WERKPLAATS VAN DE STILTE Projectplan
Motivatie Volgens het rapport God in Nederland uit 2007 zet ontkerkelijking zich door maar het maatschappelijke belang van kerk en geloof wordt nog steeds breed erkend. In het onderzoek werden in totaal 1132 mensen diepgaand geïnterviewd over hun betrokkenheid bij de kerk, hun persoonlijke geloof, de rol van religie in de samenleving en spirituele alternatieven. Uit het onderzoek bleek onder andere dat 16% van de ondervraagden regelmatig naar de kerk gaat, maar dat 78 % vindt dat de kerken moeten blijven als belangrijke instanties voor zingeving. Met andere woorden, de kerken lopen leeg, maar we vinden dat spiritualiteit en religie belangrijk is voor het behoud van normen en waarden. Met de daling van het kerkbezoek, stijgt de leegstand van kerkgebouwen. Er zijn nog steeds ruim 6 miljoen mensen lid van een kerkgenootschap (38% van de Nederlandse bevolking), maar daarvan gaat maar 12% naar de wekelijkse viering of dienst. Op dit moment telt Nederland ongeveer 7000 kerkgebouwen, maar als het beleid rondom het religieus erfgoed niet wijzigt, worden er de komende decennia zo’n 1500 tot 2000 kerkgebouwen gesloopt . Helaas anticiperen kerkelijke instanties en overheden niet genoeg op de actualiteit en ontwikkelingen. Behoud of sloop van kerkgebouwen is veelal een gemeentelijke besluit wat afhangt van bouwplannen, lokale subsidies etc. Tegelijkertijd zijn we in deze tijd van crisis en overvolle agenda’s op zoek naar gemeenschappelijke ethiek en individuele bezinning. Retraites en stiltemeditaties worden druk bezocht. Bedrijven en instellingen zien juist in de huidige financiële crisis heil in spiritualiteit en bezinning. Er zijn natuurlijk bestaande, traditionele plekken van inspiratie en stilte, maar vaak zijn deze in een religieus kader geplaatst. De meeste mensen voelen zich daar niet thuis. Om op zoek te gaan naar een nieuwe vorm, zou eerst goed moeten worden onderzocht of een bepaald kerkgebouw voor moderne spiritualiteit en religieuze beleving kan worden ingezet. Een onderzoeksmethode die o.a. in het bedrijfsleven steeds meer wordt toegepast is het ontwerpend onderzoek. Deze vorm van onderzoek kijkt naar de menselijke behoefte in de context van hun dagelijkse activiteit. Met betrokkenen uit diverse disciplines, met name architectuur, design, kunsten, grafische vormgeving maar ook uit sociale wetenschappen als sociologie, psychologie en antropologie worden de ideeën gevisualiseerd die tot de verbeelding spreken en waarop de uiteindelijke gebruiker directe feedback kan geven. Inzichten die uit dit sociaal cultureel onderzoek naar voren komen, worden het startpunt van het creatieve proces. Om een passend antwoord te geven op wat we moeten doen met het leegstaand religieus erfgoed en om de dialoog hierover met alle belanghebbenden te stimuleren, is een realisatie nodig die tot de verbeelding spreekt, waardoor de zintuigen worden geprikkeld en die gegrond is op de behoeften en waarden van onze huidige samenleving.
1 Cijfers Kerkbalans 2 Schatting van Taskforce Toekomst Kerkgebouwen
2
Beschrijving Werkplaats van de Stilte Werkplaats van de Stilte is een ontwerpend onderzoek naar herbestemmingen voor religieus erfgoed op basis van hedendaagse behoefte in onze samenleving. De Werkplaats zal zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek doen naar de behoefte aan stilte en de manieren waarop deze vorm krijgt. Met de onderzoeksresultaten als startput zal er samen met een ontwerper/ architect een concept worden bedacht hoe en in welke vorm een leegstaande kerkgebouw een nieuwe bestemming kan krijgen als nieuwe ‘stilteruimte‘. Dit concept zal als een pilot worden getoond in een Kapel in de binnenstad van Eindhoven om de ideen te toetsen aan de gebruiker en het debat over nieuwe invullingen van het religeus erfgoed te stimuleren. Het project omvat vier fases die samen de Werkplaats van de Stilte vormen. De fases staan in chronologische volgorde en het idee is om het, afhankelijk van de bereidheid om te financieren, dit jaar 2010 uit te voeren. Hieronder zal verder worden ingegaan op de details van de verschillende onderdelen. • Onderzoek (doorlopend 2010): Werkplaats van de Stilte is een ontwerpend onderzoek waarbij inzichten uit onderzoek worden gebruikt als startput voor het ontwerp. Het onderzoek gebruikt verschillende methodes om de individuele beleving van stilte en de betekenis op verschillende niveaus in beeld te brengen. De onderzoeksvraag kijkt naar hoe en waar mensen tegenwoordig hun behoefte aan stilte kunnen bevrediging, vooral in de dichtbebouwde omgeving van de Nederlandse steden? De eerste methode is het kwalitatieve onderzoek, wat de persoonlijke stilte ervaringen van vier jongeren zal bekijken. Hun achtergrond, hun dagelijkse leven en daarmee samenhangend de behoefte aan, rol en functie van stilte en hoe zij deze invullen zullen worden onderzocht en gevisualiseerd. Voorafgaande aan diepgaande interviews en observaties van hun dagelijks leven houdt elke deelnemer een dagboek bij om zijn/haar ‘stilte’ te beschrijven en te visualiseren.
3
Om de kwalitatieve gegevens kwantitatief te ondersteunen, worden samenwerking gezocht met een aantal universiteiten en hogescholen voor een literatuuronderzoek. Daarnaast, als laatste methode, zal de Werkplaats doorlopende bijeenkomsten en workshops organiseren om geïnteresseerden bij het onderwerp te betrekken en samen definities en waarden voor de Werkplaats te bepalen. Een eerste bijeenkomst heeft eind november 2009 plaatsgevonden in samenwerking met het VanAbbemuseum. Tijdens die zondagmiddag in de Eindhovense Studenten Kapel werd over gesproken over de essentie van creativiteit en de behoefte aan een plek voor stilte en bezinning in de stad. De volgende bijeenkomst tijdens welke we dieper zullen ingaan op wat stilte precies is. wordt eind februari gehouden.
• Ontwerp (juni - oktober 2010) Opgrond van de onderzoeksresultaten wordt er een ontwerpvraag geformuleerd. Via een open inschrijving worden ontwerpers/ architecten uitgenodigd om een artistiek plan te maken voor een hedendaagse Stilteruimte in het (exter- en interieur) van de Eindhovense Studenten Kapel. Een commissie van experts zal het winnende plan uitkiezen en bepalen of er naast het artistieke plan, eventueel andere ontwerpdisciplines bijgevoegd zouden moeten worden zoals grafische vormgeving, lichtontwerp en/ of landschapsarchitectuur/ tuinontwerp. • Realisatie (oktober - december 2010) Het interieur van de Kapel wordt door de ontwerper/ architect voorzien van een vernieuwde vorm In en om de Studenten Kapel aan de Kanaalstraat in Eindhoven zal in het najaar van 2010 het betreffende gekozen plan als een pilot voor een hedendaagse kerk gerealiseerd worden.waarin hedendaagse rituelen en ceremonies weer een plek kunnen krijgen. De ruimte zal gedurende de laatste maanden van het jaar open zijn voor publiek en als platform fungeren voor debat met jongeren, overheden en kerkgenootschappen over behoeftes aan zingeving en hedendaagse vormen daarvan. • Publicatie/ Vernissage (december 2010) Hoewel we veel belang hechten aan het resultaat van het onderzoek en de reacties op uiteindelijke ontwerp, zal het (creatieve) proces zorgvuldig worden vastgelegd. Tijdens het loop van het project worden de resultaten van het onderzoek, foto en filmmateriaal, argumenten voor methodes en aanpak verzameld en vastgelegd. Omdat het ontwerp van de ‘concept kerk‘ slechts tijdelijk te zien zal zijn, zal de verslaglegging in de vorm van een publicatie in druk verschijnen. Dit dient als doel om tot een blauwdruk te komen om de verworven kennis op een transparante manier te delen met een zo breed mogelijke doelgroep van belanghebbenden (kerkbesturen, overheden, belangengroepen en geïnteresseerden). De publicatie wordt tijdens een ‘vernissage‘ bijeenkomst geintroduceerd aan het einde van het publieke deel van het project. Tijdens deze bijeenkomst worden de onderzoeksresultaten gepresenteerd.
Doelstellingen Werkplaats van de Stilte is een ontwerpend onderzoek naar herbestemmingen voor religieus erfgoed naar aanleiding van hedendaagse behoefte in onze samenleving. Door middel van onderzoek, een tastbaar concept en een publicatie zal het project antwoorden formuleren op de vragen 1. waar kunnen mensen tegenwoordig hun behoefte aan stilte kunnen bevredigen, vooral in de dichtbebouwde omgeving van de nederlandse steden? en 2, hoe kunnen de inzichten van het onderzoek en de realisatie van een concept, de discussie over herbestemming van religieus erfgoed stimuleren en inspireren?
4
Nog even de doelstellingen van de Werkplaats van de Stilte op een rij: • Behoefte naar hedendaagse vormen van stilte bij jongeren in leeftijd van 18 tot 25 jaar in kaart brengen, onderzoeken en analyseren. • De creatieve discipline inzetten om de begeleider te zijn van zowel het proces als het concept wat zal voortkomen uit het onderzoek. • Door middel van een tastbaar concept in de vorm van een stilteruimte, ideeen toetsen met de gebruiker • Het debat over nieuwe mogelijkheden van het religieus erfgoed stimuleren. • De Studenten Kapel positioneren als ‘hotspot‘/ ontmoetingsplek op het gebied van jongeren en geloof. • De oecumenische gemeente die huist in de kapel zichtbaarheid geven in de stad Eindhoven en een aantal elementen van de ‘concept kerk’ blijvend te laten gebruiken hun zondagse vieringen. • Inventarisatie van een eventuele vraag voor een interreligieuze stilteruimte vastleggen als blauwdruk voor andere initiatieven en vervolgen. • In kaart brengen en vastleggen van een netwerk, werkwijze en proces voor een eventuele vaste plaats als interreligieuze stilteplek in de stad.
Organisatie Werkplaats van de Stilte is een particulier initiatief wat is opgezet door Ingrid Bal, eigenaar van Studio Zonder Titel, bureau voor voorlichting, project en relatiemanagement en Martien Vissers, kunstenaar en pleitbezorger voor een Eindhovense interreligieuze stilteruimte. Naast hun beider actieve bijdrage aan de Eindhovense Studentenkerk zijn ze beide geïnteresseerd in hedendaagse vormen van creativiteit en bezinning. Daarnaast worden er per activiteit experts bij betrokken om verschillende taken op zich te nemen. Een paar van deze experts zijn: • Barbel van Zanten; Senior Consultant Strategic Futures; Philips Design • Otto Kokke; Consultant People Research • Frans Verhoeven; Dekenaat Eindhoven • Sjef Ernes; Voorzitter ESK en directeur A4A • Leo van Vegchel; Kunstenaar en docent St Lucas, Boxtel • Frans van den Akker; Innovatie manager DSTI • Nicole de Boer; Communicatie adviseur Nicole Communiceert • Wout Herfkens; Beeldend Kunstenaar en docent Design Academy • Clare Butcher; Curator VanAbbemuseum De bijeenkomsten die worden georganiseerd vanuit het doorlopende onderzoek heeft geleid tot een netwerk van geïnteresseerden hetgeen op dit moment 75 namen bevat. De deelnemers zijn professionals op het gebied van ontwerp, levensbeschouwing, en innovatie, maar ook studenten en architecten en kunstenaars. Tevens zijn er een aantal instellingen en personen geïnteresseerd in het project en op de hoogte van de actuele stand van zaken. • Taskforce Toekomst Kerkgebouwen • De Wijkplaats; Innovatie rondom gebied, gebouw en gebruik • Interreligieus Platform Eindhoven • Eindhovense Studenten Kerk • Van Abbemuseum • Scouting Eindhoven
Meer informatie
5
Voor meer informatie over de bijeenkomsten van de Werkplaats, onderzoek of het concept, neem contact op met Ingrid Bal (
[email protected] of 06-23014283). Ook kun je de volgende websites bekijken: • Aankondiging eerste bijeenkomst met het van Abbemuseum • Verslag van de eerste bijeenkomst Werkplaats van de Stilte • Delicious bookmarks, verzamelde links naar websites met relevante informatie
