ter zake Duurzaamheid We zullen vroeg of laat moeten omschakelen Duurzaamheid begint bij basis Steenwijkerland Jaargang 1 oktober 2010 over ondernemen

ter steenwijkerland

Steenwijkerland

Jaargang 1 | oktober 2010

over ondernemen

2

zake

Duurzaamheid We zullen vroeg of laat moeten omschakelen Duurzaamheid begint bij basis

Steenwijkerland!

Voorwoord

WILLEMSOORD

EESVEEN OLDEMARKT

Duurzaamheid

MARIJENKAMPEN

PA A S L O O OSSENZIJL

W I T T E PA A R D E N STEENWIJKERWOLD BASSE

KALLENKOTE

TUK STEENWIJK

KUINRE KALENBERG BLANKENHAM

ZUIDVEEN

ONNA

‘Een thema waarbij je elkaar nodig hebt om verder

WETERING SCHEERWOLDE

te komen’ D WA R S G R A C H T

Deze tweede uitgave van Steenwijkerland Ter Zake staat geheel in het teken van duurzaamheid. Een prachtig thema, omdat het kansen biedt. WA N N E P E R V E E N

Kansen voor zowel burgers als bedrijven. Bedrijven kunnen naast het streven naar winst ook rekening

VOLLENHOVE

Duurzaamheid is bij uitstek een thema waarbij je elkaar nodig hebt om verder te komen. Aanknopingspunten zijn er genoeg binnen onze gemeente, zoals het project Energie=Winst, dat wordt geleid door Stichting Parkmanagement Steenwijkerland.

GIETHOORN BLOKZIJL

olie en gas. Van belang is dat partijen elkaar vinden.

SINT JANSKLOOSTER B E L T- S C H U T S L O O T

Dit is bij uitstek een project waar bedrijven profijt van kunnen hebben door, ofwel individueel, ofwel gezamenlijk, te laten onderzoeken waar de kansen voor energiewinst liggen. Laat u zich vooral inspireren door de voorbeelden en verhalen in dit nummer.

houden met het effect van hun activiteiten op het milieu en hebben daarnaast oog voor menselijke aspecten binnen en buiten het bedrijf. Dat is duurzaam en maatschappelijk verantwoord onder-

Luc Greven Wethouder gemeente Steenwijkerland

nemen. Hoe dit in de praktijk gaat? In het artikel over het onlangs gehouden symposium ‘duurzaam ondernemen is winst’, leest u hier alles over.

Bedrijvigheid en gezelligheid in een optimale combinatie met rust en ruimte. Dat is Steenwijkerland ten voeten uit. Goed bereikbaar via de weg (A32), het spoor (met een intercitystation in Steenwijk) en over het water. In het land van WaterReijk Weerribben Wieden.

In dit nummer vindt u voorbeelden van innovatieve ondernemers uit Steenwijkerland op het vlak van duurzaamheid. Een belangrijk onderwerp binnen duurzaamheid is de energietransitie. Het gaat dan aan de ene kant om het verminderen van energie-

Steenwijkerland in Noordwest Overijssel heeft circa 43.000 inwoners. Met zijn ruim 33.000 hectare hoort Steenwijkerland qua oppervlakte bij de grootste gemeenten van Nederland.

verbruik en daarmee co2 reductie. Aan de andere kant om het opwekken van duurzame, schone energie als alternatief voor de fossiele brandstoffen

Wonen, werken en recreëren in Steenwijkerland. Meer weten? Kijk op www.steenwijkerland.nl.

2

ter zake | oktober 2010 | nummer 2


3

eLkaar kennen en gunnen & ontmoeten & samenwerken & Voor uw beLangen : Een nadere kennismaking... aanbesteDingsbeLeiD-minDer bureaucratie-betere bereikbaarHeiD & Verkiezing onDernemerBusiness Van Het Jaar & business doe je gaLa & LeDen - samen! VoorDeeL & kennisuitwisseLing

ter

De Business Club Steenwijkerland is

een ondernemersvereniging, die een actieve bijdrage wil leveren aan een gezond

Inhoud

ondernemersklimaat in Steenwijkerland, waarbij natuurlijk investeren en

business doe je samen voorop staan.



Belangen behartigen



Kennisuitwisseling en -ontwikkeling



Opwaarderen bestaande

bedrijventerreinen (Stichting

Themavonden, Business Gala



Ledenvoordeel



Gesprekspartner voor

Nieuws 11 25 31 38 41 42

gemeente, KvK en provincie

Limaatschap voor bedrijven, die: 

gevestigd zijn in Steenwijkerland,



werkzaam zijn in het business-to-business segment,



mimaal drie medewerkers hebben.

Voor meer informatie: www.bcsteenwijkerland.nl Postbus 84, 8330 ab Steenwijk 06-29 26 64 14 [email protected]

Colofon Deelnemers Gemeente Steenwijkerland, Business Club Steenwijkerland, Stichting Parkmanagement Steenwijkerland, KopTop, Kennis Netwerk Steenwijkerland, Zelfstandig Met Elkaar (zme)

Het eerstvolgende nummer verschijnt in december. ter zake | oktober 2010 | nummer 2

Steenwijkerland heeft groenste collegeprogramma van Overijssel Kort nieuws Recreatie-ondernemers werken aan Green Key Gouden Wimpel uitgereikt Erben Wennemars op Business Gala Kort nieuws

Rubrieken 21 Cijfers 39 Cijfers 43 Agenda en links

Ter zake wordt gratis verspreid onder alle ondernemers van de gemeente Steenwijkerland.

4

Thema duurzaamheid 7 Kwekerij Hanekamp: ‘duurzaamheid begint bij basis’ 12 De enige biovergistingsinstallatie van Steenwijkerland 17 Ondernemers kunnen besparen met Energie=Winst 22 Harm Vredenburg: ‘We zullen vroeg of laat moeten omschakelen’ 26 Subsidie voor elektrische rondvaartboten van start 28 UR Cool geopend 32 Symposium Duurzaam ondernemen is winst 34 Zakelijke rijders voordelig uit met elektrisch rijden 36 Oranjetipje en Het tweede lichtje ‘Bedrijven runnen met levensfilosofie’ Column 15 Column Stichting Parkmanagement Steenwijkerland

Parkmanagement Steenwijkerland)



zake

Redactie Voor dit magazine is een redactieraad samengesteld, bestaande uit de deelnemende organisaties en Waardetekst: [email protected]. Eindredactie Waardetekst Wilko Aardema 0521 51 87 17 Advertenties Wilko Aardema [email protected], 06 51386230 Ronald van Lingen [email protected], 06 20002698

Ontwerp en opmaak Teresa Jonkman (bno) Fotografie Wilko Aardema Ronald van Lingen Teresa Jonkman Henri Santing Gemeente Steenwijkerland Druk Grafisch bedrijf Gorter b.v. Afwerking en verspreiding NoordwestGroep

Onjuiste adressering, opzegging of aanmelding kunt u doorgeven aan: Gemeente Steenwijkerland t.a.v. Marijke Dam Postbus 162 8330 aD Steenwijk Overname van (gedeeltes) tekst en beeldmateriaal alleen na overleg met de redactie.


5

Even terzake! Drukwerk laat u maken bij:

De drukkerij voor kwalitatief goed drukwerk met zeer snelle levertijden en een uitstekende service!

Duurzaamheid Eigen compostverwerking bij Kwekerij Hanekamp

Grafisch bedrijf Gorter bv t: 0521-516754 l f: 0521-510743

De Meenthe nodigt u uit

STEENWIJK

De Meenthe

adv 190x123kopie.indd 1

f

ee l e b

l l

Koematen 7 8331 TK Steenwijk i: www.gbgorter.nl l e: [email protected] l

25-05-2010 15:09:15

r a a erv eniet g

De Meenthe nodigt u uit De Meenthe is een multifunctioneel centrum dat met z’n tijd is meegegroeid. Goed bereikbaar en centraal gelegen op de grens van Overijssel, Drenthe en Friesland, voorziet De Meenthe in de behoefte van een grote regio.  Het maximale aantal bezoekers dat De Meenthe kan ontvangen, bedraagt 2000 personen.  De Meenthe beschikt over verscheidene vergaderzalen voor respectievelijk 30, 60 of 200 personen.  Ook beschikt De Meenthe over een evenementenhal met een maximale capaciteit van 1350 zitplaatsen.  Daarnaast telt het theater 412 zitplaatsen. Er is echter een zaalverkleiner aanwezig waardoor de theaterzaal kan worden verkleind tot 250 zitplaatsen.  De tentoonstellings- en expositiecapaciteit in De Meenthe varieert van 50 m2 tot 1500 m2.

www.demeenthe.nl

Theater & Concerten - Evenementen & Evenementenorganisatie - Congressen & Seminars - Zaalverhuur - (Bedrijfs)feesten Productpresentaties - Catering - Sport

Stationsplein 1 8331 GM Steenwijk Tel: (0521) 514004 Fax: (0521) 511988

6

Maatschappelijk verantwoord ondernemen

begint bij basis

Piet Hanekamp begon 45 jaar geleden in Scheerwolde aan een ideaal: een biologische boomkwekerij. Kweken zonder bestrijdingsmiddelen. Echter, de tijd was nog niet rijp. ‘Ik liet mensen door de modder kruipen om onkruid te verwijderen, om mijn idealen te verwezenlijken. De kosten waren veel te hoog.’ Om het hoofd boven water te houden moest Piet Hanekamp tegen zijn wil in de bakens verzetten. Nu is de tijd wel rijp voor milieuvriendelijk kweken, voor maatschappelijk verantwoord ondernemen en voor duurzaamheid. Het bedrijf wordt nu gerund door Piet’s zoon Quercus, die nog altijd wordt bijgestaan door zijn vader. Vervolg op pagina 8



7

Maatschappelijk verantwoord ondernemen begint bij basis

De idealen kunnen na 45 jaar nog steeds worden waargemaakt

Duurzaamheid Vervolg van pagina 7

De Scheerwoldigers laten met hun boom- en rozenkwekerij zien dat maatschappelijk verantwoord ondernemen heel simpel kan zijn. ‘Het begint bij de basis, namelijk het assortiment.’ Bij Hanekamp worden soorten gekruist. ‘Het is zaak om niet-ziektegevoelige rozen en bomen te kweken. Wij gaan voor de sterke rassen, waardoor er weinig omkijken naar is. Dat betekent dat de klant, die deze rozen koopt, geen bestrijdingsmiddelen tegen ziekten hoeft te gebruiken en zo kosten bespaart.’ Kostenbesparing Hanekamp gaat zelfs een stapje verder. ‘Zo hebben we rozen, waarvan de takken snel gaan hangen, die de bodem bedekken waardoor onkruid minder kans heeft. Vooral voor gemeenten, die plantsoenen beheren, betekent dit een behoorlijke kostenbesparing. Minder arbeidskosten en minder chemische middelen om onkruid te bestrijden, mocht de gemeente die gebruiken’, licht Quercus toe. Waren de medewerkers op de kwekerij ruim veertig jaar geleden vooral bezig met onkruidbestrijding, nu is er geen omkijken naar. De stekjes worden in turf geplaatst, maar het bo-

8


‘Het is in feite heel simpel’

venste laagje bestaat uit metselzand, waardoor onkruid- en mosvorming wordt tegengegaan. En andere toepassing is een bovenste laag van boomschors. Vogelkastjes Hierdoor zijn er minder medewerkers en geen chemische middelen nodig om onkruid te bestrijden. ‘Het is in feite heel simpel’, zegt Quercus die ook refereert aan de vogelkastjes rondom de kwekerij. ‘Zo hoeven we de rupsen niet op een milieuonvriendelijke manier te bestrijden.’ In de kassen wordt gebruik gemaakt van ‘mist’; apparaten zorgen voor mistvorming, die juist voorkomt dat schimmels vat krijgen op de stekjes.

Eigen compost De turf en veen, waarin de stekjes worden geplaatst, komen uit de Baltische Staten. ‘De winning richt daar een enorme ravage aan: grote gebieden worden afgegraven en dat heeft behoorlijke gevolgen voor het landschap.’ Ook de transportkosten zijn aanzienlijk. Om landschap en milieu (transport) te besparen, maakt Hanekamp zoveel mogelijk gebruik van eigen compost. Dit is een prachtige samenwerking met de gemeente Steenwijkerland. Materiaal uit sloten, groenafval van de gemeente en de kwekerij worden op het terrein achter de kwekerij gecomposteerd. Waterbesparing De rekening van de waterleidingmaatschappij is bij Hanekamp al vanaf de beginjaren laag. Want er wordt gebruik gemaakt van water uit het kanaal, dat onderweg door rietsloten wordt gezuiverd. Er wordt buiten niet gesproeid, het water komt van onderaf naar boven en de plant neemt op wat die nodig heeft. Het overtollige water wordt weer in een bassin opgevangen en hergebruikt.

Prijs Duurzaamheid staat bij Hanekamp dus hoog in het vaandel. Niet voor niets heeft het bedrijf prijzen en keurmerken mogen ontvangen. Een prijs voor de meest vernieuwende roos: Stad Rome ter gelegenheid van de heropening van de Nederlandse ambassade in Rome. De ambassadeur wilde aan de stad Rome een roos aanbieden, die het waard is de naam van deze stad te dragen. Van Stichting Milieukeur heeft Hanekamp een milieukeurmerk ontvangen. ‘Daar zijn we heel blij mee. Ook met verbeterpunten, waar we iets mee doen. Zo hebben we voor onze vertegenwoordiger de meest zuinige auto gekocht. ’ De idealen van Piet kunnen na 45 jaar nog steeds worden waargemaakt.

‘Milieukeurmerk van Stichting Milieukeur’


9

Kort ...nieuws in beeld

50 Jaar

Natuur en Milieu Overijssel reikt ‘de groene trui’ uit

NoordWestGroep

Steenwijkerland Ga slimmer om met werk

We kunnen u deskundig adviseren over bijvoorbeeld onze nieuwe en aangepaste vormen van dienstverlening, zoals: DIAGNOSE - maatwerk bij opstellen gedegen re-integratietrajecten FACILITAIR - o.a. schoonmaken, postbezorging WERKSTAGE - het opdoen van relevante werkervaring ONDERNEMINGSSCAN - hoe kan er ook bij u ‘slimmer’ worden gewerkt Maar ook over alle activiteiten, waarmee we al jarenlange ervaring hebben opgedaan: ARBEIDSINTEGRATIE - arbeidsontwikkeling, re-integratie, bemiddeling en 2e-spoortrajecten in het kader van WVP BEGELEID WERKEN en DETACHERINGEN - op locatie in diverse bedrijven GROENVOORZIENING - o.a. ontwerp, aanleg en onderhoud INDUSTRIËLE EN GRAFISCHE AFWERKING - van eenvoudige inpakwerkzaamheden tot gespecialiseerd boekbinden) Onze activiteiten ontwikkelen zich steeds meer in een vernieuwde koers met accenten op arbeidsontwikkeling en duurzame samenwerking met ondernemers uit de gemeente Steenwijkerland. Profiteer als ondernemer van dit moderne werk-leerbedrijf!

en maak gebruik van de (nieuwe) mogelijkheden die NoordWestGroep u kan bieden. Wij hebben een halve eeuw ervaring in het begeleiden en ontwikkelen van personen, die zo’n grote afstand hebben tot de arbeidsmarkt, dat zij moeilijk passend werk kunnen vinden. Wij helpen ze graag op de (goede) weg. Er zijn kansen, ook voor uw bedrijf!

NoordWestGroep N.V. Postbus 163, 8330 AD Steenwijk Koematen 36-38, 8331 TK Steenwijk Telefoon (0521) 52 92 00 Fax (0521) 51 77 55 [email protected]

‘groenste’college-

programma van Overijssel

Godelieve Wijffels, directeur van Natuur en Milieu Overijssel, heeft onlangs de groene trui aan wethouder Luc Greven van Steenwijkerland overhandigd. Steenwijkerland krijgt de groene trui voor zijn ambitieuze collegeakkoord op het gebied van duurzaamheid, natuur en landschap. Het collegeprogramma behaalde 38 van de 55 punten en blinkt uit in de manier waarop stevige ambities op energiebesparing en duurzame energie zijn uitgewerkt in concrete plannen. ‘Net als vier jaar geleden hebben wij de akkoorden beoordeeld op thema’s als de milieuvriendelijkheid van het verkeersbeleid, zuinig ruimte gebruik, groen in de stad, energie en duurzaam bouwen en communicatie met de burgers. De gemeente Steenwijkerland scoorde van alle vijfentwintig gemeenten de meeste punten en mag zich met trots de nieuwe groene truidrager noemen’, licht Godelieve Wijffels toe. Het akkoord scoort erg goed op energiebesparing en duurzame energie. In het programma Duurzaamheid worden de ambities concreet uitgewerkt. Voorbeelden hiervan zijn: de hoge eisen aan duurzaamheid voor nieuwbouw, het streven naar een energieregio die in haar eigen energiebehoefte kan voorzien en het bevorderen van fietsen, openbaar vervoer en elektrische auto’s. Bovendien wil men een duurzaamheidplatform oprichten voor kennisontwikkeling en –uitwisseling.

www.noordwestgroep.nl

10



11

Biovergistingsinstallatie

‘Toen werd mij duidelijk: Duurzame energie is dé toekomst’

levert stroom aan 2200 huishoudens Interview Ben Regeling pionier Aan de Uiterdijkenweg bij Baarlo/Blokzijl staat de enige biovergistingsinstallatie van Steenwijkerland. Eigenaar Ben Regeling levert met deze installatie al drie jaar

‘Mest van 1 koe kan 4 huishoudens van energie voorzien’

elektriciteit, goed voor 2200 huishoudens. De varkenshouder ‘wil de landbouw ver-

Hij stond zeven jaar geleden voor een keus: de varkenshouderij uitbreiden duurzamen’. ‘Het probleem met de mestmet een extra stal en varkens of ‘iets anders’ wegens overschotten werd alsmaar groter en tijdens risicospreiding. ‘Je kunt een beurs in Duitsland raakte ik enthousiast denken aan een mini-camping, zoals er al zoveel zijn. over biovergisting.’ Het bezoek aan de beurs zette me aan het denken. De fossiele brandstoffen worden schaarser en de energieprijzen stijgen daardoor alsmaar. Tegelijk neemt de vraag naar energie steeds toe. Toen op de beurs werd mij duidelijk: Duurzame energie is dé toekomst. Bedenk daarbij

12

dat in principe mest van 1 koe 4 huishoudens van energie kan voorzien.’ Hij verdiepte zich in biovergisting en diende een verzoek in om een installatie te bouwen. ‘De gemeente had een dergelijk verzoek nog niet eerder bij de hand gehad. In die periode zijn er veel leermomenten geweest. Voor de gemeente en voor mij. Want er komt heel wat bij kijken om zo’n installatie te bouwen en te laten draaien.’ Pionier Hij kon de gemeente overtuigen en in 2006 kreeg hij de vergunning voor de bouw van de installatie. Ben Regeling kan gezien worden als een pionier. En sinds 2007 staat er wat. Een twee miljoen kostende installatie, die 24 uur per dag draait. Ben kijkt naar de silo’s met grondstoffen: ‘Dit had ik in eerste instantie niet in gedachten. Het was de bedoeling om het eigen mestoverschot van de varkenshouderij te verwerken, maar het is een grotere installatie geworden. Om het economisch rendabel te maken, moet je wel tot

zo’n omvang komen.’ Collega-landbouwers die overwegen ook deze ‘landbouwverbreding’ toe te passen, moeten wel rekening houden met feit dat er een beperkt aantal centrales op een aantal vierkante kilometers is toegestaan. ‘Maar zij kunnen alsnog hun mestoverschot wel hier kwijt.’ Chemicus Er is echter meer dan alleen maar mest nodig om rendabel gas te winnen. Een goede mix van diverse grondstoffen, zoals plantaardig afvalvet, glycerine en tarwegist van bio-ethanolproduktie, plantsilage (gehele plant zoals maïs), varkens- en rundveemest aangevuld met mineralen en de bacteriën doen bij een temperatuur van 37 graden Celsius het werk. Deze bacteriën zetten het organische materiaal om in biogas. De toevoer is volledig geautomatiseerd zodat er altijd een juiste balans is, die voor een optimaal rendement zorgt. Roerlepels zorgen ervoor dat er goed wordt gemengd. Het lijkt simpel, maar je zou kunnen zeggen dat Ben Regeling intussen een chemicus is geworden.

Vervolg op pagina 12 ter zake | oktober 2010 | nummer 2


13

Een duurzame ondernemer gaat ook voor winst Column Stichting Parkmanagement Steenwijkerland De laatste jaren is duurzaamheid, zowel bij de

delijker en daarmee onderneemt u maatschappelijk

overheid als het bedrijfsleven een veelgebruikt en

verantwoord! Ik zou zeggen: laat deze kans niet

veelbesproken begrip. Maar wat verstaan we nu

schieten!

exact onder het begrip duurzaamheid? Als u het mij

Interview Vervolg van pagina 13

vraagt, gaat het bij duurzaamheid om een visie en

Samen voor 3 sterren

alle ontwikkelingen die rechtvaardig, leefbaar en

Daarnaast richt het revitaliseringproject ‘samen

houdbaar zijn.

voor 3 sterren’ zich op duurzame kwaliteitsverbetering van de bedrijventerreinen Groot Verlaat en

Koelwater Het gas wordt boven afgevangen en getransporteerd en verbrand in een warmtekrachtkoppeling(wkk)-motor, waarmee elektriciteit wordt opgewekt en geleverd aan het elektriciteitsnet. Deze motor levert ca. 6.500.000 Kilowattuur elektriciteit per jaar, goed voor stroom voor zo’n 2200 huishoudens. Om een indicatie te geven: Heel Vollenhove kan worden voorzien van stroom uit de installatie. Het koelwater dat bij de verbranding vrijkomt, wordt gebruikt voor de verwarming van de stallen en de woning, zodat hij privé en zakelijk flink bespaart op stookkosten. De terugverdientijd van de investering is met de huidige subsidie (op elektriciteit) tien jaar. Dan loopt het contract van de levering af. ‘Dan moet ik de nieuwe prijzen afwachten.’ Maar Ben zit niet stil en is bezig met voorbereidingen voor een 2e motor, die wordt aangedreven door gas van een nieuw te bouwen mestsilo.

14


Duurzaam ondernemen leeft

Dolderkanaal in Steenwijk, de Weijert en Schaar-

Als parkmanager van Stichting Parkmanagement

kampen in Vollenhove en de Boterberg in Olde-

Steenwijkerland heb ik veel contact met de onder-

markt. Steenwijkerland is naar mijn mening een

nemers in Steenwijkerland. Duurzaamheid leeft ook

gemeente waar duurzaam ondernemen meer is dan

zeker bij hen. Dit werd onder meer duidelijk tijdens

alleen een begrip. De ondernemers geven het han-

de succesvolle bijeenkomst ‘duurzaam ondernemen

den en voeten en leveren daarmee samen daadwer-

is winst’, waar thema’s als duurzaamheid en onder-

kelijk een bijdrage. Geen nieuwe bedrijventerreinen,

nemen, duurzame energie en duurzame transport

maar gezamenlijk de bestaande fraaier, leefbaarder

werden besproken.

en duurzamer maken. De nadruk ligt op samenwerking, want investeren in elkaar zorgt voor een

Energie=Winst

langdurige en dus duurzame relatie. Het is een visie,

Nog een mooi voorbeeld van duurzaam onder-

die steeds meer gedeeld wordt door ondernemers.

nemen is het project ‘Energie = Winst’.

Hoort u daar ook (al) bij?

Dit project heeft als doel de CO2 uitstoot te reduceren. Dit is mogelijk door energiebesparing binnen

Jan Smit

de onderneming te realiseren. Door middel van een

Parkmanager

energiebesparingsonderzoek krijgt de ondernemer

Stichting Parkmanagement Steenwijkerland

een duidelijk beeld wat de besparingsmogelijkheden binnen zijn/haar onderneming zijn. Alleen besparingsmaatregelen die binnen 5 jaar terug te verdienen zijn komen in dit rapport naar voren.

‘Eerste en enige installatie van Steenwijkerland’

Dus waarom zou u dit niet doen? Immers, elke ondernemer investeert om later een beter rendement te krijgen. U bespaart, u onderneemt milieuvrien-


15

[over] [www.jonkmanvorm.nl] [contact]



Accountancy



Fiscale Zaken



Financiële administratie



Salarisadministratie

8331 gp steenwijk



Bedrijfsadvisering

mobiel 06 22 406 528

Bezoekadres Kornputsingel 48, Steenwijk

lid van de beroepsorganisatie

j.h. tromp meestersstraat 10 telefoon 0521 52 05 99 [email protected]

nederlandse ontwerpers

Correspondentieadres Postbus 220, 8330 AE Steenwijk Telefoon 0521 51 24 93 [email protected]

de visie is duidelijk, een ontwerp mag opvallen, spannend en esthetisch zijn. maar tegelijkertijd of misschien boven alles functioneel.

Besparen

Energie=Winst Duurzaamheid

www.doornbosaccountants.nl

‘Energiebesparing binnen het bedrijfsleven is een ware passie’ Investeringen die (met eventuele subsidie) binnen 5 jaar zijn

Lid worden van KopTop?

frankeren als briefkaart

terugverdiend en daarmee ook milieuvriendelijker te werk gaan.

Vul dan deze bon in en stuur op naar KopTop.

Dat is het doel van het project

Naam bedrijf

Energie=Winst. Ondernemers kunnen flink op hun energiereke-

Adres

ning besparen door deel te nemen Postcode en vestigingsplaats Naam contactpersoon

Postbus 2202 8355 ZJ Giethoorn www.koptop.nl [email protected]

aan dit project en worden daarbij geholpen door energieadviseurs.

Projectleider is Stella Kroone. Zij is ervan overtuigd dat ook de ondernemers enthousiast worden over het project. ‘Want wat houdt een ondernemer nu tegen om energie en daarmee kosten te besparen? Het is heel simpel: het bedrijf kan zijn bedrijfsvoering optimaliseren door te besparen op energiekosten.’

Vervolg op pagina 18

16



17

Besparen met

Energie=Winst

De volgende ondernemers hebben besparende maatregelen genomen: Willem Langendoen van Bed & Breakfast

Pieter-Bas Ravensberg van lcR-Studiecoaching heeft alle 43 ruiten (ook vele glas-inlood) van zijn woning (tevens arbeidsplek) aan de Meppelerweg in Steenwijk laten vervangen door dubbel glas ramen. Kosten | € 15.000,-

Het Oranjetipje aan De Pol in De Pol heeft

Subsidie | € 1100,-

Geuje Rook van Bouwbedrijf Rook in

een nieuwe cv-ketel aangeschaft, een

Besparing | € 628,- per jaar

Vollenhove heeft de computermonitoren

nieuwe rege-

Terugverdientijd | 22 jaar

laten vervangen door led-monitoren.

drie afsluitbare roosters voor doorvoer van

Verder zijn er zonnepanelen geplaatst:

Kosten | € 592,-

de overcapaciteit van de speksteenkachel.

Kosten | € 5.400, -

Subsidie | geen

linstallatie voor de vloerverwarming en

Zij geloven in het concept en het uiteindelijke doel: CO2-reductie

Samen met de bestaande speksteenkachel

Subsidie | € 3.000, -

Besparing | € 160,- per jaar

wordt de temperatuur in de diverse kamers

Besparing/terugverdientijd | nog niet

Terugverdientijd | 3,7 jaar

beter geregeld.

bekend Binnenkort volgt ook vloerisolatie:

Kosten | € 4500,-

En zijn er plannen voor dakisolatie:

Kosten | € 5000,-

Subsidie | geen

Kosten | € 4719, -

Subsidie | niet bekend

Besparing | ongeveer € 750,-

Besparing | € 717, - per jaar

Besparing | € 480,-

Terugverdientijd | ongeveer 6 jaar

Terugverdientijd | 6,4 jaar

Terugverdientijd | 10 jaar

Duurzaamheid Vervolg van pagina 17

18

Het principe van dit landelijke pilotproject werkt op ‘no cure, no pay’ basis. Het besparingsonderzoek + 1 energiebesparende maatregel dienen zichzelf binnen vijf jaar terug te verdienen. Daarnaast kan het bedrijf gebruik maken van subsidies van de overheid.

werkwijze. ‘Daarnaast proberen we niet alleen naar individuele ondernemers te kijken, maar ook initiatieven aan elkaar te knopen en zo groepen te vormen. Zo is er al gezamenlijke inkoop van energie met alle voordelen van dien.’

Gezamenlijk Energie-adviseurs en parkmanager Jan Smit van Stichting Parkmanagement Steenwijkerland doen de bedrijfsbezoeken. De onafhankelijke energie-adviseurs doen een onderzoek naar besparingsmogelijkheden van het gebouw, van de installaties, apparaten en ook de

Passie ‘De energie-adviseurs worden niet zomaar aangesteld. Niet alleen commercieel denken als andere adviseurs of verkopers. Zij geloven in het concept en het uiteindelijke doel: co2reductie. Energiebesparing binnen het bedrijfsleven is een ware passie, die zij met hart


en ziel proberen te verwezenlijken.’ De gemeente Steenwijkerland start als eerste gemeente in Overijssel met dit project. Het doel van dit project is de co2 uitstoot bij de deelnemende bedrijven met 30% te beperken. Het is zelfs landelijk pilotproject. ‘Daarom en met subsidies is het een bijzondere kans voor ondernemers in Steenwijkerland om besparingsmogelijkheden te laten onderzoeken.’ Ondersteuning Stella heeft signalen van ondernemers gekregen, die graag maatregelen willen nemen, maar die door het bos de bomen niet meer zien.

‘Ze willen graag, maar weten niet altijd hoe. Wij kunnen daarbij alle ondersteuning bieden.’ Inmiddels heeft een aantal bedrijven al besparende maatregelen genomen, lopen er momenteel zo’n tien onderzoeken en zijn er ruim veertig offertes uitgebracht.

‘Wat houdt een ondernemer nu tegen om energie te besparen?’


19

U mag van iedere zorgaanbieder verwachten dat u de zorg krijgt die u nodig heeft... Toch is dit niet vanzelfsprekend. Wèl voor Zorggroep Oude en Nieuwe land, al decennia lang uw vertrouwde, lokale zorgorganisatie.

Cijfers Subsidieaanvragen Plafond subsidie duurzaam bouwen 1.300.000

975.000

4 24

650.000

Of het nu gaat om zorg en verpleging bij u thuis, in een verzorgingshuis of in het verpleeghuis. Wij garanderen u de zorg die het beste bij uw situatie past. Als uw situatie wijzigt, dan heeft u direct toegang tot alle andere vormen van zorg en behandeling die de Zorggroep biedt. Onze medewerkers werken dag én nacht, in alle dorpen van ons prachtige, uitgestrekte werkgebied. Cliënten geven ons bij onafhankelijke, externe

Zorggroep Oude en Nieuwe Land Mr. Zigher ter Steghestraat 9, Steenwijk Tel. (0521) 53 99 99 e-mail: [email protected] www.zorggroep-onl.nl

325.000

0

2009

2010

metingen niet voor niets een 8,5! Er altijd en overal kunnen zijn, als u ons nodig heeft en op het moment dat u ons nodig heeft. Betrokken zorg; daar zijn we goed in.

Subsidieaanvragen: zonthermische maatregelen (aantal Wattpiek)

Omdat u gewoon dag èn nacht op ons kunt rekenen.

400.000

318,750

237.500 Architectenbureau Paul aul Ruiter BNA

‘Binnen de perken zijn de mogelijkheden even onbeperkt als daarbuiten’

325.000

(J.A. Deelder) 75.000

Paul Ruiter Mr. Z ter Steghestraat 7 8331 KG Steenwijk Tel.: 0521-515857

Markt 38 – 8331 HJ Steenwijk - tel. 0521-512089 www.boekwinkel.com - [email protected]

2009

2010 (t/m augustus)

Subsidieaanvragen: isolatiemaatregelen (aantal m2) 8200

7869

• huisstijlen • ontwerp • reclame en belettering • webdesign • drukkerij koematen 5 – steenwijk – t (0521) 52 44 55 – www.bulahprint.nl

20


4 24

7537

7206

6875

2009

2010 (t/m augustus)


21

‘Duurzaamheid

is ook investeren in mensen’

‘We zullen vroeg of laat moeten omschakelen. Er is geen keuze meer, het is bittere noodzaak’

Interview Harm Vredenburg: ambassadeur van duurzaamheid ‘Omdat we de wereld niet hebben geërfd van onze ouders, maar lenen van onze kinderen’, is een van de uitspraken van Harm Vredenburg van Vredenburg Installatietechniek. Deze staat onderaan elke verzonden email. Tien jaar geleden had hij de keuze gemaakt: duurzaam verder. De winkel met wit- en bruingoed werd vaarwel gezegd en het nieuwe bedrijfspand, dat in 2006 werd geopend, zou van de nieuwste (energiebesparende) technieken worden voorzien. Inmiddels wordt Harm Vredenburg in Steenwijkerland en daarbuiten als ambassadeur van duurzaamheid genoemd.

‘Onze kinderen en toekomstige generaties zullen ervan profiteren’

22

De nieuwste technieken. ‘Als je die niet in eigen huis hebt…. Je kunt het vergelijken met de bakker die zijn eigen brood niet eet. Daarom moet ons pand tevens ons visitekaartje zijn’, is de mening van Harm Vredenburg. Aardwarmte, vloerverwarming en vloerkoeling in het hele pand (ook in het magazijn), sensoren op verlichting die dimmen bij meer lichtinval, een gebalanceerd ventilatie-warmteterugwin-systeem, ieder vertrek heeft een eigen thermostaat en elektronisch gestuurde spoelingen in de toiletten om enkele voorbeelden te noemen. Naar plek 5 Zo werd het pand in 2006 opgeleverd. Het bedrijfspand stond landelijk op nummer 7 van www.energiezuinigstekantoor.nl, maar na plaatsing van 30 vierkante meter zonnepanelen, led-verlichting en –monitoren en een DonQi windturbine is het pand gestegen naar plek 5 en is daarmee tevens het meest energiezuinige

bedrijfspand van Steenwijkerland. Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen hoort volgens Harm Vredenburg een duurzaam pand. Het pand levert op dit moment al zo’n 10% van de eigen energiebehoefte en Harm Vredenbrug is ambitieus: ‘In 2020 streven we ernaar dat we zelfvoorzienend zijn en dat we zo goed als geen factuur van de gas- en elektriciteitsbedrijven meer krijgen.’ Voor niks Dat moet volgens hem mogelijk zijn. ‘De ontwikkelingen gaan nu zeer snel. Steeds meer fabrikanten spelen hierop in. Zonnepanelen, die een steeds hoger rendement hebben en die met de zon meedraaien -er staat al een voorbeeld in de tuin voor het pand-, verlichting die alsmaar minder energie nodig heeft, enzovoorts. Maar het belangrijkste is: hoe gaan we de opgewekte energie efficiënt opslaan. Fossiele brandstoffen worden alsmaar schaarser, maar er is voldoende energie voorhanden. Immers, voor niks gaat de zon op, en die kan in principe in alle energiebehoefte voldoen. De zon levert in een uur tijd meer schone energie dan de mensheid in een heel jaar verbruikt. Als 0,16 procent van het landoppervlak bedekt wordt met zonnepane-

len, levert dat voldoende energie op om aan de huidige vraag te voldoen.’ Noodzaak De allerbelangrijkste reden voor Harm Vredenburg stond tien jaar geleden al op zijn lijst: ‘Samen zorgen voor minder vervuiling en een beter milieu. Onze kinderen en toekomstige generaties zullen ervan profiteren. Duurzame energie is én blijft de toekomst en we zullen vroeg of laat moeten omschakelen. Er is geen keuze meer, het is bittere noodzaak. Ik heb er geen spijt van dat ik tien jaar geleden deze keuze heb gemaakt.’ Leefbaar Harm kan gezien worden als een soort ambassadeur van duurzaamheid. Maar duurzaamheid is meer dan energie besparen. ‘Ook investeren in je medewerkers is belangrijk. We zijn met ruim 40 medewerkers en dat betekent veel bijscholing. ‘Samenwerking is ook van groot belang. Duurzame relaties opbouwen om goed samen te werken, om zo tot een goede, gezonde en leefbare samenleving te komen.’ Harm is begaan met de maatschappij en de samenleving en staat er middenin. Niet voor Vervolg op pagina 12



23

Kort ...nieuws in beeld

‘Inzetten voor een gezond ondernemersklimaat’

www.duurzaamsteenwijkerland.nl

Enkele gegevens van het energiezuinige kantoor:

n

Opdrachtgever Vredenburg Steenwijk B.V.

n

Ontwerp gebouw volgens de Trias Energetica ePC eis 2006 1,5

n

ePC gebouw Vredenburg 0,78

n

Bouwkundig ontwerp- en adviesbureau Joop Heetebrij | Steenwijkerland

n

Binnenhuisarchitect Hans van de Kraan | Steenwijkerland

n

Aannemersbedrijf H. Dedden | Steenwijkerland

n

Installateur Vredenburg Steenwijk B.V. | Steenwijkerland

n

Schildersbedrijf Steenwijk B.V. | Steenwijkerland

Interview

Jeugd Daarnaast wil Harm Vredenburg investeren in de jeugd. Zo heeft Vredenburg meer dan 30 jaar de plaatselijke zwemclub ’t Tolhekke gesponsord en is nu alweer enkele jaren hoofdsponsor van de jeugdelftallen van sV Steenwijkerwold. Verder is hij zelf ook actief bij deze plaatselijke voetbalvereniging. ‘Dit zijn duurzame relaties’, zegt Harm. Onder het motto: ‘Omdat we de wereld niet hebben geërfd van onze ouders, maar lenen van onze kinderen.’

24


De gemeente Steenwijkerland is eind september gestart met een duurzaamheidscampagne om Duurzaam Wonen en de subsidiemogelijkheden onder de aandacht te brengen en de inwoners aan te zetten tot energiebesparing. Op 23 oktober is er een duurzame woonbeurs in De Meenthe en er is een speciale website (www.duurzaamsteenwijkerland.nl) geopend. Daarnaast zijn er energiecafés in twaalf wijken en kernen, waar woningenbezitters in kleiner verband nadere informatie over energiebesparing en subsidiemogelijkheden kunnen inwin-

W

Gemiddeld gasverbruik

n

Gemiddeld elektriciteitsverbruik

OSS

Gemiddeld elektriciteitsverbruik Gemiddeld elektriciteitsverbruik

n

n

Gemiddelde opbrengst

2.500 kWh per jaar

- 3.400 kWh per jaar

zonnepanelen n

Gemiddelde opbrengst

- 900 kWh per jaar

Green Data Centre op Eeserwold

DonQi turbine n

Gemiddeld waterverbruik

82M³ per jaar

RIJE

NKA

EES

RD

MP

VEE

N

ZIJL

gieca

EN

AAR

DEN

NKE

NHA

M

EMA

BLO

KZI

JL

SIN

VOL

LEN

HOV

N T JA

SKL

O

ER OST

BEL

T- S

CH

WA

LO UTS

NNE

PER

VEE

N

onze Word p het er o partn bied van ge heid! m a a z duur

OT

E

10

26-08-

2

10:3

ijkerlan

Steenw ente Geme 162 s ijk Postbu Steenw 85 00 AD 21) 53 d.nl 8330 n (05 ijkerlan d.nl telefoo teenw rlan www.s enwijke ste info@ l d ateriaa ijkerlan Pelt, Beeldm te Steenw eo van e (Th een ogt gem Vliet) van dse Ho Hollan IJken, Ton Jan van

16.500 kWh per jaar

alle andere apparatuur

MA

SOO

d

Colofo

415 M³ per jaar

32.600 kWh per jaar

atie

zaam duur Mee urzame over de Du met matie infor n ap en meer neme ersch van Voor t partn contact op Bouwen n, he u wone urzaam 21) 53 85 s kunt Du ur be reur via (05 enwijke Woon es, Advis nisch ste Te efo a heid@ Sylvi te, tel urzaam meen du ge : ail de per em 00 of l. land.n

balansventilatie n

EN

BLA

rm r info

tbv verwarmen en koelen n

M ILLE

zaam duur en werk t in op nd ze samen n we ijkerla . Hoe? wille ijven Steenw arbij bedr En da lokale hap. ur heid. sc ke er onze j voor partn uit om met bi n een u va t vorm gen we om he nodi In de t gaat brief als he deze nen. Met rden wo wo am er te st u urza partn er lee van du arov eren s aant, da u, al stimul lever we op n u ge en het k nodi te do Wat r. Oo mee op s mee uit om die we strak eurs rtner, eente oonb d pa s gem me W komen n. Al urza ijf nisere de Du bedr orga aan id uw r a.s. he be en to kan leg 23 ok elden de ge we u Aanm t. ren. kaar bieden oord esente tw pr met te e an samen daar oegd werk bijgev er en via de partn onze heid! Word zaam duur n heid zaam ons aa r duur oude , weth even Luc Gr

P TE LD e WIT fésO WO m RKT K E R za W I J ur SLO rnen I J K E E N Du PA A S Tde T U Kal ke E E N W ST lft d op de lgen A twaa naam ONN n vo een zoge n in weke S S E ens land In de euB Ars zulle . Tijd ijker EN en ud DVE nb eenw ZUI ho St nnen Woo in en ge en ku jken word nkomst d na en wi és an G R af E rb jee eE N B giec er ve KAL ergi eleG bi Okl E ener L Dein rm RIN fo er en W ETE E Rin in ov E W rs H n. SC deze zitte nnen hedeN inwi ngbe R elijk woni formatie idiemog G I E T H O O in subs CHT dere g en GRA ARS arin DW besp OLD

Energieonkosten overzicht gehele pand per jaar (2009)

n

nen. De campagne duurt voort tot in 2011. Bedrijven kunnen zich gedurende de looptijd van de campagne voor deelname aanmelden. Ener

Woonbeurs

Vervolg van pagina 23

niets is Harm actief op het maatschappelijk vlak. Hij is bestuurslid van de Business Club Steenwijkerland en van Stichting Parkmanagement Steenwijkerland. Beide clubs zetten zich in voor een gezond ondernemersklimaat in Steenwijkerland.

Duurzaamheidscampagne

Een consortium van Unica, Compello en Green Data Systems wil een experimenteel Triple Green Data Centre (tgDc) op Eeserwold in Steenwijk bouwen. Daarin wordt op een milieuvriendelijke wijze data opgeslagen, waarmee co2-uitstoot wordt gereduceerd. Het koelwater uit het meer van Eeserwold koelt de

) eving an (BNO Vormg Jonkm Teresa 0 tus 201 Augus

In De Meenthe is op zaterdag 23 oktober een Duurzame Woonbeurs. Diverse ondernemers laten zien wat mogelijk is om energie te besparen of duurzame energie op te wekken. Deze duurzame variant op de welbekende Woonbeurs biedt voor de inwoners van Steenwijkerland een aantrekkelijk en informatief aanbod op het gebied van duurzaam bouwen. De bezoeker heeft na een bezoek aan deze beurs een duidelijk beeld van de maatregelen die hij of zij kan laten uitvoeren om energie te besparen of duurzame energie op te wekken. dd

id.def.in

rzhe

Uitn.duu

1

servers van het datacenter. Het water wordt hierdoor verwarmd en weer gebruikt om het gebouw en andere gebouwen op Eeserwold te verwarmen. Het centrum is niet alleen een primeur voor Nederland, maar ook voor Europa. Uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, van het ministerie van ez en de provincie Overijssel was vorig jaar al vier miljoen euro beschikbaar gesteld voor het groenste datacenter van Europa. De bedrijven werken onder de naam Triple Green datacenters bV.


25

‘Gezamenlijk offertes aanvragen, levert voordeel op’ De raad heeft € 750.000,- beschikbaar gesteld voor de gemeentelijke regeling. De provincie heeft er eenzelfde

Fluisterend

bedrag bij gedaan zodat er de komende vijf jaar € 1,5 miljoen subsidie is. Er is subsidie in drie categorieën: n

Maximaal 25% van de kosten voor de bouw van een nieuwe streekeigen rondvaartboot of ombouwen tot een maximum van € 17.500,-

door Giethoorn en natuurgebieden

n

Maximaal 25% van de kosten voor een elektrische installatie die aan wal nodig is voor het laden van accu’s tot een maximum van € 3.000,-

n

Maximaal 25% van de kosten voor opslag van accu’s tot een maximum van € 2.000,-

Duurzaamheid

Subsidie voor elektrische rondvaartboten van start Geen stank en geen lawaai van de rondvaartboten in de fraaie dorpsgracht van Giethoorn. Dat is het streven van de gemeente Steenwijkerland, de provincie Overijssel en van KopTop de komende jaren. Om rondvaartbedrijven een extra duwtje in de rug te geven om over te stappen op elektrische rondvaartboten (nieuw of ombouwen) is er een gemeentelijke subsidieregeling, die op 1 juli 2010 is ingegaan.

‘Een nieuwe boot geeft meer comfort’

26


Deze subsidie dekt 25 procent van de investering. Daarnaast zet de provincie Overijssel de kito-regeling (Kwaliteitsimpuls Toerisme in Overijssel 2010) in om rondvaartondernemers aan te moedigen. Hierdoor kunnen recreatieondernemers nog eens maximaal 30% van de kosten tegemoet zien. Extra stimulans Het is dus een aantrekkelijke regeling voor recreatie-ondernemers om deze stap te maken. KopTop, de vereniging van recreatie-ondernemers in de regio WaterReijk Weerribben Wieden, heeft een werkgroep in het leven geroepen om gezamenlijk offertes aan te vragen. Voorzitter van KopTop, Teun Boxum: ‘Als we gezamenlijk een aantal boten laten bouwen, dan zal dat een voordeel opleveren en een extra stimulans geven voor andere ondernemers om over te stappen.’ Meer comfort Hij wijst op het belang van overstappen. ‘Een nieuwe boot geeft meer comfort: geen lawaai en geen stank. Dat past in het plaatje van duurzaamheid en milieuvriendelijk recreëren

en meer kwaliteit bieden. Het comfortniveau kan nog hoger, omdat je nu niet een boot laat bouwen voor vandaag, maar voor 25 tot 30 jaar. Je kunt denken aan gps, een beter zitcomfort en vertalingen via oordopjes.’ Pril Jan Beenen van Hotel Restaurant De Harmonie in Giethoorn zit in deze werkgroep. ‘Het is een prille start, maar zeker is dat 10 ondernemers een of meerdere boten willen vervangen.’ Zelf heeft hij drie rondvaartboten. De overige (kleinere) boten zijn al elektrisch. ‘Ik zat al lange tijd met het idee om over te stappen op elektrische rondvaartboten. Maar de huidige waren economisch nog niet aan vervanging toe. Toch vind ik dat het een investering is, die je op een gegeven moment moet doen en met deze regeling wordt het wel aantrekkelijker.’ Karaker De rondvaartboten in Giethoorn zijn moeilijk aan te passen. Ombouwen betekent vele extra kilo’s aan accu’s aan boord, waardoor de diepgang te groot wordt en de veiligheid in het geding komt. Voorwaarden zijn dat de rondvaartboot het streekeigen karakter

behoudt (afgeleid van een Gieterse bok) en dat de accu’s met groene stroom worden opgeladen. Rondvaartboten in andere delen van het gebied, zoals in Kalenberg, hebben grotere diepgang en zouden makkelijker omgebouwd kunnen worden. Pijler Elektrisch varen in Giethoorn is zeker niet nieuw. In 1995 kwamen de fluisterboten en niet veel later is gebruik van fluisterboten verplicht. Technisch gezien was de tijd toen niet rijp voor elektrische rondvaartboten. Jan Boxum van de gemeente Steenwijkerland, die de subsidies begeleidt: ‘Maar de technische ontwikkelingen zijn de laatste jaren snel gegaan. De gemeente ziet het belang in van toerisme als economische pijler en van onze natuurgebieden. We hebben als overheid een verantwoordelijkheid voor de natuurgebieden en voor de lokale economie. Elektrisch varen is milieuvriendelijk en voor de toerist aantrekkelijker. Dus deze subsidieregeling past in dat beeld. Tegelijkertijd zetten het college en de gemeenteraad in op duurzaamheid.’


27

‘Primeur in Nederland’

URopCool Eeserwold geopend Duurzaamheid

Koelen met koud water uit Eesermeer Het lijkt zo simpel en in principe is het ook simpel: bedrijfspanden koelen met koud water naast de deur. Op het nieuwe bedrijvenpark Eeserwold bij Steenwijk worden de panden waar recent Meeuwsen en Ten Hoopen en Roelofs zijn gevestigd en eerder De Vries accountants gekoeld met het koude water uit de nabijgelegen zandwinning. Het systeem van ur Cool werd dinsdag 28 september officieel geopend.

28


Besparing Volgens André Roelofs, projectleider van ur Cool, wordt jaarlijks fors (75 tot 95%) bespaard op energieverbruik, dan wanneer er traditionele koelsystemen, zoals airconditioning, zouden worden gebruikt. Omdat het systeem nauwelijks elektriciteit, gas of olie verbruikt, is de uitstoot van co2 minimaal. ‘Daarmee levert het systeem een bijdrage aan het klimaat en de duurzaamheid van onze economie.’ Geen investering ‘Bovendien hoef je niet te investeren in een koelsysteem, het scheelt ruimte en het bedrijf heeft geen onderhoud zoals bij traditionele systemen wel het geval is. Daarnaast is het klimaat in het pand door deze manier van koelen comfortabeler. Het is gewoon frisser.’

Beluchter Het water wordt uit het 35 meter diepe meer gepompt. Het water heeft een temperatuur van 6 tot 8 graden Celsius en wordt getransporteerd langs alle gebouwen. Het gebruikte water (18 graden Celsius) wordt weer teruggepompt in de plas via een beluchter, zodat het water zuurstofrijk wordt.

‘Forse besparing op energiegebruik’

Uniek Koelen met koud water is niet uniek, maar dit project is de primeur in Nederland, want Eeserwold is het enige bedrijventerrein in Nederland dat volledig draait op ‘Lake Source Cooling’.


29

Duurzame relatiegeschenken voor elk moment In bedrijfskleuren en/of met logo Een assortiment met veel mogelijkheden maak vrijblijvend een afspraak www.kaarsenrecycling.nl [email protected]

0521 – 589 470 De Pol 17 8337 KS De Pol

>

>

>

>

>

>

Kennis >

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> > > > > > > Steenwijkerland

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> > > > > > Hèt> platform voor

>kennisuitwisseling > > > > >tussen > >

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>bedrijven, > > organisaties > > > >en >

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> Kennisnetwerk > > > Steenwijkerland > > > versterkt, > > geeft > > Samen slimmer, sterker en optimistischer door kansen, geeft kleur>en verbindt > voorsprong, > bundelen > >biedt > die > in > > > het van > de kennis ondernemend

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

Steenwijkerland website > Najaarsactiviteiten > > > aanwezig >van KNS > is.>Kijk op > de > > voor >

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> > > > >

Netwerk instellingen. >

>

>

>

>

>

>

meer informatie over onze managementsessies, > Contactgroep > > >Personeel&Organisatie > > > > > > > > contactgroepen, themabijeenkomsten,| 12-10-2010 > Contactgroep > > Nights >Financiën&Bedrijfseconomie > >Café.> > | 09-11-2010 > > > Business en>het Kennis www.kennisnetwerksteenwijkerland.nl de webstite: > Voor > meer > informatie > > verwijzen > > wij>naar > > > >

>

>

>

www.kennisnetwerksteenwijkerland.nl

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> ... > nieuws > beeld > > > Kort in >

>

>

>

>

> > >

Milieukeurmerk toerisme en recreatie > > > > > >

Recreatie-ondernemers werken aan

Green Key

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> Postbus > 8, 8330 > AA > Steenwijk > >

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

> T. (0521) > 52>27 40>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

>

[email protected]

>

>

>

GROEIERS WORKSHOPS VOOR ONDERNEMERS ALSOF U ZELF OOK EEN GROEISPURT MAAKT Als ondernemer ziet u graag dat uw zaak groeit. Maar met het groeien van uw onderneming groeien ook uw vragen. Hoe leid ik deze groei in goede banen? Hoe blijf ik groeien? Daarom zou het mooi zijn als u met andere ondernemers kunt sparren over de ontwikkeling van uw onderneming. Dat kan tijdens de Groeiers Workshops van ABN AMRO. Interactieve sessies en presentaties, speciaal voor ambitieuze ondernemers. Alsof u zelf ook een groeispurt maakt. Aanmelden voor de Groeiers Workshops of informatie over andere initiatieven voor ondernemers, zoals de Groeiscan, de Innovatiescan en CoachMatch?

NEEM CONTACT OP MET ABN AMRO MEPPEL-STEENWIJKERLAND OF KIJK OP ABNAMRO.NL/GROEIERS FREDDY PROPHITIUS TEL. 06 - 10984295 ALBÈRT FRANCIS TEL. 06 - 22233678

Diverse recreatie-ondernemers in Steenwijkerland werken er aan om de Green Key certificering binnen te halen. De Green Key is hét keurmerk voor milieuvriendelijke bedrijven in de toerisme- en recreatiebranche. Op bedrijven met een Green

De recreatie-ondernemers nemen deel aan cursussen en van 10 tot en met 13 november gaan zij op studiereis naar Noord-Ierland waar collega-bedrijven met zo’n certificaat worden bezocht. Zij kunnen voor hun eigen situatie ervaringen en inspiratie opdoen. Criteria waar bedrijven aan moeten voldoen voor het behalen van een Green Key zijn: n duurzaam ondernemen n bewustwording van recreant en toerist n betrokkenheid personeel bij het milieumanagement n duurzame investeringen n organisatie van natuur en milieuactiviteiten Voor ondernemers heeft het voeren van een Green Key vele voordelen. Het hebben van een Green Key certificaat heeft dubbel effect. Aan de ene kant spaart de ondernemer het milieu door minder gas, water en elektra te verbruiken en minder afval te produceren. Dit levert ook een vermindering van kosten op. Aan de andere kant realiseert de ondernemer zo ambitieus ondernemerschap en beperkt hij risico’s. Daarnaast heeft het bedrijf aan de recreant de kans gegeven om hier een rol in te spelen. Communicatie neemt bij het voeren van de Green Key een belangrijke rol in. De medewerkers en gasten/bezoekers worden betrokken bij de aanpassingen die milieubelasting verminderen.

Key wordt bewust omgegaan met het milieu en de natuur.

30

210008482 0321 A5 Adv Ondernemen_v3.indd 1 ter zake | oktober 2010 | nummer 2

26-05-10 10:17 ter zake | oktober 2010 | nummer 2

31

Dichter bij de klant bespaart kilometers

Ondernemers kunnen nu al besparen door zuinigere auto’s

Ondernemers Duurzaamheid

krijgen vele besparingstips

Symposium ‘Duurzaam ondernemen is winst’ Het transport zal veranderen. Een goed alternatief voor benzine als brandstof is ethanol. Vernieuwde biodiesel kan de huidige diesel vervangen. Biogas is een milieuvriendelijkere brandstof dan gas. Elektrische auto’s zijn in opkomst; de meest milieuvriendelijk zijn auto’s die groene stroom gebruiken.

Nu besparen Dat is de toekomst, maar de ondernemers kunnen nu al flink besparen op de kosten van hun wagenpark. Als alle voertuigen momenteel vervangen worden door zuinige exemplaren, kan een bedrijf al 5 tot 10% besparen. Dat was de stelling van Anna Schouten, manager Duurzaamheid Pon’s Automobielhandel tijdens het Symposium ‘Duurzaam ondernemen is winst’, dat dinsdagavond 28 september werd gehouden en goed werd bezocht (zo’n 70 ondernemers waren aanwezig). Elders in dit magazine (pagina’s 34 en 35) is meer te lezen over rijden op groen gas en elektrisch rijden. Daarnaast hield Stella Kroone, projectleider van Energie=Winst een presentatie over energiebesparing en duurzame energie. Meer hierover is op pagina’s 17, 18 en 19 te lezen.

32


het onderhoud verlengd tot 7 tot 8 jaar. Dat betekent dat we op de lange termijn minder vaak hoeven te komen en minder kilometers maken.’

Minder kilometers Tijdens de paneldiscussie werd aan Jan Pekel van Lenferink Schilders-, afbouw en vastgoedonderhoud in Zwolle de vraag gesteld wat hem er toe brengt om zo duurzaam mogelijk te ondernemen. ‘Het is een kwestie van gewoon dóén… In ons bedrijf laten we auto’s door schone auto’s vervangen. Normaal vergt schilderwerk om de 5 tot 6 jaar onderhoud, maar door andere materialen en verfsoorten is

Reclame Dat zou ook minder werk betekenen, maar niets is minder waar volgens Pekel. ‘Omdat de klant minder uitgeeft aan onderhoud, kun je die aan je binden. Bovendien is het prima reclame. Dus op de lange termijn heeft het meer effect en dus duurzamer.’ Ook probeert het bedrijf zo dicht mogelijk bij de klant te zijn, zodat het aantal kilometers nog eens wordt gereduceerd. ‘Dat is bij ons mogelijk omdat we meerdere vestigingen hebben. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk de medewerkers, die het dichtst bij het uit te voeren werk wonen, daar te laten werken.’


33

Elektrisch Duurzaamheid

of groen gas?

Zakelijke rijders voordelig uit met elektrisch rijden Rijden op elektrisch of groen gas

Wat is er eerder: de kip of het ei? Zo zou je dat ook kunnen stellen bij fictie? In onze gemeente kan het de elektrische auto en oplaadpunten. beiden al: aan de Dolderweg in Is er de overweging om geen elektrische auto aan te schaffen omdat Steenwijk is al een groen gas vul- er geen laadpunten zijn? Of moet er worden gewacht met het aanlegpunt en op het Steenwijkerdiep gen van oplaadpunten totdat er een in Steenwijk is een elektrisch op- bepaald aantal elektrische auto’s in de gemeente rondrijdt? laadpunt in werking. De gemeente Steenwijkerland heeft het initiatief genomen. Het eerste oplaadpunt staat er al en er volgen meer dankzij samenwerking met de stichting E-laad, een samenwerkingsverband van alle netbeheerders. E-laad plaatst de komende jaren tienduizend elektrische laadpunten door heel Nederland. De elektriciteit is afkomstig van duurzame energie. Per 10.000 inwoners heeft elke gemeente recht op een laadpunt. Steenwijkerland heeft ‘recht’ op 4 publieke laadpunten. Daarnaast kan iedere ondernemer of particulier die een elektrische auto aanschaft, contact opnemen met

Steenwijkerland kiest voor beide!

34


Voor ondernemers biedt elektrisch rijden extra voordeel

Ook rijden op (groen) gas aantrekkelijk Het eerste oplaadpunt staat er al!

E-laad voor het plaatsen van een laadpunt, (zie www.e-laad.nl). Steeds meer autofabrikanten produceren elektrische auto’s. Voor de ondernemers biedt elektrisch rijden extra voordeel: geen bpm én zakelijke rijders betalen geen fiscale bijtelling voor privé-kilometers. Rijden op groen gas Elektrisch of groen gas? Steenwijkerland kiest voor beide. Het zijn immers beide duurzame en schone alternatieven voor de eindige fossiele brandstoffen, dus gezond concurrerend. De overstap naar rijden op groen gas wordt steeds gemakkelijker. Het aanbod in personenauto’s en bedrijfswagens neemt flink toe. Rijden op aardgas (nog wel een fossiele brandstof, hoewel schoner dan benzine) moet daarbij worden gezien als een tussenstap naar rijden op groen gas. Groen gas wordt gemaakt uit organisch materiaal, zoals gft-afval en mest. Groen gas wordt in het landelijke aardgasnet-

werk gebracht. Deze systematiek is vergelijkbaar met die van groene stroom. Rijden op aardgas en groen gas is financieel aantrekkelijk vanaf 10.000 of 15.000 km (verschilt per auto) per jaar. De hogere aanschafwaarde van de auto’s wordt snel terugverdiend door de lagere brandstofkosten. Box In Nederland zijn er nu een 50-tal aardgasen groen gas tankstations, waarvan 6 in de provincie Overijssel. De verwachting is dat er in 2011 in totaal 120 tankstations zullen zijn geplaatst. Op www.fuelswitch.nl is een kaart te zien met daarop de locaties van alle tankstations. Via deze site kunnen de adressen van de tankstations worden gedownload voor het navigatiesysteem. Op www.overijssel.nl is meer informatie te vinden over het rijden op groen gas en kan een gratis adviesgesprek worden aangevraagd met de adviseur duurzaam rijden van de provincie.


35

Bedrijven runnen met Interview

levensfilosofie

‘Milieubewustzijn ook op onze gasten overbrengen’

Oranjetipje en Het Tweede Lichtje zo milieubewust mogelijk Loekie smelt kaarsenrestanten om tot nieuwe, fraaie creaties. Loekie: ‘Zo’n kaars heeft een boodschap, namelijk grondstofbesparing. Door recycling werpt het een nieuw licht op hergebruik van afval.’ De bedrijfsprocessen worden geheel uitgevoerd met groene energie.

Willem en Loekie Langendoen leven al vele jaren duurzaam en milieubewust. ‘Volgens deze levensfilosofie willen we ook onze bedrijven runnen.’ Willem is eigenaar van Bed & Breakfast Het Oranjetipje en Loekie al tien jaar van haar bedrijf kaarsenrecycling Het Tweede Lichtje, waarmee ze met dit initiatief de gemeentelijke milieuprijs van 1999 won.

36


Duwtje Deze manier van afvalverwerking is voor de gemeente aanleiding geweest tot het toekennen van de eerste milieuprijs in 1999. Dat was voor Loekie een duwtje in de rug om haar baan bij de bank op te zeggen en zich volledig te richten op Het Tweede Lichtje. Het is ook de reden voor de gemeente om haar kaarsen als relatiegeschenken te gebruiken. De kaarsen worden verkocht aan particulieren via het eigen winkelatelier, op fairs, beurzen en markten, maar ook als duurzaam relatiegeschenk voor bedrijven.

drogen, vertelt ze over recycling en geeft ze milieutips. ‘Negentig procent van alle grondstoffen, die wij hier krijgen, wordt gerecycled. Wij gooien zelf bijna niets weg.’ Gasten Dit milieubewuste leven krijgen de gasten van Bed & Breakfast Het Oranjetipje ook mee. ‘Zo hebben we timers op de douches aangebracht en gaat de verlichting deels automatisch aan en uit. We hadden al lange tijd spaarlampen, maar stappen zoveel mogelijk over op led-verlichting.’ Het zonnepaneel, dat de boiler verwarmt, prijkt ook al vele jaren op het dak. Verder beschikken Loekie en Willem over een biologische tuin, die de gasten kunnen overzien als zij een biologisch ontbijt met ‘De bedrijfsprocessen streekproducten worden geheel uitgevoerd voorgeschoteld krijgen.

met groene energie’

Boodschap Intussen is er een geheel nieuwe atelier voor Het Tweede Lichtje gebouwd, met gebruik van duurzame materialen, zoals fsc-hout. Loekie geeft hier workshops en probeert dan haar boodschap over recycling over te brengen. Tijdens zo’n workshop maakt iedereen een kaars en in de tijd dat de kaarsen staan te


37

... in beeld Recreatieondernemer van het Jaar Prijs voor watertaxi

Cijfers Subsidieaanvragen

Gouden Wimpel voor Rederij Timmerman

“volgens mij was de boot van rederij Timmerman al járen groen”

De allereerste Gouden Wimpel van het jaar (prijs voor Recreatieondernemer van het Jaar in gebied WaterReijk Weerribben-Wieden) ging naar Jan Timmerman uit Blokzijl. Zijn rol bij het opstarten en het exploiteren van de WaterTaxi tussen Blokzijl en Giethoorn (vice versa) was voor de jury, bestaande uit de gemeente Steenwijkerland en recreatieondernemers, doorslaggevend. Deze WaterTaxi, een elektrisch aangedreven rondvaartboot, is een milieuvriendelijk alternatief voor automobiliteit in het gebied. ‘Als WaterReijk kunnen we wel roepen dat het hier allemaal zo fantastisch is, maar uiteindelijk zijn we afhankelijk van ondernemers die dat ook bewijzen. De beeldvorming van onze toeristen is vooral afhankelijk van hun ervaringen met welke recreatieve ondernemer dan ook’, zegt Bernadette Haverkort van Vereniging Natuurmonumenten en WaterReijk. Zij ziet Jan Timmerman als een ambassadeur van het gebied. ‘Visie, durven vernieuwen, risico’s nemen, duurzaam ondernemen, nauw samenwerken met collega’s en - misschien wel het allerbelangrijkste - gasten voelen zich echt welkom. In dit gebied zijn ze gastheer in de meest positieve zin.’

Aantal aanvragen subsidie duurzaam bouwen 200

175

2009

150

spouw 125

dak vloer

100

2009

2010 (t/m augustus)

Verhouding verschillende isolatiemaatregelen

2009 2009 2010

26%

spouw

spouw dak dak vloer 64%

10%

spouw dak vloer

vloer

2009

2010 2010

spouw dak spouw

27%

vloer dak

vloer 50% 23%

2010

©

38



39

Gemeente ... in beeld Steenwijkerland

Business ... inGala beeld

Subsidieregeling

Ondernemer van het Jaar van de gemeente Steenwijkerland

Regeling Duurzaam Bouwen stimulans voor bedrijfsleven De gemeente Steenwijkerland heeft de subsidieregeling Duurzaam Bouwen voor particulieren. Er is subsidie voor een bestaande woning om te isoleren of bijvoorbeeld zonnepanelen of zonneboilers te plaatsen. Het nemen van energiebesparende maatregelen leidt tot een schakel van bedrijven die elkaar voorthelpen.

Als bijvoorbeeld een woning, die te koop staat, wordt gestript en energiezuinig of zelfs –neutraal wordt gemaakt, dan zijn meerdere bedrijven hierbij betrokken: n

n n

n

n

2000 | Klaas Rijkmans - Opel Rijkmans - Steenwijk 2001 | Wolter Huisman - Royal Huisman Shipyard -

De makelaar levert meer toegevoegde waarde De architect/tekenaar wordt ingeschakeld De bank verstrekt een hogere lening (garantiestelling). Dat kan omdat de energielasten lager worden en daarmee ook de woonlasten. Uiteraard is de lening hoger, maar die extra rentekosten zijn aftrekbaar. Voor particulieren geldt nog eens een lager btw-tarief De gemeente kan de doelstelling halen en komt met concrete voorbeelden op het gebied van Duurzaam Wonen naar de burgers. Installatiebedrijven worden ingeschakeld En bouwbedrijven krijgen hierdoor een stimulans.

Deze aanpak heeft dus grote toegevoegde waarde en door de subsidieregeling Duurzaam Bouwen zijn er voor de ondernemers nieuwe mogelijkheden. Vooral bij de oudere woningen is isoleren de eerste stap. Het huis moet immers eerst ‘lekdicht’ gemaakt worden. Bij nieuwbouwwoningen is er subsidie mogelijk als het huis 25% energiezuiniger is dan wettelijk verplicht. Of als het huis gebouwd is volgens het Passief Bouwen principe. Dat betekent dat de woningen hun energie voor een groot deel uit de passieve, gratis warmte van de zon halen en daarmee tot maar liefst 80% energie besparen. Voor buren is het nog eens extra aantrekkelijk. Want er is een extra subsidie als buren van bijvoorbeeld een twee-onder-één kap woning of een aantal rijtjeswoningen of zelfs een straat als een gezamenlijk project indienen.


1999 | Ruud Muller - camping De Kom - De Bult

n

40

Verkiezing Vollenhove

2002 | Jan van den Brink - Aannemersbedrijf Aberson

Steenwijk

2003 | Bert Vis - C1000 Bert Vis - Steenwijk 2004 | Pascal Vergeer - pc Showservice - Oldemarkt 2005 | Martin Kruithof - De Lindenhof - Giethoorn 2006 | Harm Vredenburg - Vredenburg Installatietechniek

Steenwijk

2007 | Robert Getreuer - eleq - Steenwijk 2008 | Alie en Henk Dekker - Machinefabriek

Van der Graaf - Vollenhove

2009 | Geuje Rook - Bouwbedrijf Rook - Vollenhove

Het jaarlijkse Business Gala is een hoogtepunt voor ondernemend Steenwijkerland. Want tijdens het gala (vrijdagavond 12 november) in theater De Meenthe wordt de twaalfde Ondernemer van het Jaar van de gemeente Steenwijkerland bekend. Via sms kunnen aanwezigen uit drie genomineerden de opvolger van de Ondernemer van het Jaar 2009, Geuje Rook van Bouwbedrijf Rook uit Vollenhove, kiezen. De organisatie, de Business Club Steenwijkerland heeft Erben Wennemars gecontracteerd om het gala te ‘kleuren’ met als thema ‘Vallen en opstaan’. In de afgelopen jaren zijn er ondernemers uit diverse bedrijfstakken in het bezit gekomen van de replica van het beeld van de Gieterse kunstenaar Jan Krikke en hebben zij één jaar lang met het beeld zelf in hun kantoor mogen pronken:

Geuje Rook zal zijn jaar als Ondernemer van het Jaar toelichten. Erben Wennemars presenteert een deel van het gala. De ex-schaatser ontwikkelt zich razendsnel als een televisiefenomeen vanwege zijn directheid en kennis van zaken. Hij kwam al in beeld In de Wereld Draait Door en tijdens het wk-voetbal. De echte televisiedoorbraak kwam met Paul de Leeuw in de MaDIWoDoVrijdag show, waar Wennemars als side-kick fungeerde. Tijdens het gala zal Wennemars inhaken op het thema ‘vallen en opstaan’, dat hij als voormalig schaatser heeft ondervonden en reflecteert op het bedrijfsleven. Naast Wennemars zal de zakenvrouw van het jaar, Marlies van Wijhe van Wijzonol Verven uit Zwolle, een presentatie verzorgen en vertellen over vrouwen in leidinggevende posities. Ook uniek is de Business Modeshow, die na het gala in de Foyer wordt gehouden. Onder auspiciën van Ten Oever Mannenmode zal de zakenmode voor 2011 aan zakelijk Steenwijkerland worden gepresenteerd.


41

Kort ...nieuws in beeld Prijswinnaar

Agenda

nieuwe directeur Wholesale bij

oktober- december 2010

Chéry Wortelboer

Rabobank Meppel-Steenwijkerland

Chéry Wortelboer is sinds 1 mei de nieuwe directeur zakelijke markt en private banking van Rabobank Meppel-Steenwijkerland. Wortelboer werkt sinds 2007 voor de Rabobank Groep. De laatste tijd als directeur Wholesale van Rabobank regio Schiphol. Wortelboer woont in Westerbork en werkte in het verleden voor kLm en de Nederlandse Gasunie. Naast zijn werkzaamheden voor de Rabobank is hij werkzaam als docent aan Nyenrode Business Universiteit. Wortelboer heeft de afgelopen weken kennisgemaakt met zijn collega’s en is nu druk bezig om de regio Steenwijkerland te verkennen. Hij gaat de komende maanden niet alleen veel met ondernemers praten, maar is ook van plan om netwerken te bezoeken en zijn oor goed te luister te leggen.

Ondernemersdiner

ZMe

42


Zakelijk 23 oktober

Duurzame Woonbeurs | Steenwijk De Meenthe

8 november

Ondernemerscafé | KopTop

9 november

Contactgroep Financiën & Bedrijfseconomie | Kennis Netwerk Steenwijkerland

12 november

Business Gala | Steenwijk | De Meenthe Verkiezing Ondernemer van het Jaar

Nieuwe website duurzaamheid

Sinds eind september 2010 heeft de gemeente een nieuwe website: www.duurzaamsteenwijkerland.nl. Deze site geeft informatie over energiebesparende maatregelen en subsidiemogelijkheden.

100 deelnemers Mybiss

De site www.steenwijkerland.mybiss.nl heeft al meer dan 100 deelnemers. MyBiss is een digitaal netwerk voor ondernemers in Steenwijkerland en staat voor kennis delen, ontmoeten en local business. Er zijn al meer dan 3600 berichten geplaatst.

Evenementen 30 oktober

Nacht van de Nacht | bezoekerscentrum Natuurmonumenten Sint Jansklooster | Natuuractiviteitencentum Ossenzijl

2 november Zelfstandig Met Elkaar (zme), het netwerk van en voor kleine zelfstandigen in Steenwijkerland, hield woensdag 8 september een Ondernemersdiner bij Bed & Breakfast Paasloo. Negentig deelnemers namen deel aan deze culinaire avond. Het thema was samenwerken. Dat is het doel van het netwerk en deze avond was een treffend voorbeeld van samenwerking. Want het diner werd door vele deelnemers van zme georganiseerd en ondersteund. Deze avond is volgens voorzitter Son Hekelaar een opmaat voor verdere samenwerking voor het programma komend jaar.

Links

Overige sites www.steenwijkerland.nl www.bcsteenwijkerland.nl

Elfduizendmarkt | Steenwijk

www.kennisnetwerksteenwijkerland.nl

5 november

www.zme-netwerk.nl

Jazz & Bluesfestival | Steenwijk

13 november

Survivalrun | Vollenhove

18 december

Mystieke Kerst | Kuinderbos

www.koptop.nl www.samenvoor3sterren.nl www.energieiswinst.nl

18 december

Kerstkoopavond | Steenwijk


43

Rabobank investeert graag in 3BCPCBOLJOWFTUFFSUHSBBH duurzaam ondernemerschap. %F 3BCPCBOL JT FFO CBOL WBO EF MBOHF UFSNJKO 8JK HFMPWFO JO IFU EVVS[BBN XFSLFO BBO FFO TPMJEF UPFLPNTU ½O JO EF LSBDIU WBO IFU DPMMFDUJFG +VJTU WPPS POEFSOFNFST %BBSPN EFMFO XF HSBBH PO[F LFOOJT FO LOPX IPX NFU V #SFOHFO XF POEFSOFNFST NFU FMLBBS JO DPOUBDU &O LPNFO XF NFU PQMPTTJOHFO EJF OJFU BMMFFO WBOEBBH NBBS PPL NPSHFO XBBSEFWPM [JKO %BU JT EFHFEBDIUF%BUJTIFUJEFF

*OWFTUFSFOJONPSHFO 3BCPCBOL&FOCBOLNFUJEFFÌO

3BCPCBOL.FQQFM4UFFOXJKLFSMBOE 0OEFSOFNFSTEFTL adv Terzake_duurzaam ondernemers1 1

05-10-2010 9:11:24

ter zake Duurzaamheid We zullen vroeg of laat moeten omschakelen Duurzaamheid begint bij basis Steenwijkerland Jaargang 1 oktober 2010 over ondernemen

Recommend Documents