Een nieuwe optie aan de horizon?

1

Berenschot Roadmap recycling gebruikte houten verpakkingen

Een nieuwe optie aan de horizon?

3

Roadmap recycling gebruikte houten verpakkingen

Een nieuwe optie aan de horizon?

Joost Krebbekx Gijs Duivenvoorde 21 september 2015

4

5

Voorwoord

In de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 is het verpak-

Met deze roadmap is een belangrijke stap gezet om

kende bedrijfsleven de uitdaging aangegaan om substantieel meer

meer recyclingstoepassingen voor hout te vinden.

verpakkingsafvalhout te recyclen. Het afgesproken recyclingpercen-

En een aantal nieuwe contacten tussen partijen die

tage van 45% betekent dat er ruim 50% meer verpakkingshout

elkaar hebben ontmoet bij de totstandkoming, geven nu al inspi-

gerecycled moet worden ten opzichte van de huidige praktijk.

ratie en positieve energie. Er zal nog veel gedaan moeten worden en dat zal niet gemakkelijk zijn. Zeker niet met het tegenwerkend

Zo’n ambitie bereik je niet door meer te doen van hetzelfde. En er

beleid van de Nederlandse overheid, wat het verbranden van afval-

zijn natuurlijk geen voor de hand liggende oplossingen die nog niet

hout voor energieterugwinning stimuleert. Maar in deze roadmap

zijn geprobeerd. We moeten dus andere, slimmere wegen bewande-

richten we ons op de kansen en willen we ons zo min mogelijk la-

len om het doel te bereiken.

ten leiden door belemmeringen.

Om die wegen te vinden hebben we Berenschot op verkenningstocht

Verpakkingen van hout, zeker pallets, worden tijdens hun gebruiks-

gestuurd. Resultaat is deze roadmap, opgesteld met deskundigen

fase al zoveel mogelijk gebruikt. Door te werken aan meer recycling,

van binnen én buiten de houtsector. Het verpakkende bedrijfsleven,

verhogen we ook de waarde van houten verpakkingen als ze niet

eigenlijk een relatief nieuwe speler in deze keten, kan met de con-

meer gebruikt kunnen worden en in de afvalfase terecht komen. Zo

crete routes in deze roadmap aan het werk. Het Afvalfonds Verpak-

geven we de circulaire economie weer een impuls door in Nederland

kingen, namens het verpakkende bedrijfsleven, kan hier vorm aan

Van Afvalhout Naar Grondstof te gaan.

geven. Nedvang werkt namens het Afvalfonds aan recycling van verpakkingsafval, heeft daarom deze roadmap laten opstellen en

Dick Zwaveling

gaat hierover met het Afvalfonds in gesprek.

Directeur Nedvang – Nederland Van Afval Naar Grondstof

6

7

Inhoud 1.

Inleiding en scope .......................................................... 9

3.

Aanleiding en hoofdvraag............................................ 29

1.1 Recycling van gebruikt hout............................................. 9

3.1 Percentage recycling daalt en wettelijke target stijgt...... 30

1.2 Recycling van houten verpakkingen................................. 9

3.2 Marge is de dominante factor in keuze verwerking ge-

1.3 Hout als duurzaam materiaal......................................... 10

bruikt hout..................................................................... 32 3.3 Inzet van gebruikt hout als brandstof: overige nuttige

2.

toepassingen................................................................... 34

Situatieschets verpakkingen en afvalhout................. 13

2.1 Hout vertegenwoordigt 14% van alle op de markt

3.4 SWOT recycling houten verpakking in Nederland......... 37

gebrachte verpakkingen.................................................. 13

3.5 Hoe het aantal % recycling gebruikt hout te verhogen?.....38

2.2 Definitie nuttige toepassing en recycling....................... 13

3.6 Reeds bedachte maatregelen........................................... 39

2.3 De ladder van Lansink en FFFF...................................... 15 2.4 Definitie houten verpakkingen....................................... 15

4.

Hoofdgedachte: In Nederland kan meer recycling van

2.5 A/B/C classificatie.......................................................... 17

houten verpakkingen worden gerealiseerd door:...... 41

2.6 Soorten producten gemaakt van gebruikt hout.............. 19

4.1 Aanjagen van bestaande applicaties .............................. 41

2.7 Trends bij recycling......................................................... 20

4.2 Aanjagen nieuwe applicaties ......................................... 46

2.8 Stakeholders in de Nederlandse houtsector .................. 23

4.3 Out-of-scope applicaties toelaten en innoveren............ 47 4.4 Verbranding onder de definitie van recycling of ontmoedigen? ................................................................ 57 5.

Een collectieve actie agenda in gang te zetten.......... 59

5.1 Bestaande applicaties aanjagen...................................... 59 5.2 Nieuwe applicaties aanjagen.......................................... 60

8

9

1.

Inleiding en scope

1.1

Recycling van gebruikt hout

1.2

Recycling van houten verpakkingen

Hout is een veelzijdig materiaal en wordt in allerlei toepassin-

Recycling van verpakkingen van kunststof, glas, papier/karton,

gen gebruikt zoals kozijnen, daken, wanden, deuren, aanhan-

hout en metaal bespaart (nieuwe) grondstoffen. Om het inza-

gers, caravans, kasten, stoelen, tafels… Kortom in ons dagelijks

melen en recyclen van deze materialen te stimuleren zijn pro-

handelen, als consument maar ook in de zakelijke omgeving,

ducenten en importeurs hiervoor verantwoordelijk gemaakt via

komen we hout volop tegen.

de zogenaamde productentenverantwoordelijkheid. Producenten en importeurs die jaarlijks meer dan 50.000 kilogram aan

Veel hout wordt heden ten dage ook gebruikt in de logistiek in

verpakkingen op de Nederlandse markt brengen, zijn verplicht

de vorm van verpakkingsmaterialen. Een wat minder zichtbaar

een jaarlijkse Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen te betalen. Met

gebruik voor consumenten, maar met een groot aandeel als het

deze bijdrage bekostigt het Afvalfonds Verpakkingen de inza-

gaat om het gebruik van hout. Het gaat hier bijvoorbeeld om

meling en recycling van verpakkingsafval. De tarieven worden

pallets, transportkisten, kabelhaspels, etc.

jaarlijks bepaald. De Afvalbeheersbijdrage Verpakkingen vervangt de per 1 januari 2013 afgeschafte verpakkingenbelasting.

Vroeger of later komt er een einde aan het gebruik van een bepaald houten product (we noemen dat ook wel einde levens-

Nedvang is opgericht voor en door producenten en importeurs

duur) en wordt het product afgedankt. Deze roadmap gaat over

van verpakte producten. Zij zijn namelijk verantwoordelijk

deze fase van de levenscyclus: de recyclefase of ook wel end-of-

voor preventie, hergebruik en recycling van de verpakkingen

life fase genoemd.

die ze op de markt brengen. Het bestuur van Nedvang bestaat uit vertegenwoordigers van organisaties uit het verpakkende

10 bedrijfsleven en de zogeheten materiaalorganisaties. Deze laat-

1.3

ste groep vertegenwoordigt bedrijven die verpakkingsmaterialen

Hout is een oeroud materiaal wat, in vele toepassingen, door

maken. Nedvang is onder andere bekend van de ‘Plastic Her-

de mens vanaf de prehistorie wordt gebruikt. Hout komt in

oes’ en ‘Glas in ’t bakkie’ campagnes.

vele soorten en maten voor en heeft anno 2015 bovendien een

Hout als duurzaam materiaal

hoge positieve (gevoels)waarde als het om duurzaamheid gaat, immers; • Hout is een product wat op een natuurlijke wijze tot stand komt en derhalve een hernieuwbare bron is

Figuur 1. Logo Glas in ’t bakkie.

• Mits er een goede wijze van telen is (bijvoorbeeld FSC) kan De wettelijke doelstelling voor recycling van houten verpakkingen wordt de komende jaren in Nederland verhoogd, terwijl tegelijkertijd nu het recyclingpercentage lijkt te dalen volgens de huidige metingen. In het kader

• Hout kent, afhankelijk van het soort hout en wijze van conservering, een lange levensduur • Verbranding van hout draagt niet bij aan de broeikasgas

van het vaststellen of de recycling

ontwikkeling. Het verbranden van hout produceert kort-­

inderdaad is afgenomen is in

cyclische CO2. De broeikasgasvorming komt van lang-­

het voorjaar van 2015 een extra

cyclische CO2 (dat is CO2 van fossiele bronnen die miljoe-

opzet gemaakt voor het aanhalen

nen jaren in de aarde hebben gezeten en door verbranding

van de nauwkeurigheid van de

nu vrijkomen)

monitoring van deze stromen. Tegelijkertijd is dit traject ingezet om te kijken wat de (extra) mogelijkheden zijn om het nuttige hergebruik van verpakkingshout Figuur 2. Logo Plastic Heroes.

de teelt van bomen op een duurzame wijze geschieden

te verhogen.

• Schoon hout is composteerbaar en weer om te zetten in vruchtbare aarde/bodem

11 Wellicht is Piet Hein Eek erin geslaagd om de meest duurzame

Hout wordt soms verdrongen door gerecycled kunststof. Neem

manier van hergebruik van hout te vinden, door eenvoudige en

bijvoorbeeld een bank in het park. Steeds vaker worden die

gebruikte plankjes om te zetten in design meubilair. Een waar-

uitgevoerd in gerecycled kunststof waarbij wordt verwezen naar

devermeerdering van honderden procenten en een product met

een betere LCA-berekening.

lange levensduur (dat uiteindelijk ook in de afvalfase komt).

Door onze nieuwe optie voor hergebruik van hout moet opnieuw naar dergelijke LCA’s gekeken worden. Deze LCA-vergelijkingen gaan nu zeker anders uitvallen.

Figuur 3. Designmeubel van gebruikt hout.

12

13

2.

2.1

Situatieschets verpakkingen en afvalhout

Hout vertegenwoordigt 14% van alle op de markt

2.2

Definitie nuttige toepassing en recycling

gebrachte verpakkingen

In het kader van deze roadmap hebben we te maken met twee

In 2013 is er, volgens de jaarlijkse rapportage, 2.806 kton ver-

definities vanuit de wettelijke kaders: ‘nuttige toepassing’ en

pakkingsmateriaal in Nederland op de markt gebracht. Hout

‘recycling’. Recycling wordt gedefinieerd in het Besluit Beheer

vertegenwoordigt daarin met 389 kton 14%. Veel houten

Verpakkingen 2014 (vanaf hier: Besluit genoemd), de definitie

verpakkingen worden meermalig gebruikt en gerepareerd. Dit

ervan is gelijk aan die van het begrip ‘materiaal hergebruik’ uit

komt duurzame inzet ten goede.

de eerdere versie. In de huidige versie van het Besluit komt het begrip materiaal hergebruik niet meer voor. In eerdere versies werd het wel gebruikt. Men sprak dan over ‘nuttige toepassing’ en ‘materiaalhergebruik’. De definitie van de begrippen is overigens niet veranderd. In de huidige versie van het Besluit wordt dus gesproken over ‘recycling’ en ‘nuttige toepassing’. Opvallend is dat het begrip ‘nuttige toepassing’ niet wordt gedefinieerd in het Besluit. In de Wet Milieubeheer en in artikel 3 van Richtlijn 2008/98/EG is

Figuur 4. Op de markt gebrachte verpakkingen 2013 naar materiaal.

wel een definitie te vinden van het begrip nuttige toepassing. Ook

Bron: monitoringsrapportage over 2013/bewerking Berenschot.

staat in de Wet Milieubeheer het begrip materiaal hergebruik gedefinieerd. De definitie ervan lijkt sterk op die van recycling.

14 Recycling kan het beste geïnterpreteerd worden als een verbij-

• Wet milieubeheer [definitie ‘materiaal hergebruik’]

zondering van nuttige toepassing. De definitie van het begrip

nuttige toepassing waardoor afvalstoffen opnieuw worden

in het Uitvoerings- en monitoringsprotocol 2.0 bevestigt dit

bewerkt tot producten, materialen of stoffen, voor het oor-

ook. Kort gezegd zijn nuttige toepassingen alle handelingen

spronkelijke doel of voor een ander doel, met inbegrip van

waarbij afvalstoffen worden gebruikt als secundaire grondstof-

het opnieuw bewerken van organische afvalstoffen en met

fen (bijvoorbeeld als energiebron).

uitsluiting van energieterugwinning en het opnieuw bewerken tot materialen die bestemd zijn om te worden gebruikt

Nuttige toepassing Recycling

Recycling is het opnieuw ver-

als brandstof of als opvulmateriaal.

werken van afvalmateriaal in een productieproces, met uit-

Nuttige toepassing

zondering van terugwinning

• Uitvoerings- en monitoringsprotocol 2.0

van energie. Organische recy-

handelingen gericht op het verkrijgen van secundaire grond­

cling valt wel onder recycling

stoffen of het gebruik van afvalstoffen als energiebron door bijvoorbeeld materiaalhergebruik of terugwinning.

Figuur 5. Definities nuttige toepassing en recycling.

• Wet milieubeheer/artikel 3 Richtlijn 2008/98/EG elke handeling met als voornaamste resultaat dat afvalstof-

Recycling

fen een nuttig doel dienen door hetzij in de betrokken in-

• Besluit beheer verpakkingen 2014

stallatie, hetzij in de ruimere economie, andere materialen

(geldig op 1 augustus 2015)

te vervangen die anders voor een specifieke functie zouden

het in een productieproces opnieuw verwerken van afval-

zijn gebruikt, of waardoor de afvalstof voor die functie

materialen voor het oorspronkelijke doel of voor andere

wordt klaargemaakt, tot welke handelingen in ieder geval

doeleinden, met inbegrip van organische recycling maar

behoren: de handelingen die zijn genoemd in bijlage II bij

uitgezonderd terugwinning van energie.

de kaderrichtlijn afvalstoffen.

15 2.3

De ladder van Lansink en FFFF

Bij zowel nuttige toepassing en recycling wordt uitgegaan van (houten verpakkings-) producten die zich al in de afvalfase bevinden. Dit is de scope van de wettelijke kaders. Monitoring vindt ook plaats op deze scope. Naast het recyclen, of op andere manier nuttig hergebruiken, van producten is het uiteraard

Prevent

Voorkomen van houten verpakkingen

Reduce

Verminderen van houten verpakkingen

Reuse

Productrecycling van houten verpakkingen Materiaalrecycling van houten verpakkingen

ook mogelijk om energie te steken in het stimuleren van voorkomen, verminderen en productrecycling van houten verpakkingen. Dit noemen de ladder van Lansink en geeft een na te

Recycle

streven volgorde van duurzaamheidsdoelen aan. Een andere belangrijke duurzaamheidsordening is FFFF. Dit staat

Food Feed Fibre Fuel

voor Food, Feed, Fibre en Fuel. Ook dit is een ordening die een prioriteitsvolgorde aangeeft en zegt dat bijvoorbeeld het mense-

Figuur 6. De ladder van Lansink en food-feed-fibre-fuel.

lijk voedsel (Food) boven dierlijk voedsel (Feed) staat, en dierlijk voedsel (Feed) boven materiaalwinning (Fibre) staat en als laat-

2.4

ste materiaalwinning (Fibre) boven verbranden (Fuel) staat.

Houten verpakkingen zijn er in vele soorten en maten. In

Definitie houten verpakkingen

essentie zijn het verpakkingen die uit hout zijn vervaardigd. In dit geval is hergebruik van hout van verpakkingen dus te

Het overgrote deel van houten verpakkingen is gekwalificeerd

verkiezen boven het verbranden van hout (energiewinning).

als logistiek hulpmiddel. Logistieke hulpmiddelen zijn

Echter composteren draagt bij aan de teelt van menselijk en

verpakkingen die door de Belastingdienst, in het kader van de

dierlijk voedsel en zou derhalve in deze ordening de belangrijk-

verpakkingenbelasting, als zodanig zijn aangewezen.1

ste richting zijn. 1

http://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/bldcontentnl/belasting dienst/zakelijk/ overige_belastingen/verpakkingenbelasting/wat_zijn_verpakkingen/basisfunctie_verpakken/ logistieke_hulpmiddelen / geraadpleegd op 4 februari 2015.

16 Als we het hebben over verpakkingen dan geldt de volgende definitie:

b. verzamel- of secundaire verpakking, dat wil zeggen verpakking die zo is ontworpen dat zij op het verkooppunt een verzameling van een aantal verkoopeenheden vormt, on-

Verpakkingen zijn alle producten, vervaardigd van materiaal

geacht of deze als dusdanig aan de eindgebruiker of consu-

van welke aard ook, die kunnen worden gebruikt voor het

ment wordt verkocht, dan wel alleen dient om de rekken op

insluiten, beschermen, verladen, afleveren en aanbieden van

het verkooppunt bij te vullen; deze verpakking kan van het

goederen, van grondstoffen tot afgewerkte producten, over het

product worden verwijderd zonder dat dit de kenmerken

gehele traject van producent tot gebruiker of consument. Ook

ervan beïnvloedt’;

wegwerpartikelen die voor dit doel worden gebruikt. Verpakking omvat uitsluitend:

c. verzend- of tertiaire verpakking, dat wil zeggen verpakking die zo is ontworpen dat het verladen en het vervoer van een

a. verkoop- of primaire verpakking, dat wil zeggen verpakking

aantal verkoopeenheden of verzamelverpakkingen wordt

die zo is ontworpen dat zij voor de eindgebruiker of consu-

vergemakkelijkt om fysieke schade door verlading of trans-

ment op het verkooppunt een verkoopeenheid vormt’;

port te voorkomen. Weg-, spoor-, scheeps- en vliegtuigcontainers worden niet als verzendverpakking beschouwd.

Figuur 7. De belangrijkste vormen van houten verpakkingen.

17 2.5

A/B/C classificatie

In Nederland geldt een classificatie van gebruikt hout: DEFINITIE VOLGENS ACTIVITEITENREGELING MILIEUBEHEER2

VOORBEELD

A

Ongeverfd en onbehandeld hout.

Onbehandelde pallet, haspel of aardappelkist.

B

Hout dat geen A-hout of C-hout is.

Verlijmd, geverfd en of gelakt hout, zoals triplex, multiplex en spaanplaat.

C

Geïmpregneerd hout

C-hout wordt ook wel geïmpregneerd of verduurzaamd hout genoemd. Doel van impregneren is het verlengen van de levensduur. Men maakt bijvoorbeeld gebruik van creosoten olie (koolwaterstoffen en teren), Wolmanzouten en andere middelen als boor-houdende verbindingen, fungiciden, insecticiden of ammoniumverbindingen. In het geval van gecreosoteerd hout spreekt men ook wel van CC-hout, in het geval van gewolmaniseerd hout van CCA-hout.

KLASSE

Figuur 8. Overzicht classificatie van gebruikt hout.

Het2blijkt dat in de praktijk de bovenstaande classificatie

eigenschappen van een partij hout aan te geven. Voorbeelden

van gebruikt hout wordt aangevuld. Zo kan bijvoorbeeld

hiervan zijn, de grootte en/of verschijningsvorm, de leeftijd,

‘goed B-hout’ waardevoller zijn dan ‘slecht B-hout’, ook

eventuele certificaten (FSC bijvoorbeeld), het vochtpercentage,

wordt de aanduiding ‘A/B-hout’ regelmatig gebruikt om

de houtsoort. Het huidige systeem wordt door de sector

een mix van A-hout en B-hout aan te duiden. Omdat

als bruikbaar ervaren. Het systeem is echter niet in detail

het classificatieschema alleen maar de dimensie ‘soort

beschreven. Dit maakt het lastiger voor nieuwe partijen om

behandeling’ afdekt, worden in de praktijk tal van

toe te treden en het bemoeilijkt de communicatie met andere

toevoegingen gebruikt om andere dimensies van de

sectoren zoals bijvoorbeeld de chemie.

2

Activiteitenregeling Milieubeheer, geraadpleegd via: http://wetten.overheid.nl/ BWBR0022830/geldigheidsdatum_05-10-2015, maart 2015

18 De minimumstandaarden voor het bewerken en verwerken van

Zendingen met hout conform ISPM 15 hebben geen fytosani-

A-, B- en C-hout zijn opgenomen in het Landelijk afvalbeheer-

tair certificaat of plantenpaspoort nodig; het merkteken is het

plan. De klassen C/CC/CCA hout mogen alleen maar worden

bewijs dat het hout in orde is. Houten verpakkingen die zijn

verbrand in daarvoor uitgeruste installaties met als doel ener-

voorzien van het merkteken, bieden de garantie dat ze voldoen

gieopwekking.

aan de eisen conform ISPM 15.

Naast deze klassen zijn ook nog een aantal standaarden van

FSC Forest Stewardship Councilship

belang:

Het FSC-keurmerk, kan toegekend worden aan hout, houtproducten en papier. Een houtbedrijf of een ander bedrijf dat

ISPM 15

FSC-gecertificeerd wil worden, het FSC-keurmerk wil gebruiken

In de wereldstandaard ISPM 15 zijn maatregelen vastgelegd om

en FSC-gecertificeerde producten wil verwerken en/of verhan-

te garanderen dat levend ongedierte zich niet via houten ver-

delen moet meewerken aan een audit door onafhankelijke

pakkingen verspreiden. ISPM 15 beschrijft de behandeling van

certificeringsinstanties. Er wordt gewerkt met een Chain of

houten verpakkingen, opdat eventueel aanwezige schadelijke

Custody waarbij het hout van kap (in de gecertificeerde bos-

organismen worden gedood. Hout dat gebruikt wordt voor de

sen) tot aan eindproduct gevolgd wordt. Iedere organisatie

vervaardiging van houten verpakkingen en stuwhout, dient

met een Chain of Custody registratie die FSC-gecertificeerde

voor internationaal transport behandeld en gemarkeerd te wor-

producten verwerkt en/of verhandelt moet een specifieke ad-

den. ISPM 15 geeft onder meer aan welke producten behandeld

ministratie bijhouden. Het FSC-keurmerk is geen garantie van

dienen te worden, de methoden die hier voor zijn toegestaan

kwaliteit, het is enkel een bewijs dat het hout en papier komen

en de wijze waarop de markeringen op deze producten dient

uit bossen die beheerd worden conform de FSC-standaard.

te worden aangebracht. Inkopers en gebruikers van houten

Deze standaard geldt internationaal gezien als een garantie

verpakkingen worden met ISPM 15 probleemloos wereldwijd

voor verantwoord bosbeheer.

transport gegarandeerd.

19 PEFC

waarde voldoet en het PEFC-gecertificeerd kan worden. Tevens

Het Programme for Endorsement of Forest Certification

is zij het landelijk contact- en informatiepunt voor boseigena-

Schemes (PEFC) of PEFC International is een onafhankelijke

ren en bedrijven in de houtverwerkende industrie en tracht zij

niet-gouvernementele organisatie zonder winstoogmerk die

de bekendheid van het PEFC-keurmerk te vergroten.

het duurzaam beheren van bossen promoot via onafhankelijke certificering door derde partijen. Dit biedt klanten en consu-

2.6

menten de mogelijkheid om producten te kiezen uit milieu-

In onderstaand overzicht is een schema gemaakt met de

vriendelijke en sociaal verantwoorde en economisch levensvat-

soorten producten die van afvalhout gemaakt kunnen worden.

bare bosbouw. De PEFC Nederland heeft als doel het opstellen

Daarnaast is aangegeven welke extra bewerkingen er eventueel

en beheren van een standaard voor duurzaam bosbeheer in

nodig zijn om dit halffabricaat/materiaal dan weer om te

Nederland, waar op basis van een onafhankelijke partij kan

zetten in een volgende (nuttige) toepassing. Van deze nuttige

beoordelen of het bosbeheer aan de door PEFC gestelde voor-

toepassingen zijn een aantal bekende voorbeelden weergegeven.

Soorten producten gemaakt van gebruikt hout

Stroomschame van gebruikt verpakkingshout naar next life Houten verpakking Reparatie

Pallets Kisten Haspels

Verlengen levensduur

Andersoortig hout

Kozijnen Balken Platen Mallen Meubels etc.

Andere afdankstromen

Einde gebruik

1e Extra bewerking 2e Extra bewerking

Toepassingen

Complete producten

lakken

• •

Huisjes/bouwblokken Meubelen

Planken

lakken

• •

Meubelen Rekken

Spanen/ chips

drogen drogen

lijmen

• •

Biomassa Spaanplaat/OSB/Plywood/PSL

Krullen/ wol

drogen drogen

mengen

• •

Isolatie Cementplaten

Zaagsel

persen drogen drogen

• • • •

Houtskoolpellets Pellets Bodembedekker Linoleum/MDF

Meel/stof

Figuur 9. Stroomschema van gebruikt hout naar nuttige toepassingen.

torrefractie persen

20 2.7

Er is een groeiende marktvraag naar producten uit gerecycled

Trends bij recycling

materiaal. Om producten uit gerecycled materiaal te maken is Steeds meer van open naar gesloten materiaalcirkels

het noodzakelijk om materiaalcirkels te sluiten.

Een volledig gesloten materiaalketen (circulaire economie) betekent dat de processen inwinnen, demonteren

Er zijn een aantal redenen aan te wijzen die de vraag naar

en herwinnen zo zijn ingericht dat er basismateriaal

producten uit gerecycled materiaal verklaren.

van voldoende kwaliteit ontstaat dat er weer nieuwe (gelijkwaardige) materialen van gemaakt kunnen worden.

• Enerzijds komt deze vraag voort uit duurzaamheid en imago. Er kunnen grote LCA voordelen zitten aan het

Verkoop

gebruik van recyclaat en steeds meer consumenten

Eindfabrikant

Gebruik

waarderen ook de (milieu) voordelen van het gebruik van recyclaat. • Kostprijs.

Toeleverancier

Inwinnen

Vraag naar organisatie van inwinnen, scheiden en herwinnen Materiaal

Demonteren

Basismateriaal

herwinnings­initiatieven zijn een aantal rollen en functies te onderscheiden die door bepaalde partijen worden vervuld. Deze

Herwinnen

Feed in nieuwe materialen: 0%

Figuur 10. Compleet gesloten keten.

In de organisatie van inzamelings-, scheidings- en

zijn gevisualiseerd in figuur 11.

21 Ketenregisseur kiest ketenspeler en schrijft voor

Verkoop Eindfabrikant Toeleverancier

Inwinnen

Closed

Materiaal Basismateriaal

Ketenregisseur laat aktiviteit aan vrije markt over

Gebruik

Demonteren Verkoop Herwinnen Feed in

Eindfabrikant Toeleverancier

Gebruik

Materiaal Basismateriaal

Inwinnen

Closed

Demonteren Verkoop Herwinnen Feed in

Eindfabrikant Toeleverancier

Gebruik

Materiaal Basismateriaal

Demonteren Herwinnen Feed in

Figuur 11. Van open tot gesloten ketens.

Inwinnen

Closed

22 In een open keten worden de activiteiten inwinnen, demonteren

Cradle-to-cradle

en herwinnen volledig aan de markt over gelaten. De recycling

In overeenstemming met de cradle-to-cradle gedachte zijn

van hout valt onder deze categorie

er twee verschillende manieren om een keten te sluiten, zoals is gevisualiseerd in Figuur 12 . Er kan een onderscheid

In een semi-gesloten keten laat de ketenregisseur een deel van

gemaakt worden tussen een biologische en technische

de activiteiten (inwinnen, demonteren of herwinnen) over aan

keten. In de technische keten wordt gebruik gemaakt van

de vrije markt. Dit kan heel efficiënt zijn, maar vermindert het

mechanische of chemische recycling. In de gesloten ketens

vermogen om te sturen.

mag geen downcycling optreden. Downcycling betekent dat de eigenschappen van het gerecyclede materiaal minder zijn dan

In een gesloten keten is een ketenregisseur aanwezig die

die van virgin materialen. Bij biologisch afbreekbaar betreft

alle rollen beheert en de bijbehorende taken delegeert.

het materialen die in de natuur (relatief) snel kunnen worden

De eindverantwoordelijkheid en macht om te sturen ligt

opgenomen in het natuurlijke ecosysteem.

volledig bij de ketenregisseur. Een voorbeeld van een gesloten

Groei

keten is bijvoorbeeld het Buizen Inzamelsysteem (BIS) van

Recycling

Bureau Leiding die de inname, scheiding en herwinning van watersystemen (onder andere PVC) organiseert. Een ander voorbeeld zijn de EPS fabrikanten die ook steeds meer hun

Grondstof

Biocycle

Consument

Techocycle

Grondstof

producten direct terug willen hebben en het materiaal weer gebruiken in de fabricage.

Biologische afbraak

Productie

Figuur 12. Gesloten ketens: bio- en techno cycle volgens cradle-to-cradle principe.

23 2.8

Stakeholders in de Nederlandse houtsector

De Nederlandse houtsector kent een groot aantal spelers. Als

met name maatwerk, in Nederland. In Figuur 13 is te zien dat

we de waardeketen van een houten verpakking volgen komen

slechts 50 kton van de 504 kton die in 2012 in NL geprodu-

we onder andere leveranciers en verwerkers van rondhout

ceerd is, verwerkt is tot emballage (verpakkingen). Naast in

tegen, zoals bijvoorbeeld zagerijen. Vervolgens wordt het hout

België en Duitsland vindt een groot deel van de productie van

verwerkt tot verpakkingen. Dit gebeurt voor een klein deel,

hout voor verpakkingen plaats ‘aan de randen van Europa’.

28,5% NL Productie (2012) 503,7 kton

190 kton Product

45 overige zagerijen 360 kton

51,8%

70 rondhout zagerijen

47,2%

71,5%

Figuur 13. Houtproductie in Nederland (2012). Bron: Probos, bewerking Berenschot.

Emballage - 26.2%; 50kton Meubels - 10,5% Timmerhout - 21,6% Bouw/GWW- 25,2% Overig - 16,5%

Geperste producten Thermische toepassing 170 kton Resthout

Binnen Nederland is een groot aantal gebruikers van houten

(2) ‘afnemers’: consumenten of eindgebruikers die goederen

verpakkingen te vinden. Globaal zijn zij in te delen in vier

geleverd krijgen in houten verpakkingen. Hierbij kan een wijn-

groepen. (1) ‘producenten/importeurs’: partijen die voor de

kist of limited use pallet als voorbeeld worden genoemd. (3)

levering en/of productie van goederen gebruik maken van

‘handelaren’: hiermee worden partijen bedoeld die handelen in

houten verpakkingen zoals bijvoorbeeld pallets. In Nederland

houten verpakkingen en die ter beschikking stellen aan produ-

zijn 1,3 miljoen partijen actief die aan deze definitie voldoen.

centen en importeurs.

24 Al dan niet in combinatie met reparateurs kan hierbij gebruik

door het vervangen van een of meerdere planken van een

worden gemaakt van lease- en poolsystemen. Handelaren kun-

pallet. Gebaseerd op gegevens van de Kamer van Koophandel

nen extra waarde toevoegen door bijvoorbeeld ook de logistiek

en SBI coderingen zijn er in Nederland zo’n 300 bedrijven die

te verzorgen. (4) ‘reparateurs’: partijen die door reparatie de

voldoen aan de definitie van handelaar en/of reparateur. De

levensduur van een houten verpakking verlengen. Bijvoorbeeld

helft hiervan bestaat uit bedrijven met minder dan 5 FTE.

Productie

Gebruik als verpakking

Afvalfase

Markt: afnemers Repareren

Inwinnen

Productie houten verpakkingen

Producenten/ importeurs

Handelaren

Scheiding & sortering

Overige nuttige toepassing

Herwinnen Recycling Figuur 14. Waardeketen houten verpakkingen.

25 Na de gebruiksfase komt een houten verpakking (of delen daarvan) in de afvalfase. In deze fase van de waardeketen zijn partijen actief die de inzameling, scheiding & sortering en het herwinnen van de houten verpakkingen verzorgen. Van de 81 biomassa werven in Nederland zijn er minimaal 23 die afvalhout (geen groenafval) accepteren. Volgens opgave bij de Branchevereniging Organische Rest­ stoffen is de minimale verwerkingscapaciteit van deze 23 werven 825 kton per jaar. Deze werven verweken het afvalhout tot (keur)compost en biomassa (in de vorm van chips (versnippering van hout) of shrips (shredderen van hout)). Figuur 15. Biomassa werven in Nederland. Bron: Kaart biomassawerven: http://bvor. nl/kaart-biomassawerven/ filter op inname ‘afvalhout’. Geraadpleegd op 1 juli 2015.

Buiten de waardeketen zijn er nog een aantal partijen actief zijn op het gebied van houten verpakkingen in Nederland. Naast de Overheid, uitvoeringsdiensten en onderzoeksinstellingen zijn het branche- en belangenorganisaties. Een overzicht is te vinden in tabel 1.

26 ACTOR

ROL/BELANG

Afvalfonds Verpakkingen

Collectief uitvoering geven aan de verplichtingen die producenten en importeurs hebben onder het Besluit verpakkingen/uitvoeren Raamovereenkomst. Inrichten onderhouden afvalbeheersstructuur. Verstrekken van vergoedingen voor inzameling van verpakkingsafval. Opstellen van rapportages over inzameling, toepassing en hergebruik.

Branchevereniging breken en sorteren

Vereniging van recyclingbedrijven. Bestaat uit puinbrekers en sorteerbedrijven die samen meer dan 70% van het Nederlandse bouw-, renovatie- en sloopafval en droog bedrijfsafval opwerken tot waardevolle grondstoffen. Pleit voor overheidsbeleid dat recycling stimuleert

Branchevereniging organische reststoffen

Behartigt de belangen van bedrijven die op duurzame en bedrijfsmatige wijze groene reststromen opwerken.

ILT

Bewaakt en stimuleert de naleving van wet- en regelgeving voor een veilige en duurzame leefomgeving en transport

BVOR vertegenwoordigt de meerderheid van de composteerbedrijven in Nederland, alsmede vergistingsinstallaties en producenten van biomassa voor energieproductie.

Toetst uitvoering monitoring Koninklijke Vereniging voor Afval- en Reinigingsmanagement (NVRD)

Verenigt Nederlandse gemeenten verantwoordelijk voor het afvalbeheer en het beheer van de openbare ruimte en hun afval- en reinigingsbedrijven.

Koninklijke Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen

Overkoepelende organisatie van 259 groothandelsbedrijven in hout inclusief filialen.

Nederlandse Branchevereniging voor de Timmerindustrie 

Vertegenwoordigt het topsegment van de Nederlandse timmerindustrie (circa 200 leden) Ontwikkeling en stimulatie van het bouwen in- en met hout, stimuleert innovaties en werkt mee aan regelgeving met als doel integrale kwaliteitsverbetering

27 ACTOR

ROL/BELANG

Nederlandse Emballage- en Palletindustrie Vereniging

Vertegenwoordigt fabrikanten van nieuwe pallets en emballage-materiaal, handelaren in gebruikte pallets en reparateurs,

Nedvang

Uitvoeringsorganisatie van het Afvalfonds Verpakkingen. Maximale inzameling en recycling van verpakkingsmateriaal realiseren tegen minimale maatschappelijke kosten. Monitoring en stimulering van inzameling en recycling.

Producenten en importeurs van verpakte producten

Op de markt brengen van houten logistieke hulpmiddelen. Vertegenwoordigd via SVF, SVN en BVNL in ABBO. Rechtsreeks aangesloten bij Stichting Afvalfonds Verpakkingen.

Platform Hout in Nederland

Vertegenwoordigt gebruikers van hout & houtvezels in de keten van productie tot en met eindgebruik en recycling.

RWS / I&M

Uitvoeren beleid verpakkingen.

Stichting Kringloop Hout

Uitvoeren Besluit beheer Verpakkingen en papier en karton (+ aanvullingen (verpakkingenbelasting)). Terugdringen hoeveelheid verpakkingsafval. Uitvoeren metingen.

Stichting Probos

Draagt middels kennisontwikkeling en innovatie bij aan duurzaam bosbeheer en duurzame bosketens in Nederland en daarbuiten.

Vereniging Afvalbedrijven

Stimuleert de transitie naar de circulaire economie, waarbij het sluiten van kringlopen en het terugwinnen van materialen, grondstoffen en energie centraal staan. Behartigt de belangen van bedrijven die actief zijn in de totale afvalketen. De ruim vijftig leden houden zich bezig met preventie, inzameling, transport, sorteren, reinigen, bewerken, recyclen, composteren, vergisten, rioleringsbeheer, verbranden en storten.

Tabel 1. Stakeholderoverzicht verpakkingssector.

28

29

3.

Aanleiding en hoofdvraag

Volgens de jaarlijkse monitoringsgegevens van Nedvang wordt

toepassingen voor gebruikt hout zijn en dat door technologische

er sinds 2013 in Nederland niet meer voldaan aan het wettelijk

ontwikkelingen steeds meer toepassingen ook economisch

gestelde criterium voor recycling van houten verpakkingen. In

interessant worden. Een belangrijke bedreiging die uit de SWOT

de gerapporteerde cijfers voor recycling is een dalende trend te

analyse volgt is de perceptie van onzeker overheidsbeleid op

zien, het wettelijke minimum percentage voor recycling stijgt

het gebied van stimulering van onder andere BEC’s. Uit andere

jaarlijks. Het percentage recycling moet daarom omhoog.

studies blijkt dat er al andere maatregelen zijn bedacht om het percentage recycling te verhogen. Desondanks loopt het

Marge blijkt de doorslaggevende factor te zijn in de keuze van

gemonitorde percentage recycling terug.

inzamelaars en sorteerders van gebruikt hout voor de wijze van verwerking. Het verschil tussen levering aan een BEC (overige

De hoofdvraag voor deze studie luidt daarom:

nuttige toepassing) en bijvoorbeeld aan de spaanplaatindustrie (recycling) is klein. Door het verschil in transport afstand en de daarbij behorende kosten valt de afweging vaak in het voordeel van de BEC uit. Als gevolg van afgelopen subsidietermijnen

Hoe het aantal meetelbare toepassingen voor recycling van gebruikt verpakkingshout te vergroten en daarmee reststromen meer waarde te geven?

is de inzet van hout als brandstof voor grote en kleine BEC’s tussen 2012 en 2013 gehalveerd. Het opgesteld vermogen

In de paragraven 4.1 tot 4.3 worden de conclusies uit de voor-

van kleine industriële houtkachels blijft nagenoeg constant.

gaande alinea toegelicht. Paragraaf 4.5 beschrijft het denk­

De prijsontwikkeling van grondstoffen voor de vervaardiging

model dat we gebruiken om tot beantwoording van de hoofd-

van houten verpakkingen laat een stijgende trend zien.

vraag te komen. Paragraaf 4.6 beschrijft de maatregelen die we

Uit de gemaakte SWOT analyse blijkt dat er veel recycle

hebben gevonden in eerdere studies.

30 3.1

Percentage recycling daalt en wettelijke target stijgt

Jaarlijks rapporteert Nedvang namens de sector het aandeel

100 90

houten verpakkingen dat in het betreffende jaar is gerecycled

80

en op andere manieren nuttig is toegepast (conform de

70

hiervoor geldende definities). Op hoofdlijnen wordt in deze

60

monitoring vastgesteld hoeveel verpakkingshout er in een

50

jaar in Nederland op de markt is geïntroduceerd. Het gewicht hiervan wordt vergeleken met de hoeveelheid die er in datzelfde

54 50

43 35

40

Target 2022: 45% recycling 30

30 20

jaar nuttig wordt toegepast. De monitoringsgegevens voor

10

de jaren 2009 tot en met 2013 zijn weergegeven in figuur

0

16. Los van een eventuele bedenking over de geschiktheid

%

38

2009

Overig nuttige toepassing Target 2013: 25% recycling

32

31

29

2010

2011

2012

22

Recycling

2013

van de gebruikte methode voor monitoring van meermalige

Figuur 16: Targets en realisatie nuttige toepassing en recycling 2009 – 2013.

verpakkingen die ook gerepareerd kunnen worden, is duidelijk

Bron: monitoring Nedvang, bewerking Berenschot.

te zien dat het percentage nuttige toepassing (inclusief recycling) terugloopt. Tegelijkertijd worden de wettelijke targets

Wanneer we kijken naar de absolute aantallen per jaar (in

voor recycling verhoogd. In 2013 bedroeg de drempel voor

kton) zoals weergegeven in figuur 17 valt direct op dat naast

recycling nog 25% (gewichtsaandeel). Stapsgewijs wordt het

het aandeel recycling en overige nuttige toepassing ook de

target jaarlijks verhoogd tot uiteindelijk 45% in 2022.

rapportage van het gewicht dat jaarlijks op de markt komt terugloopt. De hoeveelheid gebruikt hout waarvan de toepassing onbekend is, neemt jaarlijks toe. Het valt niet binnen de scope van deze roadmap om onderzoek te doen naar de oorzaken van het toenemende aandeel ‘toepassing onbekend’. Binnen Nedvang lopen hiervoor al de noodzakelijke projecten.

31 Monitoring 2010 (in kton)

Monitoring 2012 (in kton)

135

124

416

147

423 207

152

74 Op de markt gebracht

Recycling

Overig nuttig toepassing

Toepassing onbekend

Monitoring 2011 (in kton)

Op de markt gebracht

Recycling

Overig nuttig toepassing

Toepassing onbekend

Monitoring 2013 (in kton) 85

135

118 442

389

192

186

115 Op de markt gebracht

Recycling

Overig nuttig toepassing

Toepassing onbekend

Op de markt gebracht

Figuur 17. Monitoringsgegevens hout 2010 – 2013. Bron: Nedvang, bewerking Berenschot.

Recycling

Overig nuttig toepassing

Toepassing onbekend

32 Omdat enerzijds in de monitoring het aandeel recycling afneemt en anderzijds het target jaarlijks stijgt, is het nodig om hier aandacht aan te besteden. 3.2

Marge is de dominante factor in keuze verwerking gebruikt hout

Eerdere studies hebben reeds inzichtelijk gemaakt dat de prijs

+ Marge op levering aan energetische toepassingen

-

Recycling i.p.v. energetische toepassing

+

Marge op levering aan spaanplaat industrie Marge op levering aan andere geperste toepassingen

de dominante factor is in de afweging van toepassingen voor gebruikt hout. In Figuur 18 is deze afweging op hoofdlijnen

+

gevisualiseerd. Op hoofdlijnen wordt steeds een afweging gemaakt tussen de marge die behaald kan worden bij levering van gebruikt hout voor energetische toepassing, ten opzichte

Marge op levering aan nieuwe hergebruik toepassingen

van de marge in het geval van recycling. Onder energetische

Figuur 18. Marge is dominante factor in afweging toepassing voor gebruikt hout.

toe­passingen wordt levering aan een bio energie centrale (BEC)

Bron: Systeemdiagram Nyenrode Business Universiteit. Bewerking Berenschot.

vaak genoemd. Voor de volledigheid: energetische toepassing valt binnen de definitie van nuttige toepassing. Onder recycling

Het bleek lastig om vast te stellen hoe groot het verschil in

valt bijvoorbeeld levering aan de spaanplaat industrie, of

euro’s exact is tussen levering aan een BEC en levering aan de

voor andere geperste toepassingen. De kosten voor transport

spaanplaat industrie in Duitsland. Tijdens het onderzoek is

kunnen bepalend zijn in de berekening van de marge.

daarom een enquête afgenomen onder een aantal inzamelaars en verwerkers van gebruikt hout. Met hen is afgesproken om de resultaten anoniem te presenteren. De resultaten zijn gedeeld met de groep aanwezigen van de workshop (zie bijlage). Hieruit kwam het beeld naar voren dat de genoemde bandbreedten ‘realistisch zijn’.

33 De resultaten (Tabel 2) laten zien dat het verschil tussen de

De transportkosten maken het verschil aanzienlijk groter, in

twee opties relatief klein is, als gekeken wordt naar het bedrag

het voordeel van de BEC’s, omdat de afstand naar de spaan-

dat aan de poort wordt betaald.

plaatindustrie in Duitsland in veel gevallen groter is.

GEMIDDELDE PRIJS [€/TON]

MINIMALE PRIJS [€/TON]

MAXIMALE PRIJS [€/TON]

AANTAL BRONNEN

A-hout - BEC

38

25

55

3

A-hout spaanplaat

39

20

55

4

B-hout BEC

24

15

30

2

B-hout spaanplaat

20

15

25

2

Tabel 2. Prijzen aan de poort voor A- en B-hout. Bron: geanonimiseerd onderzoek Berenschot/werkgroep hout.

Index NL inkoopprijzen hout voor verpakkingen (2005 = 100)

160 150

diging van verpakkingen lijken jaarlijks te stijgen. Dit is gevisualiseerd in figuur 19.

Hout voor overige verpakkingen

130 Hout voor pallets

120 110 100 90

OSB

80

Q1 ‘08 Q2 ‘08 Q3 ‘08 Q4 ‘08 Q1 ‘09 Q2 ‘09 Q3 ‘09 Q4 ‘09 Q1 ‘10 Q2 ‘10 Q3 ‘10 Q4 ‘10 Q1 ‘11 Q2 ‘11 Q3 ‘11 Q4 ‘11 Q1 ‘12 Q2 ‘12 Q3 ‘12 Q4 ‘12 Q1 ‘13 Q2 ‘13 Q3 ‘13 Q4 ‘13 Q1 ‘14 Q2 ‘14 Q3 ‘14 Q4 ‘14 Q1 ‘15

De inkoopprijzen voor nieuw hout ten behoeve van de vervaar-

140

Euro/ton

3.2.1 Inkoopprijzen voor nieuw hout stijgen.

Figuur 19. Inkoopprijzen index voor hout. Bron: Bron: CBS – prijsindexcijfers EPV/ bewerking Berenschot. Hout voor pallets: 16x75mm, 22x100mm, 17x78x1200mm. Hout voor overige verpakkingen: Boards 22mm, 75x100mm.

34 3.3

Inzet verpakkingshout als brandstof Inzet van gebruikt hout als brandstof: overige nuttige toepassingen

Gebruikt verpakkingshout kan worden ingezet als brandstof.

Kleine BEC’s

Grote BEC’s 28%

30%

25%

17%

In dat geval telt het in de monitoring mee als ‘overige nuttige toepassing’. In 2013 is in Nederland 172 kton verpakkingshout ingezet als brandstof. In 2012 was dit zo’n 340 kton. De forse afname is te danken aan het aflopen van de subsidietermijnen voor grote en kleine bio energie centrales (BEC’s).

Energiecentrales

Verpakkings­hout wordt ingezet in grote- en kleine BEC’s,

Huishoudelijk en vreugdevuren

energie­centrales en voor huishoudelijk gebruik. Vreugde-/

Figuur 20. Inzet van verpakkingshout als brandstof in 2013. Bron: Nyenrode

paasvuren zijn ook tot huishoudelijk gebruik gerekend. Een

Business Universiteit. Probos. Ecoplanet. RVO: Green Deal Duurzaamheid Vaste

uitsplitsing van de inzet van hout als brandstof voor 2013 is

Biomassa, Rapportage II. ReWaste. Aanname: 80% A-hout bestaat uit houten verpak-

te vinden in figuur 20. Ongeveer de helft van al het gebruikte

kingen/A/B-hout bestaat voor 14% uit A-hout/samenstelling A/B gelijk aan B-hout.

verpakkingshout wordt verwerkt in BEC’s. De Werkgroep Hout

Bewerking Berenschot.

trekt in haar onderzoek dezelfde conclusie. 3.3.1 Productie en gebruik van houtpellets Houtpellets (pellets met een E!), kleine geperste ‘blokjes’ hout, worden gebruikt als brandstof voor kleine BEC’s en als brandstof voor hout(pellet)kachels. In 2012 is in Nederland 191 kton houtpellets geproduceerd. 52 kton daarvan is afkomstig van houten verpakkingen. De productiecapaciteit in Nederland voor houtpellets in 2012 was 217 kton.

35 200

150

Het grootste deel van dit vermogen is opgesteld bij houtindustrie

kton

139 100

en landbouw. In de periode 2009 – 2012 is het opgestelde

191

vermogen nagenoeg gelijk gebleven, zoals te zien is in Figuur 21. +1%

52 0

Productie houpellets NL 2012

Grondstof: Grondstof: droog stuw- en resthout emballagehout

Figuur 21. Productie van houtpellets in Nederland in 2012. Bron: Nyenrode Business Universiteit, Probos en Ecoplanet. Niet gecorrigeerd voor vochtverlies door persen. Bewerking Berenschot.

Houtpellets worden verstookt in houtketels bij particulieren en bedrijven. Het totaal opgestelde vermogen van dergelijke ketels

kton hout naar opgesteld vermogen

50

180

169

168

168

174

116

113

113

116

55

58

61

64

61

55

52

52

2009

2010

2011

160 140 120 100 80 60 40 20 0 Totaal

Landbouw

2012

Houtindustrie

bij bedrijven bedroeg in Nederland in 2012 omgerekend naar brandstof gewicht3 174 kton.

Figuur 22. Opgesteld vermogen houtketels bij bedrijven. Omgerekend naar brandstofgewicht. Bron: CBS, bewerking Berenschot.

3

Omrekenfactor: 0,39 kton/mw

36 3.3.2 Lekstroom: vreugde- & paasvuren In de discussie rond het gebruik van (verpakkings)hout als brandstof komen vreugde- en paasvuren vaak ter sprake. Het tot immaterieel cultureel erfgoed benoemde vreugdevuur op het strand in Scheveningen is hiervan een bekend voorbeeld. Bij dit jaarlijkse vreugdevuur is duidelijk waar te nemen dat er verpakkingshout wordt verbrand. Overigens geldt voor de meeste paas- en vreugdevuren een verbod op het gebruik van verpakkingshout. Volgens het Guiness Book of Records had het vreugdevuur in Scheveningen op 1 januari 2015 een omvang van +/- 15 x 15 x 18 meter. Natellen van de pallets op de openbaar beschikbare foto’s levert eenzelfde inschatting op, ervan uitgaande dat alle pallets 1.200 x 800 Europallets zijn. Dit specifieke vreugdevuur bevatte daarom 0,7 kton aan hout. Wij schatten in op basis

Figuur 23. Vreugdevuur in Scheveningen 1 januari 2015. Bron: NCVIE en Guiness

van verleende vergunningen dat er jaarlijks in Nederland 4,9

Book of Records.

tot 7,4 kton hout verbrand wordt bij vreugde- en paasvuren. Het aandeel verpakkingshout daarin is niet gekwantificeerd.

37 3.4

SWOT recycling houten verpakking in Nederland

Er heerst ook onzekerheid over voldoende aanvoer van waarde-

Op basis van eigen literatuur onderzoek is een SWOT

vol hout voor het opstarten van nieuwe recycle initiatieven. De

opgesteld voor de recycling van gebruikt hout uit verpakkingen

onzekerheid over nieuwe of uitbreiding van SDE/MPE of soort-

in Nederland. Deze analyse is aangevuld en gevalideerd

gelijke subsidies heeft blijkbaar een grote invloed.

tijdens een workshop met experts uit de sector. De lijst met deelnemers is te vinden in de bijlage.

Opvallend en positief is dat de opvatting heerst dat er een ruim aanbod aan waardevol gebruikt hout bestaat. En dat voor

Niet opvallend is dat subsidie op thermische verwerking van

deze stroom voldoende mogelijkheden tot recycling bestaan.

hout wordt genoemd als belangrijke bedreiging voor de recy-

Dit wordt versterkt door een toenemend milieubewustzijn en

cling van hout, evenals lokale energieopwekking bij bedrijven.

technologische ontwikkelingen op het gebied van scheiden en

Tevens wordt als zwakte benoemd dat er voor de thermische

sorteren.

opties waardevol a-hout wordt gebruikt.

38 Sterkten

Zwakten

• Milieubewustzijn NL is groot

• Zekerheid van voldoende toevoer ontbreekt momenteel voor nieuwe recycle initiatieven

• Goede connotatie hout

• A-hout wordt verbrand in kleine ketels/bio-energie centrales

• Professionele logistiek NL • Goede combinatie van recyclers en houtverpakking fabrikanten

• Korte termijn gedreven sector • Veel kleine (onzichtbare) logistieke stromen

• Veel levensduurverlenging van verpakkingen door reparatie • Hout wordt al veel hergebruikt in spaanplaat/ andere geperste producten

• Geen spaanplaat/MDF industrie in NL Recycling hout in Nederland

Kansen

Bedreigingen

• Biobases ontwikkelingen

• MEP/SDE

• Deze roadmap

• Toenemende lokale energieopwekking met hout

• Technologische ontwikkelingen, onder andere op het gebied van scheiden en sorteren

• Conjunctuurgevoeligheid • Biomassa wordt wereldmarkt

Figuur 24. SWOT-analyse recycling hout in Nederland.

3.5

Hoe het aantal % recycling gebruikt hout te verhogen?

nagedacht over nieuwe applicaties die leiden tot recycling (ma-

Om de hoofdvraag zoals aan het begin van dit hoofdstuk is

teriaal hergebruik, maar die vandaag de dag niet vallen binnen

gesteld te beantwoorden is het onderstaande denkmodel ge-

de huidige definities). De applicaties hebben we daarom out-

bruikt (figuur 25). We zien vier mogelijkheden om het percen-

of-scope applicaties genoemd. Als laatste kan het ontmoedigen

tage recycling te verhogen. Ten eerste kan worden nagedacht

van thermische opties worden overwogen. Natuurlijk valt deze

over het aanjagen van bestaande applicaties voor recycling,

categorie binnen de definitie van nuttige toepassing, maar

zoals bijvoorbeeld spaanplaat of andere geperste producten.

vanuit de duurzaamheidsgedachten (ladder van Lansink, FFFF,

Ten tweede kunnen nieuwe applicaties die meetellen binnen de

cradle-to-cradle) en definitie van recycling binnen de scope

huidige definities worden ontwikkeld. Ten derde kan er worden

van nuttige toepassingen, toch een belangrijke denkrichting.

39 % recycling gebruikt hout aanjagen Bestaande applicaties aanjagen

Nieuwe applicaties aanjagen

Out-of-scope applicaties toelaten

Thermische opties ontmoedigen

Eindmarkten applicaties aanjagen

Nieuwe applicaties innoveren

Compost en biobased applicaties meetellen

BEC’s

Biobased feedstock applicaties innoveren

Overige thermische opties

Gebruik applicaties aanjagen % recycling materaal applicaties aanjagen Maatregelen Figuur 25. Denkmodel verhogen percentage recycling gebruikt hout.

3.6

Reeds bedachte maatregelen

Er zijn recente andere studies beschikbaar, onder andere van

Voor gebruik in dit project is een samenvatting gemaakt, op

Nyenrode Business Universiteit waarin maatregelen voor het

basis van literatuur onderzoek, van eerder genoemde maatre-

verhogen van het percentage recycling zijn benoemd. Ook deze

gelen. Een overzicht hiervan is te vinden in figuur 26. Naast

maatregelen passen binnen het in figuur 22 gevisualiseerde

samenvatten hebben we een ruwe inschatting gemaakt van de

denkmodel.

opbrengsten, het risico en de benodigde investering (resources) van de betreffende maatregel.

40 Interventie

Opbrengsten

Risico

Resources

Afschaffen subsidie BEC’s

Minder emballagehout naar BEC

Sterke lobby energiesector Mogelijk overschot afvalhout

Politieke bereidheid

Verstrekken subsidies materiaalhergebruik van emballage hout

Nieuwe initiatieven voor materiaal hergebruik

Overheidsbelang ontbreekt

Politieke bereidheid Fondsen

Verbod op verbranding van emballagehout

Grotere stroom beschikbaar voor hergebruikt

Handhaving lastig

Politieke bereidheid

Vraag naar emballagehout creëren

Hoger materiaal hergebruik %

Samenwerking structureren

Verwerkingscapaciteit Toepassingen

Verhogen % afvalhout in spaanplaat

Hoger materiaal hergebruik %

Financiële prikkel lijkt te ontbreken

Instemming spaanplaatindustrie

Verlagen transportkosten afzet spaanplaatindustrie

Materiaal hergebruik aantrekkelijker

Technische haalbaarheid

Middel om vervoer efficiënter te maken

Emballagehout beter sorteren

Alleen als er ook meer vraag is

Handhaving

Investering in machines

Beter handhaving

Onduidelijke

Organisatorisch potentieel

Politieke bereidheid

Figuur 26. Overzicht eerder genoemde maatregelen en ranking. Bron: Workshop Nyenrode Business Universiteit. Bewerking en analyse Berenschot.

Het valt op dat er weinig maatregelen zijn voorzien in de zin van productinnovatie en veel maatregelen in het kader van aanpassen overheidsinstrumenten (subsidies, handhaving en wet-regelgeving). Deze roadmap probeert hier door outside the pallet denken toch een stap in toe te voegen.

41

4.

Hoofdgedachte: in Nederland kan meer recycling van houten verpakkingen worden gerealiseerd

Recycling aanjagen kan op een viertal manieren gebeuren, zoals

Natuurlijk zou het prettig zijn dat een eindmarkt aangejaagd

is gevisualiseerd in figuur 25:

kan worden waar veel hout wordt hergebruikt (zoals bijvoor­

A. Aanjagen van bestaande applicaties:

beeld de bouw). Wij gaan er echter van uit dat de hout/

• Aanjagen van de bestaande applicaties zelf

houten­verpakkingssector niet bij machte is om een complete

• Aanjagen aandeel gerecycled hout in de applicaties

eindmarkt aan te jagen. Derhalve is die theoretische optie niet

• Aanjagen scheidingstechnologie

verder uitgewerkt.

B. Aanjagen van nieuwe applicaties • Innoveren nieuwe applicaties

4.1

Aanjagen van bestaande applicaties

C. Out-of-scope applicaties toelaten • Compost en biobased applicaties meetellen

4.1.1 Overzicht en ranking bestaande applicaties

• Bio based feedstock applicaties innoveren

Vanuit marktonderzoek en de gehouden workshop is een over-

D. Thermische opties ontmoedigen

zicht gemaakt van bestaande applicaties voor recycling van

• Ontmoedigen gebruikt verpakkingshout in BEC’s

gebruikt verpakkingshout. Na groepering en een eerste ruwe

• Ontmoedigen gebruikt verpakkingshout in andere ther-

ranking zijn er vijftien applicaties geïdentificeerd die nader zijn

mische opties

onderzocht. Dit zijn, in alfabetische volgorde:

42 (Tuin)huisjes/bouwelementen

MDF/laminaat

Presswood pallets

Decowood

Meubelen

Spaanplaat

Houtwol cementplaten

OSB

Spuitgietbaar hout

Isolatieplaten

Overige geperste producten

Strooisel

Linoleum

Papier/karton

Uitvaartkisten

Tabel 3. Overzicht bestaande applicaties.

Meubelen, tuinhuisjes en (bouw)elementen zijn interessante

Hergebruik hele product

Hergebruik delen/elementen

applicaties omdat de recycling op een hoger stuklijst niveau plaatsvindt. De gebruikte houten verpakkingen hoeven veelal niet mechanisch verkleind, gereinigd en gesorteerd te worden. Dit scheelt tijd en energie. De gemiddelde pallet is echter weinig interessant als constructief bouwelement vanwege de mechanische eigenschappen van het hout. Houten verpakkingen worden in allerlei toepassingen her­ gebruikt als totaal product of delen daarvan. Hierna staan een aantal voorbeelden. Figuur 27. Voorbeelden van recycling als heel product of deel daarvan (productrecycling).

In een workshop is met experts een inschatting gemaakt van de opbrengsten/de potentie van deze applicaties (rewards), de risico’s verbonden aan de applicatie (risks) en de middelen

43 die nodig zijn om de applicatie aan te jagen (resources). De

De figuur is het beste te lezen over de diagonaal van rechtson-

risico’s zijn onderverdeeld in technologische, organisatorische

der naar linksboven. De applicaties met de grootste opbrengst

en markt risico’s. De uitkomst van deze risk-reward-resource

en het laagste risico staan rechtsonder. De applicaties met de

(RRR) analyse is gevisualiseerd in figuur 25.

laagste opbrengst en het hoogste risico staan linksboven. De

Groot risico

grootte van de bol geeft de inschatting van de resources weer. Houtwol cementplaten

Spuitgietbaar hout

Papier/ karton

(Tuin)huisje, elementen OSB

Uitvaartkisten

Isolatieplaten Strooisel

MDF/laminaat

Presswood pallets

Linoleum

Klein risico

Decowood Meubelen Spaanplaat

Kleine opbrengst Figuur 28. RRR-analyse van bestaande applicaties voor recycling van gebruikt hout. Bron: Nedvang workshop hout recycling.

Overige geperste producten Grote opbrengst

44 Uit de analyse blijkt dat geperste producten zoals presswood­

4.500

pallets, overige geperste producten, spaanplaat en spaanplaatmeubelen het beste scoren. Decowood achtige toepassingen

4.000

zijn ook de moeite van het vermelden waard, dit zijn hout­

3.500

snippers die verduurzaamd en gekleurd gebruikt worden voor

3.000

toepassingen bij speeltuinen.

De vraag naar hout voor de productie van spaanplaat in België en Duitsland overtreft de marktintroductie van verpakkingshout in Nederland negen keer. In de vraaglijn is tevens duidelijk te zien dat de negatieve invloed van de crisis in de bouw significant is afgenomen. Gegeven de stijgende prijs van virgin hout is de inzet van gebruikt hout voor de productie van spaanplaat interessant.

2.500

kton

4.1.2 Aanjagen % gerecycled hout

Vraag hout spaanplaatindustrie België & Duitsland

2.000 1.500 1.000 Marktintroductie verpakkingshout Nederland

500 0 2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Figuur 29. Vraag naar hout voor spaanplaatproductie in België en Duitsland vergeleken met marktintroductie van verpakkingshout in Nederland. Bron: cijfers UNECE COFFI Market Forecasts. Soortgelijk gewicht spaanplaat 712 kg/m3/aandeel hout in spaanplaat 75%. Monitoring Nedvang. Bewerking Berenschot.

45 Hetzelfde geld voor de productie van andere geperste producten,

Er zijn nog twee uitdagingen te overwinnen om buiten de

zoals geperste pallets en geperste palletklossen. Ook voor deze ap-

ontwikkelingen die de markt voorzien extra in te zetten: de

plicaties geldt dat de inzet van gebruikt hout interessanter wordt

ontwikkeling van een hars die het beter mogelijk maakt om

gezien de stijgende prijzen van virgin hout. Het steeds toenemende

geperste producten in buitenomstandigheden te kunnen ge-

milieubewustzijn levert ook een positieve bijdrage. Tot slot zijn er,

bruiken en de ontwikkeling van geperste producten die beter

in tegenstelling tot voor de productie van spaanplaat, in Neder-

op trek te belasten zijn. Wat betekent dit?

land wel locaties waar geperste producten worden gemaakt. 1. Ontwikkelen low cost harsen ten behoeve van buiten/ exterieur applicaties Eén van de nadelen van spaanplaat of spaanplaatachtige toepassingen is dat niet alle materialen toepasbaar zijn in een buiten omgeving. Voor deze toepassingen worden vaak duurdere lijmen/harsen gebruikt die tegen de buiten condities bestand zijn. Een ontwikkeling in een lijm/hars die wel bestand is tegen die condities maar anderzijds de kostprijs heeft van een interieur hars zou beide toepassingen kunnen aanjagen en daarmee de vraag naar spaanplaatapplicaties en dus gebruikt hout doen toenemen.

Figuur 30. Voorbeelden van producten uit geperst hout.

46 2. Ontwikkelen van langvezelversterkte applicaties ten behoeve van meer trekbelasting prestaties

Wat betekent dit? Dit betekent dat de houtindustrie samen met de high tech sys-

Een ander nadeel van kortvezelversterkte materialen is dat

tems industrie een project kan opzetten om tot deze toepassing

ze niet bestand zijn tegen trekkracht/of buigkrachten. Dit

te komen. Er zijn een aantal partijen in Nederland die gekend

soort producten zijn wel geschikt voor het opvangen van

zijn om hun vision technologie en de verwerking van de data

drukkrachten. De kunst is te kijken of met de ontwikkeling van

die erbij hoort (massieve stromen betekenen massieve data met

een spaan/vezelsamenstelling in combinatie met langere vezels

een hoge verwerkingssnelheid). Vanaf hier kunnen ook verdere

vanuit andere materialen een sterker materiaal ontwikkeld kan

nieuwe sensoren ontwikkeld worden indien nodig. Bekende

worden dan het huidige. Dit kunnen ook lange spanen zijn

Nederlandse vision intelligence bedrijven zijn onder andere

vanuit gebruikt hout zelf. Dit zou bijvoorbeeld de prestaties

Technolution en Ziuz.

van een Presswoord geperste pallet verbeteren en daarmee de vraag naar dit icoon product (een (stapelbare) pallet die wordt

4.2

Aanjagen nieuwe applicaties

gemaakt van oude pallets). Nieuwe applicaties uit gerecycled materiaal 4.1.3 Ontwikkelen verbeterde scheidingstechnologie: betere A kwaliteit

Gerecycled hout wordt omgezet in allerlei geperste vlakke, plaatachtige toepassingen (spaanplaat, MDF, etc.) of blokken

Met de huidige snelle ontwikkeling van de vision technologie

die op druk worden belast. Een doorbraak zou zijn om ook

(camera met herkenningssoftware ) nemen ook de mogelijk-

balken te maken van gerecycled hout. Ook hier is dan de

heden toe om in een bulkproces, dat met hoge snelheid loopt,

opmerking van toepassing die eerder is gemaakt over de

toch herkenning te doen van individuele hout chips en daar-

trekbelasting.

mee selectie te plegen naar soort. Door ontwikkeling van dergelijke scheidingstechnologie is het mogelijk om een nog betere scheiding te krijgen van A-B-C-stromen. In de huidige praktijk zijn deze stromen nog steeds voor een deel ‘vervuild’.

47 Ontwikkelen van langvezelversterkte applicaties ten behoeve van

4.3

Out-of-scope applicaties toelaten en innoveren

meer trekbelasting prestaties in balken Een ander nadeel van kortvezelversterkte materialen is dat ze niet bestand zijn tegen trekkracht/of buigkrachten. Dit soort

4.3.1 Out-of-scope toepassingen van compost en biobased feedstock toelaten

producten zijn wel geschikt voor het opvangen van drukkrach-

Composteren van gebruikt hout wordt door de sector als

ten. De kunst is te kijken of met de ontwikkeling van een

de laagwaardigste vorm van hergebruik gezien en een soort

spaan/vezelsamenstelling in combinatie met langere vezels

downgrading van de laagste klasse. De eerder genoemde FFFF

vanuit andere materialen een sterker materiaal ontwikkeld kan

duurzaamheidsordening draait juist dit denken 100% om. Het

worden dan het huidige. Dit kunnen ook lange spanen zijn

is bovendien duidelijk aan het worden dat soildepletion of

vanuit gebruikt hout zelf.

soildegradation een steeds groter worden mondiaal probleem is. Zelfs in ons land (Brabant) is dit een oprukkend fenomeen.

Hoewel WPC (Wood-Polymer-Composites) al langer een be-

Het organisch houden van de bodem is hierbij cruciaal.

kende combinatie zijn bv Techwood, gaat ook hier de ontwikkeling naar langvezelversterke composieten als optie weldegelijk op. Huidige WPC applicaties zijn directe vervangers van houten planken met beperkte sterkte eigenschappen. Huidige percentages van hout/polymeer gaan tot 70% hout. De kunst is om dat percentage met extrusieprocessen verder omhoog te brengen en wellicht te experimenteren met een huid van (glas)vezels en een kern van hout. Dergelijke toepassingen zouden via DPI-VC en Stenden Hogeschool Emmen wellicht ontwikkeld kunnen worden. Figuur 31. Overzicht soorten soil degradations.

48 Definitie van recycling dient ook te voorzien in het feit dat de inzet van biomassa voor de chemie een vorm van materiaal­

4.3.2 Aanjagen inzet van gebruikt hout als biobased grondstof voor de chemie

hergebruik is. De chemie gebruikt de C-atomen als bouwstenen voor de samenstelling van chemie producten. Nu vaak uit

Trend van inzet biobased feedstock in de chemie

fossiele bronnen (gas en olie) maar straks uit biobronnen.

De chemische sector is flink aan het veranderen. Dit komt

Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat deze C-atomen

onder andere door de groter wordende schaarste van goedkope

absoluut niet in producten terecht mogen komen die verbrand

olie, de opkomende mogelijkheid van het inzetten van scha-

worden als brandstof (bijvoorbeeld biodiesel). Dat is juist

liegas en de uitstoot van broeikasgassen. Hoe de Nederlandse

niet de bedoeling. Overigens is het energetisch en dus ook

chemie al deze ontwikkeling wil oppakken, vindt u in de Rou-

kostprijs technisch niet handig om hout om te zetten in een

tekaart van de chemie 2030. Hierin staat beschreven hoe in

biobrandstof en vervolgens die te verbranden. Dus deze weg zal

2030 deze industrie 40% minder CO2 wil gaan produceren.

automatisch ‘tegengewerkt’ worden door marktkrachten. Dit soort nieuwe mogelijkheden moeten gaan meetellen in de reeds gerealiseerde percentages recycling en nuttige toepassingen. Dit betekent dat de houtsector, wellicht in samenhang met de chemie en landbouw, een goede argumentatie, om deze denkrichting te onderbouwen richting de overheid, moet inzetten om deze ‘juridische witte vlekken’ snel in te vullen. Deze wijze van denken past in de circulaire economie gedachten en voegt eigenlijk een aantal treden toe aan de zogenaamde Ladder

Figuur 32. De routekaart chemie

van Lansink.

2030 waarin biobased feedstock een belangrijke oplossing is.

49 Een van de belangrijke richtingen van de routekaart chemie

2030 is 20% van de feedstock als biofeedstock in te zetten. Dit

2030 is de switch van fossil based feedstock (lees olie en gas)

betekent een enorme stroom (de wet van de echt grote getal-

naar biobased feedstock. Ook olie is ooit een plant/boom ge-

len!) aan jaarlijkse biomassa richting deze industrie. En het is

weest en levert doormiddel van koolstof atomen de basisgrond-

100% zeker dat die stroom zelfs nooit alleen uit Nederland kan

stof van alle chemie. Daarom kijkt de chemie (net al vroeger)

komen. Om een voorbeeld te geven: PE (Polyethyleen) kan uit

weer naar de inzet van biomassa als grondstof om deze C-ato-

biomassa gemaakt worden (koeienmest). Eén PE-fabriek vraagt

men te krijgen voor haar producten. De doelstelling voor

meer koeienmest dan in Nederland jaarlijks aanwezig is.

Concept van de Bio-Bases Economy PRODUCTIE BIOMASSA

CONVERSIE BIOMASSA

PRODUCTIE BIO-BASED PRODUCTEN

Duurzame beschikbare (delen van) planten Farma & Fine chemicals

Biochemische conversie

DV AL

UE

Algen

AD

DE

Primaire residuen (bermgras, houtafval, ...)

Secundaire residuen (bietenpulp, bier brush) Tertiare residuen (dierlijk vet, GFT)

(Thermo)chemische conversie

Afval Souce: Governmentvision on Bio-Based Economy, Roland Berger

Figuur 33. De biobased routes van de chemie.

Food & Feed Chemicals & Materials Transportation fuels

Power & heat

VOLUME

50 Een mooi voorbeeld van hoe uit verschillende biobased bronnen waaronder lignocellulose verschillende bouwstenen gemaakt kunnen worden, is het onderstaande schema uit een belangrijk rapport over de ‘Market opportunities biobased materials’ gemaakt door Innova Institute uit Duitsland van december 2013 in opdracht van RVO Nederland. Het rapport is onder andere te downloaden via de website van RVO4. Figuur 34. Artikel blad chemie mei 2014.

Hoewel in principe deze biobased route ook biobased fuels kan opleveren bedoelen we aan te geven met onderstaande voorbeelden dat de hout sector in het kader van recycling op de categorie chemicals & materials moet inzetten: Uit deze chemische bouwstenen worden immers weer nieuwe producten gemaakt.

4

http://www.rvo.nl/file/market-opportunities-biobased-materials-final-report-march-2014

51

Figuur 35. Verschillende routes van biomassa naar polymeren. Bron: RVO rapport ‘market opportunities biobased materials’.

52 Hieronder staan een drietal Nederlandse voorbeelden die anno 2015 interessant genoeg zijn om te noemen als bewijs voor de

• Houtmarkt is ca 400-500 km in diameter en zou afdoende moeten zijn voor dergelijke volumes

bovengenoemde, voorgestelde denkrichting: Bij de berekeningen van de business case rekent men nu met 4.3.3 Voorbeeld 1: Inzet van gebruikt hout voor productie suikers Een voorbeeld van biochemische conversie is het plan van de

een inkoopprijs van 100-130 Euro/ton! Afhankelijk van vorm, origine en percentage droge stof. Contractvorm behelst tien tot vijftien jaar maar wel met koppeling aan spotmarkt (Euwitt)

Biobased delta in Zuid West Nederland. Het idee is om een grote installatie (pilotplan) neer te zetten voor het maken van suikers en lignine uit lignocellulose: exploderen van de houtcellen middels stoom. Door middel van bioraffinage (enzymen) worden daarna de suikers gemaakt die weer op hun beurt omgezet kunnen worden in bio ethanol en azijnzuur Specificatie aanvoer van het hout: • Vocht is geen probleem, het proces van stoom is dominant 30-40% is geen probleem • Meel/zaagsel uit gebruikt hout (veel stabieler) • Geen chloor/andere impregneermiddelen om fermentatieprocessen niet te verstoren. • Stel dat 10% lokaal wordt aangeleverd van de benodigde aanvoer (voorkeur is liever meer) dan spreken we over 200 – 250 kton

Figuur 36. De opzet van het Biobased Delta idee.

53 4.3.4 Voorbeeld 2: Inzet gebruikt hout voor productie biobased aromaten In de huidige wijze van werken van de chemie worden aromaten uit aardolie gewonnen. Aromaten zijn koolstofatomen die in een ring vorm voorkomen ofwel vaak ook BTX genoemd (Benzeen, Tolueen, Xyleen). In het toenemende gebruik van gas als grondstof voor de chemie zit ook een nadeel voor de chemie: nl in gassen zitten geen aromaten. Die moeten dus op een andere wijze ‘geoogst’ gaan worden. Daarom in de ontwikkeling van een startend bedrijf zoals Bio-BTX uit Groningen zo interessant. Bio-BTX Dit Groningse bedrijf is in de start-up fase en is een spin-out van de RuG. Bio BTX wil aromaten maken die dezelfde specificatie hebben als aromaten uit aardolie (zogenaamde drop-ins) door midddel van een speciaal pyrolyse proces. Deze aromaten worden onder andere gebruikt voor de productie van PET (Pet-flessen). Door de inzet van deze wijze van werken ontstaat een 100% biobased PET-fles. Grote bedrijven zoals Coca Cola zijn al tijden opzoek naar een dergelijke mogelijkheid. BioBTX wil in 2016 een productie van enkele honderden kilo’s realiseren en experimenteert met verschillende housoorten voor een opti-

Figuur 37. Het Bio BTX proeflab , bron blad petrochem en een belangrijke toepassing

male output mix.

van BTX-en.

54 4.3.5 Voorbeeld 3: Inzet gebruikt hout voor nanocellulose Gemaakt uit houtpulp komen ultrakleine cellulose vezeltjes vrij (CNF) die in de toepassing zorgen voor unieke optische, barriere- en sterkte eigenschappen. Toepassingen zijn divers: verpakkingen, touchscreens, auto-industrie, verf, voedingsmiddelen, beton en wondverzorging.

Figuur 39. Blad chemie maart 2014.

Figuur 38. Van houtvezels naar nannocellulose.

Pilotplan Chemelot door Sappi, doorbraak in energie benodigd voor productie naar 500 KW/ton ipb 30.000 kWh/ton (1980) • 35 miljoen ton/jaar wereldproductie in 2020. Figuur 40. Nannocellulose. Bron: website Sappi/interview chemelot/blad chemie april 2015.

55 DNA verschil van de verpakkingssector, recycle sector en de sector chemie dient overbrugd te worden. De sectoren kunnen echter niet automatische met elkaar overweg. Het DNA verschil is groot. De gebruikte taal, de managementmethodieken en de lange termijn horizon van de chemie staan ver af van die van de houtsector en de recycle sector. Het verdient aanbeveling om met elkaar als eerste stap een soort gezamenlijk plan te maken om elkaars taal te leren spreken. Dit zou in de vorm van een roadmap gebruikt hout als biobased feedstock kunnen zijn of het aansluiten bij het APC (Agro/Papier/Chemie) platform en/of TKI chemie

Figuur 41. Lignine onderzoek in Nederland in de afgelopen periode.

(kennisinstituut topsector chemie). 4.3.6 Voorwaarde voor aanjagen nieuwe applicaties: aanpasHoe aan te sluiten op elkaar?

sen classificatie middels een nieuwe A+ classificatie

Inhoudelijk dient de houtsector, samen met de recycle sector,

In hoofdstuk 2 is al geschreven over de Nederlands wijze van

de chemie sector te benaderen voor deelname aan hun R&D

classificeren van gebruikt hout in A/B/C-klassen. Deze manier

programma’s. Dit betekent dat collectief of individueel gewekt

van classificeren blijkt in de praktijk niet fijnmazig genoeg

kan gaan worden aan het ondersteunen van de R&D met be-

te zijn omdat er sprake is van bijvoorbeeld A/B-hout of goed

hulp van gebruikt hout. Veel van deze onderzoeksprogramma’s

B-hout, etc.

hebben natuurlijk nog het laboratorium niveau (TRL 3-4) maar het is goed als de houtsector nu aansluit omdat een aantal ontwikkelingen binnen nu en drie jaar een volgende stap gaan maken naar het pilotniveau (TRL 6).

56 Ook bleek dat in de praktijk er vaak verwezen wordt naar de

Inzet van een nieuwe classificatie A+

Duitse classificatie, die over het algemeen als zeer werkzaam

Het voorstel is daarom een A+ classificatie in te voeren. Deze

wordt aangemerkt omdat hier ook een onderscheid gemaakt

classificatie kent een hogere specificatie dan het A-hout en

wordt naar rondhout en plaatmateriaal. Als onderdeel van

is bijvoorbeeld 100% gegarandeerd terug te leiden naar een

dit traject is door Berenschot een verkenning gedaan naar het

FSC/PEFC-bron of stelt eisen om fermentatieprocessen niet

eventueel aanpassen van de huidige classificatie. De mogelijke

te verstoren. Een ander voorbeeld is monostromen: bepaalde

aanpassing wordt niet algemeen gedragen. Kortom voor een

houtsoorten bevatten meer koolstofaromaten en zijn daardoor

dergelijke ingrijpende aanpassing is geen draagvlak. Toch lijkt

aantrekkelijker als feed-stock dan andere soorten.

het zinvol om de bepaalde houtstromen meer toegevoegde waarde te geven, immers meer toegevoegde waarde zorgt voor

Wat betekent dit?

betere prijzen/ton en zorgt ervoor dat er minder hout in ver-

Dit betekent dat A+ stromen altijd met een certificaat gepaard

branding verdwijnt en een verdere opwaartse trend ontstaat

gaan en dat de wijze waarop deze certificaten tot stand komen

richting deze klasse.

wel door de sector geregeld moeten gaan worden door een onafhankelijke instantie hierin te laten monitoren/keuren. Dit zou instantie SKH bijvoorbeeld kunnen doen. SKH (Stichting Keurmerk Hout) is in Wageningen gevestigd en verzorgt dit soort activiteiten voor met name bouw gerelateerde hout­ toepassingen. Daarnaast zal er natuurlijk in de wet- en regelgeving ruimte gemaakt moeten worden voor deze nieuwe classificatie.

57 4.4

Verbranding onder de definitie van recycling of ontmoedigen?

Zeker gezien de grote optie die aan de horizon gloort om hout in de vorm van biobased feedstock een bijdrage te laten leveren aan het vergroenen van de chemie enerzijds en het verhogen van het percentage recycling van de houten verpakkingen anderzijds dient opnieuw gekeken te worden naar de inzet van afvalhout voor grootschalige verbranding in BEC-installaties. Fibre gaat immers boven Fuel. Dit geldt niet alleen voor A-hout. Het kan zo maar zijn dat ook bepaalde categorieën B-hout door inzet van bepaalde chemische processen ook interessant worden om langs deze weg te gaan hergebruiken. Wij stellen dan ook voor om, nadat de verbinding is gemaakt tussen deze sector en de chemie, er een dedicated roadmaptraject ingezet gaat worden dat een veel gedetailleerder beeld gaat geven van alle opties. Het ligt voor de hand dat een dergelijk traject al snel uitsluitsel geeft over het feit dat A-hout niet meer langs de huidige BEC-route moet gaan lopen. C-hout zal dat wellicht wel moeten blijven doen.

58

59

5.

Een collectieve actie agenda in gang te zetten

Om het percentage recycling aan te jagen, stellen wij voor dat er

pijl getrokken tussen deze ontwikkelingen. De laatste manier

een aantal acties in gang worden gezet. Het betreft acties binnen

van aanjagen is het door ontwikkelen en toepassen van betere

de sector en acties met andere sectoren, zoals de chemie.

scheidingstechnologie. Stromen hout worden hierdoor zuiverder en daarmee nog waardevoller. Meer details van deze drie

5.1

Bestaande applicaties aanjagen

richtingen zijn te vinden in paragraaf 5.1.

Bestaande applicaties kunnen worden aangejaagd op drie verschillende manieren. De eerste is het ontwikkelen van een

De drie manieren van aanjagen zijn geplot in figuur 42.

kosten efficiënte hars die het mogelijk maakt om geperste

De eerste fase van het project is steeds specificeren genoemd.

producten ook buiten te gebruiken. Het toepassingsgebied van

Hiermee wordt bedoelt het verder afbakenen van het project,

bijvoorbeeld een geperste pallet zou hiermee aanzienlijk worden

beschrijven van de doelen en betrekken van partners.

vergroot. Hetzelfde geldt voor de tweede gewenste ontwikke-

Bij partners kan gedacht worden aan onderzoeksinstellingen

ling; een technologie om in geperste vezels te kunnen werken

zoals DPI, DPI Value Center, Wageningen Universiteit. Maar

met lange vezels in plaats van alleen korte. De belastbaarheid

ook aan marktpartijen zoals DSM en Akzo Nobel.

van een geperst product wordt hierdoor verhoogd. De technologie kan direct worden toegepast in geperste pallets, maar kan ook later worden gebruikt in de ontwikkeling van nieuwe applicaties. Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan balken of kozijnen uit geperst hout. Om deze reden is in figuur 42 een

60 % recyling aanjagen Low cost exterieur hars ontwikkelen Ontwikkelen lang vezel versterkte technologie Ontwikkelen en toepassen scheidingstechnologie Nieuwe Toepassen lang vezel applicaties verstrekte technologie aanjagen (nieuwe applicaties) Out-of-scope Aansluiting zoeken bij applicaties R&D chemie Projecten met chemie aanjagen uitvoeren

Bestaande applicaties aanjagen

2016

2017

Specificeren

Ontwikkelen

Specificeren

Ontwikkelen

Specificeren

Ontwikkelen

2018

Proefinstallatie exploiteren Specificeren

Betrekken

Roadmap maken

Roadmap uitvoeren en bijsturen Project

A+ classificatie uitrollen

Position paper

Uitdragen

Besluiten

Compost/biobased toevoegen aan definitie

Position paper

Uitdragen

Besluiten

Ontwikkelen

Project

Project

Invoeren

Figuur 42. Collectieve roadmap-agenda.

5.2

Nieuwe applicaties aanjagen

Wanneer het mogelijk blijkt om een technologie te ontwikke-

Zie ook paragraaf 5.2 voor meer details. Het zou uiteraard zon-

len waarmee geperste producten gemaakt kunnen worden met

de zijn om dit niet na te streven. In de specificatie fase van dit

goede trekbelasting eigenschappen, zijn er meer toepassingen

project moet bekeken worden welke externe partijen betrokken

denkbaar dan slechts in geperste pallets. Te denken is aan bal-

moeten worden.

ken en planken in een verscheidenheid aan applicaties.

61 5.3

Out-of-scope applicaties aanjagen

5.4 Vervolgstappen

Onze suggestie is om met de chemie (VNCI) en de TKI BBE

De sector is van plan een multi-discipliniare werkgroep in te

(biobased economy) een diepere inhoudelijke verkenning te

stellen die de roadmap op de verschillende suggesties gaan uit-

doen van de mogelijkheden van gebruikt hout door samen een

voeren.

technology roadmap hiertoe op te stellen. Op deze wijze leren deze twee sectoren elkaar, van elkaar en kunnen er gezamen-

Daar zullen in ider geval Nedvang , Afvalfonds, Stichting Kring-

lijke afspraken komen over nieuwe projecten of dat deze sector

loop hout, verenigin afvalbedrijven en EPV bij betrokken zijn.

inspringt op lopende projecten. Onze suggestie is om hier snel de VNCI (chemie), VNPI (paUitkomsten van deze roadmap kunnen nog beter de position-

pierindustrie) en RVO-biobased economie bij aan te haken om

papers onderbouwen die nodig zijn om een gezamenlijk nieuw

de verbinding te leggen voor de belangrijket nieuwe applicatie-

standpunt uit te dragen richting overheid ten aanzien van een

velden.

extra klasse in de classificatie en het mee laten tellen van de nieuwe applicatiegebieden in de definities van hergebruik/recycling.

62

63

Bijlage

Deze roadmap is tot stand gekomen in samenwerking met bedrijven en onderzoeksinstellingen uit de sector. Deze personen zijn betrokken via interviews, workshops en via de stuurgroep. In de onderstaande tabellen wordt een overzicht gegeven van de personen die hebben meegewerkt. De laatste tabel geeft een overzicht van de meest gebruikte literatuurbronnen. NAAM

ORGANISATIE

Dick Zwaveling Marchel van de Grift Gerald van Elburg Mark Donders René de Gruijter Rob van Hoesel Jaap Laning Kees Faber Joost Krebbekx Gijs Duivenvoorde

Nedvang – opdrachtgever Nedvang Nedvang Nedvang Stichting Kringloop Hout – expert team PKF Pallets – expert team Lapack – expert team Pooling Partners – expert team Berenschot – projectleider Berenschot

Tabel 1. Samenstelling stuurgroep en expertteam.

NAAM

ORGANISATIE

John Buitelaar Annemieke de Raad Jan Jaap Koopman Theo van Kuijck Jan Oldenburger Niels Schenk Willem Sederel Karen van de Stadt Wim Tetteroo Max de Vries Jan Wennekink

Euroblock / Presswood Brightlands WastePoint Afvalbeheer Houtbank België Stichting Probos BioBTX Biobased Delta Kennisinstituut Duurzaam Verpakken Resthout Nederland Branche vereniging breken en sorteren Bruins & Kwast

Tabel 2. Overzicht geïnterviewde personen

64 NAAM

ORGANISATIE

De heer Breugom de Haas Mark Donders Gerald van Elburg Marchel van de Grift René de Gruijter Patrick Hulleman Sandor Karreman Rob Ruijtenberg Willem Sederel Onno Simonse Karen van de Stad Jan Wennekink Dick Zwaveling

Jewe Nedvang Nedvang Nedvang Stichting Kringloop Hout Presswood Van Vliet Milieudienstverleners HVC groep / Sortiva Biobased Delta Presswood KIDV Bruins en Kwast Nedvang

Tabel 3. Deelnemers workshop.

Voor deze roadmap is ook gebruik gemaakt van andere studies. In volgende tabel zijn de voornaamste weergegeven.

Bevindingen Werkgroep Hout inza- Werkgroep hout ke afval van houten verpakkingen binnen de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013-2022 Bio-energie, techniek, verbranding Ministerie van economische zaken, landbouw en innovatie biomassa als grondstof of als Brinkmann Consultancy brandstof Bomen over MDF Het houtblad De markt van resthout en gebruikt Stichting Probos hout 2012 Greendeal duurzaamheid vaste Rijksdienst voor ondernemend biomassa - rapportage II 2013 Nederland Greendeal nuttige toepassing Staatscourant 2012 - 16773 resthout Het bevorderen van materiaalher- Center for sustainability gebruik van houten verpakkingen Nyenrode Business universiteit/ in de afvalfase Stichting Probos Nederlanders en afval NCDO Nederlandse houtstromen in Stichting Probos beeld Richtlijn 2008_98 EG betreffende Europees Parlement afvalstoffen Timber market country forecasts United Nations Transitie van de afvalmarkt 2014 PWC

Tabel 4. Geraadpleegde bronnen.

65

66

Berenschot

Europalaan 40, 3526 KS Utrecht Postbus 8039, 3503 RA Utrecht T 030 2 916 916 www.berenschot.nl