel Reineman (bestuurslid KCI), Carinha Uytterhoeven (Jaarbeurs Utrecht) en TenCate Outdoor Fabrics als producent van het outdoorweefsel, koos uit alle inzendingen vijf winnaars. De winnende ontwerpen zijn door de tentconfectionairs (merkfabrikanten)

34


daadwerkelijk als tent gemaakt. Daarbij is gebruikgemaakt van de innovatieve digitale druken finishtechniek van TenCate. Prijsuitreiking De ontwerpen van de winnaars stonden te schitteren op het paviljoen van TenCate Outdoor Fabrics tijdens de ANWB Lentedagen op zaterdag 18 en zondag 19 april in Bussloo. ‘s Zondags vond de prijsuitreiking plaats. Rob Verver, businessdevelopmentmanager van TenCate Outdoor Fabrics, deed het woord. Hij werd geflankeerd door Herman

Klompenmaker, marketing- en salesmanager van TenCate Outdoor Fabrics. Rob Verver verwoordde de juryargumentatie van de winnende ontwerpen. Van een toegepaste vakantiefoto tot toegepaste abstracte patronen, achter elk van de winnende ontwerpen zat een eigen en bijzonder verhaal. ‘De Tipi is heel gaaf geworden!’, zei de winnares van de Tipi, Leonie Muis. ‘Ik heb mijn inspiratiebron meegenomen’, waarbij ze enthousiast het gehaakte kleedje toonde dat ze voor haar pasgeboren nichtje had gemaakt. Ook de overige tenten spraken tot de verbeelding. De ontwerpen

hebben zowel kampeerders als tentconfectionairs geïnspireerd. Kamperen wordt nu écht kleurrijker. Onbezorgde vakantie Al sinds jaar en dag staan weefsels van TenCate Outdoor Fabrics garant voor een onbezorgde vakantie. TenCate bedient vrijwel alle grote tentmerken in Europa. Ook op het gebied van zonweringdoek levert TenCate fraaie collecties. Samen met haar klanten blijft TenCate innoveren om de vakantie van de kampeerder nog comfortabeler te maken, zoals nu met de introductie van digitale prints op tentdoek. De presentatie van de winnende tenten uit de ontwerpwedstrijd was een voorproefje op de voortgaande ontwikkeling en productie van digitaal veredeld doek voor outdoortoepassingen. De eerste commerciële toepassingen bestaan uit digitaal

bedrukt tenten zonweringdoek, ontwikkeld en geproduceerd vanuit het programma The Factory of the Future. Door middel van een speciale Virtual Reality Experience-app in het TenCate Outdoor Fabrics-paviljoen konden beursbezoekers de toekomst van het digitaal bedrukken van outdoortextiel beleven. Een ‘Digital Inspirations’ collectieboek toonde de digitaal bedrukkingsmogelijkheden.

www.tencateoutdoorfabrics.com www.thefreedomcollections.com [email protected]

• Winnende ontwerpen zijn door de tentconfectionairs met digitale druk en finishtechniek van TenCate als tent gemaakt • Presentatie van de winnende ontwerpen was voorproefje op de voortgaande ontwikkeling en productie van digitaal veredeld doek voor outdoortoepassingen

De prijswinnaars met hun certificaat en de juryleden. Van links naar rechts de winnaars Leonie Muis (met gezin), Barry de Louw, Thelma Sips Bul en Ellen Feijen. De juryleden zijn van links naar rechts Rob Verver, Herman Klompenmaker, Carinha Uytterhoeven en Roel Reineman

35

DUURZAAMHEID

TENCATE ACCORDER® VOOR INSTALLATIE VAN KUNSTGRASSYSTEMEN

Innovatie in kunstgrassystemen

TenCate Accorder® is een nieuw, efficiënt en milieuvriendelijk concept voor de installatie van kunstgrassystemen. Het is qua idee, ontwerp, engineering, materiaal en productie een 100% TenCate ontwikkeling. TenCate Grass wil niet alleen kunstgrascomponenten en -systemen leveren, maar waar mogelijk ook een easy to install totaaloplossing aanbieden. De kwaliteit en performance van een kunstgrassysteem worden immers mede bepaald door factoren als onderbouw en installatie. TenCate Grass introduceert daarom TenCate Accorder®, een innovatief easy-to-install concept voor de onderbouw van kunstgrasvelden. Het zorgt bovendien voor vermindering van de total cost of ownership: alle kosten die gemoeid zijn met de aanschaf van een kunstgrasveld. Deugdelijke fundering De aanleg van kunstgrasvelden gaat gepaard met veel voorbereidend graafwerk, transport (de af- en aanvoer van materialen voor de onderbouw) en dus milieubelasting. Binnen de grasgroep leefde al geruime tijd de gedachte om een slimmere en easy to install-methode

36


Frans Harmeling

te ontwikkelen voor een deugdelijke fundering voor kunstgrasvelden. ‘Een kunstgrasveld wordt gebouwd als een snelweg’, licht Frans Harmeling van TenCate Grass toe. Daarmee duidt hij onder meer op het feit dat voor de afvoer van de vele kubieke materiaal dat is afgegraven en voor de aanvoer van andere materialen tal van vrachtwagens moeten rijden. ‘Dat kan beter, sneller, efficiënter en milieuvriendelijker, waarbij we de total cost of ownership duurzaam verlagen.’ En zo geschiedde. Onder zijn leiding ontstond in samenwerking met GreenFields en de afdeling R&D van Ten Cate Thiobac bv het product TenCate Accorder®. Pilotprojecten Na een aantal onderzoeken en testen door diverse laboratoria kwam de volgende stap: het testen in de praktijk. Daarvoor werd een handbediende machine ontwikkeld om voldoende vierkante meters TenCate Accorder® beschikbaar te hebben. Samen met GreenFields werd in Kameroen een eerste FIFA Football for Hope-voetbalveldje gerealiseerd. Het tweede pilot-project was een bestaand veld in Rwanda, waarop vanwege verzakkingen in de onderbouw echter niet meer kon worden gespeeld.

Het bestaande materiaal waarop het veld was gebouwd, bleek niet geschikt. Toepassing van TenCate Accorder® maakt evenwel ook niet geschikte materialen bruikbaar. De derde pilot was dicht bij de locatie van TenCate Grass in Nederland. Dat gebeurde in goed overleg met de plaatselijke voetbalclub en overheid. ‘Het bijzondere aan deze pilot is dat het voetbalveld voor de helft traditioneel is gebouwd, zoals nu eenmaal gebruikelijk, en voor de andere helft innovatief, dus met TenCate Accorder®. Het mooie hiervan is dat we dit perfect kunnen monitoren, testen en vergelijken op onderbouw en sporttechnische aspecten.’ Engineering en bouw van de machine Na de realisatie van de pilots en uitvoerige testen werd een ‘echte’ productiemachine ontworpen. Voor de bouw kreeg een regionale machinebouwer de opdracht. Een projectteam onder leiding van Frans Harmeling bestaande uit TenCate Grass, GreenFields en de machinebouwer deed de begeleiding. In maart 2015 was de machine operationeel. Vanwege de interesse in het product werd omwille van tijdige levering voor een groot FIFA-project

besloten om de afnametest bij de constructeur te combineren met produceren. De tender voor dit project, een voetbalveld op ware grootte in Guinea Bissau, werd gewonnen door GreenFields op basis van de nieuwe, innovatieve oplossing met TenCate Accorder®. ‘Dit is precies wat TenCate voor ogen staat’, aldus Frans Harmeling: ‘het bieden van totaaloplossingen.’ Mogelijke toepassingen De productie op de hightechmachine vindt inmiddels plaats bij TenCate Grass in Nijverdal. Hier wordt ook het basisweefsel gemaakt. Naast de toepassing voor sportvelden en landscaping wordt in samenspraak met TenCate Geosynthetics onderzocht wat de mogelijkheden zijn voor toepassingen in de weg – en waterbouw – zoals voor taluds en (tijdelijke) wegen bij bouwterreinen (nieuwbouwwijken, windmolenparken). ‘Het is al met al dus een mooi nieuw en geheel TenCate product, met veel potentie.’ www.tencategrass.com [email protected]

Een kunstgrasveld op basis van TenCate Accorder®: het product (links) en eindresultaat

37

MOBILITEIT

TENCATE COMPOSIETEN EN DE EINDGEBRUIKER

‘Dat machtige gevoel, dat is fantastisch’ Net als zoveel jongetjes droomt Roderick Waaijenberg er als kind van om piloot te worden. Die jongensdroom is uitgekomen: sinds kort vliegt hij op een Boeing Dreamliner. TenCate Advanced Composites levert composietmaterialen voor dit type vliegtuig. ‘Door de hogere cabinedruk voel ik me fitter tijdens de vlucht.’ Het was zijn jongensdroom, zelf zo’n grote machine vliegen. ‘Dat begon al toen ik drie, vier jaar oud was’, vertelt Roderick Waaijenberg (29). ‘Ik kreeg van mijn vader af en toe zo’n speelgoedvliegtuigje en daar was ik helemaal gek op. Toen ik ouder werd, ging ik langs de startbaan staan kijken. Daar is mijn passie voor vliegen ontstaan.’ Uiteraard houdt Roderick spreekbeurten over vliegtuigen op school en als 14-jarige begint hij met zweefvliegen. In de vierde klas van het vwo krijgt hij de kans om een oriënterende stage te lopen bij de Nederlandse Luchtvaart Maatschappij. ‘Ik mocht ook meevliegen, in de cockpit zelfs. Daarna wist ik het zeker: ik wil piloot worden.’ Die jongensdroom is uitgekomen. Toestelspecifieke opleiding Op zijn twintigste rondt Roderick Waaijenberg

38


zijn vliegopleiding bij Martinair in Lelystad af. Het is dan vijf jaar na ‘9/11’ en de luchtvaart trekt net weer een beetje aan. Al snel vindt hij zijn eerste baan als piloot in een privéjet. Een jaar later stapt hij over naar Arkefly om copiloot te worden. De eerste zeven jaar vliegt Roderick Waaijenberg ‘op de 767’. In oktober 2014 volgt hij een type rating voor de Boeing 787 Dreamliner. ‘Dat is een toestelspecifieke opleiding van ongeveer zes weken. Het gaat daarbij voornamelijk om theorie, in combinatie met simulator-uren.’ Nu Roderick Waaijenberg alweer een aantal jaren copiloot is bij Arkefly vindt hij het beroep alleen maar leuker dan hij als jongetje dacht. Sinds kort vliegt hij op de nieuwe Boeing 787 Dreamliner, een duurzaam en innovatief toestel. ‘De cabinedruk in de Dreamliner is hoger dan in

andere toestellen. Ik merk dat ik daardoor fitter blijf tijdens de vlucht.’ Waar elke vlucht begint De crew room van Arkefly in het WTC op Schiphol is de plek waar elke vlucht begint. Hier verzamelt de crew zich en maken de leden van het vluchtteam kennis met elkaar. ‘Hier krijgen we het vluchtplan en bereiden we de vlucht voor. Daarna gaan we naar de kist, uiteraard via de marechaussee en de security controle. In het vliegtuig gaan de voorbereidingen verder. Zo zetten we in de cockpit de route in het navigatiesysteem. Het cabinepersoneel zorgt onder meer voor het boarden van de passagiers. Als die aan boord zijn, zijn we klaar voor vertrek.’ Iedere keer als Roderick aan het begin van de

Roderick Waaijenberg, piloot op de Boeing 787 Dreamliner

39

VERVOLG PAGINA 38

startbaan staat, komt het kleine jongetje in hem weer boven. ‘Het is fantastisch om het gas open te trekken. Het is zo’n mooi geluid. Je wordt in je stoel gedrukt en dan ga je met een kist van ongeveer tweehonderdduizend kilo de lucht in. Het machtige gevoel dat dit geeft, dat is fantastisch.’ De eerste keer dat hij dat deed, met een lege kist, weet hij nog goed. ‘Super spannend! Net als die eerste vlucht met passagiers. Toen was ik me heel erg bewust van de verantwoordelijkheid die je als piloot draagt.’ Beter klimaat De Dreamliner, het toestel dat Roderick Waaijenberg sinds eind vorig jaar vliegt, is een innovatief toestel, onder meer door toepassing

40


van composieten. ‘Dat zijn oersterke materialen en door de toepassing ervan in de romp van de Dreamliner kan het verschil tussen de luchtdruk buiten en de cabinedruk binnen hoger zijn. Daardoor is zogenaamde cabin altitude, dus de gevoelde hoogte in de cabine, lager. Dat maakt dat de reis minder belastend is voor zowel de passagiers als de bemanning.’

Roderick Waaijenberg

In het toestel is bovendien een luchtvochtigheidssysteem ingebouwd, waardoor de relatieve luchtvochtigheid aan boord ook wat hoger is dan in andere toestellen. ‘De hogere cabinedruk en een betere luchtvochtigheid zorgen voor een beter klimaat aan boord. Daardoor komen onze passagiers uitgeruster op hun bestemming aan. En het draagt bij aan het

TenCate levert TenCate Cetex® ten behoeve van interieurcomponenten van Boeing en van de radome in de neus van de Boeing 787.

welzijn van de bemanning. Ik merk dat ook echt: ik voel me fitter sinds ik op de Dreamliner vlieg. Ook onze frequent flyers geven dat aan.’ Andere voordelen van het toegepaste materiaal zijn dat het geen corrosie en geen moeheid kent. Dat verlaagt de onderhoudskosten. ‘Dat is vooral een voordeel voor ArkeFly’, vervolgt hij, ‘maar ik vind het een prettig idee om te weten dat de beste materialen zijn gebruikt die op dit moment beschikbaar zijn. Dat draagt bij aan het

gevoel van veiligheid. Ook de besturing van de Dreamliner is innovatief en in mijn ogen heel intuïtief.’ ‘Een heel mooi en fijn vliegtuig’ Zijn jongensdroom is dus uitgekomen. ‘Mijn werk geeft me veel voldoening. De crew, die op elke vlucht anders is, de wisselende bestemmingen en de soms onvoorspelbare weersomstandigheden maken dat het boeiend blijft. En het is leuk om mensen naar hun vakantiebestemming te mogen brengen. Als ze aan boord van de Boeing Dreamliner stappen, merk je dat ze het een heel mooi en fijn vliegtuig vinden door de ruime cabine. Ze hebben het op de een of andere manier veel meer naar hun zin aan boord.’

Ondanks dat hij al acht jaar beroepsmatig vliegt, vindt Roderick Waaijenberg zelf dat hij nog maar aan het begin van zijn carrière staat. Hij droomt ervan om door te groeien. ‘Ik wil me graag blijven ontwikkelen en promotie maken: captain worden, als het kan weer op de Boeing 787 Dreamliner.’ www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

41

DUURZAAMHEID

TENCATE GEOTUBE® TECHNOLOGIE VOOR BRUG BIJ HAIPHONG, VIETNAM

Geosynthetics voor de Lach Huyen-brug Bij de Vietnamese stad Hãi Phòng (Haiphong), gelegen nabij de Golf van Tonkin, wordt de grootste brug in Vietnam over water gebouwd. Onderdelen van dit grootse infrastructuurproject zijn de bouw van een nieuwe diepzeehaven voor de noordelijke regio van Vietnam en de realisatie van een autosnelweg. Bij de realisatie van bouwplatforms en opslagdepots voor zand past men geosynthetics van TenCate toe.

42


Werk aan het bouwplatform (in westelijke richting)

De nieuwe haven van Lach Huyen in het oostelijk deel van het eiland Cat Hai is geschikt voor de afhandeling van grote vrachtschepen. Met de aanleg ervan anticipeert de overheid op de verwachte groei van de overslag. De nieuwe 15,6 km lange snelweg over de brug gaat de verbinding vormen van de snelweg tussen Hanoi en Haiphong op het vasteland met de haven van Lach Huyen. Waar de verbindingsweg over het estuarium van de rivieren Bach Dang en Cam loopt, bouwt men een 5,4 km lange brug. Het gedeelte van de brug over water meet een halve kilometer. De brug krijgt 84 overspanningen en wordt ondersteund door pijlers. Dat gaat niet zomaar. De ondergrond is weinig draagkrachtig, want grofweg opgebouwd uit zowel dikke en zachte zand- en kleilagen als dieper gelegen, steviger kleilagen. Daarbij komen nog de periodieke wisseling van de waterstand en de soms zware golfslag. Bouwplatforms Voor de constructie van de brug zijn twee bouwplatforms opgetrokken, elk 26 meter breed en samen 4,1 kilometer lang. Hierbij past men TenCate Geotube® technologie toe. Het gaat om 23,5 kilometer aan geotextiele containers van elk 50 m lengte met diameters variërend van 4,6 tot 9,5 meter. Voor de aanleg van de bouwplatforms heeft men 500.000 kuub zand nodig. Dit is in de directe nabijheid opgebaggerd en in een

Dwarsdoorsnede van toegangsweg B, met aan weerszijden TenCate Geotube® containers (Sumitomo)

depot naast de brug opgeslagen. Constructie van de platforms nam een aanvang in september 2014. Medio mei 2015 waren ze gereed. TenCate Geotube® containers met een standaardlengte van 15 meter en een omtrek van 9,5 meter zijn gebruikt voor de dijk rond het opslagdepot voor opgebaggerd slib, met een capaciteit van 600.000 m3. Landwinning De bouwplatforms en de benodigde landwinning met behulp van TenCate Geotube® worden ingebed in een toekomstig landwinningsproject. Oplossingen met

deze technologie betekenen een besparing op kosten en bouwtijd en tegelijkertijd een verkleining van de CO2-voetafdruk. Er wordt gebruikgemaakt van plaatselijk aanwezig zand. Deze case study is geagendeerd voor de 2015 Dredging Summit & Expo van 22 tot en met 25 juni in Houston, Texas (VS). www.tencategeosynthetics.com [email protected]

Werk aan het bouwplatform, met duidelijk zichtbaar een rij TenCate Geotube® containers

43

Masterclass branden schadepreventie

44


Deelnemers en organisatoren van de masterclass. Van links naar rechts David Lyon, Jacob Bonnet (FM Global), Darrel McMahan, Dan Alexander, D. Ainscow, Chris Smith, André Oude Hergelink, Matt Stubblefield, Paul McElhaney, Bryon Smith en John Brook

VEILIGHEID

SEMINAR MATERIELE SCHADEPREVENTIE IN SIMZONE FM GLOBAL

Van 7 tot 9 april van dit jaar vond in Norwood (Massachusetts, VS) een masterclass plaats over property loss prevention ofwel materiële schadepreventie. De masterclass speelde zich goeddeels af in de SimZone van FM Global. Ruim tien plantmanagers, projectengineers en hoofden maintenance (onderhoud) van TenCate volgden deze driedaagse bijeenkomst. Veiligheid en bescherming van de medewerkers en hun werkomgeving staan centraal op de eigen productielocaties van TenCate. De verzekering van alle productielocaties is ondergebracht bij FM Global, ’s werelds grootste industrieel brandverzekeraar. De meeste bedrijven van TenCate in Noord-Amerika beschikken over een Highly Protected Risk (HPR) Award van FM Global. Ze voldoen derhalve aan alle richtlijnen van FM Global voor branden schadepreventie. De locatie is goed beveiligd, er is een adequate sprinklervoorziening aanwezig en alle maatregelen zijn getroffen om schade door brand of natuurgeweld te voorkomen of zo beperkt mogelijk te houden. Opzet van de bijeenkomst was om de kennis van de betrokken verantwoordelijken inzake preventie verder te vergroten. Om hen nog bewuster te maken van de risico’s die verbonden zijn aan de opslag van grondstoffen en gerede goederen of bepaalde constructiewijzen en materiaalkeuzes. Vanzelfsprekend De deelnemers waren afkomstig van bedrijven van TenCate in Noord-Amerika. ‘In de Verenigde Staten is het beschikken van productiebedrijven over een sprinklerinstallatie net zo vanzelfsprekend als het hebben van deuren en ramen’, vertelt corporate riskmanager André Oude Hergelink. Hij en Jacob Bonnet, senior client technical training specialist van FM Global, waren gastheer. ‘Deze bedrijven hebben dus alleen al qua basisvoorziening een voorsprong.’ FM Global is gespecialiseerd in het aanbieden van diensten in verzekerings- en schadepreventie. In

eigen huis ontwikkelt FM Global schadepreventiemodellen op basis van onderzoek en praktijktests. De SimZone van FM Global is een bijzonder geavanceerd praktijk (hands-on) trainingscentrum. Er zijn verschillende ‘leergebieden’ waar situaties en de mogelijke schade gevolgen ervan levensecht worden nagebootst. Of het nu gaat om het gebruik van constructiematerialen in muren en daken, elektriciteit, stofexplosies, natuurgeweld, stoom-

werden op prijs gesteld. In de woorden van plant superintendent Matt Stubblefield (TenCate Grass, Dayton, Tennessee): ‘Het zorgt voor een netwerk van kennis waar ieder van ons vanaf nu gebruik van kan maken om te zorgen voor een nog betere staat van onderhoud’. Het zal dan ook niet bij dit ene seminar blijven. Als het aan André Oude Hergelink ligt, wordt deze masterclass herhaald, zo mogelijk ook elders.

Matt Stubblefield sluit de persluchttoevoer naar een pre-action sprinklersysteem af; het is onderdeel van de procedure om dit systeem weer in service te nemen.

en verwarmingsinstallaties of opslag van brandbare stoffen, in alle denkbare situaties is voorzien. ‘De SimZone is niet zomaar de beste in zijn soort’, aldus FM Global. ‘Het is de enige in zijn soort.’ Vakbekwaam en ervaren De deelnemers zien zonder uitzondering terug op een geslaagd en leerzaam seminar. ‘Het was een bijzonder goede ervaring’, aldus maintenance managers Chris Smith en Darrel MacMahan van TenCate Geosynthetics in respectievelijk Cornelia en Jefferson (Georgia, VS). ‘De technisch instructeurs waren zeer vakbekwaam en ervaren.´ David Lyon (facilities engineering manager TenCate Advanced Composites in Morgan Hill, California) was vol lof over de informatieve en effectieve trainingsmethodiek.Ook de onderlinge contacten

Voldoening ‘Voor mij als client technical training specialist is het een voldoening om te zien hoeveel de deelnemers in de SimZone (bij)leren’, vertelt Jacob Bonnet (FM Global) desgevraagd. ‘Het organiseren en faciliteren van deze TenCate klantentraining was voor mij in twee opzichten bijzonder. Ten eerste omdat ik in het verleden als FM Global account engineer intensief met TenCate heb samengewerkt aan risicoverbetering. Ten tweede omdat TenCate als een van de eerste FM Global klanten met de vestigingsplaats van het hoofdkantoor buiten Noord-Amerika naar de SimZone is gekomen voor deze specifieke training.’

45

VEILIGHEID

TENCATE DEFENDER™ M WEEFSELS VOOR BRANDWEERUITRUKKLEDING

Meer comfort en veiligheid voor brandweerlieden

TenCate Protective Fabrics in Europa introduceert nieuwe weefsels voor thermische barrière en voering voor gebruik in brandweeruitrukkleding op basis van de TenCate Defender™ M vlamwerende weefsels die worden gebruikt voor militaire gevechtskleding. Deze nieuwe weefsels voor brandweeruitrukkleding zijn gebaseerd op TenCate Coolderm™ technologie voor een betere isolatie en bescherming tegen hitte, in combinatie met een verkoelend effect door verdamping om de huid koeler en droger te houden. Dit draagt bij aan een vermindering van de hittestress waaraan brandweerlieden blootstaan en is een verdere verbetering van de algehele veiligheid. De introductie vond plaats op de Interschutz 2015, de internationale vakbeurs van 8 tot en met 13 juni in Hannover (Duitsland). Capillaire werking De gepatenteerde TenCate Coolderm™ technologie voor vlamwerend weefsel is oorspronkelijk ontwikkeld voor TenCate Defender™ M ten behoeve van het Amerikaanse leger. ‘We hebben onze succesvolle vlamwerend-weefseltechnologie gebruikt om innovatieve nieuwe thermische barrières en voeringen te ontwikkelen voor brandweeruitrukkleding’, vertelt Ralf Schellen, directeur Market Sector TenCate Protective Fabrics Europa. ‘Door de actieve capillaire werking laat de lichaamstemperatuur zich beter reguleren. De inherent vlamwerende vezels, inherent capillaire eigenschappen en de uitstekende ventilatie van TenCate Coolderm™ technologie maken weefsels zachter en koeler zonder agressieve chemische behandelingen of afwerkingen. Daardoor zorgen ze voor meer comfort en veiligheid.’ www.tencateprotectivefabrics.com [email protected] www.tencate.com/experience

46


DUURZAAMHEID

TENCATE GEOLON® VOOR INFRASTRUCTUURPROJECT ZUID-HOLLAND

Paalmatrassen langs A12 Om de verkeersoverlast in de kern van Reeuwijk Brug terug te dringen, wordt een nieuwe, vier kilometer lange rondweg om Reeuwijk aangelegd. Vanwege de slecht draagkrachtige ondergrond en met het oog op de stabiliteit van de A12 is gekozen voor een zettingsvrije oplossing door middel van een paalmatras met hogesterkte-geotextielen van TenCate. Het bijzondere aan de rondweg is dat de weg volledig op een paalmatrassysteem wordt aangebracht. Een paalmatras is een geotextiele oplossing voor de aanleg van een weg op slappe grond als een traditionele oplossing te veel bouwtijd vraagt of als zetting van de ondergrond te veel onderhoud oplevert of objecten in de nabijheid kan beschadigen. Een paalmatras heeft als voordeel dat er nauwelijks tot geen zetting optreedt vanwege het feit dat de fundering uit palen bestaat met daarop een gewapende aardebaan, de matras. Een aardebaan is een deel van een weglichaam dat ervoor zorgt dat de krachten van het verkeer naar de ondergrond worden afgedragen. De matras wordt opgebouwd met materialen van TenCate Geosynthetics uit de TenCate Geolon® PET reeks. Deze producten worden aangebracht in sterk-

tras. De sterkste wapening moet zelfs 1850kN/m zijn. In juni zal deze TenCate Geolon® PET 1850 worden geïnstalleerd.

De rondweg rust straks op een fundering van ongeveer 10.000 betonpalen. Het project is gereed in 2016.

tes van 400kN/m tot 1000kN/m. 1000kN/m staat gelijk aan een trekkracht van 100.000 kg per meter wapeningsdoek. De gewapende granulaatmatras is berekend conform de CUR226 Ontwerprichtlijn paalmatrassystemen. Ook toegepast bij de aanleg worden TenCate Miragrid® GX en TenCate Polyfelt® TS. Er dichtbij wordt gewerkt aan de parallelstructuur A12. Hier is een begin gemaakt met de installatie van paalmatrassen. Bijzonder aan dit project zijn de hoge sterktes die benodigd zijn voor deze paalma-

Wapening Voor deze oplossing van TenCate is gekozen vanwege de uitstekende, duurzame eigenschappen van de wapening, de technische ondersteuning van TenCate Geosynthetics en de optimalisatie van de installatie en legplannen. Op basis van deze legplannen installeert de aannemer de wapening exact volgens plan en berekening. De panelen worden aangebracht op basis van gps-coördinaten. De aannemer van het project, Heijmans, is positief over de materialen, levering, kwaliteit en communicatie door en van TenCate Geosynthetics. Op dit moment is TenCate Geosynthetics betrokken bij een aantal grote projecten. Dit is het resultaat van een infrastructurele toepassing binnen TenCate Geosynthetics die binnen de verkoopstrategie momenteel prioriteit geniet. www.tencategeosynthetics.com [email protected]

47

“Door de hogere cabinedruk voel ik me fitter tijdens de vlucht.” Roderick Waaijenberg, piloot Arkefly

www.tencate.com

PROTECTING PEOPLE IN TRANSIT

Recommend Documents