2013 nummer 3 najaar PROTECTING PEOPLE: TENCATE ADVANCED COMPOSITES

2013 | nummer 3 | najaar

PROTECTING PEOPLE: TENCATE ADVANCED COMPOSITES

Protecting people

TenCate Advanced Composites: markten ontwikkelen zich positief

txtures 3 najaar 2013 txtures is het in- en externe relatiemagazine van Koninklijke Ten Cate NV. Het verschijnt vier keer per jaar in een Nederlandstalige en Engelstalige versie. Thema van txtures in 2013 zijn de waardepropositie en het proces van waardecreatie. In deze derde aflevering van dit jaar staan Space & Aerospace Composites en Industrial Composites centraal. Dit zijn businessunits van TenCate Advanced Composites, onderdeel van de sector Advanced Textiles & Composites.

Composieten: focus en perspectief De markt voor composietmaterialen blijft zich positief ontwikkelen. TenCate Advanced Composites streeft naar verdere groei in de lucht- en ruimtevaart en in

In deze editie artikelen over onder meer: Composieten: focus en perspectief Composieten en de waardeketen Het businessmodel van TenCate Advanced Composites Ingebruikname eerste digitale inkjetmachine Doorbraak in kunstgras voor betaald voetbal The RED engine: licht en duurzaam Landscapingproject in Riyadh Geosynthetics voor wegen waterbouwkundige werken

Foto voorzijde: Productie van thermoset composietmaterialen in Morgan Hill (California USA)

2 txtures | nummer 3 | najaar 2013

persoonlijke en voertuigbescherming. Ondertussen zijn belangrijke stappen gezet in 2 7 12 18 26 32 34 36

de automobielen andere industriële markten. De strategie is tevens gericht op samenwerking met partijen binnen de waardeketen. De verwachtingen blijven ook op korte en lange termijn structureel positief.

TenCate Advanced Composites ontwikkelt en produceert wereldwijd composietmaterialen, -verbindingen en -systemen. Op basis van deelmarkten en toepassingen is TenCate Advanced Composites onder te verdelen in lucht- en ruimtevaartcomposieten, persoonlijke bescherming en voertuigbepantsering, en industriële composieten. TenCate zit in de top-3 in de wereldwijde aerospacemarkt (nummer 1 in thermoplasten), is nummer 1 in de satellietindustrie en nummer 1 in armourcomposieten. Die posities zijn verkregen door de opgebouwde kennis van composiettechnologie, de kwaliteit en eigenschappen van de materialen en de kwalificaties voor lucht- en ruimtevaartprogramma’s.

Space & Aerospace Composites en Industrial Composites De businessunits Space & Aerospace Composites en Industrial Composites realiseerden vorig jaar 25% omzetgroei en in de eerste helft van 2013 ruim 11%. Deze groei is het resultaat van autonome groei vanwege het toegenomen productievolume van de leveringsprogramma’s aan Boeing en Airbus en van de acquisitie in 2012 van PMC Baycomp en begin 2013 van Amber Composites. Door die acquisities heeft TenCate haar aanwezigheid op de Europese en Noord-Amerikaanse markt voor zowel aerospace als automotive en matrijzenbouw (tooling) vergroot. De acquisities zijn een uitvloeisel van de strategie.

De vestiging van TenCate Advanced Composites in Fairfield (California, VS) voor de productie van thermoset en thermoplastisch prepregs

Eind december 2012 is thermoplastisch composiet gekwalificeerd voor een toonaangevend producent van automobielen. Advanced Armour In de armourportfolio van TenCate was in 2012 en de eerste helft van 2013 sprake van een daling van de omzet met 4%. In Europa en met name de Verenigde Staten van Amerika werd een aantal orders voor voertuigprojecten uitgesteld of ingetrokken. Oorzaak was onder meer de inkrimping van defensiebudgetten. Nieuwe beschermingseisen hebben in de Verenigde Staten in het eerste halfjaar van 2013 wel geleid tot toename van de omzet. Ook de activiteiten in armour voor de luchtvaart (bijvoorbeeld Eurocopter, Embraer en AgustaWestland) ontwikkelen zich gunstig. De vestiging in Primarette (Frankrijk) is voor een belangrijk deel voor deze toepassing ingericht. Vanwege de verwachte sterke groei in de regio Azië-Pacific is in 2012 in Singapore en in de Verenigde Arabische Emiraten een verkoopkantoor geopend. TenCate wil haar klanten wereldwijd armourtechnologieën en lokale ondersteuning kunnen bieden. Eisen en normeringen variëren namelijk per land.

Focus op composieten De focus van de buy & build-strategie van TenCate ligt op dit moment bij de composiet activiteiten. TenCate streeft naar verdere groei in space & aerospace en in de bepantsering van voertuigen en vliegtuigen. Daarnaast zijn de afgelopen paar jaar belangrijke stappen gezet in de automobielindustrie en andere industriële toepassingen, zoals matrijzenbouw en pijpleidingen voor de olie- en gaswinning. Deze markten bieden goede groeikansen en vooruitzichten. Ook hier stellen klanten namelijk steeds hogere eisen aan veiligheid, betrouwbaarheid en specifieke producteigenschappen. De olie- en gasindustrie past geen nieuwe technieken en materialen toe als er maar het geringste risico bestaat op grootschalige vervuiling. Vanwege Europese wetgeving groeit binnen de automobielindustrie de noodzaak tot reductie van CO2-uitstoot. Gevolg is de wens tot gewichtsreductie, vandaar de belangstelling voor composiet. Voor TenCate zijn dit positieve ontwikkelingen. De onderneming kan hier de hoogste toegevoegde waarde leveren. TenCate beschikt voor deze nieuwe markten over een sterke en brede technologiebasis in composiet.

Allianties In het streven naar meer samenwerking met partners in de waardeketen heeft TenCate allianties gesloten met BASF en Owens Corning voor automotivecomposieten en met 3M voor matrijzenbouw. Doel van de strategische alliantie met BASF en Owens Corning is autofabrikanten op maat gemaakte oplossingen te bieden van thermoplastisch composietmaterialen voor massaproductie van voertuigen. Volgens BASF vindt de volgende grote vooruitgang in automobielproductie plaats met ‘een grote technologische sprong: het gebruik van continu-vezelversterkte thermoplastische laminaten van gespuitgiete structuren’. Door de samenwerking met 3M wordt een impuls gegeven aan nieuwe toepassingen voor composietmaterialen. Door de groeiende vraag naar composieten neemt de vraag naar matrijzen toe. TenCate wil het onderscheid maken in oppervlaktekwaliteit en duurzaamheid van matrijzen. Om die reden wordt de gepatenteerde matrixharstechnologie van 3M toegepast. De 3M™ matrixhars wordt gebruikt voor de vervaardiging van klantspecifieke en bovenal sterkere, lichtere en meer duurzame TenCate prepregs. Vervolg op pagina 4

3

Protecting people

TenCate Advanced Composites: markten ontwikkelen zich positief

Vervolg van pagina 3

Positieve vooruitzichten Voor TenCate Advanced Composites blijven de verwachtingen voor de markt op langere termijn structureel positief. Daarvoor is een aantal redenen. Vliegtuigbouwers hechten een toenemend belang aan gewichtsbesparing. Het percentage composieten in vliegtuigen stijgt. De Airbus A380 bestaat voor 25% uit composieten, de A350 XWB inmiddels voor meer dan 50%. Een vliegtuig kan dan met minder kerosine langere vluchten maken (zie kader). TenCate Advanced Composites heeft langlopende contracten met internationale commerciële vliegtuigbouwers. De verwachtingen voor de militaire luchtvaartmarkt en voor satellietprogramma’s blijven positief. In China zijn contacten gelegd met onderzoekscentra voor de ontwikkeling van aerospaceprojecten. TenCate levert vanuit de VS thermoset composieten aan een vliegtuigbouwer in dit land. Inmiddels worden in China ook thermoset toolingproducten geleverd uit


Engeland, thermoset materialen uit de VS en Canada voor sportgerelateerde toepassingen en thermoplasten uit Nederland voor industriële toepassingen, zoals airconditioning units. In de automobielindustrie ziet TenCate een toenemende interesse voor thermoplastisch composietmaterialen. Conform Europese wetgeving mag de gemiddelde CO2-uitstoot van het wagenaanbod in 2015 nog maar 130 gram per kilometer bedragen en 95 gram CO2 per kilometer in 2020. Een reductie met 50 kilo scheelt 5 gram CO2. Met composieten kan een auto 200 tot 350 kilo lichter worden gemaakt. Het voertuig stoot dan aanzienlijk minder CO2 uit, is dan wendbaarder en heeft met minder brandstof een grotere actieradius. De focus van TenCate ligt op die onderdelen van het voertuig met kritische (veiligheids-)eigenschappen. De ontwikkeling en productie zal gebeuren in programma’s samen met toeleveranciers en OEM’s. In de automobielindustrie zijn de eerste orders geboekt.

De behoefte aan een hoger beschermingsniveau voor de inzittenden van legervoertuigen groeit. Het Amerikaanse leger heeft plannen voor modernisering van zijn voertuigen. TenCate Advanced Armour levert binnenkort antiballistische materialen ten behoeve van 50 Air Transportable Tactical Vehicles voor het Nederlandse Korps Commando Troepen. Anderzijds houdt de onzekerheid over budgetten en defensie-uitgaven vooralsnog aan. Het marktperspectief heeft inmiddels geleid tot een wijziging in de strategie en naar toepassingen in andere, niet-militaire markten. Dat zijn bijvoorbeeld de bouw, medische toepassingen en de computer-, smart phone- en tabletindustrie. TenCate Advanced Composites ontwikkelt hiervoor samen met grote merken materialen. Het zijn overwegend stabiele markten, die geen projectmatig karakter hebben en waarvan de vooruitzichten positief zijn. Hetzelfde geldt voor rechtshandhaving, de winning van delfstoffen. Voor Reebok produceert TenCate Advanced

Begin 2012 leverde TenCate Advanced Composites composietmaterialen voor het zonneschild van de James Webbruimtetelescoop van NASA, ‘s werelds grootste astrofysisch observatorium. TenCate Advanced Composites levert ook composietmaterialen aan Space Exploration Technologies Corp. (Spacex) voor toepassingen in ruimtevoertuigen en -vaartuigen. Dit bedrijf ontwikkelt onder meer raket lanceersystemen en raketmotoren.

Composites USA koolstofweefsel voor de zolen van hardloopschoeisel; ook hier wordt het product lichter en sterker. De toekomst van composieten In de wereld van materialen hebben composieten de toekomst, zo heet het. In de wereld van composieten is de toekomst aan thermoplasten. Wat de luchtvaart betreft, zullen thermoplasten steeds meer worden toegepast in systemen en in secundaire en vervolgens primaire structuren. Samen met partners in de waardeketen wil TenCate hiervoor nieuwe toepassingen en geografische gebieden ontwikkelen. De focus op lagere emissiestandaarden zal in de automobielindustrie leiden tot toenemende acceptatie van composieten. Bij thermosets zal de groei vooral liggen in groter wordende productievolumes. TenCate wil zich hier met specifieke materialen en een hoog niveau van klantenservice positioneren ten opzichte van de grootste spelers.

• T enCate streeft naar verdere groei in de lucht- en ruimtevaart, in de bepantsering van voertuigen en vliegtuigen en in industriële toepassingen als automotive • Doel van allianties en samenwerking is om oplossingen te bieden voor massa productie van voertuigen en een impuls te geven aan nieuwe toepassingen voor composietmaterialen • Verwachtingen blijven structureel positief vanwege toenemend belang van gewichtsbesparing, verlaging van de CO2-uitstoot en een hoger beschermingsniveau www.tencateadvancedcomposites.com [email protected] [email protected] [email protected]

1 kg Een vliegtuig verbruikt gemiddeld per uur 0,03 kilogram brandstof voor elke kilogram gewicht aan boord. Alle commerciële vliegtuigen ter wereld vliegen circa 57 miljoen uur per jaar. Eén kilo gewichtreductie per vlucht betekent circa 1.700 ton minder brandstof en 5.400 ton minder CO2-uitstoot per jaar. In 2012 leverde TenCate aan Driessen composietmaterialen voor trolleys. Een standaard inflightservicetrolley weegt circa 19,2 kilogram. Maakt men het trolleyraamwerk van speciaal aluminium en de deuren en zijwanden van lichtgewicht TenCate Cetex® thermoplastisch composiet, dan bedraagt het gewicht van de trolley slechts 16,3 kilogram (-15%). Voor een Airbus A380 met 550 zitplaatsen en gemiddeld 86 trolleys aan boord betekent dat een gewichtvermindering van ten minste 250 kilogram. Belangrijker nog: het scheelt 425.000 ton brandstof en 1.350.000 ton CO2 per jaar…

Lees verder op blz 7

5

Protecting people

TenCate Advanced Composites verduurzaamt aerospace en automotive

Productie van rompdelen van de Airbus A350 XWB, met duizenden thermoplastische clips, gemaakt van composiet van TenCate Advanced Composites (foto: Airbus)


Composieten en de waardeketen Wereldwijd winnen veiligheid en bescherming aan belang. Er is behoefte aan beschermingsoplossingen die effectief en duurzaam zijn. Aan verdere beperking van de risico’s waaraan we blootstaan: in ons werk, op reis, op het werk en in onze vrije tijd. Dat vraagt om sterke en lichte materialen met een lange levensduur, zoals composietmaterialen. De brede technologische basis en productportfolio, de wereldwijde aanwezigheid en de materiaaleigenschappen bepalen de waardepropositie van TenCate Advanced Composites.

TenCate Advanced Composites richt zich met haar productportfolio op persoonlijke bescherming, defensie en mobiliteit. Deze drie marktthema’s zijn afgeleid van de mondiale trends veiligheid en duurzaamheid. In deze editie van txtures richten we ons op toepassingen voor de lucht- en ruimtevaart (Space & Aerospace Composites) en op industriële toepassingen (Industrial Composites).

vooralsnog de ruimtevaartindustrie en militaire luchtvaartsector. Dat geldt ook voor de luchtvaart, maar thermoplasten winnen hier terrein. In de automotive wordt veel thermoset verwerkt, met name in de race-industrie. Thermoplasten lenen zich daarentegen veel beter voor volumeproductie met korte cyclustijden. In de olie- en gaswinning past men meestal thermoplasten toe.

De composietenmarkt De belangrijkste segmenten in de wereldwijde composietenmarkt zijn de bouw, transport, elektronica, luchtvaart, olie- en gassector, windenergie en sport. De illustratie op blz. 11 toont de omvang van deze segmenten. Het grootste deel van die totale markt bestaat uit thermoset materialen. Qua volume is het potentieel voor thermoplastisch composieten evenwel veel groter. Thermoset domineert

Waardepropositie De drijvende factoren in deze markten bepalen mede de waardepropositie van de materialen en systemen van TenCate Advanced Composites: reductie van de CO2-uitstoot, gewichtsreductie, corrosiebestendigheid, geringe materiaalmoeheid, besparing op ontwerpen systeemkosten en lagere levenscycluskosten. Koolstofvezelversterkte composieten zijn circa 50% lichter dan staal, Vervolg op pagina 8

7

Protecting people



ongeveer 30% lichter dan aluminium en sterker dan deze materialen. Daarnaast verhoogt de toepassing van composieten de veiligheid en het comfort van de inzittenden en zijn er minder onderhoudskosten. Automatisering van processen Bevolkingsgroei, nieuwe infrastructurele projecten, hogere eisen aan bescherming en

veiligheid, en verduurzaming van materialen en processen zijn voor composieten gunstige ontwikkelingen. Om meer composieten te produceren en deze meer concurrerend te maken, moet de industrie innoveren en automatiseren. Automatisering helpt productieprocessen te versnellen en goedkoper te maken. Het garandeert de reproduceerbaarheid en kwaliteit van onderdelen en verlaagt

de kosten. Thermoplasten zijn geschikt voor geautomatiseerde volumeproductie, zoals die in de automotive gebruikelijk is. Ze kunnen bovendien worden gerecycled. Ook de luchtvaartindustrie staat voor de uitdaging meer vliegtuigen te produceren met dezelfde kwaliteit èn tegen lagere kosten lichtere onderdelen te produceren voor vliegtuigen

Door de acquisitie van Amber Composites kan TenCate een versnelling geven aan de activiteiten in Europa in thermoset composietmateriaal


die sneller gaan. De rompen van bijvoorbeeld Boeing 787 (tape winding) en Airbus A350 XWB (tape placement) worden volledig geautomatiseerd gemaakt. Hierbij wordt vezelversterkte kunststof thermoset tape met laserlicht aangebracht op een mal. Gebeurt dit op een cilindervorm, dan spreekt men van tape winding. Wordt de tape aangebracht binnen holle mallen, dan is sprake van tape placement. Gebruikt men thermoplastisch composiet, dan zijn het impregneren van vezels en het uitharden niet meer nodig. Kleinere rompdelen worden eventueel nog handmatig opgelegd. Voor auto’s, die een onregelmatiger vorm hebben, ligt de ontwikkeling in gerobotiseerde, 24/7 tape placement en injectiemoulding (spuitgieten) en in overmolding (spuitgieten van twee materialen aaneen). Materiaal, proces en design TenCate Advanced Composites heeft een evenwichtige technologische basis: thermoset prepregs en thermoplastisch laminaten, mouldingcomponenten en unidirectionele (UD) tape placement. Bij moulding wordt UD-tape in stukjes gehakseld tot ‘chips’ en vervolgens tot een geheel gesmolten. Dat geeft een grote vormvrijheid en maakt complexere vormen mogelijk. Basis voor ontwikkeling en productie is de driehoek materiaal, proces en design. Het aspect materiaal omvat de mechanische en fysische eigenschappen, aankoopprijs, opslagen kwaliteitskosten. Onder Design vallen de dikte, vezelrichting, part count, assemblage en structurele lay-out. Proces omvat aspecten als vormen onder druk, autoclaaf, lassen, cyclustijd, energieverbruik en procescontrole. Het is vooral de samenhang tussen deze aspecten waarin TenCate Advanced Composites zich onderscheidt. De supply chain speelt hierbij een belangrijke rol. Basismaterialen zijn koolstof-, glasen aramidevezel en de harsystemen PPS (polyphenyleensulfide), PEI (polyetheri-

mide), PEEK (polyether etherketon). De combinatie koolstofweefsel en PPS wordt met name toegepast in vliegtuigconstructies, pylonen, staartvlakken en deuren. De combinatie glasweefsel en PEI zit vooral in vliegtuiginterieurs. Deze twee combinaties zijn de ‘werkpaarden’ van TenCate Advanced Composites. Koolstofweefsel met PEI wordt gebruikt voor (geluidsreductie in) de luchtinlaat van de motoren van de A350 XWB en A380 en de vloerpanelen van de Gulfstream, die een integraal onderdeel uitmaken van de drukcabine. TenCate Advanced Composites levert de laminaten in de juiste dikten en met de gewenste eigenschappen. In het aanbrengen van functionaliteiten in het materiaal ligt een deel van de toegevoegde waarde. Voorbeelden zijn een metalen fijnmazige laag die geen elektromagnetische straling doorlaat, bliksem afleidt, een antislipcoating of een corrosiewerende laag voor vloerdelen. Samenwerking in de keten TenCate streeft naar een goede samenwerking met partijen binnen de totale waardeketen. Daarvoor zijn twee redenen: leverbetrouwbaarheid en clustering van kennis en expertise. Leverbetrouwbaarheid van de gehele keten is essentieel, ook wat kwaliteit betreft. Armourorders zijn vaak projectgedreven. In de vliegtuigindustrie en ruimtevaart gaan veiligheid en betrouwbaarheid voor alles. Als composietleverancier heeft TenCate nauwe relaties met partijen in de keten: leveranciers van grondstoffen, de verwerkende industrie en eindklanten. TenCate betrekt de grondstoffen van producenten van harsen, vezels, keramiek, ballistisch metaal en polymeren. Met een aantal vezelproducenten zijn langetermijncontracten afgesloten. Tussentijds om prijstechnische reden kiezen voor een andere leverancier is nauwelijks een optie. In dat geval

moet men opnieuw kwalificatieprocessen doorlopen. In juni 2013 is een langdurige overeenkomst gesloten voor de levering van continu-vezelversterkte thermoplastisch laminaten en semipreg composietmaterialen van TenCate aan Fokker Aerostructures. De materialen worden gebruikt voor de productie van onderdelen voor commerciële, regionale en militaire vliegtuigen van vliegtuigbouwers als Airbus, Boeing, Gulfstream, Dassault en AgustaWestland. De verwerkende industrie bestaat uit tier 1 partners (leveranciers van systemen aan OEM’s) en tier 2 en 3 (leveranciers van onderdelen en componenten). TenCate Advanced Composites behoort tot de tier 2 en tier 3 bedrijven. Klanten in de luchtvaart zijn OEM’s als Airbus, Boeing, Embraer en Dassault. Spelers De composietenindustrie kent veel spelers. Alle beschikken ze over specifieke expertise en technologieën. Door overnames, allianties of innovatiecentra te vormen, kunnen ze gezamenlijk de al aanwezige know-how versterken en toepasbaar maken. Nederland heeft een goede positie en reputatie in de luchtvaart. Door te blijven investeren in kennis, technologie en netwerken weet de industrie haar rol als innovator uit te bouwen. Vliegtuigbouwers zien graag dat een toeleverancier ook ontwikkelingspartner is. Open en gesloten open innovatie vindt plaats met partners, klanten en onderzoeksinstellingen in onder meer TAPAS (Airbus), TPRC (Boeing) en eTAC (automotive). Airbus en Boeing zijn in de luchtvaart de innovatoren; andere vliegtuigbouwers nemen deze innovaties waar mogelijk over.

Vervolg op pagina 12

9

Protecting people


Volume

Composietenmarkt in 2012 Het marktvolume van de wereldwijde composietenindustrie bedroeg in 2012 8.700 ton met een waarde van € 77 miljard. De relatief hoge waarde van de EU (34%) is gelegen in het hoge technologische niveau. Azië is nog met name gericht op laagwaardige composietmaterialen in grote volumes.

Markt

Het grootste deel van de wereldwijde composietmarkt bestaat uit thermoset (thermohardende) materialen. Het volumepotentieel thermoplastisch composiet is evenwel veel groter. TenCate vervaardigt in de Verenigde Staten en in Europa zowel thermoset als thermoplastisch composieten.

Waarde

De wereld van composieten

€ 77miljard 8,7miljoen ton 550.000

AMERICAS

27 miljard

35%

3 miljoen ton

34%

Space & Aerospace Composites en Industrial Composites Geograﬁsche omzet

TenCate medewerkers 7%

7% 25%

25% 68%

826

68%

Omzet per klantengroep

445

TenCate Advanced Composites hoort bij de top-3 van 32%

32%

68%

68%

composietproducenten in de wereldwijde luchtvaartmarkt (nummer 1 in thermoplasten), is nummer 1 in de satellietindustrie en nummer 1 in de armourmarkt (bepantsering).


Wereldwijde composietenmarkt EMEA

26 miljard 2 miljoen ton 23%

APAC

34%

24 miljard 3,7 miljoen ton

31%

Wereldwijde composietenmarkt in

43% transportwaarde per sector ($ mln)

2011 $ 19.650 2017 $ 29.928 Transport

Marine

310

2.804 4.284 521 851

Windenergie

2.398 4.056

Luchtvaart

2.318 4.432

Leidingen & opslag

2.642 3.631

Constructie

3.366 4.775

Electrical & electronics

3.689 4.956

Consumentengoederen

1.322 2.145

71

Overig

591 798

11

Duurzaamheid / Milieu


Composieten: businessmodel Het businessmodel van TenCate Advanced Composites bepaalt hoe de marktgroep in de waardeketen opereert en hoe ze waarde toevoegt aan klantgerichte systeemoplossingen. Het businessmodel van materiaaltechnologieconcern TenCate ligt hieraan ten grondslag. De vier hoekstenen zijn end-usermarketing, technologische innovatie, productdifferentiatie en kostenleiderschap.

Vrijdag 14 juni 2013. Honderden mensen zijn in Toulouse (Frankrijk) getuige van de start voor de eerste vlucht van de Airbus A350 XWB (foto Airbus S.A.S. / A. Doumenjou)


End-usermarketing TenCate Advanced Composites betrekt de technologische kennis en de eigenschappen en duurzaamheid van composietmaterialen nadrukkelijk in de end-usermarketing binnen haar netwerken. Daarvan maken ook de OEM’s deel uit, die de specificaties bepalen. Het is hier waar de materialen worden gekwalificeerd. TenCate Advanced Composites kan bovendien bogen op haar reputatie en kwalificaties bij

gerenommeerde marktpartijen. Nieuwe mobiliteitsconcepten in de automobielindustrie vereisen voor serieproductie thermoplastisch composietoplossingen . Technologische innovatie Innovatie resulteert in versterking van de leidende technologiepositie, betaalbare (affordable) technologieën en de ontwikkeling van duurzamer materialen. Vliegtuigen bestaan

voor een groeiend percentage uit thermoplastisch composieten. Procesinnovaties zijn gericht op de verwerking van composietmaterialen, met name hoogwaardige thermoplasten. Klanten hechten veel belang aan het innovatieve vermogen van toeleveranciers. TenCate kan hen, samen met partners in de waardeketen, een reeks innovaties bieden. Vervolg op pagina 14

13




TenCate Advanced Composites maakt op maat gemaakte, klantspecifieke thermoset en thermoplastisch composietmaterialen


Zowel in Nederland als de UK en VS ondersteunt TenCate Advanced Composites studententeams met mobiliteitsconcepten als zonnewagens. De meeste teams doen mee in internationale wedstrijden, zoals de World Solar Challenge (zie blz. 32). Zo worden technisch studenten vertrouwd gemaakt met de eigenschappen en toepassing van composietmaterialen en ontstaat een nieuwe generatie engineers met innovatiekracht. TAPAS Open en gesloten open innovatie vindt plaats met partners, klanten en onderzoeksinstellingen in onder meer TAPAS (Airbus), TPRC (Boeing) en eTAC (automotive). In het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structure (TAPAS) consortium werken acht Nederlandse bedrijven en instellingen uit de luchtvaartindustrie samen met Airbus aan de ontwikkeling van thermoplastisch composieten om de constructiemogelijkheden voor de vliegtuigontwerpen van Airbus te vergroten. Affordable heeft betrekking op het materiaal en het verwerkingsproces. Primary refereert aan primaire vliegtuigstructuren, zoals vleugel- en rompdelen. Het Nederlandse ministerie van Economische Zaken biedt hierbij ondersteuning . Op de tweejaarlijkse Paris Air Show is onlangs een innovatief romppaneel voor Airbus gepresenteerd, gemaakt van thermoplastisch composiet van TenCate Advanced Composites (zie blz. 38). TPRC Werkt Airbus met nationale centra, Boeing richt internationaal centres of expertise in die zich bezighouden met de verschillende onderdelen van het ontwikkelen productie proces. Voorbeelden ervan zijn het ThermoPlastic composite Research Center (TPRC) nabij Universiteit Twente (Nederland) en het Advanced Manufacturing Research Centre (AMRC) van de University of Sheffield, Engeland. Vervolg op pagina 16

15




De industrie is op zoek naar innovaties die een snelle introductie in de productielijnen mogelijk maken. TPRC in Nederland werkt aan de versnelling in de ontwikkeling van thermoplastisch composieten. De technologie van deze composieten levert kostenefficiënte productieen assemblageprocessen op voor een breed scala aan toepassingen. TPRC heeft onlangs met succes een tape placement-machine in gebruik genomen. Deze productiewijze kan de standaard worden in de verwerking van thermoplastisch composieten. Het AMRC is een kenniscentrum voor verspaning en materiaalonderzoek voor de luchtvaart en andere hoogwaardige productiesectoren. OICAM en AMMON TenCate is bovendien als initiatiefnemer en partner betrokken bij OICAM en AMMON. Het Open Innovation Center Advanced Materials (OICAM) is een netwerk van bedrijven en kennisinstellingen dat zich richt op het delen van kennis, onderzoek en ontwikkeling omtrent composieten en andere hoogwaardige materialen en materiaaltechnologie. Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland (AMMON) is een businessdevelopment- en innovatieprogramma in geavanceerde materialen, waaronder composieten.

Productdifferentiatie TenCate levert op maat gemaakte, klantspecifieke producten, die zijn afgestemd op de behoeften van de klantengroepen. In het kader van haar systeembenadering werkt TenCate Advanced Composites samen met andere partijen in de waardeketen om de optimale configuratie voor bescherming te kunnen realiseren. Co-creatie zorgt voor een snelle marktintroductietijd, geeft grip op de waarde keten en borgt de hoge kwaliteit. TenCate heeft de breedste productportfolio in de luchtvaartmarkt. Onderdeel van de productdifferentiatie is de ontwikkeling van nieuwe toepassingsgebieden (zowel geografisch als qua eindmarkt) voor met name thermoplastisch composieten. Daarnaast focust TenCate op ontwikkelingen op het gebied van unidirectionele (UD) tape-technologie en op automotivetoepassingen voor thermoplastisch composieten. Kostenleiderschap TenCate Advanced Composites is de enige producent die mogelijkheden heeft voor volumeproductie van thermoplastisch composieten. Als belangrijke leverancier aan de luchtvaartindustrie weet TenCate wat het is om

de hoogste kwaliteit te produceren met de kleinst mogelijke tolerantie. Verhoging van de efficiency in de productie wordt gerealiseerd door procesverbeteringen. De groei van de omvang van de marktgroep resulteert steeds meer in schaalvoordelen (inkoopkracht grondstoffen). Ook de verdere stroomlijning van de productie draagt bij aan het kostenleiderschap. Duurzaamheid en recycling De Europese Unie werkt aan regelgeving voor de herverwerking van vliegtuigen, in lijn met die voor auto’s. De EU stelt dat in 2015 85% van een auto na gebruik recyclebaar moet zijn en voor 95% herwinbaar. De luchtvaartindustrie zelf werkt er samen met de afvalverwerkende industrie aan de herverwerking van vliegtuigen efficiënter en rendabeler te maken. Anders dan thermoset is thermoplastisch composiet recyclebaar. Door slim te ontwerpen en produceren en door steeds meer herverwerkbare basismaterialen te gebruiken, kunnen kostbare afvalstoffen een nieuw leven krijgen. www.tencateadvancedcomposites.com [email protected]

De productie van composieten voor automotive is een van de nieuwe activiteiten die een bijdrage moeten leveren aan de toekomstige groei van TenCate


Wat zijn geavanceerde composieten? De sector Advanced Textiles & Composites is geconcentreerd rond impregneer- en coatingtechnologieëen voor het aanbrengen of verwerken van functionele kenmerken in en op textiele materialen. Het gaat in hoofdzaak om beschermende weefsels en (geavanceerde) composieten: prepregs, laminaten en unidirectionele (UD) tape. TenCate stond dertig jaar geleden aan de basis van de ontwikkeling van thermoplastisch composiet. De onderneming vervaardigt zowel thermoset als thermoplastisch composieten in Europa en Noord-Amerika.

Een composiet is een homogene combinatie van twee of meer materialen, bijvoorbeeld op basis van koolstof-, glas- of aramideweefsels. Deze vezelversterkte kunststoffen ontstaan door de vezels te mengen of impregneren met kunststof hars, die dient als bindmiddel. De combinatie is sterker dan de materialen op zich en biedt qua vezels, vorm en eigenschappen tal van mogelijkheden.

Unidirectionele tape

Geavanceerde composieten zijn vezelversterkte composieten in een polymeer matrix. Ze combineren een hoge sterkte en stijfheid met een laag gewicht en kunnen relatief eenvoudig worden verwerkt tot complexe vormen. Ze vergen veel minder onderhoud dan traditionele materialen, hebben goede impact- en vlamvertragende eigenschappen, zijn goed bestand tegen zuren, brandstoffen, chemicaliën en water, doorstaan talloze cyclische belastingen en zijn thermisch isolerend. Thermoplastisch composiet (bijvoorbeeld TenCate Cetex®) bestaat uit twee bestanddelen: een thermoplast matrix en vezels. De matrix smelt bij verhitting en kan daarna in de gewenste vorm worden gebracht. Kenmerken van thermoplasten zijn lage productiekosten, snelle verwerkingstijd en een hoge taaiheid. Thermoplasten zijn in beginsel recyclebaar. Gebruik van thermoplastisch composieten maakt vliegtuigen en voertuigen lichter, sterker, veiliger, zuiniger, geluidsarmer en kostenefficiënter.

Koolstofweefsel

Thermoset composiet (bijvoorbeeld TenCate Thermo-Lite®) blijft hard en ontbindt uiteindelijk bij sterke verhitting. Thermoset wordt voornamelijk toegepast in de ruimtevaartindustrie en militaire luchtvaartsector. Thermoset moet worden verschrot of verbrand. Een prepreg is een vezellaag (weefsel of UD-tape) van thermoplast of thermoset die is geïmpregneerd met een hars en tot panelen geperst. Prepregs worden gebruikt voor de vorming van gelaagde composietmaterialen (laminaten) en bijvoorbeeld toegepast in satellietantennes. Een semipreg is een alleen aan de buitenzijde geïmpregneerde weefsellaag.

Reinforced thermoplastisch laminaat (glasvezelweefsel geïmpregneerd met PEI)

Unidirectionele (UD)-tapematerialen van thermoplast of thermoset. De UD-technologie is complementair aan die achter TenCate Cetex® en producten hebben dezelfde merknaam. UD-tapetechnologie is geschikter voor grote delen, zoals de romp en vleugels van vliegtuigen.

17

Digitale inkjettechnologie

TenCate neemt eerste digitale inkjetmachine in gebruik

Digitale textielveredeling een feit Maandag 1 juli was het zo ver: de officiële ingebruikname van de eerste machine op basis van digitale inkjettechnologie. Theo Rietkerk, gedeputeerde Economie, Energie en Innovatie van de provincie Overijssel, zette de machine bij TenCate Protective & Outdoor Fabrics in Nijverdal in werking. De ingebruikname markeert de overgang van analoge naar digitale veredeling van technisch textiel.

Digitale veredeling op basis van inkjettechnologie is een nieuwe procestechnologie om hoogwaardige functionaliteiten (eigenschappen) aan te brengen op textiele ondergrond. Dat gebeurt via drop on demand en met pico-liter druppels (10 -12). Dit betekent dat coatings en finishes uiterst nauwkeurig op technisch textiel kunnen worden aangebracht. Deze ontwikkeling luidt een revolutie in op het gebied van procestechnologie, met name in de textielindustrie.


Voordelen voor technisch textiel Industriële toepassing van deze inkjettechnologie biedt de technischtextielindustrie vele voordelen. Op verschillende soorten weefsels kan met hoge snelheid een grote verscheidenheid aan dessins en eigenschappen worden aangebracht. In vergelijking met bestaande technologieën is er volledige ontwerpvrijheid tegen geringe kosten. Nieuwe functionaliteiten kunnen tussentijds snel in het productieproces worden ingevoerd. Veredelingsmaterialen worden nauwkeurig en in

afgepaste hoeveelheden geplaatst. De technologie resulteert al met al in hogere kwaliteit tegen lagere productiekosten en nieuwe mogelijkheden voor marketing en sales. De technologie stelt TenCate dus in staat tot on-demand levering en mass customization op basis van een flexibel, duurzaam en kostenefficiënt productieproces. Besparing Digitale inkjettechnologie betekent (afhankelijk van de toepassing) ook een besparing tot 60% op

De genodigden drommen samen om de eerste digitale inkjetmachine in werking te zien

het verbruik van energie, van water tot 80% en van kleurstoffen en pigmenten tot 90%. Dat was mede de reden voor Europese en regionale ondersteuning van deze belangrijke ontwikkeling. De machine is mogelijk gemaakt door ondersteuning van de Europese Unie, het European Technology Platform for the Future of Textiles and Clothing, de provincie Overijssel, Universiteit Twente en de regio Twente. Vanwege de mass customization zijn in de waardeketen ook flinke logistieke besparingen te

behalen, dus zowel bij TenCate als bij de distributeurs. De nieuwe machine is de eerste van een reeks. In 2015 zal TenCate Protective & Outdoor Fabrics naar verwachting beschikken over een aantal van dergelijke machines, met steeds nieuwe of verbeterde technieken. De eerste machine produceert eerdaags tussen de 200 en 300 vierkante meter (technisch) textiel per uur. Dat gebeurt met inkten die Xennia Technology speciaal voor outdoorweefsels heeft ontwikkeld.

• D igitale inkjettechnologie vergroot de productiviteit en brengt met hoge snelheid tal van klantspecifieke eigenschappen aan • De technologie biedt een aanzienlijke besparing op het verbruik van energie, water en materialen • On-demand levering en mass customization zijn mogelijk op basis van een flexibel en kostenefficiënt productieproces

19

Technologische innovatie

TenCate introduceert digitale inkjettechnologie

Baanbrekende innovatie Bij de machine van TenCate Protective & Outdoor Fabrics voor veredeling van outdoorweefsels op basis van digitale inkjettechnologie is geen sprake van productinnovatie, maar van technologische innovatie. Technologische innovatie is een van de hoekstenen van het businessmodel van TenCate. ‘Verbinden is het sleutelwoord.’

De nieuwe machine vlak voor de ingebruikname


‘In onze visie is alleen baanbrekende technologische innovatie de allesbepalende, drijvende kracht achter níeuwe business’, aldus bestuursvoorzitter en CEO Loek de Vries. ‘Het is de aanjager van ongekende mogelijkheden om nu en in de toekomst te blijven voldoen aan voortdurend veranderende eisen van de eindgebruiker.’ Verworvenheden Aan de overgang naar industriële productie, zij het voorlopig kleinschalig, is TenCate volgens Loek de Vries verschillende voordelen verbonden. ‘De verworvenheden van deze technologie zijn een snelle, marktgedreven respons, grotere ontwerpvrijheid, nieuwe en

verbeterde eigenschappen, meer flexibiliteit, kleine volumes, lage voorraden en kostenefficiency. Bovenal is het een positieve bijdrage aan het milieu.’ Verbinden ‘In deze nieuwe fase van industriële productie biedt innovatie kansen tussen bedrijven, in en buiten bestaande waardeketens. Verbinden is het sleutelwoord. Door ondernemingen te laten samenwerken. Zo kan je bij elkaar technieken en technologieën ontdekken en die vervolgens wederzijds vernieuwen. Digitale veredeling van outdoorweefsel is de veelbelovende eerste stap naar nieuwe eigenschappen van vernieuwende producten die voldoen

aan veranderende klantwensen waarvoor onze materialen het verschil maken’, aldus Loek de Vries.

aan grenzen. Er is in Oost-Nederland in de samenwerking nog veel te winnen. Ik ben Loek de Vries dankbaar voor zijn voortrekkersrol.’

Parel van de maakindustrie TenCate heeft zich opgewerkt tot een van de parels van de Nederlandse maakindustrie, zei Theo Rietkerk, gedeputeerde Economie, Energie en Innovatie van de provincie Overijssel. ‘Economische groei hangt af van bedrijven als TenCate. Groei hangt af van nieuwe producten en productcombinaties en dat met een lagere belasting van de planeet.’ Ook de gedeputeerde stelde dat het resultaat – de eerste machine – een goed voorbeeld is van samenwerking. ‘Economie houdt zich niet

• B aanbrekende technologische innovatie is drijvende kracht achter nieuwe activiteiten • Digitale veredeling van outdoorweefsel is eerste stap naar nieuwe eigenschappen van vernieuwende producten • Digitale inkjetmachine is resultaat van onderzoek, open en gesloten innovatie en de doorontwikkeling van een demonstratiemodel

21

Halfjaarcijfers 2013

TenCate publiceert resultaten over eerste zes maanden van boekjaar

TenCate zet in op groei in nieuwe markten en systeemoplossingen Wereldwijd bleven de voor TenCate belangrijke overheidsbestedingen, in het bijzonder defensieuitgaven, onder druk staan. De sector Geosynthetics & Grass had bovendien last van het slechte weer, dat de oorzaak vormde van vertragingen in projecten. Het aantal geboekte orders bij de sector Geosynthetics & Grass liet in de loop van het eerste halfjaar echter weer een opgaande trend zien. De omzet over de eerste zes maanden daalde met 5% tot € 514 miljoen, terwijl de nettowinst een daling liet zien van 7% tot € 13 miljoen.

Ir. L. de Vries, bestuursvoorzitter en CEO


‘TenCate wil door middel van productontwikkeling en versterking van de commerciële organisatie de afhankelijkheid van overheidsbestedingen terugdringen en tevens de geografische marktontwikkeling buiten de Verenigde Staten en Europa versterken. De wereldwijde markten waarop TenCate opereert, blijven door toegenomen eisen ten aanzien van de bescherming van personen, duurzaamheid, milieubescherming en watermanagement op lange termijn groeien. TenCate organiseert de commerciële activiteiten steeds meer rond deze thema’s en zal de organisatie op dit terrein verder versterken. De marktontwikkeling buiten de Verenigde Staten van de TenCate Defender™ M portfolio verloopt volgens plan. De omzetvolumes blijven vooralsnog beperkt ten opzichte van de historische omzetten in de Amerikaanse markt. Momenteel vinden enkele tientallen draagproeven plaats.

de wetgeving in Europa om de CO2-uitstoot voor de automobielindustrie substantieel te verlagen, ziet TenCate grote belangstelling voor thermoplastisch composiettechnologie. Gelet op de kwalificaties in de luchtvaartsector en de grote belangstelling vanuit de automobielindustrie zal de omzet van composietmaterialen in de toekomst naar verwachting bovengemiddeld groeien. TenCate heeft reeds eerder laten weten aan deze ontwikkeling een hoge prioriteit te geven. Gelet op bovengenoemde trends ten aanzien van milieubescherming en watermanagement werd de commerciële organisatie voor TenCate Geotube® systemen versterkt. Over de eerste zes maanden was sprake van een omzettoename op dit gebied van circa 20%.’

Introductie Belangrijke groei (20%) werd gerealiseerd in de industriële markt voor beschermende weefsels. De succesvolle introductie van industriële beschermende weefsels in nieuwe eindmarkten vormt een goed voorbeeld van het toenemend belang van de private sector binnen de totale productportfolio van TenCate. Een nieuwe markt voor TenCate is de law enforcement-markt: ook politie en veiligheidsdiensten wensen een toenemende persoonlijke ballistische bescherming. Het credo ‘Protecting People’ zal hiermee worden uitgebreid door de ontwikkeling van nieuwe producten.’

Strategische ontwikkelingen ‘Technologische innovatie is een van de hoekstenen van het TenCate businessmodel. Op het terrein van digitalisering van productieprocessen werd voortgang geboekt met de ingebruikname van de eerste digitale inkjetmachine voor de veredeling van beschermende en outdoorweefsels. De machine is mede mogelijk gemaakt met Europese en regionale ondersteuning. Digitale veredeling op basis van inkjettechnologie is een nieuwe procestechnologie om hoogwaardige eigenschappen aan te brengen op textiele ondergrond. De ingebruikname van de digitale inkjetmachine markeert de overgang van analoge naar digitale veredeling van technisch textiel. De machine zal in eerste aanzet worden gebruikt voor toepassingen in de outdoormarkt.’

Groeikernen ‘In het eerste halfjaar hebben de omzet in de Amerikaanse markt voor lucht- en ruimtevaartcomposieten en de omzet voor industriële beschermende weefsels zich in positieve zin onderscheiden. De activiteiten op het gebied van composieten vormen een van de belangrijkste groeikernen van het concern. Gedreven door

Doorbraak ‘TenCate positioneert zich in toenemende mate met hoogwaardige kunstgrassystemen. Met het gunnen van de tender door de Coöperatie Eerste Divisie (Jupiler League) aan TenCate Grass / GreenFields is de doorbraak gerealiseerd voor kunstgras in het betaald voetbal. Nederland is met deze ontwikkeling toonaange-

vend met het hoogste aantal kunstgrasvelden in het professionele voetbal. Andere voorbeelden van de systeembenadering zijn TenCate ABDS™ active blast countermeasure system en het TenCate Geotube®-systeem. Momenteel bevinden de ontwikkelingen van het TenCate ABDS™ active blast countermeasure system zich in de officiële kwalificatiefase van de Amerikaanse overheidsinstanties. Het systeem is complementair aan de door TenCate aangeboden voertuigbepantsering en vergroot de algehele “survivability” van het gehele voertuig. TenCate Geosynthetics ontwikkelde uiteenlopende TenCate Geotube®-systemen om in samenwerking met engineeringbureaus totaaloplossingen voor watermanagement en milieuprojecten aan te bieden.’ Ontwikkelingen geheel 2013 ‘De omstandigheden op de markten blijven het gehele jaar naar verwachting uitdagend als gevolg van de voortdurende druk op overheidsuitgaven. De toegenomen orderposities geven echter enig vertrouwen. Een groot deel van de omzet die TenCate als gevolg van vertragingen mist, is niet verloren gegaan. Dit is ook de conclusie als gekeken wordt naar het herstel van de omzet binnen de sector Geosynthetics & Grass in de loop van het eerste halfjaar. In de kunstgrasmarkt melden de businesspartners van TenCate een goed gevulde orderportefeuille. In de zomermaanden dient nog een groot aantal projecten te worden gerealiseerd. Hetzelfde geldt voor de markt voor aerospacecomposieten. Ook hier is sprake geweest van vertragingen en heeft de omzet nog niet het verwachte niveau bereikt. Voor de tweede helft van het jaar wordt een hogere omzet verwacht. Op de lange termijn blijven de vooruitzichten voor deze markt ongewijzigd.’

23


TenCate Geosynthetics voor constructie bergwand in Noord-Italië

Een solide helling Geogrid en drainagemateriaal van TenCate Geosynthetics liggen aan de basis van een nieuwe helling die in Noord-Italië een tweebaansweg draagt. Een oplossing met een minimale impact op het milieu.

Oggiogno ligt in de heuvels rond Lago Maggiore, vijftien kilometer ten zuiden van de grens van Italië met Zwitserland. De provinciale weg die dit dorpje met andere plaatsen verbindt, raakte in 2012 ten gevolge van zware regenval beschadigd. Wilde men de fraaie, groene omgeving zo veel mogelijk ontzien, dan was herstel met


betonnen muren uit den boze. Daarom werd gekozen voor de constructie van een met geosynthetics versterkte helling. De bouw begon in februari 2013. Ondanks het overwegend slechte lenteweer was de helling eind juni 2013 een feit. Daarna kon de aannemer beginnen met de aanleg van een nieuwe tweebaansweg.

De nieuwe bergwand is 13,6 meter hoog, heeft een hellingshoek van 65° en een oppervlak van 1.300 m2. Voor versterking van de helling is gekozen voor TenCate Miragrid® GX. Voor een snelle afvoer van hemelwater plaatste men als drainagemateriaal TenCate Polyfelt® Megadrain achter de helling. Het ontbreken

Het hellinggedeelte na de aardverschuiving (links) en na het herstel

van goede drainage was vorig jaar immers medeoorzaak van de aardverschuiving. De gekozen oplossing heeft nog een voordeel. Voor de constructie van de helling hoefden geen bouwinstallaties en grote hoeveelheden bouwmaterialen van elders te worden aangevoerd. Zo kon ondanks het beperkte en lastige werk

terrein voortvarend worden doorgewerkt. Qua transport was de CO2-voetafdruk bescheiden. De provinciale weg wordt eerdaags weer opengesteld voor het verkeer. De helling is gestabiliseerd en zal snel weer een volledig groen aanzien hebben.

www.tencategeosynthetics.om [email protected]

De met geosynthetics versterkte helling van de provinciale weg bij Oggiogno (Italië)

25


TenCate Grass voorziet aantal clubs Jupiler League van kunstgras

Doorbraak in kunstgras voor betaald voetbal

Ondertekening van het contract door TenCate bestuursvoorzitter en CEO Loek de Vries (rechts) en Ton Raaphorst, directeur TenCate Grass EMEA


Product – GreenFields® Evolution™ Markt – topen breedtesporten Technologie – extruderen en finishen Proces – kunstgrasvezels getuft in backing en ter plekke aangelegd door installateur

Product – GreenFields® MX Markt – topen breedtesporten Technologie– gepatenteerde weeftechnologie Proces – in situ aanleg door installateur

Zeven van de twintig clubs in de eerste divisie beschikken komend seizoen over kunstgras met vezels van TenCate. De installatie van een toenemend aantal kunstgrassystemen is een volgende belangrijke stap in de vernieuwing van de Jupiler League. De samenwerking van de Coöperatie Eerste Divisie en Koninklijke Ten Cate NV is dinsdagmiddag 2 juli in Zeist bekrachtigd.

FC Dordrecht, Almere City FC, SBV Excelsior en FC Volendam trainen en spelen op kunstgrassystemen met GreenFields® Evolution™ vezels. Helmond Sport en FC Den Bosch trainen en spelen op kunstgrassystemen van GreenFields met TenCate-vezels, terwijl FC Oss traint en speelt op een kunstgrassysteem van Edel Grass met TenCate-vezels. Het initiatief voor installatie van kunstgrasvoetbalvelden in de stadions van deze eerstedivisionisten werd genomen door de Coöperatie Eerste Divisie (CED) in nauwe samenwerking met adviesbureau Hypercube en ingenieursbureau KYBYS. De CED behartigt de belangen van de clubs in de Jupiler League en ondersteunt hen bij de verdere professio nalisering van de Jupiler League. Twee kunstgrassystemen Voor de nu deelnemende clubs zijn bij TenCate naar keuze twee kunstgrassystemen beschikbaar: GreenFields® Evolution™ op basis van XQ™-technologie (getuft) of GreenFields® MX (geweven en 100% recyclebaar). Beide systemen voldoen aan de FIFA Two Star-

normen. TenCate biedt de profclubs de velden aan via dochteronderneming GreenFields, die samen met geselecteerde partners de installatie van de velden verzorgt. Bij het beproefde GreenFields® Evolution™-veld zijn de garens in de backing getuft. Het GreenFields® MX kunstgrassysteem is gebaseerd op een door TenCate gepatenteerde weeftechnologie. Daardoor blijven bijvoorbeeld de kunstgrassprieten permanent rechtop staan. GreenFields® MX is het eerste officiële kunstgrasveld waarin een aantal nieuwe ontwikkelingen is gecombineerd. De speler kan nu moeiteloos wenden en keren, versnellen en een sliding maken. Het matrixweefpatroon heeft bovendien een positief effect op de rotatieweerstand van de voeten van de speler. Bovenal is dit kunstgrasveld aan het einde van de levensduur volledig recyclebaar. www.tencategrass.com [email protected] www.greenfields.eu [email protected]

27


TenCate Grass biedt betaald voetbal duurzame kunstgrassystemen

‘Veel clubs hebben kunstgras omarmd’ Kunstgras maakt in het Nederlands betaald voetbal een gestage opmars. Voor komend en volgend seizoen beschikken weer meer clubs over een kunstgrassysteem van TenCate Grass.

In het voetbalseizoen 2013 – 2014 spelen opnieuw meer ere- en eerstedivisieclubs op kunstgras. Daarvan hebben de meeste gekozen voor een kunstgrassysteem van TenCate Grass en GreenFields. De installatie is het gevolg van de gunning van de aanbesteding door de Coöperatie Eerste Divisie (CED) aan TenCate Grass. Veld, prijs en condities De beoordeling door de CED vond plaats op basis van een assessmentmodel, met factoren als veld, prijs en condities en voorstellen voor een partnerschap en jointventuremarketing. Ton Raaphorst, directeur TenCate Grass EMEA, was nauw betrokken bij de aanbesteding. ‘Wij hebben de hoogste kwaliteit kunstgrasveld aangeboden tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden. Andere factoren waren de ervaring op topniveau met de aanleg van


kunstgras, hoe TenCate binnen de strategie omgaat met duurzaamheid en hoe zich dat vertaalt in geavanceerde kunstgrassystemen. In ons aanbod zitten GreenFields® Evolution™ XQ™ en GreenFields® MX. We hebben het aantrekkelijk gemaakt voor het geweven GreenFields® MX te kiezen. Dat is het beste veld met de beste mogelijkheden om verschillende vezels te combineren en het is volledig recyclebaar.’ Ontzorgingsconcept Onderdeel van het winnende aanbod van TenCate Grass is de mogelijkheid van een 24/7 ontzorgingsconcept door leverancier en dienstverlener GreenFields. ‘Wij leggen de onderbouw en de kunstgrasmat aan, we verzorgen het klein en groot onderhoud en we maken een besneeuwd veld voor aanvang van de competitiewedstrijd sneeuwvrij. De clubs betalen met

een vast bedrag per maand de lening af. De club betaalt per maand voor het gebruik van het veld.’ Officieel partner Een ander onderdeel van de overeenkomst is een partnerschap met de CED voor een eerste periode van vijf jaar. Ook de invulling van dit partnerschap scoorde goed. TenCate en GreenFields kunnen nu de uitlatingen van de Jupiler League gebruiken in hun communicatie. Er is samenwerking met clubs op lokaal niveau. ‘De media-exposure die we krijgen, straalt weer uit naar de Jupiler League en vandaaruit naar de eredivisie.’ Volgens Ton Raaphorst zal dat stimulerend werken op de verdere acceptatie en aanschaf van kunstgrasvelden. ‘Dat geldt ook voor de topklasse zaterdag- en zondagamateurs en de overige amateurclubs. Dat zijn er in Nederland ongeveer 3.500.’

PEC Zwolle en Heracles Almelo speelden voor de KNVB-beker eerder dit jaar al tegen elkaar. Met ingang van het seizoen 2012-2013 beschikken beide clubs over een GreenFields® MX-kunstgrassysteem

GreenFields heeft de laatste jaren in Nederland circa zestig velden per jaar laten aanleggen. De installatie, op basis van componenten van TenCate Grass, wordt verzorgd door onder andere C.S.C. Ceelen Sport Constructies. Er liggen al circa 1.500 kunstgrasvoetbalvelden in Nederland. Speelkarakteristieken GreenFields® Evolution XQ en GreenFields® MX hebben uitstekende sporttechnische eigenschappen, maximale duurzaamheid en een langdurig natuurlijke uitstraling. De speelkarakteristieken van een natuurgrasveld worden zo dicht mogelijk benaderd. De velden – en met name het hoogwaardige en duurzame GreenFields® MX systeem – maken het voor een speler mogelijk eenvoudig met de voet onder de bal te komen, zoals dat eveneens bij natuurgras kan. Ook kan de speler vrijelijk draaien, versnellen en keren – net

als op natuurgras. De kunstgrasvelden maken technisch verzorgd en attractief voetbal mogelijk. Het aantal afgelastingen tijdens de competitie, met name in de winterperiode, zal sterk afnemen.

in de eerste divisie. ‘Er is niet zo veel verschil in beleving tussen de eerste en eredivisie’, oordeelt Ton Raaphorst. ‘De emotie is iets anders, maar veel clubs hebben kunstgras omarmd.’

Voldoende capaciteit Voor het productiebedrijf van TenCate Grass in Nijverdal heeft de toekenning geen gevolgen. ‘Er is in Nijverdal en onze productie-eenheid in Oldenzaal voldoende capaciteit. We kunnen een behoorlijk aantal velden maken. We moeten nu alleen wel binnen een paar maanden een aantal velden laten installeren. Daarna moeten ze nog worden goedgekeurd voor de competitie.’ De verwachting is dat op de middellange termijn alle clubs in de Jupiler League de beschikking hebben over een kunstgrasveld. Dat is ook het streven van de CED. De acceptatie van kunstgras is de afgelopen paar jaar sterk gegroeid, vooral

• T ender toegekend aan TenCate Grass op basis van onder meer veld, prijs, condities, ervaring op topniveau en duurzaamheid • Partners van GreenFields installeren de onderbouw en kunstgrasmat, verzorgen het onderhoud en maken velden sneeuwvrij • Productiecapaciteit TenCate voldoende om aan groeiende vraag te voldoen www.tencategrass.com [email protected]

Zie blz 30 voor een overzicht van TenCate-velden

29


TENCATE GRASS IN EREDIVISIE EN JUPILER LEAGUE

Voetbalgras Met de installatie van opnieuw een aantal voetbalvelden maakt kunstgras in het betaald voetbal in Nederland een gestage groei door. Drie clubs in de eredivisie en acht clubs in de Jupiler League trainen en spelen thuis op een kunstgrasveld. In totaal telde Nederland eind 2012 circa 1.500 kunstgrasvoetbalvelden. Een groot aantal daarvan is aangelegd door C.S.C. Ceelen Sport Constructies.

PEC Zwolle GreenFields® MX Heracles Almelo GreenFields® MX

Almere City FC GreenFields® Evolution™ XQ™

FC Oss Green Future™ 2.0 FC Den Bosch GreenFields® MX Helmond Sport GreenFields® MX

FC Dordrecht GreenFields® Evolution™ XQ™

De eredivisieclubs die op kunstgras van TenCate spelen, zijn

De eerstedivisieclubs die op kunstgras van TenCate spelen, zijn

Heracles Almelo GreenFields® MX PEC Zwolle GreenFields® MX

FC Dordrecht GreenFields® Evolution™ XQ™ Helmond Sport GreenFields® MX FC Den Bosch GreenFields® MX FC Oss Green Future™ 2.0 Almere City FC GreenFields® Evolution™ XQ™


Kijk voor een overzicht van alle velden van GreenFields en Edel Grass op www.tencate.com www.tencategrass.com www.edelgrass.com www.greenfields.eu

Technologische innovatie

TenCate partner in innovatie en businessdevelopment

Door wegen te voorzien van een verwarmingsnet

AMMON-3:

op basis van geogrids van TenCate Geosynthetics wordt bevriezing voorkomen

van product- naar systeeminnovatie De stichting Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland is een volgende fase ingegaan. Op knooppunten van technologieën ontwikkelen de partners nieuwe product-marktcombinaties, zoals slimme wegen en mobiliteitsconcepten. TenCate is met verschillende materialen en systemen bij deze innovaties betrokken. TenCate is een van zeven grote ondernemingen in Oost-Nederland die werken aan het versneld realiseren en internationaal uitrollen van technologische innovaties in nieuwe hightechmaterialen, -producten en -systemen. Drijvende kracht achter deze samenwerking is stichting AMMON (Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland). AMMON is inmiddels haar derde fase ingegaan: van product- naar systeeminnovatie door middel van systeemontwikkeling, realisatie en gezamenlijke marktbewerking. In AMMON-3 werkt TenCate samen met Bronkhorst High-Tech, Pentair X-Flow, Reef, Sensata Technologies, TKH Group en Wavin. Andere bedrijven kunnen aansluiten. Motor van de kenniseconomie De maakindustrie in Oost-Nederland (Gelderland en Overijssel) geldt als een belangrijke motor van de Nederlandse kenniseconomie. De regio kent een van de hoogste concentraties hightechbedrijven in Nederland. Binnen AMMON werken de partners concepten uit tot professionele businesscases. Elk traject eindigt in een zogeheten demonstrator. Die vormt de basis voor het uiteindelijke productontwerp,

dat is gericht op hoge volumeproductie. AMMON begeleidt het businessplan naar de betrokken markt. Provinciale overheden kunnen hierbij een belangrijke rol spelen: niet als subsidieverstrekker, maar als eerste afnemer (launching customer). Zo is de provincie Overijssel al gesprekspartner en mogelijk eerste afnemer van nieuwe materialen of systemen. Voorbeelden zijn ‘slimme wegen’ (smart roads), bruggen, het duurzame stadion, innovatieve mobiliteitsconcepten en waterzuiveringssystemen. TenCate is bij een aantal van die projecten betrokken. Reflecterend asfalt Nabij Haaksbergen wordt een model van een smart road aangelegd. Het gaat om reflecterend asfalt met lichtjes, die zorgt voor energiebesparing. TenCate Geosynthetics leverde weefsels voor grondstabilisatie. Medio volgend jaar wordt de weg voorzien van een verwarmingsnet op basis van geogrids van TenCate voor aansluitingen met bruggen en viaducten. Dit voorkomt ’s winters bevriezing.

systeem ontwikkeld. Intelligente cameraoplossingen van TKH ondersteunen stadiongerelateerde, kritische veiligheidsaspecten en verbeterde processen om werkzaamheden op het speelveld optimaal te kunnen verrichten. Met de oplossingen kan de stadionbezoekers bovendien een betere spelbeleving worden geboden. Het systeem is inmiddels beschikbaar. Extra software wordt momenteel ontwikkeld. Bouwwerken in composiet In Enschede worden twee fietsbruggen van composiet aanbesteed. Op overzienbare termijn zal in composiet een eerste grote brug over het Twentekanaal worden aangelegd. TenCate opereert hierin samen met VIRO Engineering en Jansen Venneboer. Dit bedrijf is gespecialiseerd in engineering, inspectie, projecten onderhoudsmanagement. Voor dergelijke constructies moeten bij voorkeur repeterende primaire delen worden gebouwd, waaronder I- en T-balken. Daarvoor wordt mogelijk een nieuw productie bedrijf opgezet. Voor composiet biedt de bouwen constructiesector nog veel potentieel.

Voor het beoogde nieuwe, duurzame stadion van Heracles Almelo is onder meer het Vision-

31


TENCATE SPONSORT ZONNEWAGEN SOLAR TEAM TWENTE

Licht en duurzaam


The RED Engine van Solar Team Twente is in oktober dit jaar een van de deelnemers aan de World Solar Challenge. TenCate voorzag het team van hoogwaardig koolstofweefsel voor de binnenstructuur en de buitenzijde van de zonnewagen. De World Solar Challenge is een tweejaarlijkse internationale race voor zonnewagens. De start is op 6 oktober in Darwin (Australië). Een week en 3.000 kilometer later eindigt de wedstrijd in Adelaide. In de World Solar Challenge gaat het erom zonne-energie zo efficiënt mogelijk om te zetten in duurzame aandrijving van het voertuig. De binnenstructuur en de buitenzijde van The RED Engine zijn gemaakt van hoogwaardig koolstofweefsel van TenCate. Mede daardoor weegt de rode zonnewagen uit Twente ‘slechts’ 139 kilo. Ook andere bedrijven hebben met hightechmaterialen, kennis en ondersteuning bijgedragen aan dit mobiliteitsconcept. Solar Team Twente bestaat uit een team van 16 RED Engineers: studenten van Universiteit Twente en Saxion. Het team nam met eerdere versies van de zonnewagen ook in 2005, 2007, 2009 en 2011 deel aan deze wedstrijd. Aerodynamica De invloed van rijwind op de zonnewagen is geoptimaliseerd door geavanceerde computersimulaties. The RED Engine heeft een luchtweerstand die vier keer lager is dan de zuinigste personenauto van dit moment. Composieten Het koolstofweefsel van TenCate is ruim 1,5 keer sterker dan gangbare koolstofweefsels en twee keer zo licht. De hars is computergestuurd toegevoegd aan het weefsel. Resultaat is een optimale verhouding tussen gewicht en sterkte van het composietlaminaat. Telemetrie De contacten tussen de berijder en de volgauto gaan via wifi. De systemen van de zonnewagen worden dus op afstand aangestuurd en bewaakt. Ook de posities van de andere voertuigen in de wedstrijd zijn te volgen. Afwerking en assemblage Om een spiegelgladde zonnewagen te realiseren, zijn de mallen tot hoogglans gecoat. Carrosserie Het weefsel met de harsen is uitgehard in een autoclaaf van Fokker Aerostructures die wordt gebruikt voor de productie van hoogwaardige composieten voor vliegtuigonderdelen. Remsysteem The RED Engine beschikt over een duaal remsysteem waarvan de onderdelen speciaal voor de zonnewagen uit hoogwaardig aluminium zijn geproduceerd.

Voorwielophanging De voorwielophanging van The RED Engine is zo licht mogelijk en toch sterk genoeg om met volle snelheid over een Australische cattle grid te kunnen rijden. De naaf is uitgerust met speciale lagers en een snelwisselsysteem dat is overgenomen uit de racewereld. Achtervelgen De elektrische motor van de zonnewagen is geïntegreerd in de achtervelgen, waardoor rechtstreekse overbrenging mogelijk is. Dit levert een rendement op van circa 98%. Accusysteem Het accusysteem van The RED Engine is compact en snel wisselbaar. Het is uitgerust met een slim Battery Management System voor optimale energieopslag en batterijbeheer van de elektrische zonnewagen. Ribstructuur De composiet ribstructuur rondom de zitplaats van de berijder vangt alle krachten op en beschermt de coureur. De aluminium roll-bar zorgt voor de bescherming van de coureur. De gehele ribstructuur van de zonnewagen weegt minder dan een kinderfietsje. Stuursysteem Het stuursysteem van The RED Engine heeft een push-pullkabelsysteem dat uiterst licht is en een exacte besturing garandeert.

www.tencateadvancedcomposites.com www.solarteam.nl

33


TenCate Grass in landscapingproject in hoofdstad Saoedi-Arabië

Groots groen in Riyadh Vlakbij de internationale luchthaven King Khaled in Riyadh (Saoedi-Arabië) is in maart 2013 het grootste landscapingproject met kunstgras ter wereld gerealiseerd. Het gaat om een tweekleurig landschap met een oppervlakte van 200.000 m2. Basis zijn monofilamentgarens van TenCate Grass.


Het landschap is gerealiseerd nabij luchthaven King Khaled, ten noorden van de hoofdstad van Saoedie-Arabië. Het gaat om een zandingestrooid veld van twee tinten groene monofilamentgarens. Deze garens zijn speciaal voor dit project ontwikkeld door de R&D-staf van TenCate Grass in Dubai om te kunnen voldoen aan de uv-garantie van tien jaar. Riyadh kent de hoogste zonneactiviteit ter wereld.

Opdrachtgever was de Arriyadh Development Authority (ADA). De ADA koos als leverancier en installateur voor TenCate Grass respectievelijk Hatko Sports (Turkije). Reden: het zijn partners die efficiënt en als team werken en waarvoor hoge kwaliteit geen luxe is maar een must. Hatko Sports en TenCate hebben de afgelopen jaren samen al diverse projecten gerealiseerd. Het project in Riyadh nam van levering tot en met installatie slechts 150 dagen in beslag.

www.tencategrass.com [email protected]

35


TenCate Geotube® ingezet voor oeverherstel Norfolk

Herstel van landtong Voor het herstel en de versterking van een landtong in Norwich (UK) tussen de Bure en een veenplas is TenCate Geotube® technologie toegepast. De werkzaamheden zelf hadden een minimale impact op het milieu. Het project kreeg een eervolle vermelding van de Canal & River Trust.

Salhouse Broad is een plas ten noordoosten van Norwich (Norfolk, UK). Het is ooit ontstaan door de winning van turf. De landtong tussen deze plas en de rivier de Bure heeft de afgelopen zestig jaar danig te lijden gehad van erosie. Zou deze waterscheiding het begeven, dan stroomt het rivierwater rechtstreeks de plas in. Dat kan het landschap, dat een belangrijk leefgebied is voor in het wild levende dieren, veel schade berokkenen. De landtong moest dus worden hersteld en versterkt. Tegelijkertijd besloot men een voormalig rietland te herstellen. Sediment De bedding van Salhouse Broad bestaat uit een ongeveer vijf meter dikke, zachte laag sediment. Conventionele methoden om een solide constructie op te zetten zijn dan ontoereikend. Met lokaal baggermateriaal gevulde TenCate Geotube® containers voldoen dan juist wel. Vier TenCate Geotube® units van 8,5meter breed werden gevuld met ongeveer 3.000 m³ sediment, gebaggerd uit de Bure. Hiermee werd een 170 meter lange oever gevormd. Achter de containers werd 9.000 m³


baggerspecie aangebracht om het 7.000 m² grote rietland en de waterlijn in de oorspronkelijke staat terug te brengen. Met het oog op stabiliteit, erosiebescherming en de fauna laat men de TenCate Geotube® containers begroeien met riet en grassen. Het is vegetatie die hier veel voorkomt en dus waarschijnlijk snel aanslaat. Als het rietland eenmaal volledig is hersteld, trekt het naar verwachting uiteenlopende diersoorten aan – en uiteraard meer toeristen. Innovatieve oplossingen Het herstel was onderdeel van het Europese PRISMA-project. Dit is opgezet om innovatieve

oplossingen te ontwikkelen voor het baggeren, behandelen en hergebruiken van sediment uit waterwegen. De Broads Authority werkte nauw samen met de deskundigen van TenCate en de Nederlandse ingenieurs van Besekk. Het Salhouse Breed-project kreeg een eervolle vermelding in de categorie Innovatie. Tijdens de ceremonie voor de 2013 Water Renaissance Awards in Birmingham (UK) op 23 mei, onder auspiciën van de Canal & River Trust, kreeg het Salhouse Broad-project een eervolle vermelding in de categorie Innovatie. www.tencategeosynthetics.com [email protected]

Door toepassing van TenCate Geotube® technologie is de kwetsbare landtong tussen rivier en plas hersteld en versterkt. Het nieuwe land is eerdaags begroeid met riet en grassen (foto: Mike Page)

37


TenCate en TAPAS-partners continueren samenwerking met Airbus

Ontwikkeling van aerospacecomposieten krijgt vervolg Op de Paris Airshow in Frankrijk ondertekende minister Henk Kamp van Economische Zaken op 19 juni een intentieverklaring voor verlenging van het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structure consortium. In Parijs werd tevens een innovatief romppaneel voor Airbus gepresenteerd, gemaakt van thermoplastisch composiet van TenCate Advanced Composites.

Binnen het Thermoplastic Affordable Primary Aircraft Structure consortium (TAPAS) werken acht Nederlandse bedrijven en instellingen uit de luchtvaartindustrie samen met Airbus aan baanbrekende technologische innovaties voor de luchtvaart. Het ministerie van Economische Zaken biedt hierbij ondersteuning. TAPAS 1 werd onlangs afgesloten met de presentatie van een innovatief, dubbelgekromd romppaneel voor Airbus. Het is vervaardigd van thermoplastisch composiet van TenCate Advanced Composites en geproduceerd door Airbus, Fokker Aerostructures en andere TAPAS-partners. Het is de eerste keer dat een dergelijk grootschalig romppaneel in thermoplastisch composiet is uitgevoerd. Deze demonstrator toont hoe het volledige rompmateriaal van toekomstige passagiersvliegtuigen eruit kan zien.


TAPAS – het vervolg TAPAS 1 ging in 2009 van start. Doel was de ontwikkeling van thermoplastisch composieten voor vliegtuigontwerpen van Airbus te vergroten en naar een hoger niveau van technologische beschikbaarheid te brengen. De demonstrator uit TAPAS 1 is een zwaar belaste torsiedoos. Voor de concrete uitvoering ervan is gekozen voor een herontwerp van de horizontale staart van de Gulfstream 650 businessjet. Net als het romppaneel (de tweede demonstrator) vertegenwoordigt de torsiedoos een aanzienlijk deel van de primaire constructie van een vliegtuig. TAPAS 2 beoogt verder te gaan met de ontwikkeling van thermoplastisch composieten voor vleugel- en staarttoepassingen, ophang-

constructies voor motoren en rompdelen. ‘Het is geweldig om te horen dat de Nederlandse luchtvaartindustrie in deze markt zo’n goede naam heeft, verklaarde minister Kamp bij de ondertekening van de intentieverklaring. ‘Airbus en ook Boeing zijn lovend over de samenwerking met deze Nederlandse bedrijven.’ www.tencateadvancedcomposites.com www.tapasproject.nl

Het innovatieve romppaneel voor Airbus, de tweede demonstrator

39


TenCate Mirafi® HP570 voor constructie bruggehoofd in I-84

Duurzaam fundament Voor de constructie van het bruggehoofd voor een nieuwe overspanning in de Interstate 84 bij Salt Lake City (Utah, VS) heeft het Utah Department of Transportation (UDoT) gekozen voor twee duurzame materialen: zand en TenCate Mirafi® HP570.

De bouwwerkzaamheden worden niet gehinderd door het verkeer op de snelweg.


Product – polypropyleen TenCate Mirafi® HP570 Markt – bouw en infrastructuur Technologie – weef- en coatingttechnologie Proces – materiaal wordt ter plaatse afgeleverd en verwerkt

Het UDoT maakt als eerste in de Verenigde Staten gebruik van de versterktebodemtechniek. Dat scheelt aanzienlijk in tijd en geld. Er hoeven nu geen massieve stalen pylonen en grote hoeveelheden beton te worden aangevoerd en gebruikt. Dat scheelt een paar honderdduizend dollar op de totale bouwkosten ($ 3.200.000 ). ‘Beton is duur en tijdrovend’, aldus Tim Rose (plaatsvervangend directeur Regio 2). Terwijl het verkeer nabij Echo Junction over de brug in de I-84 raast, leggen bouwploegen de fundering aan voor de vervangende brug eronder.

vertelt Todd Anderson (directeur sales & marketing voor Noord- en Zuid-Amerika). ‘Een innovatief ontwerp en de efficiënte en effectieve materialen van TenCate Geosynthetics maken het verschil in kostenbesparing en duurzaam bouwen.’ Als de bruggehoofden gereed zijn, wordt het 20 meter lange brugdek aangebracht. Dat zal naar verwachting in de late zomer zijn beslag krijgen. www.tencategeosynthetics.com [email protected]

‘In dit project komt goed tot uitdrukking wat de vele voordelen zijn van onze materialen’, Constructie van het bruggehoofd in de Interstate 84 nabij bij Salt Lake City. TenCate Mirafi® wordt laag voor laag afgedekt met zand.

41

Overheidsbetrekkingen

TenCate Advanced Composites ontvangt congreslid Zoe Lofgren

Bezoek in Morgan Hill De productievestiging van TenCate Advanced Composites in Morgan Hill (California, USA) kreeg in juni bezoek van congreslid Zoe Lofgren. Op het programma stonden een rondleiding en een gesprek met medewerkers.

Zoe Lofgren is al bijna 20 jaar lid van het Amerikaanse Congres. Sinds begin dit jaar vertegenwoordigt zij district Morgan Hill (CA-19). Voor haar aanleiding kennis te nemen van het bedrijfsleven, waaronder TenCate Advanced Composites. Steve Mead, Scott Unger en Joe

Morris, leden van het directieteam, lieten haar zien hoe hier geavanceerde composietmaterialen worden vervaardigd. Na de rondleiding ging Zoe Lofgren in gesprek met het management en een aantal medewerkers. Met hen ging ze in gesprek over tal van

onderwerpen – ook zaken die in Washington spelen. Het was een nuttig bezoek, stelde Michael Cichon (directeur productmarketing) na afloop vast. ‘Wij hebben haar daardoor kunnen laten zien welke hoogwaardige werkgelegenheid in de wereldwijde lucht- en ruimtevaart er in haar district aanwezig is.’ Betrekkingen Het opbouwen en onderhouden van betrekkingen met leden van het Congres is een van de hoofddoelstellingen van Office of Public and Government Relations van TenCate in Washington. Bezoeken als in Morgan Hill geven bedrijven als TenCate Advanced Composites de gelegenheid hun vertegenwoordigers persoonlijk te ontmoeten en met hen relevante onderwerpen te bespreken. In de woorden van algemeen directeur Joe Morris: ‘Het is altijd goed dat onze vertegenwoordigers in het Amerikaanse Congres begrijpen wat we doen en dat we toegang hebben tot haar en haar staf, mochten we in de toekomst ondersteuning nodig hebben’.

Joe Morris geeft Zoe Lofgren tekst en uitleg


txtures winter 2013

een vooruitblik In de wintereditie van txtures in 2013 kunt u artikelen verwachten over onder meer onderstaande onderwerpen.

Protecting people:

Aerospace

De waardepropositie van TenCate Grass

Perspectief en mogelijkheden

(Foto: Airbus)

Toepassingen van geosynthetics (Foto: Frank Uijlenbroek) Protecting people:

De waardepropositie van TenCate Advanced Armour (Foto: Cpl Ian Houlding)

Resultaten 3e kwartaal 2013

colofon Jaargang 48 - nummer 3 - najaar 2013

txtures is een uitgave van Koninklijke Ten Cate NV ten behoeve van haar eigen medewerkers en externe stakeholders. Het blad verschijnt vier keer per jaar in een Nederlands- en een Engelstalige versie. Het is toegestaan (delen van) artikelen over te nemen, mits deze worden voorzien van bronvermelding en niet in een afwijkende context worden geplaatst. Redactie Hoofd- en eindredactie Vormgeving Koninklijke Ten Cate NV Coen Heldeweg DeNK•creatieve vrijdenkers Postbus 58, 7600 GD Almelo telefoon +31 546 544 305 Almelo telefoon +31 546 544 911 [email protected]

Drukwerk Lulof experts in gedrukte communicatie Almelo

43

Expand horizons Bij kunstgras sportsystemen draait het geheel om de technische kwaliteiten van het veld en de sportbeleving van de spelers. Dan is het spel ook aantrekkelijk voor toeschouwers. Langs de lijn. Op de tribunes. Of op de bank, thuis. Het innovatieve GreenFields® TX systeem is ontwikkeld voor hoogwaardig hockey. Dit kunstgras geeft hockeyers de ruimte om hun sportieve grenzen te verleggen.

www.tencategrass.com

2013 nummer 3 najaar PROTECTING PEOPLE: TENCATE ADVANCED COMPOSITES

Recommend Documents