Stichting “Nationaal Erfgoed Hotel De Wereld”
Onderwerp:
Nieuwe kansen om mondiale problemen, zoals energie, honger en financiële criminaliteit, aan te pakken.
Inleider:
Professor Joris Voorhoeve
Thema-avond:
Dinsdag 10 juni 2013
U bent waarschijnlijk bekend met het feit dat de voedselhandel organisatie van de Verenigde Naties heeft doorgerekend dat in 2050 als de wereldbevolking 9,3 miljard mensen omvat de wereld ongeveer 70% meer voedsel nodig heeft dan nu. Die 70% komt door de toename van het aantal mensen, door de toename van het inkomen en ook door de meer verwesterde voedingspatronen in China en India. Hier wonen veel mensen die willen eten en consumeren zoals wij dat doen, dus met name de vraag naar dierlijke eiwitten stijgt gigantisch. Dat is een enorme belasting voor de aarde en waar gaan we nou die 70% vandaan halen? In het landbouw areaal zit weinig rek en de beperkende factor daar is vooral irrigatiewater. Ten eerste moeten we gaan kijken of die 70% stijging wel nodig is en of we misschien niet meer nadruk moeten gaan leggen op de consumptie van plantaardig eiwit. Dit is namelijk een veel minder grote belasting van de ecologie op aarde dan dierlijk eiwit. Dat verschil ligt rond een verhouding van 1 op 9, wat betreft gebruik van het land. Het wordt zelfs gezegd dat het ook veel gezonder is en daarmee zouden dus veel meer mensen verantwoord kunnen worden gevoed. Het geeft ook veel minder sociaal economische problemen. Er ligt nu namelijk enorm veel druk op landen waar dierlijke eiwitten worden geproduceerd. Landgrabbing komt bijvoorbeeld erg veel voor in Afrika. Land wordt opgekocht door Chinese, Europese of Indiase bedrijven, voor landbouw productie. Dit is een sociaal economisch en politiek vraagstuk, zeg maar probleem, dat zich vooral in zwakke staten voordoet. Behalve die landgrabbing politiek zijn er natuurlijk mogelijkheden om ons huidige voedselassortiment uit te breiden. Er zijn heel veel eetbare dingen, die nu niet worden gegeten. Veel gewassen kunnen verbouwd worden met brak water, zoals zeekraal. Er zijn mogelijkheden tot ontzilting van zeewater, iedereen weet hoe efficiënt de Israëlische landbouw is, daar wordt met behulp van kerncentrales ontzilt zeewater gebruikt. Dit is erg kostbaar, maar er zijn ook andere methodes. Wat ook een belangrijke optie is, is het bevorderen van lokale land- en tuinbouw. Momenteel wordt de lokale land- en tuinbouw vooral gebruikt voor het in toom houden van de mensenmassa’s in de steden. En hoe hou je deze mensenmassa’s in toom; door goedkoop voedsel. En dit gaat ten koste van de landelijke bevolking. Een groot deel van de wereldbevolking bevind zich op het platteland, in de rurale gebieden. Het is een groot sociaal economisch probleem, dat er grote inkomensverschillen zijn tussen rurale en stedelijke gebieden. Dit verklaart m.i. waarom er nog steeds een enorme hoeveelheid mensen vanaf het platteland richting de stad trekt; n.l. in de hoop daar een beter leven te vinden.
1
Wat ze vinden zijn slums, hele lange werkdagen, slechte lonen, weinig werk, kortom hele slechte leef- en werkomstandigheden, ook omdat deze slums erg kwetsbaar zijn voor de volksgezondheid. Deze wijze van verstedelijking is,vind ik, geen vooruitgang. Als we kijken naar ruimte in de landbouw, denk ik dat we vernieuwender moeten kijken naar twee hele grote ruimtes op aarde die we maar gedeeltelijk gebruiken. De zee en de woestijn. De zee, omdat dat het grootste oppervlak op aarde is en een enorme bron van voedsel. De zee speelt ook een cruciale rol in de klimaatbeheersing en de CO2 problematiek. Deze klimaatproblematiek is een ernstige probleem. Er is onderzocht dat de temperatuur op aarde deze eeuw gaat stijgen. Hier in Nederland vinden wij dat niet zo heel erg dat het een beetje warmer wordt. In bijvoorbeeld Afrikaanse landen daar en tegen gaat dat grote problemen opleveren, het wordt daar dan veel te warm en dit gaat honderdduizenden mensen in beweging brengen. Er zullen eilanden gaan onderlopen, wat mensen oplevert die wel een nationaliteit hebben maar geen bijbehorend territorium meer. En aan politieke en economische vluchtelingen zullen nu ook milieuvluchteling moeten worden toegevoegd. Daar zijn we nog helemaal niet op berekend. Nu weer terug naar het gebruik van de zee en de woestijnen als landbouw ruimte. Als we met een beter energiebeleid weten te realiseren, dat we veel meer woestijngrond kunnen gebruiken en ook dat kunnen bevloeien (irrigeren), heeft dat een gunstig effect op de klimaatproblematiek. Omdat je een hoop biomassa produceert en daarmee CO2 afvangt, de beperkende factor is echter water. Je schept daarmee wel additionele landbouw mogelijkheden. Maritieme landbouw is ook heel belangrijk, de zeeën worden leeggevist en het is niet zo dat de vispopulatie een onuitputtelijke bron is. Maatregelen om dit in goede banen te leiden werkt niet echt, omdat de algemene opvatting is, dat de zee van iedereen is. Er is geen krachtige internationale autoriteit, die voorkomt dat de zee wordt geplunderd. Dan nu de energieproblematiek. In onderzoeken lees je vooral over hoeveel energie er nog is en over mogelijkheden om op een andere manier energie te krijgen. Maar het allerbelangrijkste dat naar voren komt, is een noodzakelijke vermindering van het energieverbruik per hoofd van de bevolking. Daar hoef je weinig voor te investeren en het heeft direct enorme baten. We zijn gewend geraakt aan een energieverbruik dat, 10 tot 15 maal hoger is, dan dat van onze ouders en voorouders, die toch ook beschaafd konden leven. Een groot deel van het huidige energieverbruik is niet nodig. Vooral de Verenigde Staten en Japan zouden veel minder energie kunnen verbruiken en het zou een rendabele oplossing zijn om dit te verminderen. Een tweede oplossing is om veel meer zonne-energie te ontwikkelen. Daarom is er nu een enorme golf aan investeringen in goedkope zonnepanelen. Een voorbeeld is de enorme zonne-energie centrale in Marokko, die nu ontwikkeld wordt. Maar er zijn ook mogelijkheden in Zuid-Europa en de wat minder stabiele landen in Afrika om zonne-energie op grote schaal op te wekken. Dit zou bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden voor grote ontzilting installaties en dan zijn we weer terug bij de landbouw en het gebruik van woestijngrond. We weten allemaal hoeveel onderzoek er wordt verricht naar duurzame bronnen van energie zoals waterkracht, windenergie, zoet- en zoutwater energie (omgekeerde osmose), aardwarmte en biomassa productie. Dit laatste lijkt mij niet de beste manier, omdat er vaak ook energie nodig is om deze energie te produceren, maar soms is het de enige oplossing, dus ik wijs het niet in zijn geheel af.
2
We hebben in de Europese Unie alle kaarten gezet op het beperken van de CO2 uitstoot via een handelssysteem. Emissiehandel. Er is een ingewikkelde wetgeving bedacht, maar er is nog geen grammetje minder CO2 uitgestoten. We maken geen vooruitgang met de EU en dat is jammer, omdat we er tijd mee verliezen. Hoe later je de bocht neemt die nodig is, hoe harder je moet remmen en hoe groter de kans is dat je toch tegen die muur aan knalt. En we hebben inmiddels al ruim 20 jaar verloren met de CO2 emissie handel. De uitstoot rechten zijn vrijwel niks waard voor het bedrijfsleven, omdat ze veel te ruim zijn uitgedeeld. Waarschijnlijk is er een beter systeem te bedenken, dat in Zweden, Australië en Nieuw-Zeeland wordt toegepast en dat is het belasten van koolstof. Naar aanleiding van het koolstof gehalte en verbruik een belasting toepassen, dat doet pijn en dat leidt sneller tot vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen. De Franse president speelde met de gedachte dit toe te passen, maar heeft het toch weer afgewezen. Wat er ook gebeurd, we zitten met veel te veel CO2 uitstoot. De balans die sowieso ieder jaar een beetje verschuift, is de laatste eeuw doorgeslagen naar een jaarlijks overschot aan CO2. Dat komt doordat we opgeslagen zonne-energie gebruiken; fossiele brandstoffen. Tot nu toe komen alle voorspellingen die klimatologen in de jaren 70 hebben gemaakt uit, de temperatuur van het zeewater stijgt, de omgevingstemperatuur stijgt en de Club van Rome krijgt tot nu toe geen ongelijk. Deze CO2 problematiek zal voorlopig niet worden opgelost, omdat er steeds meer energie verbruikt wordt in plaats van steeds minder. Je ziet dit in de Verenigde Staten, hun oplossing is steeds meer energie produceren. De VS wil in de loop van het volgende decennium volledig afhankelijk worden van energie import. Hoe doet men dat? Door op grote schaal teerzanden uit Canada te exporteren en te gaan boren naar schaliegas. Dat is gas, opgeslagen in gesteenten, dat kun je breken en dan komt er gas vrij. De milieubeweging in de VS verzet zich ertegen, maar de honger naar energie is zodanig groot dat er toch doorgegaan wordt. Nou is het zo dat er in de aardkorst verschrikkelijk veel schaliegas zit, ook onder Nederland, Polen heeft heel veel, China, Noord-Afrika. We zitten dus aan het begin van de schaliegas revolutie en we kunnen hoog of laag springen maar het gaat gewoon gebeuren, omdat er zo verschrikkelijk veel geld mee is gemoeid. Dat betekend dat de noodzaak van het oplossen van het CO2 probleem groter wordt. CO2 wordt onder andere opgenomen in de zee, maar de zee verzuurd hierdoor, deze verzuring kan bestreden worden door kalk in de zee te gooien. CO2 kan worden opgeslagen, Nederland heeft ook gasvelden waarin CO2 wordt opgeslagen, dit is geen lange termijn oplossing maar het kan wel veel gas opslaan. Er kan een klein beetje CO2 worden gebruikt in de tuinbouw, er wordt CO2 in de kassen gepompt om de productie te verhogen, maar ik denk niet dat dit wereldwijd dingen oplost. Er wordt onderzoek gedaan door bedrijven naar het maken van polymeren uit CO2, ik kan niet beoordelen of dat veel energie kost en hoe efficiënt dat is. Er zijn volop mogelijkheden om CO2 op te slaan in biomassa. Dat gebeurd natuurlijk in planten, die water en CO2 opnemen en zijn daardoor de bron van veel fossiele brandstoffen, die daar in het verleden in zijn opgeslagen. Ik noemde al de mogelijkheid van irrigeren van woestijnen, waardoor ook de CO2 opname toeneemt. Er zijn ook gesteentes die CO2 opnemen, ik weet niet hoe verantwoord het is, om dat te exploiteren. Maar ik denk dat we op grote schaal moeten gaan nadenken over manieren om CO2 te binden. Met het oog op klimaat wil ik ook nog even de Noordpool noemen, die is aan het krimpen. Rusland heeft een deel van zijn grondgebied op de Noordpool liggen omdat er enorme polygas voorraden liggen. De Chinezen denken ver vooruit en kopen grote delen van IJsland en Groenland op, omdat ze zien dat daar een toekomst ligt waar de Europeanen zelf nog niet aan denken. Dit is hetzelfde als dat Chinezen al ver van te voren delfstoffen en mijnbouwrechten hebben opgekocht. Ver voordat lithium nodig was voor moderne batterijen.
3
Dan het derde vraagstuk, waar wordt het geld vandaan gehaald voor al deze nieuwe, nuttige investeringen. Onze regering bezuinigd op internationale samenwerking, omdat er te weinig geld voor zou zijn. Er worden allemaal kortingen van binnenlandse aard toegepast en zo heeft ieder land zijn problemen. En de problemen van Nederland zijn nog klein vergeleken met bijvoorbeeld Griekenland. Kijkend naar deze problemen vind ik het gek, dat de belastingen relatief ongemoeid blijven. Allereerst belasting ontwijking, die is gigantisch, internationale werken met een intern prijssysteem wat ervoor zorgt dat de winsten neerdalen in de landen waar de belastingen het laagst zijn. Google betaalt 0.9% belasting wereldwijd, Starbucks ongeveer 1%, dat komt door de grote verschillen in belasting tussen landen, dit is legaal en het is belasting ontwijking. Als er betere belastingverdragen gesloten zouden worden en er harmonisering zou worden toegepast, zouden regeringen dit kunnen tegengaan. Ernstiger nog is de belasting ontduiking, het verkeerd opgeven van de persoonlijke- of bedrijfsinkomsten. Dat wordt nu in de EU wat beter gecontroleerd, door niet meer met genummerde bankrekeningnummers te werken. De VS heeft Zwitserse banken gedwongen om de gegevens achter genummerde bankrekeningnummers op te geven door te zeggen; als jullie de gegevens niet prijsgeven, trekken wij jullie vergunningen in New York in. De EU is nu ook wat manmoediger geworden en heeft recent afspraken gemaakt om het bankieren in secrecy jurisdictions tegen te gaan. Er zijn namelijk veel belastingparadijzen, ook dicht bij huis, zoals in Luxemburg. Er zijn nog veel ergere vormen van financiële criminaliteit, belasting ontwijking is geen criminaliteit, dat is gebruik maken van de mogelijkheden. Belasting ontduiking is wel een vorm van financiële criminaliteit, maar er zijn nog ergere. Ik heb net als lid van een adviescommissie een rapport samengesteld voor de Nederlandse overheid, over financiële criminaliteit en dat dat een enorme invloed heeft op de positie van ontwikkelingslanden. De bedragen die je dan tegenkomt zijn mind-blowing. Dit geld zou natuurlijk heel handig gebruikt kunnen worden voor het oplossen van financiële problemen van een aantal landen. Het beleggen van crimineel geld in onroerend goed en schepen, dat soort dingen, wordt geschat op 100 miljard dollar per jaar. En dat is alleen nog het geld dat grenzen passeert, drugsgeld dat wordt geïnvesteerd in panden in eigen land hoort daar dus nog niet eens bij. Dit soort witwas operaties kan alleen plaats vinden, omdat er juridische mogelijkheden toe zijn. Dit bied natuurlijk enorme mogelijkheden voor criminaliteit, criminaliteit is de meest geliberaliseerde sector in de wereldeconomie. En er gaat enorm veel geld in om. Alleen al kijkend naar de omzet van heroïne en cocaïne in de wereld, ligt op ongeveer 80 miljard dollar. Wij kunnen ons bij dat soort bedragen weinig voorstellen, maar het gaat om een vergelijking. Als de internationale witwas operaties minstens 1000 miljard dollar per jaar bedragen en je legt het onder de 5% belasting, dan levert dat zoveel geld op dat je genoeg drinkwater, scholing, gezondheidszorg voor iedereen zou kunnen leveren. Hiermee wil ik zeggen dat het niet zo is dat we niet genoeg geld hebben in de wereld. Het geld stroomt gewoon andere kanten uit. Het is dus een kwestie van andere prioriteiten en uitvoering van wetten. We zouden in Nederland veel meer kunnen doen door rationalisering van de belastingen, alleen al door de hypotheekrente aftrek mist de staat per jaar 10 miljard euro. Er is door het vorige kabinet een klein beginnetje gemaakt en het huidige kabinet is er een heel klein beetje op doorgegaan. Maar men durft het niet echt aan te pakken omdat het een heilige koe is. Uiteindelijk zal die koe toch geslacht moeten worden, er is geen ander land dat zo’n systeem heeft en het is niet meer praktisch. Er zijn nog andere mogelijkheden; er is een grote werkloosheid en er is in Nederland een systeem dat heel erg draait op het belasten van arbeid. De belastingdruk op arbeid is 50%, het is een straf op inspanning. Zou het dus niet verstandig zijn om de belastingdruk te verschuiven van arbeid naar vermogen en van arbeid naar grondstoffen (ook met het oog op het milieu).
4
Als we in Nederland zouden overgaan tot een kleine hervorming van onze vermogensbelasting zou dat een paar miljard kunnen opbrengen, dat je zou kunnen gebruiken voor het aanpakken van de werkeloosheid in het onderste segment van de arbeid. Het Zweedse systeem bijvoorbeeld is veel beter en in de VS betaal je belasting over de groei van je vermogen. Zij hebben dus een winstbelasting en wij hebben een fictieve belasting. Er kan heel veel worden gedaan aan versterking van onze overheden door belastinghervorming en niet zomaar alles op de factor arbeid af te wentelen. Het vierde onderwerp is beter bestuur. Ik denk dat we in de wereld veel kunnen verbeteren door betere regionale integratie. Nou zullen veel mensen denken; nou die EU dat is toch niet zo’n best voorbeeld. De EU staat inderdaad bloot aan veel kritiek, maar het is een prachtige uitvinding die ontzettend veel goeds heeft gebracht. Er valt zeker nog veel aan te verbeteren, maar het heeft ervoor gezorgd dat alle problemen in Europa door onderhandelen worden opgelost. Op die EU geven we zelf af, maar andere landen kijken er tegenop. Azië wil bijvoorbeeld gaan samenwerken volgens een zelfde systeem. Waar we ook bestuurlijk onder leiden is de korte termijn aandacht, lange termijn problemen worden niet genoeg aangesproken. Als we meer invloed zouden geven aan wetenschappelijke adviesraden, zou dit een voordeel zijn. Zeker als deze ongevraagd advies zouden kunnen geven aan de Tweede Kamer, veel van deze adviesraden zijn te veel gevormd op basis van welke partij mensen lid zijn of juist niet. Als deze adviesraden gevormd zouden worden op kwaliteiten, zoals iemand voor een hoogleraarsbenoeming gekozen wordt, zouden er betere, onafhankelijkere raden ontstaan. En deze onafhankelijke adviesraden maken het ook makkelijker voor politiek leiders om te reageren op uitkomsten. Als de adviesraad van een partij nu naar voren komt met iets waar de partij het eigenlijk niet mee eens is, heeft de leider een probleem om het uit te leggen aan de pers. Een onafhankelijkere adviesraad zou dit probleem ook oplossen. Ik pleit voor meer ruimte en gezag voor lange termijn, onafhankelijke adviesraden. Dat is beter dan wanneer problemen bij de politiek van dag tot dag blijven liggen. Want de aard van de politiek is dat het altijd gericht is op de toekomende verkiezingen. Ik denk ook dat het voor de commerciële media beter zou zijn als we zouden investeren in onderzoeksjournalistiek. De media bespaart enorm op personeelskosten en steeds minder professionele journalisten zijn de basis van het nieuws wat wij zien. Het moet steeds sneller en vluchtiger en er is geen tijd om bronnen te checken. Hier maken journalisten zich zorgen om, dit gaat de verkeerde kant uit. Als hierin geïnvesteerd wordt, kunnen misstanden sneller vastgesteld worden. Met bijvoorbeeld satellieten en andere moderne technologieën kunnen ook misstanden aan de kaak worden gesteld. Zelfs de meest corrupte regeringen zullen zich inhouden als ze weten dat de hele wereld mee kijkt. Deze moderne technologieën en sociale media kunnen gebruikt worden om de wereldwijde media te verbeteren. Tot slot wil ik nog een ding naar voren brengen; een van de plagen waar we onder leiden, zijn de ernstige vormen van financiële corruptie. Met name ontwikkelingslanden hebben hiermee te maken. We hebben prachtige verdragen internationaal tegen corruptie, deze worden echter nauwelijks nageleefd. We hebben sinds kort in Den Haag het internationaal strafhof. Het is een zwak begin van strafbaarstelling van oorlogsmisdadigers. Waarom bepleiten we als Nederland niet gewoon een internationaal financieel strafhof in Den Haag toe te voegen, aan de batterij van internationale instellingen. Dit zou het bedrijf van internationale financiën meer reliëf geven. Dat is een laatste gedachte die ik bij jullie neer zou willen leggen. Ik denk dat daar mooie mogelijkheden zouden ontstaan. Maar alleen als er goede mensen achter gezet zouden worden.
5
Sinds de jaren 90 zien we enorme groei van burger bewegingen zoals Amnesty International, die niet meer wachten op wat regeringen doen, maar hun handen laten wapperen als burger. Dat is een van de mooie lichtpunten in de wereld.
6
