Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena 2012
Economisch belang van toerisme voor het Land van Heusden en Altena
Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena 2012
De gemeenten in het Land van Heusden en Altena voeren een actief toeristisch beleid. Om dit goed te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk om een duidelijk beeld te hebben van de economische betekenis van het toerisme voor de lokale economie. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen verblijfstoerisme en dagtoerisme, waarbij de vrijetijdsbesteding van de eigen bevolking (recreatie) buiten beschouwing blijft. Ook is het belangrijk om inzicht te krijgen in de ervaringen, wensen en behoeften van de bezoekers. De Monitor Toerisme Land van Heusden en Altena geeft antwoord op deze vragen. Met de Monitor 2009 is voor de eerste keer (nulmeting) de economische betekenis van het toerisme voor de lokale economie modelmatig doorgerekend. Inmiddels is de tweede meting afgerond en de resultaten hiervan zijn te vinden in de Monitor 2012. Daarnaast zijn in dit rapport ook de resultaten opgenomen van de in de zomermaanden van 2012 in het gebied gehouden toeristische bezoekersenquête. De toeristische sector bracht in 2012 bijna 23,4 miljoen euro binnen en bezorgde 375 tot 400 mensen een baan, waaronder veel parttimers en seizoenskrachten. In 2009 ging het om 23 miljoen euro en zo’n 300 tot 325 arbeidsplaatsen. Het meeste geld wordt binnengebracht door dagjesmensen die naar het gebied komen om te genieten van de natuur. Het dagtoerisme zorgt met 12,9 miljoen euro voor 55 procent van alle toeristische bestedingen in het Land van Heusden en Altena. Ten opzichte van 2009 is sprake van een toename met bijna een half miljoen euro. Maar ook het verblijfstoerisme is belangrijk, met een totale besteding van 10,4 miljoen euro. Het meeste geld dat de toeristen uitgeven, komt uiteindelijk terecht bij de horeca, het vervoer en de detailhandel. Uit de toeristische bezoekersenquête blijkt dat de gemiddelde bezoeker 54 jaar is en naar dit gebied komt met de eigen partner of het gezin. Het merendeel van de bezoekers komt vaker naar dit gebied, vooral voor de natuur (fietsen, varen) en de cultuur (museum, vestingsteden, slot Loevestein).
mei / augustus 2013
opdrachtgever: rapporteur: concept gereed: definitieve versie:
gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem gemeente Oosterhout, vakgroep Onderzoek & Statistiek 15 mei 2013 20 augustus 2013
2
Inhoudsopgave
1. Inleiding
5
2. Afbakening toerisme in het Land van Heusden en Altena
6
2.1 Verblijfstoerisme 2.2 Dagtoerisme
6 8
3. Gebruik toeristisch aanbod in Land van Heusden en Altena 3.1 Gebruik verblijfstoeristisch aanbod 3.2 Gebruik dagtoeristisch aanbod 3.3 Bezoekersenquête
11 11 11 12
4. Economische betekenis toerisme in het Land van Heusden en Altena 4.1 Economische betekenis per sector 4.2 Economische betekenis per categorie 4.3 Economische betekenis in perspectief
17 17 17 18
Bijlage
21
3
4
1 Inleiding De gemeenten in het Land van Heusden en Altena (LHA) voeren gezamenlijk een actief toeristisch beleid. Om dit beleid goed te kunnen uitvoeren is het noodzakelijk om inzicht te hebben in de wensen en behoeften van de bezoekers. Ook is er de behoefte om een goed beeld te hebben van de economische betekenis van het toerisme voor de lokale economie. De Monitor Toerisme LHA geeft antwoord op deze vragen. Als definitie van het begrip toerisme wordt hier gehanteerd: “alle activiteiten van personen die reizen naar en/of verblijven in plaatsen buiten hun normale omgeving (in dit geval de eigen gemeente), voor niet langer dan één (aaneengesloten) jaar, om redenen van vrijetijdsbesteding, zaken en andere doeleinden die niet zijn verbonden met het uitoefenen van activiteiten die worden beloond vanuit de plaats die wordt bezocht.” Deze definitie wordt ook door het CBS, de VN en toeristische organisaties zoals de World Tourism Organization (WTO) gehanteerd. Tegenover het begrip toerisme staat het begrip recreatie, dat betrekking heeft op de vrijetijdsbesteding door de eigen inwoners. Dit valt nadrukkelijk buiten de scoop van dit onderzoek. In opdracht van de gemeenten Aalburg, Werkendam en Woudrichem heeft de vakgroep Onderzoek & Statistiek van de gemeente Oosterhout in 2009 een eerste meting (nulmeting) uitgevoerd. Inmiddels is een eerste vervolgmeting gehouden over het jaar 2012. Hiervoor is: • het toeristisch aanbod in de gemeente in kaart gebracht, • het gebruik van het aanbod door bezoekers van buiten de gemeenten vastgesteld, • een toeristische bezoekersenquête gehouden (juli t/m september), • de economische effecten modelmatig doorgerekend. Om de effecten van het toeristisch beleid blijvend in beeld te brengen, wordt geadviseerd om in 2016 een vervolgmeting te houden over het jaar 2015. Daaraan voorafgaand kan dan, in de zomermaanden van 2015, weer een bezoekersenquête worden gehouden.
5
2 Afbakening toerisme in het Land van Heusden en Altena Globaal kan er een onderscheid worden gemaakt tussen verblijfstoerisme en dagtoerisme. Als richtlijn voor het dagtoerisme is de indeling van het CBS gehanteerd, waarbij de vrijetijdsbesteding door de eigen inwoners buiten beschouwing blijft (zie inleiding). 2.1 Verblijfstoerisme Binnen het verblijfstoerisme in het Land van Heusden en Altena (LHA) worden de volgende categorieën onderscheiden: hotels en bed & breakfasts, groepsaccommodaties, campings, bungalowparken en watersportfaciliteiten. Op de kaart op pagina 7 zijn de exacte locaties van deze accommodaties weergegeven. Hieruit blijkt dat meeste toeristische voorzieningen in het LHA rondom het Nationale Park De Biesbosch en de grote rivieren liggen. a) Hotels, pensions en bed & breakfasts In de onderstaande tabel staat het complete aanbod van hotels, pensions en bed & breakfast (B&B) in het LHA in 2012. In totaal bestaat dit aanbod uit 25 accommodaties met in totaal 73 kamers en 164 bedden. In 2009 bestond het aanbod uit 18 accommodaties met in totaal 47 kamers en 99 bedden. Vooral het aanbod aan B&B’s is tussen 2009 en 2012 fors toegenomen en zal naar verwachting nog verder toenemen. Weliswaar is B&B Walderinghem in april 2013 gestopt, maar het aanbod wordt in 2013 uitgebreid met twee nieuwe bed & breakfasts met in totaal 4 kamers en 19 bedden. Tabel 2.1 Hotels, pensions en bed & breakfasts in het LHA Naam
Plaats
Hotel-restaurant De Brabantse Biesbosch Hotel-restaurant De Koppelpaarden Hotel-restaurant Woudrichem B&B ‘t Sashuis B&B Aan den Dijk B&B De Acacia B&B De Appelschuur B&B De Babylonische Spraakverwarring B&B De Brabantse Bellefleur B&B De Drie Eenden B&B De Foeks B&B De Oudewerf B&B De Spreekkamer B&B Fort Bakkerskil (Erfgoed Logies) B&B Fortuna Hoeve B&B Herberg d’n Dijk B&B Het Zweedse Huis B&B Kasteelhoeve B&B Loevestijn B&B Nr.3 B&B Voor Jan en Alleman B&B Walderinghem B&B Wolf Bedstay Het Wijkerzand Pension B&B Bij Corrie
Werkendam Dussen Woudrichem Werkendam Wijk en Aalburg Sleeuwijk Dussen Babyloniënbroek Wijk en Aalburg Sleeuwijk Drongelen Veen Werkendam Nieuwendijk Dussen Wijk en Aalburg Dussen Dussen Rijswijk Sleeuwijk Wijk en Aalburg Woudrichem Sleeuwijk Wijk en Aalburg Giessen
6
Kamers
Bedden
7 8 10 1 1 2 1 2 1 2 4 1 1 7 3 3 2 3 3 1 2 2 2 2 2
14 16 20 4 2 4 2 4 2 4 7 2 4 34 5 5 4 5 4 2 4 4 5 4 4
Toeristisch aanbod in het Land van Heusden en Altena (2012)
Utrecht
Nijmegen Arnhem
Legenda: hotel, pension bed & breakfast
Rotterdam
golfbaan museum
i
bezoekerscentrum NP recreatieoord camping
Slot Loevestein
Sleeuwijk
minicamping
i
jachthaven
Giessen Dordrecht
Andel Veen Nieuwendijk
Almkerk
i
Babyloniënbroek Genderen Hank Meeuwen
Eethen
Dussen
Drongelen
i
Amer
‘s - Hertogenbosch
Oosterhout Breda
7
7
b) Groepsaccommodatie Fort Bakkerskil (Erfgoed Logies) nabij Nieuwendijk presenteert zich weliswaar als een bed & breakfast, maar is eigenlijk een mix van een B&B en een groepsaccommodatie omdat ze, naast een vijftal kamers, ook nog twee ‘slaapzaaltjes’ hebben. In totaal bieden zij plaats aan 34 personen. Om een eenduidig beeld te houden, en omdat zij zichzelf zo op de markt zetten, is deze accommodatie bij de berekeningen meegenomen bij de bed & breakfasts. c) Campings, chalets en stacaravans Het campingaanbod in het LHA wordt in tabel 2.2 weergegeven. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen toeristische standplaatsen en vaste plaatsen (jaar- en seizoensplaatsen). In totaal omvat het aanbod 856 standplaatsen, waarvan 574 vaste en seizoensplaatsen en 282 toeristische plaatsen. Daarnaast beschikt vakantiepark De Kurenpolder nog over 30 chalets voor de verhuur en hebben een aantal campings blokhutten, stacaravans of trekkershutten voor de verhuur. Minicamping de Kaaie Paole opende medio 2012 haar poorten en begin 2013 Natuurcamping De Knotwilg. Voorheen was hier minicamping De Witboom gevestigd, maar deze was in 2012 al gesloten. Tabel 2.2 Campings en minicampings in het LHA Naam
Plaats
Camping De Hoge Waard Camping De Mosterdpot Camping De Peereboom Camping Kurenpolder Camperplaats Hardeman Agri-camping ’t Hulpgat Minicamping De Geitenbrei Minicamping De Herberg Minicamping de Kaaie Paole Minicamping De Selviahoeve Minicamping ‘t Waike
Andel Woudrichem Hank Hank Wijk en Aalburg Almkerk Hank Veen Veen Werkendam Andel
Vaste plaatsen
Toeristische standplaatsen
172 104 3 260 − − 14 8 8 − 5
71 50 10 125 2 15 − 15 8 6 10
d) Watersport Het LHA telt in totaal 12 jachthavens en enkele kleinere locaties. Dit komt uiteraard door de gunstige ligging van de regio aan de Bergse Maas en Boven Merwede en vlakbij het Nationaal Park De Biesbosch. In de onderstaande tabel zijn de jachthavens weergegeven. Niet alle jachthavens beschikken over gereserveerde plaatsen voor toeristisch gebruik (passantenplaatsen). Als er echter tijdelijk lege plaatsen zijn, dan mogen in sommige jachthavens daar passanten aanleggen. In de zomermaanden wordt hier regelmatig gebruik van gemaakt. In totaal zijn er ruim 1.770 vaste ligplaatsen in de regio, inclusief diverse kleinere locaties, en bijna 90 voor passanten gereserveerde plaatsen. Tabel 2.3 Watersportaccommodaties (jachthavens) in het LHA Naam
Plaats
Historische Haven Jachthaven De Steur Jachthaven Meeuwen Jachthaven van Oversteeg Jachthaven Vissershang Maasplas Haven Peerenboom Sleeuwijk Yachting Veense Put WSV Genderen ‘75 WSV Trident WSV Werkendam WSV Woudrichem
Woudrichem Werkendam Meeuwen / Dussen Werkendam Hank Veen Hank Sleeuwijk Veen Genderen Wijk en Aalburg Werkendam Woudrichem
Vaste ligplaatsen 12 135 40 100 400 40 20 120 150 33 100 500 150
Passantenplaatsen 16 5 2)
10 35 1) 2)
10 2)
1)
10 1)
2)
Noten: 1) beschikt niet over gereserveerde passantenplaatsen, maar passanten mogen aanleggen op een lege plaats; 2) bieden geen mogelijkheid voor passanten.
8
8
2.2 Dagtoerisme Ten behoeve van de inventarisatie van het dagtoerisme in het Land van Heusden en Altena (LHA) wordt onderscheid gemaakt tussen: musea, recreatieoorden, evenementen, natuurgericht toerisme, dagarrangementen en “uit eten”.
a) Musea Het LHA telt een aantal musea, waarbij het Biesbosch Museum (in Werkendam) en het Cultuur- en Visserijmuseum (in Woudrichem) de grootste zijn. Verder zijn hier ook het Kevermuseum De Wolfsburcht (in Wijk en Aalburg), het Andries Visserhuis en de Oudheidkamer (beiden in Werkendam) te vinden. Op 26 maart 2012 werd in Wijk en Aalburg het Museumplein Aalburg geopend, met als doel om het cultureel elektrisch erfgoed te bewaren. b) Recreatieoorden en zwembaden In het LHA is een recreatieoord gevestigd aan de Kurenpolder nabij Hank. Daarnaast zijn er in de regio nog vier zwembaden: in Genderen, Giessen, Sleeuwijk en Werkendam. c) Natuurgericht toerisme Onder natuurgericht toerisme wordt verstaan: wandelen, fietsen, mountainbiking, paardrijden, skeeleren, varen, kanoën, etc. in de poldergebieden van het LHA en het Nationaal Park De Biesbosch. Het aantal bezoekers wordt door het NP De Biesbosch gemonitord. d) Evenementen In het LHA vinden jaarlijks een groot aantal evenementen plaats. Veel evenementen zijn vooral van lokale betekenis en vallen daarom buiten dit onderzoek. De grotere evenementen hebben echter ook regionaal een bepaalde aantrekkingskracht. Deze worden in de onderstaande tabel weergegeven, voor zover ze in het afgelopen jaar 5.000 bezoekers of meer hebben getrokken. Tabel 2.4 Evenementen in het LHA Naam
Datum
Plaats
Open Havendag Streekdagen Giessense Markt VeKa Eurol Auto Altena Rally 2012 Visserijdagen
23 juni 6 en 7 september 13 t/m 15 september 13 oktober driejaarlijks (niet in 2012)
Werkendam Almkerk Giessen LHA Woudrichem
f) Golfen In het LHA ligt het Golfpark Almkreek in Almkerk. Deze omvat een professionele 18 holes baan én een 14 holes baan. Daarnaast beschikt ook de Kurenpolder over een 9 holes golfpark. Van beide golfparken zijn alleen het toeristisch gebruik (greenfees) meegenomen. Het bezoek van de leden blijft in dit onderzoek buiten beschouwing. g) Dagarrangementen De VVV Altena Biesbosch is in de zomer van 2009 van start gegaan. In 2012 werden door de VVV geen speciale dagarrangementen aangeboden. Wel zijn er een aantal bedrijven die dagexcursies zoals rondvaarten en kano- of fietstochten aanbieden of fietsen, kano’s en boten verhuren. Gebruikers hiervan zijn dagjesmensen en / of gasten van de hotels, bed & breakfasts en campings. Om dubbeltellingen te voorkomen zijn deze niet meegenomen in de berekeningen bij hoofdstuk 3. h) Uit eten Naast de eerder genoemde dagtoeristische accommodaties in het LHA mag ook het “uit eten” niet worden vergeten. Een aantal grotere aanbieders in de regio hebben een bovenlokale betekenis. Deze staan weergegeven in de onderstaande tabel en zijn meegenomen in de berekeningen bij hoofdstuk 3.
9
Tabel 2.5 Restaurants in het LHA * Naam
Plaats
Bistro de Heerlijckheid Brasserie Boven de Rivieren Brasserie Kazerne C (Fort Altena) Pannekoekenbakker Woudrichem Restaurant Bal-dadig Restaurant-Gallerie Kruiden & Jasmijn Restaurant ’t Oude Raedthuis Wegrestaurant Napoleon
Sleeuwijk Sleeuwijk Werkendam Woudrichem Woudrichem Woudrichem Woudrichem Hank
Aantal stoelen 150 90 50 90 * 60 40 50 100
Noten: * opgenomen zijn de restaurants waar 50 procent of meer van de gasten van buiten de regio afkomstig is; ** beschikt ook nog over 150 stoelen buiten (gedeeltelijk overkapt)
10
3 Gebruik toeristisch aanbod in het LHA In dit hoofdstuk wordt het gebruik van het toeristisch aanbod in het Land van Heusden en Altena (LHA) in 2009 in beeld gebracht. Deze gegevens zijn nodig als input voor het berekenen van de economische betekenis van het toerisme in de regio. Aangezien dit een vervolgmeting is, kan er nu een vergelijking worden gemaakt met de eerdere peiling over 2009. Ook wordt er een koppeling gelegd met de bezoekersenquête, die in de zomermaanden van 2012 is uitgevoerd.
3.1 Gebruik verblijfstoeristisch aanbod Het gebruik van het verblijfstoeristisch aanbod in het LHA wordt in de onderstaande tabel weergegeven. Het betreft met name het aantal overnachtingen in 2012. Deze informatie is begin 2013 opgevraagd bij de lokale aanbieders (ondernemers). Ontbrekende gegevens zijn aangevuld op basis van de gemiddelde bezettingsgraden van andere aanbieders in dezelfde categorie. Tabel 3.1 Gebruik verblijfstoeristisch aanbod in het LHA Categorie
Maatstaf
Hotels, pensions, bed & breakfast Campings toeristisch Campings vast Watersport passanten Watersport vast
Overnachtingen Overnachtingen Vaste plaatsen Overnachtingen Vaste ligplaatsen
totaal aantal overnachtingen (excl. vaste plaatsen)
Gebruik in 2012
Gebruik in 2009
7.080 130.230 575 975 1.615
5.480 115.250 678 800 1.772
138.285
121.530
Het aantal toeristische overnachtingen in 2012 bedroeg, exclusief de vaste plaatsen, bijna 138,3 duizend. In 2009 ging het om ruim 121,5 duizend overnachtingen. De toename (14%) komt vooral door uitbreiding van de capaciteit (groter aanbod). De grootste categorie is de campings (94%).
3.2 Gebruik dagtoeristisch aanbod In de onderstaande tabel wordt het dagtoeristisch gebruik in het LHA – het aantal bezoekers – weergegeven. De gegevens over 2012 zijn verzameld bij de lokale ondernemers, de VVV en de drie gemeenten in de regio. Tabel 3.2 Gebruik dagtoeristisch aanbod in het LHA Categorie
Maatstaf
Musea Recreatieoorden en zwembaden Evenementen Natuurgericht toerisme Golfen (greenfees) Dagarrangementen Uit eten
Bezoekers Bezoekers Bezoekers Bezoekers Bezoekers Bezoekers Bezoekers
totaal aantal bezoekers
Gebruik in 2012
Gebruik in 2009
40.500 58.060 48.500 2.000.000 4.000 − 121.800
37.200 75.000 35.000 2.000.000 4.000 − 115.000
2.272.860
2.266.200
Voor het bepalen van het aantal bezoekers dat recreëert in de natuur is gebruik gemaakt van het Beleidsplan Recreatie en Toerisme voor de Biesbosch Regio (2008). Hierin wordt gesproken van 680 duizend bezoekers voor het Brabantse deel van het NP De Biesbosch. Deze cijfers zijn gecheckt bij de lokale boswachters van Staatsbosbeheer. Het aantal wandelaars en fietsers dat het polder- en dijkengebied in het LHA bezoekt of per boot of anderszins het gebied intrekt, wordt geschat op zo’n 1.320.000 bezoekers van buiten de regio. Deze inschatting, die is gebaseerd op provinciale cijfers (bron: Rapport Vrijetijdssector Brabant 2012), lijkt wat aan de hoge kant, maar helaas zijn er geen betere cijfers beschikbaar.
11
Van de evenementen (met 5.000 bezoekers of meer) zijn alle bezoekers meegenomen, aangezien de organisatoren niet kunnen aangeven welk aandeel van de bezoekers van buiten de regio afkomstig is. Van de restaurants in het LHA die hebben aangegeven dat 50 procent of meer van hun gasten afkomstig zijn van buiten de regio, is het aandeel gasten van buiten de gemeente meegenomen. In 2012 kwamen bijna 2,3 miljoen dagtoeristen naar het LHA. In 2009 ging het om bijna 2,27 miljoen bezoekers. Het grootste deel van deze dagjesmensen (88%) komt hier om te recreëren in de buitenlucht in en om het Nationaal Park de Biesbosch en het polder- en dijkengebied van het LHA.
3.3 Bezoekersenquête Een belangrijk onderdeel van dit onderzoek is de toeristische bezoekersenquête die in de periode juli t/m september 2012 is gehouden. Die geeft een representatief beeld van de meningen en opvattingen van de mensen die gebruik maken van het toeristische aanbod in het Land van Heusden en Altena, zoals hierboven geschetst. Bent u alleen of met meerdere personen naar het Land van Heusden en Altena gekomen? met (deel van) familie 4%
met vrienden 17% alleen 8%
met deel van gezin 9%
met groep 3%
met hele gezin 13% met partner 46% © gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
De gemiddelde bezoeker is 54 jaar en komt naar het Land van Heusden en Altena met de eigen partner (46%) of het gezin (22%). Het merendeel van de bezoekers typeert het gebied als “prachtig / erg mooi”, prijst de “mooie natuur / landschap” en noemt het gebied “rustiek / rustgevend / ontspannend”. De onderstaande ‘woordenwolk’ laat zien welke woorden door de bezoekers zijn gebruikt om het Land van Heusden en Altena te typeren; hoe vaker een bepaald woord is genoemd, hoe groter deze wordt afgebeeld. Het woord “mooi” staat met stip bovenaan. Met welk woord zou u het Land van Heusden en Altena willen typeren?
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
12
Het merendeel van de ondervraagden komt naar dit gebied voor een dag- of fietstocht (36%), voor een vakantie (27%), speciaal voor De Biesbosch (12%) of een dagje uit (10%). Van de mensen die hier deze zomer op vakantie waren, verbleef ruim de helft op een camping (58%) en bijna een derde in een jachthaven (30%). De rest logeerde in een hotel / bed & breakfast (B&B) of verbleef bij familie of vrienden. Wat is de reden voor uw bezoek aan het Land van Heusden en Altena? horeca / uit eten 2% dagje / avondje uit 10% bezoeken familie / vrienden 6% dagtocht / fietstocht 36% jachthaven 30%
vakantie 27% familie / vrienden 6%
De Biesbosch 12%
hotel / B&B 6% vestingstad Woudrichem 7%
camping 58% © gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
Tweederde van alle ondervraagde bezoekers heeft géén informatie over het gebied ingewonnen. Van de mensen die wel informatie heeft gezocht, deed het merendeel dit voorafgaand aan het bezoek. Als belangrijkste informatiebronnen worden genoemd: het internet (48%), familie / vrienden (29%) en de VVV / ANWB (14%). Veel mensen die informatie via internet zoeken, doen dit via algemene zoekmachines zoals google. Heeft u informatie over het Land van Heusden en Altena ingewonnen?
voorafgaand aan bezoek 28%
familie / vrienden 29%
overig 2%
nee 66%
hotel / camping 3%
vooraf én/of tijdens bezoek 6%
VVV / ANWB 14% folders / gidsen / kaarten 4% internet 48%
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
13
Het merendeel van de bezoekers kiest er doelgericht voor om naar het Land van Heusden en Altena te komen. Dagjesmensen komen vooral voor de omgeving (natuur, fietsen, varen) en de cultuur (museum, forten, vestingsteden, slot Loevestein). Vakantiegangers komen vooral naar een specifieke camping of logeren bij familie of vrienden. Zij verblijven gemiddeld zo’n 8 vakantiedagen in dit gebied, maar er zijn ook gasten met een vaste seizoensplaats op één van de campings in de regio en die verblijven hier het gehele vakantieseizoen. Het gros van zowel de dagjesmensen als de vakantiebezoekers komt hier regelmatig. Ruim tweederde van de bezoekers (69%) zegt in de afgelopen vijf jaar hier al meer dan twee keer te zijn geweest en het merendeel (86%) verwacht hier de komende jaren vaker te komen. Het merendeel van de bezoekers komt uit Noord-Brabant, Zuid-Holland, Gelderland, Rijnmond en Utrecht. Dagjesmensen die een fiets- of wandeltocht maken, komen vooral uit de directe omgeving (met name uit Gorinchem, Tilburg, Breda, Oosterhout, Waalwijk, Den Bosch en omliggende plaatsen). Vakantiegangers en mensen die een – al dan niet georganiseerde – dagtocht maken, komen van verder weg. Waar woont u?
K K Koooppp vvvaaannn N N H Noooooorrrddd---H Hooollllllaaannnddd
Amsterdam LLLeeeiiidddeeennn eeennn B B Booolllllleeennnssstttrrreeeeeekkk Gorinchem 9%
‘s - Gravenhage
Oost Zui dHolland
V V w Veeellluuuw weee Utrecht
A A Accchhhttteeerrrhhhoooeeekkk
Zuidoost ZuidwestGrootZuid-Holland Gelderland Rijnmond
O O Ovvveeerrriiiggg ZZZeeeeeelllaaannnddd
WestBrabant
Midden –
NoordoostBrabant
Legenda Regio’s (Corop):
Brabant
ZZZuuuiiidddoooooosssttt--B B Brrraaabbbaaannnttt
Oosterhout 9% Breda 5%
A A m Arrrnnnhhheeem m ––– N N m Niiijjjm meeegggeeennn
Tilburg 10% Waalwijk Den Bosch 7% 3%
minder dan 1% 1% tot 2% 2% tot 3% 3% tot 4,5% 4,5% tot 6,5% meer dan 7% Gemeenten: meer dan 3%
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
Het merendeel van de toeristen bezoekt het Nationaal Park De Biesbosch, het Biesbosch museum en de vestingstad Woudrichem. Daarnaast worden ook nog locaties genoemd zoals de forten van de Hollandse Waterlinie de Kurenpolder, slot Loevenstein en De Efteling (ook al liggen de laatste twee attracties niet in het gebied zelf). De bezochte locaties worden door de bezoekers over het algemeen goed beoordeeld. 14
Waar bent u gisteren en/of vandaag geweest en hoe waardeerde u dat? 18%
golfen op Almkreek slot Loevenstein
14%
Biesbosch museum
12%
goed
86%
neutraal 86%
Visserijmuseum 4% fiets- / w andeltocht
zeer goed
82%
92%
5%
94%
forten (Altena, e.a.) 3%
zeer slecht
4%
19%
78%
tocht door NP Biesbosch 5%
4%
10% 2%
93%
zw embad Kurenpolder
slecht
1%
85%
vestingstad Woudrichem 2%
2%
3%
93%
2%
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
De vestingstad Woudrichem mag zich verheugen in een duidelijke belangstelling. Het historisch karakter van de stad wordt het beste gewaardeerd. Het aanbod aan winkels en horeca scoort duidelijk minder. Het aanbod en de diversiteit van toeristische attracties in de stad scoort gemiddeld. Hoe waardeert u de vestingstad Woudrichem? historisch karakter
33%
diversiteit attracties 1
63% 52%
31 39%
zeer goed goed
8%
neutraal aanbod attracties 1
57%
horecagelegenheden 4%
33%
62%
bereikbaarheid 5% parkeervoorzieningen
27% 81%
schoon / proper 4%
12%
89%
sf eer Marktplein 2
zeer slecht
2 5%
6% 1
87%
w inkels 3% 10%
slecht
6% 1 12%
78%
6%
9%
9%
51%
28%
2
9%
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
Het Nationale Park De Biesbosch is een belangrijke toeristische trekker in de regio. Veel bezoekers komen speciaal hiervoor naar het Land van Heusden en Altena, vaak gecombineerd met een bezoekje aan het Biesbosch museum. Het Nationale Park wordt over het algemeen goed gewaardeerd. Met name de natuurbeleving krijgt een goede waardering van de bezoekers. Minder tevreden is men over de toegankelijkheid van het gebied; met name bezoekers die het gebied op eigen gelegenheid per boot in trekken klagen dat ze niet overal in kunnen of mogen. Hoe waardeert u het Nationaal Park De Biesbosch? vaarroutes / -excursies w andelroutes / -excursies
18% 9%
diversiteit natuur beleving natuur toegankelijkheid gebied 5%
75% 76%
18%
12%
71%
26%
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
15
3
9% 2 71%
87%
5% 2
12 4% 3 1
zeer goed goed neutraal slecht zeer slecht
De Nieuwe Hollandse Waterlinie was bedoelt als verdedigingslinie voor de grote Hollandse steden. Als de vijand eraan kwam, konden stroken weiland tussen Muiden en de Biesbosch onder water gezet worden, waardoor het land moeilijk begaanbaar werd voor de vijand. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog werd duidelijk dat de linie haar verdedigingswaarde had verloren. In de afgelopen jaren zijn diverse objecten opgeknapt en is het mogelijk om deze te bezoeken. Maar het gebied leent zich ook uitstekend om in te wandelen of te fietsen. De Nieuwe Hollandse Waterlinie trekt een selecte kleine groep bezoekers; iets meer als 10 procent van de ondervraagde bezoekers heeft deze bezocht. De objecten (forten, kazematten, inundatiesluis), de wandelroutes (zoals het Liniepad) en de informatie over de waterlinie (infoborden, website) worden goed gewaardeerd. De horeca in / nabij de objecten scoort wat minder. Hoe waardeert u de Nieuwe Hollandse Waterlinie? objecten
10%
87%
w andelroutes 3
8%
89%
informatie 1
87%
parkeren 4% horeca 1
21
12%
74%
19%
55%
39%
zeer goed goed neutraal slecht
3
zeer slecht
4% 1
© gemeente Oosterhout, Onderzoek & Statistiek
Op de vraag of de bezoekers één ding kunnen noemen dat ze bijzonder goed vinden aan het Land van Heusden en Altena, wordt de mooie natuur en omgeving het meest genoemd. Verder worden de mogelijkheden om te fietsen en te wandelen geroemd, alsmede de cultuurhistorische objecten zoals musea, forten en vestingen. Ook de rust en stilte van het gebied wordt goed gewaardeerd. Op de vraag of de bezoekers één ding kunnen noemen dat ze minder goed vinden, geeft bijna driekwart van de ondervraagden aan dat ze niets zouden weten. Als men wel iets weet, dan gaat het met name om het beperkt aantal winkels, horecazaken en terrasjes (en het feit dat veel zaken op zondag gesloten zijn). Daarnaast wordt de bereikbaarheid van het gebied genoemd (bereikbaarheid met het openbaar vervoer en de onduidelijkheid over de vaartijden van de veerpont), het drukke verkeer over de smalle wegen waar ook fietsers gebruik van moeten maken en de niet overal even duidelijke of juiste bewegwijzering van de fiets- en wandelroutes. Fietsers en wandelaars geven verder ook aan behoefte te hebben aan meer rustpunten zoals bankjes en horeca langs de routes. Noem één ding dat u bijzonder goed vindt aan het LHA en één ding dat u minder goed vindt Bijzonder goed: Minder goed: 1. mooie natuur / omgeving / landschap 47% 1. zou niets weten 72% 2. fietsroutes / wandelen / boottochten 12% 2. weinig winkels / horeca / terrasjes 8% 3. cultuurhistorie / museum / vesting / fort 11% 3. bereikbaarheid (OV, pont) 5% 4. stilte / ontspanning / rust 10% 4. druk verkeer / smalle wegen 4% 5. sfeer / gemoedelijk / gastvrij / gezellig 6% 5. bewegwijzering fiets- / wandelroutes 3%
16
4 Economische betekenis van toerisme voor het LHA Met behulp van de Monitor Toerisme LHA is de economische betekenis van het toerisme in de drie gemeenten in het Land van Heusden en Altena (LHA) gemeten. Aangezien dit de eerste vervolgmeting is, kan er nu een vergelijking worden gemaakt met de eerdere peiling over 2009.
4.1 Economische betekenis per sector De toeristische activiteiten in het LHA generen in totaal bijna 23,4 miljoen euro aan bestedingen door bezoekers – gasten – van buiten de regio. De meeste bestedingen komen terecht bij de horeca (€ 9,7 miljoen), het vervoer (€ 4,6 miljoen) en de detailhandel (€ 4,3 miljoen). Weliswaar komen veel mensen met de auto, maar die moeten bijvoorbeeld ook tanken en mensen op de camping moeten ook boodschappen halen. Ook de verhuur van fietsen, kano’s, boten e.d. zitten hierin en laten we ook de rondvaart door de Biesbosch niet vergeten. In 2009 werd 23 miljoen euro door het toerisme gegenereerd. Daarvan kwam 41 procent (€ 9,4 miljoen) terecht bij de horeca, 20 procent (€ 4,6 miljoen) bij het vervoer en 19 procent (€ 4,4 miljoen) bij de detailhandel. Tabel 4.1 Bestedingen en werkgelegenheid naar sectoren in het LHA Bestedingen (in euro’s) Werkgelegenheid (in fte’s) 2012 2009 2012 2009 Sectoren: Logies 2.481.620 2.419.654 23 24 Horeca 9.704.502 9.433.883 104 62 Detailhandel 4.318.816 4.414.713 20 25 Entree 2.280.375 2.191.144 22 15 Vervoer 4.597.396 4.580.199 14 11 Overig 34 34 Werkgelegenheid: Direct Indirect Totaal
23.382.709
23.039.592
217 81
171 63
298
234
Noot: deze cijfers zijn tot stand gekomen met het Regional Economic Impact Model; wij denken dat voor deze regio de bestedingen, gezien het aanbod, op het gebied van met name natuurtoerisme en horeca in werkelijkheid lager zijn.
De werkgelegenheid die met deze bestedingen gepaard gaat, komt uit op 298 fte’s. De directe werkgelegenheid bedraagt 217 fte’s, waarvan het merendeel in de sectoren horeca, logies, entree (van bijvoorbeeld het zwembad) en detailhandel terechtkomt. Aangezien in deze sectoren veel met seizoensarbeid en deeltijdarbeid wordt gewerkt, komt dit uit op zo’n 375 á 400 werkzame personen. In 2009 ging het om zo’n 300 á 325 banen. Wat zijn fte’s? Fte staat voor fulltime-equivalent. Het is een rekeneenheid waarmee de omvang van een functie of personeelssterkte wordt uitgedrukt. Eén fte is het equivalent van één volledige werkweek. Een functie van 0,6 fte bijvoorbeeld is, uitgaande van een werkweek van 36 uur, een functie van 0,6 x 36 = 21,6 uur. De afkorting fte wordt met kleine letters geschreven (en zonder punt aan het eind), omdat het geen afkorting van een naam is. Het meervoud hiervan luidt fte’s (ook zonder punt aan het eind). Bron: www.onzetaal.nl van het Genootschap Onze Taal
4.2 Economische betekenis per categorie De onderstaande tabel laat zien dat de bestedingen en directe werkgelegenheid over de verschillende toeristische categorieën zijn verdeeld. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de verblijfstoeristische sector in het LHA ruim € 10,4 miljoen aan bestedingen genereert (45 procent van de totale bestedingen) en 93 fte’s (43 procent van de directe werkgelegenheid) aan werk oplevert. 17
Het dagtoerisme is het belangrijkste in het LHA. Deze zorgt voor 55 procent van de totale toeristische bestedingen, oftewel € 12,9 miljoen. Met name het natuurgericht toerisme zorgt, mede door het grote aantal dagjesmensen, voor een grote economische impuls in de regio. Met € 7,3 miljoen aan bestedingen en ongeveer 60 fte’s aan directe werkgelegenheid is deze categorie verantwoordelijk voor 56 procent van alle bestedingen in het dagtoerisme en ruim 31 procent van de totale toeristische bestedingen. Een groot deel van deze bestedingen komen onder andere terecht bij de horeca en de detailhandel. Het gaat dan met name om een kopje koffie onderweg. Tabel 4.2 Bestedingen en directe werkgelegenheid naar categorieën in het LHA Bestedingen (in euro’s) Werkgelegenheid (in fte’s) 2012 2009 2012 2009 Categorieën: Hotels, pensions en B&B 769.808 595.840 8 5 Campings toeristisch 3.972.015 3.515.125 35 28 Campings vast 1.841.489 2.171.356 17 18 Watersport passanten 28.275 23.200 1 1 Watersport vast 3.821.155 4.211.551 34 32 Musea 465.750 427.800 4 3 Recreatieoorden en zwembaden 437.192 564.750 4 4 Evenementen 1.195.525 862.750 13 6 Natuurgericht toerisme 7.300.000 7.300.000 60 46 Golf 250.720 250.720 2 2 Uit eten 3.300.780 3.116.500 39 25 Totaal
23.382.709
23.039.592
217
170
Noot: deze cijfers zijn tot stand gekomen met het Regional Economic Impact Model; wij denken dat voor deze regio de bestedingen, gezien het aanbod, op het gebied van met name natuurtoerisme en horeca in werkelijkheid lager zijn.
4.3 Economische betekenis in perspectief Het afgelopen jaar (2012) is economisch gezien opnieuw een moeilijk jaar geweest. Zo kromp de Nederlandse economie met 1 procent en daalde het consumentenvertrouwen en de binnenlandse bestedingen. Dit heeft met name gevolgen voor het verblijfstoerisme en de bestedingen in de detailhandel en de horeca. In 2009 was overigens sprake van een nog zwaardere economische recessie. Toen kromp de economie met 4 procent. De bestedingen die worden gegenereerd door het verblijfstoerisme zijn, ten opzichte van 2009, licht gedaald. Het geld wordt vooral ingebracht door de campings (€ 5,8 miljoen euro) en de watersport (€ 3,8 miljoen euro). De bestedingen door het dagtoerisme zijn met bijna een half miljoen euro gestegen ten opzichte van 2009. Het geld komt vooral binnen via het natuurtoerisme (€ 7,3 miljoen euro) en het uit gaan eten (€ 3,3 miljoen euro), maar de grootste groeier zijn de evenementen. Belangrijkste categorieën (in miljoenen euro’s) dagtoeris me
8
in milj. euro's
natuur
verblijfstoeris m e 7
campings
6 12,5
12,9
5
watersport
4 3 10,5
10,4
uit eten
2
evenementen
1
hotels en b&b
0 2006
2009
2012
2006
© gemeente Oosterhout, taakgroep Onderzoek & Statistiek
18
2009
2012
Uit diverse onderzoeken is bekend dat het toerisme zorgt voor veel werkgelegenheid in West-Brabant. Daarom is het niet alleen van belang om inzicht te hebben in de absolute economische betekenis van het toerisme in het LHA, maar is het ook relevant om inzicht te hebben in het aandeel binnen de totale werkgelegenheid in de drie gemeenten. Volgens de meest recente regionale werkgelegenheidsenquête, waren er in de drie gemeenten in het LHA in 2012 in totaal bijna 18.900 personen werkzaam. Daarvan was bijna 1.000 personen (5,3%) werkzaam in de horeca en de detailhandel. In 2009 was ruim 8 procent werkzaam in deze sectoren. Het totale aandeel van de werkgelegenheid dat (direct én indirect) uit de toeristische bestedingen voortvloeit – volgens de berekeningen in paragraaf 4.1 zo’n 375 á 400 banen – komt uit op 2 procent van de totale werkgelegenheid in het LHA. Het gaat hier om werkgelegenheid dat direct te herleiden is tot het toerisme en uitsluitend wordt gegenereerd door bezoekers van buiten het LHA. Het totaal aantal mensen dat werkzaam is in o.a. de horeca, detailhandel en aanverwante branches is hoger, maar dat komt omdat ook de eigen bevolking hiervan gebruik maakt.
19
20
Bijlage De economische betekenis van het toerisme – uitgedrukt in bestedingen en werkgelegenheid – wordt berekend met behulp van de Monitor Toerisme Oosterhout. Dit rekeninstrument is in 2003 speciaal voor de gemeente Oosterhout ontwikkeld door ZKA Consultants & Partners uit Breda. De vakgroep Onderzoek & Statistiek van de gemeente Oosterhout gebruikt dit instrument om op een systematische en eenduidige wijze de doorrekeningen uit te voeren. Berekenen bestedingen Om de economische betekenis te berekenen, zijn eerst de bestedingen berekend die samenhangen met de overnachtingen en bezoekersaantallen. Deze berekening vindt plaats door deze overnachtingen en bezoekersaantallen te vermenigvuldigen met de gemiddelde bestedingen per persoon, per dag, per toeristische categorie. Bij de categorieën ‘campings vast’ en ‘watersport vast’ hebben de bestedingen betrekking op het totaal op jaarbasis. In deze bestedingen zijn alle uitgaven van de toeristen meegenomen: zowel de bestedingen op de toeristische bedrijven zelf (bijvoorbeeld de kamerhuur in een hotel of de entree van een attractie en de verdere consumptieve uitgaven) als de bestedingen buiten deze bedrijven (bijvoorbeeld in de supermarkt, restaurant, fietshuur, boothuur, openbaar vervoer, e.d.). Berekenen werkgelegenheid Zodra de bestedingen per sector bekend zijn, kan de werkgelegenheid worden berekend. Hiertoe dienen de totale bestedingen (per sector) te worden gecorrigeerd voor een tweetal effecten: • Accijns: De bestedingen zijn (uiteraard) inclusief de BTW, maar aangezien die geen directe invloed heeft op de werkgelegenheid in de sector, dient hiervoor te worden gecorrigeerd. • Inkoopcomponent: Het aandeel ‘inkoop’ van de sector levert geen werkgelegenheid op in de desbetreffende sector, maar genereert voornamelijk werkgelegenheid bij de producenten waar de zaken worden ingekocht (bijv. levensmiddelen of brandstof). De omzet en werkgelegenheid behorende bij de inkoop wordt weergegeven in de sector ‘overig’. In de onderstaande tabel zijn de gehanteerde BTW-tarieven en inkooppercentages (als percentage van de omzet exclusief BTW) weergegeven. Voor de sectoren horeca, detailhandel en vervoer worden samengestelde gewogen percentages gehanteerd, omdat voor deze sectoren verschillende tarieven gelden. BTW-tarieven en inkooppercentages Sector Logies Entree Horeca Detailhandel Vervoer
BTW / Accijns (%)
Inkooppercentage
6,0% 6,0% 10,7% 14,2% 59,6%
0,0% 0,0% 29,3% 60,0% 29,6%
Noot: voor het bepalen van de inkooppercentages per sector is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: Bedrijfschap Horeca & Catering (BHC); BETA/NOVE (vervoer); Economisch Instituut voor Midden- en Kleinbedrijf (detailhandel).
In de onderstaande tabel staan de gehanteerde arbeidscoëfficiënten. Deze zijn uitgedrukt in termen van aantal mensjaren (fte’s) werk per 1 miljoen euro finale afzet. De directe werkgelegenheid per sector wordt berekend door de finale afzet te vermenigvuldigen met de bijbehorende arbeidscoëfficiënt. Arbeidscoëfficiënten Sector
Arbeidscoëfficiënt
Logies Entree Horeca Detailhandel Vervoer Overig
9,91 10,02 16,89 13,41 6,79 5,92
Noot: De arbeidscoëfficiënten (aantal mensjaren (fte’s) per 1 mlj. euro finale afzet) zijn afkomstig van de Nationale rekeningen (CBS)
21
Na het vaststellen van de directe werkgelegenheid, kan de indirecte werkgelegenheid worden bepaald. Deze is met name het gevolg van toeleveranciers en dienstverleners die nodig zijn om de afzet in de diverse sectoren te kunnen realiseren. De indirecte werkgelegenheid is met behulp van een multiplier bepaald die 1,37 bedraagt. Dit betekent dat 1 fte directe werkgelegenheid 0,37 fte aan indirecte werkgelegenheid oplevert.
Bezoekersenquête Een van de onderdelen van de Monitor Toerisme LHA is de “Toeristische bezoekersenquête”. Hiertoe zijn in de periode juli t/m september 2012 bezoekers op locatie ondervraagd door studenten van studentenuitzendbureau Work-on uit Tilburg. Het streven was om in het gebied in totaal 900 toeristen te enquêteren, verdeeld over 14 verschillende door de drie gemeenten zelf aangedragen locaties in de vorm van een quotasteekproef. Dit houdt in dat er, per locatie, een van te voren afgesproken aantal mensen wordt ondervraagd. Uiteindelijk is het gelukt om bijna 600 toeristen te ondervragen. Bij hotel-restaurant Koppelpaarden in Dussen en het kruispunt Kromme Nol – Maasdijk in Veen was het minder druk dan verwacht en bij Fort Altena zijn de studenten een paar keer weggestuurd, waardoor de respons op die locaties lager is uitgevallen dan de bedoeling was. Dit heeft verder weinig invloed op de onderzoeksresultaten, aangezien de respons in de andere locaties ruim voldoende was. Afgenomen enquêtes per locatie Plaats Drongelen: Veen: Wijk en Aalburg: Werkendam: Sleeuwijk: Hank: Dussen: Woudrichem:
Almkerk:
Enquêtelocatie aankomst veerpont Waalwijk – Drongelen kruispunt Kromme Nol – Maasdijk Bakkerij Hardeman Biesboschmuseum Pontje Steur Fort Altena Haven Sleeuwijk Kurenpolder Jachthaven Vissershang Hotel-restaurant Koppelpaarden Vesting Woudrichem Historische stadshaven Veerhoofd Woudrichem Golfbaan De Almkreek
22
Afgenomen
Aandeel
88 16 30 92 23 11 16 85 37 2 43 40 88 25
15% 3% 5% 15% 4% 2% 3% 14% 6% < 1% 7% 7% 15% 4%
