2
3
Waar de Zeebodem tot aan de Horizon reikt De Waddenzee tussen Den Helder in Nederland en het Deense Esbjerg is het grootste, ononderbroken Waddenlandschap ter wereld. Ook is het één van de laatste gebieden in Europa waar de natuur zich nog op grote schaal kan ontwikkelen, zonder toedoen van de mens. Opdat dit zo zou blijven, verklaarden de Duitse kustdeelstaten het tot Nationaal Park: in 1985 werd het tot „SleeswijkHolsteinse Waddenzee“ benoemd, in 1986 tot „NederSaksische“ en in 1990 tot „Hamburgse Waddenzee“. Sinds juni 2009 wordt de Waddenzee in Sleeswijk-Holstein, Neder-Saksen en Nederland als UNESCO-werelderfgoed erkend. Nationale parken zijn een symbool van ongerepte natuur. Hier kan de natuur vrij spel spelen, zonder tussenkomst van de mens. Deze idee komt uit de VS. In 1872 werd daar Yellowstone, een berglandschap met geisers en zwavelbronnen, tot eerste Nationaal Park benoemd. In Duitsland zijn er nu 14 reservaten.
Waar de Zeebodem tot aan de Horizon reikt
„Natuur natuur laten zijn“ is het doel van elk Nationaal Park. Dat wil zeggen, dat ze unieke landschappen in hun totaliteit wil bewaren. Niet alleen dieren en planten, maar ook bergen en meren of waddenvlaktes en prielen (kreekjes veroorzaakt door het tij), duinen en zoutweides verdienen onze bescherming. En op die manier kunnen mensen zich vandaag en in de toekomst over deze natuurpracht blijven verbazen, aan onderzoek doen, en er zich ontspannen.
Sleeswijk-Holstein heeft met zijn 30km van de drie Nationale Parken in de Waddenzee de breedste gordel van wadden tussen het vasteland en de open zee.
Alleen hier vind je de Halligen. Deze groep eilandjes wordt bij stormvloed overspoeld omdat ze geen of soms lage dijken hebben. Dan rijzen enkel de onnatuurlijke heuvels („Warften“) waarop de huizen staan, op uit het water.
Erkenningen van de Waddenzee De Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee is meer dan een Nationaal Park. Het voldoet aan de internationale criteria voor reservaten en wordt erkend als: t
Biosfeerreservaat van de Verenigde Naties, de Halligen inbegrepen.
t
Vogelreservaat en Flora en Fauna Habitatgebied van de EU (incl. de Halligen).
t
Draslanden van Internationale Betekenis volgens de Ramsar-conventie (incl. de Halligen).
t
Bijzonder Kwetsbaar Zeegebied van de Internationale Maritieme Organisatie.
Tussen Land en Zee Van zoutweide tot priel, van duin tot zandbank - de Waddenzee vormt de overgang tussen land en zee. De waddenvlaktes worden twee keer per dag bij hoogtij overspoeld. Het getijverschil bedraagt drie meter of 6 uur en een kwartier. De prielen, die als rivieren door zand en slib kronkelen, vormen de verbinding met de open zee.
4
5
6
Gevederde Gasten
Zeehonden en Dolfijnen
Tweemaal per dag reikt de zeebodem tot aan de horizon: het laagtij legt dan waddenvlaktes vrij vol wormen, mosselen en slakken - een feest voor vogels. In de late zomer en in de herfst maken vier miljoen gevederde gasten gebruik van de wadden, zoutweides en zandvlaktes van het Nationaal Park als voederplaats of om uit te rusten.
In de Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee leven zo‘n 8.000 zeehonden en 200 kegelrobben. De mannetjes van de kegelrob zijn groter dan twee meter en zijn daardoor een halve meter groter dan zeehonden. Beide zeehondensoorten zijn Duitslands grootste roofdieren.
Op hun lange weg tussen de broedgebieden in Scandinavië, Noord-Siberië en Noord-Oost-Canada en de overwinteringgebieden in West-Europa en West-Afrika zijn de voedselrijke wadden voor zo‘n 26 trekvogelsoorten een vitale tussenstop. Zo‘n 30 kustvogelsoorten - 100.000 kop-
De Rotgans broedt in Noord-Siberië. De voedselbron voor deze lange trek is enkel en alleen het gras uit de zoutweides. Vooral op de Halligen grazen in april zo‘n 40.000 rotganzen. Je kan hen van dichtbij observeren - bijvoorbeeld tijdens de Rotgansdagen in de lente (www.ringelganstage.de).
pels - broeden in het Sleeswijk-Holsteinse Nationaal Park. Tijdens de broedtijd sluiten boswachters en medewerkers van natuurverenigingen de nestplaatsen af op stranden, in zoutweides of duinen.
In het Nationaal Park zijn er tevens zo‘n 1.000 bruinvissen, die familie zijn van de dolfijn en zo‘n 1,5 meter lang zijn. Voor de westkust van Sylt en Amrum worden regelmatig veel bruinvisvrouwtjes met jongen waargenomen. Daarom werd daar een bruinvisreservaat opgericht als deel van het Nationaal Park. Zeehonden, kegelrobben en bruinvissen staan op de top van de voedselketen in de Waddenzee. Hier kan je ze in grote aantallen observeren. Op het vasteland daarentegen ontbreken grote roofdieren, zoals bijvoorbeeld de bruine beer of wolf.
Het bestand van de trekvogels die komen broeden en rusten in de Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee Vogelsoort
Het zuidelijke deel van het Nationaal Park is voor de Bergeend een belangrijke plek om te ruien. Zo‘n 200.000 witte, roestbruine en zwart gekleurde eenden, 90 procent van de Europese populatie, komen daar vanaf juli hun verenkleed wisselen. Ze komen uit Scandinavië en de Baltische Staten, uit Frankrijk en uit Engeland en kunnen dan gedurende vier weken niet vliegen. In de prielen en wadden rond het eiland Trischen (waar enkel nog een vogelwachter woont) vinden ze te voet of al zwemmend genoeg voedsel en bescherming om deze harde tijd te doorstaan.
brandgans rotgans bergeend smient eidereend scholekster kluut zilverplevier kanoet bonte strandloper rosse grutto wulp tureluur kokmeeuw zilvermeeuw
Maximum aantal (2004-2006) 102 000 84 000 216 000 160 000 215 000 177 000 8 000 49 000 391 000 502 000 158 000 61 000 14 000 80 000 57 000
Periode met maximum aantal lente lente zomer herfst herfst herfst lente lente lente lente lente herfst herfst herfst herfst
Aantal van de Broedbestand West-Europese (aantal koppels populatie in 2005) (%) 28 160 39 0 72 2 000 11 13 21 500 17 13 000 12 4 000 20 0 50 0 38 0 0 25 5 15 4 4 600 1 26 000 4 13 000
Zeehonden leven van vis, die ze op dagenlange rooftochten ver in de Noordzee vangen. Op de zandbanken van het Nationaal Park komen zij uitsluitend om uit te rusten. Daar komen ook hun jongen ter wereld. Bij een bezoek aan deze zandbanken moet daarom respectvol afstand gehouden worden.
7
8
9
DENEMARKEN
Het Nationaal Park in één Oogopslag
De zeepier woont in een U-vormige gang van 25 centimeter diep. Hij eet zand, verteert de daarin levende bacteriën en algen en scheidt een typische wormachtige substantie uit, bestaande uit fijn zand.
Wormen en Weekdieren Kleine, ongewervelde dieren vormen de grootste verscheidenheid in de Waddenzee. De wadden bevatten een hogere, dierlijke biomassa dan het tropenwoud. In de wadden en vooral in de zoutweides voor de dijken, bevindt zich naast krabben, mosselen en slakken een microkosmos aan kleine, levende organismen. Deze leven in de ruimtes tussen de zandkorrels, het zogenaamde zeegatsysteem. Bacteriën en eencellige algen staan in het begin van de voedselketen. Als je van dichterbij kijkt, kan je deze microorganismen op de waddenoppervlakte erkennen als een roodbruine laag, doortrokken van fijne strepen. Dit zijn de eetsporen van het enkele millimeters grote wadslakje. Zij graast met zo‘n 120.000 exemplaren per vierkante meter de waddenbodem af. De vertakte prielen, wateraders van de Waddenzee, vormen een kwekerij voor een aantal vissoorten: zowat de helft van de schollen, haringen en zeetongen die in de Noordzee voorkomen, zijn hier opgegroeid. Bovendien leven hier kleine kreeftachtigen, garnalen en visjes, die als voedsel dienen voor zeehonden en bruinvissen, meeuwen en sternen.
SYLT
Tondern
Westerland
Het Nationaal Park van de Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee is het grootste dat je kan vinden tussen de Noordkaap en Sicilië. Het begint 150 meter zeewaarts van dijken en duinen. De bewoonde eilanden en Halligen behoren niet tot het gebied van het Nationaal Park. Totale oppervlakte van het Nationaal Park: 4 410 km² = 441 000 ha, waarvan 99,9% eigendom van de deelstaat Sleeswijk-Holstein
WWalvis-
Ongeëxploiteerd
re servaat
Gebied Niebüll
FÖHR
AMRUM
Bredstedt
PELLWORM
Beschermde Zone 1:
Husum
1 570 km², waarvan 125 km² ongeëxploiteerd
Friedrichstadt Centrum van het Nationaal Park Multimar Wattforum
Beschermde Zone 2: St. PeterOrding
2 840 km², waarvan 1.240 km² walvisreservaat Wetgeving:
Tönning
HELGOLAND
Wet van het Nationaal Park van 1985, geamendeerd in 1999
Heide
Inwoners: 2 inwoners het hele jaar door (op Hallig Süderoog), zo‘n 2.300 planten- en 4.200 diersoorten. Hoogte- en dieptepunt: +8 m (Warft op Süderoog) tot -27 m in het zuiden van Amrum
Büsum
10 km
Friedrichskoog Grens van het Nationaal Park Beschermde zone 1 (lichter van kleur) Wadvlaktes Zoutweides Zand/Duinen Informatiepunt van het Nationaal Park
ELBE
11
10
12
Weides aan de Zee
Mensen in het Nationaal Park
De Wetten van de Wadden
Zoutweides liggen zo kort boven de zeespiegel, dat sommige meer dan 100 keer per jaar overspoeld worden. Daarom groeien hier zo‘n 40 bijzondere plantensoorten, die zich aangepast hebben aan water en zout. De paars gekleurde, bloeiende zeelavendel of de geurige zeealsem groeien alleen daar waar schapen Van de zeeaster leven 25 ze niet afgrazen. De grassen en insectensoorten. kruiden van de zoutweides zijn een biotoop voor ongeveer 1.800 insecten- en spinnensoorten, waarvan 250 alleen hier voorkomen, zoals bijvoorbeeld de Pseudaplemonus limonii, een snuitkever die uitsluitend leeft van zeelavendel.
In de districten Noord-Friesland en Dithmarschen, die aan het Nationaal Park grenzen, leven 305.000 mensen. Daarvan wonen 33.000 op de eilanden Sylt, Amrum, Föhr en Pellworm en 300 op de Halligen. In het Nationaal Park werken 100 Krabbenvangers en 8 mosselplukkers, 42 landbouwers laten hun schapen op de zoutweides weiden.
De wetten van het Nationaal Park werden in 1985 door het Sleeswijk-Holsteinse parlement goedgekeurd en in 1999 geamendeerd. Het Nationaal Park is opgedeeld in beschermde zones: Beschermde Zone 1 wordt zoveel mogelijk aan de natuur overgelaten, Beschermde Zone 2 mag beperkt geëxploiteerd worden. Om mens en natuur in harmonie te laten samenleven, zijn er veel uitzonderingen en speciale tegemoetkomingen voor bezoekers en bewoners van het Nationaal Park met gewoonterechten. Zo is de krabbenvisserij ook in Beschermde Zone 1 grotendeels toegestaan. Enkel het 125 km² grote „Ongeëxploiteerde Gebied“ tussen de eilanden Sylt en Föhr blijft onaangetast. Ten westen van Sylt en Amrum werd een walvisreservaat opgericht, dat bij Beschermde Zone 2 hoort.
Het Multimar Waddenforum is het grootste informatiecentrum van het Nationaal Park. Jaarlijks bezoeken zo‘n 200.000 gasten de interactieve tentoonstelling met aquaria en een 18 meter lang potvisskelet.
De belangrijkste bron van inkomsten voor de bewoners van het Nationaal Park is het toerisme. Dit draagt 37 procent bij aan het totale inkomen van de bevolking van de Sleeswijk-Holsteinse Noordzeekust. 2 Miljoen gasten blijven in het Nationaal Park en aan de Westkust overnachten en er zijn zo‘n 14 miljoen dagtoeristen. Tot in het begin van de jaren ´90 werd het merendeel van de 70 vierkante meter zoutweide van het Nationaal Park als graasweide voor schapen gebruikt. De afgegraasde weides waren zeer arm in plantensoorten. Vandaag bestaat er een mozaïek aan onbegraasde zoutweides (waar de Zeelavendel opnieuw bloeit) en minder of sterk begraasde vlaktes.
Natuurverenigingen, gidsen en boswachters van het Nationaal Park bieden jaarlijks meer dan 10.000 excursies aan, waaronder wad- en boottochten en andere activiteiten. Consulteer daarvoor de actuele mededelingen in brochures of op internetpagina‘s.
Met vissers, schippers en watersportverenigingen sloot het Natuurpark vrijwillige overeenkomsten. Zo bijvoorbeeld mijden krabbenvissers en sportboten van juli tot september de kreekjes en kanalen in het zuiden van de Dithmarsche Waddenzee. In die periode zijn de Bergeenden daar immers in de rui. . Vissen, baden en fotograferen zijn toegestaan in de gebieden die betreden mogen worden.
13
Beschermde zone 1
Beschermde zone 1
Beschermde zone 2
Overig Gebied Ongeëxploiteerd Gebied (in het noorden van Föhr)
Niet-commercieel gebruik Reizen per boot Betreden Vliegeren Honden los laten lopen Jagen Archeologische vondsten verzamelen 3, 4
4
Mosselen plukken Schelpen verzamelen Planten plukken Paardrijden Dieren storen Kamperen Wadlopen Naar zeepieren graven
Commercieel Aardolieproductie Oestervisserij Visserij van Garnalen en Vissen Visserij van Kokkels 10
1
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Mosselvisserij
15
Wie doet Wat?
Toegestaan (+) en verboden (-) Activiteit
14
+1
+1
+1
-
-2 -2 -
+ +
-2 -2 -6 -7 -2
+
+
+5
-6 + +
De administratie van het Nationaal Park in Tönning treedt op als helpende instantie. Ze kijkt erop toe dat bewoners en vakantiegangers, landbouwers en zeilers, krabbenvissers, waddengidsen, wetenschappers en vele anderen met respect tegenover de natuur staan. Ze coördineert en keurt onderzoek goed, evenals projecten en noodzakelijke bouwplannen. Samen met de andere deelstaten van de Waddenzee organiseert ze omvangrijke programma‘s voor natuurobservatie, waarbij bijvoorbeeld zeehonden en vogels geteld worden en biologische fenomenen gedocumenteerd worden. Tevens wil ze met haar boswachters en informatiecentra (zoals het Multimar Waddenforum) alsook via de pers het publiek informeren. Tenslotte biedt ze scholen en leerkrachten aantrekkelijke programma‘s aan voor milieuvorming. Partners van het Nationaal Park
-
-
-8 -9
+
+
Toeristische diensten en autoriteiten, die verbonden zijn met het Nationaal Park kunnen haar partner worden. Partners voldoen aan bepaalde kwaliteitscriteria en informeren hun gasten en klanten over het Nationaal Park en de regio. Waddengidsen, touroperators, rederijen en andere bieden hun excursies, tours, of overnachtingsmogelijkheden aan. Op die manier beleven ze het Nationaal Park in al haar glorie.
-
-
-
www.nationalpark-partner.de
-
-6
+11
Biosfeer Halligen
Bepaalde, op de zeekaarten aangeduide gebieden mogen (buiten het vaarwater) bij laagtij niet bevaren worden Toegestaan tot op ongeveer 1km van de kust (let op de plaatselijke aanwijzingen) Oesters en mosselen voor eigen gebruik, max. 10 l/dag Een vergunning om te vissen is noodzakelijk Kleine ruiker, uitgezonderd Zeelavendel en Engels gras Alleen in bepaalde gebieden Alleen dicht bij de kust (ca. 1km) en op bepaalde routes met waddengidsen Alleen op het olieplatform Mittelplate A Alleen op de vlaktes ten oosten van Sylt en Amrum Alleen onder water Niet op de wadden die aan het uitdrogen zijn
De administratie van het Nationaal Park valt onder het Sleeswijk-Holsteinse Ministerie van Milieu. Belangrijke beslissingen die het Nationaal Park betreffen, worden genomen in samenkomst met de Nationale Parkbesturen van Noord-Friesland en Dithmarschen. De administratie van het Nationaal Park wordt sterk ondersteund door verenigingen voor natuurbescherming. Enkele van hen zetten zich reeds lang voor het bestaan van het Nationaal Park in voor het behoud van de Waddenzee. Zij nemen de gebieden van het Nationaal Park en haar infocentra onder hun hoede en leiden er talrijke excursies.
Sinds 2004 behoren de vijf bewoonde Halligen, namelijk Langeneß, Oland, Hooge, Nordstrandischmoor en Gröde als ontwikkelingszone tot het „Biosfeerreservaat van de Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee en Halligen“, of „Biosfeer Halligen“ in het kort. Daarmee zijn ze deel geworden van een wereldwijd netwerk van zogenaamde UNESCO-modelregionen, waarin mens en natuur in harmonie samenleven. De doelstellingen omvatten de bescherming van de natuur, een duurzaam beleid, een sociaal gerechtvaardigde ontwikkeling, alsook vorming, onderzoek en natuurbeheer. www.halligen.de
De jonge mensen die in de verenigingen voor natuurbehoud zitten en hun burgerdienst volbrengen of die vrijwillig een ecologisch jaar doorbrengen, hebben één ding gemeen met de boswachters: hun begeestering voor het Nationaal Park. Laat dat aanstekelijk zijn!
Impressum LKN SH/Administratie van het Nationaal Park van de Sleeswijk-Holsteinse Waddenzee Schlossgarten 1, D-25832 Tönning www.wattenmeer-nationalpark.de | www.lkn.schleswig-holstein.de Tekst: Sina Clorius / Vertaling: Lies Coosemans Foto‘s: Brunckhorst (S. 5, 15 links), Stock (alle andere) Druk: Drukkerij Harry Jung, Flensburg; gedrukt op 100 % gerecycleerd papier
Information ... over het Nationaal Park en haar activiteiten: Telefoon van het Nationaal Park 04861 96200 www.wattenmeer-nationalpark.de www. multimar-wattforum.de ... over toerisme aan de Noordzee: over toerisme aan de Noordzee 01805 0666077 (14 cent/min.) www.nordseetourismus.de www.nordsee-naturerlebnis.de
