Streekarchief Langstraat Heusden Altena
2 0 1 4
Algemeen Streekarchief Voor het Streekarchief Langstraat Heusden Altena was 2014 het eerste volledige jaar sinds de toetreding van het Gemeentearchief Waalwijk. Het Streekarchief is een gemeenschappelijke regeling met vijf deelnemers: de gemeenten Aalburg, Heusden, Waalwijk, Werkendam en Woudrichem. Namens Waterschap Rivierenland beheert het Streekarchief bovendien de archieven van het voormalige hoogheemraadschap Alm en Biesbosch en zijn rechtsvoorgangers. Het Streekarchief is gehuisvest in de vestingstad Heusden, waar het beschikt over een studiezaal en werkplekken en archiefdepots in het Bezoekerscentrum aan de Pelsestraat en aan de Demer. De doelstelling van het Streekarchief is drieledig: de zorg voor en het beheer van de naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archiefbescheiden; het toezicht op het beheer van de nog bij de gemeenten berustende bescheiden; en het bevorderen van lokaal- en streekhistorisch onderzoek. Het Streekarchief richt zich dus op het beheren en ontsluiten van historische documenten én op het waarborgen van open overheidsinformatie. Daarmee is het een laagdrempelige instelling voor geschiedenis en democratie. Vanwege de extra werkzaamheden waarmee de recente uitbreiding van het Streekarchief gepaard ging, kon een nieuw beleidsplan in het verslagjaar nog niet worden geformuleerd. In het jaarverslag over 2013 kon al worden vastgesteld dat de doelstellingen uit het vorige beleidsplan, over de jaren 2010-2013, grotendeels zijn gerealiseerd. De ingebruikname van een geheel nieuwe website medio 2014 kan worden beschouwd als de afronding van de toetreding van Waalwijk tot het Streekarchief, en bovendien als een essentiële stap in de ontwikkeling van de digitale dienstverlening, een van de kernpunten uit het vorige beleidsplan. Bestuur Het bestuur van het Streekarchief Langstraat Heusden Altena bestond in 2014 uit drs. C.G.J. (Carla) Breuer (namens de gemeente Werkendam), drs. J. (Jan) Hamming (namens de gemeente Heusden), J.H.H. (Henk) Heuverling (namens de gemeente Waalwijk), A.M.T. (Fons) Naterop (namens de gemeente Aalburg) en R. (Renze) Bergsma (namens de gemeente Woudrichem). De heer Naterop was voorzitter van het bestuur, mevrouw Breuer vice-voorzitter. Haar zetel in het bestuur werd overgenomen door haar opvolgster als burgemeester van Werkendam, S. (Sjoukje) Haasjes-Van den Berg. Als adviseur van het bestuur trad op M.H. (Ria) van den Heuvel-Habraken (provinciaal archiefinspecteur Noord-Brabant), en als ambtelijk secretaris van het bestuur fungeerde streekarchivaris dr. H. (Hildo) van Engen. De bestuursvergaderingen worden ook bijgewoond door adjunct-streekarchivaris drs. M.P. (Mariska) Heijmans-van Bruggen. Het bestuur kwam bijeen op 24 april 2014.
salha.nl
1
Jaarverslag
1
Personeel De ambtelijke formatie telde in 2014 10,4 fte’s, verdeeld over 12 medewerkers. Hieraan kan, vanwege een via Baanbrekers bij het Streekarchief gedetacheerde kracht, nog 0,8 fte worden toegevoegd. In de loop van het verslagjaar bereikten twee medewerkers de pensioengerechtigde leeftijd, te weten medewerker studiezaal Anne Marie Verwoerd-Franken en oud-streekarchivaris Tom van der Aalst. De laatste verliet na een kleine veertig jaar de organisatie. Verder nam het Streekarchief afscheid van archiefinspecteur Han Adriaans en medewerker externe dienstverlening Paula Jorritsma. De eerste vond een baan als inspecteur bij het Euregionaal Historisch Centrum in Sittard, de tweede werd wethouder in de gemeente Woudrichem. De vacature van archiefinspecteur kon intern worden opgevuld door de benoeming van Caroline de Hart. Hiermee ontstond een vacature voor een archivist, waarin werd voorzien door de benoeming van Arie Dekker. Een nieuwe medewerker externe dienstverlening werd gevonden in Peter Bakker. Vanuit de gemeente Waalwijk werd Ismet Ahmic op tijdelijke basis gedetacheerd bij het Streekarchief. Hij werkte aan de nadere ontsluiting van de bouwdossiers. Ook in 2014 werd geïnvesteerd in het kennisniveau van de medewerkers. Meerdere personeelsleden bezochten op 16 en 17 juni de studiedagen van de KVAN (Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland) in het Drents Archief te Assen. Op 5 en 6 februari nam Hildo van Engen deel aan het internationale congres ‘Medieval Documents as Artefacts, 1100-1600’ in het Regionaal Historisch Centrum Limburg in Maastricht. Han Adriaans rondde de opleiding ‘Internal Audit voor archiefinspecteurs’ af. Zijn opvolgster als archiefinspecteur, Caroline de Hart, startte in november met een soortgelijke cursus op het gebied van ICT Auditing. Ook volgde zij een cursus over ‘selectie en vernietiging’ bij SOD Next en een workshop over de administratieve en archivistieke gevolgen van de decentralisaties in het sociale domein van Doxis Informatiemanagement. Caroline de Hart, Mariska Heijmans-van Bruggen en Hildo van Engen namen deel aan de zogeheten Summerschool van Archief2020 in Almere en/of Eindhoven, waar werd deelgenomen aan workshops rond de thema’s ‘Vervanging’, ‘Metagegevens’, ‘Het e-depot’, en ‘Architectuur’. Verschillende medewerkers werden geschoold in de omgang met het archievenbeheersysteem Mais Flexis en met de applicatie Memorix Maior. Hildo van Engen, Mariska Heijmans en Mirjam Ottevanger namen deel aan een door de gemeente Heusden gefaciliteerde cursus bedrijfshulpverlening (BHV).
salha.nl
Verschillende medewerkers van het Streekarchief vervulden bestuursfuncties. Tom van der Aalst was secretaris van de Stichting Vrienden van het Slot Loevestein en bestuurslid van de stichting Brabants Heem, de koepelorganisatie van en voor heemkundeverenigingen in de provincie Noord-Brabant. Paula Jorritsma was bestuurs- en redactielid van de Historische Reeks Land van Heusden en Altena en van Erfgoed Altena. Verder was zij lid van de stuurgroep Cultuurpunt Altena, van de stuurgroep Trefpunt Heusden, en van het Heusdense organisatiecomité voor de Open Monumentendagen. Na het vertrek van Paula werd haar portefeuille overgenomen door Mariska Heijmans. Hildo van Engen was penningmeester van de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland en bestuurslid van de Stichting Archief Publicaties. Voorts maakte hij deel uit van de begeleidingscommissie van de leerstoel ‘Cultuur in Brabant’ van prof. dr. A.-J.A. Bijsterveld (Universiteit van Tilburg). Daarnaast was hij voorzitter van Signum, de contactgroep voor sociaal-economische
2
en institutioneel-juridische geschiedenis van geestelijke en kerkelijke instellingen in de middeleeuwen; redacteur van The Medieval Low Countries. An Annual Review; lid van het comité van aanbeveling van het klooster Sibculo; en lid van de werkgroep Schrift en Schriftdragers in de Nederlanden in de Middeleeuwen.
Vrijwilligers In de uitvoering van zijn taken wist het Streekarchief zich ook in 2014 gesteund door ruim vijftig vrijwilligers. Zij verrichtten hun werkzaamheden zowel thuis als in het Streekarchief. De meeste vrijwilligers werken aan de ontsluiting van genealogische bestanden. Met name bij de invoer van gegevens uit de gedigitaliseerde bevolkingsregisters werd grote voortgang geboekt. Andere vrijwilligers hielden zich bezig met het herverpakken van foto’s en de beschrijving ervan in de nieuwe beeldbank, het beter toegankelijk en voor digitalisering gereed maken van bouwdossiers, het inventariseren van archieven, de invoer van inventarissen in het archievenbeheersysteem, een verbeterde ontsluiting (trefwoorden) van de bibliotheek, en met de transcriptie van middeleeuwse oorkonden ten behoeve van de Charterbank. Omdat Caroline de Hart archiefinspecteur werd, werden haar taken als coördinator van de vrijwilligerswerkzaamheden overgenomen door de nieuwe medewerker externe dienstverlening, Peter Bakker. Middels twee nieuwsbrieven (in mei en november) werden de vrijwilligers op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen rond hun projecten en de overige activiteiten van het Streekarchief. De lancering van de nieuwe website van het Streekarchief, op 18 juni, vormde aanleiding om alle vrijwilligers een lunch aan te bieden in de tuin van cultureel café De Republiek in Heusden. Bijzondere vermelding verdient nog de koninklijke onderscheiding die op 25 april door burgemeester Kleijngeld van Waalwijk werd opgespeld bij Diny KampSavelkouls uit Waspik. Als vrijwilliger van het Streekarchief werkt Diny aan de beschrijving van de foto’s van heemkundekring Op ’t Goede Spoor te Waspik, die zijn opgenomen in de beeldbank van het Streekarchief.
salha.nl
Ondersteuning Met betrekking tot de financiële administratie, de salarisadministratie, personeelszaken en de ICT-infrastructuur werd het Streekarchief ondersteund door de gemeente Heusden.
3
Publiek Communicatie In 2014 waren medewerkers van het Streekarchief regelmatig in het nieuws. Medewerker externe dienstverlening Paula Jorritsma en streekarchivaris Hildo van Engen verschenen in het programma ‘De canon van Lammers’ van Omroep Brabant, waarvoor zij werden geïnterviewd in Heusden en Aalburg. Onder de noemer ‘Het Streekarchief’ startte de Heusdense lokale omroep HTR in het najaar een serie waarin presentator Leo Swaans streekarchivaris Hildo van Engen bevraagt over een bijzonder document uit de collectie van het Streekarchief. De uitzending van 14 november was getiteld ‘De Vlijmense geit’ (over middeleeuwse perkamenten stukken met betrekking tot de Vlijmense armenzorg), die van 19 december ‘De Heusdense brug’.
Leo Swaans en Hildo van Engen tijdens de opname voor de uitzending over de Heusdense brug.
Bezoekers De bij wijze van proef in 2013 begonnen openstelling van de studiezaal op iedere derde zaterdag van de maand bleek zo succesvol, dat deze verruiming van de openingstijden is gecontinueerd. In 2014 nam het aantal bezoekers duidelijk toe ten opzichte van de voorafgaande jaren. 571 unieke bezoekers (2013: 467, 2012: 501) wisten de weg naar de studiezaal te vinden. Zij brachten in totaal 1526 bezoeken (2013: 1.299, 2012: 1.412). Van deze bezoeken namen vrijwilligers er 421 voor hun rekening (2013: 434, 2012: 393). Deze stijging kan direct in verband worden gebracht met de recente uitbreiding van het werkgebied van het Streekarchief. In 2014 werden door bezoekers 3.269 archiefstukken opgevraagd (tegen 2.383 in 2013, en 2.643 in 2012). Zoals gebruikelijk werden tientallen verzoeken (telefonisch, per post en vooral via e-mail) om (genealogische) inlichtingen en de vervaardiging van reproducties in behandeling genomen, waarbij al dan niet gebruik werd gemaakt van de service van ‘scanning on demand’. Het niveau van dienstverlening in de studiezaal werd verder verbeterd door de introductie van draadloos internet voor de bezoekers, die veelal hun eigen computer of tablet meebrengen.
salha.nl
2
4
Gemeenten Daarnaast werden aan de aangesloten gemeenten enkele honderden dossiers uitgeleend. Ook werd op verzoek van deelnemende gemeenten meer specifieke informatie aangeleverd. Voor de gemeente Aalburg werd twee maal advies gegeven inzake de naamgeving van nieuwe straten in Veen. Op verzoek van de gemeenten Heusden en Waalwijk leverde het Streekarchief inhoudelijke informatie over cultuurhistorisch interessante lokaties langs de ‘Kunstroute Halvezolenlijn’. Informatie en materiaal werd ook aangeleverd ten behoeve van een expositie over ‘Het schip van Capelle’ in het Waalwijkse raadhuis. Op uitnodiging van de gemeente Heusden was de streekarchivaris betrokken bij de ontvangst van een delegatie uit de Russische vestingstad Rostov Veliki, die een werkbezoek bracht aan onder meer Heusden. In samenwerking met het Heusdens Bureau voor Toerisme werd in het voorjaar van 2014 het project ‘Plaatsen van Betekenis’ opgeleverd. Hierin zijn, in opdracht van de gemeente Heusden, 120 cultuurhistorisch relevante plaatsen voorzien van een QRcode, met behulp waarvan gebruikers op een eigentijdse manier achtergrondinformatie over deze plaatsen kunnen opvragen.
Eén van de bordjes met een QR-code uit het project ‘Plaatsen van betekenis’.
salha.nl
Rondleidingen Herhaaldelijk ontving het Streekarchief groepen voor een ontvangst, presentatie en/of rondleiding. Op 6 januari ontving het Streekarchief vijftig leden van de Service Business Sociëteit’ uit ‘s-Hertogenbosch. Op 15 mei waren enkele groepen
5
personeelsleden van de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Tilburg te gast in het kader van een teambuildingsdag. Op 31 oktober werd het Streekarchief gepresenteerd aan een groep van 35 oud-werknemers van de Rijksrecherche, en op 17 november maakten de leden van de drie Lionsclubs Heusden, Land van Heusden en Altena, en Werkendam kennis met het Streekarchief. Op 17 november was het Streekarchief gastheer tijdens de najaarsbijeenkomst van de Vereniging Topografisch-Historische Atlas. Zo’n 30 medewerkers van collegainstellingen met historisch beeldmateriaal woonden een dagprogramma bij, met onder meer een presentatie van Liesbeth Verwimp over ‘De filmcollectie van het Streekarchief en de presentatie ervan op de website’.
salha.nl
Website Half juni 2014 kon eindelijk de nieuwe website van het Streekarchief in gebruik worden genomen. Dat was als het ware de bekroning van het vele werk dat het gevolg was van de integratie van het Gemeentearchief Waalwijk in het Streekarchief. De nieuwe website combineert het beste van een drietal eerdere websites en betekent een significante verbetering in de presentatie en doorzoekbaarheid van de archiefinventarissen en de gedigitaliseerde archiefbescheiden, zoals genealogische bronnen en historische kranten. Met behulp van de boekenviewer kan ook aandacht worden gevraagd voor bijzondere archiefstukken. Een voorbeeld daarvan is de c atalogus van de Waalwijkse Schoenen, Leder en Mode-tentoonstelling (SLEM) uit 1953. Deelnemers en bezoekers uit de hele wereld onderstreepten met hun komst het belang en de uitstraling van de schoen- en lederindustrie van de Langstraat. De tentoonstelling werd geopend door koningin Juliana. De fraaie tentoonstellingscatalogus is door middel van scans toegankelijk gemaakt via de website. De catalogus geeft een goede indruk van wat er in 1953 werd georganiseerd. Naast het uitvoerige programma bevat het boekje onder meer overzichten met de namen van de deelnemende exposanten en een groot aantal advertenties, die dikwijls mooi zijn vormgegeven.
Omslag van de SLEM - catalogus uit 1953.
6
De nieuwe website trok in de tweede helft van 2014 22.800 unieke bezoekers. Zij bezochten de website 59.058 keer en raadpleegden daarbij 617.796 pagina’s. Die aantallen komen min of meer overeen met de totale statistieken over geheel 2013. Geconcludeerd kan daarom worden dat het publiek de nieuwe website van het Streekarchief goed weet te vinden. Het Streekarchief communiceerde in 2014 voor het eerst ook via social media. De Facebookpagina van het Streekarchief werd gebruikt voor het delen van nieuws en wetenswaardigheden, maar ook om informatie te vergaren, bijvoorbeeld over foto’s met onbekende voorstellingen. Eind 2014 werden op deze manier circa 100 personen bereikt. Naar verwachting neemt dit aantal in de komende jaren verder toe.
Cursussen In 2014 organiseerde het Streekarchief opnieuw een cursus ‘Introductie in het archief’, een uit drie lessen bestaande kennismaking met het archief voor beginnende onderzoekers. De cursus werd verzorgd door Hildo van Engen, Caroline de Hart en Mariska Heijmans. Vrijwilliger en gedreven genealoog Bert de Vaan uit Waalwijk gaf daarnaast opnieuw een cursus Familiegeschiedenis.
Lezingen en publicaties In het kader van de Heusdense ‘Verhalentafel’ hield Hildo van Engen op 16 januari een voordracht met de titel ‘Heusden aan de Maas?’, waarin hij inging op het doorsteken van de Maas bij Nederhemert rond 1480 en de grote sociaal-economische gevolgen daarvan voor de stad Heusden. In 2014 zag een langverwachte publicatie het licht. Op vrijdag 13 juni kon het eerste exemplaar van Oudheusden. Klein dorp met een groot verleden worden aangeboden aan burgemeester Hamming van Heusden. Dit boek, dat zich richt op een aantal van de meest in het oog springende onderwerpen uit de geschiedenis van Oudheusden tot aan de opheffing van deze gemeente in 1935, is de vrucht van een gezamenlijke inspanning van twaalf auteurs (onder wie verschillende medewerkers van het Streekarchief) en fotograaf Hans van der Ven. Het boek kwam tot stand in opdracht van de gemeente Heusden en werd uitgegeven door uitgeverij ZHC. De inhoudelijke coördinatie berustte bij het Streekarchief.
salha.nl
De omslag van het boek Oudheusden. Klein dorp met een groot verleden .
7
Verder zorgden medewerkers van het Streekarchief voor advies en/of beeldmateriaal bij de totstandkoming van enkele publicaties over de regionale geschiedenis, zoals het boek Erfgoed van de Brabanders door Jan van Oudheusden, het door Kees van den Oord in het tijdschrift Met Gansen Trou gepubliceerde ‘Chris Lith: Inspirator restauratie Vesting Heusden’, en een reeks korte artikelen over Oudheusdense straatnamen in de krant Hartslag. Filmopnamen uit de collectie Beeld en Geluid werden benut voor een uitzending van de lokale omroep HTR over verdwenen winkels in de gemeente Heusden en voor een film over het ‘Huis van Waalwijk’ die werd vervaardigd door de Langstraatse Amateurfilmclub (LAS).
Publieksactiviteiten Om nader kennis te maken en de belangstelling te peilen voor gezamenlijk te organiseren activiteiten belegde Paula Jorritsma op 17 januari een goed bezochte bijeenkomst voor vertegenwoordigers van musea en heemkundeverenigingen in het werkgebied van het Streekarchief. Ter gelegenheid van het Open Monumentenweekend, in 2014 met het thema ‘Op Reis’, was het Streekarchief op zaterdag 13 september samen met Erfgoed Altena en de atletiekverenigingen DAK Drunen en Altena Road Runners uit Giessen organisator van de eerste editie van de Vesting tot Vestingloop, een ‘belevenisloop’ die de circa honderd deelnemers voerde van Heusden naar Woudrichem, waarbij onderweg de aandacht werd gericht op enkele bijzondere lokaties. Op verzoek van de bibliotheek Altena leverde het Streekarchief materiaal uit de collectie Beeld en Geluid ten behoeve van de zogeheten Heritage Browser, waarmee bezoekers van de bibliotheek historische foto’s kunnen verbinden met hun eigen woonomgeving.
salha.nl
Vrijwilliger Tonny de Hoogh vertelt de scholieren van het Willem van Oranjecollege over middeleeuwse oorkonden (zie volgende pagina).
8
salha.nl
Educatie De educatieve activiteiten die het Streekarchief ontplooit, zijn bij uitstek geschikt om een breed en divers publiek in aanraking te laten komen met de archieven en collecties. Aan deze ambitie geeft het Streekarchief onder meer invulling door te participeren in de stuurgroepen van de cultuurmarktplaatsen in aangesloten gemeenten, zoals het Cultuurpunt Altena en het Trefpunt Heusden . Op 18 en 20 maart bezocht een groot aantal brugk lassers van het Willem van Oranjecollege in Wijk en Aalburg het Streekarchief in verband met 'Wie schrijft, die blijft!', een project over lezen en schrijven in de Middeleeuwen. Dit project brengt onder de aandacht dat het belangrijk is dat je afspraken en verhalen opschrijft, en het laat leerlingen kennis maken met oorkonden en manuscripten als ‘dragers’ van middeleeuwse teksten. Vrijwillig er Tonny de Hoogh en Paula Jorritsma van het Streekarchief vertelden de brugklassers over verschillende bijzondere o orkonden uit de collectie. In 2014 werden leskisten over ‘De Romeinen’ en ‘De middeleeuwse stad’ uitgeleend aan basisschool De Bron in Sprang -Capelle.
9
Beheer Beheer Het Streekarchief beheert ruim 4 kilometer strekkende meter archief. Deze archieven worden bewaard in depots aan de Pelsestraat en de Demer in Heusden en in externe depotruimte die wordt gehuurd bij het Brabants Historisch Informatie Centrum te ’sHertogenbosch. In 2014 zijn alle bestaande inventarissen en plaatsingslijsten vanuit Ruurd, het archiefbeheersysteem van het vroegere Streekarchief Land van Heusden en Altena, geconverteerd naar Mais Flexis, het systeem waarop is overgestapt na de aansluiting van Waalwijk. In totaal telt dit archiefbeheersysteem omstreeks 1,3 miljoen archiefbeschrijvingen, die behalve via het internationale Archives Portal Europe en het landelijke portaal archieven.nl ook eenvoudig en snel kunnen worden doorzocht via de eigen website. Daarmee zijn de archieven en collecties van het Streekarchief beter toegankelijk dan ooit tevoren. Inventarisatie In 2014 werden de onderstaande archieven en collecties door middel van een systematisch ingedeelde inventaris of een eenvoudige plaatsingslijst ontsloten: A lgemeen
archief van de Burgerlijke Stand van de gemeenten onder het Streekarchief Land van Heusden en Altena, 1811-2003 collectie Varia, 1545-2015 (aanvulling) collectie kaarten en tekeningen collectie kranten, 1874-heden
Aalburg
oud-archief van Veen, 1680-1811 (aanvulling) oud-archief van Wijk, 1686-1811 (aanvulling) archief van J. en R.J. van Doveren te Wijk en Aalburg, 1689-1934 (1999) archief van het gemeentebestuur van Drongelen, Hagoort, Gansoijen en Doeveren, 1813-1923 (aanvulling) archief van de Nederlands Hervormde gemeente Drongelen, 1761-1963 (aanvulling) archief van waterschap de Polder van Drongelen, 1829-1961 (1963) (aanvulling)
Heusden
salha.nl
3
oud-archief Hedikhuizen, 1685-1811 (1814)
10
oud-rechterlijk archief van Doeveren, 1713-1811 (aanvulling) oud-rechterlijk archief van Heusden, 1501-1813 (aanvulling) archief van de R.K. parochie Sint-Lambertus Hedikhuizen, 1846-1999 (aanvulling)
Waalwijk
archief van het gemeentebestuur van Waspik, (1905) 1939-1996 (1998) (aanvulling) archief van het dorpsbestuur van Vrijhoeve-Capelle, 1638-1797 archief van het dorpsbestuur van Nederveen-Capelle, 1664-1803 oud-rechterlijk archief ’s-Grevelduin-Capelle, 1524-1811 (aanvulling) archief van de Club van Oud-Indiëgangers Waalwijk e.o., 1978-2014 (aanvulling) archief van de Middelbare Vakschool voor de Leder- en Schoenindustrie, 19061982 (2004) (aanvulling) archief van de Nederlands Christelijke Vrouwenbond afdeling Sprang-Capelle, 1956-2001
Werkendam archief van het dorpsbestuur van Sleeuwijk, 1799, 1808-1810 (aanvulling) oud-rechterlijk archief De Werken, 1643-1811 (aanvulling) archief van het dorpsbestuur van De Werken, 1651-1811 (1827) (aanvulling) archief van de gereformeerde kerk Nieuwendijk, 1849-1990 (1993) archief van de Onderlinge Verzekering-Maatschappij voor Rundvee en Paarden Werkendam e.o., 1907-2003 archief van de Rehobothschool te Werkendam, 1887-2001 (aanvulling)
Woudrichem
archief van het dorpsbestuur Giessen, 1802-1810 archief van de Christelijk Afgescheiden Gemeente Almkerk en Emmikhoven, 18561902
salha.nl
Daarnaast werden de werkzaamheden voortgezet aan de inventarisatie van het archief van het gemeentebestuur van Dussen over de jaren 1980-1996. Hetzelfde geldt voor de inventarisatie door vrijwilligers van het archief van de scheepswerf Ruitenberg te Waspik en voor het externe inventarisatieproject rond het archief van het Dr. Mollercollege te Waalwijk, welke laatste werkzaamheden door een medewerkster van het Streekarchief begeleid worden. Een start werd gemaakt met de inventarisatie van de aanvullingen op het archief van het gemeentebestuur van Sprang-Capelle over de periode 1923-1996.
11
Nader toegankelijk maken Een goede digitale dienstverlening vereist aanzienlijke inspanningen rond het digitaliseren van bronnen en de ontsluiting daarvan. Evenals in eerdere jaren is daar ook in 2014 door het Streekarchief flink op ingezet. Ten behoeve van de nieuwe website werd in het archiefbeheersysteem Mais Flexis een archievenoverzicht vervaardigd, waarvoor een nieuwe systematiek werd ontworpen. Naast een systematische indeling van alle aanwezige archieven en collecties kent dit archievenoverzicht ook een indeling per plaats. In het archiefbeheersysteem werden verder de verkorte archieftitels en de toekenning van categorieën aan archieven geüniformeerd. Een omvangrijk project richt zich op het ontsluiten van de gedigitaliseerde bevolkingsregisters uit de periode 1810-1940. Door een groep vrijwilligers is hierbij een zodanig grote voortgang geboekt, dat dit project naar verwachting eind 2015 kan worden afgerond. Daarnaast heeft het Streekarchief verder gewerkt aan de digitalisering van de collectie Doop-, Trouw- en Begraafregisters van het vroegere Streekarchief Land van Heusden en Altena. Deze DTB-boeken zijn via de website nu al raadpleegbaar, maar de inhoudelijke ontsluiting ervan brengt nu en in de toekomst nog het nodige werk met zich mee.
Beeld en Geluid De Beeldbank van het Streekarchief werd opnieuw verrijkt met de beschrijvingen van een groot aantal foto’s. Aan het einde van het verslagjaar waren maar liefst circa 70.000 afbeeldingen via de website raadpleegbaar. Voor een groot deel was dat mooie resultaat te danken aan de inspanningen van vrijwilligers, die zich onder meer richten op de ontsluiting van foto’s uit Andel, Dussen, Nieuwendijk, Sleeuwijk, Werkendam, Woudrichem en die uit de collecties A. Visser, Dortmond, Kozakken Boys, Mommersteeg International, Op ’t Goede Spoor en Verhoeven. In 2014 zijn ongeveer 150 historische films uit de collectie van het Streekarchief gedigitaliseerd. Dit gebeurde uit het oogpunt van preventieve conservering én om deze films op korte termijn beschikbaar te stellen aan het publiek, voorzover er geen auteursrechtelijke belemmeringen zijn, via de eigen website en een door het Streekarchief ingericht filmkanaal op YouTube.
salha.nl
Bibliotheek Ten behoeve van de bibliotheekcollectie van het Streekarchief werden in 2014 40 nieuwe publicaties door aankoop of schenking verworven, hoofdzakelijk op het terrein van de streekgeschiedenis.
12
Acquisitie Aanwinsten In 2014 kon wederom door wettelijke overbrenging, bruikleengeving en schenking een groot aantal waardevolle archieven en verzamelingen aan de collectie van het Streekarchief worden toegevoegd. Met de komst van een drietal archiefblokken door de gemeente Woudrichem werd een van de achterstanden in de overbrenging ongedaan gemaakt. Hieronder volgen (naar gemeente gerangschikt) de archieven en collecties die in het verslagjaar werden ontvangen: Algemeen
Diverse briefhoofden afkomstig uit het gehele werkgebied. Schenking door dhr. M. Voorzee te Waalwijk. Aanvulling op het archief van de Molenstichting Land van Heusden en Altena. Bruikleen van de Molenstichting. Kwartetspel ‘Toppunten van het Land van Heusden en Altena’ en enkele andere boeken en documenten. Schenking door dhr. G. Verhoeven te Delft. Aanvulling op het archief van de Burgerlijke Stand (enkele losse huwelijksbijlagen). Schenking door Brabants Historisch Informatie Centrum te ‘sHertogenbosch. Nieuwsblad voor het Land van Heusden en Altena, de Langstraat en de Bommelerwaard d.d. 6 september 1938. Schenking door mevr. N. Vos-Baak te ‘s-Gravenhage. Boek Wapens, vlaggen en zegels van Nederland en heraldische reproductie van het hertogdom Brabant. Schenking door dhr. K. Savelkouls te Heusden. DVD van de televisieserie ‘De canon van Lammers’ van Omroep Brabant. Schenking door Erfgoed Brabant. Diverse documenten met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog. Schenking door dhr. K. Elshout te Drunen. Circa tweehonderd luchtfoto’s betreffende het Land van Heusden en Altena. Schenking door dhr. A. van Bokhoven te Haarsteeg.
Aalburg
salha.nl
4
Dorpskrant Meeuwen, jaargang 2013. Schenking door dhr. C. de Gast te Meeuwen. Archief van de Nederlandse Christen-Vrouwen Bond en Passage, afdeling Genderen. Schenking door mevr. N.G. van Mersbergen-de Gries te Genderen. Aanvulling op het archief van J. en R.J. van Doveren te Wijk en Aalburg. Schenking door mevr. H. Streuli te Contra (Zwitserland). 15 notariële akten en 1 taxatierapport betreffende percelen in Wijk en Veen. Schenking door M.C. van Rijswijk te Wijk en Aalburg.
13
Heusden
Diverse stukken en foto’s betreffende de familie en smederij Van Beers te Heusden. Schenking door dhr. J. van Beers te Oudheusden. Notulenboek van het armbestuur van Nieuwkuijk en Onsenoort, 1791-1808. Schenking door gemeente Dongen/Regionaal Archief Tilburg. Aanvullingen op de archieven van de voormalige parochies Haarsteeg, Hedikhuizen, Herpt en Heusden. Afkomstig van de parochie Wonderbare Moeder te Drunen. Fotoalbum betreffende Harmonie Sint-Cecilia te Haarsteeg. Afkomstig van de Harmonie. Agenda van inkomende en uitgaande poststukken van het Post- en Telegraafkantoor te Heusden, 1900. Schenking door mevr. J. van Loon te Well. Diverse stukken, kaarten, prenten en publicaties betreffende Heusden. Schenking door mevr. B. van Rijn te ‘s-Gravezande. Aanvulling op het archief van drogisterij Verschuur-Baert te Heusden, alsmede tekeningen en glasnegatieven van Jo Verschuur. Schenking door dhr. T. Verschuur te Drunen. Zeventiende-/achttiende-eeuws ‘gildeboek’ van het voormalige gilde van SintJoris te Drunen. Schenking door mevr. W. de Bonth-Meijs te Vlijmen. Oorlogsdagboek ‘Mobilisatie, Oorlog en Gevangenkamp 1939-1940’ van Huub van Spijk (Nieuwkuijk 1907-Oisterwijk 1947), met kopie van zijn bidprentje, 19391940. Schenking door mevr. M. Wijtvliet-Van Spijk te Loon op Zand. Fotoalbums, foto’s, dia’s, negatieven en contactafdrukken met betrekking tot het rooms-katholieke kerkelijke leven in Elshout en Drunen. Afkomstig van de parochie Wonderbare Moeder te Drunen. Negatieven van foto’s betreffende Heusden en omgeving. Schenking door dhr. H. van der Steenhoven te Heusden. Foto van een pand aan de Botermarkt te Heusden. Schenking door mevr. A. Verhagen te Tilburg. Twee foto’s van het Gouverneurshuis te Heusden. Schenking door dhr. R. van Boxtel te Waalwijk. Foto van de rooms-katholieke kerk te Heusden. Schenking door dhr. H. van Overbeek te Utrecht. Zes foto’s betreffende Vlijmen. Schenking door dhr. M. Mommersteeg te Vlijmen.
Waalwijk
salha.nl
Notitieboekje van brandmeester W. Langerwerf te Waspik, ca. 1944, en receptieboek ter gelegenheid van de opening van een nieuwe brandweerkazerne te Waspik, 1961. Schenking door dhr. J. Haakmeester te Waspik. Gebedenboek met foto’s, bidprentjes en aantekeningen betreffende de Tweede Wereldoorlog in Waalwijk door T.J.J.M. Taskin. Schenking door mevr. AgasiSnelders te Driebergen. Affiche van een ‘Openbare verkooping van beste landerijen onder Waspik’, 1916. Schenking door dhr. J. Prinsen te Nederweert. Aanvulling op het archief van de Middelbare Vakschool voor de Leder- en Schoenindustrie te Waalwijk. Afkomstig van het Nederlands Leder en Schoenenmuseum te Waalwijk. Twee kasboeken van de N.C.V.B. Sprang-Capelle (Waalwijk e.o.), 1977-1988,
14
1989-2001. Afkomstig van dhr. R. Visser te Sprang-Capelle. Diverse stukken betreffende lederfabriek I. Mombers te Waalwijk. Afkomstig van het Nederlands Leder en Schoenenmuseum te Waalwijk. Aanvulling op het archief van de Club van Oud-Indiëgangers Waalwijk e.o. Afkomstig van dhr. G. Eijkelenboom te Waalwijk. Aanvulling op het archief van Scouting Andreas Zijlmans groep te Waalwijk en twee notitieboekjes van W. Vugs. Schenking door dhr. M. Hooijmaaijer te Waalwijk. Collectie betreffende het klooster Nazareth te Waalwijk, samengesteld door Marius van Loon. Schenking door mevr. B. van Loon te ’s-Gravenhage. Fotografisch drieluik door Anton Corbijn, ca. 1980, en reproducties van zes ingekleurde litho’s betreffende Sprang-Capelle, door P. Holman, 1977. Schenking door dhr. S.J.A. van Boxtel te Kaatsheuvel. Familiefoto uit Sprang-Capelle. Schenking door dhr. M. Kamerling.
Werkendam
Aanvulling op het archief van het gemeentebestuur van Dussen (stukken betreffende grondtransactie, 1991-1995). Afkomstig van gemeente Werkendam. Aanvulling op de collectie Kozakken Boys te Werkendam. Bruikleen door dhr. J.W. Ippel te Werkendam. Archief van de Onderlinge Verzekering-Maatschappij voor Rundvee en Paarden Werkendam e.o. Schenking door dhr. U. Sybesma te Sleeuwijk. Aanvulling op het archief van de Rehobothschool te Werkendam. Schenking door het Biesboschmuseum te Werkendam. Voorwaarden en beschrijving van een openbare verkoop van de hooi- of weipolder, genaamd ‘De Steenenmuur of Nieuwe Dooijemanswaard’, gelegen onder de gemeenten Werkendam en Dussen, met ingebonden een kaart van het gebied, 1864. Schenking door Historisch Archief Westland te Naaldwijk. Fotoalbum betreffende de aanleg van bushaltes voor de Interliner aan de Rijksweg te Hank. Schenking door de gemeente Werkendam. Diverse foto’s van boerderijen en andere gebouwen. Schenking van het Biesboschmuseum te Werkendam. Archief van de gereformeerde kerk Nieuwendijk.
Woudrichem
salha.nl
Archief van het gemeentebestuur van Woudrichem, 1973-2000. Afkomstig van de gemeente Woudrichem. Bouwvergunningen van de gemeente Woudrichem, 1973-1993. Afkomstig van de gemeente Woudrichem. Milieuvergunningen van de gemeente Woudrichem, 1973-2000. Afkomstig van de gemeente Woudrichem. Kerkklanken. Orgaan van de Hervormde Gemeenten in de voormalige ring Woudrichem, 8 juli 2011-23 mei 2014. Schenking van dhr. Verhoeven te Werkendam. Kerkblad Altena d.d. 21 juli 1956, Dorpskrant Giessen-Rijswijk afl. 1 (2014), en een foto. Schenking door dhr. D. van Vugt te Rijswijk. Notulenboek van de gemeenteraad van Woudrichem, 1851-1856. Anonieme schenking via gemeente Woudrichem.
15
Negen rouwkaarten betreffende de familie Roubos, en een foto van de viering van het Onafhankelijkheidsfeest in 1913 in Almkerk. Schenking door mevr. G.M.F. Roubos via Stichting Leger des Heils. Foto van het pand Kruisstraat 2 te Almkerk. Schenking door dhr. A.H. Vedders te Lochem. 24 foto’s, hoofdzakelijk van personen uit Rijswijk. Schenking door dhr. D. van Vugt te Rijswijk.
Eén van de vele aanwinsten in 2014: een affiche van een openbare verkoping van landerijen te Waspik, 1916.
salha.nl
Dequisitie Aan het archievenoverzicht onttrokken werd het archief van de Stichting Geschiedschrijving Heusden, 1996-2003, dat vrijwel geheel bleek te bestaan uit bankafschriften. Dit kleine archief werd vernietigd. De collectie Buys werd opgeheven; de stukken werden verdeeld over de collectie Varia en de collectie topografische kaarten. De foto’s uit de collectie Honcoop werden geretourneerd aan de eigenaar; de digitale scans blijven deel uitmaken van de verzameling Beeld en Geluid van het Streekarchief.
16
Behoud Conservering en restauratie Wat betreft het behoud van de archieven en collecties is in 2014 een aantal archiefstukken in opdracht van het Streekarchief door restauratieatelier De Tiendschuur in Tilburg gerestaureerd: Archief
Inv. nrs. D021, D024, D025,
Archief st dsbestuur Heusden
D026, E326 6, 32, 45, 50, 54
Collectie varia
Collectie diverse charters
2–26, 28, 30, 38, 42, 44–47, 52, 57, 66, 67, 70, 71, 73, 75, 77, 86–89 44
Archief van de Tafel van de Heilige Geest te Drunen
20
Archief R.K. parochie Sint
416
Collectie aanwinsten afkomstig van het Rijksarchief in Noord Brabant
- Jan Geboorte te Vlijmen
Archief van J. Geerbrants te Zuidewijn
- Capelle
-
1-6
Daarnaast werden diverse archieven voorzien van duurzame verpakkingsmaterialen. Een omvangrijk project betrof de herverpakking van het archief van de Burgerlijke Stand van de gemeenten onder het Streekarchief Land van Heusden en Altena, met name vanwege de grote serie huwelijkse bijlagen. Naast deze archivalia werd door assistent-medewerker archief Wim Bos een groot aantal twintigste-eeuwse gemeentelijke archieven geschoond van plastics en metalen en verpakt in nieuwe dossiermappen, omslagen en archiefdozen. Het ging daarbij om meerdere archieven van de (voormalige) gemeenten Andel, Dussen, Vlijmen, Werkendam, Wijk en Aalburg en Woudrichem. De herverpakking van alle moderne gemeentelijke archieven kon daarmee in het verslagjaar voor een belangrijk deel worden voltooid. Door behoudsmedewerker Peter van Heeswijk werd een inventarisatie (quickscan) gemaakt van de materiële staat van de kerkelijke archieven. Het is de bedoeling dat de verpakking van deze vaak oude archieven in de komende jaren bijzondere aandacht krijgt. Met hulp van vrijwilligers werden ook met betrekking tot de beeldcollectie conserveringswerkzaamheden uitgevoerd. Zo werd de herverpakking van de fotocollecties Almkerk en Vlijmen ter hand genomen, terwijl die van de abdij Mariënkroon kon worden afgerond. In het verslagjaar werd ook de grootschalige herverpakking van bouwdossiers voortgezet, een must met het oog op de toekomstige digitalisering ervan. Het ging om bouwdossiers van de (voormalige) gemeenten Heusden, Vlijmen en Woudrichem.
salha.nl
5
17
Inspectie
Inspectie In de loop van het verslagjaar werd Han Adriaans als archiefinspecteur opgevolgd door Caroline de Hart. Namens de streekarchivaris oefenden zij het toezicht uit op het beheer van de (nog) niet naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archiefbescheiden. In het kader van deze toezichthoudende taak controleerde de archiefinspecteur voor de gemeenten Heusden en Werkendam de selectielijsten van de gemeentelijke archiefbescheiden die voor vernietiging in aanmerking komen, evenals die van het Zorgloket van de gemeente Waalwijk. Waar nodig werden aanpassingen voorgesteld, al dan niet nadat nader onderzoek was ingesteld. De bijbehorende verklaringen van vernietiging werden door het Streekarchief ontvangen. De nieuwe archiefinspecteur Caroline de Hart bracht in 2014 een kennismakingsbezoek aan de afdelingen DIV en/of ICT in alle vijf deelnemende gemeenten. Zij maakte zich de dossiers rond de reeds aangevangen inspecties eigen, en rondde eind 2014 het inspectierapport voor de gemeente Waalwijk af. Bij deze rapportages wordt voortaan gebruik gemaakt van de door VNG vastgestelde archief-KPI’s (Kritische Prestatie Indicatoren). De antwoorden op de in deze KPI’s gestelde vragen dienen als instrument voor de colleges bij hun verantwoording naar de gemeenteraden. In het verslagjaar was het Streekarchief nauw betrokken bij de totstandkoming van een nieuwe archiefverordening, een nieuw besluit informatiebeheer en een handboek vervanging van de gemeente Waalwijk. Adviezen over een archiefverordening en een besluit informatiebeheer werd ook verstrekt aan Baanbrekers, de organisatie voor werk en inkomen van de gemeenten Heusden, Waalwijk en Loon op Zand. E - depot Evenals in 2013 boog het Streekarchief zich ook in 2014 samen met andere Brabantse archiefdiensten over de mogelijkheden, kansen en hindernissen bij de inrichting van een e-depot. In de loop van het jaar is de keus gemaakt om voor de verdere uitwerking van dit onderwerp een samenwerking aan te gaan met het Regionaal Archief West-Brabant (RAWB) in Oudenbosch. Door streekarchivaris en archiefinspecteur is verschillende malen overlegd met de directeur van het RAWB, en zijn plannen ontwikkeld voor een in 2015 uit te voeren pilot, waarbij door de firma Data Matters tijdelijk een e-depot beschikbaar wordt gesteld. In overleg met de DIVafdelingen van de gemeenten Etten-Leur en Waalwijk zal een aantal documenten naar dit e-depot worden overgebracht. De pilot heeft als doel ervaringen op te doen die moeten leiden tot een praktisch plan en een protocol voor de overdracht en duurzame bewaring en raadpleging van digitaal gevormde archieven. Ter voorbereiding hierop heeft met betrekking tot het beheer van metadata al de nodige afstemming plaatsgevonden tussen archiefinspecteur Caroline de Hart en de gemeente Waalwijk.
salha.nl
6
18
