Stip aan de horizon Waarom verder kijken dan de gebruikelijke beleidsperiode van vier jaar? Omdat de context waarin bibliotheken opereren dermate is veranderd dat ‘een beetje bijsturen’ niet meer afdoende is. Het is tijd voor radicale verandering, voor een nieuwe toekomststrategie.
2020
Wat is er allemaal aan de hand? De traditionele dienstverlening van de bibliotheek staat onder druk. Dat geldt zeker voor de informatiefunctie. Deze foto, genomen in Seattle Public Library, toont in één oogopslag wat er aan de hand is: onderin beeld de collectie, bovenin de tafels met pc’s….
Internet is een oneindige bron van informatie geworden. Dit zijn schattingen van het aantal pagina’s , gebaseerd op de indexpagina’s van Google en andere zoekmachines.
23,37 miljard pagina’s 357,55 miljoen Nederlands
600 jaar
120 miljoen
Nog een voorbeeld van de informatieovervloed: Het aantal video’s op YouTube bedraagt meer dan 120 miljoen. Je zou 600 jaar nodig hebben om dat allemaal te zien.
Zelf doen we trouwens ook hard mee aan die overvloed. Publiciteitscampagne Zoek&Boek: 35 miljoen boeken erbij. Wie wordt daar eigenlijk blij van?
Een andere belangrijke ontwikkeling is de transformatie van product naar proces en de rol van cocreatie daarin. Dit is een telefoon; daar kon je vroeger gewoon mee bellen.
Nu is er de iPhone, een apparaat met oneindig veel mogelijkheden. Toen Apple de iPhone uitbracht, leverden ze er ook de software bij om zelf applicaties te ontwikkelen. Duizenden gebruikers over de hele wereld bouwen nieuwe apps voor de iPhone die je voor een klein bedrag kunt downloaden. Kunstzinnig, creatief, handig, nuttig, melig. Je kunt het zo gek niet verzinnen. Dit verschijnsel noem je ‘Open Innovation’. Je schakelt gebruikers in om te innoveren en de kwaliteit van je product te verbeteren. Gebruikers worden daarmee co-producenten, ook wel prosumers genoemd (samentrekking van consumers en producers).
In het geval van Wikipedia zijn gebruikers zelf producenten van informatie geworden. En met elkaar doen zij dit zo goed dat Wikipedia tot een gezaghebbende encyclopedie is uitgegroeid.
En dan is er natuurlijk nog de opkomst van de e-reader. De iPad is een hele gebruikersvriendelijke. Hij komt eind juli op de Nederlandse markt en gezien de populariteit in het buitenland verwacht men ook hier een stormloop.
Bibliotheken zijn nog altijd voornamelijk gericht op het uitlenen van boeken. Maar dit ‘oude’ distributiemodel zal op den duur verdwijnen. Als bibliotheken al het recht verwerven om e-books uit te lenen, dan speelt zich dat buiten het gezichtsveld van de lokale bibliotheek af. Je hoeft immers niet naar de bibliotheek om een ebook te lenen.
Het idee van de bibliotheek als ‘toegangspoort tot informatie’ is achterhaald. We kunnen beter spreken van de toegangspoort tot kennis, zoals ook in het Unesco manifest staat. Dat veronderstelt namelijk dat je niet zondermeer informatie aanbiedt, maar daar een selectie in maakt en betekenis toevoegt. Daarnaast kan de bibliotheek dé toegangspoort zijn voor het leren omgaan met informatie! Duidelijk is dat we daarvoor nieuwe wegen in moeten slaan…
Einde van de ‘informatie illusie’ Einde van het klant-leverancier denken Einde van de distributiefunctie
Het is kortom tijd voor een echt radicale verandering. Obama wijst de weg. Hij zegt: bibliotheken hebben een speciale taak. Hij doelt daarmee op het Angelsaksische model…
In Engeland en de VS zijn bibliotheken veel meer gericht op het toerusten van mensen, zodat zij zich kunnen ontplooien en volwaardig aan de samenleving kunnen deelnemen. Een voorbeeld zijn de Idea Stores in Londen. De Idea Stores willen bijdragen aan de culturele, maatschappelijke en economische vitaliteit in hun werkgebied. Vanuit de wetenschap dat er een rechtstreekse relatie bestaat tussen de ontplooiing van mensen en een goed functionerende, leefbare en veilige samenleving, leggen zij de focus op ‘een leven lang leren’. Uitleencijfers interesseren de Idea Stores veel minder. Ze vinden het belangrijker een gevarieerd aanbod aan cursussen en trainingen voor alle leeftijdsgroepen te bieden, dat is afgestemd op de behoeften in de lokale gemeenschap.
Ook wij moeten van een bibliotheek die investeert in media naar een bibliotheek die investeert in mensen! Een bibliotheek die mensen, hun kennis en ideeën bijzonder maakt.
Deze bibliotheek in Engeland heeft het heel mooi verwoord. Op de deur staat: een plaats voor mensen en ideeën, iedereen is welkom.
Openbare bibliotheken zijn opgericht vanuit het oogpunt van volksontwikkeling. Door mensen uit de lagere sociale klassen in aanraking te brengen met lectuur konden zij zich persoonlijk ontwikkelen en hun kansen op de arbeidsmarkt verbeteren. Dit sociaalpedagogische motief is altijd de drijfveer geweest van het bibliotheekwerk. De bibliotheek wil daarmee zowel een individueel als een sociaal doel dienen. Individuele ontplooiing maar tegelijkertijd: het verkleinen van ontwikkelingsverschillen tussen mensen.
‘Volksontwikkeling’, - burgers helpen om volwaardig aan de samenleving deel te kunnen nemen -, blijft onze kerntaak. Maar dan wel op een nieuwe manier, passend bij deze tijd: de bibliotheek als bron van persoonlijke ontwikkeling.
Een bibliotheek die weet wat een leven lang leren betekent; die aansluit bij vragen en behoeften van mensen, in welk stadium van hun leven zij ook verkeren.
Het bevorderen van taalontwikkeling en lezen blijft een essentiële taak voor de bibliotheek, ongeacht de vorm waarin gelezen wordt. Ook het bevorderen van leesplezier en het bij elkaar brengen van mensen rondom lezen en literatuur blijven belangrijk.
Daarnaast is mediawijsheid essentieel. Niet alleen voor scholieren, maar voor alle leeftijdsgroepen.
De bibliotheek blijft uiteraard informatie bieden: geselecteerde bronnen, fysiek én digitaal.
Maar anders dan vroeger, want het passief aanbieden van bronnen volstaat niet meer! De bibliotheek moet doen wat Google niet doet, namelijk betekenis geven aan informatie. In de toekomst zal het accent dan ook veel meer moeten liggen op het aan de orde stellen van thema’s, het stellen van vragen, het vertellen van verhalen. Het gaat om duiding: om het bieden van achtergrondinformatie zodat gebeurtenissen in de context worden geplaatst. En het gaat om cocreatie. Gebruikers zijn tegenwoordig gewend te kunnen reageren, iets toe te kunnen voegen. Het zijn coproducenten van informatie geworden. We zullen dus interactie met die gebruikers in moeten bouwen; ze de mogelijkheid moeten bieden te reageren en aan te vullen.
Heb je voor dat alles nog wel een gebouw nodig? Iedereen is straks toch op elke plek en op elk moment online?
Ja, het gebouw wordt in de toekomst juist steeds belangrijker! In onze maatschappij heeft de publieke ruimte vooral een commercieel karakter..
Er zijn steeds minder informele publieke plaatsen waar mensen samen kunnen komen zonder de verplichting iets te consumeren of te kopen. Plekken waar je de ander echt kunt ontmoeten, aandacht kunt hebben voor elkaars gedachtegoed. Dat noem je een Third Place. Dat is een derde plaats naast huis (1e plaats) en werk (2e plaats), waar mensen op een informele manier samen kunnen komen. De aanwezigheid van een Third Place is essentieel voor de vitaliteit van een gemeenschap. Zie ook onderstaand citaat uit de Volkskrant. ‘De voorspelling dat de sterke verbetering van de telecommunicatieve bereikbaarheid zou leiden tot een implosie van de publieke sfeer, bleek een misrekening’, blijkt uit onderzoek van de gemeente Amsterdam uit 2009 naar gebruik van de openbare ruimte. ‘Juist de vergroting van de telecommunicatieve contacten, deed de behoefte aan fysieke contacten stijgen, zoals bijvoorbeeld de noodzaak tot persoonlijke ontmoetingen. Die ontmoetingen spelen zich in toenemende mate af in omgevingen als ontbijtcafés, loungeplekken, bibliotheken, musea, cafés, galerieën en parken’. (Bron: Volkskrant)
Bibliotheken zijn vaak de laatste publieke ruimten in een dorp of wijk. Een vrij toegankelijke, laagdrempelige plaats waar mensen van alle leeftijden en uit alle geledingen van de samenleving binnen kunnen lopen. Door een Third Place te zijn is de bibliotheek onlosmakelijk onderdeel van de haar omringende gemeenschap. De bibliotheek als verbindend hart van de samenleving, leefkamer van dorp of stadswijk.
De Third Place-gedachte is steeds vaker uitgangspunt voor nieuw te bouwen bibliotheken. Een voorbeeld is de centrale bibliotheek Gent aan De Krook.
Maar ook het Groninger Forum, waarin Bibliotheek Groningen, filmtheater Images, het Groninger Museum, de Groninger Archieven en het GAVA, debatcentrum DwarsDiep en de Volksuniversiteit Groningen hun dienstverlening zullen integreren. ‘Het Groninger Forum wordt een plaats waar je gemakkelijk binnenwandelt. Om je te laten informeren over het laatste nieuws, een boek te lezen, een film te bezoeken, maar ook om koffie te drinken, te werken op je laptop of een krant te lezen – als was het de huiskamer van de stad’.
En de nieuwe centrale bibliotheek Utrecht… ‘Het nieuwe gebouw wordt geen klassiek ‘bewaarhuis van boeken’. Door de toevoeging van verschillende culturele organisaties zoals Artplex (filmgerelateerd uitgaan), Kunstuitleen en mogelijk het Utrechts Centrum voor de Kunsten wordt het dè plek in Utrecht voor informatie, verdieping, ontspanning en ontmoeting. Natuurlijk kun je hier nog steeds boeken, cd’s en kunst lenen. Maar je kunt ook gamen, een lezing of debat bijwonen, een film kijken, een kop koffie drinken of een hapje eten’.
Toekomstbeelden 2020
Met alle genoemde uitgangspunten in gedachten, zijn we aan de slag gegaan met het uitdenken van beelden van de bibliotheek in 2020. Centraal in onze toekomstbeelden staat de bibliotheek als bron van persoonlijke ontwikkeling, die mensen ondersteunt in het proces van een leven lang leren.
De bronnen van deze bibliotheek zullen vooral digitaal zijn en de dienstverlening zal 24/7 vanuit elke plek benaderbaar zijn. Maar daarnaast zal de bibliotheek in de toekomst ook nog steeds een gebouw zijn. Een vrij toegankelijke, laagdrempelige plaats waar mensen van alle leeftijden en uit alle geledingen van de samenleving binnen kunnen lopen. Een plaats waar je kunt zijn, waar je kunt leren, waar je anderen ontmoet en aandacht kunt hebben voor elkaars gedachtegoed. Maar ook een plaats waar je zelf de gelegenheid hebt nieuwe kennis te creëren, mediaproducties te maken etc. Een plaats dus waar de sociale en culturele interactie plaatsvindt die zo essentieel is voor de vitaliteit van een gemeenschap. Om een impressie te geven van die bibliotheek hebben wij de volgende beelden verzameld.
De bibliotheek in 2020…
reikt mij gezaghebbende, kwalitatief goede en betrouwbare bronnen aan
De bibliotheek in 2020..
maakt mijn kennis en collectie onderdeel van het grote geheel
De bibliotheek in 2020..
stelt mij in staat kennis met anderen te delen
De bibliotheek in 2020..
helpt mij achtergrond en betekenis te doorgronden
De bibliotheek in 2020..
is mijn podium voor lokaal debat
De bibliotheek in 2020…
stimuleert mij om nieuwsgierig en leergierig te blijven
De bibliotheek in 2020…
maakt het me mogelijk samen met anderen te componeren en te produceren
De bibliotheek in 2020…
is een plek waar ik kan lezen, in welke vorm dan ook
De bibliotheek in 2020..
is een plaats waar ik mensen ontmoet, rustig kan nadenken of lekker kan ontspannen in een inspirerende omgeving
Wat is daarvoor nodig?
Inzicht in educatie, in leven lang leren. Wat betekent het, waaruit bestaat het? Er zijn verschillende vormen van leren: Formeel leren: gericht op bevordering van arbeidsparticipatie (grotendeels een verantwoordelijkheid van het primair en voortgezet onderwijs, beroepsonderwijs, bedrijfsleven etc.) Non-formeel leren: gericht op het bevorderen van maatschappelijke participatie, sociale cohesie en actief burgerschap (vormgegeven door welzijnswerk, bibliotheken en volksuniversiteiten). Informeel leren: elke vorm van leren die toevallig en terloops plaatsvindt. Kan bijvoorbeeld gestimuleerd worden door een inspirerende omgeving, of door betekenisvolle collectiepresentatie.
Behoeftehiërarchie participatie Vooral over non-formeel leren zullen wij meer kennis moeten opbouwen. Hier een voorbeeld van een benadering die in Bibliotheek Kennemerland is uitgewerkt (bron Ferd van den Eeerenbeemt, InspirationWorks)
Ik wil bijdragen! Ik wil mij ontwikkelen! Ik wil deelnemen aan de samenleving! Ik wil me kunnen redden in deze samenleving!
We zullen ook een sterker maatschappelijk bewustzijn moeten ontwikkelen. De bibliotheek moet weten wat er speelt in de lokale gemeenschap en hoe zij bij kan dragen aan nieuwe gezichtspunten of een heldere blik om de situatie te analyseren. Dat betekent (lokale) thema’s oppakken, mensen rond die thema’s bij elkaar brengen, debat organiseren, dossiers met betrouwbare informatie aanleggen etc.
Nieuwe werkprocessen Collectie: ontwikkelen van nieuwe inspirerende manieren van presenteren.
Collectie
Werkplaats: ontwikkelen van waardevolle, reproduceerbare betekenis en context bij de collectie.
Podium
Werkplaats
Podium: uitdragen en uitwisselen van opgedane kennis en betekenis met anderen.
Betekenis toevoegen, cocreatie mogelijk maken en kennisdeling en kennisoverdracht mogelijk maken, dat zijn nieuwe processen die andere eisen stellen aan het personeel en aan de indeling van de ruimte.
Samenwerkingspartners
De bibliotheek van de toekomst staat niet op zichzelf. Samenwerking met (lokale) culturele en maatschappelijke partners is een must. Maar niet op de huidige manier, waarbij vaak alleen het dak van het gebouw wordt gedeeld. Het gaat om werkelijk inhoudelijke samenwerking waarin de betrokken instellingen zo ver mogelijk gaan in het combineren van hun functies en het integreren van hun dienstverlening. Dat betekent gedeelde ruimtes en gedeelde werkprocessen.
En dus ook nieuwe gebouwen en nieuwe inrichting.
Nieuwe bibliothecarissen!
Dit zijn de kwartiermakers van de nieuwe Library School die najaar 2010 van start gaat. De Library School leidt op tot bibliothecaris van de toekomst. De uitgangspunten die in deze presentatie toekomstbeelden worden gehanteerd, zijn ook die van de Library School.
Het is kortom een reis naar de toekomst met veel onzekerheden … Maar wel heel spannend en uitdagend! Reis met ons mee en help ons de toekomstbeelden verder aan te scherpen en uit te werken.
