Duurzaamheid bij de waterdienst Notitie naar aanleiding van het Werkdocument Duurzaamheid bij de Waterdienst van Prisca Duijn: Een rapport over de huidige status van en kansen voor duurzaamheid bij de Waterdienst.
Inhoud: 1) Inleiding 2) Wat gebeurt er nu bij de Waterdienst? 3) Waar liggen de kansen? 4) Bijlage: Korte beschrijving van kansen.
Koen Frankhuizen
[email protected] Verkenningen en innovatie Prisca Duijn
[email protected] Waterkwaliteit
1. Inleiding Doel notitie Het Werkdocument Duurzaamheid bij de Waterdienst (Duijn 2010) geeft de resultaten van de gespreksronde langs afdelingshoofden en speerpuntenmanagers bij de Waterdienst. Deze ronde had als doel te onderzoeken waar de Waterdienst een bijdrage kan leveren aan de duurzaamheiddoelstellingen van RWS. Deze notitie is een handzame samenvatting van het rapport van Prisca Duijn. De notitie dient als voorbereidingsmateriaal voor de deelnemers aan de duurzaamheidsmiddag op 13 oktober. Het gehele document is te downloaden op de volgende webpagina: http://corporate.intranet.rws.nl/Organisatie/Diensten/Waterdienst/Koers_2012/ Vernieuwingsgroepen/Duurzaam_en_veilig/
Duurzaamheid binnen RWS Het programma Rijkswaterstaat Duurzaam bevat ambitieuze doelstellingen. RWS moet in 2012 een toonaangevende duurzame opdrachtgever zijn. De RWS objecten moeten 20% minder energie gebruiken, waarbij in de RWS gebouwen en faculteiten een energiebesparing van minstens 2% moet zijn gerealiseerd. Er moet 100% duurzaam worden ingekocht (volgens duurzaamheid criteria van het rijk). De focus is gelegd op de volgende drie punten: • Duurzame energie (energiebesparing en energiewinning) • Duurzaam inkopen • Duurzame gebiedsontwikkeling Zie verder ook ‘Van Scratch tot Crowdsurfen’ (intranet) De landelijke programmagroep Duurzaam en Veilig organiseerde het afgelopen half jaar bijeenkomsten “Duurzaam Avontuur” waar voor een negental thema’s concrete plannen zijn opgesteld die op 30 september aanstaande worden voorgelegd aan het Bestuur van RWS. De thema’s zijn concrete uitwerkingen van de duurzaamheidsdoelstellingen en voor een deel gekozen naar aanleiding van het Carbon Footprint onderzoek van Evert Schut. De thema’s zijn: inkoop baggeren en suppleren zout, inkoop grondverzet en baggeren zoet, energiewinning, inkoop verhardingen/materialen, verlichting/lichtopstanden, energiebesparing, ruimtelijke kwaliteit/gebiedsontwikkeling, duurzame werkplek, imago.
Duurzaamheidmiddag De middag wordt georganiseerd vanuit de vernieuwingsgroep Duurzaam en Veilig Waterdienst. Tijdens de middag zullen afdelingshoofden, speerpuntenmanagers en betrokken medewerkers bewust worden van wat er gebeurt op het gebied van duurzaamheid en welke kansen er zijn binnen de Waterdienst om duurzaamheid binnen het eigen werkpakket toe te passen. Concretisering is tevens een belangrijk doel: Uit het rondje van Prisca bleek dat duurzaamheid een containerbegrip is en veel afdelingshoofden niet duidelijk hebben in hoeverre duurzaamheid onder hun verantwoordelijkheid valt en/of wat ze ermee moeten. Resultaat van de middag is dat de deelnemers geïnspireerd aan de slag gaan met concrete actiepunten welke deel gaan uitmaken van ons werkpakket 2011. Bij de haalbaarheid van kansen zal rekening gehouden moeten worden met de volgende drie criteria: draagvlak, kosten en CO2-uitstootbesparing.
2. Wat gebeurt er nu bij de waterdienst ? – Speerpunten In deze speerpunten wil de Waterdienst doorslaggevend zijn voor Rijkswaterstaat vanuit onze rol in de vernieuwing en verbetering van de werkprocessen. De zeven speerpunten worden met prioriteit en afzonderlijk van de productiegroepen en vernieuwingsprocessen aangestuurd. Duurzaamheids thema
Duurzaam inkopen
Duurzame energie
Duurzame gebiedsontwikkeling
Waar? Speerpunten Uitvoeringsagenda BPRW Implementatie Waterwet WMCN Aanlegprogramma KRW Hoogwaterbeschermings programma SLA -programmering en evaluatie Deltaprogramma
- Doelstellingen voor duurzaamheid zoals verwoord in het BPRW zijn opgenomen in de overzichtsdatabase. -In vergunningverlening en in efficiency-slag - Duurzaam inkopen fysieke inrichting -Voorlichting over Dubocalc aan waterschappen
-Voorlichting over Dubocalc aan WS
-Duurzaamheid is een van de basiswaarden van het Deltaprogramma. Het gaat hier echter een andere betekenis van het begrip duurzaam: duurzaam voldoende zoet water hebben en beschermd zijn tegen overstromingen – klimaatadaptatie.
3. Wat gebeurt er nu bij de waterdienst – Productiegroepen Het werk van de Waterdienst gericht op het Hoofdwatersysteem. Het werkpakket wordt opgedeeld in hoofdproductgroepen die afzonderlijk worden aangestuurd. Duurzaamheids thema
Duurzaam inkopen
Duurzame energie
Duurzame gebiedsontwikkeling
-Toepassing grond en bouwstoffen -Duurzame adviezen bij Advies Vaarwegen -Zandstrategie Noordzee -Ontwikkeling Dubocalc -Carbon Footprint RWS -Duurzame zinkstukken bij Natuurvriendelijke oevers -Emissiebeheer -Milieuvriendelijke anti-fouling schepen
-In Natura 2000 en Expertise Centrum Natuurwetgeving
-In Natura 2000 en Expertise Centrum Natuurwetgeving -Toepassing grond en bouwstoffen
Waar? Productiegroepen Landelijke taken Beheer en Onderhoud
Landelijke taken Watermanagement
Landelijke taken Basisinf. en Kennis
Landelijke taken Aanleg Specifieke Projecten en Programma’s Beleidsondersteuning en Advisering Algemeen
-KRW en KRM hebben duurzaamheid in zich - Advies vergunningverlening windmolenparken op Zee -Kwikvrije Analysemethode in het labatorium -Efficiency monstername -Verkenning MVO-PPP - Pilots WINN project -Verkenning Tijdelijk Anders -C2C verkenning Bestemmen -Building with Nature Advies monitoring windmolenparken op Zee -KRW en KRM hebben duurzaamheid in zich -14001 certificatie, regenwatertoiletten, gebruik aardwarmte - Advies bij RWS DI over duurzaam inkoop, - adviezen planstudie: bij DON duurzame sluis Eefde, bij RvR over duurzaam grondverzet en duurzame oververbinding, bij NH duurzame haven IJmuiden
4. Waar liggen de kansen De schuingedrukte nummers achter de kansen verwijzen naar de bijlage, waarin de betreffende kans wordt uitgewerkt.
Speerpunten
Kans
Uitvoeringsagenda BPRW Implementatie Waterwet
Integratie aanleg en beheer & onderhoud (2) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Implementatie Waterwet (17) De WD richt een bureau in voor RWS als Koelwatermakelaar (18) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Watermanagementcentrum Nederland (6) De WD richt een bureau in voor RWS als Koelwatermakelaar (18) Integratie aanleg en beheer & onderhoud (2) Duurzame projecten(3) Duurzame opdrachtverlening (14) HWBP(1) Duurzame opdrachtverlening (14) Duurzame opdrachtverlening (14) Efficiency-verbetering (15) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Duurzame waterverdeling PM (10) Inkoopmanagement Kennis (12)
Watermanagement centrum Nederland Aanlegprogramma KRW
Hoogwaterbeschermings programma SLA -programmering en evaluatie Deltaprogramma
Productiegroepen
Kans
Landelijke taken Beheer en Onderhoud
Integratie aanleg en beheer & onderhoud (2) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Kaderstellen en aanpassen (5) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Kaderstellen en aanpassen (5) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Duurzame waterverdeling PM (10) Efficiency Monitoring (11) Implementatie Waterwet (17) De WD richt een bureau in voor RWS als Koelwatermakelaar (18) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Slim suppleren (7) Efficiency Monitoring (11) Inkoopmanagement Kennis (12) Vervangingsstrategie natte kunstwerken (16) De WD richt een bureau in voor RWS als Koelwatermakelaar (18) Kennisplan Duurzaam RWS (19) Integratie aanleg en beheer & onderhoud (2) Duurzame projecten(3) Kaderstellen en aanpassen (5) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Duurzame projecten (3) Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Kaderstellen en aanpassen (5) Slim suppleren (7) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Duurzame opdrachtverlening (14)
Landelijke taken Watermanagement
Landelijke taken Basisinformatie en Kennis
Landelijke taken Aanleg
Specifieke Projecten en Programma’s Beleidsondersteuning en Advisering
Algemeen
Kans
Speer- en productiegroepen
Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid (4) Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels (8) Doorwerking werkzaamheden RWS/Gebiedsontwikkeling (9) Elkaar aanspreken (13) Efficiency verbetering (15) Kennisplan Duurzaam RWS (19)
Bijlage: Korte beschrijving van kansen 1. Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Acht van de 91 projecten zijn van RWS, de rest voornamelijk van waterschappen. Bij het verstrekken van de subsidie wordt gekeken naar inhoud en financiën van de projecten, en vanuit de financiën wordt ook naar goedkopere alternatieven gezocht. HWBP zou de initiatiefnemers kunnen stimuleren om innovatieve duurzamere oplossingen te onderzoeken. Op themadagen komen LCA, Interne Milieukosten (IMK) en Dubocalc aan de orde. 2. Integratie aanleg en beheer & onderhoud. Scheiding tussen financiering en organisaties van aanleg en beheer & onderhoud leiden vaak tot te dure constructies of tot goedkope constructies die duur zijn in beheer & onderhoud. De Waterdienst speelt een belangrijke rol in de integratie van aanleg en beheer& onderhoud om een efficiencyslag te kunnen slaan. We zouden hiervoor hiervoor LCA’s en LCC’s kunnen gebruiken en berekenen daarbij ook duurzaamheid. We brengen dit bijvoorbeeld in bij het Directeurenoverleg Rivieren. 3. Duurzame projecten. Dit speelt op verschillende vlakken: • Projectdirectie Ruimte voor de Rivieren. Op het moment zit er nog één RWS project in de ontwerpfase waar de WD bij betrokken is: Volkerak-Zoommeer. De WD-ers gaan duurzaamheid binnen het project brengen. • Aanlegprogramma KRW: Gebruikmaken van natuurkrachten, vooral bij de rivieren. Door slim te ontwerpen kan optimaal gebruik gemaakt worden van aanzanding/erosie zodat: minder zand/baggertransport nodig is bij zowel aanleg als beheer&onderhoud. De WD brengt duurzaamheid onder de aandacht en stimuleert duurzame ontwerpen. 4. Synergie Natuurwetgeving- Duurzaamheid. De oorspronkelijke doelen van duurzaamheid en natuurwetgeving liggen in elkaars verlengde: biodiversiteit is een maat voor een duurzame relatie met onze omgeving. Duurzaamheid betekent gebruik maken van hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen. We gaan de synergie tussen natuurwetgeving en duurzaamheid benutten. Voorbeelden: • Verdroging is een bedreiging voor onze moerassen, bij verdroging van veenmoerassen komen veel broeikasgassen vrij (methaan en lachgas). Door ons water slim te verdelen kan verdroging van moerassen voorkomen worden. • De natuurwetgeving kan beperkend werken op manieren om energie op te wekken bijvoorbeeld windmolenparken op zee. • Oppervlakkige zandwinning op zee is soms conflicterend met beschermde gebieden en een ecologisch goede toestand. 5. Kaderstellen en aanpassen. Verkennen hoe de kaders die de WD als landelijke dienst opstelt de primaire processen van RWS kunnen verduurzamen. Daarnaast kan de Waterdienst aangeven hoe duurzaamheid in de kaders die de WD gebruikt, maar geen verantwoordelijkheid voor heeft, opgenomen zou moeten worden. Bij het opstellen van de kaders gaat met name om de processen Watermanagement en Beleidsondersteunend Advies (BOA) voor DGW. Voor de kaders voor deze processen is de WD verantwoordelijk. Vraag is daarbij wel hoever het voorschijven van duurzaam handelen de kaders moet gaan. 1. Primaire processen met WD verantwoordelijkheid voor kaders • Watermanagement heeft als deelprocessen planvorming, operationeel watermanagement, monitoring en informatieuitwisseling, vergunningverlening, handhaving, heffingen, omgevingsmanagement en projectmanagement. De belangrijkste uitvoeringskaders zijn Service Level Agreement (SLA PIN’s) en het Beheer- en Ontwikkelplan voor de rijkswateren. 1. Het speerpuntprogramma Sla Programmering zou kunnen prioriteren op Duurzaamheid. 2. Het speerpunt Uitvoeringsprogramma BPRW zoekt nog een aanspreekpunt voor de duurzaamheidsdoelstellingen die in het BPRW zijn opgenomen. 3. In het nieuwe BPRW moeten weer energiedoelstellingen en concrete maatregelen worden opgenomen. • BeleidsOndersteunendAdvies (BOA) heeft als deelprocessen uitvoeren BOA en projectmanagement BOA. De Waterdienst zou kunnen zorgen dat in de BOA afspraken duurzaamheid aan de orde komt.
2. Primaire processen waar de Waterdienst niet de verantwoording voor heeft, maar wel betrokken is bij de kaders. • Aanleg omvat de aanleg van hoofdwegen, hoofdvaarwegen en hoofdwatersystemen en het groot variabel onderhoud daarvan. Deelprocessen zijn Verkenning, Planstudie en Realisatie. Hiervoor bestaat het kader Werkwijze aanleg, hiervoor is DI verantwoordelijk. Er vindt een stroomlijning plaats van SNIP en MIRT, waarbij stap 2a, de variantkeuzebeslissing, van planstudie naar verkenning verschoven is. In deze fase wordt gebruik gemaakt van de toetsing met het toestingsprotocol OmgevingsEffecten Infrastructuur (OEI). Hier zouden zowel de Carbon Footprint van de te kiezen varianten, de CO2-effecten van het gebruik van de infrastructuur en de effecten op de landelijke Carbon Footprint meegenomen moeten worden. • Het primaire proces Beheer, onderhoud en ontwikkeling (BOO) omvat het vastleggen, het inspecteren en waar nodig het beheren en onderhouden van het areaal. De belangrijkste uitvoeringskaders zijn het Basisonderhoudsniveau (BON) en het Onderhoudsbeheerregime (OBR). Voor deze kaders is DVS verantwoordelijk. Vanaf 2013 zou risicogestuurd assetmanagement operationeel moeten zijn. De RAMSHEEP moet nog worden ingevuld, bij de E van environment zou je duurzaamheid moeten meenemen in de vorm van een toetsingkader. Bij de berekening van de economische kosten voor de hele levensduur ook milieukosten meenemen. 6. Watermanagementcentrum Nederland. Het WMCN heeft een verstrekt naast data (via DID) ook veek informatie via de Helpdesk Water. Op de website van de Helpdesk zou informatie over energiebesparende en energieopwekkende mogelijkheden binnen het waterbeheer opgenomen kunnen worden. 7. Slim suppleren Voor zover het nog niet gebeurd energieverbruik meenemen in de bestaande onderzoeken naar een veilige kust, met name bij • onderzoek naar zandwinningsmethode, zowel werkwijze, plaats (horizontaal en verticaal) diepte • onderzoek naar suppletiemethode, zowel werkwijze als plaats • onderzoek naar dynamisch duinbeheer • relatie kustsuppletie-ecologie 8. Duurzaamheid in wetgeving en doorvertaling in plannen en regels in de werkzaamheden van de WD, bijvoorbeeld bij: • -Wet op de Waterkering (WOW). Voor de toetsing van de waterkeringen wordt gebruik gemaakt van het Wettelijk Toetsinstrumentaatium WTI 2011. Deze bestaan uit Hydraulische Randvoorwaarden (HR) en de Voorschriften Toetsen op Veiligheid (VTV). We gaan deze toetsregels geschikt maken voor innovatieve, duurzame ontwerpen. • -Beheer- en Ontwikkelplan Rijkswateren (BPRW) Bij de nieuwe plancyclus moet Duurzaamheid verweven worden met de primaire processen. • -Besluit Bodemkwaliteit (BBK) Duurzaamheid meenemen bij evaluatie Besluit Bodemkwaliteit Optimalisatie Waterwet. Duurzaamheid meenamen bij vergunningverlening. • -Waterakkoorden. Energieopwekking/besparing op de checklist bij de parapluconvenant waterakkoorden 9. Doorwerking werkzaamheden RWS/Gebiedsontwikkeling. Effecten uitvoering RWS-taken op landelijk energiegebruik :landelijke inpassing, gebiedsgericht werken, brug-tunnel afwegingen (een brug zou bijvoorbeeld energiezuiniger kunnen zijn in aanleg, maar niet in gebruik), samenwerken andere overheden/organisaties. 10. Duurzame waterverdeling Instrumentarium Waterhuishouding Peilgereguleerde gebieden (IWP model). Een slimme waterverdeling kan bijdragen aan energieopwekking in sluizen en energiebesparing. Voorwaarde is wel dat de waterkwaliteit niet achteruitgaat. Verdroging is een bedreiging voor onze moerassen, bij verdroging van veenmoerassen komen veel broeikasgassen vrij (methaan en lachgas). Door ons water slim te verdelen kan verdroging van moerassen voorkomen worden.
11. Efficiency Monitoring Duurzaamheid als argument meenemen bij monstername. Hoeveel rijden, varen, vliegen we zelf en hoeveel besteden we uit? Kunnen we de uitbestedingen slim combineren zodat in één rit, vaart, vlucht voor meerdere projecten gegevens worden verzameld? Kunnen de gegevens op een andere manier verzameld worden? 12. Inkoopmanagement Kennis BIO is bezig met DVS om inkoopmanagement kennis (IMK) vorm te geven. De Waterdienst krijgt hiermee landelijke verantwoordelijkheid voor kennisinkoop. We gaan daar duurzaamheid in de kaders hiervoor meenemen bijvoorbeeld in de vorm van het stellen van minimumeisen aan duurzaamheidsanalyses, zodat we resultaten kunnen vergelijken. De afdeling WGKI houdt zich onder meer bezig met de raamcontracten met Deltares en Imares. In deze raamcontracten wordt opgenomen dat duurzaamheid aan de orde wordt gesteld, zowel bij de werkwijze van onderzoek als de inhoud. Ook bij het directeurenoverleg tussen de Waterdienst en deze diensten wordt duurzaamheid aan de orde gesteld en getracht hier samen zoveel mogelijk vorm aan te geven. 13. Elkaar aanspreken We gaan andere landelijke diensten aanspreken op duurzaamheid Gebruik de bestaande overlegstructuren om duurzaamheid aan de orde te stellen, zoals Directeurenoverleg NAT, Rivierendirecteurenoverleg, Klankbordgroepen van Speerpuntprojecten. Daarnaast kunnen we regelmatig de CD facilitair en DID aanspreken op verbetering gebouw, hardware en software. 14. Duurzame opdrachtverlening. We gaan staf DG aanspreken op doorwerking van het duurzaamheidsbeleid in vragen aan de WD. De duurzaamheidsdoelstellingen moeten in de opdracht/scope staan. Voorbeelden: • Eigenlijk zou in de SLA-offerte Beheer & Onderhoud 2012-2016 voor het ministerie bijvoorbeeld energiebesparing als thema terug moeten komen, inclusief capaciteit en geld. • Ook in de opdrachtverlening voor het speerpunt Hoogwaterbeschermingsprogramma is aan duurzaamheid geen aandacht gegeven 15. Efficiency-verbetering. Bij de afdeling SLA loopt het programma efficiency-verbetering, vorig jaar is er een audit geweest op het hoofdwatersysteem. Naast kosten zou ook duurzaamheid kunnen worden meegenomen. Duurzaamheid ook laten terugkomen in de T-rapportages en de evaluatie van B&O. 16. Vervangingsstrategie natte kunstwerken. De natte kunstwerken in Nederland zijn gebaseerd op een blauwdruk uit 1880. Er wordt nu een vervangingsstrategie opgesteld. Moeten kunstwerken worden vervangen, verplaatst, samengevoegd, verdwijnen. Bij deze strategie duurzaamheid meenemen. Ook relatie met 9. gebiedsontwikkeling en 10. duurzame waterverdeling. 17. Implementatie Waterwet. We gaan D en V meenemen bij het speerpuntprogramma en de landelijke productieopgave Nu worden alleen MZD, PEN en BEP meegenomen. 18. De WD richt een bureau in voor RWS als Koelwatermakelaar. RWS wordt koelwatermakelaar. Als RWS zijn we verantwoordelijk bij de vergunningverlening voor koelwaterlozingen. We hebben hiermee een overzicht welke bedrijven koelwater nodig hebben en welke hoeveel warm water ze kwijt willen. We brengen deze bedrijven in contact met andere bedrijven die uit warm water energie kunnen en willen opwekken. Ook zou je in principe via een lozingsvergunning bedrijven kunnen verplichten om (bij een bepaalde hoeveelheid en lozingstemperatuur) energie terug te winnen. 19 Kennisplan Duurzaam RWS. Verscheidene afdelingen zijn begonnen met het opstellen van kennisplannen voor de afdeling. Hierin moet meegenomen worden welke kennis over C02-uitstoot en duurzame alternatieven aanwezig is en waar te vinden. Ook moet aangegeven worden waar behoefte aan is.
