Strip off your glory, Nicolas! ‘Legends that our children and their children’s children treasure still’ Op 28 november, in de aanloop tot het Sinterklaasfeest, wordt door Kamerkoor Scala, tenor Geert Berghs en pianiste Tooske Hinloopen in de Muiderkerk een speelse en zeer bijzondere uitvoering gegeven van Benjamin Brittens Nicolas Cantate. Dirigent Jetze Dubbelman gaf in zijn bewerking knipogen naar andere werken in de vorm van koorliederen uit de Ceremony of Carols, en Purcells Dido & Aeneas en King Arthur om een sprookjesachtig geheel te verkrijgen. Dit geheel wordt theatraal vorm gegeven door de regisseur Martin ten Brinke. In Brittens Nicolaas cantate1 wordt het leven verteld van de man die nu onze Goedheiligman is, met alle wonderen en legenden die aan zijn naam zijn verbonden. Een aantal van deze legenden is in de loop der eeuwen overgeleverd; er zijn verhalen weggelaten en andere toegevoegd zodat uiteindelijk onze Sinterklaas overbleef met weer andere, geheel eigen verhalen en gebruiken. In al die verhalen is Nicolaas een weldoener, door een ieder vereerd en zeer begaan met het lot van de zwakken in de samenleving en vooral kinderen.
Historisch De historische figuur die wij Sint-Nicolaas noemen, Nicolaas van Myra, werd waarschijnlijk rond 280 na Christus te Patara, niet ver van Myra (Demre in het huidige Turkije) geboren. Hij werd bisschop van Myra en overleed op 6 december 342 of 352. Hoewel zijn sterfjaar onduidelijk is, lijkt er overeenstemming te zijn over de datum van 6 december, de dag na onze ‘pakjesavond’. Sint Nicolaas is in de Rooms-Katholieke en in de Orthodoxe kerk vooral bekend als wonderdoener (Grieks thaumaturgos), als bemiddelaar bij God (hij vraagt God om door ons begane zonden te vergeven) en om zijn vrijgevigheid. Dit hele verhaal kunt u hieronder in de samenvatting van de cantate volgen.
1
Er zijn meerdere Nicolaas Cantates; wij zingen die van Britten maar er is ook een Nederlandstalige Nicolaas-cantate, namelijk van Bernhard Zweers (1890).
Samenvatting van de cantate met toelichting Introductie (Introduction) In de introductie wordt Nicolaas aan het publiek voorgesteld. Een bisschop die, eenmaal ontdaan van zijn bisschopsmantel, zijn mijter en zijn staf (‘Strip off your Glory, Nicolas’) een eenvoudig mens blijkt te zijn die mensen helpt en steunt en de weg wijst naar liefde.
De geboorte van Nicolaas (The Birth of Nicolas) Volgens zijn heiligenlevens verrichte Nicolaas al wonderen vlak na zijn geboorte2 en was hij als klein kind al begaafd. Hij kon direct na de geboorte rechtop in zijn badje staan, de handen ten hemel geheven, alsof hij God dankte voor het mirakel van zijn geboorte. In deze bewerking wordt het deel over de Geboorte van Nicolaas, dat in Brittens Nicolas Cantate door een kinderkoor hoort te worden gezongen (deels zelfs door het jongste kind van het koor), vervangen door het ‘Balulalow’ uit Brittens Ceremony of Carols. Het is een wiegeliedje dat het geloof met het hart doet beleven, zoals een moeder over de wieg van haar kind hoedt. Het hoort oorspronkelijk bij de Kersttijd. Nicolaas wijdt zich aan God (Nicolas devotes himself to God) Na het vroegtijdig overlijden van zijn ouders werd hij opgevangen door zijn oom, de toenmalige bisschop van Patara, en zo begon hij al vroeg met het bestuderen van de Heilige Schrift; zodoende werd hij al snel lector; in de liturgie van de Katholieke en de Oosters-Orthodoxe Kerk leest een lector tijdens de liturgie de lezingen voorafgaand aan de evangelielezing voor; dit was een belangrijke functie aangezien het uitzonderlijk was om in die tijd te kunnen lezen. Hij werd al op zijn 19e jaar tot priester gewijd. Hij reist naar Palestina (He journeys to Palestine) Nicolaas schijnt verschillende keren naar het Heilige Land te zijn gegaan, om iedere keer weer te worden teruggeroepen naar Myra om zijn parochie bij te staan. Een deel van de cantate beschrijft één van deze reizen naar Palestina. Een storm overvalt het schip in al 2
“Zo ... wou hij op de vastendagen, woensdag en vrijdag, niet van moeders borst drinken. Verder kende hij op vroege leeftijd de namen van de hemellichamen uit zijn hoofd.”
haar hevigheid, en nadat de zeelieden smeken om erbarmen wordt de zee door tussenkomst van Nicolaas weer tot bedaren gebracht. In de huidige uitvoering zijn delen van ‘Het koor van de koude mensen’ (‘Chorus of Cold people’) en ‘Liefde heeft ons verwarmd’ (’t Is Love that has warmed us’) uit ‘King Arthur’van Purcell verwerkt.
Nicolaas komt naar Myra en wordt bisschop (Nicolas Comes to Myra and is Chosen Bishop) In Myra was de zetel van het bisdom Myra. Toen een nieuwe bisschop nodig was werd Nicolaas ‘door God’ als bisschop aangewezen. Hij werd bekend om zijn uitzonderlijke vroomheid, zijn ijver en de wonderen die hij verrichtte. In de bewerking wordt dit deel afgesloten met ‘Laat onze stemmen samen klinken’ (‘Now join your warbling voices’) uit de Fairy Queen van Purcell. Nicolaas in de gevangenis (Nicolas from Prison) Onder het keizerschap van Diocletianus werden Christenen vervolgd. Omdat Nicolaas de belangrijkste geestelijke van de Christenen van Myra was en hij het geloof openlijk predikte, werd hij gevangengenomen door de magistraten, gefolterd, geketend en in de gevangenis gegooid met vele andere Christenen. Hij werd bevrijd toen Constantijn keizer werd. Dit deel wordt ook met een stuk van Purcell afgesloten en wel met ‘In onze ondergrondse kerker’(‘In our deep vaulted cell’) uit Dido & Aeneas.
Nicolaas en de gepekelde jongens (Nicolas and the Pickled Boys) Dit is één van de aardigste overleveringen. In hartje winter reist Nicolaas door het besneeuwde land en stopt om te eten in een herberg. Gelukkig heeft hij op tijd door dat het eten dat hem te wachten staat erg verdacht is. De herbergier heeft namelijk drie kleine kinderen omgebracht en gepekeld in een ton in de kelder opgeslagen. Nicolaas ontdekt dit en brengt ze door gebeden weer tot leven. Britten plaatst zijn bewerking van dit wonder tegen de achtergrond van hongersnood, een ijzige koude en dolende moeders op zoek naar hun kinderen.
Zijn vroomheid en goede werken (His piety and marvellous works) Andere voorbeelden van zijn wonderen worden in dit deel verhaald. We horen van een ontvoerde jongen die als slaaf moest dienen aan een heidens hof en door tussenkomst van Sint Nicolaas naar zijn ouders wordt teruggebracht. In een ander verhaal vraagt Nicolaas een schipper, die in de haven van Myra ligt met een schip vol graan op doorvoer naar een andere plaats, een deel van het graan af te staan aan de door hongersnood geteisterde bevolking. Met één zak graan weet hij zo de hele bevolking te voeden en dat zelfs zonder dat de schipper iets mist! Een van zijn belangrijkste goede daden was het schenken van een bruidsschat aan de drie dochters van een arme man. Hij doet dat door drie zakjes met geld door het raam naar binnen te gooien. Zonder bruidsschat zouden zij als slaven zijn verkocht of genoodzaakt zijn als prostituées in hun onderhoud te voorzien. Uit dit verhaal zou de traditie van onze cadeautjesgevende Sinterklaas zijn ontstaan. En er zijn nog meer wonderen. Hij verijdelde de executie van drie onschuldigen die door een corrupte gouverneur ter dood waren veroordeeld. Nicolaas werd aangeroepen door zeelieden toen hun schip in een storm terechtkwam en bracht de zee weer tot bedaren. En hij zou deelgenomen hebben aan het Concilie van Nicea, het concilie waarop de officiële leer van de latere Rooms-Katholieke en Oosters-Orthodoxe kerken werd vastgesteld. Tijdens dat concilie zou Nicolaas zijn zelfbeheersing hebben verloren en Arius, een ketter in zijn ogen, in het gezicht hebben geslagen. Voor dit vergrijp werd hij overigens in de kerker gezet, waar hij met hulp van Christus en de Heilige Maagd Maria uit werd gehaald. Overigens is het niet eenduidig in bronnen terug te vinden dat Nicolaas het Concilie van
Nicea zou hebben bijgewoond, en zou dit verhaal een mythe kunnen zijn omdat het bisdom Myra als enige niet door de Ariaanse ketterij werd getroffen. Dit deel wordt zowel begonnen als afgesloten met een verheerlijking van Nicolaas, de man die ons altijd terzijde staat. En waarvan we de legenden nog altijd aan onze kinderen en de kinderen van onze kinderen doorgeven. Die gedachte spreekt wel aan in de Sinterklaastijd! De dood van Nicolaas (The Death of Nicolas) Een laatste eer wordt bewezen aan Nicolaas; het volk vraagt God om Nicolaas, die gaat sterven, nu hij ons de weg naar zieleheil heeft getoond, in vrede heen te laten gaan. Het geheel wordt vervolgens afgesloten met ‘Over heuvels en door dalen’(‘To the hills and the vales’) ook uit Dido & Aeneas. Men is het erover eens dat Nicolaas in Myra overleed. Zijn basiliek is er nog steeds te bezichtigen, maar zijn relikwieën liggen in Bari (Italië).
Sinterklaas Uit de historische Nicolaas is onze moderne Sinterklaas ontstaan. Niet alle Sinterklaasgebruiken zijn terug te voeren tot legenden van de heilige Nicolaas. Zo heeft onze gewoonte Sinterklaas over de daken te laten rijden en een wortel in de schoen te doen voor zijn paard waarschijnlijk een Noorse oorsprong. En Zwarte Piet werd pas in de 19e eeuw als helper aan Sinterklaas toegevoegd. Maar het geven van chocolade munten in goudpapier en het rondstrooien van pepernoten is mogelijk wel afkomstig van de zakjes met geld die Nicolaas als bruidsschat door het raam naar binnen gooide. Het geven van cadeaus en ‘het grote boek van Sinterklaas’, hebben veel te maken met de vrijgevigheid en de alwetendheid van de historische Sint Nicolaas. Inderdaad: zo geven wij de legenden van Sint Nicolaas nog altijd door aan onze kinderen en hun kinderen. En reageren wij fel wanneer er afbreuk aan wordt gedaan, zoals blijkt uit de ophef rond de affiche van Dick Maas’ film ‘Sint!’
