THEMA PROTECTING PEOPLE DURING LEISURE

THEMA PROTECTING PEOPLE | DURING LEISURE

TenCate Grass: nieuwe kwaliteitsstandaarden kunstgrassystemen Geosynthetics helpen sporter en recreant aan bescherming Kamperen, ‘het plezier van vrijheid’

2015 | nummer 1 | voorjaar

txtures 1 txtures is het interne en externe relatiemagazine van materiaaltechnologieconcern Koninklijke Ten Cate nv (TenCate). Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Redactie Koninklijke Ten Cate nv Postbus 58 7600 GD Almelo telefoon +31 546 544 911 Coen Heldeweg [email protected] Vormgeving Aandagt reclame & marketing, Almelo Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie, Almelo Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Jaargang 50 - nummer 1 voorjaar 2015

Evolueren ‘TenCate wil leidend zijn in het bieden van duurzame oplossingen voor persoonsbescherming en bescherming van de werken leefomgeving: Protecting people. Op het eerste gezicht lijkt deze missie voor het kunstgras waar de Grass-groep zich op richt niet toepasselijk. Schijn bedriegt. Juist door ons te richten op aspecten die de mens ten goede komen, weet TenCate Grass nieuwe kansen te creëren voor succes.’ ‘Een kenmerk van succesvolle bedrijven is dat ze zichzelf voortdurend veranderen en heruitvinden om optimaal in te kunnen spelen op marktkansen. Ook TenCate Grass evolueert continu, waarbij megatrends op het gebied van Protecting People de boventoon voeren. Neem bijvoorbeeld de wereldwijde trends van verstedelijking, klimaatverandering en steeds hogere veiligheidseisen. Verstedelijking leidt tot een grotere behoefte aan parkachtige omgevingen voor sport en recreatie terwijl de beschikbare ruimte beperkt is. Doordat kunstgras veel intensiever gebruikt kan worden, op veel meer plaatsen kan worden aangelegd en aan hogere veiligheidseisen kan voldoen dan natuurgras zien we een groeiende behoefte in stedelijke gebieden. Voorbeelden van producten die hierop inspelen zijn de geweven shockpad TenCate SineTM en ons 3D-geweven kunstgras GreenFields® MX. Deze producten bieden een optimale spelbeleving op een veilig speloppervlak. In steden is de steeds snellere afvoer van regenwater een groeiend probleem doordat rioolsystemen overbelast raken en de grondwaterspiegel daalt. Kunstgras kan ook op dit gebied een rol spelen door buffering, opslag en (her)gebruik van regenwater. TenCate EcoceptTM en Greensource® zijn voorbeelden van het inspelen op de behoefte aan duurzame “low-impact” drainagesystemen. Klimaatverandering leidt in verschillende regio’s wereldwijd tot droogtes, terwijl andere gebieden juist geplaagd worden door overstromingen. Waterschaarste heeft ertoe geleid dat het sproeien van natuurgras duur of zelfs verboden wordt. Met name waar droogte extreme vormen aanneemt, is kunstgras een steeds vaker gekozen alternatief voor natuurgras. Omdat modern landscapingkunstgras er realistisch uitziet wordt het inmiddels breed geaccepteerd. Deze realistische look is mogelijk gemaakt door een combinatie van onze veerkrachtige en getextureerde grasgarens. Vermindering van CO2-uitstoot en materiaalverbruik speelt in op de vraag naar duurzamer producten en een sociaal verantwoordelijke bedrijfsvoering. Voor een brede marktacceptatie is het noodzakelijk dat duurzaamheid gepaard gaat met functionaliteit en kostenbeheersing: een milieuvriendelijk alternatief dient even goed of zelfs beter te functioneren en mag niet meer kosten. TenCate Grass speelt hierop in met nieuwe easy-to-install concepten voor de onderbouw van kunstgrasvelden. Hierdoor wordt de installatie van kunstgras vereenvoudigd en het noodzakelijke grondwerk geminimaliseerd. Bij het ontwikkelen van componenten en systemen is de inbreng van klant en eindgebruiker onontbeerlijk. Zij zijn het uiteindelijk die besluiten tot aanschaf en installatie, zij willen gericht inspelen op ontwikkelingen in de sportbeoefening of zij weten aan welke eigenschappen hun speeloppervlak moet voldoen. Die aanpak heeft mede aan de basis gelegen van het succes van GreenFields® TX tijdens het WK Hockey van vorig jaar en de snelle introductie van GreenFields® MX in het betaald voetbal in Nederland en erbuiten. Behalve bovengenoemde productontwikkelingen evolueert TenCate Grass ook qua machines, processen, partners en organisatie. Deze constante evolutie – gericht op marktkansen – is de sleutel tot voortgaand succes. De visie van onze mensen om marktkansen te onderkennen en hun vermogen en bereidheid tot continue verbetering en aanpassing staan hierin centraal. Wat dit betreft zie ik de toekomst met vertrouwen tegemoet.’ Guido Vliegen, groepsdirecteur TenCate Grass

2

txtures 1 2015

INHOUD 26 Kunstgras voor binnen en buiten De markt voor landscaping groeit, zowel voor indoor- als outdoortoepassingen. Er is steeds meer aandacht voor kwaliteit en milieuaspecten.

04

VEILIGHEID 19 Geosynthetics helpen sporters en recreanten beschermen 40 Bescherming van oevers en dijken in Maleisië DUURZAAMHEID

Protecting people during leisure

06 Nieuwe ontwikkelingen in verduurzaming van kunstgras componenten en -systemen

TenCate Grass blijft zich richten op meer kwaliteitsbewustzijn bij eindgebruikers en verdere verhoging van de kwaliteitsstandaard. Een optimale en veilige spelbeleving staat hierbij voorop.

30 Digitaal printen en veredelen van outdoorweefsels bespaart kosten en energie STRATEGIE EN BELEID 24 Column voorzitter raad van bestuur

30

44 D2RAGON-seminar Beijing

Outdoorweefsels maken creativiteit in je los

BUSINESS CONTEXT

Tentconfectionairs kunnen meer creativiteit tonen in hun tentontwerpen. Kampeertouroperators kunnen de kampeersfeer gericht afstemmen op hun doelgroepen.

12 ‘Bijdragen aan sport en sportbeleving’ 16 ‘TenCate is een goede sparring partner’

34 Composieten voor sportartikelen Een deel van de composietenproductportfolio vindt zijn toepassing in sporten racewagens en sportbenodigdheden waar een laag gewicht, stijfheid en duurzaamheid geboden zijn.

3

PROTECTING PEOPLE

DURING LEISURE

Sport en recreatie: veilig en duurzaam TenCate richt zich op de groeiende behoefte aan bescherming van mensen en hun werken leefomgeving: wanneer we onderweg zijn (In transit), thuis (In habitats), op ons werk (At work) en wanneer we sporten en recreëren (During leisure). Bij leisure oftewel vrijetijdsbesteding gaat het vooral om sport en recreatie. TenCate bedient die eindmarkt via vier marktgroepen: TenCate Outdoor Fabrics en TenCate Grass en in bescheidener mate TenCate Advanced Composites en TenCate Geosynthetics.

4

txtures 1 2015 | DUURZAAMHEID

Kunstgras in Het Kasteel, waar Sparta Rotterdam zijn thuiswedstrijden speelt

Wie zijn of haar vrije tijd doorbrengt met kamperen, wandelen of het beoefenen van sport heeft een grote kans dat hij of zij te maken heeft met TenCate-materialen. Voor de eindmarkt sport en recreatie ontwikkelt en produceert het materiaaltechnologieconcern kunstgras (sport en landscaping) en outdoorweefsels (kampeertenten en zonwering), composietmaterialen voor sportartikelen en geosynthetics voor recreatieve doeleinden. Op basis van de wereldwijde trends ‘veiligheid’ en ‘duurzaamheid’ geeft TenCate deze materialen bepaalde eigenschappen (functionaliteiten). Vrijetijdsbesteding en sporten vergen veilige en duurzame faciliteiten. Hoogwaardige outdoorweefsels beschermen tegen zon, uv-straling, regen, vuur, wind, sneeuw en inkijk. Kunstgras bespaart op waterverbruik en onderhoud, voorkomt blessures en maakt de speelomstandigheden gelijkwaardig. Kunstgrassystemen De markt voor kunstgras blijft wereldwijd groeien, zowel voor sport als landscaping. De vraag naar hoogwaardige vezels, backing, infill en sportsystemen trekt aan. Kwaliteit en de ‘look & feel’ van landscapingprojecten krijgen meer aandacht. Met nieuwe (geweven of getufte) kunstgrassystemen voor topsport, zoals GreenFields® TX voor hockey en GreenFields® MX voor voetbal, is een nieuwe standaard gezet. GreenFields® TX staat bij een groot aantal nationale hockeybonden in de belangstelling als gevolg van de profilering tijdens de wereldkampioenschappen vorig jaar zomer in Den Haag. In het Nederlandse beroepsvoetbal is sprake van meer interesse voor kunstgras. Deze belangstelling vertaalt zich in een toenemend aantal orders voor kunstgrassystemen en het XtraGrass™ systeem van GreenFields, zowel voor prof- als amateurvoetbal. XtraGrass™ is een hybride systeem, bestaande uit kunstgrasvezels en biologisch afbreekbare vezels (zie blz. 7). XtraGrass™ is een gepatenteerd, 100% recyclebaar kunstgrassysteem dat aan elke voetbalaccommodatie kan worden aangepast.

Kamperen kan in een tent met geheel eigen dessin

Outdoorweefsels Buitenrecreatie, zoals kamperen, is wellicht de meest gebezigde vrijetijdsbesteding. Kamperen geeft een gevoel van vrijheid en appeleert aan het groeiende milieubewustzijn. TenCate Outdoor Fabrics opereert met name op het hogere marktsegment van zowel de kampeerals de zonweringmarkt. De outdoorweefsels uit Nijverdal worden toegepast in voortenten, groepstenten, boogtenten, tipitenten, parasols, terrasoverkappingen, luifels en een aantal specialties voor zowel privégebruik als touroperators en festivalorganisatoren. Overige materialen In deze editie van txtures ligt het accent op outdoorweefsels en kunstgras. In het toepassingsgebied ‘During leisure’ worden daarnaast geosynthetics en composietmaterialen gebruikt. Zo vervaardigt TenCate Geosynthetics ook trampolineweefsel, weefsels voor afdekking van zwembaden, windschermen en omheiningen voor privacy en crowd control (zie blz. 19). Composietmaterialen maken deel uit van de carosserie van race- en sportwagens,voertuigen en boten op zonneenergie en andere duurzame energiebronnen. Daarnaast worden composieten toegepast in golfartikelen, sportschoenen, tennisrackets, fietsen, hockeysticks, schaatsen et cetera (meer daarover op blz. 34).

Klantspecifiek businessconcept In wezen bedient TenCate de eindmarkt sport en recreatie ook met het bedrijfsonderdeel voor procestechnologie: TenCate Digital Finishing. De digitale veredeling van substraten betreft in eerste aanzet het bedrukken van outdoorweefsels. Innovaties in outdoorweefsels op basis van digitale productieprocessen door middel van inkjet maken binnen de marktgroepen van TenCate nieuwe businessconcepten mogelijk. Ze hebben gevolgen voor de waardeketens. Dit resulteert niet alleen in nieuwe producten en oplossingen, maar ook in veranderende posities in waardenetwerken en de benadering van klanten. Er kan steeds sneller en klantspecifieker worden geproduceerd en geleverd: mass customization oftewel maatwerk per meter in massaproductie. De klant zal per meter kiezen voor een eigen dessin, kleur en uiteindelijk voor specifieke functionaliteiten. Digitale inkjettechnologie is een van de speerpunten voor het businessdevelopment-beleid van TenCate. www.thefreedomcollections.com www.tencateoutdoorfabrics.com www.thechoiceofchampions.com www.tencategrass.com www.greenfields.eu www.xtragrass.com

5

PROTECTING PEOPLE

KUNSTGRAS VOOR SPORT EN RECREATIE

TenCate Grass: groei en n In 2014 nam de omzet van de Grass-groep toe en zette het winstherstel door. Er ligt meer nadruk op verkoop en marketing wereldwijd. De introductie van twee kunstgrassystemen voor respectievelijk hockey en voetbal heeft de naamsbekendheid en positionering van GreenFields in de sportmarkt de afgelopen twee jaar wereldwijd versterkt. De ontwikkeling van nieuwe kunstgrassystemen en onderbouwconstructies werd gecontinueerd. De focus ligt op het creëren van nieuwe kwaliteitsstandaarden van kunstgrassystemen. Ondertussen verstevigen TenCate Grass en TenCate Geosynthetics hun waardeproposities door producten en systemen verder op elkaar af te stemmen. tot grotere efficiency en synergie alsmede tot verbetering van de relatie met de klant. De marketing van kunstgrassystemen kreeg een extra impuls met de introductie van GreenFields in de Verenigde Staten. Dit heeft geleid tot een groeiversnelling en een versterking van de marktpositionering. In de Verenigde Staten was sprake van een sterkere dan verwachte vraag. Dat was mede het gevolg van een groeiende economie en omdat er steeds meer wordt uitgegeven aan sportbeoefening.

TenCate Grass is wereldmarktleider in zowel garens als backing voor getufte en 3D-geweven kunstgrassystemen. TenCate Grass geldt als ‘best in class’ omdat ze voor beide systemen de beste prijs-kwaliteitverhouding kent. Kunstgras: markt en aandeel Kunstgras wordt wereldwijd toegepast. De laatste jaren is het aantal aanbieders gegroeid, met name in Azië. Een aantal grote concurrenten heeft het productievolume verdubbeld. Het gaat vaak om geïntegreerde bedrijven: zij beschikken over eigen garenproductie. Mede door bezuinigingen bij overheden hebben sommige productiebedrijven in Europa en de Verenigde Staten besloten de eigen productie van vezels te staken. Ook enkele bedrijven in de installatiemarkt staakten hun activiteiten. Dit heeft geleid tot een groeiend marktaandeel voor TenCate Grass. In 2014 nam de omzet van de Grassgroep toe. Dat is mede toe te schrijven aan een verhoging van de commerciële activiteiten inzake innovatieve kunstgrassystemen, zoals GreenFields® MX en GreenFields® TX voor voetbal respectievelijk hockey. Sinds de World Cup Hockey medio 2014 staat het productmerk GreenFields® TX internationaal breed in de belangstelling. Alleen al in Nederland beschikken tal van hockeyclubs over dit kunstgrassysteem. Een groeiend aantal clubs in het betaald voetbal in Nederland speelt zijn thuiswedstrijden op een kunstgrassysteem van GreenFields, zoals

6


Ton Raaphorst, groepsdirecteur TenCate Grass EMEA

GreenFields® MX en GreenFields® Evolution XQ™. Met vijf tot zes clubs in Nederland (waaronder FC Twente) en een even groot aantal in Engeland en Schotland vinden in dit verband momenteel gesprekken plaats. Integratie en marketing Het winstherstel zette door, mede door de succesvolle integratie van de activiteiten van TenCate Grass en GreenFields in de Verenigde Staten en de nadruk op verkoop en marketing. In 2015 zal de integratie van activiteiten ook in Europa worden afgerond. Hierdoor wordt continentaal vanuit twee productlijnen gewerkt: componenten en kunstgrassystemen. Dit leidt

Ook in Azië was sprake van groei en ontwikkeling van het marktaandeel, met name in ZuidoostAzië, als gevolg van de uitbreiding van het distributienetwerk van GreenFields en TigerTurf in Singapore, Maleisië, Thailand, Indonesië en Taiwan. Kunstgras is in Azië momenteel de standaard voor hockey op alle niveaus. Voor voetbal geldt dat kunstgras voornamelijk wordt gebruikt als multi-purposetoepassing op scholen en als trainingsveld. In Europa bleef de marktvraag voor sportvelden stabiel. De uitstraling en waardering van voetbalkunstgras kregen een belangrijke impuls door de samenwerking in het Nederlandse beroepsvoetbal met de Corporatie Eerste Divisie (CED). Het geweven GreenFields® MX kunstgrassysteem is daarbij doorslaggevend. Het systeem is een van de pijlers onder de gezamenlijke innovatiestrategie van TenCate Grass en GreenFields. Met de combinatie van weef-

XtraGrass™ is een netwerk van kunstgrasvezels, geweven in een ondergrond die op een voetbalveld kan worden gelegd.

nieuwe ontwikkelingen

7

VERVOLG PAGINA 7

en extrusietechnologie is een onderscheidend systeem ontwikkeld dat volledig recyclebaar is. In 2014 is gestart met uitbreiding van de (weef-) productiecapaciteit, die in 2015 een vervolg krijgt, ook in de Verenigde Staten. Nieuwe standaarden en componenten De focus van TenCate ligt op het creëren van nieuwe kwaliteitsstandaarden van kunstgrassystemen. Hierbij is het belangrijk nauw samen te werken met partners in de markt en belanghebbenden als nationale en internationale sportbonden. Vanaf 2015 kunnen drie nieuw ontwikkelde componenten voor additionele omzet zorgen: een nieuwe fundering van gerecyclede plastics, een schokabsorberende fundering op basis van geweven schuimvezels en een speciaal geotextiel dat dient als onderlaag in een easy-to-install kunstgrassysteem. Een dergelijk systeem vergt minder fundering, waardoor de totale kosten en de milieubelasting van de aanleg van een kunstgrasveld worden gereduceerd. Innovatieve, easy-to-install kunstgrassystemen vormen een van

de speerpunten bij de ontwikkeling door TenCate van nieuwe product-markt-technologiecombinaties. Deze systemen naderen de commerciële introductie. De initiële marktintroductie vindt plaats sinds 2014 met de aanleg van een aantal pilotvelden. Samenvoeging van verschillende door TenCate ontwikkelde en geproduceerde componenten zal – in samenhang met nieuwe productiemethoden voor de kunstgrastoplaag – resulteren in een nieuwe generatie kunstgrassportvelden.

is tegen slijtage. Terwijl het gras groeit, breekt de backing deels biologisch af. Daardoor ontstaat meer ruimte voor de wortels om door de kunstgrasmat te groeien, met behoud van een sterke ondersteunende structuur voor het gras. De kunstgrasvezels nemen een deel van de slijtage van natuurgras over, waardoor veel intensiever gebruik mogelijk is in vergelijking met een standaard natuurlijke grasmat. Kale plekken en uitgerukt gras op het voetbalveld behoren tot het verleden, aangezien de structuur van XtraGrass™ de grasmat op zijn plaats houdt.

Hybride systeem Met de introductie van het hybride systeem XtraGrass™ vult GreenFields de ruimte in de markt tussen volledig natuurgras en volledig kunstgras. XtraGrass™ is een netwerk van kunstgrasvezels, geweven in een sterke ondergrond die direct op een standaard voetbalveld kan worden gelegd. Het is opgevuld met een speciale wortelzonemix en ingezaaid met graszaad. Binnen enkele dagen ontkiemen de graszaden en groeien deze tussen de kunstgrasvezels en door de backing. Dit creëert een sterke natuurlijke grasmat die beter bestand

Kunstgras en sport Over de toepassing van kunstgras voor sport zijn de meningen nog verdeeld, met name in het betaald voetbal en bij wedstrijden op EK- en WK-niveau. Zowel zakelijke, rationele als emotionele factoren en overwegingen spelen hierbij een rol. Denk aan budgetbeperkingen, onderhoud, afschrijvingstermijnen, milieuaspecten en ‘de geur van net gemaaid gras’. Een onbetwistbaar voordeel van kunstgras is in elk geval de voorspelbaarheid van het rol- en -stuitgedrag van de bal en de langdurige bespeelbaarheid, ongeacht het seizoen. Een terugspeelbal is zonder ‘polletje’ voor een keeper niet te missen. Een natuurgrasveld is maximaal 500 uur per jaar bespeelbaar, XtraGrass™ maximaal 1000 speeluren. Een getuft kunstgrasveld meer dan 1.500 uur per jaar en een geweven systeem, zoals GreenFields® MX, zelfs ruim 2.000 uur per jaar. Dat zijn ruim 1.330 voetbalwedstrijden van 90 minuten.

Een van de voordelen van kunstgras is de voorspelbaarheid van het rol- en -stuitgedrag van de bal en de langdurige bespeelbaarheid

8


Beslissers, bepalers en beïnvloeders De belangrijkste groep eindklanten in de sportmarkt zijn de gemeenten, met name de wethouder die sport in portefeuille heeft. Zij zijn bij aanschaf de beslissers, net als sportclubs, scholen en trainingsinstellingen: de gemeenten voor alle sporten, sportclubs voor één sport. Architecten zijn een interessante doelgroep omdat zij vaak de specificaties voor een kunstgras sportveld formuleren. Dit zijn de bepalers.

GreenFields® TX voor hockey

Ook bij toepassingen voor landscaping door gemeenten en zakelijke partijen spelen zij vaak een rol. Beïnvloeders zijn de clubs met velden die eigendom zijn van de gemeente, sporters (gebruikers) en onderhoudsmedewerkers. In veel landen wordt kunstgras verkocht aan aannemers. Zij onderhouden het contact met de eindklanten. De vervangingsmarkt De vervangingsmarkt blijft een goede groei tonen, vooral in de Verenigde Staten en Europa. Dit had eveneens een positief effect op de omzetontwikkeling van TenCate Grass. De marktgroep behaalde in 2014 15 tot 20% van haar omzet met de vervanging van kunstgrasvelden. Een groot deel van de derde generatie kunstgrasvelden, die aan het begin van deze eeuw doorbrak, is inmiddels aan vervanging toe. Met productontwikkelingen, die de kwaliteit van het systeem verhogen en de kosten van vervanging verlagen, kan op de vervangingsmarkt worden ingespeeld. Deze zal de komende jaren verder groeien. Kunstgras en landscaping De markt voor landscaping maakte in 2014 een

goede groei door en bedroeg ongeveer 25% van de totale omzet van de marktgroep TenCate Grass (2013: 20%). Deze omzet stijgt de laatste jaren als gevolg van een toenemende aandacht voor de ‘look and feel’ van de projecten. In 2014 werden enkele aansprekende projecten aangelegd met TenCate kunstgras (zie ook blz. 28). De verwachting is dat deze markt zich in de komende jaren positief zal blijven ontwikkelen. Om hierop in te spelen, kunnen kunstgrasgarens en backing bepaalde functionaliteiten worden gegeven. Voorbeelden zijn antibacteriële en mosgroeiwerende finishes voor toepassing in zwembaden en speeltuinen. Samenwerking en waardepropositie De marktgroepen TenCate Geosynthetics en TenCate Grass verstevigen hun waardeproposities door wederzijds materialen, modules en systemen op elkaar af te stemmen. De waardepropositie voor zowel geosyntheticsals kunstgrasoplossingen concentreert zich in belangrijke mate op het terrein van duurzaamheid. Waterschaarste of juist een overvloed aan water vormen belangrijke factoren voor de vraag in de wereldmarkt.

Overheden besteden steeds meer aandacht aan duurzame aspecten van infrastructurele weg- en waterbouw- en sportprojecten. Geosynthetics leveren in veel gevallen een aantoonbaar lagere CO2-voetafdruk in vergelijking met traditionele bouwmaterialen als beton en stortstenen. De opmars van kunstgras is voornamelijk het gevolg van de hogere bespeelbaarheid, waterbesparing en de verlaging van onderhoudskosten in vergelijking met natuurgras. TenCate blijft zich richten op meer kwaliteitsbewustzijn bij eindgebruikers, op verdere verhoging van de kwaliteitsstandaard en de total cost of ownership. Een optimale en veilige spelbeleving gedurende de gehele economische levensduur staat hierbij voorop. www.thechoiceofchampions.com www.tencategrass.com www.xtragrass.com www.greensource.com www.greenfields.eu [email protected]

9

VERVOLG PAGINA 9

Kunstgras in Azië Het merendeel van de producenten van kunstgrastapijt en kunstgrascomponenten bevindt zich in China. Deze partijen zijn veelal volledig geïntegreerd en wereldwijd actief. Producenten van kunstgrastapijt zitten verder vooral in Japan en Australië. Zij bedienen voornamelijk de lokale markten. TenCate is in Australië en Nieuw-Zeeland actief met een productiebedrijf (Nieuw-Zeeland) en een verkoopkantoor (Australië) Asia Vincent Homrighausen. ‘De acceptatie van hoogwaardig kunstgras neemt toe doordat er bij belanghebbenden steeds meer kennis en ervaring is. Deze ontwikkeling gaat gestaag, maar is absoluut een trend. Daardoor nemen ook de kwaliteitseisen toe. Wel kun je stellen dat Azië nog niet het kennisniveau heeft van Europa en Noord-Amerika.’

Vincent Homrighausen, sales director Asia van TenCate Grass In Azië is TenCate marktleider wat betreft de verkoop van kunstgrasgarens . Sinds 2013 worden de downstreamactiviteiten (marketing, sales, (externe) productie en installatie) centraal aangestuurd vanuit het kantoor in Singapore. Sindsdien is hier een positieve groeiontwikkeling doorgemaakt. Tevens beschikt de Grass-groep over een verkoopkantoor in Beijing. Acceptatie en belangstelling Ook in Asia-Pacific (APAC) nemen de acceptatie van en belangstelling voor kunstgrastoepassingen toe ‘maar er zijn wel regionale verschillen’, vertelt sales director

10


De afzet van getufte velden ondervindt concurrentie van goedkope, met name Chinese aanbieders. TenCate probeert zich door middel van het geweven product van GreenFields te onderscheiden en naarmate het kennisniveau toeneemt zal ook de vraag naar dit product toenemen. Een goed voorbeeld is Japan, waar het kennisniveau vergelijkbaar is met Europa en Noord-Amerika en eindgebruikers tevens bereid zijn te betalen voor hoogwaardige kwaliteit. De eerste geweven velden zijn hier daarom ook reeds geïnstalleerd. Ook de milieuaspecten worden in de regio steeds belangrijker. Dat komt door de wens van centrale en lokale overheden om milieuvriendelijke producten te gebruiken. Dit is een belangrijk thema in de industrie, waarin TenCate en GreenFields zich van concurrenten onderscheiden door de introductie van 100% recyclebare producten.

GreenFields® Evolution XQ (voetbal en rugby) en TigerTurf Glide (hockey) bij het Dulwich College in Singapore

Landscaping in Azië De markt voor kunstgras voor landscaping is in Asia-Pacific nog jong en heeft veel potentie. Om in te spelen op de groeiende markt besteedt TenCate sinds enige tijd meer aandacht aan de ontwikkeling en verkoop van landscapingproducten. ‘TigerTurf heeft een bijzonder goede productportfolio voor landscapingtoepassingen en wij richten ons dan ook met name op het midden- en hoge segment’, licht Vincent Homrighausen toe. ‘Uiteindelijk willen wij daarin een leidende positie realiseren. In zowel sport als landscaping voorzien we een positieve marktontwikkeling en uitbreiding van onze positie.’ De marketinginspanningen zullen zich voornamelijk concentreren rond kunstgrassystemen van TigerTurf en GreenFields door een - voor zover mogelijk - directe benadering van eindgebruikers en stakeholders. In combinatie met een verdere uitbreiding van het aantal distributeurs in de regio zal dit leiden tot vergroting van het marktaandeel.

PROTECTING PEOPLE

TIJDENS SPORT EN RECREATIE

Kunstgras in cijfers Kunstgrascomponenten en -systemen worden wereldwijd toegepast in top- en breedtesport, de recreatiesector en voor landscaping. In het AMI Report van maart 2014 worden vier toepassingen van kunstgras onderscheiden: contactsporten (rugby, hockey, voetbal etc.), niet-contactsporten (tennis, basketball etc.), landscaping (overheid, hotels etc.) en recreatie (particulieren).

De top-5 van meest beoefende sporten ter wereld is 1. Voetbal 2. Cricket 3. Basketbal 4. Hockey 5. Tennis

De markt is in waarde gestegen met 3,4% en bedraagt wereldwijd nu circa € 1,34 miljard. Het volume is met 21% gestegen. Er is dan ook sprake van een sterke daling van de gemiddelde prijs van kunstgrasvelden. TenCate is momenteel wereldwijd marktleider in garens en backing voor kunstgras. Het wereldwijde marktaandeel bedroeg in 2013 26%.

De omvang van de totale kunstgrasmarkt is de afgelopen jaren flink gestegen. Voor de periode 2013 - 2017 wordt een verdere volumestijging in miljoen m2 voorzien (Bron: AMI Report

Toepassing 2009 2013 2017 Contactsporten 58,2 73,9 119,3 Niet-contactsporten 18,7 20,8 29,5 Landscaping 8,3 12,9 18,9 Recreatie 15,6 22,1 32,2

2014)

Totaal

100,8 129,7 199,9

De vraag naar kunstgras bij eindgebruikers in vierkante meters verhoudt zich als volgt (Bron: AMI Report 2014)

Contactsporten 57%

Niet-contactsporten 16%

Landscaping 10%

Recreatie 17%

Verre Oosten 22%

Oceanië 4%

Als het gaat om de waarde van kunstgrasinstallaties per regio (2013) (Bron: AMI Report 2014)

Europa 32%

Noord-Amerika 22%

Zuid-Amerika 5%

Midden-Oosten 15%

In Azië-Pacific wordt de komende jaren de meeste groei verwacht, gevolgd door Europa en Noord-Amerika.

11

Johan Cruijff, Ton Raaphorst (groepsdirecteur TenCate Grass EMEA) en Carole Thate, tot voor kort voorzitter van de Johan Cruyff Foundation

‘Bijdragen aan sport en sportbeleving’

12


DUURZAAMHEID

TENCATE VERLENGT PARTNERSCHAP MET CRUYFF FOUNDATION

Op 12 november vorig jaar plaatsten Johan Cruijff, Ton Raaphorst (groepsdirecteur TenCate Grass EMEA) en Carole Thate nog in haar functie als voorzitter van de Johan Cruyff Foundation hun handtekening onder de overeenkomst waarin TenCate en de stichting hun samenwerking voortzetten en intensiveren. De samenwerking van TenCate en de stichting nam in 2003 een aanvang. TenCate ondersteunt als partner sindsdien de doelstellingen van de Johan Cruyff Foundation: kinderen een duurzame en veilige plek bieden om te sporten èn de sportieve en maatschappelijke integratie te bevorderen. Door de Cruyff Courts hebben kinderen de mogelijkheid om veilig en met plezier te kunnen sporten. Ook ondernemingen als Unilever, BT Group en AkzoNobel hebben zich als sponsor aan de stichting verplicht. Maatschappelijk podium ‘Onze samenwerking met de Cruyff Foundation zie ik veel breder dan het maken van trapveldjes’, vertel Ton Raaphorst namens TenCate Grass. ‘Als sportgerelateerd bedrijf horen wij thuis op het maatschappelijk podium en werken we aan sportbevordering en sportbeleving, schoolplein-verbetering, gehandicaptensport en een betere leefomgeving in steden door het verbeteren

van sportmogelijkheden in achterstandswijken. Dat er velden uitkomen is mooi, maar het mvo-karakter is voor TenCate minstens even zo belangrijk. Doel is ook het kunnen bijdragen aan sporten en sportbeleving. Wij willen steeds meer de sporters bereiken. Wat zij belangrijk vinden staat voor ons voorop.’ Sportprojecten De door Johan Cruyff in het leven geroepen stichting is een van de sociaal-maatschappelijke en sportieve initiatieven van de voormalig voetbalvedette na beëindiging van zijn actieve loopbaan. De non-profitorganisatie houdt zich onder andere bezig met het ondersteunen van sportprojecten voor (gehandicapte) kinderen en jongeren en de aanleg van moderne trapveldjes: Cruyff Courts. Speciaal hiervoor heeft TenCate de duurzame, slijtagebestendige TenCate XP Blade™-vezel en de TenCate Thiobac Pro® C18-backing ontwikkeld. Op deze ondergrond kunnen kinderen – en volwassenen

13

Het Cruyff Court in Como, het eerste in Italië, is vernoemd naar Stefano Borgonovo. De voormalig speler van onder meer AC Milan overleed vorig jaar aan ALS.

– intensief sporten. In de achttien jaar dat de Johan Cruyff Foundation bestaat, is de noodzaak om kinderen te laten bewegen alleen maar groter geworden. Daarom is de doelgroep uitgebreid naar kinderen in wijken waar weinig gelegenheid is om buiten te spelen. Constructieve samenwerking Carole Thate is per 1 maart 2015 gestopt als directeur van de Cruyff Foundation. Zij gaat verder als general manager van The World of Johan Cruyff. Doel: ‘de verschillende Cruyff-organisaties te ondersteunen in hun ambities, te verbinden en uit te breiden daar waar mogelijk en vooral ook naar de toekomst te kijken’. TenCate Grass dankt Carole Thate voor de jarenlange plezierige en constructieve samenwerking bij het realiseren van hun gezamenlijke doelstellingen. Haar opvolger is Niels Meijer, voormalig topbasketballer. De afgelopen jaren gaf hij al leiding aan het Cruyff Institute in Nederland.

14


Cruyff Courts wereldwijd In tal van landen in de wereld liggen inmiddels zo’n 160 Cruyff Courts (zie blz. 15). Door het intensieve gebruik moeten de kunstgrasmatten na ongeveer 10 jaar worden vervangen. Vijftig bestaande velden worden de komende jaren voorzien van een nieuwe kunstgrasmat. Hiervoor heeft KSP Kunstgras een speciale methode ontwikkeld. De kunstgrasmat wordt verwijderd, de infill van het kunstgras gescheiden en al het vrijgekomen materiaal ingenomen en later verwerkt tot nieuwe grondstoffen. Cruyff Court Como Begin november vorig jaar vond, in het bijzijn van Johan Cruyff en oud-voetballer Fernando Ricksen, de opening plaats van een Cruyff Court in Como (Italië). Fernando Ricksen is bekend vanwege zijn gevecht tegen de spierziekte ALS. Het nieuwe veldje in Como, het eerste in Italië, is vernoemd naar Stefano

Borgonovo. De voormalig speler van onder meer AC Milan overleed vorig jaar aan ALS. Onder de aanwezigen bij de opening was ook Antoine Engels, salesmanager van TenCate Grass. Hij behartigt namens TenCate de dagelijkse belangen bij de Cruyff Foundation. Er zijn plannen om via de samenwerking van de Stefano Borgonovo Foundation en de Cruyff Foundation meer veldjes in Italië aan te leggen. www.tencategrass.com www.cruyff-foundation.org

GRASS

TENCATE GRASS VOOR CRUYFF COURTS

Engeland 2 velden Engeland 2 velden

Nederland 138 velden Nederland 138 velden

USA 1 veld USA 1 veld

België 1 veld België 1 veld

Nederlandse Antillen 6 velden Nederlandse Antillen 6 velden

Denemarken 1 veld Denemarken 1 veld

Spanje 1 veld Spanje 1 veld

Polen 1 veld Polen 1 veld

Japan 1 veld Japan 1 veld

Maleisië 6 velden Maleisië 6 velden

15

John Penninck, © Copyright DOMO Sports Grass

16


PROTECTING PEOPLE

KUNSTGRAS VOOR DUURZAME GROENVOORZIENING

‘TenCate is een goede sparring partner’ TenCate Grass ontwikkelt en produceert kunstgrasgarens en -backing voor sport en landschappelijke toepassingen. Voor de marketing, verkoop en installatie tekenen bedrijven verderop in de waardeketen. Een ervan is Sports & Leisure Group. Met het bedrijf zijn tot ver over de landsgrenzen projecten gerealiseerd. De laatste jaren groeit de vraag naar kunstgras voor landschappelijke toepassingen significant. Deze trend zal zich de komende jaren voortzetten, zeker in Europa en het Midden-Oosten. De groei is voor een deel op het conto te schrijven van de retail en webshops. De focus in deze kanalen ligt op het tapijt in plaats van op de installatie. TenCate voorziet in beide kanalen klanten van het juiste product en weet door recente investeringen de groei en marktvraag op te vangen. Door de verschillende productielocaties en grote capaciteit zijn lead times bij TenCate erg kort. De leverbetrouwbaarheid in hoog- en laagseizoen is groot. Toepassingen In landscaping onderscheiden we privé-

(residentiële) en landscape-toepassingen. De particulier die een gazon heeft, wil in de regel dat dit er groen en verzorgd uitziet. Dat is nog een hele opgave bij waterschaarste, in schaduwrijke tuinen en als de tuin intensief wordt gebruikt, bijvoorbeeld door spelende en sportende kinderen. Voor hun kunstgras stappen consumenten in toenemende mate binnen bij doe-het-zelfzaken en tuincentra. Bij de aankoop van kunstgras voor landscaping is voor drie partijen een rol weggelegd: de beslissers, de bepalers en de beïnvloeders. Tot de eerste groep behoren gemeenten, andere (semi-)overheden, Rijkswaterstaat, waterschappen en woningcorporaties, hotels, kantoren en zwembaden. Architecten zijn de bepalers. Zij formuleren de specificaties. Tot de beïnvloeders horen bijvoorbeeld de gebruikers

en onderhoudsmedewerkers van parken en speeltuinen. Criteria bij aankoop Belangrijke criteria bij de aankoop van kunstgras zijn een lange levensduur, een natuurlijke en veerkrachtige uitstraling, dat het gedurende een groot aantal jaren uv-bestendig is, niet gaan fibrilleren (vervezelen). Veel ouders vinden het belangrijk dat kunstgras geschikt is voor sport en spel en dat het kindveilig is. Ook kwaliteit speelt uiteraard een rol, maar díe kan de eindgebruiker er op het eerste gezicht niet altijd aan afzien. Dat weet ook John Penninck, managing director van Sports & Leisure Group in Sint-Niklaas (België). ‘Kwaliteit beoordelen is moeilijk voor de consument’, vertelt hij, ‘dus we moeten veel doen aan ons imago en aan communicatie.’ Zijn

17

VERVOLG PAGINA 17

bezoeken aan China bijvoorbeeld leren hem dat een aantal aanbieders daar heel anders denkt over grondstoffen, productie en kwaliteit. ‘Je moet een goed product bieden met daaraan gekoppeld een goede garantie van acht tot tien jaar’. Omzetgroei Sports & Leisure Group is een toonaangevend kunstgrasproducent, die deel uitmaakt van de Internationale Domo® Group. Het bedrijf realiseert een jaarlijkse omzetgroei van 20-30%. Wereldwijd is Sports & Leisure Group verantwoordelijk voor de productie, verkoop en installatie van kunstgras voor zowel sport (circa 65%) als voor residentiële en landscape-toepassingen (circa 35%). Het is met name de landscapingmarkt die gestaag groeit. De sportmarkt is relatief stabiel, met uitzondering van hockey. De groep voert twee merken: Domo® Sports Grass en FUNgrass. Van de eindproducten vindt 85 tot 90% zijn bestemming

in het buitenland. In 45 landen zijn velden van Sports & Leisure Group geïnstalleerd. ‘Vooraanstaand klant’ Als ‘vooraanstaand klant’ neemt Sports & Leisure Group al sinds jaar en dag kunstgrasgarens en backing af van de Grass-groep. Een groot deel van alle benodigde garens betrekt ze van TenCate. Daarbij zijn ook exclusieve garens die in gezamenlijke productontwikkeling tot stand zijn gekomen en die uitsluitend in Sint-Niklaas worden verwerkt. Het onderscheid zit ‘m in factoren als dikte, vorm, polymeer en stevigheid. Sports & Leisure Group zoekt ook systemen die integraal recycleerbaar zijn. Ervaring leert John Penninck echter dat de markt er vandaag nog niet om staat te trappelen. ‘Momenteel wil de eindgebruiker er geen premium voor geven. Als het niet door weten regelgeving wordt voorgeschreven, wordt dit wellicht een langzaam en moeilijk verhaal.’ Dat wil niet zeggen dat

Sports & Leisure Group bij de pakken neerzit. Er zijn verschillende ontwikkelingen in de pijplijn. Die zullen enerzijds deze behoefte mee helpen vormgeven en anderzijds aan die behoefte beantwoorden. John Penninck is al met al bijzonder te spreken over de kwaliteit, leverbetrouwbaarheid en service van TenCate Grass. Daarbij komt nog het goede persoonlijke contact. ‘TenCate is een goede sparring partner, waarmee we onze groei zeer zeker verder kunnen onderbouwen.’ www.tencategrass.com [email protected] www.slgroup.be [email protected]

Twee van de vele kunstgrasprojecten die Sports & Leisure Group heeft gerealiseerd met gebruikmaking van TenCate kunstgras vinden we bij voetbalclub TSC Eintracht Dortmund (Duitsland, rechts) en de Harlequins Hockey Club in Belfast (Ierland), een semi-waterveld. © Copyright DOMO Sports Grass

18


PROTECTING PEOPLE

GEOSYNTHETICS VOOR RECREATIEVE TOEPASSINGEN

Afschermen en beschermen Geweven en gefinishte geosynthetics lenen zich voor een aantal toepassingen bij actieve en passieve recreatie. Voorbeelden zijn weefsels voor trampolines, de afdekking van zwembaden en beschutting van terrassen. Bij alles draait het ook hier om Protecting people. TenCate Geosynthetics kent drie businessunits: Civil Works (infrastructuur), Water & Environment (waterbouwkundige en milieprojecten) en Industrial Fabrics (landen tuinbouw, veeteelt en recreatie). De productportfolio van Industrial Fabrics omvat bijvoorbeeld weefsels voor het afdekken en isoleren van zwembaden, voor trampolines en voor beschutting en afscheiding van tennisbanen en terrassen. De marktgroep

heeft een meerderheidsaandeel in de wereldwijde trampolinemarkt. Trampolines De productie van TenCate Permatron® trampolineweefsel vindt plaats bij TenCate Industrial Zhuhai en – voor de Noord- en Zuid-Amerikaanse markt en Latijns-Amerika – bij TenCate Geosynthetics in Cornelia (Georgia, Verenigde

Onverminderd populair: trampolinespringen, zowel indoor als in de buitenlucht

Staten). De markt in dit deel van de wereld is stabiel, al doet zich de laatste jaren een duidelijke groei voor. Aanleiding hiervoor is de populariteit van indoor trampolineparken. Niet alleen particulieren gaan dus vaker over tot de aanschaf van een trampoline. Ook in Europa is sprake van verdere professionalisering door de komst van trampolinehallen. Een voorbeweld is Bounz: arena’s met springvelden en een tumblingbaan. Afdekking van zwembaden Er zijn twee kwaliteiten afdekdoek voor

19

VERVOLG PAGINA 19

Zwembadafdekking

Afrastering

zwembaden (safety pool cover). Ze worden geproduceerd in de fabrieken van TenCate in Cornelia en in Nijverdal. De zomerkwaliteit is een dubbellaags, warmte-isolerend weefsel dat verdamping en dus afkoeling tegengaat. De winterkwaliteit is een veiligheidsnet en voorkomt dat vuil, vallende bladeren en andere verontreiniging in het zwembad belanden. Ook helpt het de groei van bacteriën sterk beperken. Beide weefsels helpen kinderen en dieren beschermen wanneer ze onverhoopt in het bassin terechtkomen. Particuliere markt Zwembadafdekking, zowel voor de particuliere markt als voor resorts, hotels et cetera vormt

20

txtures 1 2015 | VEILIGHEID

Zwembadafdekking

een belangrijk deel van het omzetvolume van de businessunit Industrial Fabrics. Ook deze markt is vrij stabiel. Net als trampolines zijn zwembaden in de Verenigde Staten meer in trek dan in Europa. Dat geldt met name voor de zuidelijke staten, waar de temperaturen hoger liggen. ‘Als ik per vliegtuig onderweg ben, verbaast het me telkens weer bij hoe veel huizen er een zwembad in de achtertuin is’, vertelt Mark Torre, salesmanager National & Industrial Accounts van TenCate Geosynthetics. Nieuwe ontwikkelingen als digitaal printen helpen de afnemer en eindgebruiker om zich in dessin en kleur te onderscheiden. Hiervan wordt nu nog weinig gebruikgemaakt.

Voor ontspanning, sport en spel In Cornelia produceert TenCate ook skimmer covers, windschermen voor tennisbanen en materialen voor afrastering. Skimmer covers dekken de vaste of drijvende filters (skimmers) in een zwembad of vijver af. Materialen voor privacy screening en crowd control zorgen voor bescherming tegen wind en inkijk, voor het in goede banen leiden van grote groepen mensen bij evenementen en voor het scheiden van activiteiten, zoals het opvangen van patronen bij paintballwedstrijden. Geosynthetics vinden we in de Verenigde Staten ook rond football- en baseballvelden, voor het afdekken van atletiekvelden (bijvoorbeeld tijdens het optreden van cheerleaders) en zelfs in de kussens van de

stoeltjes in stadions. Op campings in Italië vindt schaduwweefsel van TenCate veel aftrek. Sociale media Geosynthetics voor de sporten recreatiemarkt vormen een business-to-businessactiviteit. Distributeurs en installateurs spelen bij de marketing en verkoop een belangrijke rol. Zij nemen de rollen geosynthetics af en verwerken die ter plekke. Sociale media worden voor de marketing van deze en andere materialen nog niet veel ingezet, weet Julie Patty. Zij is marketmanager Industrial Fabrics in Pendergrass (Georgia). ‘Daarmee staan we hier nog aan het begin. Onze klanten maken wel gebruik van Facebook, maar er is ook veel mond-tot-mondreclame. Wie naar een club of zwembad gaat of tennist, krijgt er als vanzelf mee te maken.’ Privacy screening Stormbestendig Het Amerikaanse en Europese zusterbedrijf trekken samen op in productontwikkeling. Wel blijven er regionale verschillen. In de Verenigde Staten kalandert men het weefsel, waardoor het gladder en glanzend wordt. De Europese markt vraagt daar niet om. In de Verenigde Staten heeft TenCate hurricane barrier-weefsel ontwikkeld. Stormbestendig materiaal, vergelijkbaar met trampolineweefsel en verkrijgbaar in verschillende kleuren. Primaire functie is de bescherming voor huis- en hoteleigenaren van hun eigendom tegen rondvliegend puin en slagregens. Het is licht van gewicht, flexibel en zowel uv- als chemicaliënbestendig. www.tencategeosynthetics.com [email protected] [email protected] [email protected] Zwembadafdekking

21

DUURZAAMHEID

RABOBANK WORLD CUP HOCKEY 2014 IN FEITEN EN CIJFERS

‘Een toernooi om nooit meer te vergeten’ De Rabobank Hockey World Cup 2014 in Den Haag was niet alleen een succes voor het Australische mannen- en het Nederlandse vrouwenteam. Het welslagen straalde ook af op de hofstad en de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond, die veel middelen en mankracht beschikbaar stelden. Grote winnaar was bovendien de hockeysport zelf. Voor TenCate betekende het dat het merk GreenFields® TX in één keer internationaal is gevestigd. De Rabobank Hockey World Cup 2014 speelde zich af van 31 mei tot en met 15 juni in Den Haag. Vierentwintig teams van in totaal 432 hockey(st) ers uit vijftien landen streden bij dit dubbele wereldkampioenschap om de titel. Daarvoor waren 76 wedstrijden nodig van in totaal 5.320 officiële speelminuten. De wedstrijden werden geleid door 35

22


scheidsrechters, die in voorkomende gevallen konden teruggrijpen op 163 video referalls. Er werd gehockeyed in twee stadions: het Kyocera Stadion van ADO Den Haag (15.000 zitplaatsen) en het tijdelijke GreenFields Stadion (5.000 zitplaatsen). Voor de stadions ontwikkelde GreenFields in samenspraak met tophockeyers het GreenFields® TX- kunstgrasveld. Het Kyocera Stadion werd in twee weken omgebouwd. Hier vonden 56 wedstrijden plaats. Voor de bouw van het GreenFields Stadion waren 67 dagen nodig. Hier werd twintig keer op topniveau gespeeld. In totaal kwamen er 235.000 toeschouwers op alle wedstrijden af. De wedstrijden en de side events werden verslagen door meer dan 800 geaccrediteerde media. Aan die 28 side events namen 8.685 mensen deel. Wereldwijd volgden meer dan 300 miljoen televisiekijkers het WK. Op alle dagen waren ook voor kinderen

veel activiteiten geprogrammeerd. Verdeeld over zeven doordeweekse dagen werden in totaal 17.000 leerlingen ontvangen (voornamelijk primair onderwijs, maar ook voortgezet onderwijs en MBO). Van hen deden er 3.600 mee aan de Stockey World Tour. In totaal bezochten meer dan 76.000 mensen het Haags Hockey Plein met het GreenFields Court: gemiddeld 4.500 per dag. Tijdens het evenement waren dagelijks 600 vrijwilligers op de been. Het totaal aantal vrijwilligers bedroeg 1.100. Er liepen 768 beveiligers rond, onder wie twee politiemensen, en er waren 61 officials. De website van het WK telde 733.177 unieke bezoekers. Het bereik van berichten die via Facebook gedeeld zijn, bedroeg 1.485.866. Er waren van 31 mei tot 15 juni meer dan 100.000 tweets.

Het tijdelijke GreenFields stadion

GreenFields. Ook over het gelijknamige stadion en de hockeyvelden steekt ze de loftrompet. ‘Het GreenFields Stadion zag er prachtig uit! De foto’s en commercial waren hartstikke mooi geworden. GreenFields heeft zichzelf echt op de kaart kunnen zetten tijdens dit toernooi en ik ben blij dat ik daar deel van uit mocht maken.’

GreenFields® TX De World Cup betekende voor GreenFields dat dit merk in één keer in de internationale hockeywereld is ‘neergezet’. Qua naamsbekendheid en reputatie hoort het in alle hockeylanden nu bij de toonaangevende merken. ‘Het beste kunstgrasveld ter wereld is hier neergelegd’, verklaarden de hockeyers uit Australië. Site-seeing Voor het WK onderhielden TenCate en GreenFields twee websites: www.expandhorizonsinhockey.com respectievelijk www.thechoiceofchampions.com. Bezoekers en geïnteresseerden werden hier zo veel mogelijk geïnformeerd over alles wat zich tijdens en rondom de wereldkampioenschappen afspeelde. In die ruim twee weken waren er op deze sites 13.631 paginaweergaven uit 78 landen. Er waren meer dan 6.500 volgers op Twitter en ruim 1.500 fans op Facebook. Op dit sociaal medium was het de op twee na meest gevolgde olympische sport. TenCate en GreenFields ontvingen in de hospitality unit in totaal zo’n 600 gasten. ‘Ik vond het fantastisch om boegbeeld te zijn van GreenFields.’ Nederlands tophockeyster Eva de Goede was tijdens de World Cup ambassadeur

Eva de Goede

van GreenFields® TX. Haar beeltenis prijkte op banners, posters en op het GreenFields Stadion zelf. Ze kijkt met enorm veel plezier op het WK terug, vertelt ze. ‘Het is echt een groot feest geweest om dit mee te maken en om deel uit te mogen maken van het WK-team. Naast het feit dat we natuurlijk goud gewonnen hebben, was alles zo perfect geregeld en was het hele stadion zo oranje gevuld dat iedere wedstrijd een genot was om te spelen. Het was een toernooi om nooit meer te vergeten.’ Niet alleen vond Eva de Goede het ‘fantastisch’ om boegbeeld te zijn van

Zij en haar teamleden waren ‘ontzettend tevreden’ over de velden van GreenFields. De donkergroene kleur vond ze persoonlijk mooier en beter dan het blauwe dat tijdens de Olympische Spelen in 2012 op de velden lag. ‘Het veld is ontzettend snel en wij willen graag snel en aanvallend hockey spelen, dus dit kwam ons spel alleen maar ten goede.’ Omdat het WK zo’n succes is geweest, ziet de tophockeyster zeker mogelijkheden tot een vervolg voor de samenwerking. Er komen immers andere toernooien aan, ‘dus kunnen we samen weer mooie dingen neerzetten en TenCate Grass en GreenFields nog groter maken in de hockeywereld, vooral internationaal’. Dit overzicht is mede tot stand gekomen dankzij bijdragen van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond.

23

STRATEGIE EN BELEID

TENCATE PUBLICEERDE RESULTATEN 2014

Nadruk op marketing en verkoop TenCate heeft in 2014 4% omzetgroei gerealiseerd door in beide sectoren – Advanced Textiles & Composites en Geosynthetics & Grass – de nadruk te leggen op het te gelde maken van de technologieontwikkeling uit voorgaande jaren. De omzet in private markten groeide met 12%. Afgelopen jaar bleef de winstgevendheid achter, onder meer door een operationeel verlies bij TenCate Advanced Armour en toegenomen marketing- en verkoopkosten bij TenCate Grass in de Verenigde Staten. De totale omzet bedroeg € 1,042 miljoen, de nettowinst voor eenmalige posten € 24,1 miljoen.

De sector Advanced Textiles & Composites herstelde van een moeilijk begin en boekte over het hele jaar 2% autonome omzetgroei. De sector Geosynthetics & Grass behaalde 7% autonome omzetgroei. De aandacht voor marketing en verkoop is met name voor TenCate Grass succesvol gebleken. Deze marktgroep behaalde na TenCate Advanced Composites de hoogste omzetgroei. TenCate is de afgelopen jaren vooral gericht geweest op technologische innovatie. Binnen ons waardeketenmodel passen deze ontwikkelingen in de Innovatie-box. De komende jaren zal de aandacht verschuiven naar de overige drie kwadranten van het TenCate-model. Binnen de Kostenleiderschap-box zullen procesinnovaties leiden tot kostenverlaging en duurzaam produceren met minder grond- en hulpstoffen. Bij de Productdifferentiatie-box en de End-usermarketingbox ligt de nadruk op de marktintroductie van nieuwe producten en systemen voor bestaande en nieuwe marktgroepen. Verhoging van de reactiesnelheid op de marktvraag van kernklanten vormt een speerpunt van het beleid. Tegelijkertijd wordt gestreefd naar een grotere interne samenwerking, zodat voordeel wordt behaald uit marktsynergie.

Ir. Loek de Vries, bestuursvoorzitter en CEO Koninklijke Ten Cate NV

24

txtures 1 2015 | STRATEGIE EN BELEID

In de marktgroep TenCate Protective Fabrics bleef de omzet in 2014 op hetzelfde niveau als in het voorgaande jaar. De sterke internationale groei in beschermende weefsels voor de industrie compenseerde de daling in defensiegerelateerde

omzet. In voorgaande jaren is gestreefd naar zowel geografische verbreding als een vergroting van het toepassingsgebied van TenCate Defender® M producten. Na een lange voorbereiding kon in oktober 2014 in samenwerking met een strategische partner een meerjarige leveringsovereenkomst worden getekend met een nieuwe afnemer. In 2014 werden nieuwe innovatieprogramma’s voor digitaal printen en veredelen gestart. Digitaal printen wordt inmiddels toegepast binnen TenCate Outdoor Fabrics. Eind 2014 werd het Innovation Centre Digital Finishing in Nijverdal geopend. Dit is een voorbeeld waarbij innovatieve processen van de ontwikkelingsfase (Innovatie-box) in de productieomgeving worden uitontwikkeld en nieuwe producten zullen ontstaan. De composietenactiviteiten bleven in 2014 de groei van TenCate aanvoeren met een autonome omzetgroei van 16%. Naast een versnelling in de leveringen aan Airbus Industries werd groei gerealiseerd in nieuwe composietenmarkten, zoals de automotivemarkt en de markt voor sportartikelen. De ontwikkelingen rond thermoplastisch composieten voor de automotive-industrie verlopen geleidelijk. Dit houdt verband met de gebruikelijke testmethodes en de benodigde omschakeling van maakprocessen binnen de gehele industrie. De marktgroep TenCate Advanced Armour had in 2014 nog steeds te lijden van lage defensiebestedingen en uitstel van leveringen onder bestaande overeenkomsten. De omzet

daalde met 17%. De ontwikkelingen rond het TenCate ABDS™ active blast countermeasure system verliepen in 2014 voorspoedig. De testen werden conform planning en succesvol uitgevoerd. Bij introductie wordt op termijn de concurrentiepositie van TenCate voor nieuwe voertuigprogramma’s aanzienlijk versterkt. De kunstgrasactiviteiten groeiden in 2014 met 11% zeer voorspoedig. Bij TenCate Grass wordt al langere tijd gewerkt aan stabiele partnerschappen. Samen met de grotere marketinginspanningen, met name in de Verenigde Staten, leidde dat tot 11% autonome omzetgroei binnen deze marktgroep. De nieuwe easy-to-install kunstgrassystemen naderen de commerciële introductie. Pilotvelden zullen in 2015 op diverse locaties worden getest. Ook het deels biologisch afbreekbare hybride kunstgras wordt geïntroduceerd. De nieuwe productiemethode waarbij kunstgras wordt geweven in plaats van getuft heeft zich in hogekwaliteitsportvelden bewezen. In 2015 zal de weefcapaciteit worden uitgebreid, de efficiency van het productieproces vergroot en de marketing wereldwijd versterkt.

van het rendement op geïnvesteerd vermogen: enerzijds door de samenstelling van de omzetmix, anderzijds door hogere efficiency en een blijvende aandacht voor de kostenstructuur. Door de toenemende aandacht in de wereld voor veiligheid en bescherming, en met de genoemde focus op een grotere commerciële effectiviteit, wordt gestreefd naar omzetgroei die boven de wereldwijde economische groei ligt en een verbetering van de operationele marges. Investeringen, waarvan wordt verwacht dat die de komende jaren toenemen, zullen vooral gericht zijn op omzet- en winstgroei.

TenCate Geosynthetics boekte in 2014 een autonome omzetgroei van 4%, ondanks een terughoudende markt voor infrastructuurprojecten. In de komende jaren zal een breed gedragen omzetgroei voor het hele concern moeten leiden tot verbetering van de marges en verhoging

25

DUURZAAMHEID

LANDSCAPE SOLUTIONS NA ELF JAAR INTERNATIONAAL SPELER

‘Het meest natuurgetrouwe kunstgras’ Wat begon als een spin-off van TenCate Grass is in elf jaar tijd uitgegroeid tot een internationaal opererend bedrijf in kunstgras voor landscaping. Emiel Arts en Freek Verhoeven, beiden directeur-eigenaar van Landscape Solutions, hebben een duidelijke missie: ‘Onze doelstelling is het meest natuurlijke kunstgras op de wereld te produceren’. We schrijven 2003. Emiel Arts zet voor TenCate Grass vanuit Hong Kong een marketing- en verkooporganisatie op in Azië. Zijn collega Freek Verhoeven is net terug uit Dayton (Tennessee), waar hij voor TenCate Grass op hetzelfde werkterrein actief is geweest. Hij ziet mogelijkheden voor Royal Grass®, een kunstgrassysteem voor landschapsinrichting en tuinprojecten. In november van dat jaar vindt de introductie plaats. Daarvoor zijn ook tal van hoveniers uitgenodigd. De activiteit neemt gaandeweg een steeds zelfstandiger positie in binnen de Grass-groep. In 2007 brengt TenCate haar belang terug tot 25%. Freek Verhoeven en Emiel Arts kunnen zich dan met hun medewerkers vanuit het hoofdkantoor in Uden volledig richten op het ontwikkelen, produceren, vermarkten en

26


installeren van ‘het meest natuurgetrouwe kunstgras voor landschapstoepassingen’.

dynamiek op die markt. We denken na over hoe we daar samen slimmer kunnen optrekken.’

Klankbord Landscape Solutions richt zich met name op de particulier en in tweede instantie op bedrijven en overheid, in het midden- en hoge segment. Het bedrijf betrekt zijn kunstgrasvezels, backing en root zone van TenCate Grass. De productie van de kunstgrassystemen gebeurt in Genemuiden. Vanuit Uden vindt de supervisie daarop plaats, evenals de marketing en verkoop. Voor onderzoek en ontwikkeling wordt samengewerkt met de Grass-groep. ‘Wij zijn opgegroeid met TenCate en blijven voor R&D en componenten in het nest’, lichten Emiel Arts en Freek Verhoeven toe. ‘We zijn een goed klankbord voor elkaar. Samen kijken we naar de ontwikkelingen in de landscapingmarkt en de

Geïnspireerd door de natuur De Royal Grass®-vezel, geïnspireerd door de natuur, is net als GreenSource en het 3D-weven van voetbalkunstgras een van de resultaten van de gezamenlijke ontwikkeling en samenwerking. Een natuurlijke grasspriet heeft een V-vorm en een ‘middenrif’. Dit zorgt voor ondersteuning en uitstraling. De gepatenteerde V-vorm zorgt voor een flexibele grasvezel die langer rechtop blijft staan dan grasvezels zonder deze vorm. Nog belangrijker voor de markt is dat vezels met deze V-vorm dus het meeste lijken op natuurlijke grassprieten. Loketfunctie Voor GreenSource heeft Landscape Solutions

Emiel Arts (links) en Freek Verhoeven

27

VERVOLG PAGINA 27

Kunstgras bij de vestiging van El Corte Inglés in Alicante (Spanje)

een ‘loketfunctie’. TenCate zocht een pilotproject voor dit systeem. Een ZuidAfrikaanse relatie van Landscape Solutions keek behalve naar afzetmogelijkheden voor Royal Grass® naar een meer ideële bestemming. ‘Hij wilde iets betekenen voor de lokale gemeenschap. Alles omtrent watermanagement wordt steeds belangrijker. GreenSource® sluit hier naadloos op aan. Niet alleen wordt de gemeenschap van een grasveld voorzien, ook wordt hiermee gezorgd voor de opslag, zuivering en distributie van schaars water. In dit project zitten wij aan de marktkant. Wij zorgen dat het systeem als bouwdoos in containers naar Zuid-Afrika gaat.’ Esthetische aspecten Het bedrijf werkt uitsluitend voor de landscapingmarkt oftewel: ‘Wij doen niets met witte lijnen’. Dat heeft gevolgen voor de vezels. ‘Andere kunstgrasvezels zijn vooral functioneel omdat ze geschikt moeten zijn voor bepaalde sporten’, leggen Emiel Arts en Freek Verhoeven uit. ‘Voor ons gelden primair esthetische aspecten. Maar wij kijken verder dan de sier- en gebruikswaarde van het kunstgras. Ook waar en onder welke klimatologische omstandigheden het wordt toegepast zijn

28


belangrijke parameters. Afhankelijk daarvan geven wij acht tot elf jaar garantie op uvbestendigheid. Je kunt op ons kunstgras ravotten en er zonder gevolgen op uitglijden.’ Voor grondstoffen en recyclebaarheid hanteert Landscape Solutions haar eigen mvo-beleid, dat in lijn is met dat van TenCate. Internationaal netwerk De activiteiten bestrijken 45 landen op zes continenten, die worden bediend door een internationaal dealernetwerk. Mede

daaraan dankt het merk Royal Grass® haar naamsbekendheid. Landscape Solutions wil graag ook creatieve dealers, die ‘out of the box’ denken. Tijdens de regelmatige partnermeetings worden ontwikkelingen besproken en ervaringen en ideeën uitgewisseld. Het dealernetwerk is tevens een uitgelezen mogelijkheid bij te blijven bij alle ontwikkelingen in de markt. Voorbeelden van projecten wereldwijd zijn er te over: buitens- en binnenshuis, horizontaal, verticaal en op een helling. Groen rond hotels, tuinen van rijtjeshuizen, maar ook daken van villa’s worden belegd met Royal Grass®. Kwaliteit en milieuaspecten De markt voor landscaping groeit. De acceptatie van kunstgras neemt toe. Er is bovendien steeds meer aandacht voor kwaliteit en milieuaspecten. Dat komt enerzijds omdat menigeen vertrouwd raakt met kunstgras voor top- en breedtesport. Anderzijds ziet de burger steeds meer kunstgras worden aangelegd in tuinen, op dakterrassen, middenbermen en rotondes. Men wil een gazon dat onderhoudsvriendelijk is, niet hoeft te worden beregend, er natuurlijk uitziet, duurzaam is geproduceerd en zacht aanvoelt. Dat geldt ook daar waar overheden bezuinigen

Verkeersrotonde met geïntegreerde LED-verlichting (Zweden)

op groenonderhoud en waterverspilling en voor landen met een kort groeiseizoen. Blijvend heldergroen kunstgras is een mooi visueel en onderscheidend aspect van infrastructuur en bij verstedelijking. ‘Tegen de stroom in’ ‘Nieuwe toetreders zijn vaak bedrijven die werken vanuit een tapijtmentaliteit’, leert beider ervaring. ‘Zij doen maar weinig aan ontwikkeling en innovatie. Daardoor kan het product een commodity worden en komt er druk op prijs en marges. Wij gaan in tegen de stroom van de markt. Wij leveren geen buitentapijten, maar een kunstgrasveld dat op maat wordt aangelegd, conform de wensen van de eindgebruikers. Wij streven altijd naar verbetering van onze producten, met als doelstelling het meest natuurlijke kunstgras op de wereld te vermarkten.’ Landscape Solutions

selecteert gespecialiseerde en gepassioneerde dealers, want ook vakkundige installatie is bepalend voor de kwaliteit en levensduur van het eindproduct. ‘Elke installatie is een marketingvlaggetje. We willen de kwaliteit van de hele waardeketen, tot en met installatie bij de klant, bewaken. Vaak kijken we samen naar de installatie, naar hoe mensen reageren. Er is dus direct contact met de eindgebruiker.’ De lat weer hoger In haar streven naar kwaliteit en ‘het meest natuurlijke kunstgras ter wereld’ ziet Landscape Solutions duidelijk een rol voor zichzelf weggelegd. Als voorbeeld noemen ze GreenFields, dat met MX voor voetbal en TX voor hockey de lat weer hoger heeft gelegd. ‘Dat zorgt voor een perfect systeem voor uitstekende performance en prestaties. Een systeem dat goed en vakkundig is ontwikkeld,

geproduceerd, vermarkt en geïnstalleerd. Andere partijen sluiten dan sneller aan. Wij hebben een dergelijke functie in de landscapingmarkt.’ • Landscape Solutions betrekt kunstgrasvezels, backing en root zone van TenCate Grass en werkt samen in productontwikkeling • Consument raakt steeds meer vertrouwd met toepassing van kunstgras in top- en breedtesport en voor openbaar groen • Vakkundige installatie is medebepalend voor de kwaliteit en levensduur van het kunstgrassysteem www.royalgrass-kunstgras.nl [email protected]

Het Amfitheater van de Floride 2012 in Venlo

29

PROTECTING PEOPLE

OUTDOORWEEFSELS VOOR KAMPEREN EN RECREËREN

Onderscheidend vermogen TenCate Outdoor Fabrics bevindt zich in de voorhoede van de kampeer- en zonweringmarkt als het gaat om trends en technologische innovatie. Dat gebeurt door in te spelen op de nieuwste marktontwikkelingen en sinds enige tijd door toepassing van digitale inkjettechnologie. Zo helpt deze marktgroep klanten zich te onderscheiden in de markt. Direct contact met klant en eindgebruikers geniet hoge prioriteit. Voortenten, vouwwagententen, groepstenten, familie- en lodgetenten, touroperator- en glampingtenten, tipi’s, festivaltenten… er lijkt geen type tent waarvoor TenCate Outdoor Fabrics niet de weefsels levert. Al decennialang ontwikkelt en produceert TenCate geweven en gefinishte materialen voor de recreatiemarkt. Er is dus een schat aan knowhow en ervaring opgebouwd. Er zijn outdoorweefsels voor zowel eindproducten voor de professionele markt als producten voor de particuliere markt. TenCate kan elke klant exclusieve weefpatronen en dessins bieden. Trends en ontwikkelingen TenCate Outdoor Fabrics speelt in op trends in de

30

txtures 12 2015 2014 | DUURZAAMHEID

kampeermarkt, zoals glamping, de vraag naar vlamwerendheid en onderscheidend vermogen: de behoefte aan personalisatie, onder meer voor tenten op festivals. Daarom wordt meer en meer ingezet op het digitaal printen en later ook finishen van outdoorweefsels. In eerste instantie geldt dit voor tenten voor touroperators, glampingtenten, festival- en groepstenten en voor buiten zonwering voor de consumentenmarkt. TenCate levert al vele jaren doek aan confectionairs van zonwering voor met name de particuliere markt, vooral in Zuid-Europa. Zonwering wordt voor TenCate Outdoor Fabrics strategisch een belangrijker markt.

De markt en de klant In de Verenigde Staten, van oudsher een land van campers en mobile homes, begint men het kamperen te ontdekken. Samen met Tentipi wil TenCate Outdoor Fabrics de Noord-Amerikaanse markt op. Samen hebben zij hiervoor een vlamwerende coating ontwikkeld. In Azië wint kamperen verder aan populariteit. Het aantal campings in Japan, Korea en China groeit. Als lid van de Holland Camping Group, waarin ook TenCate-klant Karsten Tenten actief is, bewerkt TenCate daarom al het Verre Oosten. Europa telt traditioneel veel kampeerders. TenCate Outdoor Fabrics heeft hier niet alleen een goede marktpositie, maar bovenal een hechte klantrelatie. Klantspecifieke eigenschappen Ook al verwerken alle confectionairs TenCateweefsel, ze wensen zich wel van elkaar te blijven onderscheiden. Dat gebeurt al met specifieke weefpatronen en dessins. Daarnaast willen ook kampeertouroperators en organisatoren van festivals

meer variatie en personalisatie naar doelgroepen realiseren op campings. Digitale inkjettechnologie maakt het mogelijk hen kleine series en exclusieve dessins te bieden en klantspecifieke eigenschappen aan te brengen. Begin 2015 kondigde TenCate Outdoor Fabrics aan, digitaal geprint tentdoek te leveren aan kampeertouroperators. Rent-a-Tent beet het spits af met tentdoek voor bungalowtenten die in Europa worden verhuurd aan kampeerliefhebbers.

Digitaal geprinte tipi-tent

Met digitale printtechnieken kan TenCate Outdoor Fabrics nagenoeg elke afbeelding printen op tentdoek. Kampeertouroperators willen meer variatie en personalisatie naar doelgroepen realiseren op campings in Europa. Verschillende kleuren ‘Blauw, grijstinten en wit voeren op deze markt al jarenlang de boventoon’, vertelt Herman Klompenmaker, marketing- en salesmanager van TenCate Outdoor Fabrics. ‘De markt vraagt verandering, het kan kleurrijker. Kip Caravans kwam onlangs met de Shelter, een serie caravans in verschillende kleuren. Dit biedt kansen, want je kunt met digitale printtechnologie een bijpassende voortent of luifel maken. Digitale technologieën maken het voor onze klanten immers mogelijk zelf collecties samen te stellen. Dessins en design kunnen nu met veel meer vrijheid worden benaderd. Zo zullen tentconfectionairs veel meer creativiteit en lef tonen in hun tentontwerpen, terwijl kampeertouroperators veel gerichter de kampeersfeer kunnen afstemmen op de doelgroepen die de tenten van hen huren. Wij kunnen het uiterlijk van het tentdoek per klant

of doelgroep uitwerken, printen en veredelen.’ ‘Nog niet zo lang geleden spraken we nog over functionaliteiten als ademend vermogen, duurzaamheid, kleurechtheid, vormvastheid, zon-, water- en vuilwerendheid’, vervolgt hij. ‘Nu zeggen we: het weefsel voldoet aan alle randvoorwaarden om mensen te beschermen. We gaan nu extra functionaliteiten toepassen.’ • TenCate Outdoor Fabrics zet steeds meer in op het digitaal printen en finishen van outdoorweefsels als antwoord op trends als glamping, vlamwerendheid en onderscheidend vermogen • Voor de Noord-Amerikaanse markt wordt samen met Tentipi een vlamwerende coating ontwikkeld • Digitale inkjettechnologie maakt het mogelijk confectionairs met kleine series en in korte tijd exclusieve dessins te bieden www.tencateoutdoorfabrics.com www.thefreedomcollections.com

31

Tijdens ‘Camping by Night’ op de Vakantiebeurs 2015 in de Jaarbeurs in Utrecht konden bezoekers het ultieme kampeergevoel ter plekke beleven. TenCate Outdoor Fabrics leverde opnieuw de grootste tentdeuren van de wereld, gemaakt van vlamwerend TenCate Campshield® weefsel. Bij de ingang: Herman Klompenmaker (manager marketing & sales, links) en Rob Verver (manager business development) van TenCate Outdoor Fabrics. Net als vorig jaar voorzag TenCate Grass de beursvloer van landscapingkunstgras.

32


DUURZAAMHEID

TENCATE OUTDOOR FABRICS OP KAMPEER- EN CARAVANBEURS 2014

Kamperen: ‘het plezier van vrijheid’ TenCate Outdoor Fabrics was nadrukkelijk aanwezig op de Kampeer en Caravan Jaarbeurs 2014 van 8 tot en met 12 oktober in Utrecht. Thema: The Freedom Collections. Oftewel: de vrijheid om te collectioneren voor de confectionairs van tenten. Daarbij hoorde ook een ontwerpactie voor de kampeerder. ‘Wij willen het gevoel van vrijheid aan de kampeerder overbrengen en ervaren hoe de kampeerder zijn ideale tentontwerp voor zich ziet.’ De 50e editie van de vakbeurs in Utrecht voltrok zich dit jaar in Italiaanse sferen. Met het gevoel ‘alsof je in Toscane zit’ kon de beursganger er inspiratie opdoen, de jongste ontwikkelingen volgen en de nieuwste outdoorweefsels, campers, caravans en (voor)tenten bekijken. Vrijwel alle Europese voortenten vouwwagenmerken deden mee met een eigen stand. TenCate Outdoor Fabrics pakte uit met een belevingsstand midden tussen haar klanten, met een ontwerpactie en gaf haar visie op kamperen. Keuzevrijheid De kampeermarkt verandert. Op het belevingspaviljoen ‘The Freedom Collections’ konden bezoekers ook laten weten hoe zij zich de kampeerwereld van morgen voorstellen. Ontwerpvrijheid en onafhankelijkheid zijn dan de leidraad. Digitale veredeling van outdoorweefsels maakt dat mogelijk. TenCate Outdoor Fabrics wil tentfabrikanten en uiteindelijk ook de kampeerders de vrijheid bieden meer zelf het dessin of de kleur van een tent te bepalen.

Dat is in lijn met de visie van de Nederlandse en Europese Kampeer- en Caravanindustrie: ‘de droom van de kampeerder uit laten komen om het plezier van vrijheid te verkennen’. De bezoekers werden uitgenodigd om de grenzen van hun ontwerpvrijheid op te zoeken en hun tentdoek te voorzien van een eigen dessin. Bij de ontwerpactie kon men kiezen uit vijf tenttypen: een voortent, een vouwwagentent, een campingtent, een groepstent en een tipitent. Uit de bijna 170 ingeleverde ontwerpen zijn vijf winnende tentontwerpen gekozen. De winnende tenten waren te zien in Nijverdal tijdens de opening van het Innovatiecentrum van het programma Factory of the Future en tijdens de relatie dag op 9 en 10 december 2014.

Tijdens ‘Camping by Night’ op de Vakantiebeurs 2015 in de Jaarbeurs in Utrecht konden bezoekers het ultieme kampeergevoel ter plekke beleven. TenCate Outdoor Fabrics leverde opnieuw de grootste tentdeuren van de wereld, gemaakt van vlamwerend TenCate Campshield® weefsel. Bij de ingang: Herman Klompenmaker (manager marketing & sales, links) en Rob Verver (manager business development) van TenCate Outdoor Fabrics. Net als vorig jaar voorzag TenCate Grass de beursvloer van landscapingkunstgras. www.tencateoutdoorfabrics.com www.thefreedomcollections.com

33

PROTECTING PEOPLE

COMPOSIETEN VOOR SPORT EN SPEL

Composieten voor sporten

34


De Alfa Romeo 4C

De meest bekende toepassingen van thermoset en thermoplastisch composietmaterialen en harssystemen van TenCate zijn grote, in serie geproduceerde structuren als vliegtuigen en satellieten. Een kleiner deel van de productportfolio vindt zijn toepassing in sporten racewagens en een verscheidenheid aan sportattributen. Het gaat vooral om sportbenodigdheden waar een laag gewicht, stijfheid en duurzaamheid geboden zijn. Voorbeelden zijn de formule 1-racerij, de motor- en wielrensport, golf, tennis, roeien, hockey en hardlopen. TenCate heeft via de vestiging in Langley Mill, na de markt voor Formule 1-wagens, ook die voor sporten luxewagens betreden. In de regel worden hier thermoset materialen toegepast. Voor serieproductie zijn juist thermoplasten interessant. TenCate beschikt over de technologie van beide soorten composietmaterialen. Serieproductie automotivecomposieten De toepassing van thermoplastisch composietmaterialen voor serieproductie in de automotive-industrie verkeert nog in de ontwikkelingsfase. Voor die productiewijze is een volledig nieuwe infrastructuur vereist. De huidige omzet in automotivecomposieten ontwikkelt zich evenwel positief. Koolstofvezel thermoset composiet prepregmateriaal van TenCate wordt gebruikt voor de productie van de gehele monocoque van de Alfa Romeo 4C. Het is het eerste OEM-project van deze omvang in de automotive-industrie. Daarnaast werkt TenCate samen met het Zwitserse Kringlan Composites aan de vervaardiging van auto-onderdelen op basis van thermoplastisch composieten. De nadruk ligt op hoogwaardige onderdelen die de veiligheid vergroten en het gewicht verminderen,

35

VERVOLG PAGINA 35

zoals velgen. Composiet velgen zijn meer dan 25 procent lichter dan traditionele velgen. Zon en wind als bron van energie De inzet van composieten voor automotive is al van waarde gebleken bij demonstrators, prototypes en gerede voertuigen als Superbus en auto’s met de zon of wind als energiebron. Voorbeelden zijn de voertuigen van het DUT Racing Team en Team Antarctica, de Go4Dakar, de RED Engine van UT, de windwagen Anemo en de motorfiets NovaBike. Ze presteren ook onder zowel arctische als tropische omstandigheden. Composietmaterialen zijn namelijk corrosiebestendig, bestand tegen buitengewoon hoge en lage temperaturen en impactbestendig. Met onder andere aramideweefsel van TenCate hebben studenten van TU Delft de roeiboot RISE geconstrueerd. De 14 meter lange vierpersoonsboot, uitgerust met draagvleugels en rolriggers, is geschikt voor internationale roeievenementen. Sportartikelen Een minder bekende bijdrage van composieten en harssystemen van TenCate aan de sportbeoefening door de jaren heen zijn materialen voor fietshandvatten, inlineschaatsen, tennisrackets, hockeysticks en -schaatsen, fietshelmen en atletiekschoenen. Thermoplastisch composiet maakt schoenen en andere sportartikelen lichter, veerkrachtiger en duurzamer. De vestigingen van TenCate Advanced Composites in Camarillo (Verenigde Staten) en Burlington (Canada) zijn belangrijk leverancier van deze materialen aan de sportindustrie. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected] [email protected] [email protected]

36


Schaalmodel van The Red Engine (foto: Jérôme Wassenaar)

PROTECTING PEOPLE

TIGERTURF KUNSTGRAS VOOR SPEELPLEKKEN

Spelenderwijs

Onder de naam Learning in fun environments (Life) biedt TigerTurf een reeks kleurrijke kunstgrasproducten aan voor speeltuinen, kinderdagverblijven en scholen voor basisonderwijs. Ze stimuleren kinderen bij het ontwikkelen van hun vaardigheden voor een verscheidenheid aan activiteiten, spelletjes en sporten. De kunstgrassystemen zijn ontwikkeld om kinderen een levendige, speelse en leerzame plek te bieden waarop ze spelenderwijs vertrouwd raken met het alfabet, cijfers, sporten spelvormen en teamdynamiek. Het gaat om slijtvaste en schokabsorberende oppervlakken op basis van kunstgras met afbeeldingen, cijfers, letters, logo’s en spelmotieven. Ze zijn verkrijgbaar in groen, blauw, geel, rood, wit en zwart. De kunstgrasoppervlakken kunnen zowel binnens- als buitenshuis worden geïnstalleerd. Ze zijn geschikt voor intensief gebruik. Er kan onder alle weersomstandigheden op worden gespeeld. Van een modderig speel- of sportoppervlak direct na een fikse regenbui is dus geen sprake. De oppervlakken laten zich eenvoudig reinigen en vergen weinig onderhoud. Uniek oppervlak Het is kunstgras eigen dat er een eindeloze reeks designs en combinaties mogelijk is. Elke school of kinderdagverblijf kan dus een uniek oppervlak laten ontwerpen en installeren, ook met het eigen logo erin verwerkt. Het zijn dan ook uitnodigende en inspirerende speelplekken. Dat blijkt ook uit de positieve reacties van leerkrachten, ouders en kinderen. De installatie geschiedt door erkende, professionele installateurs. Er is keus uit twee typen: Trophy (multisporten, speeltuinen) en TigerPlay (peuters en basisonderwijs). www.tigerturf.com [email protected]

37

DUURZAAMHEID

TENCATE OUTDOOR FABRICS LEVERANCIER VOOR TENTEN MUZIEKFESTVIAL

Klanken kleurrijk Van 25 tot 29 juni 2014 vond het Glastonbury Festival of Contemporary Performing Arts plaats. Weefselproducent en -leverancier TenCate Outdoor Fabrics en confectionair BCT Outdoors gaven met de plaatsing van 2.000 tenten opnieuw extra kleur aan een der grootste openlucht muziekfestivals ter wereld. In 2013 leverde TenCate al outdoorweefsel voor duizend tenten. Vorig jaar werd BCT Outdoors gevraagd nog eens zo veel tenten te vervaardigen. De confectionair in Bradford (Yorkshire) maakte ook nog eens 500 tweepersoonstenten in de kleuren blauw, rood en oranje. Ook ont-

38


wierpen de Engelsen een vierpersoonstent. Dit model werd uitgevoerd in paars, lichtgroen en lichtblauw. Het weefsel: WM-27 van TenCate Outdoor Fabrics, ‘een geweldig materiaal om mee te werken’, aldus Pat Hammond van confectionair BCT Outdoors. Zo bood het met klanken overspoelde festivalterrein opnieuw een kleurrijke aanblik. www.tencateoutdoorfabrics.com [email protected] www.bctoutdoors.com

39

DUURZAAMHEID

GEOTEXTIELE MATRASSEN VOOR INFRASTRUCTUURPROJECTEN IN MALEISIE

Werk aan de Sungai Segamat De Segamat wordt momenteel flink onder handen genomen. Dijken langs deze rivier in het zuiden van Maleisië worden verhoogd en oevers, met name in bochten, beter beschermd tegen erosie. Hiervoor wordt onder andere TenCate Geomattress™ ingezet. De Segamat is 23 kilometer lang, gemiddeld 14 meter breed en stroomt door het gelijknamige district in de staat Johor, in het zuiden van Maleisië. Het is een zijrivier van de Muar, die uitmondt in de Straat van Malakka. De Segamat (afgeleid van segar amat oftewel ‘zeer verfrissend’) treedt op gezette tijden buiten haar oevers. Dat was bijvoorbeeld het geval in december 2006 (toen in vier dagen tijd 515 millimeter regen viel), januari 2007 en januari 2011 – een La niña-jaar. In bewoonde gebieden was de bedding al verbreed en waren dijken verhoogd. Zowel in de gelijknamige stad als in plaatsen verder stroomafwaarts zorgden de overstromingen in 2011 echter voor veel schade en overlast. Verbindingsen spoorwegen werden afgesneden. De watertoevoer moest worden stopgezet en de elektriciteitsvoorziening deels uitgeschakeld. Bijna 55.000 mensen in het district moesten destijds worden geëvacueerd en ondergebracht in 104 opvangcentra.

40


bescherming van de oevers tegen erosie. De oeverbescherming omvat het gebruik van matten voor erosiebeheersing en met zand gevulde ‘matrassen’ (TenCate Geomattress™, zie visual).

Verhogen, verbreden en beschermen Aan het klimaat valt weinig te veranderen, aan de rivier wel. In 2013 gaf het Maleisische Department of Irrigation & Drainage opdracht om het acht kilometer lange gedeelte van de sungai (rivier) tot aan de samenvloeiing met de Muar te verbeteren. De werkzaamheden betreffen de aanpassing van de loop, verhoging van dijken, verbreding van gekanaliseerde trajecten en

TenCate Geomattress™ is een tweelaags weefsel met buisvormige ruimtes dwars op de lengterichting, die doorgaans worden gevuld met zand. Deze bedekt de oever zowel onder als boven de oppervlakte. Het wordt verankerd op de rivierbodem en leent zich voor begroeiing. Het is een milieuvriendelijker en rendabeler oplossing dan conventionele maatregelen met gebruikmaking van stortstenen. Inzet van zware machines is niet nodig. www.tencategeosynthetics.com [email protected]

Hoogste waterpeil over laatste 100 jaar Verhoogde dijk

mat voor erosiebeheersing

TenCate Geomattress® SFM2000C

Normaal waterpeil

Afgraving

‘J’ pin

Sleuf voor verankering TenCate Geomattress®

Oorspronkelijk rivierprofiel 800 mm. Dikke laag stenen

41

DUURZAAMHEID

GEOTEXTIELE MATRASSEN VOOR INFRASTRUCTUURPROJECTEN IN MALEISIE

Uitbreiding haven Tanjung Manis De haven van Tanjung Manis in Sarawak (Maleisië) ondergaat momenteel uitbreiding. Er komen meer faciliteiten. De oude havendam wordt vervangen door een grotere, met een dubbele aanlegsteiger. De Rajang wordt geschikt gemaakt voor grotere schepen met meer diepgang. Om de oevers te beschermen tegen de erosie die de scheepvaart zal veroorzaken, past men geosynthetics van TenCate toe. De rivier de Rajang in Sarawak ontspringt in het Iran-gebergte op Borneo. Sarawak is een staat in het noordwestelijke deel van dit eiland en hoort bij Maleisië. De rivier stroomt in zuidwestelijke richting, passeert onder andere Tanjung Manis en verliest zich via een moerassige delta in de Zuid-Chinese Zee. Met haar lengte van 560 kilometer is de Rajang de langste rivier in Maleisië. Zeeschepen kunnen het 130 kilometer landinwaarts gelegen Sibu bereiken. Daarna wordt de rivier ondieper. Hierdoor is ze over de volgende 160 kilometer alleen bevaarbaar voor vaartuigen met een geringe diepgang. De haven van Tanjung Manis ligt ongeveer 30 kilometer landinwaarts. Er is een containerterminal, een breed geoutilleerde werf voor diepzeevisserij en een aanlegsteiger voor olie-, gas- en chemicaliëntransport (OGC). De OGC-steiger

42


Erosiebescherming Aangezien grotere schepen zorgen voor meer golfslag en erosie, krijgen de oevers extra bescherming. Daarvoor worden geosynthetics van TenCate toegepast. Voor de oevers worden 25 meter lange eenheden TenCate Geotube® gelegd, die vervolgens worden gevuld met plaatselijk aanwezig zand. Deze eenheden rusten op een houtvlot, dat wordt afgedekt met een anti-erosielaag van geotextiel. De ‘onderdijk’ van TenCate Geotube® vormt de voet van de bekleding van de steil opgaande oevers. Deze bekleding bestaat uit evenwijdig lopende, met zand gevulde eenheden TenCate Geomattress™.

wordt vervangen door een nieuwe. Deze is groter en krijgt twee aanlegplaatsen van elk 200 meter lengte voor grotere schepen met meer diepgang (12 meter).

www.tencategeosynthetics.com [email protected]

PROTECTING PEOPLE

HOOGWAARDIGE COMPOSIETOPLOSSINGEN OP JEC EUROPE 2015

Materiaalinnovaties Op de JEC Europe 2015 in Parijs (Frankrijk) van 10 tot en met 12 maart 2015 presenteerde TenCate Advanced Composites haar nieuwste materiaalinnovaties en technologieën voor toepassing in de luchten ruimtevaart en de automotiveen industriële markten. De JEC in Parijs is de grootste composietenbeurs ter wereld. De driedaagse show met conferentie kent een nog elk jaar stijgend bezoekersaantal, dat inmiddels ver boven de 30.000 ligt. TenCate lanceerde een aantal nieuwe producten en toonde een scala aan klanttoepassingen waarin geavanceerde composieten zijn verwerkt. Voorbeelden: een complete Thales radarkoepel voor satellietcommunicatie, een zonnepaneel van Airbus Defense & Space voor toekomstige ESA-missies en een dragende constructie voor de

motorophanging van de Airbus A380 op basis van TenCate Cetex® thermoplastisch composiet. Ook tentoongesteld waren thermoset en thermoplastisch automotiveonderdelen, gemaakt met materialen van TenCate. Bovengemiddelde belangstelling Te midden van meer dan 1.200 internationale exposanten, verdeeld over de drie grote beurshallen, was de belangstelling voor TenCate bovengemiddeld groot. De bijna 90 m² grote, smaakvol ingerichte beursstand bleef gedurende alle dagen gevuld met relaties en belangstellenden die zich graag lieten informeren over de huidige en nieuwe composietmaterialen. De klanten van de werkmaatschappijen van Ten Cate Advanced Composites uit de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Nederland werden daarbij uitstekend te woord gestaan door collega’s

van zowel management, verkoop als techniek. Dit alles gebeurde in een gastvrije ambiance. Veelbelovend ‘Alhoewel er op een dergelijk event nooit directe orders worden geplaatst, is het aantal leads en vervolgafspraken die werden gegenereerd veelbelovend’, blikt salesmanager Harm Albers terug. ‘De groepsstrategie van TenCate Advanced Composites, waarbij acquisities, investeringen, herstructurering van de groepsstructuur en intensieve samenwerking tussen de werkmaatschappijen een belangrijk thema is geweest, bewijst daarmee een succesvolle formule te zijn. Realisatie van verdere groei binnen alle marktsegmenten ligt dan ook in lijn der verwachting.’

De stand van TenCate Advanced Composites op de JEC Europe 2015

43

BUSINESSDEVELOPMENT

TENCATE CO-ORGANIZER EERSTE D2RAGON SEMINAR BEIJING

China’s eerste gecertificeerde verkeersvliegtuig, de Comac ARJ21

Aerospace: ambities en innovaties TenCate Advanced Composites was een van de mede-organisatoren van een seminar in Beijing over ‘onderzoek, ontwikkeling en toepassing van lichtgewicht materialen in de productlevenscycli van vliegtuigen’. Minister Henk Kamp brak een lans voor de Nederlandse luchtvaartsector en de toegevoegde waarde ervan voor China. ‘De ambitieuze doelen van China voor haar groeiende luchtvaartindustrie zijn een uitstekende match met de toewijding van de Nederlandse luchtvaartindustrie aan innovatie.’

44

txtures 1 2015 | STRATEGIE EN BELEID

Op 27 januari 2015 vond in de Nederlandse ambassade in Beijing het eerste PIB China Aviation-seminar plaats in het kader van het programma D2RAGON. De naam staat voor Dutch Development & Research in Aeronautics supported by Government Organized Network in China. De PIB China Luchtvaart is onderdeel van het programma Partners in International Business. Hierbij helpt de Nederlandse overheid clusters van bedrijven en kennisinstellingen om nieuwe markten te ontwikkelen.

per jaar in 1978 tot bijna 84 miljoen in 2013.’ Ter vergelijking: Hartsfield-Jackson Atlanta International Airport (Georgia, USA) verwerkte in 2014 meer dan 96 miljoen passagiers, Schiphol vorig jaar bijna 55 miljoen passagiers. ‘De luchthaven is het symbool van China’s groeiende en innovatieve luchtvaartsector. De Chinese regering wil de komende jaren honderden miljarden besteden aan het bouwen van de aerospace-industrie en de infrastructuur van de toekomst.’

Presentaties In aanwezigheid van Henk Kamp, minister van Economische Zaken, presenteerde het Nederlandse luchtvaartcluster zich aan een aantal Chinese relaties. De Nederlanders vertelden hoe de research & development binnen de luchtvaart in Nederland is georganiseerd, welke ontwikkelingen op materiaaltechnologie er hebben plaatsgevonden en welke aspecten van belang zijn voor de certificatie van innovaties. Henk Kamp lichtte het belang van de Nederlandse aerospacesector toe en welke toegevoegde waarde deze sector heeft voor China.

Ruim 100 jaar actief in de luchtvaart ‘Nederland wil samenwerken met China bij de aanpak van alle uitdagingen’, vervolgde Henk Kamp. ‘We hebben veel te bieden op het gebied van vliegtuigbouw en -diensten. Ons land is al meer dan een eeuw actief in de internationale luchtvaart. De KLM is de oudste luchtvaartmaatschappij ter wereld en pionier in intercontinentale commerciële vluchten. Fokker was eind twintiger jaren de grootste vliegtuigbouwer ter wereld. Nederland heeft inmiddels geen grote vliegtuigbouwer meer. Ons land telt wel meer dan honderd gespecialiseerde bedrijven en instellingen die betrokken zijn bij elk aspect van de ontwikkeling, productie en exploitatie van luchtvaartuigen, alsmede bij opleiding en onderwijs. Onze bedrijven werken samen met bijna elke vliegtuigen motorfabrikant in de industrie, waaronder Boeing, Airbus en Bombardier. Nederlandse bedrijven hebben een rol gespeeld in de ontwikkeling van de nieuwste vliegtuigen van deze ondernemingen, zoals de Boeing 787 en de Airbus A380 en A350’, zo onderstreepte de bewindsman de rol en positie van het Nederlandse aerospacecluster.

Een der toehoorders aan Chinese zijde was plaatsvervangend directeur-generaal Li Benjian van het ‘Ministry of Industry and Information Technology (MIIT)’. Hij en de minister kwamen overeen een government-togovernmentovereenkomst te sluiten. Daardoor zullen deuren in China makkelijker open gaan voor Nederlandse bedrijven en instellingen in de luchtvaart, zoals Fokker, TenCate, ADSE, NLR en TU Delft. Groeiend en innovatief ‘Elke dag verbinden 92 luchtvaartmaatschappijen met 1.700 vluchten Beijing met 236 luchthavens over de hele wereld’, sprak de minister. ‘De luchthaven van Beijing is de tweede grootste in de wereld en groeit snel: van iets meer dan 1 miljoen passagiers

passen uitstekend bij de ‘uitgebreide vliegtuigintegratie-, onderzoeksen ontwerpinfrastructuur van de Nederlandse luchtvaartindustrie en haar toewijding aan innovatie’. Voortbouwen op sterktes ‘Door de presentatie als sterk netwerk van de Nederlandse vliegtuigindustrie kunnen deelnemende bedrijven voortbouwen op elkaars sterktes’, zo schetst Raoul Starmans (business development manager Greater China van TenCate Advanced Composites) het belang van deze bijeenkomst. ‘Door onze resources te combineren, brengen we onze producten nadrukkelijk onder de aandacht van China’s commerciële luchtvaartmaatschappijen. Government-togovernmentnetwerken en -overeenkomsten zijn erg belangrijk omdat ze een voorbeeldfunctie hebben voor de Chinese aerospace-industrie, die voornamelijk bestaat uit state-owned enterprises (SOEs). Thermoplasten van TenCate zijn een key selling point, een belangrijk verkoopargument van de Nederlandse materiaalen processingtechnologie voor de Chinese commerciële luchtvaartindustrie.’ Deelnemers aan dit PIB-programma hebben inmiddels 16 tot en met 19 september in hun agenda staan. Dan vindt in Beijing de Aviation Expo plaats.

Nederland en China zijn op luchtvaartgebied geen vreemden voor elkaar. Voor zowel de vliegtuigbouw als infrastructuur en faciliteiten vindt al bijna twintig jaar samenwerking plaats. Het is de ambitie van de Nederlandse luchtvaartindustrie om die samenwerking, dat partnerschap uit te breiden, aldus de bewindsman. De duidelijke en ambitieuze doelen van China voor haar groeiende luchtvaartindustrie

45

KORT & GOED

A staat voor Almelo

Het Stadhuisplein waarop het nieuwe stadhuis van Almelo is verrezen, krijgt een opvallende belettering. De levensgrote letter A in de stadsnaam is gemaakt van thermoset composietma-

Webinar geosynthetics Webinars vormen een steeds belangrijker instrument in de marketingmix van TenCate Geosynthetics Noord-Amerika. Hiervoor wordt geregeld samengewerkt met ingenieursbureaus en beroepsverenigingen als Arcadis en de International Erosion Control Association. Deze instructieve bijeenkomsten op internet met onlinepubliek is een relatief eenvoudige

46

txtures 1 2015 | KORT & GOED

en goedkope manier om een groot aantal mensen in het onderhavige vakgebied te bereiken. Er wordt informatie gegeven over materialen en systemen voor milieu- en infrastructurele toepassingen, men bespreekt case studies en vragen van deelnemers, waar ook ter wereld, kunnen direct worden beantwoord. Bovendien bestaat de mogelijkheid de webinars op een later tijdstip nog eens te volgen.

teriaal van Ten Cate Advanced Composites UK te Langley Mill. Het ontwerp is van bureau Viaruygrok, CTC is de bouwer van de letter.

Jaarverslag 2014 Op woensdag 16 maart jongstleden zag het jaarverslag van TenCate over 2014 het licht. De digitale versie ervan staat sinds 25 februari op de website. Eerdaags verschijnt het jaaroverzicht, de beknopte versie van het veel uitgebreidere verslag. Het jaarverslag van TenCate biedt betrokkenen en belanghebbenden de mogelijkheid alle aspecten van de onderneming op waarde te schatten. De pdf- en leesversie van het jaarverslag van TenCate zijn beschikbaar via de corporate website: www.tencate.com. De dynamische versie is te gebruiken via www.tencateannualreports.com. Het gedrukte jaaroverzicht kunt u elektronisch bestellen via [email protected] of door middel van een telefoontje: 0546 544911. De 58e algemene vergadering van aandeelhouders van TenCate vindt plaats op donderdag 9 april om 14:00 uur in de businessruimte van het Polman Stadion in Almelo.

42,195 km in Dubai Collega’s van TenCate Grass Middle East zetten het 23 februari jongstleden op een lopen. Ze namen deel aan de jaarlijkse Standard Charted Dubai Marathon. Zo’n 25.000 lopers verschenen aan de meet in de schaduw van de imposante, 321 meter hoge Burj Al Arab. Onder hen waren Tom Algoet, Salil Sethunath, Ranjeet Singh, Rafael De Guzman, Malou Roxas en Ann Uvero. Zij namen voor het eerst deel. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de collega’s als team kozen voor een 10

kilometer lang tracé. Dit jaar in elk geval. Het zestal heeft de smaak te pakken en hoopt zich volgend jaar met meer collega’s aan de start te kunnen melden. Van links naar rechts Rafael De Guzman, Ann Uvero, Tom Algoet, Salil Sethunath, Malou Roxas en Ranjeet Singh. Op de achtergrond het Burj al Arab-hotel.

47

“Op kunstgras gaat het echt om je eigen vaardigheden.” Simon Cziommer, profvoetballer Heracles Almelo

www.tencategrass.com

THEMA PROTECTING PEOPLE DURING LEISURE

Recommend Documents