De Langstraat. Sociaal-economische verkenning DE LANGSTRAAT WONEN. Sociaal-Economisch Team: Gemeente Heusden Gemeente Waalwijk Gemeente Loon op Zand

Sociaal-economische verkenning DE LANGSTRAAT

De Langstraat

Toerisme en recreatie

Dienstverlening en verzorging Schoen en lederindustrie

WONEN

Metaal- en maakindustrie

Sociaal-Economisch Team: Gemeente Heusden Gemeente Waalwijk Gemeente Loon op Zand Versie 15 oktober 2014

Recreatie, meubel-en keukenboulevard

2

Inhoudsopgave Leeswijzer…………………………………………………………………………………………………5 Samenvatting……………………………………………………………………………………………...7 1

Inleiding en doel ........................................................................................................................................................... 9 1.1 Doelstelling ........................................................................................................................................................... 9 1.2 De bestaansreden van de sociaal-economische verkenning ................................................................................ 10 1.3 Werkwijze ........................................................................................................................................................... 10

2

De Langstraat en haar bevolking ................................................................................................................................ 13 2.1 Beschrijving van het gebied. ............................................................................................................................... 13 2.2 Historie ............................................................................................................................................................... 13 2.3 Bevolking ............................................................................................................................................................ 14 2.4 Woningen en daling aantal personen per woning ............................................................................................... 15 2.5 Landschap en infrastructuur ................................................................................................................................ 15

3

De arbeidsmarkt .......................................................................................................................................................... 17 3.1 De arbeidsmarkt .................................................................................................................................................. 17 3.2 Ondernemers, onderwijs en (lokale) overheid .................................................................................................... 18 3.3 Vangnet op de arbeidsmarkt ............................................................................................................................... 19

4

Aanbod van arbeid ...................................................................................................................................................... 21 4.1 De beroepsbevolking .......................................................................................................................................... 21 4.2 Arbeidsmigranten................................................................................................................................................ 22

5

Vraag naar arbeid ........................................................................................................................................................ 23 5.1 Bedrijven en bedrijventerreinen .......................................................................................................................... 23 5.2 Sectorontwikkelingen ......................................................................................................................................... 25 5.3 Toekomstperspectief voor De Langstraat: (inter)nationale vraagontwikkelingen .............................................. 27 5.4 Regionale kansen ................................................................................................................................................ 28

6

De dynamiek van de arbeidsmarkt (vraag en aanbod) ................................................................................................ 29 6.1 Vraag en aanbod naar arbeid: de wijde regio ...................................................................................................... 29 6.2 Werkgelegenheidsontwikkeling (vraag) en de beroepsbevolking (aanbod) ........................................................ 30

7

Ontwikkelingskansen .................................................................................................................................................. 33 7.1 Resumé ............................................................................................................................................................... 33 7.2 Strategisch beleid van de regio’s in relatie tot De Langstraat ............................................................................. 34 7.3 Randvoorwaarden voor een goed ondernemingsklimaat .................................................................................... 35 7.4 Kansen en bedreigingen ...................................................................................................................................... 35

8

Aanbeveling ................................................................................................................................................................ 37

LITERATUUR……………………………………....……………………..………………………...39 BEGRIPPENLIJST….……………………………....……………………..………………………...41

3

BIJLAGE 1

Bevolkingssamenstelling en woningvoorraad..……………....…..…………43

BIJLAGE 2

Arbeidsmarktgegevens De Langstraat………………..……………………..47

BIJLAGE 3

Bedrijven en bedrijventerreinen………………………..……………………51

FIGUREN Figuur 2-1 Figuur 3-1 Figuur 3-2 Figuur 3-3 Figuur 5-1 Figuur 5-2 Figuur 6-1

De Langstraat: wonen, werken en recreëren. Bestaande situatie en ontwikkelingen .................................. 13 Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, schematisch weergegeven ............................................................... 17 De arbeidsmarkt, schematisch de relatie tussen bedrijfsleven, onderwijs en de overheid .......................... 19 Illustratie van het belang en de mogelijke invloed van de lokale overheid op de arbeidsmarkt ................. 20 Locaties van bedrijventerreinen in De Langstraat, 2014 ............................................................................. 23 Drie (inter)nationale economische ontwikkelingsassen en de positie van De Langstraat ........................... 27 De werkgelegenheidsfunctie van De Langstraat, Tilburg en ’s-Hertogenbosch (afgerond op duizendtallen). Aantal arbeidsplaatsen, de netto-pendel inkomend (+) of uitgaand (-). ...................................................... 29 Schematische verbeelding van de pendelbewegingen tussen De Langstraat en ’s-Hertogenbosch en Tilburg, gemiddelde periode 2007-2011 ..................................................................................................... 30 Grafische weergave van de prognose van de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid bij een gelijkblijvende participatiegraad. ............................................................................................................... 31 Illustratie van de samenhang tussen strategische regionale speerpunten en de visie en beleidskeuzes in De Langstraat.................................................................................................................................................... 34

Figuur 6-2 Figuur 6-3 Figuur 7-1

FIGUREN IN DE BIJLAGEN Figuur 2 Figuur 3 Figuur 4 Figuur 5 Figuur 6 Figuur 7 Figuur 8 Figuur 9

Bevolkingsontwikkeling ( aantal personen) van regio De Langstraat, periode 2000-2012 ........................... 44 Bevolkingsprognose voor De Langstraat, op basis van gegevens van de provincie Noord-Brabant en volgens het CBS ........................................................................................................................................................... 45 Ontwikkeling van de woningvoorraad van de gemeenten Heusden, Loon op Zand en Waalwijk in de periode van 31 december 1999 tot en met 31 december 2011. .................................................................................... 46 De verandering van het migratiesaldo afgezet tegen de verandering van de woningvoorraad. ...................... 46 Werkgelegenheid en (tussen haakjes) netto-pendelbewegingen van Waalwijk, Loon op Zand en Heusden .. 48 Onderlinge pendelbewegingen in De Langstraat ............................................................................................ 48 Grafische weergave van de prognose van de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid bij een gelijkblijvende én een geleidelijk stijgende participatiegraad (rode licht stijgende lijn) ................................ 50 Locaties van bedrijventerreinen in De Langstraat, 2014. Paars weergegeven. ............................................... 52

TABELLEN Tabel 2-1 Tabel 4-1

Bevolking van De Langstraat, naar gemeente en naar leeftijd per 1 januari 2014 ......................................... 14 De beroepsbevolking en het verwachte aanbod van arbeid in de periode 2013-2030 bij een gelijkblijvende participatiegraad.............................................................................................................................................. 21 Tabel 4-2 Het aantal niet-werkende werkzoekenden per 30 augustus 2014. Langstraat, Tilburg en ‘s Hertogenbosch . 21 Tabel 4-3: De Langstraat, SW-dienstverband (Baanbrekers), wajong, uitkeringgerechtigden en niet-werkende werkzoekenden (aantal personen). .............................................................................................................. 22 Tabel 5-1: Bedrijventerreinen met uitgeefbare grond en totale bedrijventerreinopppervlakten en milieucategorieën van bedrijventerreinen in De Langstraat per 1 januari 2013 ....................................................................... 24 Tabel 5-2 Werkgelegenheid naar sector in 2011 in de Langstraat-gemeenten. ............................................................... 25 Tabel 6-1 Gemiddelde pendelbewegingen (2007-2011) tussen de Langstraatgemeenten onderling en ’s-Hertogenbosch en Tilburg. ....................................................................................................................................................... 30

4

Leeswijzer Deze sociaal-economische verkenning bestaat uit drie hoofddelen. Het eerste deel bestaat uit de hoofdstukken 1 en 2 en gaat over deze verkenning en de identiteit van De Langstraat. Het tweede deel bestaat uit de hoofdstukken 3 tot en met 6 en beschrijft uitgebreid de arbeidsmarkt en de economische structuur van De Langstraat. Ten slotte zijn de hoofdstukken 7 en 8 geschreven om de identiteit, de inzichten in de arbeidsmarkt en reeds bestaande beleidslijnen met elkaar te verbinden. In deze laatste twee hoofdstukken worden op basis daarvan de belangrijkste ontwikkelingskansen en mogelijke vervolgstappen voor De Langstraat weergegeven.

5

6

Samenvatting Doel Deze sociaal-economische verkenning heeft tot doel om inzicht te krijgen in de identiteit, de sociaal-economische structuur en ontwikkelingskansen van De Langstraat. Deze verkenning is bedoeld als fundament voor politici en beleidsmakers en kan dienen om nut en noodzaak van samenwerking tussen de drie Langstraatgemeenten te beoordelen. Het kan desgewenst als uitgangspunt genomen worden voor verdere strategische en beleidsmatige plannen voor de economie en de arbeidsmarkt in De Langstraat. Samenwerking De samenhang en het schaalniveau in de regionale arbeidsmarkt noodzaakt tot een gezamenlijke aanpak, zo blijkt ook verderop uit de analyse in deze sociaal-economische verkenning. Vanwege de structuur van de arbeidsmarkt is strategische en tactisch-operationele samenwerking binnen De Langstraat een noodzaak. Vanuit die samenwerking kan De Langstraat bijdragen aan de invulling en uitvoering van de strategische agenda’s van de regio’s Hart van Brabant en Noordoost-Brabant. Historie Vanuit de historie is De Langstraat veelzijdig en in deze diversiteit schuilt haar kracht. Hoewel deze streek niet ongevoelig is voor veranderingen van de conjunctuur, is de economische situatie ook in het verleden al veelal relatief stabiel en veerkrachtig. De situering in een grensgebied, waar een aantal handelsverbindingen samenkomt, brengt een open houding met zich mee, zowel binnen de regio zelf als naar buiten toe. Inwonertal en omgeving Het aantal inwoners van De Langstraat is anno 2014 ongeveer 114.000 personen groot. De bevolking groeit nog licht, maar het geboorteoverschot is de afgelopen 12 jaar sterk gedaald en daalt nog verder. Voor bevolkingsgroei of stabilisatie van de bevolkingsomvang is, naast werkgelegenheid in de regio, een tamelijk uitgebreid woningbouwprogramma een noodzakelijke randvoorwaarde. Het grondgebied van De Langstraat is met bijna 20.000 hectare circa twee keer zo groot als dat van Den Bosch of Tilburg en biedt dus voldoende ruimte om te wonen, te werken en te recreëren. Door de uitgebreide wegenstructuur is De Langstraat goed bereikbaar, openbaar vervoer verdient echter nog extra aandacht. De arbeidsmarkt Voor een goed functionerende arbeidsmarkt zijn belangrijke inspanningen nodig van ondernemers, het onderwijs en de overheid (de drie O’s). Het samenspel en de samenwerking tussen de drie O’s is daarbij van groot belang. De gemeentelijke overheid heeft een groot belang bij een goed functionerende evenwichtige arbeidsmarkt. Dit belang wordt (nog) groter door de voorgenomen invoering van de Participatiewet per 1 januari 2015. Op het niveau van De Langstraat kan het daarom lonend zijn om op gerichte wijze te investeren in een goed functionerende arbeidsmarkt. Een goed functionerende arbeidsmarkt leidt immers tot besparingen van de gemeentelijke overheid op bijstanduitkeringen en kosten voor reïntegratie. Een kwalitatieve ‘mismatch’ op de arbeidsmarkt is echter meer regel dan uitzondering. Er bestaan moeilijk vervulbare vacatures (tekorten) op de arbeidsmarkt terwijl tegelijkertijd mensen werkloos zijn. Ook zijn verstoringen van het evenwicht op de arbeidsmarkt inherent aan de vrije markteconomie. Baanbrekers voert voor de Langstraatgemeenten de wettelijke taken uit die bedoeld zijn als sociale vangnet. Steeds meer is deze organisatie er nu op gericht om mensen van werk naar werk te begeleiden. Werkgelegenheidsfunctie en pendelbewegingen De Langstraat biedt ongeveer evenveel banen (ruim 49.000) als de werkzame beroepsbevolking groot is (50.500). De gemeenten van De Langstraat hebben een sterke onderlinge pendel (forensenverkeer). De Langstraat heeft een nettouitgaande pendel naar de werkgelegenheidssteden ‘s-Hertogenbosch en Tilburg. Wat daarbij opvalt is dat het forensenverkeer tussen De Langstraat en Tilburg qua omvang ongeveer even groot is als het forensenverkeer tussen De Langstraat en ’s-Hertogenbosch. Ofwel de binding van De Langstraat met beide steden is ongeveer even sterk. Binnen

7

De Langstraat bestaan uiteraard verschillen: Waalwijk heeft vooral een werkgelegenheidsfunctie, voor Heusden en Loon op Zand ligt het accent op de woonfunctie. Arbeidsmarktontwikkeling Er bestaat anno 2013 en 2014 een overschot aan arbeidskrachten ten gevolge van de recessie. Deze hoge werkloosheid zal, als de economie zich herstelt, naar verwachting ongeveer in 2018 sterk afgenomen zijn. Uitgaande van economisch herstel, zal vanaf circa 2018 krapte op de arbeidsmarkt ontstaan. De algemene krapte op de arbeidsmarkt zal, zeker de eerste jaren, grotendeels opgelost worden doordat: o meer mensen zich voor meer arbeidsuren op de arbeidsmarkt zullen aanbieden, o meer mensen pas op latere leeftijd stoppen met werken. Er is bovendien afgesproken met de sociale partners dat het bedrijfsleven en de overheid de komende jaren voor 125.000 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt (arbeidsgehandicapten) werkgelegenheid zullen gaan bieden. In de komende periode tot 2018 zal dit zeker geen gemakkelijke opgave zijn. Voor enkele specifieke beroepsgroepen (vooral in de techniek) zijn wel belangrijke tekorten te verwachten die niet opgelost kunnen worden door meer mensen langer te laten werken. Als de vraag naar arbeid gedurende langere tijd groot blijft en de arbeidsdeelname in De Langstraat zijn maximum bereikt, bieden arbeidsmigranten (uit andere regio’s van Nederland of uit het buitenland) de enige oplossing om het werk toch te kunnen verrichten. Ontwikkelingskansen Vanuit (inter)nationaal perspectief bezien ligt De Langstraat gunstig. Het ligt in de invloedsfeer van de logistiek en materiaalgebonden activiteiten, het profiteert mee van de informatie- en kennisgerichte bedrijvigheid en het maakt deel uit van een ontwikkelingszone van persoongerichte activiteiten. In verband met de gunstige ligging van De Langstraat is het aannemelijk dat de economie van De Langstraat zich de komende jaren gunstig zal ontwikkelen. Dit zal leiden tot een toenemende vraag naar arbeid (werkgelegenheidsgroei). Het strategisch-tactische beleid voor De Langstraat wordt gevormd door enerzijds de strategische keuzes die op nationaal en regionaal niveau worden gemaakt en anderzijds de realiteit en ontwikkelingskansen van bedrijvigheid en de werkende beroepsbevolking in De Langstraat. De agrarische sector, de industrie, de groot- en detailhandel, vervoer en opslag en de vrijetijdsector zijn de sterke sectoren van De Langstraat. Deze sectoren passen bovendien bij de strategische keuzes die al eerder zijn gemaakt door verschillende Brabantse regio’s. De bereikbaarheid en het woonklimaat zijn zeer belangrijke randvoorwaarden voor een goed ondernemingsklimaat. Deze kwaliteiten biedt De Langstraat. Om een goed ondernemingsklimaat ook in de toekomst te kunnen blijven bieden is het nodig om ervoor te zorgen dat de bereikbaarheid nog verder verbeterd wordt en (tenminste) de bestaande plannen voor woningbouwontwikkeling tot realisatie worden gebracht.

8

1

Inleiding en doel

In het jaar 2011 is samenwerking in De Langstraat tussen de gemeenten Waalwijk, Loon op Zand en Heusden in een stroomversnelling gekomen. Eind 2010 is het visie-document ‘Heusden, Loon op Zand en Waalwijk. Op een nieuwe leest geschoeid!’ tot stand gekomen. In februari 2012 is het sociaal-economisch team (SET) van start gegaan. Samenwerking is daarbij in eerste instantie vanuit het oogpunt van arbeidsmarktbeleid gezocht. De economie en ruimtelijke infrastructuur van de drie gemeenten hangt echter dusdanig met elkaar samen dat een bredere samenwerking op het economisch vlak zeer voor de hand ligt. Deze sociaal-economische verkenning beschrijft de economische samenhang van de regio De Langstraat. Sociaal-economische zaken is een complex en breed beleidsveld. Dit is niet alleen zo vanwege de onderwerpen die direct hiertoe worden gerekend zoals armoedebestrijding, werkgelegenheidsvraagstukken, aanbod van bedrijvenlocaties en herstructurering van bedrijventerreinen. Ook de raakvlakken met andere beleidsvelden spelen een belangrijke rol. Zonder goede infrastructurele voorzieningen bestaat er geen aantrekkelijk vestigingsklimaat voor ondernemers. Zonder goed ontwikkelde centrumlocaties is de kans op een florerende detailhandelsector nihil. Bovendien is het woonklimaat één van de belangrijkste bepalende factoren voor het ondernemersklimaat. Om het een en ander gedegen op elkaar af te kunnen stemmen, is goed onderbouwd beleid en visie nodig. Maar allereerst is het nodig om inzicht te hebben in de sociaal-economische structuur en samenhang van De Langstraat. Om die reden is ervoor gekozen om deze sociaal-economische verkenning te doen. Deze verkenning kan straks de basis vormen voor gezamenlijk sociaal-economisch beleid. 1.1

Doelstelling

De algemene doelstelling: Deze sociaal-economische verkenning dient ertoe om inzicht te krijgen in de identiteit, de sociaal-economische structuur en ontwikkelingskansen van De Langstraat. Deze verkenning is bedoeld als fundament voor politici en beleidsmakers. Het is een instrument om zich een oordeel te kunnen vormen over de vraag of en inhoeverre samenwerking, in het bijzonder op het terrein van sociaal-economische zaken, tussen de drie Langstraatgemeenten noodzakelijk of wenselijk is. 1.1.1

Uitgewerkte doelstelling

Deze verkenning neemt als uitgangspunt dat mensen de sleutel zijn tot ontwikkeling. Dit is hier vertaald naar de rol die mensen op de arbeidsmarkt (kunnen) vervullen en het ondernemerschap van burgers en ondernemingen in De Langstraat. Hoe meer mensen zinvol en passend zijn ingeschakeld in het maatschappelijk verband van De Langstraat, hoe beter dit is voor de welvaart en het welzijn in de regio. Volledige maatschappelijke participatie, door deelname aan het onderwijs, het hebben van een al dan niet betaalde werkkring of het uitoefenen van zorgtaken (of vrijwilligerswerk) vormt het ultieme doel en is ook het middel tot een welvarende regio. Ondernemingen bieden werkgelegenheid. Het bedrijfsleven beschouwen we daarom als een zeer belangrijke motor voor sociaal-economische ontwikkeling. Het onderwijs zorgt voor de kwalitatieve ontwikkeling van burgers en het kwalitatieve aanbod van arbeid. De overheid biedt de kaders waarin maatschappelijk ontwikkeling mogelijk wordt. Samenwerking van ondernemingen, het onderwijs en de overheid is nodig voor een goed functionerende economie en arbeidsmarkt. Burgers zijn betrokken via hun democratische vertegenwoordiging in de gemeenteraden en hun rol als werknemer of werkgever, scholier of docent in het onderwijs. Deze sociaal-economische verkenning heeft tot doel om antwoord te vinden op een aantal vragen. Dat zijn de volgende: 1. Wat zijn de specifieke kenmerken van De Langstraat, wat is haar identiteit? 2. Wat zijn de kenmerken van de (beroeps)bevolking van De Langstraat (het arbeidsaanbod)? 3. Wat is kenmerkend voor het bedrijfsleven van De Langstraat (de arbeidsvraag)? 4. Wat betekent dit voor de (toekomstige) sociaal-economische ontwikkeling van De Langstraat?

9

1.1.2

Reikwijdte van deze sociaal-economische verkenning

Deze sociaal-economische verkenning biedt een ordening van sociaal-economische gegevens en een analyse van de economie van De Langstraat. De verkenning is er vooral op gericht om inzicht te krijgen in de (noodzakelijke) dynamiek van de arbeidsmarkt. Een beschrijving van de meest kansrijke en belangrijke economische sectoren in De Langstraat is daar een onderdeel van. Omdat voor een goed functioneren van de economie de thema’s ‘bereikbaarheid’ en ‘wonen’ zeer belangrijk zijn, wordt aan deze twee onderwerpen ook een paragraaf gewijd. Investeringen in een goede infrastructuur en bereikbaarheid van onze regio De Langstraat blijft in de toekomst van groot belang voor een goed ondernemingsklimaat. De keuzes die in de woningmarkt gemaakt worden, kunnen van invloed zijn op de bevolkingsontwikkeling, de beschikbaarheid van arbeid en daarmee op het sociaal-economische evenwicht. In de paragrafen 2.4, 2.5 en 7.3.1 wordt daarom kort ingegaan op bereikbaarheid en de relatie tot het woningbouwprogramma. 1.2 De bestaansreden van de sociaal-economische verkenning In 2010 hebben de gemeenten Loon op Zand, Heusden en Waalwijk besloten om intensiever samen te gaan werken. Daarvoor is het document “Heusden, Loon op Zand en Waalwijk op een nieuwe leest geschoeid” opgesteld. Op basis van dit document is de samenwerking op het gebied van wonen, bereikbaarheid, economie (inclusief toerisme) en sociale zaken gezocht. Sociale zaken en economie kennen een sterke samenhang, het duurde daarom niet lang voordat een sociaal-economisch team gevormd werd voor dit beleidsveld. Deze sociaal-economische verkenning kan dienen als uitgangspunt voor strategische en beleidsmatige plannen voor de verbetering van de arbeidsmarkt in De Langstraat. Anno 2014 hebben de drie gemeenten Loon op Zand, Heusden en Waalwijk elk nog hun eigen sociaal-economisch beleid. Dit terwijl de economie en arbeidsmarkt van deze drie gemeenten nauw verweven zijn en er al geruime tijd samengewerkt is in de voormalige intergemeentelijke sociale dienst (ISD). Inmiddels hebben de drie gemeenten bovendien de gezamenlijke gefuseerde uitvoeringsorganisatie Baanbrekers om de wet sociale werkvoorziening (WSW) en de taken van de voormalige sociale dienst uit te voeren. De samenhang en het schaalniveau in de regionale arbeidsmarkt lijkt soms een gezamenlijke aanpak noodzakelijk te maken. Maatregelen op tenminste het schaalniveau van De Langstraat lijken nodig om een antwoord te hebben op de vraagstukken economische ontwikkeling en van werkloosheid en mogelijke toekomstige tekorten op de arbeidsmarkt. In deze verkenning wordt onderzocht wat de structuur van de arbeidsmarkt betekent voor de strategische en tactischoperationele samenwerking. Voorts wordt aannemelijk gemaakt wat deze intensivering van samenwerking in De Langstraat kan betekenen voor de invulling en uitvoering van de strategische agenda’s van de regio’s Hart van Brabant en Noordoost-Brabant. 1.2.1

Sociaal-economische verkenning, bestaande onderzoeken

Deze sociaal-economische verkenning integreert bestaande onderzoeken, beleidsplannen van de afzonderlijke gemeenten en strategische beleidsstukken op regionaal niveau (Hart van Brabant, Noordoost Brabant) tot een stuk dat de basis biedt voor nieuw beleid ter bevordering van een gezonde arbeidsmarkt in De Langstraat. Belangrijke bestaande stukken waaruit is geput zijn onder andere het sociaal-economisch beleidsplan 2006-2010 (Waalwijk), het sociaal-economisch plan 2007-2011 (Heusden), het sociaal-economisch beleidsplan 2011-2015 (Loon op Zand), de (concept)structuurvisies. Van de rapportages van de adviescommissie Krachtig bestuur in Brabant is in het kader van dit sociaal-economisch plan kennis genomen. Omdat die rapportages zich specifiek richten op ‘besturen’ en niet op ‘economie’, is niet gestreefd naar een volledige integratie van de inhoud of conclusies van deze rapportages in deze sociaal-economische verkenning. De verkenning biedt op basis van sociaal-economische inhoud natuurlijk wel aanknopingspunten voor verdere bestuurlijke verbeteringen en gaat in op het nut en de betekenis van samenwerking voor het sociaal-economische domein. 1.3

Werkwijze 1.3.1

Proces

De sociaal-economische verkenning voor De Langstraat is tot stand gekomen onder regie van de stuurgroep Sociaaleconomisch beleid van De Langstraat. In deze stuurgroep zijn de overheid, ondernemers en het onderwijs in De Langstraat vertegenwoordigd. De verkenning is voorbereid en geschreven door het sociaal-economisch team (SET) van De Langstraat. Binnen het SET werken beleidsmedewerkers van sociale zaken, economische zaken van de drie gemeenten en een beleidsmedewerker

10

van Baanbrekers samen. Omdat het sociaal-economische domein ook veel andere beleidsvelden raakt zijn ook medewerkers van de beleidsvelden toerisme en recreatie (dit beleidsveld wordt ook wel geschaard onder economische zaken), wonen, bereikbaarheid en ruimtelijke ordening betrokken bij de totstandkoming van de verkenning. Op 15 januari 2013 heeft hiervoor een ambtelijke themadag plaatsgevonden, tussentijdse resultaten zijn op 1 oktober 2013 met elkaar besproken. De gemeenteraden van Loon op Zand, Heusden en Waalwijk zijn door middel van twee gezamenlijke raadsvergaderingen betrokken bij het onderwerp sociaal-economische zaken. Op 23 januari 2013 heeft een bijeenkomst op Mariënkroon plaatsgevonden waarbij het accent heeft gelegen op sociale zaken. Op 21 augustus 2013 heeft een bijeenkomst plaatsgevonden bij de Efteling, daarbij lag het accent op de ruimtelijk-economische invalshoek. 1.3.2

Communicatie en draagvlak

Om ervoor te zorgen dat ondernemers ook bekend zijn met deze verkenning en dit stuk als basis kunnen gebruiken voor vervolgstappen wordt deze ter kennis gebracht aan de besturen van de ondernemersverenigingen Waalwijks Bedrijvenplatform (WBP), Stichting Ondernemend Loon op Zand (SOL), het Heusdens Bedrijven Platform (HBP) en de Zuidelijke Land- en Tuinbouw Organisatie (ZLTO). Bij een eventueel vervolg op deze verkenning in de vorm van nieuwe beleid en/of uitvoeringsplannen zal het bedrijfsleven gevraagd worden om een centrale rol te vervullen. 1.3.3

Onderzoek

Om inzicht te krijgen in de economische structuur van De Langstraat is op een aantal terreinen onderzoek gedaan. Een bevolkingsprognose en een inschatting van de woningbouw tot het jaar 2030 geven een beeld van de ontwikkeling van De Langstraat over een langere periode. Daarnaast is uitgezocht wat de werkgelegenheid en de aard van de werkloosheid in De Langstraat is en op welk vlak arbeidsmarkttekorten worden verwacht. Ook is een inventarisatie gemaakt van het areaal van bedrijventerreinen en de aard van de bedrijvigheid in De Langstraat. Het theoretische kader dat voor de toekomstige economische ontwikkeling van De Langstraat is gebruikt is aangereikt door Ruimtelijk Economisch Atelier Tordoir. Aan de gemeenteraden is op 21 augustus 2013 een analyse gepresenteerd over de positionering van De Langstraat vanuit ruimtelijk-economisch perspectief.

11

12

2

De Langstraat en haar bevolking

In dit hoofdstuk wordt een beschrijving van De Langstraat en de bevolking gegeven. 2.1 Beschrijving van het gebied. De Langstraat kan worden gekenmerkt als een verstedelijkt gebied met een dorps karakter. De Midden-Langstraat bestaat uit de gemeenten Heusden, Loon op Zand en Waalwijk en wordt getypeerd als een sterke en goed bereikbare regio met zowel landelijke als stedelijke kenmerken waar het goed wonen, werken en recreëren is. Figuur 2-1 illustreert de ligging van bedrijventerreinen en woon- en recreatiegebieden in De Langstraat, bovendien zijn op de kaart nieuwe ontwikkelingslocaties weergegeven. Bewoners van De Langstraat ervaren bovendien niet de lasten van de grote stad maar profiteren wel van de lusten ervan door de nabijheid van Tilburg en ’s-Hertogenbosch. Deze steden bieden uitgebreide voorzieningen zoals onder andere een universiteit, hogescholen, bioscopen en een binnenstad met een belangrijke uitgaansfunctie. Figuur 2-1

De Langstraat: wonen, werken en recreëren. Bestaande situatie en ontwikkelingen

2.2 Historie De Langstraat, die grotendeels wordt gevormd door het grondgebied van de gemeenten Heusden, Waalwijk en Loon op Zand, dankt zijn naam aan de kilometerslange, haast kaarsrechte weg die al sinds eeuwen Geertruidenberg in het westen en ‘s-Hertogenbosch in het oosten met elkaar verbindt. De eenduidige benaming ‘Langstraat’ laat onverlet dat deze regio historisch gezien een sterke verscheidenheid kent. Diversiteit is er in de eerste plaats in territoriaal opzicht: lange tijd heeft een grillige grenslijn ervoor gezorgd dat de noordelijke helft van de huidige Langstraat tot het graafschap Holland behoorde, terwijl de zuidelijke helft onderdeel was van het hertogdom Brabant. Ook landschap en bodemgebruik geven een aanzienlijke variatie te zien. De noordflank bestaat dankzij de Maas uit klei, dat naar het zuiden toe overgaat in de armere zandgronden, die in de Loonse en Drunense Duinen zelfs een stuifzandgebied vormen. Maar ook het landschap is door de eeuwen heen aan veranderingen onderhevig. Grootschalige turfwinning gedurende honderden jaren heeft het van oorsprong moerasachtige gebied rond Waspik, Capelle en Sprang een ander aanzien gegeven. Even ingrijpend was de

13

ingebruikname van de Bergsche Maas in 1904. Die betekende een economische impuls, maar zorgde er ook voor dat de stad Heusden een deel van zijn historische achterland verloor en zich dientengevolge sterker ging richten op plaatsen zoals Waalwijk en ‘s-Hertogenbosch. Ook de economische structuur in De Langstraat geeft een gevarieerd beeld te zien. Grote bekendheid geniet de regio vanzelfsprekend vanwege de vervaardiging van schoenen en andere lederproducten. In de loop van de negentiende eeuw heeft deze zich landelijk geconcentreerd in De Langstraat, aanvankelijk als nijverheid maar sinds ongeveer 1900 als gevolg van mechanisatie als bloeiende schoen- en lederindustrie. Hoewel deze in de jaren zestig van de twintigste eeuw sterk in verval raakte, zijn er in en om Waalwijk nog altijd verschillende bedrijven die voortbouwen op de specifieke kennis uit de lederindustrie, bijvoorbeeld in de chemie. Een andere vorm van huisnijverheid kwam voor in de oostelijke Langstraat, waar veel inwoners van Vlijmen en Haarsteeg een inkomen verwierven door het vlechten van manden, wat mogelijk werd gemaakt door de beschikbaarheid van riet en wilgenhout. Vanzelfsprekend is in De Langstraat steeds ook de agrarische sector sterk vertegenwoordigd geweest. In het verleden kwam hier grootschalige hopteelt voor, en nog altijd is er sprake van veel tuinbouw. In de vorige eeuw beschikte De Langstraat over een eigen veilingbedrijf voor groente en fruit. De stevige zandgrond maakt Drunen geschikt voor zware industrie. Kort voor de Tweede Wereldoorlog vestigde Max Lips hier zijn scheepsschroevengieterij, die uitgroeide tot een onderneming van wereldfaam. Lips’ fabriek bestaat niet meer, maar het huidige Metal Valley bouwt voort op eerdere bedrijvigheid. De rivier de Bergsche Maas verklaart de aanwezigheid van scheepsbouw, met werven in Heusden, Sprang-Capelle en Waspik. En al eeuwenlang wordt de economie van Waalwijk gestimuleerd door de aanvoer- en overslagmogelijkheden die de nabijgelegen rivier te bieden heeft. De bedrijvigheid in De Langstraat is dus veelzijdig, en juist in deze diversiteit schuilt haar kracht. Hoewel ook deze streek niet ongevoelig was en is voor veranderingen van de conjunctuur, is de economische situatie veelal relatief stabiel en veerkrachtig geweest. De situering in een grensgebied, waar een aantal handelsverbindingen samenkomt, brengt een open houding met zich mee, zowel binnen de regio zelf als naar buiten toe. 2.3

Bevolking

In deze paragraaf wordt kort ingegaan op enkele belangrijke aspecten van de bevolkingssamenstelling en ontwikkeling. In bijlage 1 wordt veel uitgebreider ingegaan op de achtergronden van bevolkingsomvang, samenstelling en de prognose van de ontwikkeling van de beroepsbevolking. 2.3.1

Omvang en leeftijdsopbouw

In Tabel 2-1 is de spreiding naar leeftijd van de bevolking van De Langstraat weergegeven. De gemeente Heusden heeft anno 2014 verhoudingsgewijs de jongste en minst vergrijsde bevolking. De gemeente Loon op Zand heeft de meest ontgroende en vergrijsde bevolking. Tabel 2-1

Bevolking van De Langstraat, naar gemeente en naar leeftijd per 1 januari 2014

Kern

0 t/m 23 jaar

24 t/m 64 jaar

65 jaar en ouder

TOTAAL

Gemeente Heusden

(27,5%) 11.881

(54,7%) 23.636

(17,8%) 7.674

43.191

Gemeente Loon op Zand

(26,2%)

6.037

(54,2%) 12.507

(19,7%) 4.537

23.081

Gemeente Waalwijk

(27,3%) 13.007

(53,8%) 25.625

(18,8%) 8.971

47.603

LANGSTRAAT (27,2%) 30.925 (54,2%) 61.768 (18,6%) 21.182 Bron: Gemeentelijke basisadministraties (GBA), Heusden, Loon op Zand, Waalwijk.

113.875

2.3.2

Bevolkingsontwikkeling en prognose

In De Langstraat is het geboorteoverschot de afgelopen 12 jaar (periode 2000-2012) sterk gedaald, van jaarlijks meer dan 500 naar minder dan 200. Over de gehele periode tussen 2000 en 2012 is de bevolking in De Langstraat toch licht gegroeid van circa 111.000 naar 112.800 (+ 1.800 personen). De natuurlijk aanwas van de bevolking zal de komende jaren in De Langstraat slechts gering zijn. Hoe de bevolking van De Langstraat zich de komende jaren feitelijk zal ontwikkelen, zal in belangrijke mate worden bepaald door (kwaliteit van) de woningbouw in De Langstraat en de ontwikkeling van de werkgelegenheid in De Langstraat en de omliggende

14

gebieden. Een aantrekkelijk woningbouwprogramma zal tot bevolkingsgroei kunnen leiden. Groei of stagnatie van de bevolking is dus mede afhankelijk van de mate waarin nieuwbouw op succesvolle wijze wordt gerealiseerd. Volgens de prognose van de provincie Noord-Brabant zal de bevolking van De Langstraat tot 2030 nog gestaag groeien naar ruim 117.000 inwoners. 2.4

Woningen en daling aantal personen per woning

De woningvoorraad is in De Langstraat in de periode van 1999 tot en met 2011 (in 12 jaar) gestaag toegenomen van ruim 42.700 woningen eind 1999 tot bijna 46.300 eind 2011; een toename van ruim 3.500 woningen. Waalwijk had een toename van circa 1.750 woningen, Heusden van circa 1.150 woningen en Loon op Zand van ruim 600 woningen. Ondanks deze toename van het aantal woningen is de bevolking in De Langstraat in de zelfde periode maar zeer beperkt toegenomen met circa 1.800 personen. Dit betekent dat het gemiddeld aantal personen per woning afneemt (gezinsverdunning). 2.5

Landschap en infrastructuur

Landschappelijke kwaliteiten van het gebied Het gebied van de drie gemeenten wordt begrensd door de gemeenten Geertruidenberg, Dongen, Tilburg, ’sHertogenbosch, Haaren en aan de andere kant van de Maas de gemeenten Werkendam, Wijk en Aalburg en Woudrichem. Heusden en Waalwijk grenzen aan de Maas. Het gezamenlijke oppervlak van de drie gemeenten bedraagt bijna 20.000 hectare (19.958) hectare volgens databank Brabant). Ter vergelijking: het grondgebied van ’s Hertogenbosch beslaat ruim 9.100 hectare en van Tilburg 11.900 hectare. Het gebied wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid en uniciteit aan landschappen en cultuurhistorische structuren. Binnen een relatief klein oppervlak tref je een rivierenlandschap aan, een ontginningslandschap (slagenlandschap) en het duinlandschap van de Loonse en Drunense Duinen. Dit zorgt voor een zeer gevarieerde beleving van het gebied. De variatie aan bijzondere landschappen binnen de regio en de kwaliteit ervan vormen de dragers van dit gebied en maken de in dit sociaal-economisch plan geschetste potentiële ontwikkelingen mogelijk. Bereikbaarheid Verschillende kernen binnen Midden Langstraat worden gescheiden door landschappen en natuurgebieden. Echter, een belangrijke voorwaarde voor een kwalitatief hoogwaardig gebied waarin mensen aangenaam kunnen wonen, werken en recreëren, is de bereikbaarheid en toegankelijkheid ervan. De Langstraat is goed bereikbaar over de weg met als belangrijkste verkeersaders de A59 en de N261. Over water is de haven van Waalwijk een belangrijke ontsluiting van het gebied die een grote vervoerscapaciteit biedt. Wegenstructuur De Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat (GOL) biedt een belangrijke verbetering van o.a. de bereikbaarheid waarin o.a. de gemeenten Heusden en Waalwijk gezamenlijk optrekken met publieke en private partijen. De A59 prijkt hoog op de regionale agenda om een integrale upgrading te ondergaan om in de toekomst een nog belangrijkere rol te vervullen bij de realisering van de regionale ambities. De A59 verbindt de A27 met de A2, daarnaast wordt door de A59 en de A13 Rotterdam met Noordoost Brabant verbonden. De N261, die Waalwijk via Loon op Zand met Tilburg verbindt, is aangewezen als provinciale prioriteit. Door de A59 en N261 in samenhang met elkaar te bezien, ontstaat er een toegevoegde waarde voor de verkeersoplossingen in de driehoek ’s-Hertogenbosch–Waalwijk–Tilburg. Openbaar vervoer Belangrijk voor de bereikbaarheid van de regio is goed openbaar vervoer. Met name in die gebieden met relatief grote vervoerstromen en geen railinfrastructuur, is het van belang om meer kwaliteit te bieden dan alleen een traditionele streekbus. Een hoger kwaliteitsniveau kan bijvoorbeeld worden gevonden in doorstroomsnelheid en frequentie. In de verkenning OV-Netwerk BrabantStad – onderdeel van Netwerkprogramma BrabantStad Bereikbaar – is de verbinding Tilburg-Waalwijk-’s-Hertogenbosch opgenomen als doorstroomas. Op deze as rijden momenteel reeds snelle, directe bussen.

15

CONCLUSIES: -

De regio De Langstraat kent historisch een sterke verscheidenheid. Er is sprake van Brabantse en Hollandse invloeden, een gevarieerd landschap en veelzijdige bedrijvigheid. Er bestaat een open houding en ondernemerschap door de (historische) situering op een knooppunt van handelsverbindingen. Het aantal inwoners van De Langstraat is anno 2014 ongeveer 114.000 personen groot. De bevolking groeit nog licht, maar het geboorteoverschot in De Langstraat is de afgelopen 12 jaar sterk gedaald en daalt nog verder. Doordat huishoudens (het aantal personen per woning) gemiddeld kleiner worden is de bevolking, ondanks de bouw van ruim 3.500 woningen, in 12 jaar (periode 2000-2012) met slechts 1.700 personen toegenomen. Mede door (te) beperkte woningbouw heeft in de periode van 2003 tot en met 2007 bevolkingskrimp plaatsgevonden. Voor bevolkingsgroei of stabilisatie van de bevolkingsomvang is, naast werkgelegenheid in de regio, een tamelijk uitgebreid woningbouwprogramma een noodzakelijke randvoorwaarde. Het grondgebied van De Langstraat is met bijna 20.000 hectare circa twee keer zo groot als dat van Den Bosch of Tilburg en biedt dus voldoende ruimte om te wonen, te werken en te recreëren. Door de uitgebreide wegenstructuur is De Langstraat goed bereikbaar, openbaar vervoer verdient echter nog extra aandacht.

16

3

De arbeidsmarkt

Voor een duurzame economische ontwikkeling is een goed functionerende regionale arbeidsmarkt nodig. We willen dat bedrijven kunnen beschikken over voldoende en goed gekwalificeerd personeel, zodat er weinig langdurig openstaande vacatures zijn. Daarnaast willen we dat er geen werkloosheid is. In paragraaf 3.1 wordt op beknopte wijze de werking van de arbeidsmarkt besproken. In paragraaf 3.3 wordt ingegaan op de overheid die de taak heeft als vangnet te fungeren voor mensen die (tijdelijk) geen werk vinden in onze veranderlijke markteconomie. In paragraaf 3.2 wordt ingegaan op het samenspel van de drie O’s (ondernemers, onderwijs, overheid) dat nodig is voor een goed functionerende economie en arbeidsmarkt. 3.1 De arbeidsmarkt Op de arbeidsmarkt komen vraag en aanbod van arbeid bij elkaar. Idealiter is er een situatie waarbij er evenwicht is, dat wil zeggen geen werkloosheid, maar ook geen niet-vervulbare vacatures. De nadelen van werkloosheid zijn evident. Vaak wordt echter het nadelig effect van langdurig nietvervulbare vacatures onderschat. Ook dat is een gevolg van het tekortschieten van de arbeidsmarkt. In dat geval zijn er bedrijven die wel klanten hebben die graag hun product willen, maar het bedrijf kan ze niet of maar ten dele leveren omdat er onvoldoende arbeidskrachten zijn om aan de vraag te voldoen. We lopen daardoor economische groei mis. Figuur 3-1

Vraag

Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, schematisch weergegeven

Aanbod

Vacatures Werkloosheid

Werkgelegenheid Een evenwichtige arbeidsmarkt vraagt dus om een vrij precieze ‘match’ tussen vraag en aanbod. De scholing en capaciteiten van arbeidskrachten moeten passen bij de vraag naar arbeid en andersom. Als er meer vraag dan aanbod van arbeid is, ontstaan vacatures (Figuur 3-1). Als er meer aanbod is dan vraag naar arbeid is er sprake van werkloosheid. Beide kunnen tegelijkertijd bestaan, er is dan sprake van een mismatch, veelal met betrekking tot het opleidingsniveau tussen de arbeidsvraag en het aanbod van arbeid. Verschillende partijen komen steeds meer tot het inzicht dat precies en individueel maatwerk nodig is om tot oplossingen te komen voor het gebrek aan gekwalificeerde en capabele arbeidskrachten en het gebrek aan passend werk voor arbeidskrachten die beperkingen in scholingsgraad of andere capaciteiten hebben. Technologische industriële ontwikkeling, automatisering en de rol die internet vervult bij het informeren en bedienen van de consument heeft belangrijke consequenties voor de arbeidsmarkt. Ten eerste neemt de arbeidsproductiviteit in bepaalde sectoren sterk toe, hierdoor neemt de vraag naar arbeidskrachten af. Tegelijk worden vaak wel steeds meer geschoolde en/of specialistische arbeidskrachten gevraagd. Ten tweede dienen de arbeidskrachten die in deze sectoren geen werk (meer) vinden elders werk te vinden. Hiervoor is de ontwikkeling van werkgelegenheid in de sectoren met persoonsgerichte diensten (zoals toerisme en recreatie) kansrijk en van groot belang.

17

3.2

Ondernemers, onderwijs en (lokale) overheid

Om de uitdagingen voor de toekomst het hoofd te bieden en als subregio competitief te zijn is een goed samenspel nodig van burgers, ondernemers, het onderwijsveld en de overheid. Burgers spelen een rol door hun participatie aan maatschappelijke activiteiten en/of een werkkring. De gemeentelijke overheid in De Langstraat heeft de taak om de juiste randvoorwaarden te scheppen en faciliterend te zijn voor burgers, het bedrijfsleven en het onderwijs. Het onderwijs speelt een cruciale rol in de opleiding van toekomstige werknemers. Het lokale bedrijfleven heeft primair de taak om in te spelen op op lokale, nationale en internationale marktontwikkelingen. 3.2.1

Het bedrijfsleven, de ondernemers

Bedrijven hebben in de eerste plaats de taak om te zorgen voor de continuïteit van de onderneming. Meestal gebeurt dit met een winstdoelstelling. De dynamiek in het bedrijfleven is mede door technologische ontwikkelingen, waaronder het internet, en internationalisering erg groot. Het bedrijfleven is voortdurend in ontwikkeling om concurrerend en winstgevend te kunnen blijven. Positief van deze dynamiek is dat de arbeidsproductiviteit in veel bedrijfstakken nog steeds blijft toenemen: er worden steeds meer diensten en producten geleverd met minder personeel. Een belangrijke rol voor het bedrijfsleven is daarnaast weggelegd in ‘learning-on-the-job’. Heden ten dage ligt de ontwikkeling van kennis in het bedrijfsleven vaak ver vóór op de kennis die (nog) aanwezig is op scholen. Daarnaast blijkt dat het stimuleren van (bij)scholing van het personeel erg belangrijk is voor de doorstroming op de arbeidsmarkt. Dit biedt kansen voor laaggeschoold personeel dat daardoor weer vanaf de onderkant van de arbeidsmarkt kan instromen. Met betrekking tot scholing van onze beroepsbevolking kent het bedrijfsleven echter wel een belangrijke beperking. Ten gevolge van concurrentie en onzekerheid in de markt is de planningshorizon bij veel bedrijven kort en de bereidheid om te investeren in scholing van medewerkers soms slechts beperkt. De bedrijfsvoering sluit zo vaak onvoldoende aan op de toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Mede hierdoor komt regelmatig (bij)scholing bij bedrijven onder druk te staan en daarmee ten slotte ook de winst op de langere termijn (scholing heeft immers een bewezen positief effect op de arbeidsmotivatie, maar ook op de arbeidsproductiviteit). 3.2.2

Het onderwijs

Het onderwijs heeft de ruimte en mogelijkheid om zich te richten op het maatschappelijk rendement van scholing. In samenwerking met het bedrijfsleven kan het onderwijsveld scholingsvormen en/of projecten initiëren die leerlingen gericht opleiden voor de arbeidsmarkt. Daarnaast kan het onderwijs bijdragen aan het verbeteren van de kwalificaties van werknemers door bij- of omscholing. 3.2.3

De overheid

De overheid, en dus ook de gemeente, heeft primair de taak om de juiste randvoorwaarden te scheppen waardoor (werkende) burgers, het bedrijfsleven en het onderwijs hun rol goed kunnen vervullen. Daarnaast fungeert de gemeentelijke overheid als vangnet voor mensen die (tijdelijk) geen werk vinden. In paragraaf 3.3 wordt hier nader op ingegaan. Ten aanzien van ondernemers heeft de gemeentelijke overheid de taak om te zorgen voor een gunstig ondernemingsklimaat. Hieronder wordt onder andere verstaan een goede bereikbaarheid, parkeervoorzieningen, een duidelijke en vlotte vergunningverlening, goede en veilige bedrijventerreinen en contact houden met het bedrijfsleven. Een belangrijke specifieke taak voor de gemeente is de zorg voor een goede infrastructuur. Het gaat dan om de zorg voor de openbare ruimte zoals bijvoorbeeld de aanleg en het onderhoud van wegen, het riool en openbare groenvoorzieningen. Maar ook de de aanleg van bedrijventerreinen en het scheppen van de juiste randvoorwaarden voor de juiste hoeveelheid en kwaliteit nieuwe woningen is een belangrijke taak. Daarnaast kan de gemeente een belangrijke faciliterende taak vervullen door,als het nodig is, verschillende groepen zoals inwoners, ondernemers, verenigingen (zoals milieuvereniging, sportvereniging) en organisaties (bijvoorbeeld ZLTO) met elkaar in gesprek te brengen.

18

3.3

Vangnet op de arbeidsmarkt

In Figuur 3-2 is de relatie tussen het bedrijfsleven, het onderwijs en de overheid schematisch weergegeven. Bedrijven en instellingen komen op de arbeidsmarkt en vragen personeel met bepaalde kwaliteiten. Werknemers bieden hun arbeid aan op de arbeidsmarkt, meestal nadat zij eerst onderwijs genoten hebben. De overheid stelt regels op voor bedrijven en instellingen, voor het onderwijs en rechtstreeks voor de arbeidsmarkt om deze goed te laten functioneren. Als de arbeidsmarkt tekort schiet en werkloosheid of ziekte optreedt, biedt de overheid een sociaal vangnet (middels de WIA, Wajong, WWB en de WSW). Figuur 3-2

Kapitaal

De arbeidsmarkt, schematisch de relatie tussen bedrijfsleven, onderwijs en de overheid

Technologie en organisatie Bedrijven en instellingen

Arbeidsmarkt

Werknemers

Opleiding

Arbeid

Overheid - regelgeving en sociaal vangnet

Vanuit de verantwoordelijkheid die de gemeente heeft voor de uitvoering van de WWB (wet werk en bijstand) en WSW (wet sociale werkvoorziening) is het belang van een goed werkende arbeidsmarkt groot. Voor 1 januari 2015 staat de invoering van de Participatiewet gepland. Deze vervangt de genoemde huidige regelingen. Niet volledig en duurzame arbeidsongeschikte werknemers kunnen niet langer een beroep op de Wajong doen en vallen eveneens onder de Participatiewet. De kosten en het risico dat de gemeente daarin draagt, wordt met deze wet groter. De lokale overheid heeft dus een nadrukkelijk belang bij een goed functionerende arbeidsmarkt. Een arbeidsmarkt met een lage werkloosheid en een hoge mate van participatie, ook van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, leidt tot minder uitgaven aan uitkeringen en brengt welvaart voor haar inwoners. In Figuur 3-3 is het belang en de mogelijk invloed van de gemeentelijke overheid geïllustreerd. Bij een goed functionerende arbeidsmarkt houdt de gemeente meer financiële middelen over om te investeren in gemeentelijke taken en doelen. De cyclus in Figuur 3-3 doet de suggestie dat deze beschikbare middelen juist geïnvesteerd worden in de verdere verbetering van de arbeidsmarkt en participatie. Het bedrijfsleven kan gestimuleerd worden door bijvoorbeeld de verbetering van de infrastructuur en innovatieprogramma’s. Deze middelen kunnen ook worden geïnvesteerd in de verdere (bij)scholing en ontwikkeling van burgers. De versterking van de randvoorwaarden voor het bedrijfsleven en het prikkelen van de participatie van burgers leidt tot een sterk bedrijfsleven en gemotiveerde en betrokken burgers, welke weer goede ingrediënten vormen voor een goed functionerende arbeidsmarkt. Hiermee is de cirkel weer gesloten en kan opnieuw worden geïnvesteerd. 3.3.1

Voorkomen en bestrijden van werkloosheid, Baanbrekers

In De Langstraat werken Heusden, Loon op Zand en Waalwijk samen in en met de uitvoeringsorganisatie Baanbrekers. Baanbrekers is de organisatie in De Langstraat die invulling geeft aan het gemeentelijke sociale vangnet voor mensen die op enig moment op de gewone arbeidsmarkt (nog) geen werk hebben gevonden. Baanbrekers voert de wettelijke taken uit van de verstrekking van uitkeringen en het begeleiden van mensen naar een zo regulier mogelijke arbeidsplek. Als dat nog niet mogelijk is, is het belangrijk burgers desondanks te laten participeren in de maatschappij. Het programma “Talent 2 work” is bij uitstek een programma waarin op vraaggerichte wijze wordt gezocht naar nieuwe verbindingen en mogelijkheden voor mensen die op dit moment geen werk hebben.

19

Op landelijk niveau is met de sociale partners afgesproken dat het bedrijfsleven en de overheid de komende jaren voor 125.000 mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt (arbeidsgehandicapten) werkgelegenheid zullen gaan bieden. Baanbrekers kan bij de uitvoering van deze opgave een rol van betekenis vervullen. Dit zal echter, zeker in de komende periode waarin de economie nog niet is hersteld van de recessie, geen gemakkelijk opgave zijn. Figuur 3-3

Illustratie van het belang en de mogelijke invloed van de lokale overheid op de arbeidsmarkt

Mogelijkheden: • kwaliteit en beschikbaarheid arbeidskrachten • aanbod arbeidsplaatsen

Arbeidsmarkt

Resultaat: • werkgelegenheid • participatie - Sterk bedrijfsleven - Motivatie en betrokkenheid burgers

Financiële slagkracht lokale overheid

Investeren in: • bedrijfsleven (infrastructuur, innovatieprogramma’s) • (bij)scholing en ontwikkeling burgers

CONCLUSIES: -

-

Een kwalitatieve ‘mismatch’ op de arbeidsmarkt is meer regel dan uitzondering. Er bestaan moeilijk vervulbare vacatures (tekorten) op de arbeidsmarkt terwijl tegelijkertijd mensen werkloos zijn. Inherent aan een vrije markteconomie zijn verstoringen van het evenwicht op de arbeidsmarkt. Om de schadelijke effecten daarvan te beperken, treedt de overheid op met een sociaal vangnet. Baanbrekers voert voor de Langstraatgemeenten de wettelijke taken uit die bedoeld zijn als sociale vangnet. Steeds meer is nu deze organisatie erop gericht om mensen van werk naar werk te begeleiden. Voor een goed functionerende arbeidsmarkt zijn belangrijke inspanningen nodig van ondernemers, het onderwijs en de overheid. Het samenspel en de samenwerking tussen de drie O’s is daarbij ook van groot belang. De gemeentelijke overheid heeft een groot belang bij een goed functionerende evenwichtige arbeidsmarkt. Dit belang wordt (nog) groter door de invoering van de Participatiewet. Op het niveau van De Langstraat kan het lonend zijn om op gerichte wijze te investeren in een goed fuctionerende arbeidsmarkt, Een goed functionerende arbeidsmarkt leidt tot besparingen van de gemeentelijke overheid op bijstanduitkeringen en kosten voor reïntegratie.

20

4 4.1

Aanbod van arbeid De beroepsbevolking

Een vrij goede schatting kan worden gemaakt van de ontwikkeling van de beroepsbevolking, oftewel het aanbod van arbeidskrachten op de arbeidsmarkt. Dit wordt namelijk voor een belangrijk deel bepaald door de huidige samenstelling van de bevolking, waaronder het aantal schoolgaande kinderen en gepensioneerden. Tabel 4-1 geeft een schatting van de ontwikkeling van de werkzame beroepsbevolking weer, onder de veronderstelling dat de participatiegraad gelijk blijft. De participatiegraad is de mate waarin de beroepsbevolking actief is op de arbeidsmarkt. De activiteit van de bevolking kan zowel betekenen, dat men een baan heeft of een baan zoekt. In bijlage 2 is de ontwikkeling van de verwachte vraag en het aanbod van arbeid grafisch weergegeven. Door een stijgende vraag en een afnemend aanbod zijn er op middellange en lange termijn tekorten op de arbeidsmarkt te verwachten. Naar verwachting zal vooral de toename van de participatiegraad een oplossing gaan bieden: de beroepsbevolking zal dan meer en langer gaan werken om aan de vraag naar arbeid te voldoen. Daarnaast zal het aantrekken van arbeidsmigranten ook een oplossing kunnen bieden. Tabel 4-1

De beroepsbevolking en het verwachte aanbod van arbeid in de periode 2013-2030 bij een gelijkblijvende participatiegraad 2013

2015

2020

2025

2030

Bevolking

112.833

111.800

113.100

115.100

115.600

Beroepsbevolking (15-64 jaar)

73.731

72.600

71.200

70.100

67.600

Werkzame beroepsbevolking (aanbod) Bron: GBA, CBS (Statline), bewerking SET

50.678

49.900

48.938

48.182

46.464

4.1.1

Beroepsbevolking en niet-werkende werkzoekenden

De deze paragraaf gaan we in op de omvang van de beroepsbevolking en de werkloosheid van De Langstraat. In bijlage 2 treft u een uitgebreid overzicht van gegevens met uitleg en definities aan. De totale werkgelegenheid (49.450 banen) is in De Langstraat ongeveer even groot als de werkzame beroepsbevolking (51.050). De onderstaande tabel geeft een overzicht van de beroepsbevolking en het aantal niet-werkende werkzoekenden. Circa 4.000 mensen zijn op zoek naar werk en/of zijn bijstandgerechtigd. Het aantal niet-werkende werkzoekenden bedroeg per augustus 2014 7,7%. In de periode van september 2012 tot 1 oktober 2013 is dit aantal met ruim 50% gestegen. In de periode van oktober 2013 tot september 2014 bleef het aantal ongeveer even hoog. Het aantal niet-werkende werkzoekenden per 30 augustus 2014. Langstraat, Tilburg en ‘s Hertogenbosch

Tabel 4-2

NWW Waalwijk Heusden Loon op Zand Regio De Langstraat Tilburg Den Bosch

Geschatte beroepsbevolking

%-NWW

1.782 1.493 787 4.062

23.100

7,7%

19.000

7,9%

10.700

7,5%

53.200

7,7%

13.100 8.089

101.000

13,0%

72.800

11,1%

Bron: UWV werkbedrijf, Afdeling Arbeidsmarktinformatie en Advies. Basisset regionale arbeidsmarktinformatie.

4.1.2

Afstand tot de arbeidsmarkt en werkloosheid

Tabel 4-3 geeft een overzicht van het aantal personen dat een afstand tot de arbeidsmarkt heeft of werkloos is. Als referentie is de geschatte beroepsbevolking van juni 2013 opgenomen in de tabel. Vervolgens is in de tabel het aantal

21

personen opgenomen dat werkzaam is op basis van de wet sociale werkvoorziening (WSW), het aantal personen dat een Wajong-uitkering heeft en het aantal personen dat uitkeringgerechtigd is via een gemeentelijke uitkering (op basis van de WWB, IOAW, IOAZ, BBZ). Van de gemeentelijk uitkeringsgerechtigden is meer dan de helft 45 jaar en ouder. Slechts 18% van het bestand heeft een startkwalificatie, dat wil zeggen scholing op het niveau van minimaal Havo, Vwo, Mbo 1 en 2. Ongeveer 30% van het bestand is kortdurend werkloos. Ongeveer 40% ontvangt al 3 jaar of langer een uitkering. De totale uitkeringsafhankelijkheid kan langer zijn voor zover eerst nog een andere uitkering is ontvangen, zoals WW. Het aantal niet-werkende werkzoekenden is circa 7,7% van de beroepsbevolking in De Langstraat. Daarvan is bijna 40% ouder dan 50 jaar. Nagenoeg de helft heeft een leeftijd tussen de 27 en de vijftig jaar. Het aandeel werkzoekenden jonger dan 27 jaar ligt op 13%. Het aandeel ouderen ligt circa 5% hoger dan landelijk het geval is. Van de Nww-ers is 45% korter dan een halfjaar werkloos werkzoekend. Van de NWW-ers ontvangen bijna 3.000 een WWuitkering. De grote uitdaging van de uitvoeringsorganisatie Baanbrekers en de betrokken Langstraat gemeenten is om zoveel mogelijk burgers, die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben werk te bieden, liefst in een ‘reguliere’ baan. Tabel 4-3:

De Langstraat, SW-dienstverband (Baanbrekers), wajong, uitkeringgerechtigden en nietwerkende werkzoekenden (aantal personen).

Beroepsbevolking (juni 2013) WSW-formatie in SE’s 2013 Wajong (juni 2013) Uitkering (wwb, ioaw, ioaz) sept 2013 Niet-werkende werkzoekenden1, sept 2013

Heusden 20.200

Loon op Zand 10.700

Waalwijk 22.300

Langstraat 53.200

201 440 519

134 190 234

285 500 761

620 1.130 1.514

1.484

791

1.803

4.078

1

Een nww-er is de persoon die volgens de registratie bij het UWV staat ingeschreven als werkzoekende. Inschrijving bij het UWV is verplicht om een WW- of bijstandsuitkering te krijgen. Daarnaast kunnen ook personen zonder uitkering als nww-er ingeschreven staan.

4.2

Arbeidsmigranten

Arbeidsmigranten zorgen voor flexibiliteit in het regionale aanbod van arbeidskrachten. Werkzame bevolking die wegtrekt of zich juist vestigt verkleinen of vergroten het aanbod van arbeid in de regio. In bijlage 2 is een overzicht gegeven van het geschatte en geprognotiseerde aantal arbeidsimmigranten in De Langstraat. Hoewel er verschillende ramingen bestaan, noemen we hier de schatting op basis van een rapport van Gerrichhausen en Partners (2012). Voor De Langstraat is in 2012 het aantal arbeidsmigranten geschat tussen de 1.700 en de 2.100. Procentueel wordt deze groep geraamd op circa 1,8% à 2,1% van de totale bevolking. Het overgrote deel van deze migranten is afkomstig uit Middenen Oost Europa, waarvan de grootste groep uit Polen. Naar verwachting zal het aantal arbeidsimmigranten groeien tot circa 3.000 tot 5.000 personen in 2025. CONCLUSIES: - De beroepsbevolking van De Langstraat is bestaat anno 2014 uit ruim 53.000 personen. - In 2014 bestaat er, ten gevolge van economische recessie, nog een overschot op de arbeidsmarkt. Tekorten zijn nagenoeg niet aan de orde. - Het aantal niet-werkende werkzoekenden is in augustus 2014 7,7% van de beroepsbevolking. - Bij een gelijkblijvende participatiegraad daalt de omvang van de beroepsbevolking de komende jaren gestaag. - Als de economische recessie voorbij is en er weer economische groei optreedt zal door de dalende beroepsbevolking het aantal niet-werkende werkzoekenden waarschijnlijk snel afnemen en er spanning op de arbeidsmarkt gaan optreden. - Arbeidsmigranten maken de regionale arbeidsmarkt flexibeler. Het aantal arbeidsmigranten in De Langstraat wordt geraamd op circa 2% van de bevolking, dit komt neer op maximaal circa 4% van de werkzame beroepsbevolking.

22

5

Vraag naar arbeid

5.1 Bedrijven en bedrijventerreinen In deze paragraaf wordt de economische structuur van De Langstraat en daarmee de vraag naar arbeid inzichtelijk gemaakt. Eerst wordt een beschrijving gegeven van het aantal bedrijven en de omvang en aard van deze bedrijven in termen van werkgelegenheid. Vervolgens wordt ingegaan op de omvang en spreiding van de bedrijventerreinen in de regio. In bijlage 3 zijn de uitgebreide overzichtstabellen hiervan opgenomen. 5.1.1

Aantal bedrijven

De Langstraat telt ruim 8.600 bedrijven. Als we de ondernemingen zonder werkzame personen niet meetellen is er nog steeds sprake van circa 7.800 bedrijven met tenminste 1 werkzame persoon. Er zijn maar en beperkt aantal bedrijven met meer dan 100 werkzame personen: namelijk 38 bedrijven. Er zijn slechts 15 bedrijven met meer dan 200 medewerkers. Deze bedrijven (> 200 werknemers) zijn goed voor meer dan 5000 banen in De Langstraat. De twee grootste bedrijven waren in 2012 de voormalige WML (nu Baanbrekers) en De Efteling. Met circa 2.000 full-time en part-time banen is De Efteling verreweg de grootste werkgever van De Langstraat. 5.1.2

Bedrijventerreinen

Veel bedrijven zijn gevestigd op bedrijventerreinen en in de winkelcentra van de kernen. Vooral bedrijventerreinen bieden veel werkgelegenheid en bij uitbreiding van bedrijventerreinen concentreert zich daar ook vaak nieuwe werkgelegenheid. Figuur 5-1 geeft een overzicht van de ligging van bestaande bedrijventerreinen en de bestaande en potentiële uitbreidingslocaties. Uit de figuur blijkt ook dat Heusden en Loon op Zand maar beperkte uitbreidingslocaties hebben. De belangrijkste mogelijkheden voor nieuwe uitbreiding liggen in Waalwijk. Figuur 5-1

Locaties van bedrijventerreinen in De Langstraat, 2014

Tabel 5-1 geeft een overzicht van de totale oppervlakte bedrijventerrein in De Langstraat en geeft specifiek de bedrijventerreinen met nog uitgeefbare grond weer. Uit de tabel blijkt dat Waalwijk met meer dan 500 hectare ruimschoots de grootste oppervlakte bedrijventerrein heeft. De hoeveelheid uitgeefbaar bedrijventerrein is anno 2013 in Waalwijk echter nog maar beperkt. Heusden heeft met een oppervlakte van ruim 190 hectare bedrijventerrein voor een

23

gemeente met landelijke kenmerken behoorlijk wat bedrijventerrein. Er is in 2013 ook een ruime hoeveelheid bedrijventerrein terstond uitgeefbaar (ca. 30 hectare). De gemeente Loon op Zand heeft relatief weinig bedrijventerrein, maar met 15 hectare verhoudingsgewijs wel veel uitgeefbaar bedrijventerrein.

Plannaam

Kernnaam

Netto oppervlak (ha)

Reeds uitgegeven (ha)

Totaal uitgeefbaar (ha)

Terstond uitgeefbaar (ha)

Maximale milieucat.

Bedrijventerreinen met uitgeefbare grond en totale bedrijventerreinopppervlakten en milieucategorieën van bedrijventerreinen in De Langstraat per 1 januari 2013

Bruto oppervlak (ha)

Tabel 5-1:

Metal Valley

DRUNEN

50,0

45,5

33,3

12,2

10,0

5

Het Hoog I

NIEUWKUIJK

30,0

23,3

16,5

6,8

6,8

4

Het Hoog II

NIEUWKUIJK

16,6

10,8

0,0

10,8

6,0

3

Gemeente Heusden

191,3

155,6

125,8

29,8

22,8

5

BedrijvenPark Kaatsheuvel

KAATSHEUVEL

23,9

19,7

6,4

13,3

0,0

4

De Hoogt II

LOONOPZAND

2,3

1,8

0,0

1,8

0,0

3

56,0

44,3

29,2

15,1

0,0

4

106,0

76,0

66,4

9,6

9,6

5

513,8

403,2

393,6

9,6

9,6

6

761,0

603,2

548,7

54,5

32,4

6

Gemeente Loon op Zand Haven VII

WAALWIJK

Gemeente Waalwijk TOTAAL Langstraat Bron: IBIS bedrijvenlocaties.

5.1.3

Werkgelegenheid naar aard

Tabel 5-2 geeft een overzicht van de werkgelegenheid in De Langstraat naar sector. In de tabel zijn de sectoren die sterk in De Langstraat vertegenwoordigd zijn oranje gekleurd. Verder zijn de werkgelegenheidscijfers die vooral binnen de gemeenten opvallen rood en vet afgedrukt weergegeven. Uit de tabel blijkt dat de agrarische sector, de industrie, de groot- en detailhandel, vervoer en opslag en de vrijetijdsector sterk vertegenwoordigd zijn. De hoge werkgelegenheid in de vrijetijdsector is voor een zeer belangrijk deel toe te schrijven aan de Efteling in Kaatsheuvel.

24

Tabel 5-2

Werkgelegenheid naar sector in 2011 in de Langstraat-gemeenten.

A Agrarische sector B Delfstoffenwinning C Industrie D Energiesector E Watermanagement

Heusden

Loon op Zand

Waalwijk

Langstraat

Langstraat (%)

Nederland (%)

730

299

343

1.372

2,8%

1,2%

0

0

8

8

0,0%

0,1%

2.766

674

4.747

8.187

16,5%

11,6%

0

0

0

0

0,0%

0,4%

0

0

127

127

0,3%

0,6%

F Bouwnijverheid

1.279

596

1.728

3.603

7,3%

5,7%

G Groot- en detailhandel

3.093

2.081

7.267

12.441

25,1%

15,1%

H Vervoer en opslag

604

119

2.676

3.399

6,9%

5,1%

I Horeca

492

578

766

1.836

3,7%

2,9%

J Informatie en communicatie

222

72

303

597

1,2%

3,4%

K Financiële instellingen

163

91

271

525

1,1%

3,9%

L Onroerend goed sector

105

37

210

352

0,7%

1,0%

M Advies & Onderzoek sector

959

462

1.343

2.764

5,6%

7,0%

N Overige zak. Dienstverlening

389

234

1.427

2.050

4,1%

9,2%

O Openbaar bestuur

357

182

626

1.165

2,4%

7,9%

P Onderwijs

654

341

1.237

2.232

4,5%

6,5%

Q Zorgsector

845

1.132

3.490

5.467

11,0%

15,3%

R Vrije tijd sector

227

1.892

317

2.436

4,9%

1,3%

S Overige dienstverlening

362

181

387

930

1,9%

1,8%

13.247

8.971

27.273

49.491

100,0%

100,0%

T Totaal alle sectoren

Bron: CBS (Statline)

5.2

Sectorontwikkelingen

In de vorige paragraaf (5.1.3) is duidelijk gemaakte welke bedrijfstakken in termen van werkgelegeneheid sterk en kenmerkend zijn voor De Langstraat. De kracht van deze bedrijfstakken vloeit voort uit bepaalde gunstige omstandigheden in De Langstraat zoals bijvoorbeeld de beschikbare agrarische grond, de bereikbaarheid, een aantrekkelijke woonomgeving en de aanwezigheid van toeristische voorzieningen. Op basis van de sectorbeschrijvingen van het UWV en aanvullende informatie worden in deze paragraaf de verwachte arbeidsmarktontwikkelingen van de belangrijkste sectoren beschreven. Het UWV heeft in haar Arbeidsmarktprognose 2013-2014 (Amsterdam, 2013) werkloosheidscijfers naar opleidingsniveau berekend (pagina 25 van die publicatie). Daarnaast heeft het EIM (publicatie: Personeel gevraagd in het MBK, Panteia/EIM, juli 2012) berekend in welke sectoren van het bedrijfsleven in het jaar 2020 op landelijk niveau tekorten of overschotten verwacht worden. Een precieze kwantitatieve vertaling hiervan naar de regio De Langstraat is hiervan (nog) niet gemaakt. 5.2.1

Agrarische sector

De agrarische sector biedt in De Langstraat ten opzichte van het Nederlands gemiddelde bijna twee-en-een-half keer zo veel banen. Het belang van de agrarische sector komt voort uit de ruime beschikbaarheid van agrarische gronden en de florerende glastuinbouw. In absolute aantallen is de sector echter niet zo groot. Het belang van deze sector zit echter ook in de rol die het speelt voor toeleveranciers (diervoeders, kunstmest, landbouwmachines etc.), het transport van landbouwproducten en de verwerkende industrie. Het aantal banen in de agrarische sector zal ook de komende jaren niet toenemen. Er heeft wel een belangrijke verschuiving plaatsgevonden van vaste werknemers naar flexibele arbeidskrachten. De vraag naar flexibele arbeidskrachten zorgt er mede voor dat het aandeel migranten dat bij een werkgever in de land- en tuinbouw aan de slag gaat driemaal zo hoog is als gemiddeld en de laatste tijd sterk is gestegen.

25

De nieuwe kansen voor de agrarische sector liggen vooral op het kruisvlak met andere sectoren. De agrarische sector kan nieuwe mogelijkheden bieden in combinatie met bijvoorbeeld zorg- en welzijn en toerisme en recreatie.

5.2.2

Industrie (metaalnijverheid en metalektro)

De algemene trend is dat de werkgelegenheid in de industrie afneemt. Dit komt door voortdurende efficiëncyverbeteringen of verplaatsing van bedrijvigheid naar lagelonenlanden. Toch neemt de werkgelegenheid niet sterk af en voor bepaalde onderdelen zelfs (licht) toe. Het gaat dan om de segmenten waar ook groei in plaatsvindt. Dat zijn de machine-industrie, de scheepsbouw en hightech-bedrijven. Vanwege de omvang van de industrie (in het bijzonder de metaalnijverheid) in De Langstraat is de komende jaren een belangrijke vervangingsvraag van personeel te verwachten. En met de al krappe beschikbaarheid van technisch geschoold personeel zal dit naar alle verwachting tot tekorten gaan leiden. In tijden van hoogconjunctuur zal dit problemen opleveren in de personeelsvoorziening. 5.2.3

Groot- en detailhandel

Ondanks de recessie is het aantal banen in de groothandel blijven groeien. In de groothandel zijn relatief veel vaste banen op het middelbaar en hoger niveau. De arbeidsmarktperspectieven in de groothandel verschillen erg per regio, in MiddenBrabant is het arbeidsmarktperspectief voor de werkzoekende goed. Dit betekent dat hier sprake is van banengroei en ook ruimte voor nieuwkomers op de arbeidsmarkt. Vanwege de grote omvang van de groothandel in De Langstraat hebben de ontwikkelingen in deze sector een grote impact op de werkgelegenheidsontwikkeling. En die ontwikkelt zich dus voor werkzoekenden gunstig. Ook in de detailhandel blijft de werkgelegenheid groeien. De traditionele detailhandel staat onder druk, daar staat tegenover dat het webwinkelen toeneemt. Dit brengt nieuwe werkzaamheden met zich mee, zoals bijvoorbeeld orderpicking en het verpakken van zendingen. 5.2.4

Transport en overslag

De werkgelegenheidsontwikkeling in de logistiek laat een wisselend beeld zien. Er is geen uitbreidingsvraag, dit betekent dat de sector per saldo in werkgelegenheid krimpt. Voor bepaalde beroepen worden tekorten verwacht. Het gaat dan vooral om beroepen op VMBO-niveau. Dit komt vooral vanwege de vervangingsvraag door het personeel dat met pensioen gaat. Omdat deze sector in De Langstraat relatief groot is zal dat effect merkbaar zijn. In de chauffeursberoepen kunnen in de toekomst daarom tekorten ontstaan. Het is echter goed mogelijk dat de toename van Oost-Europese vervoerders een dempende werking op het tekort zal hebben. 5.2.5

Vrije tijd sector

Het landelijke beeld van de vrije tijdsector geeft een beeld van veel werkzaamheden die met laaggeschoolde medewerkers kunnen worden gedaan. Dit geldt ook voor de Horeca. In deze sector zijn verhoudingsgewijs veel kleinere en tijdelijke banen. Voor ondernemers is het essentieel dat mensen 'er zin in hebben’. Belangrijk daarbij zijn gastvrijheid, praktisch kunnen werken en kwaliteitbesef. Er is geen specifieke prognose van de werkgelegenheidsontwikkeling in deze branche voor De Langstraat. Bij een verdere ontwikkeling van deze sector biedt dit bij uitstek kansen voor schoolverlaters en/of laagopgeleid personeel. 5.2.6

Zorgsector

De zorg is één van de grootste sectoren van Nederland. Ook in De Langstraat biedt deze sector aan circa 5.500 mensen werk (11% van het totaal). In De Langstraat is deze sector echter verhoudingsgewijs klein. De belangrijkste onderliggende oorzaak daarvan is dat er binnen De Langstraat geen grote instellingen voor gezondheidszorg gevestigd zijn. In de omgeving van De Langstraat zijn deze voorzieningen wel. Tilburg en ’s Hertogenbosch hebben grote ziekenhuizen en andere gemeenten in de omgeving hebben instellingen voor geestelijke gezondheidszorg of gehandicaptenzorg. De komende jaren groeit de behoefte aan zorg wel als gevolg van de vergrijzing. Onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen, maakt de prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg onzeker. Het is aannemelijk dat ten gevolge van bezuinigingen de komende jaren er nauwelijks sprake zal zijn van werkgelegenheidsgroei. Op de langere termijn zal deze sector ten gevolge van de vergrijzing echter toch weer gaan groeien. Omdat De Langstraat een goed woonklimaat en veel natuur heeft en ruimte om te recreëren is deze omgeving kansrijk voor de ontwikkeling van bijvoorbeeld moderne zorg- en/of wellnessconcepten.

26

5.3

Toekomstperspectief voor De Langstraat: (inter)nationale vraagontwikkelingen

Om een beeld te krijgen hoe de economie en de werkgelegenheid naar sector zich in de komende jaren zal ontwikkelen wordt in deze paragraaf ingegaan op nationale en internationale ontwikkelingen. Vervolgens wordt het verband van deze ontwikkelingen met de bestaande economische structuur van De Langstraat gelegd. 5.3.1

(Inter)nationale economische ontwikkelingsassen

De Langstraat is gelegen tussen twee belangrijke internationale economische ontwikkelingsassen. Ten eerste de as van materiaalgerichte (logistieke) activiteiten die loopt van Amsterdam via Rotterdam naar Antwerpen. Ten tweede de as van informatie- en kennisgerichte activiteiten die loopt van Amsterdam (langs de A2) tot Maastricht-Leuven en Aken. In Figuur 5-2 zijn die twee assen in roze en paarsblauw weergegeven, de positie van De Langstraat is met een geel vierkantje weergegeven. De Langstraat blijkt onder invloed van deze beide ontwikkelingsassen haar economie te (kunnen) ontwikkelen. Zo is De Langstraat sterk in materiaalgerichte activiteiten. Dit blijkt ook uit de maakindustrie en logistiek die sterk in De Langstraat vertegenwoordigd is. De Langstraat heeft ook een sterke positie en kansen in de ontwikkeling van informatiegerichte activiteiten die samenhangen met de kennisas van Amsterdam tot Maastricht. De Langstraat beweegt daarin mee met de Brabantse economische ontwikkeling van ’s-Hertogenbosch, Tilburg en Eindhoven (Brainport). Daarnaast is De Langstraat gelegen in een derde ontwikkelingszone, namelijk de zone die sterk is in werkgelegenheid voor persooonsgerichte activiteiten. Deze activiteiten zijn sterk verbonden met persoonlijke dienstverlening, zoals bijvoorbeeld gezondheidszorg, verzorging en toeristische en recreatieve activiteiten. In Figuur 5-2 is dit gebied met een groene strook weergegeven. Deze zone loopt van Twente, via het knooppunt Arnhem-Nijmegen tot aan Tilburg en Breda. Naar verwachting zal de groei van werkgelegenheid de komende jaren vooral in de persoongerichte activiteiten kansrijk zijn en gaan plaatsvinden. Figuur 5-2

Drie (inter)nationale economische ontwikkelingsassen en de positie van De Langstraat

Bron: Ruimtelijk economisch atelier Tordoir. Bewerking: SET De Langstraat 5.3.2

Vertaald naar De Langstraat

Materiaalgerichte en logistieke activiteiten De Langstraat heeft een sterke oriëntatie op de maakindustrie en logistieke activiteiten. De maakindustrie is aanwezig door de schoen- en lederindustrie en de metaalindustrie (Metal Valley). Dit zijn bij uitstek voorbeelden van de

27

ambachtelijke kracht van De Langstraat. In combinatie met de logistiek blijft deze bedrijfstak voor De Langstraat van groot belang. De banengroei zal in deze sectoren beperkt zijn, deze bedrijfstakken kenmerken zich namelijk door kwaliteits- en efficiëncyverbeteringen. Informatie- en kenniseconomie De Langstraat blijft naar verwachting met de economische activiteiten rondom informatie- en kennisontwikkeling meegroeien. Zeer belangrijke Brabantse groeimotoren hiervoor zijn onder andere Brainport Eindhoven en de op (kantoor)diensten gerichte economie van ’s-Hertogenbosch. Voorbeelden hiervan zijn high-tech bedrijfjes die toeleverend zijn aan onder andere Brainport. Persoonsgerichte activiteiten Persoonsgerichte activiteiten zullen in de toekomst in belangrijke mate gaan bijdragen aan de banengroei in Nederland. Verpleging en verzorging van onze ouder wordende bevolking zal extra banen blijven vragen. Ook toeristisch-recreatieve activiteiten en diensten voor persoonlijke verzorging (zoals bijvoorbeeld kappers, beauty-salons, wellness etc.) zullen leiden tot toename in de werkgelegenheid. Hiervoor dient wel aan een belangrijke randvoorwaarde te worden voldaan: het landschap, de natuur en woonomgeving moet aangenaam zijn. Daarnaast zullen er voldoende arbeidskrachten aanwezig moeten zijn om dit werk van de toekomst te gaan verrichten.

5.4

Regionale kansen

Bovenstaand is het krachtenveld geschetst waarin de economie van De Langstraat zich bevindt. Dit krachtenveld, gecombineerd met de nu reeds aanwezige economische structuur, biedt aanknopingspunten voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de toekomst. Uit de werkgelegenheidscijfers is al gebleken dat De Langstraat sterk is in de agrarische sector, de detail- en groothandel, vervoer en opslag (logistiek), industrie en de vrije tijdssector. Voor de gemeente Heusden geldt dat de bouwsector van bovengemiddeld werkgelegenheidsbelang is en voor Loon op Zand nog de Horeca. Een belangrijke uitdaging in De Langstraat bestaat uit het combineren van het behoud van de sterke materiaalgebonden activiteiten in de logistiek en industrie met het benutten van de mogelijkheden die De Langstraat heeft op het gebied van toerisme & recreatie, detailhandel- en groothandel en verzorging. Het imago en de ontwikkeling van een industriegebied kan immers op gespannen voet staan met natuurbeleving, vrije tijd en toeristische attracties. Door zorgvuldige afwegingen en de ontwikkeling van een passende infrastructuur dienen beide ontwikkelingen in combinatie met elkaar mogelijk te worden gemaakt.

CONCLUSIES: - Met ruim 760 hectare bedrijventerrein en een haven biedt De Langstraat veel ruimte voor bedrijvigheid. - In 2014 is nog ruim voldoende uitgeefbaar bedrijventerrein in De Langstraat beschikbaar om aan de vraag van de komende jaren te voldoen. - Voor de lange termijn is wenselijk dat in Waalwijk voldoende strategische reserves voor bedrijventerrein beschikbaar is en blijft. De uitgeefbare gronden zijn in Waalwijk anno 2014 namelijk niet meer genoeg voor de verwachte vraag op de lange termijn. - De agrarische sector, de groot- en detailhandel, vervoer en opslag en de vrijetijdsector zijn de sterke sectoren van De Langstraat. - Logistiek en materiaalgebonden economische activiteiten worden gekenmerkt door efficiencyverbeteringen en slechts beperkte werkgelegenheidsgroei. - Persoonsgerichte activiteiten zoals toerisme en recreatie en verpleging en verzorging zullen in de toekomst in belangrijke mate gaan bijdragen aan werkgelegenheidsgroei. - Vanuit (inter)nationaal perspectief bezien ligt De Langstraat gunstig. Het ligt in de invloedsfeer van de logistiek en materiaalgebonden activiteiten, het profiteert mee van de informatie- en kennisgerichte bedrijvigheid en het maakt deel uit van een ontwikkelingszone van persoongerichte activiteiten. - In verband met de gunstige ligging van De Langstraat is het aannemelijk dat de economie van De Langstraat zich de komende jaren gunstig zal ontwikkelen. Dit zal leiden tot een toenemende vraag naar arbeid (werkgelegenheidsgroei).

28

6

De dynamiek van de arbeidsmarkt (vraag en aanbod)

De arbeidsmarkt in De Langstraat heeft een sterke wisselwerking met het omliggende gebied en is, vooral door economische ontwikkelingen, voortdurend aan verandering onderhevig. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de mobiliteit in de arbeidsmarkt: de pendelbewegingen binnen De Langstraat en die met Tilburg en ’s-Hertogenbosch worden toegelicht. Er wordt ook een perspectief geschetst van de ontwikkeling van de vraag naar arbeid door (inter)nationale en regionale economische ontwikkelingen. Ten slotte wordt een doorkijkje gegeven naar de arbeidsmarkt op middellange en langere termijn. 6.1

Vraag en aanbod naar arbeid: de wijde regio 6.1.1

De werkgelegenheidsfunctie van De Langstraat

In Figuur 6-1 is de werkgelegenheidsfunctie (niet op schaal) geïllustreerd van De Langstraat, ’s-Hertogenbosch en Tilburg. De omvang van het aantal banen is ongeveer half zo groot als het aantal banen in ’s-Hertogenbosch of Tilburg. De Langstraat heeft ongeveer een even sterke woonfunctie als werkgelegenheidsfunctie. In de gemeenten Heusden en Loon op Zand ligt het accent op wonen, terwijl in Waalwijk het accent op werken ligt en Waalwijk een inkomende pendel heeft. ’s-Hertogenbosch heeft een zeer belangrijke netto-inkomende pendel (+29.000) en Tilburg verhoudingsgewijs een kleine netto-inkomende pendel (+ 13.000). Figuur 6-1

De werkgelegenheidsfunctie van De Langstraat, Tilburg en ’s-Hertogenbosch (afgerond op duizendtallen). Aantal arbeidsplaatsen, de netto-pendel inkomend (+) of uitgaand (-).

Langstraat

‘s-Hertogenbosch 96.000 (+ 29.000)

49.000 (-1.500)

Tilburg 110.000 (+ 13.000)

Bron: Brabant databank (2013). Schematische weergave: sociaal-economisch team De Langstraat (SET) 6.1.2

Pendelbewegingen

Gemiddelde pendelbewegingen in de periode 2007-2011 In Figuur 6-2 zijn de gemiddelde pendelbewegingen tussen De Langstraat, Den Bosch en Tilburg grafisch weergegeven. Opvallend is dat er vrij sterke pendelbewegingen tussen De Langstraat en Tilburg en tussen De Langstraat en ’sHertogenbosch zijn waarbij het accent ligt op werken in de steden. Uit achterliggende cijfers blijkt dat de uitgaande pendel van De Langstraat naar de steden wordt gecompenseerd door een netto-inkomende pendel naar De Langstraat uit omliggende gemeenten zoals bijvoorbeeld de gemeenten Wijk en Aalburg en Woudrichem. Per saldo heeft De Langstraat slechts een kleine netto-uitgaande pendel (1.500).

29

Figuur 6-2

Schematische verbeelding van de pendelbewegingen tussen De Langstraat en ’s-Hertogenbosch en Tilburg, gemiddelde periode 2007-2011

1.200 (2%)

‘s-Hertogenbosch 5.200 (5%)

2.000 (4%)

3.900 (3,5%)

Langstraat

Tilburg Bron: Brabant databank (2013). Schematische weergave: sociaal-economisch team De Langstraat (SET) In Tabel 6-1 zijn de onderlinge pendelbewegingen tussen Waalwijk, Loon op Zand en Heusden en die met de omliggende steden Tilburg en ’s-Hertogenbosch weergegeven. Uit de cijfers blijkt dat de pendelbewegingen tussen Waalwijk, Loon op Zand en Heusden relatief sterk zijn, oftewel er is sprake van samenhang in deze arbeidsmarkt. Opvallend is dat er veel verkeer tussen Waalwijk en de gemeente Heusden wederzijds plaatsvindt. Ook is er veel forensenverkeer tussen de gemeente Loon op Zand en Waalwijk, waarbij er ongeveer evenveel werkenden uit de gemeente Loon op Zand naar Waalwijk (1.700) gaan als naar Tilburg (1.600). Deze sterke onderlinge pendelbewegingen zijn des te opvallender omdat de totale werkgelegenheid van Tilburg en ’s Hertogenbosch samen vier keer zo groot is als de werkgelegenheid in De Langstraat en dus ook een sterke aanzuigende werking heeft op werkzoekenden. Tabel 6-1

Gemiddelde pendelbewegingen (2007-2011) tussen de Langstraatgemeenten onderling en ’sHertogenbosch en Tilburg.

Naar: 's-Hertogenbosch Heusden Loon op Zand Tilburg Waalwijk TOTAAL Top 3 aanvullingen

Van ‘s-Hertogenbosch 32.900 600 100 (3) 1.550 450 52.700 1: Eindhoven 2:Vught

Heusden (1) 3.950 3.200 200 (3) 1.650 (2) 2.750 16.600

Loon op Zand 300 50 2.500 (2) 1.600 (1) 1.700 8.600

Tilburg (3) 1.750 650 850 51.600 550 78.800

Waalwijk (3) 850 (1) 1.100 650 600 8.650 17.600

3: Dongen

1: Eindhoven 2: Breda

2: Geertruidenberg

Bron: Databank Brabant 2013 Vetgedrukt: top 3 van …naar… Geelgemarkeerd: top 3 afkomst pendelaar (naar..afkomstig uit..)

6.2

Werkgelegenheidsontwikkeling (vraag) en de beroepsbevolking (aanbod)

Omdat de arbeidsmarkt een erg dynamisch karakter heeft, is niet met zekerheid te voorspellen hoe de werkgelegenheid in De Langstraat zich op langere termijn zal ontwikkelen. Op basis van het feit dat over de lange termijn economische groei verwacht wordt en op basis van de “UWV arbeidsmarktprognose 2013-2014, met een doorkijk naar 2018” is in dit sociaal-economisch plan de vraag naar arbeid geschat. Voor 2012 (-0,8%) en 2013 (-1,0%) is uitgegaan van een krimp

30

van het aantal banen, voor 2014 stabilisatie (0,0%). Voor de periode 2015 tot en met 2018 is uitgegaan van een groei van het aantal banen van gemiddeld 0,3% per jaar. Voor de periode van 2019 tot en met 2030 is een groei van 0,4% per jaar verondersteld. Op basis van de in hoofdstuk 5 besproken gunstige ligging van De Langstraat is deze veronderstelling over de economische groei een aannemelijk uitgangspunt. In hoofdstuk 4 is het aanbod van arbeid en de daling van de omvang van de beroepsbevolking beschreven. Als mensen niet langer en meer gaan werken betekent dat dat het aanbod van arbeid gaat afnemen. Om deze ontwikkeling op langere termijn inzichtelijke te maken zijn de ontwikkeling van de vraag en het aanbod bij een dalende beroepsbevolking in Figuur 6-3 weergegeven. De grafiek maakt duidelijk dat na het jaar 2018 de vraag naar arbeid groter zal zijn dan het aanbod. Een algemene toestand van tekorten op de arbeidsmarkt zal echter onwaarschijnlijk zijn. In werkelijkheid zullen met de toenemende vraag (en dus ook het aantal vacatures), ook meer mensen voor meer arbeidsuren zich gaan melden op de arbeidsmarkt (met andere woorden de participatiegraad neemt dan toe). Dat betekent dat de dalende lijn in een (licht) stijgende lijn kan worden omgezet. Een oplossing voor tekorten op de arbeidsmarkt zal echter niet voor alle beroepsgroepen gevonden kunnen worden (zie ook paragraaf 5.2). In de technische beroepen bestaan ook nu al (zij het op beperkte schaal) tekorten. Die tekorten kunnen zonder verdere maatregelen ernstig worden. En in de verplegende en verzorgende beroepen worden op de middellange termijn ook tekorten verwacht. Omdat voornamelijk ten gevolge van de vergrijzing de daling van de omvang van de beroepsbevolking ook een landelijke trend is, zal ook het landelijk beleid de komende jaren er op gericht zijn om de deelname aan het arbeidsproces te verhogen. Onder invloed van nieuwe wetgeving (pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar), maar ook onder druk van de toegenomen vraag naar arbeid vanuit de markt is dus de verwachting dat in de praktijk de participatiegraad de komende jaren zal (kunnen) stijgen. In bijlage 2 is ter illustratie ook een grafiek weergegeven met een stijgende participatiegraad. Als de actieve beroepsbevolking onvoldoende soelaas biedt om te voldoen aan de vraag naar arbeid, kan ook de komst van arbeidsmigranten uitkomst bieden. In de praktijk blijkt dat er bij een grote vraag naar arbeid, in tijden van hoogconjunctuur, veel arbeidsmigranten ook ‘automatisch’ naar Nederland komen. Figuur 6-3

Grafische weergave van de prognose van de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid bij een gelijkblijvende participatiegraad.

Arbeidsmarkt: prognose van vraag en aanbod in de Langstraat 60.000

50.000

Astitel

40.000

Werkzame beroepsbevolking (aanbod)

30.000

Vraag naar arbeid (vraag) 20.000

10.000

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030

0

Bron: GBA, CBS (Statine), UWV arbeidsmarktprognose 2013-2014. In deze grafiek is verondersteld: de participatiegraad van de beroepsbevolking tussen 15 en 65 jaar blijft gelijk aan de gemiddelde netto-participatiegraad van 2012 in De Langstraat (68,7%).

31

CONCLUSIES: Werkgelegenheidsfunctie en pendelbewegingen - De Langstraat biedt ongeveer evenveel banen (ruim 49.000) als de beroepsbevolking groot is. - De gemeenten van De Langstraat hebben een sterke onderlinge pendel (forensenverkeer). - De Langstraat heeft een netto-uitgaande pendel naar de werkgelegenheidssteden ’s-Hertogenbosch en Tilburg. - Het forensenverkeer tussen De Langstraat en Tilburg is qua omvang ongeveer even groot als het forensenverkeer tussen De Langstraat en ’s-Hertogenbosch. - Waalwijk heeft vooral een werkgelegenheidsfunctie, voor Heusden en Loon op Zand ligt het accent op de woonfunctie. Arbeidsmarktontwikkeling - Er bestaat anno 2014 nog een overschot aan arbeidskrachten ten gevolge van de recessie. Deze hoge werkloosheid zal, als de economie zich herstelt, naar verwachting ongeveer in 2018 opgelost zijn. - Uitgaande van economisch herstel, zal vanaf circa 2018 er krapte op de arbeidsmarkt ontstaan. - De algemene krapte op de arbeidsmarkt zal, zeker de eerste jaren, grotendeels opgelost worden doordat: o meer mensen zich voor meer arbeidsuren op de arbeidsmarkt zullen aanbieden, o meer mensen pas op latere leeftijd stoppen met werken. - Voor enkele specifieke beroepsgroepen (vooral in de techniek) zijn wel belangrijke tekorten te verwachten die niet opgelost kunnen worden door meer mensen langer te laten werken. - Als de vraag naar arbeid gedurende langere tijd groot blijft en de arbeidsdeelname in De Langstraat zijn maximum bereikt, bieden arbeidsmigranten (uit andere regio’s van Nederland of uit het buitenland) de enige oplossing om het werk toch te kunnen verrichten.

32

7

Ontwikkelingskansen

Dit hoofdstuk gaat in op de onderwerpen die op inhoudelijke gronden kansen bieden voor gezamenlijk beleid. Waarin liggen de ontwikkelingskansen voor De Langstraat en hoe verhouden die kansen zich nu tot de omliggende regio’s?

7.1

Resumé

In de voorgaande hoofdstukken is de identiteit van De Langstraat en de arbeidsmarkt uitgebreid beschreven. Met dit resumé worden de identiteit en kernkwaliteiten van De Langstraat samengevat. Vanuit deze kwaliteiten kan beleid worden gemaakt en afgestemd met de omliggende regio’s. Deze sociaal-economische verkenning biedt inzichten over hoe de middelen natuur (grond), kapitaal en arbeid effectief en efficiënt ingezet zouden kunnen worden voor een zo groot mogelijk welbevinden van de gemeenschap van De Langstraat en haar bezoekers. Kernkwaliteiten van De Langstraat zijn hierbij Verscheidenheid, Veerkracht, Ondernemerschap van bedrijven én burgers, Bereikbaarheid en een mentaliteit van “Doeners”. In ruimtelijk opzicht zijn de structuurvisies het vertrekpunt van ons beleid. Daarbij valt de grote verscheidenheid in het landschap op. Van open (water en weilanden) naar een gesloten landschap (bossen en duinen), water, klei en zand, verstedelijkt gebied maar ook veel groen en ruimte. Er zijn zowel een noord-zuid verbindingen als oost-west verbindingen. De bewoners van dit gebied zijn mede door dit landschap (Loonse en Drunense Drunen / slagenlandschap) gevormd. Ook de lintbebouwing en de goede bereikbaarheid over de weg en het water zijn belangrijke ruimtelijke kenmerken. De Langstraat kan worden getypeerd als een verstedelijkt gebied met een dorps karakter. De Langstraat heeft, naast de ruimtelijk-landschappelijke kwaliteiten, een aantal belangrijke en specifieke economischhistorische kenmerken zoals: - belangrijke land- en tuinbouw, - de schoenindustrie/lederwaren, - de metaalindustrie, - scheepsbouw in Heusden en Waalwijk, - aanwezigheid rietvlechters en mandenmakers, - turfwinning en -vaart. De teruggang van zowel de schoenindustrie als de scheepsbouw is voor deze regio vormend geweest. Met lef en een (uit nood geboren) flexibiliteit en veerkracht zijn nieuwe ondernemingen ontstaan. Daarnaast geldt dat binnen De Langstraat nog steeds veel (ambachtelijke) kennis bestaat over de schoenindustrie en de metaalsector. Wat zijn nu eigenlijk de kernkwaliteiten van De Langstraat waarmee we ‘de markt’ op kunnen? o Verscheidenheid en kwaliteit in landschap, woonmilieu’s en economische structuur, o Veerkracht, dit komt tot uitdrukking in sterk (startend) Ondernemerschap, o Bereikbaarheid, o De kwaliteit van Doeners (meer MBO’ers, minder Universitair geschoolden). Deze kwaliteiten en het goede woonklimaat dragen bij aan het ondernemingsklimaat en de twee economische pijlers: Een sterke vrije tijdseconomie met als ingrediënten onder andere: - De Efteling, - Loonse- en Drunense Duinen, - Heusden-Vesting, - Meubel- en keukenboulevard. Sterke materiaalgebonden sectoren, waaronder veel ambachtelijk-industriëel ondernemerschap (rondom de A59): - Metaalindustrie (Metal Valley), - Schoen- en lederindustrie, - Meubel- en keukenproductie, - Logistiek en groothandel.

33

Twee pijlers naast elkaar ontwikkelen De kernkwaliteiten van De Langstraat kunnen maximaal benut worden door deze economische pijlers zo goed mogelijk naast elkaar te ontplooien en waar mogelijk kruisbestuiving tussen sectoren mogelijk te maken. De inzet is de ontwikkeling van leisure, de vrije tijdseconomie en het behouden en versterken van het ambachtelijk-industrieel ondernemerschap en de logistieke sector. De uitdaging is om ambachtelijke-industriëel ondernemerschap niet ten koste te laten gaan van woonkwaliteiten, het woongenot en het ontspannen imago dat bij “Leisure” hoort.

7.2

Strategisch beleid van de regio’s in relatie tot De Langstraat

De Langstraat is een sterke subregio met drie gemeenten die niet alleen veel voor elkaar kunnen betekenen, maar ook een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de ambities van de regio’s Noordoost Brabant en Hart van Brabant waar De Langstraat van deel uitmaakt. Het strategisch-tactische beleid voor De Langstraat wordt gevormd door enerzijds de strategische keuzes die op nationaal en regionaal niveau worden gemaakt en anderzijds de realiteit en ontwikkelingskansen van bedrijvigheid en de werkende beroepsbevolking in De Langstraat. In Figuur 7-1 is de samenhang tussen de visie en beleidsmatige keuzes in De Langstraat en landelijke en regionale speerpunten weergegeven. De aard van de bedrijvigheid in De Langstraat is erg divers. In combinatie met de centrale ligging van De Langstraat leidt dit ertoe dat meerdere ontwikkelingen in verschillende regio’s relevant zijn. De verwevenheid met de speerpunten van Hart van Brabant is uiteraard verhoudingsgewijs sterk, al was het maar omdat Loon op Zand en Waalwijk als vanouds onderdeel van deze regio zijn. Figuur 7-1

Illustratie van de samenhang tussen strategische regionale speerpunten en de visie en beleidskeuzes in De Langstraat

Strategisch beleid Strategisch beleid

Tactisch en operationeel beleid

Langstraat

Rijksbeleid (top-sectoren) Europees beleid (industriepolitiek, innovatieve clusters, grensoverschrijdende samenwerking)

Zuidoost-Brabant

• Brainport • High Tech Campus • Automotive campus

NoordoostBrabant • Agrifood • Toerisme en recreatie

Metaal- en maakindustrie

Schoen- en lederindustrie Dienstverlening en verzorging Land- en tuinbouw

Logistiek

Toerisme en recreatie Meubel- en keukenboulevard

Bron: Illustraties komen van internet, schema: SET.

34

Hart van Brabant • Leisure Boulevard • Social Innovation • Logistiek • Maintenance

West-Brabant • Logistieke academie • Maintenance • Biobased Industry

7.3

Randvoorwaarden voor een goed ondernemingsklimaat

Er zijn vele factoren van invloed op de aantrekkelijkheid van het ondernemingsklimaat. Steevast behoort het woonklimaat tot de belangrijkste bepalende factor. Andere belangrijke factoren zijn onder andere het verkeers- en parkeerbeleid (bereikbaarheid), de dienstverlening en vergunningverlening, het ruimtelijk beleid en het startersbeleid. Per economische sector bestaan ook verschillen in de mate waarin onderwerpen van invloed zijn op het ondernemingsklimaat. Vooral voor de groothandel en de transportsector is de bereikbaarheid (het verkeers- en parkeerbeleid) van zeer groot belang. Vanwege de economische structuur in De Langstraat wordt in deze paragraaf dieper ingegaan op het woonklimaat en de bereikbaarheid. Het belang van de aantrekkelijkheid van het woonklimaat is des te groter vanwege de verwachte tekorten op de arbeidsmarkt: ondernemers willen voor zichzelf en hun medewerkers goede mogelijkheden om aangenaam te wonen. 7.3.1

Woningmarkt

Op het gebied van wonen werken Heusden, Loon op Zand en Waalwijk nauw samen. Eind 2009 is hiervoor het eerste initiatief genomen. Met het in werking treden van de verordening ruimte in 2010 zijn de eerste regionale afspraken geformaliseerd. Binnen De Langstraat wordt de woningbouwprogrammering sinds 2011 op elkaar afgestemd om een gevarieerd en compleet aanbod aan woonconsumenten binnen De Langstraat te kunnen bieden. Inmiddels wordt een compleet pallet aan woonmogelijkheden door de drie gemeenten samen geboden. De samenwerking richt zich met name op het creëren van een goed evenwicht in kwalitatief en kwantitatief aanbod van woningen. Daartoe worden plannen steeds nadrukkelijker op elkaar afgestemd, zodat er sprake is van een complementaire markt in plaats van een concurrerende. De bereikbaarheid en het woonklimaat zijn zeer belangrijke randvoorwaarden voor een goed ondernemingsklimaat. Deze kwaliteiten biedt De Langstraat. Om ook in de toekomst een goed ondernemingsklimaat te kunnen blijven bieden is het nodig dat de bestaande plannen voor woningbouwontwikkeling ook werkelijk tot realisatie worden gebracht. 7.3.2

Bereikbaarheid

Anno 2014 is De Langstraat is goed bereikbaar over de weg met als belangrijkste verkeersaders de A59 en de N261. De Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat en de verbetering van de aansluiting van N261 met de A59 zijn daarbij van groot belang om De Langstraat goed bereikbaar te houden. Over water is de haven van Waalwijk een belangrijke ontsluiting van het gebied die een grote vervoerscapaciteit biedt. De nieuwe insteekhaven biedt kansen om de overslag capaciteit aanzienlijk te vergroten. Voor het personenvervoer is de verbetering van het openbaar vervoer een belangrijk aandachtspunt. Voor de toekomst moet gewerkt worden aan het behouden en verbeteren van de goede bereikbaarheid. Om de bereikbaarheid op de lange termijn te waarborgen is duurzame multimodaliteit daarbij een belangrijk middel.

7.4

Kansen en bedreigingen

Voor De Langstraat kunnen een aantal kansen tot ontwikkeling worden gebracht: 1. vanuit de verscheidenheid, veerkracht en het ondernemerschap inzetten op het mogelijk maken van innovaties (o.a. innovatiefonds voor ondernemers Hart van Brabant), 2. bestaande kwaliteiten ontwikkelen en etaleren. Gezamenlijke ontwikkeling en promotie van de vrijetijdseconomie die de regio heeft. Toerisme en recreatie stimuleren in balans met de natuur en het comfort van inwoners van De Langstraat. Samenwerking tussen Langstraatse ondernemers stimuleren en investeringen van ondernemers en ontwikkelaars aantrekken, 3. De Langstraat wordt hoog gewaardeerd als plaats waar het aangenaam wonen en recreëren is tussen de twee stedelijke polen ’s-Hertogenbosch en Tilburg. Er wordt ingezet op hoogwaardigheid op dit vlak, 4. verder verbeteren van de bereikbaarheid (havenontwikkeling, hoogwaardig openbaar vervoer), 5. de speerpuntsectoren verder versterken: de agrarische sector, industrie, groot- en detailhandel, vervoer en opslag en vrijetijd sector, 6. de verdere ontwikkeling van persoonsgebonden activiteiten en de ontwikkeling van de zorgsector in De Langstraat. Er zijn ook een aantal zaken die een knelpunt kunnen worden als er onvoldoende maatregelen worden getroffen. De volgende zaken vormen dan een bedreiging voor de sociaal-economische ontwikkeling:

35

1. een goede bereikbaarheid te behouden en verbeteren (Gebiedsontwikkeling Oostelijke Langstraat), 2. de (her)vestiging van bedrijven goed te kunnen ondersteunen, 3. antwoorden vinden op de mismatch op de arbeidsmarkt. Werkloosheid (met name onder laaggeschoolden en personen met een afstand tot de arbeidsmarkt) en sociale ongelijkheid bestrijden door onder andere: a. meer scholing, b. werk te creëren aan de onderkant van de arbeidsmarkt. 4. toekomstige knellende tekorten op de arbeidsmarkt in bepaalde beroepsgroepen te voorkomen.

36

8

Aanbeveling

De Langstraat is een natuurlijke eenheid om vanuit te handelen voor sociaal-economische verbeteringen. Sociaal-economische verbeteringen kunnen alleen goed tot stand komen door een effectief samenspel van ondernemers, onderwijs en de overheid. Deze sociaal-economische verkenning vormt een basis voor verder uit te werken beleid. Het is een strategische keuze om al of niet te kiezen voor het schaalniveau van De Langstraat zoals die in deze verkenning is uitgewerkt. Op basis daarvan kunnen beleids- en actieplannen worden uitgewerkt om de ontwikkelingskansen te pakken en bedreigingen voor een welvarende ontwikkeling het hoofd te bieden.

37

38

Literatuur BRO. Intergemeentelijk actieplan samenwerking op bedrijventerreinen. Heusden, Loon op Zand, Waalwijk. Boxtel, Mei 2012. Gemeenten Heusden, Loon op Zand en Waalwijk, Heusden, Loon op Zand en Waalwijk; Op een nieuwe leest geschoeid! Maart 2011. Gemeente Heusden (W. van Eijk, S. van Dun), Sociaal-economisch plan. 2007-2011. Vlijmen, januari 2007. Gemeente Loon op Zand. Kuiper Compagnons. Structuurvisie 2030. De recreatieve kamer in het Hart van Brabant. Kaatsheuvel, september 2013. Gemeente Loon op Zand. Sociaal-economische beleidsplan 2011-2015. Kaatsheuvel, Loon op Zand, De Moer. Gemeente Loon op Zand, 3 november 2011. Gemeente Tilburg. Afdeling Informatievoorziening. Team informatie- en kenniscentrum. Bedrijvenregister Midden-Brabant 2012. Rapportage. Tilburg, januari 2013. Gemeente Waalwijk. Nota wensbeelden, uitgangspunten en bouwstenen bedrijventerreinen. Waalwijk, september 2010. Metrum, LOS Stadomland. Haeften Van, Pieter., Pasman, Pim., Arbeidsmigranten en permanente vormen van tijdelijke huisvesting. In opdracht van regio Hart van Brabant en provincie Noord-Brabant. Dordrecht, 10 april 2012. Hart van Brabant. Met vereende krachten op koers. Tilburg, september 2012. Kreetz, B. Huisvesting van Arbeidsmigranten. Tijdelijk werk en dus ook een tijdelijk (t)huis: werken is ook wonen. Gemeente Waalwijk. Waalwijk, 12 maart 2013. Maas S., Soeterbroek R., Van Gerwen N., Sociaal-economisch beleidsplan 2011-2015. Loon op Zand. BRO. Oktober 2010, Boxtel. Pasman, Pim., Van Haeften, Pieter., Quick-scan arbeidsmigranten Heusden. Dordrecht, 13 september 2012. Quick-scan arbeidsmigranten Heusden, Gerrichhauzen en Partners. Dordrecht, september 2012. UWV, werken aan perspectief. UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014, met een doorkijk naar 2018. UWV Afdeling arbeidsmarktinformatie- en advies. Amsterdam, 2013. Waalwijk 2020 – De schakel van Midden Brabant. Gemeente Waalwijk, 2010. BMC Advies en Management. Quint Result Onderzoek en Advies BV. Ondernemingsklimaat Gemeente Heusden. 1-meting. Amsterdam, november 2009. Websites: Centraal bureau voor de statistiek. www.cbs.nl; http://statline.cbs.nl Gemeente Heusden www.heusden.nl Gemeente Loon op Zand www.loonopzand.nl Gemeente Waalwijk www.waalwijk.nl Noord-brabant. www.brabant.nl; www.brabant.databank.nl Zuidelijke Land- en tuinbouw organisatie (ZLTO). www.zlto.nl www.landbouwzorg.nl www.zorgboeren.nl

39

40

AFKORTINGEN en BEGRIPPENLIJST Baanbrekers BRO CBS CWI GBA HBP HBT ISD KvK ELI Participatiegraad PIT RPA UWV VOF WML TNS-NIPO ZLTO

Uitvoeringsorganisatie voor (de uitvoering van) sociale wetten in De Langstraat van de gemeente Waalwijk, Loon op Zand en Heusden Ruimtelijk Economisch onderzoeks- en adviesbureau. Centraal bureau voor de statistiek Centrum voor Werk en Inkomen Gemeentelijke basisadministratie Heusdens bedrijven Platform Heusdens bureau voor Toerisme Intergemeentelijke sociale dienst, (inmiddels opgegaan in Baanbrekers) Kamer van Koophandel Economie, landbouw en innovatie. Het aandeel van de mensen uit de beroepsbevolking van 15 tot 65 jaar die zich ook daadwerkelijk aanbieden op arbeidsmarkt Project Innovatie Team Regionaal Platform Arbeidsmarktvraagstukken Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Vlijmense Ondernemers Federatie Werkbedrijf voor gesubsidieerde arbeid, activering en trajecten Midden-Langstraat (opgegaan in Baanbrekers) Taylor Nelson Sofres, Nederlands Instituut voor de Publieke Opiniepeiling en marktonderzoek. Zuidelijke land- en tuinbouworganisatie

Definitie Duurzame ontwikkeling Er moet sprake zijn van het gelijktijdig verbeteren van het economische, ecologische en het sociaal-culturele kapitaal. Verbetering van het ene kapitaal mag niet ten koste gaan van één of beide andere kapitalen. De ontwikkeling moet houdbaar zijn over generaties heen: er mag geen afwenteling in de tijd plaatsvinden. De ontwikkeling moet ook houdbaar zijn op mondiaal niveau of, anders geformuleerd, onze ontwikkeling mag niet ten koste gaan van die in andere gebieden en andere landen.

41

42

BIJLAGE 1 B1.1 Omvang en spreiding van de bevolking In tabel B1.1 is de spreiding over de kernen en de spreiding naar leeftijd van de bevolking van De Langstraat weergegeven. De gemeente Heusden heeft anno 2014 verhoudingsgewijs de jongste en minst vergrijsde bevolking. De gemeente Loon op Zand heeft de meest ontgroende en vergrijsde bevolking. Tabel B1.1

Bevolking van De Langstraat, naar kern en naar leeftijd per 1 januari 2014

Kern

0 t/m 23 jaar

24 t/m 64 jaar

4.952 3.685 496 595 662 1.491

9.957 7.630 813 1.155 1.072 3.009

3.349 2.439 298 356 308 924

18.258 13.754 1.607 2.106 2.042 5.424

(27,5%) 11.881

(54,7%) 23.636

(17,8%) 7.674

43.191

133 4.359 1.545

299 9.070 3.138

111 2.977 1.449

543 16.406 6.132

(26,2%) 6.037

(54,2%) 12.507

(19,7%) 4.537

23.081

8.016 3.689 1.302

17.583 5.353 2.689

6.375 1.640 956

31.974 10.682 4.947

(27,3%) 13.007

(53,8%) 25.625

(18,8%) 8.971

47.603

LANGSTRAAT (27,2%) 30.925 (54,2%) 61.768 (18,6%) 21.182 Bron: Gemeentelijke basisadministatie (GBA), Heusden, Loon op Zand, Waalwijk. * Inclusief Oudheusden, Herpt, Hedikhuizen, Heesbeen en Doeveren

113.875

Drunen Vlijmen Elshout Nieuwkuijk Haarsteeg Heusden* Gemeente Heusden De Moer Kaatsheuvel Loon op Zand Gemeente Loon op Zand Waalwijk Sprang-Capelle Waspik Gemeente Waalwijk

65 jaar en ouder TOTAAL

B1.2 Bevolkingsontwikkeling De bevolkingsontwikkeling wordt bepaald door geboorte en sterfte (natuurllijke aanwas of krimp) en het migratiesaldo. In Figuur 2 is de bevolkingsontwikkeling in De Langstraat in de periode van het jaar 2000 tot 2012 weergegeven. Uit de grafiek blijkt dat het geboorteoverschot de afgelopen 10 jaar sterk is gedaald van meer dan 500 naar minder dan 200. Ten gevolge van de vergrijzing en de ontgroening zal dit geboorteoverschot de komende jaren nog verder dalen. Verder blijkt uit de grafiek dat in deze periode veel mensen uit de regio vertrokken zijn. In de periode van 2003 tot en met 2007 zijn er zoveel inwoners uit de regio vertrokken dat dit zelfs tot een krimp van de bevolking heeft geleid. De belangrijkste oorzaak is waarschijnlijk een tekort aan beschikbare woningen geweest (zie paragraaf B1.4)

43

Figuur 2

Bevolkingsontwikkeling ( aantal personen) van regio De Langstraat, periode 2000-2012

800 600 400 200 0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* -200 -400 -600 -800 Geboorteoverschot

Migratiesaldo

Bevolkingsgroei/krimp

Bron: CBS (Statline), grafiek sociaal-economisch team De Langstraat (SET) Bevolkingsprognose De natuurlijk aanwas van de bevolking zal de komende jaren in De Langstraat slechts gering zijn. Hoe de bevolking van De Langstraat zich de komende jaren feitelijk zal ontwikkelen, zal daarom hoofdzakelijk worden bepaald door (kwaliteit van) de woningbouw in De Langstraat en de ontwikkeling van de werkgelegenheid in De Langstraat en de omliggende gebieden. Een aantrekkelijk woningbouwprogramma zal tot bevolkingsgroei kunnen leiden. Groei of stagnatie van de bevolking is dus mede afhankelijk van de mate waarin nieuwbouw op succesvolle wijze wordt gerealiseerd. Op 1 januari 2012 telde De Langstraat 112.800 inwoners, per 1 januari 2013 112.833. In Figuur 3 zijn de bevolkingsprognoses van de provincie Noord-Brabant en van het CBS grafisch weergegeven. In het beleid van De Langstraat is de bevolkingsprognose van de provincie Noord-Brabant als uitgangspunt genomen. In die bevolkingsprognose is de provinciale woningbouwprogrammering verwerkt als uitgangspunt. In de onderstaande grafiek is met een korte (paarse) lijn ook de huidige omvang van de bevolking weergegeven.

44

Figuur 3

Bevolkingsprognose voor De Langstraat, op basis van gegevens van de provincie Noord-Brabant en volgens het CBS

120.000 118.000 116.000 114.000

112.833 112.000 110.000 108.000

106.000 104.000 102.000 100.000

Bevolking 1 jan 2013

Prognose Provincie N-Brabant

CBS-prognose

Bron: CBS (Statline), provincie Noord-Brabant, GBA. Grafiek: sociaal-economisch team De Langstraat (SET)

B1.3 Woningen De woningvoorraad is in De Langstraat in de periode van 1999 tot en met 2011 (in 12 jaar) gestaag toegenomen van ruim 42.700 woningen eind 1999 tot bijna 46.300 eind 2011; een toename van ruim 3.500 woningen. In Figuur 4 is de ontwikkeling van de woningvoorraad van de drie gemeenten weergegeven. Uit de grafiek blijkt dat elke gemeente een toename van de woningvoorraad heeft gehad. Waalwijk een toename van circa 1.750 woningen, Heusden van circa 1.150 woningen en Loon op Zand van ruim 600 woningen. Opvallend is dat ondanks de toename van meer dan 3.500 woningen de totale omvang van de bevolking met slechts circa 1.800 personen is toegenomen. Dit is een gevolg van het feit dat het aantal personen per huishouden afneemt, dit wordt ook wel “gezinsverdunning” genoemd. B1.4 Bevolkingsontwikkeling en woningen In paragraaf B1.2 concludeerden we al dat de verandering van de omvang van de bevolking vooral sterk afhankelijk is van de verandering van de migratie. In deze paragraaf wordt de samenhang tussen de verandering van de woningvoorraad en de verandering van de migratie besproken. Om te laten zien hoe in De Langstraat deze samenhang grafisch er uit ziet, zijn in Figuur 5 het migratiesaldo (komende bewoners minus vertrekkende bewoners) en de toename van woningvoorraad in één grafiek gezet. In 2000, 2001 en 2002 is een zeer duidelijk verband tussen de toename van de woningvoorraad en het migratiesaldo zichtbaar. In de latere jaren is dit verband grafisch minder duidelijk sprekend. Het is aannemelijk dat dit een gevolg is van het tijdsverschil dat er zit tussen een gereed gekomen van een woning en het moment dat de woning betrokken wordt (incl. het betrekken van de woning die vrijkomt vanwege verhuizing). De woningbouw van 2003 en 2004 vertaalt zich een beetje vertraagd in een lichte stijging en stabilisatie van het migratiesaldo in 2004 en 2005. Het migratiesaldo in 2005 is waarschijnlijk een resultante van de grote productie in 2004 en lage productie in 2005. Doordat de productie van 2004 ten dele in 2005 pas betrokken wordt, leidt de beperkte woningbouw in 2005 niet tot een scherpe daling van het migratiesaldo. De productie van 2006 en 2007 komt tot

45

uitdrukking in een minder negatief migratiesaldo in 2007 en 2008. De daling van het migratiesaldo in 2009 komt waarschijnlijk voort uit de gedaalde woningbouwproductie in 2008. Het positieve migratiesaldo in 2010 is niet te verklaren uit de heel beperkte toename van de woningvoorraad. Mogelijk resulteert dit migratiesaldo uit de economische crisis en de keuze van veel jongeren om langer naar school te blijven gaan, door te studeren en daarbij thuis te blijven wonen. Dit laatste zou eerst onderzocht moeten worden om te weten of dat ook echt klopt. Figuur 4

Ontwikkeling van de woningvoorraad van de gemeenten Heusden, Loon op Zand en Waalwijk in de periode van 31 december 1999 tot en met 31 december 2011.

25.000

Aantal woningen

20.000

15.000

Heusden Loon op Zand

10.000

Waalwijk 5.000

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

0

Bron: CBS (Statline).

Figuur 5

De verandering van het migratiesaldo afgezet tegen de verandering van de woningvoorraad.

600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* -200 -400 -600 -800 Migratiesaldo

Toename woningvoorraad (jaarlijks)

Bron: CBS (Statline), Grafiek: sociaal-economisch team De Langstraat (SET)

46

BIJLAGE 2 Arbeidsmarktgegevens B2.1 Beroepsbevolking en werkgelegenheid Tabel B2.1 geeft voor De Langstraat weer hoe de verhouding van het aantal banen ten opzichte van de werkzame beroepsbevolking is. Hieruit blijkt of een bepaald gebied eerder een werkgelegenheidsfunctie of eerder een woonfunctie heeft. De Langstraat herbergt beide functies, het accent ligt op wonen in Loon op Zand en Heusden en op werken in Waalwijk. De getallen uit Tabel B2.1 zijn ten dele ook in Figuur 6 in een tekening gezet (en afgerond op duizendtallen). Tabel B2.1

Werkzame beroepsbevolking en werkgelegenheid (banen), per 1 april 2012 werkzame beroepsbevolking

Gemeente

Werkgelegenheid Netto-pendel (banen)

Heusden

19.400

13.250 Uitgaand (=woonfunctie)

Loon op Zand

10.400

8.950 Uitgaand (=woonfunctie)

Waalwijk

21.250

27.250 Inkomend (= werkgelegenheidsfunctie)

TOTAAL Langstraat

51.050

49.450 (bijna) neutraal / per saldo beetje uitgaand

’s-Hertogenbosch

67.300 (2011)

96.100 (2011) Inkomend (= werkgelegenheidsfunctie)

Tilburg 96.700 (2011) 110.050 Inkomend (= werkgelegenheidsfunctie) Bron: Databank Brabant (2013); ABF Research. LISA vestigingenregister. Bewerking SET. De werkzame beroepsbevolking zijn volgens het CBS alle personen van 15 tot 65 jaar die in Nederland wonen en betaald werk hebben van twaalf uur of meer per week. Vrij vertaald zijn dat alle mensen die kunnen werken en zich ook op de arbeidsmarkt aanbieden en werk hebben gevonden. Mensen die naar school gaan of niet op zoek zijn naar werk omdat ze voor de kinderen zorgen of bijvoorbeeld arbeidsongeschikt zijn, tellen hierbij dus niet mee. In tabel B2-2 is een overzicht gegeven van het geschatte en geprognotiseerde aantal arbeidsimmigranten in De Langstraat. Het overgrote deel van deze migranten is afkomstig uit Midden- en Oost Europa, de grootste groep komt uit Polen. Voor een uitgebreidere beschrijving van het aantal arbeidsmigranten en de huisvesting daarvan volstaan we hierbij met de verwijzing naar de bestaande studies hierover (zie literatuurlijst). Tabel B2-2

Aantal arbeidsmigranten woonachtig in Hart van Brabant en De Langstraat (aantal personen) 2012 (schatting) Laag Hoog

Hart van Brabant Waarvan: Loon op Zand* Waarvan: Waalwijk** Waalwijk (schatting 2)

2015 (prognose) Laag Hoog

7.000 331 952

8.250 390 1.122

8.000 378 1.088

11.250 531 1.529

2025 (prognose) Laag Hoog 12.500 590 1.699

20.000 944 2.719

2040 (prognose) Laag Hoog 18.000 850 2.447

34.000 1.605 4.622

2.500

3.500

Niet bekend

N.b.

N.b.

N.b.

N.b.

N.b.

Heusden TOTAAL De Langstraat

470 1.752

580 2.091

540 2.005

790 2.851

840 3.129

1.410 5.073

1.200 4.497

2.400 8.627

Langstraat obv Waalwijk (2)

3.800

5.000

Niet bekend

N.b.

N.b.

N.b.

N.b.

N.b.

Bron:

Gerrichhausen en Partners. Arbeidsmigranten en permanente vormen van tijdelijke huisvesting (Hart van Brabant). Quickscan arbeidsmigranten Heusden. Bewerking SET.

*

In de tabel is een schatting gemaakt van het aantal arbeidsmigranten in LoZ op basis van het aandeel werkgelegenheid van LoZ in Hart van Brabant. Een separate meting van het aantal arbeidsmigranten in LoZ is niet beschikbaar. In de tabel is een schatting gemaakt van het aantal arbeidsmigranten in Waalwijk op basis van het aandeel werkgelegenheid van Waalwijk in Hart van Brabant. De ramingen voor Waalwijk lopen echter sterk uiteen. In het ambtelijk rapport “Huisvesting van Arbeidsmigranten. Tijdelijk werk en dus ook een tijdelijk (t)huis. Werken is ook wonen.” uit 2013 wordt het aantal arbeidsmigranten in 2013 in Waalwijk geschat op 3.000. Om die reden is in de tabel voor Waalwijk en dus ook voor De Langstraat ook een tweede schatting opgenomen.

**

B2.2 Pendelbewegingen In de hoofdtekst van dit rapport zijn de pendelbewegingen tussen De Langstraat en ’s-Hertogenbosch en Tilburg al in een figuur weergegeven. Verder is daar ook al een tabel weergegeven van de gemiddelde onderlinge pendelbewegingen in de periode 2007-2011. In deze bijlage zijn deze gegevens aangevuld. Figuur 6 geeft de werkgelegenheid en de netto-

47

pendelbewegingen van Waalwijk, Heusden en Loon op Zand op een plattegrond van de regio weer. Uit de figuur blijkt ook dat Waalwijk een duidelijke werkgelegenheidsfunctie heeft, dat de woonfunctie van Loon op Zand net iets belangrijker is ten opzichte van de werkgelegenheid en dat in Heusden de woonfunctie het sterkst is ten opzichte van de werkgelegenheid. Figuur 6

Werkgelegenheid en (tussen haakjes) netto-pendelbewegingen van Waalwijk, Loon op Zand en Heusden

13.000 (- 6.000) 27.000 (+ 6.000)

9.000 (- 1.500)

Bron: Databank Brabant 2013. LISA. Bewerking: SET

In Figuur 7 zijn de onderlinge pendelbewegingen binnen De Langstraat op een plattegrond weergegeven. Wat opvalt is dat de onderlinge pendelbewegingen tussen Waalwijk en Heusden en tussen Waalwijk en Loon op Zand sterk zijn. Vanwege de ligging ligt het voor de hand dat de pendelbewegingen tussen Heusden en Loon op Zand zwak zijn. En dat blijkt ook zo te zijn. Figuur 7

Onderlinge pendelbewegingen in De Langstraat

700 (7%)

2.800 (10%) 1.100 (8,5%)

Bron: Databank Brabant 2013. Bewerking: SET

48

B2.3 Werkgelegenheid naar aard Tabel B2-3 is een uitgebreide versie van het overzicht dat in hoofdstuk 5 is gegeven van de werkgelegenheid in De Langstraat naar sector. De sterk vertegenwoordigde sectoren zijn oranje gekleurd (meer dan 30% boven het Nederlands gemiddelde is ‘sterk’). Sterke werkgelegenheidscijfers binnen de gemeenten zijn rood afgedrukt. De achterliggende berekeningen staan in Fout! Verwijzingsbron niet gevonden.. Tabel B2-3

Werkgelegenheid naar sector in 2011 in de Langstraat-gemeenten. Werkgelegenheid naar sector

A Agrarische sector B Delfstoffenwinning C Industrie D Energiesector E Watermanagement F Bouwnijverheid G Groot- en detailhandel H Vervoer en opslag I Horeca J Inform.&communicatie K Financiële instellingen L Onroerend goed sector M Advies & Onderzoek N Ov. zak. Dienstverlening O Openbaar bestuur P Onderwijs Q Zorgsector R Vrije tijd sector S Overige dienstverlening T Totaal alle sectoren

Naar sector als % van het totaal

H

LoZ

W

Langstr.

H

LoZ

730

299

343

1.372

5,5%

3,3%

1,3%

0

0

8

8

0,0%

0,0%

0,0%

2.766

674

4.747

8.187

20,9%

7,5%

17,4%

0

0

0

0

0,0%

0,0%

0,0%

0

0

127

127

0,0%

0,0%

0,5%

1.279

596

1.728

3.603

9,7%

6,6%

6,3%

3.093

2.081

7.267

12.441

23,3%

23,2%

26,6%

604

119

2.676

3.399

4,6%

1,3%

9,8%

492

578

766

1.836

3,7%

6,4%

2,8%

222

72

303

597

1,7%

0,8%

1,1%

163

91

271

525

1,2%

1,0%

1,0%

105

37

210

352

0,8%

0,4%

0,8%

959

462

1.343

2.764

7,2%

5,1%

4,9%

389

234

1.427

2.050

2,9%

2,6%

5,2%

357

182

626

1.165

2,7%

2,0%

2,3%

654

341

1.237

2.232

4,9%

3,8%

4,5%

845

1.132

3.490

5.467

6,4%

12,6%

12,8%

227

1.892

317

2.436

1,7%

21,1%

1,2%

W Langstr Nederland

362

181

387

930

2,7%

2,0%

1,4%

13.247

8.971

27.273

49.491

100%

100%

100%

Bron: CBS (Statline). Bewerking: SET

Relatieve omvang in % t.o.v. NL

2,8% 0,0% 16,5% 0,0% 0,3% 7,3% 25,1% 6,9% 3,7% 1,2% 1,1% 0,7% 5,6% 4,1% 2,4% 4,5% 11,0% 4,9% 1,9% 100%

1,2% 0,1% 11,6% 0,4% 0,6% 5,7% 15,1% 5,1% 2,9% 3,4% 3,9% 1,0% 7,0% 9,2% 7,9% 6,5% 15,3% 1,3% 1,8% 100%

H 459,2% 0,0% 180,0%

LoZ

W Langstraat

277,7% 104,8% 0,0%

231,0%

29,3%

16,2%

64,8% 150,0%

142,6%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0%

77,6%

42,8%

169,4%

116,6% 111,2%

127,7%

154,6%

153,6% 176,5%

166,5%

89,4%

26,0% 192,4%

134,7%

128,1%

222,2%

96,8%

127,9%

49,3%

23,6%

32,7%

35,5%

31,6%

26,0%

25,5%

27,2%

79,3%

41,2%

77,0%

71,1%

103,4%

73,6%

70,3%

79,8%

31,9%

28,4%

56,9%

45,0%

34,1%

25,7%

29,1%

29,8%

76,0%

58,5%

69,8%

69,4%

41,7%

82,5%

83,6%

72,2%

131,8% 1622,3%

89,4%

378,6%

151,8%

112,1%

78,8%

104,4%

100%

100%

100%

100%

B2.4 Dynamiek van vraag en aanbod Onder invloed van nieuwe wetgeving (waaronder pensioengerechtigde leeftijd naar 67 jaar), maar ook onder druk van de toegenomen vraag naar arbeid vanuit de markt is de verwachting dat de participatiegraad de komende jaren zal (kunnen) stijgen. In bijlage 2 is ter illustratie ook een grafiek weergegeven met een stijgende participatiegraad. Het effect van een stijgende participatiegraad is weergegeven in Figuur 8. De dalende lijn van het aanbod van arbeid kan zo worden omgebogen in een stijgende lijn. Figuur 8

Grafische weergave van de prognose van de vraag naar arbeid en het aanbod van arbeid bij een gelijkblijvende én een geleidelijk stijgende participatiegraad (rode licht stijgende lijn)

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0

Bron: GBA, CBS (Statine), UWV arbeidsmarktprognose 2013-2014.

Werkzame beroepsbevolking (aanbod) Werkzame beroepsbevolking (toenemende participatiegraad) Vraag naar arbeid (vraag)

BIJLAGE 3

Bedrijven en bedrijventerreinen

De bedrijvigheid in De Langstraat wordt in deze bijlage op twee manieren inzichtelijk gemaakt. Eerst wordt een beschrijving gegeven van het aantal bedrijven en de omvang van deze bedrijven in termen van werkgelegenheid. Vervolgens wordt een overzicht gegeven van omvang en spreiding van de bedrijventerreinen in de regio. B3.1

Aantal en omvang van bedrijven

Aantal bedrijven Tabel B3-1 geeft een overzicht van het aantal bedrijven in De Langstraat naar grootteklasse. De Langstraat telt ruim 8.600 bedrijven. Als we de ondernemingen zonder werkzame personen niet meetellen is er nog steeds sprake van circa 7.800 bedrijven met tenminste 1 werkzame persoon. Er zijn maar en beperkt aantal bedrijven met meer dan 100 werkzame personen: namelijk 38 bedrijven. Tabel B3-1

Het aantal bedrijven in De Langstraat naar grootteklasse ‘aantal werkzame personen’, peildatum 1 april 2012

Aantal werkzame personen

Heusden

Loon op Zand

Waalwijk

TOTAAL Langstraat

Geen w.p. 247 1 1.514 2-4 722 5-9 212 10 - 19 87 20 - 49 66 50 - 99 15 100 - 199 9 (200 – 249) -niet optellen(2) 200 - 499 4 500 - 799 0 800 of meer 0 TOTAAL 2.876 Bron: I&O Research, gemeente Tilburg.

225 941 426 140 58 24 9 3 (0) 0 0 1 1.827

375 1.878 918 336 218 132 40 11 (0) 9 1 0 3.918

847 4.333 2.066 688 363 222 64 23 (2) 13 1 1 8.621

Omvang van bedrijven Tabel B3-2 geeft het aantal banen bij de bedrijven ingedeeld naar grootteklasse weer. Uit deze tabel blijkt dat vanwege het grote aantal kleine(re) bedrijven er veel werkgelegenheid is bij kleine bedrijven. Hoewel grote bedrijven klein in aantal zijn, bieden zij vanwege de omvang toch veel banen. Bedrijven met 200 tot 500 werkzame personen zijn goed voor meer dan 5000 banen in De Langstraat! De voormalige WML (nu Baanbrekers) was in 2012 het grootste bedrijf in Waalwijk naar werkzame personen. Verreweg de grootste werkgever van De Langstraat en dus ook van Loon op Zand is de Efteling met circa 2.000 full-time en part-time banen.

51

Tabel B3-2

Het aantal full-time en part-time banen in bedrijven naar grootteklasse ‘aantal werkzame personen’, peildatum 1 april 2012

Aantal werkzame personen

Heusden

Loon op Zand

Waalwijk

TOTAAL Langstraat

Geen w.p. 297 1 1.633 2-4 2.362 5-9 1.659 10 - 19 1.517 20 - 49 2.276 50 - 99 961 100 - 199 1.351 200 - 499 1.223 500 - 799 0 800 of meer 0 TOTAAL 13.279 Bron: I&O Research, gemeente Tilburg.

276 1.067 1.359 1.213 970 1.005 728 514 0 0 2.053 9.185

428 2.094 2.959 2.675 3.531 5.117 2.963 1.681 3.871 820 0 26.139

1.001 4.794 6.680 5.547 6.018 8.398 4.652 3.546 5.094 820 2.053 48.603

B3.2 Bedrijventerreinen Veel bedrijven zijn gevestigd op bedrijventerreinen en in de winkelcentra van de kernen. Vooral bedrijventerreinen bieden veel werkgelegenheid en bij uitbreiding van bedrijventerreinen concentreert zich daar ook vaak nieuwe werkgelegenheid. Figuur 9 is gelijk aan een plaatje in hoofdstuk 4 en geeft een overzicht van de ligging van bestaande bedrijventerreinen en de bestaande en potentiële uitbreidingslocaties. De bestaande bedrijfslocaties zijn paars gekleurd, de uitbreidingslocaties en potentiële uitbreidingslocaties zijn met industrietekentjes weergegeven. Heusden en Loon op Zand hebben maar beperkte uitbreidingslocaties. De belangrijkste mogelijkheden voor nieuwe uitbreiding liggen in Waalwijk. Figuur 9

Locaties van bedrijventerreinen in De Langstraat, 2014. Paars weergegeven.

Tabel B3-3 geeft een overzicht van de bedrijventerreinen in De Langstraat. Uit de tabel blijkt dat Waalwijk met meer dan 500 hectare ruimschoots de grootste oppervlakte bedrijventerrein heeft. De hoeveelheid (terstond) uitgeefbaar bedrijventerrein is anno 2013 in Waalwijk echter nog maar beperkt. Heusden heeft met een oppervlakte van ruim 190 hectare bedrijventerrein voor een gemeente met landelijke kenmerken behoorlijk wat 52

bedrijventerrein. Er is in 2013 ook een ruime hoeveelheid bedrijventerrein terstond uitgeefbaar (ca. 30 hectare). De gemeente Loon op Zand heeft relatief weinig bedrijventerrein, maar met 15 hectare verhoudingsgewijs wel veel uitgeefbaar bedrijventerrein.

Plannaam

Kernnaam

Netto oppervlak (ha)

Reeds uitgegeven (ha)

Totaal uitgeefbaar (ha)

Terstond uitgeefbaar (ha)

Maximale milieucat.

Naam, omvang, uitgeefbaarheid en milieucategorie van bedrijventerreinen in De Langstraat per 1 januari 2013

Bruto oppervlak (ha)

Tabel B3-3

GROENEWOUD

DRUNEN

30,0

24,3

24,3

0,0

0,0

3

Metal Valley

DRUNEN

50,0

45,5

33,3

12,2

10,0

5

Meeuwaert

ELSHOUT

6,2

5,0

5,0

0,0

0,0

3

HEESBEEN

HEUSDEN

13,5

11,5

11,5

0,0

0,0

4

BAKKERSDAM

HERPT

6,0

4,0

4,0

0,0

0,0

5

IND. PRK VLIEDBERG

VLIJMEN

6,0

5,0

5,0

0,0

0,0

5

NASSAULAAN

VLIEDBERG

8,0

7,3

7,3

0,0

0,0

3

Het Hoog I

NIEUWKUIJK

30,0

23,3

16,5

6,8

6,8

4

Het Hoog II

NIEUWKUIJK

16,6

10,8

0,0

10,8

6,0

3

BT NIEUWKUIJK

NIEUWKUIJK

Gemeente Heusden

25,0

19,0

19,0

0,0

0,0

4

191,3

155,6

125,8

29,8

22,8

5

DE KETS

KAATSHEUVEL

24,8

19,3

19,3

0,0

0,0

3

KETS-WEST

KAATSHEUVEL

23,9

19,7

6,4

13,3

0,0

4

DE HOOGT

LOONOPZAND

5,0

3,6

3,6

0,0

0,0

DE HOOGTII

LOONOPZAND

Gemeente Loon op Zand

2,3

1,8

0,0

1,8

0,0

3

56,0

44,3

29,2

15,1

0,0

4

4,0

4,0

4,0

0,0

0,0

NEDERVEENWEG

CAPELLE

ZANDDONK

WAALWIJK

54,0

49,6

49,6

0,0

0,0

EERSTE ZEINE

WAALWIJK

8,0

8,0

8,0

0,0

0,0

LAAGEINDE

WAALWIJK

2,0

2,0

2,0

0,0

0,0

BESOYEN NOORD

WAALWIJK

4,5

3,9

3,9

0,0

0,0

4

BESOYEN WEST

WAALWIJK

4,0

3,5

3,5

0,0

0,0

2

HAVEN I t/m VI

WAALWIJK

279,0

212,9

212,9

0,0

0,0

6

HAVEN VII

WAALWIJK

106,0

76,0

66,4

9,6

9,6

5

MAASOEVER

WASPIK

31,9

27,1

27,1

0,0

0,0

SCHARLO

WASPIK

5,9

4,4

4,4

0,0

0,0

BERKHAAG

SPRANG

14,5

11,9

11,9

0,0

0,0

3

Gemeente Waalwijk

513,8

403,2

393,6

9,6

9,6

6

Langstraat TOTAAL Bron: IBIS bedrijvenlocaties.

761,0

603,2

548,7

54,5

32,4

6

53

4