stadspark T Green, Tilburg van werkplaats naar citypark
Genius loci Hoogst verbaasd zijn wij dat in het prachtige gebied van de NS Werkplaats steeds plannen worden gepresenteerd die uitgaan van volume in plaats van de bestaande ruimte in dit prachtige gebied. Om de blik te verruimen zijn we een zoektocht gestart naar de werkelijke “geest van deze plek”. Het resultaat is een alternatieve visie voor invulling van deze schitterende locatie. De ambities van Tilburg voor het gebied zijn helder en eenduidig; een krachtig en zelfbewust visitekaartje voor de stad, een grootstedelijkere spoorzone en een belangrijke rol voor groen. Brabantstad spreekt voor Tilburg de extra ambitie uit om het accent op leisure, kunst en cultuur te leggen. Deze ambities onderschrijven wij dan ook van harte en vinden hun weerslag in ons plan. “De letterlijke sporen van het verleden moeten zichtbaar blijven en worden ingezet om het gebied een eigen karakter te geven. Waardoor de bezoeker steeds weer verrast wordt door confrontatie met de oude identiteit van het gebied. De rails blijven zichtbaar, evenals bijvoorbeeld het grove materieel”, aldus het ambitiedocument van de gemeente dd. 18 november 2008.
Joris Verhoeven, Joris Verhoeven Architectuur Frank van Winden, stek architecten april 2012
Crisis? What crisis? Het huidige economische klimaat vraagt om een ander aanpak. Haalbaarheid van projecten staat onder druk en economische rendementen zijn de komende jaren niet meer gegarandeerd. Een andere manier van denken over grootstedelijke gebiedsontwikkelingen is gewenst. Dit biedt ook nieuwe mogelijkheden. De crisis kan belangrijke veranderingen teweeg brengen. Rendement van een plan kan en moet breder bekeken worden. Welzijn en welvaart zijn niet altijd telbaar. Bijvoorbeeld de meerwaarde van een plan voor het imago van de stad, de trots van haar bewoners en de aantrekkingskracht als vestigingsplaats voor bedrijven en burgers. Einstein zei al:”niet alles dat telt kan geteld worden en niet alles dat geteld kan worden, telt!...” Wat een kans is deze crisis voor de stad! Er ontstaan opeens allerlei mogelijkheden die niemand ooit voor mogelijk heeft gehouden. Bijvoorbeeld een immens stadspark met allerlei toeristische voorzieningen; een oase van rust, een groot groen kloppend hart midden in de stad. Kijk jongens, zo kan het ook! Ga eens uit van de kracht van het gebied en leef je in wat dit voor potentiële verrijking is voor alle bewoners en bezoekers van onze stad. Een weekendje Tilburg wordt een leuke trip. Trimmen doe je voortaan in het centrum. De Oliemeulen krijgt een fantastisch plekje naast het station.
Een alternatief geluid De bestaande manier van denken over het gebied, biedt in onze ogen weinig toekomst. Reden voor ons iedereen te verblijden met een positief alternatief. Met onze alternatieve visie willen we het denken over het gebied een nieuwe impuls geven. Een alternatief dat de zinnen prikkelt, de uitersten opzoekt en de blik van Tilburg en haar bewoners verruimt. Een groen alternatief is het sterkste tegenargument van veel bouwen. De waarheid ligt wat ons betreft dan ook in het midden. Bestaande plannen en nieuwe inzichten moeten verenigd worden in een nieuwe aanpak van het gebied. Scheppen van ruimte in plaats van bouwen van volume. Inzichten Tijdens het ontwikkelen van de visie heeft het plan steeds meer waarde gekregen. Ieder keer dienden zich er nieuwe mogelijkheden voor de locatie aan en het park kreeg voor ons steeds meer verankering in de stad met al zijn activiteiten. T green mile zou zo onderdeel kunnen worden van de Tilburg Ten miles, Het centrumplein is ideaal voor de kermis en festival Mundial heeft in onze ogen opeens een betere locatie gevonden. Van werkplaats naar stadspark Een transformatie van werkplaats naar stadspark behoeft geen eindstation te zijn. Juist in deze tijd van aanhoudende economische onzekerheid, biedt een transformatie tot stadspark een passende oplossing. Het slopen van gebouwen en het geschikt maken van de terreinen is in elk ontwikkelingsscenario noodzakelijk. De stap naar een park is vervolgens een vanzelfsprekende en biedt bovendien de mogelijkheden om dit uitgestrekte en unieke terrein aan het stadscentrum toe te voegen. Geen overmatige, risicovolle en mogelijk slecht renderende nieuwbouw maar zorgvuldige geregisseerde beperkte ingrepen waarbij zoveel mogelijk het bestaande erfgoed intact blijft en als een decor voor een prachtig stadspark wordt ingezet. Voorbeelden van dergelijke succesvolle interventies zijn er meer dan genoeg, o.a. Welterbe Zollverein en Landschaftpark Nord in het Ruhrgebied en het complex van de Westergasfabriek te Amsterdam. BROM BROM, buro ruimtelijke ordening en milieu, is een fictief adviesbureau. Door onszelf te profileren als een groter instituut hebben wij draagvlak kunnen creëren voor onze ideeën en een breder publiek kunnen bereiken. Via de pers en internet heeft het plan inmiddels een vlucht genomen en zijn de eerste discussies over een andere toekomst voor de Spoorzone op gang gebracht.
Welterbe Zollverein Essen, Duitsland Werelderfgoed Zollverein wordt gezien als de modernste, maar ook mooiste kolenmijn ter wereld. Vandaag de dag is het een van de meest imposante monumenten en een centrum van creatieve industrie in het Ruhrgebied. Het landschapspark beslaat 100 hectare en werd in 2001 opgenomen in de World Heritage List van de UNESCO. Deze oude mijnfabriek was het symbool van de culturele hoofdstad van Essen 2010. Op het terrein, waar twintig gebouwen staan, ontstaat een goede indruk van de ontwikkeling van de zware industrie in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw. Het hoofdgebouw is een schoolvoorbeeld van een industrieel monument in Nieuwe Zakelijkheid stijl. Daarnaast is het gebied omgetoverd in een levendig cultuurcentrum. Ook een van de meest toonaangevende designmusea ter wereld bevindt er zich: het Red Dot Design museum. Tevens is er achter het Ruhr museum een beeldentuin met werken van de Duitse beeldhouwer Ulrich Rückriem. Het geheel ligt als een historisch campus in een oase van groen.
Landschaftspark Nord Duisburg, Duitsland Waar ooit dag en nacht de hoogovens brandden, is het hoogovencomplex tegenwoordig een krachtbron van creativiteit. Het landschapspark laat een hele nieuwe wereld zien. De structuren van deze gigantische ‘industriekathedraal’ uit het begin van de 20e eeuw hebben een heel speciale bekoring. Door de lichtkunst van de kunstenaar Jonathan Park ziet het geheel er ‘s nachts er technisch en romantisch uit. In de architectonisch markante blaasovenhal staan vier indrukwekkende elektrische turbocompressoren als technische overblijfselen. Deze hal werd verbouwd tot een theater met 700 plaatsen en is nu het toneel van de ‘Ruhr-triënnale’. De meest imposante constructie is de ‘krachtcentrale’ met een lengte van 170 meter, een breedte van 34 meter en een hoogte van 20 meter. In 2002 werden alle voormalige industriehallen verbouwd tot multifunctionele cultuurruimten, die worden verhuurd voor evenementen. Binnenin hoogoven nummer 5 kijkt men in de gigantische giethal. Buiten is de stalen reus begaanbaar tot aan de top en biedt op een hoogte van ongeveer 70 meter een prachtige panorama-uitzicht. Uit het gasreservoir ontstond een uniek, innovatief indoor-duikcentrum voor iedereen. De oude tussenhal is een openluchtbioscoop. Tussen de silhouetten van de hoogovens, hallen en het netwerk van buisleidingen zijn speelparadijzen en de ‘Deutsche Alpenverein’ (Duitse Alpenvereniging) heeft er een klimtuin aangelegd. Met publieke middelen werd een belangrijk monument van de industriële cultuur getransformeerd tot een multifunctioneel attractiepark dat een van de grootste bezienswaardigheden van Nordrhein-Westfalen is.
Parc del Clot Barcelona, Spanje Dit 3,5 hectare grote park in Barcelona is een goed voorbeeld van de esthetische mogelijkheden die worden geboden door integratie van bestaande architectonische structuren in een groene ruimte. De architectonische elementen van de voormalige Renfe werkplaatsen spelen een belangrijke rol in Parque del Clot. Oude hoge stenen muren en constructieve bogen zijn de meest spectaculaire onderdelen van het park. Zij vormen onder andere een aquaduct ongeveer 25 meter lang stand in een meer dat uitmondt in een kleine waterval. De karakteristieke muren zijn als versierende elementen opgenomen in het nieuwe park. Zij geven als objecten richting en verbinden en scheiden verschillende plekken van het park. Muren worden ingezet als vormgevende sculpturen. Op een plek dienen de bestaande muren van wat eens een binnenruimte was als decor voor een omsloten buitenruimte; vormen zo een soort paviljoen dat een kunstwerk van beeldhouwer Bryan Hunt herbergt.
Westergasfabriek Amsterdam, Nederland De Westergasfabriek is een voormalige gasfabriek in het Amsterdamse stadsdeel West. Vroeger voorzag deze Amsterdam van steenkolen gas, dat werd gebruikt voor verlichting van straten en gebouwen. In de jaren negentig werden plannen gemaakt om het oude gasfabriekterrein als park in te richten. Het plan hiervoor was kandidaat voor de Floriade in 2002, maar er werd gekozen voor een locatie in de Haarlemmermeer. Uiteindelijk heeft Amsterdam de plannen in vereenvoudigde uitvoering tot stand gebracht. Het terrein is gesaneerd en er is een park aangelegd. Samen met het oude Westerpark is daardoor een groot stadspark ontstaan. De nog aanwezige historische gebouwen zijn gerenoveerd en worden gebruikt door creatieve en culturele ondernemers. Een deel van de ruimtes wordt verhuurd voor tijdelijke evenementen zoals feesten, festivals, productpresentaties, theater of tentoonstellingen. In het Ketelhuis bevindt zich een bioscoop waar voornamelijk Nederlandse en Europese kwaliteitsfilms worden vertoond. Verder bevindt zich op het terrein diverse horeca. Op het terrein vinden vele evenementen plaats. Waaronder festivals, technosfeesten en openluchtconcerten.
Citypark T green
Centraal in de visie is het Citypark T green zelf, dat zich als een campus uitstrekt van het NS plein aan de oostzijde tot de Fraterstraat aan de westzijde. Wandelen, joggen, picknicken, flaneren, rusten en verpozen in een ruim en groen stadspark, op een steenworp van de Heuvel! Te midden van prachtig industrieel erfgoed wordt het gebied van de eens zo bedrijvige NS werkplaats getransformeerd tot een oase van rust, groen en cultuur in het centrum van Tilburg. De bestaande spoorbanen worden als wandelpaden ingezet om de bezoeker door het park te leiden, te laten genieten en bewust te laten worden van de culturele waarden van deze plek. Historisch en functioneel weinig interessante gebouwen worden geheel of gedeeltelijk weggenomen waardoor er extra ruimte en lucht in het park ontstaat. Juist wel bruikbare en interessante gebouwen worden ingezet en fungeren als paviljoens in het openbare groen. Bestaande structuren van kabel en buisleidingen, hangend op enkele meters boven het maaiveld, worden voorzien van lichtarmaturen. De bestaande kraanbaan kan dienst doen om schommels aan te hangen. Het Citypark T green staat niet op zichzelf, maar is te plaatsen in een serie van groene parken in en rondom het centrum Tilburg: het Wilhelmina park, het Stadspark, de Muzentuin, Kromhoutpark etc. Centraal in deze serie wordt T green gerealiseerd, met een grootte die nog niet bekend is in eerder genoemde parken. Vooral naar het gebied aan de Noordzijde van het spoor vervult T Green hierin een belangrijke rol: wie het citypark betreedt vanaf het NS plein, en richting de Gasthuisstraat het park weer achter zich laat, merkt dat de stap naar het Wilhelminapark eigenlijk een kleine is: vanuit daar zijn ook De Pont, het stadslint de Goirkestraat en het textielmuseum weer in zicht.
Trimroute
Wandelen of joggen door het park is aangenaam, maar een trimbaan langs de omtrek van het terrein maakt het park ook aangenaam voor meer sportieve activiteiten. Een baan van ongeveer 2 km lang, bestaande uit een halfverhard en voldoende breed parcours, maakt het een prettige mogelijkheid tot fysieke beweging in het hartje van de stad. Adequate verlichting zorgt ervoor dat trimmen in de vroege en late uurtjes mogelijk is en veilig voelt.
10
T Huis
De Polygonale loods met de bekende treindraaischijf - iedereen die weleens op het laatste perron van Tilburg CS heeft gewacht op de trein naar Breda, kent deze plek vanzelfsprekend - ligt in het westelijk deel van het terrein en vormt letterlijk een scharnierpunt op de locatie: het oostelijke deel op het terrein met de koepelhal en de Wagenmakerijen gaat hier verder in het relatief rustige westelijk deel waar het groen en rust zich nog meer manifesteert. Met een oriëntatie op het zuiden en het uitzicht op het befaamde draaiplateau en het verderop gelegen Tilburg CS, biedt dit dit gebouw een perfect onderkomen voor het T huis: de plek om te genieten van de omgeving onder het genot van een hapje of drankje. Beschut in de ronding van het gebouw kan een terras aangelegd worden, mogelijk grenzend aan een of meerdere waterbassins. Het vele glas en staal van dit gebouw uit 1937 maken het uitermate geschikt voor een horeca functie en het biedt zelfs de mogelijkheid het omliggende park in het gebouw te halen, door een deel van het gebouw als orangerie of wintertuin in te richten.
Bazaar
De meest oostelijk gelegen loods, parallel aan de Fraterstraat worden getransformeerd tot martkhal of bazaar. In aansluiting op de diverse weekmarkten in Tilburg, is hier dagelijks een markt met kramen te vinden. Naar zuid Europees recept – zoals bijvoorbeeld de Boqueria in Barcelona - kan hier elke dag verse groente en fruit gekocht worden zoals men op de markt gewend is. De locatie van de loods maakt dat de hal voor een snelle boodschap vanaf de Gasthuisstraat te bereiken is, maar ook lopen door het groen vanaf het NS plein blijft mogelijk. Tevens een bezoek aan het nabijgelegen supermarktcomplex is te combineren met een bezoek aan deze bazaar.
11
Koepelhal en Wagenmakerijen
Deze bestaande structuren, gebouwd tussen 1870 - 1900, liggen aan oostelijke zijde van het terrein. In de huidige plannen is aan deze gebouwen al op velerlei wijze invulling geven, zoals de realisatie van een indoor skatehal en een fraaie expositieruimte. Een bijkomende bestemming voor deze gebouwenreeks kan Reptielenhuis De Oliemeulen zijn. Op zoek naar een grotere accommodatie, kan de Oliemeulen uitstekend zijn intrek nemen in een van de bestaande gebouwen waarbij tevens een deel van het park als het buitenverblijf kan worden ingezet.
Centrumplein
Centraal in het park is het centrumplein gelegen op de plaats waar op dit moment een oude treinloods staat. Het plein is bewust als een lege mulftifunctionele plek ingericht die veel toelaat. Sport en spel, eventueel in combinatie binnenactiviteiten in de naastgelegen Lochal behoren tot de mogelijkheden, maar een openlucht concert of andere zomerse Tilburgse evenementen kunnen hier prima plaatsvinden. Vanuit alle toegangen is het plein uitstekend bereikbaar.
Lochal De bestaande lochal is centraal gelegen in het nieuwe plan en biedt de mogelijkheid om als multi-purpose ruimte ingezet te worden. De hoogte van het pand biedt mogelijkheden om activiteiten als symposia, beurzen maar ook sport- en muziekevenementen onder te brengen. Voor dit pand uit 1932 geldt dat opbouw in staal en glas een veelheid aan licht toelaat. 12
Grand café
In de oude smederij, een van de oudere gebouwen op het terrein wordt ingericht als Grand Café. Hier kan in een meer intieme sfeer genoten gegeten en gedronken worden. De prachtige gevel en de constructie van het pand maken het tot een prachtige decor voor een gezellige middag of avond temidden van een levendige en groene omgeving.
13
Speeltuin De Houtloods
Het oudste gebouw op het terrein is de Houtloods. Door het dak van deze loods te behouden, de gevel te openen de aangrenzende kraanbaan in te zetten ontstaat er een uniek en groots kinderspeelpark. Het semi overdekte speelgebied in de loods laat het hele jaar spelen toe, terwijl de kraanbaan in het voorjaar en zomer tot een ongekende schommel festijn wordt omgetoverd.
Het eetbare park Groen en eetbaar is hot: stadslandbouw, moestuinen, daktuinen en buurttuinen zijn weer helemaal in en sieren menig tijdschrift of tv programma. Er is ruimte en behoefte aan een nieuw maatschappelijk groen bewustzijn, waarin zelf groente en fruit verbouwen en het weer voelen zien en ruiken van ons eten centraal staat. Hiervoor is in het park meer dan voldoende ruimte. De openbare ruimte wordt weer in ere hersteld waarvoor het ooit bedoeld was: de gemeenschapsgronden, te gebruiken naar wens en
14
Reacties reacties binnengekomen via www.t-green.nl “Wat een geweldig initiatief en fantastisch plan voor de spoorzone! Petje af voor een architect die zegt dat bouwen niet altijd de beste oplossing is. Als jullie dit voor elkaar krijgen verhuis ik weer terug naar Tilburg!” “Complimenten voor dit uitmuntend plan. Het enige juiste voor Tilburg, dat een verrijking en opwaardering van de stad betekent. Dit geeft woonplezier voor velen en mag wat kosten. Zorg voor een open geheel, vanuit alle kanten doorkijk en geef volop toegang aan doorgaande fietsers/voetgangers (zoals het Valkenberg in Breda) ivm de veiligheid. Zorg ook voor leven in de avond.Een stimulans voor het openbaar vervoer bij evenementen. Een magneetwerking voor de rest van de binnenstad. Komtom: woorden schieten te kort. “Prima idee, heerlijk zo’n park. Ik heb zelf goede herinneringen aan de stadsparken in Berlijn. Echt zeker ook de plaats om te ontspannen voor iedereen, maar zeker ook de vele studenten in Tilburg. Visitekaartje voor de stad. Kan de Fontys-campus toch prima op het Van Gend & loos terrein komen.” “Het is een mooi en goed uitgewerkt plan. Denk alleen dat het niet echt realistisch is. Er zal toch ergens geld binnen moeten komen om eea te kunnen betalen. Dat red je niet met een cafeetje en een trimbaan!” “Precies wat Tilburg mist en nodig heeft om zich te profileren als een stad met karakter. Ben er van overtuigd dat de binnenstad hiermee een stuk aantrekkelijker wordt voor al haar inwoners en voor mensen van buitenaf! Doen!” “Ontspannings en recreatiegebied is zeker welkom in binnenstad Tilburg! Leuk gecombineerd met groen, moestuin, winkeltjes, muziek, sport mogelijkheden; kortom volop ontmoetingsruimte met voor ieder wat wils.” “Dit plan sluit helemaal aan bij mijn gedachte om Het Tilburgse hart eerst te voorzien van bomen en pas daarna na te denken over wat we in een dergelijke groene omgeving nog aan gebouwen nodig hebben. Dat groen mag dan veel westelijker beginnen (het Van Gent en Loos terrein) bij de Rinbaan West zodat het aansluit bij de campusbebouwing die bij de Warande begint. Laten we de strook doorlopen tot aan het kanaal in het Oosten dan hebben we Tilburg een echt groen hart bezorgd. Jammer dat de werkelijkheid hier haaks op lijkt te staan. Succes” “Je zou willen dat er bij de gemeente ook mensen werkten met zulke frisse ideeen. Ik ben bang dat het kwaad al geschied is en dat er dus geld terugverdiend moet worden, maar las ik niet ergens dat ze weer een fors bedrag onder het kopje stedelijke vernieuwing hadden ontvangen? Dit plan vind ik werkelijk passen onder de naam stedelijke vernieuwing: met lef de stad aanpakken! Succes” “Dat is nog eens verfrissend, lang leve het groen, er is al steen genoeg!” 15
stadspark T Green, Tilburg
