2. NAAR EEN SAMENWERKPLAATS IN HET HART VAN TILBURG

2. NAAR EEN SAMENWERKPLAATS IN HET HART VAN TILBURG

Smederij buiten

Hall of Fame

Smederij interieur

VERTREKSPOOR Een uniek gebied… De Spoorzone is een uniek gebied midden in Tilburg, een centraal gelegen terrein dat het komend decennium een totale metamorfose zal ondergaan. De zone strekt zich uit van Westpoint tot aan Interpolis. Een kans van 75 hectare groot om het hart van de stad sneller te laten kloppen. Sinds het vertrek van NedTrain in 2011 nemen Tilburgers deze - eens ‘Verboden Stad’ – dan ook langzaam maar gretig in bezit. Bijvoorbeeld bij het succesvolle Festival Mundial of bij de pioniers in de Hall of Fame en de Smederij. Ook virtueel is er een levendige #SPZ013 gemeenschap, waar plannen en proefballonnen aan de orde van de dag zijn. Bij de herinrichting is, zeker gezien de economische crisis, realiteitszin nodig. Maar de uitdaging lonkt om het centrum op uitgekiende wijze uit te breiden met een verrassend gebied dat de kernwaarden van Tilburg – daadkracht, vernieuwing, verbinding – opnieuw zal etaleren. Een bijzonder krachtig element in het gebied is de oude Werkplaats. Een collage in steen en staal van stoer industrieel erfgoed, grenzend aan het station en op nog geen 100 meter van het stadscentrum. Een plaats met eigen trots. Bij uitstek een visitekaartje van Tilburgse ambities.

….verdient een uniek concept In deze notitie geven we met een gebiedsconcept richting en inhoud aan de toekomstige invulling van het oude werkplaatsgebied. Dat is geen eenvoudige opgave: dit deel van de Spoorzone trekt veel partijen van binnen en buiten de stad die - al of niet tijdelijk - het gebied als decor voor hun ambities willen inzetten. Deze acteurs laten zich niet strak regisseren via een ‘masterplan’, trekken liefst met werktheater hun eigen sporen in het gebied. Aan de gemeente de taak om – samen met hen - met een heldere visie een aantal belangrijke wissels, seinen en mogelijke (soms tijdelijke) bestemmingen te beschrijven. Geen dogmatisch stuk vol verboden, maar een levend document met gedeelde géboden en verbonden ambities. Een vertrekspoor vanwaar de expeditie kan beginnen. Met betekenis voor burger, stad én regio. Zo’n gemeenschappelijk gesteund gebiedsconcept zal in staat zijn de soms onverwachte en nooit vermoede rijkdom binnen een stationsgebied op te sporen, te laten ontkiemen en uiteindelijk te oogsten. Wanneer alle betrokken partijen zich inzetten om die rijkdom van het gebied tot volle wasdom te laten komen, ontstaan gaandeweg nieuwe ontwikkelingen en investeringen. Die ontwikkelings- en investeringskracht staan, eenmaal ontketend, symbool voor de nieuwe aanpak van gebiedsontwikkeling.

CENTRUM

“Het heeft geen zin steden in te delen in gelukkige of ongelukkige steden. Maar wel in twee andere soorten: steden die door de jaren en de veranderde tijden heen nog steeds vorm blijven geven aan de verlangens, en steden waarin de verlangens erin slagen de stad weg te vagen of er zelf door weggevaagd worden.”

(uit “Onzichtbare Steden”, Italo Calvino)

TILBURG – STAD IN TRANSITIE Goed veranderen en het goede behouden Tilburg is een stad in transitie. De recente crisis fungeert als een katalysator en maakt eens te meer duidelijk dat overheden voor een aantal wezenlijke vragen staan. Die te maken hebben met vergrijzing, met schaarste van natuurlijke hulpbronnen, met sociale innovatie en zeker ook met veranderingen van de economische structuur. Waar productie lang de dominante factor was, neemt kennis die rol over. Tilburg ontwikkelt zich in hoog tempo van een voorheen agrarische, via een industriële, naar een door kennis en informatie gedomineerde economie. De stad wil daarbij trouw blijven aan haar alledaagse karaktertrekken: hard werken, vakmanschap, creëren, vol energie, én met elkaar verweven! Weinig geschreeuw, wél veel wol! Van schoolbank naar kennisalliantie Om die transitie vaart en richting te geven kiest Tilburg voor het versterken van de van oudsher al zeer goede infrastructuur op het gebied van kennis en onderwijs. De onderwijstraditie gaat in Tilburg terug tot de 19e eeuw en zit ons in de genen. Bijzonder is dat de kennis- en onderwijsinstellingen zichzelf eveneens bevinden in een periode van grote veranderingen. Het hoger onderwijs maakt een proces van (competitieve) internationalisering door, en vormt nieuwe kennisallianties (bijvoorbeeld via het model van de research campus). Culturele instellingen als musea en bibliotheken bevinden zich in een fase van strategische heroriëntatie als gevolg van digitalisering, veranderende voorkeuren en publieksgroepen (de 2.0 generatie), en overheidsfinanciering die onder druk staat. Ze ontwikkelen zich tot centra waar kennis en educatie nauw met elkaar verweven zijn. Zandgrond als stimulans voor bedrijvigheid Een krachtig en sterk gemêleerd midden- en kleinbedrijf vond zijn oorsprong bij onze bodem: de karige zandgronden dwongen de Midden-Brabanders om bij de groei van hun bevolking andere bestaansbronnen te ontwikkelen dan de traditionele landbouw. Daar had men elkaar bij nodig zonder elkaar als concurrenten in de weg te staan. Een veerkrachtige volksaard, samen vechten voor het bestaan, zorgen voor elkaar: ook nu nog zijn deze kenmerken terug te vinden in de vele industriële en commerciële samenwerkingsverbanden in Tilburg en omgeving, maar ook in de sociaal-culturele netwerken van stad en ommeland. De opgave is nu om in een globaliserende markt onze lokale eigenheid uit te buiten, en maximaal in te zetten voor een florerende economie.

Unieke bundeling Voor een succesvolle transitie moeten de ondernemende MKB-stad en onderwijsstad Tilburg elkaar blijven voeden. Dit zijn dé twee kansrijke waarden die samen iets unieks vormen en onderscheidend vermogen genereren voor Tilburg. De stad heeft een vestigingsklimaat nodig dat deze krachten bundelt, zodat het bedrijven en instellingen weet te binden en een katalyserende werking krijgt. Een plek die dicht bij de Tilburger staat. Een plek waar toegepaste kennis tot leven wordt gebracht. Social innovation: van kennis- naar toepassingskracht Social innovation waarmee Tilburg zich profileert voegt hier nog sociale kracht en vooral richting aan toe: door het inbrengen van hoogwaardige kennis uit mens- en maatschappijwetenschappen ontstaan businessmodellen die toewerken naar een duurzame samenleving. De stad fungeert daarbij als levend laboratorium. Deze aanpak heeft alles in zich om de volgende stap in de toekomst van Tilburg te zetten: van kenniskracht naar toepassingskracht. Het is voor de stad maar ook voor de regio van belang dat de waarde van social innovation wordt omgezet in banen en een sterke economie. Dat houdt Tilburg sterk en geeft de stad een duidelijke rol binnen de regio. SOCIAL INNOVATION gaat over gezamenlijk innoveren. Geen Willie Wortel-producten binnen de muren van één bedrijf, maar slimme schakelingen tussen markt, burger en overheid. Het begrip kent geen strak omlijnde definitie. Zo’n scherprechter zou juist de interessante grensgevallen doodslaan. Wel hebben de goede voorbeelden van social innovation vaak een inspirerend antwoord op de volgende vragen: • levert het nieuwe diensten of producten op of boort het nieuwe markten aan, ontstaat er nieuw zakenmodel? • hoe worden uiteenlopende belangen van betrokken partijen gediend, hoe worden tegenstellingen overwonnen • is er een maatschappelijke plus van de samenwerking, hoe wordt die gerealiseerd en zichtbaar gemaakt? Voorbeelden: – Into D’mentia: een simulator die hulpverleners, matelzorgers en zorgstudenten laat ervaren hoe het is om dement te zijn. – Huis van de logistiek: broedplaats voor de logistieke sector waar o.a. chauffeurs en logistiek mede- werkers opgeleid worden, professionals kennis uitwisselen en uitzendorganisaties bemiddelen. – DITSS: Alpha en gamma komen samen in het Dutch Institute for Technology, Safety and Security. Dit topinstituut werkt aan een innovatieve aanpak van veiligheidsvraagstukken door techniek en gedrag slim te koppelen.

Nieuw station gezien vanuit de Spoorlaan

“Dit is een plaats met landelijke aantrekkingskracht, die moet je niet verpesten door valse bescheidenheid” Piet Hein Eek, Cast-lezing tijdens Huttenfestival Spoorzone, 2011 Stationspassage verbindt straks noord en zuid

DE WERKPLAATS - TRANSITIE IN DE STAD De gewenste veranderingen van Tilburg voltrekken zich uiteraard op veel plaatsen in en om de stad. Toch is het gebied rond het station een bijna organische ‘hotspot’ voor deze transitie. De oude Werkplaats moet op verschillende schaalniveaus van betekenis zijn: als plek op zich, als entree van de Spoorzone, als katalysator voor een sterke stad én als knooppunt in een bruisende en zich vernieuwende regio. De plek: respect voor geboortegrond van de industriestad Tilburg In dit gesloten stuk stad werden meer dan 100 jaar locomotieven, rijtuigen en wagens, gefabriceerd en hersteld. Een grote innovatieve werkplaats met veel vakmanschap en een eigen dynamiek. Een sterke motor voor de werkgelegenheid van de stad. Honderden Tilburgers gingen dagelijks naar d’n Atteljee zoals het in de volksmond heet. En ontmoetten daar collega’s van buiten de provincie, die hen een andere blik op de wereld gaven: vakbonden kregen niet voor niets pas hier voet aan de Tilburgse grond. Een plek kortom, van grote betekenis in de ontwikkeling van agrarisch dorp naar industriestad. Deze werkplaats is nu open, krijgt een nieuw leven. Het is er nog steeds ruig en stoer, en spannend om rond te dwalen. Een gelaagd stuk stad, dat klaar ligt om ontgonnen te worden. Maar wel met respect voor die historie: de waarden van weleer moeten afleesbaar blijven. De entree: interactief ontmoeten op z’n Tilburgs Met de herontwikkeling van de Spoorzone wordt de binnenstad uitgebreid met een stap over het spoor. De oude Werkplaats als onderdeel van de binnenstad, een thuis voor alle Tilburgers. Hier stapt de treinreiziger direct het centrum binnen en wacht hem een warm welkom. Naast een goed voorzien consumentencentrum aan de zuidzijde van het spoor, krijgt Tilburg nu een kans om haar centrumgebied uit te breiden met een gebied wat totaal Tilburg verrijkt. Een stedelijk gebied met eigen cultuur en eigen identiteit. Transitie zit in het bloed van ieder stationsgebied. Het is een plek waar stromen samenkomen, een ultieme plek voor uitwisseling. Geen doorgangsgebied, maar een interactieve ontmoetingsplek waar verbindingen worden gelegd. En dat gebeurt op z’n Tilburgs: open en toegankelijk, zowel fysiek als mentaal. Binnen een fijnmazig netwerk waarin ieder mens zijn waarde heeft. Een dynamische plek moet het worden, waar de stad zich ontwikkelt, maar ook presenteert en laat zien wat zij te bieden heeft.

De katalysator: “goale maken!” Het gebied zal bij moeten dragen aan een economisch vitaal en onderscheidend Tilburg. De opdracht is een flexibele, fysieke vertaling van een netwerkmaatschappij creëren. Een omgeving waarin educatie, kennisdeling, innovatie, waardecreatie en betekenisgeving verbindende factoren zijn. Factoren die toegepast worden op duurzame werkgelegenheid, of in gewoon Tilburgs: het blijft ook gaan om “goale maken!”. Kansen volop om kennis en onderwijs opnieuw een plek te geven in de binnenstad. Om een bovenregionaal vestigingsklimaat voor instellingen en bedrijven te scheppen waarin allianties worden gevormd die bijdragen aan een innovatief stedelijk kennisklimaat. Met zowel een economische als een belangrijke sociaal-culturele betekenis. Met de inrichting van de oude Werkplaats is er ook een momentum om met de afzonderlijke partijen, die zich hier zouden kunnen vestigen, te werken aan een concept dat meer is dan de som der delen. Het knooppunt: verbinding met #brabant De ontwikkeling van dit Tilburgse gebied moet ook helpen concreet invulling te geven aan regionale en landelijke ambities. We staan in Nederland en Europa voor de uitdaging om te herstellen van de diepste economische crisis sinds decennia. Nederland heeft in Europees verband gekozen om vooral in te zetten op de versterking van onderzoek, technologische ontwikkeling en innovatie én op het versnellen van de overgang naar een koolstofarme economie (EFRO: Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling). Veel Zuid-Nederlandse partijen en overheden werken inmiddels in EFRO-verband samen om een doeltreffende, praktische invulling te geven aan die ambities, gebruik makend van hun sterke kanten. Het Brabantse land kent een open innovatieklimaat en een aantal technologische topclusters die naast economische potentie ook maatschappelijke meerwaarde kunnen leveren. Het slim schakelen binnen en tussen die clusters is de opgave, inclusief het uiteindelijke vermarkten van innovatie. Een groeiende rol moet daarbij worden vervuld door het midden- en kleinbedrijf. Brabant pakt dit aan door in te zetten op living labs, proeftuinen, co-creatie, sociale innovatie en het benutten van design. Een pluspunt is het gunstige woon-, leef- en werkklimaat in Brabant. Herontwikkeling van historisch erfgoed in centraal gelegen stedelijke knooppunten voegt nieuwe elementen toe aan deze competentie. Het erfgoed vertelt in stilte de ontstaansgeschiedenis van onze provincie. Ook zijn deze complexen landingsplaatsen voor nieuwe allianties in het publieke en private veld. ‘High tech’ en ‘high touch’ versterken elkaar hier. Zo dragen we stenen bij aan de realisatie van de ‘Agenda van Brabant’.

Textielmuseum

NAAR EEN ‘SAMEN’ ‘WERK’ ‘PLAATS’ Hoe vertaalt deze opgave zich nu naar een gebiedsconcept, naar een prikkelend en duidelijk verhaal waar alle betrokken inwoners, instellingen en bedrijven zich thuis bij kunnen voelen? Dat niet dichtgetimmerd zit maar juist verleidt zelf mee te gaan schrijven? Een bijzondere tijd vraagt om een bijzonder verhaal. De wereld van vandaag is nooit meer als de dag van gisteren. In deze crisistijden is niets meer vanzelfsprekend. Innovatie is de aangewezen overlevingsstrategie. Het vraagt om oplossingen die verder reiken dan het gebruikelijke, dan wat we al kennen. Dat soort oplossingen komt zelden uit één koker, maar is de uitkomst van verrassende cross-overs, ogenschijnlijk toevallige ontmoetingen en allianties. En van noeste arbeid om voorbij schetsen en prototypes te komen. Het vereist creatieve ruimte in de brede zin van het woord: fysiek én digitaal, snelle en trage interventies, mógen falen maar wíllen slagen. Ons verhaal, onze visie op een uitnodigend gebiedsconcept laat zich vangen in de term Samenwerkplaats. De Samenwerkplaats is een gebied waar dit adagium van denken en doen, kennis halen en brengen zorgt voor een dynamisch cluster aan activiteiten. Via een slim georganiseerde permanente tijdelijkheid groeit en bloeit deze plek tot een nieuw centrum van Tilburg. Met een klimaat dat bedrijven, instellingen en mensen aan zich weet te binden, en dat hen inspireert om gezamenlijke sporen te trekken naar een onzekere toekomst. Een continue proeftuin van social innovation.

De Samenwerkplaats past prima bij Tilburg: • SAMEN staat voor de relatie tussen mensen. Het werkwoord ‘verbinden’ zou in Tilburg uitgevonden kunnen zijn. Waar Eindhoven bekend staat om de technobrains zet Tilburg van oudsher in op social brains. Deze innerlijke kracht, dit bovengemiddeld zelforganiserend vermogen van haar burgers, leverde de stad in de loop der jaren een rijke, sociale humuslaag op. • WERK staat voor handen uit de mouwen. Tilburg is van origine een blue collar stad, de stad van het MKB, met sterk ontwikkeld ondernemerschap. Niemand is meer dan een paar handdrukken van elkaar verwijderd. Gecombineerd met een krachtig onderwijsveld liggen er veel nieuwe kansen voor denken en doen, voor ‘niet mauwen maar bouwen’. • PLAATS staat voor een innovatief vestigingsklimaat. Tilburg heeft zich na de crisis in de textielindustrie slim en handig op de kaart weten te zetten als logistieke hotspot. Wij weten de weg op plekken waar het er toe doet, kunnen op de juiste momenten verleiden! Met een gereviseerd hart van de stad gebruiken we onze competenties op een nieuwe manier, halen we een - aan stad en regio dienstbare kenniseconomie binnen de poorten.

Centrumplaats

Leerplaats

Marktplaats

Werkplaats

ÉÉN VERHAAL, VIER DOMEINEN, ONTELBARE VERBINDINGEN Eén verhaal, vier domeinen De Samenwerkplaats (SWP) is het overkoepelende verhaal dat zich zal ontspinnen in en tussen vier domeinen: • Centrumplaats: een verrassende plek voor verbindende ontmoetingen • Leerplaats: een leefomgeving waar kennis in beweging is • Werkplaats: een toonbeeld van productie, creatie en een nieuwe kijk op werk • Marktplaats: de vernieuwing op waarde geschat, de handel in social innovation

LEER

Ontelbare verbindingen In ieder domein is ruimte voor partijen die de expeditie aandurven en zelf waardevolle sporen willen aanleggen. De ongeschreven regel is dat er actief wordt gezocht naar verbindingen met anderen, dat er wissels worden genomen naar ándere domeinen. Partijen kunnen ook actief zijn op meerdere domeinen tegelijk. De domeinen lopen dwars door het gebied. Ze kunnen én zullen op tal van plaatsen en in diverse combinaties fysieke en digitale verschijningsvormen aannemen. Schetsen van essenties Wat is nu de essentie van deze domeinen, welke voorstellingen kunnen we op die vier podia verwachten? In de volgende hoofdstukken een korte impressie per domein. Niet af, niet compleet, wel beeldend, bedoeld als inspiratie.

CENTRUM MARKT WERK

CENTRUMPLAATS: EEN VERRASSENDE PLEK VOOR VERBINDENDE ONTMOETINGEN De opgave in essentie Een plek die tot voor kort nog letterlijk op slot zat, moet open voor de stad, dát is de opgave. Een rijke programmering zorgt van vroege ochtend tot late avond voor drukte en reuring. Het moet een vanzelfsprekend aantrekkelijke ontmoetingsplek zijn, een prettige thuisbasis voor bewoners, een comfortabele huiskamer (‘urban oasis’) voor gebruikers en bezoekers. Een ruimte waar je je Facebook-vrienden en LinkedIn-kennissen ook nog ouderwets in de ogen kunt kijken.

LEER

De plek moet open gaan voor álle Tilburgers, alle leefstijlen zijn welkom. Van Oktoberfest en kermis tot Mundial en Incubate. Kleinkinderen van locomotievenbouwers en nieuwe talenten uit het buitenland komen elkaar hier tegen. Wat realiseren we? Een gevarieerd woonprogramma, unieke horeca en cultuur vormen de aanjagers in dit domein. De overgangen tussen openbaar en privé hebben een geleidelijk karakter. Historisch erfgoed en moderne architectuur zijn op ambachtelijke wijze met elkaar gecombineerd.

CENTRUM MARKT WERK

LEERPLAATS: EEN LEEFOMGEVING WAAR KENNIS IN BEWEGING IS De opgave in essentie Kennis en onderwijs krijgen een betekenisvolle plek in de binnenstad, op een centrale, goed toegankelijke plek. Maar bovenal een plek waar kennis tot diep in de samenleving kan doordringen. Niet alleen de student doet er kennis op.Ook de gewone Tilburger wordt er uitgedaagd zijn creatieve geest de vrije loop te laten. Waar eerst wielen werden geslepen in de Draaierij, scherpen we nu onze geest. Wat realiseren we? Een bibliotheek van de toekomst, als inspirerende fysieke vindplaats met toegang tot en interactie met de wereld als geheel. Een hogeschool laat in laboratoriumachtige setting studenten experimenteren, gewoon buiten op straat of in verbinding met bedrijven. Colleges worden opengesteld voor iedereen en ook de docenten worden continu ‘bijgeschoold’ in deze lerende leefomgeving. Een positief geladen omgeving die open staat voor ‘anders’ zonder weg te gooien wat goed is.

LEER

CENTRUM MARKT WERK

DE NIEUWE LEEROMGEVING Hogescholen en universiteiten bevonden zich vroeger (begin 20ste eeuw) vaak nog in diverse gebouwen in het hart van de stad. Het onderwijs was weliswaar elitair, maar erg zichtbaar in de stad. In de decennia daarna vond een explosieve groei van dit hoger onderwijs plaats; de meritocratie zorgde voor een instroom uit alle sociale klassen. Nieuwe gebouwen waren nodig om deze toestroom te bergen. Aan de rand van de stad verrezen massale ensembles van versteende onderwijsfaciliteiten. Het nieuwe leren vereist een radicaal andere omgeving. Juist weer terug in de stad, midden in het (leerzame) leven (‘univer-city’), waar delen centraal staat (‘to share or not to be’). Zo’n gebied vereist een kwalitatief excellente en flexibele fysieke omgeving, een grote diversiteit aan kennisdragers, een accent op onderzoek én ontwikkeling. Plus een - door alle partners continu aan te blazen - open innovatiecultuur.

WERKPLAATS: EEN TOONBEELD VAN PRODUCTIE, CREATIE EN EEN NIEUWE KIJK OP WERK De opgave in essentie In de geest van eerdere tijden wordt weer een innovatieve werkplaats ingericht. De werkplaats als toonbeeld van productie en creatie. We ontwikkelen de kunde van het toepassen. Hier ontstaan nieuwe vormen van samenwerking, ontmoeting en verbinding. Een voedingsbodem voor nieuw talent en ideeën. De kracht van de werkplaats zit in het doen. Vernieuwingen in dit domein zijn meer dan ooit nodig: werk blijft de koninklijke route naar maatschappelijke participatie, maar de arbeidsmarkt verandert razendsnel en ingrijpend. Steeds vaker zullen mensen van werkplek of zelfs van beroep wisselen. In de Samenwerkplaats slaan we een brug tussen opleiding en werkgelegenheid, waar mensen worden geprikkeld om na te denken over persoonlijke ontwikkeling en hun arbeidzame leven. Wat realiseren we? Ruimte voor bedrijvigheid, broedplaatsen voor start-ups, woon-werkunits in de vorm van ateliers en industriële lofts. Inspiratiepark over veranderende rol van werk.

LEER

CENTRUM MARKT WERK

MARKTPLAATS: DE VERNIEUWING OP WAARDE GESCHAT, DE HANDEL IN SOCIAL INNOVATION De opgave in essentie Om de stap van kennisontwikkeling naar toepassing te kunnen maken is een handelsplaats nodig. Hier komen vraag en aanbod bij elkaar. Innovatieve producten en resultaten van social innovation worden hier getoond en toegankelijk gemaakt voor het brede publiek. Niet alleen producten die hier in de Leer-/Werkplaats ontwikkeld zijn, maar ook producten uit andere plekken in stad of regio. Het is ook een decor voor ruilhandel: uitwisseling van tijd, aandacht, ideeën, kennis, creativiteit, kracht en ervaring past in een tijd waar ‘delen het nieuwe consumeren is’. Zo wordt de Samenwerkplaats niet alleen het gebied waar dingen uitgevonden worden, maar ontstaat ook waarde door de toepassing zichtbaar te maken. De Marktplaats toont daarmee de innovatiekracht van Tilburg. Dit draagt bij aan een vestigingsklimaat dat weer nieuwe boeiende partners verlokt zich te verdiepen in de stad en haar mogelijkheden. Wat realiseren we? Vernieuwende congres- en hotelfaciliteiten, MKB-huis, Tilburg Trade Centre, broedplaats voor bedrijven mét etalagefunctie

LEER

CENTRUM MARKT WERK

INSPIRATIEREIS DWARS DOOR DE DOMEINEN Wat zou er in de Samenwerkplaats (SWP) kunnen gebeuren op een willekeurige dag in 2020? Wat kom je tegen als je via de noordkant het station verlaat? Een korte schets van de mogelijkheden, dwars door de domeinen. Een oude baas vertelt op verzoek van het Regionaal Archief over het werken in de textielindustrie. Hij legt uit hoe destijds innovatieve weefpatronen werden bedacht en verhandeld. Dit gebeurt in de digitale speakers-corner van de bibliotheek. Zo wordt dit wandelend historisch erfgoed vastgelegd voor het nageslacht. Een paar opmerkingen uit het filmpje inspireren een passerende student grafische vormgeving, die daarmee een laatste puzzelstuk voor zijn ontwerpopdracht vindt. Op slechts luttele meters verder denkt men hardop na over het gebruik van computergames in zorgopleidingen. Kan deze ‘gamification’ helpen bij het draaglijker maken van Alzheimer? De sprankelende ideeën van een ‘start-up’ en een betrokken ondernemer leiden tot een mini-symposium over dit onderwerp waarvoor tot over de landsgrenzen belangstelling is. Via een speciale SWP-app op haar smartphone ontdekt een bezoeker van een lunch-act in de Koepelhal dat er interessante kennispartners aanwezig zijn in de

Urban Oaziz een stukje verderop. De app is in feite een digitale Seats2Meet: iedereen die fysiek in de Samenwerkplaats rondloopt, of vanuit huis inlogt, maakt zijn of haar profiel zichtbaar en kan desgewenst gekoppeld worden aan gelijk- (of naar keuze juist ánders-) gestemden. De zakelijke klik blijkt wederzijds. Dus drinkt zij met haar nieuwe SWP-friend een café latte in een van de vele hippe koffietenten op het terrein. Het onderhouden van oude gebouwen is een vak apart. Wel een móói vak apart. Een 21-jarige jongen uit Broekhoven met nu al ‘enige afstand tot de arbeidsmarkt’ en een lichte wietverslaving grijpt zijn kans en krijgt onder toeziend oog van een sociaal bevlogen leermeester (in dienst van een maatschappelijke ondernemend facility-bedrijf in de Spoorzone) inzicht in de kneepjes van het ambacht. Elke derde woensdagavond van de maand is er een Open Podium voor burgers, bedrijven, raadsleden, en wie verder maar wil. Iedereen mag een korte elevatorpitch geven van een idee dat – in zijn of haar ogen - de stad verder kan helpen. Boegeroep mag, mits gevolgd door opbouwender taalgebruik. Gemiddeld produceert dit Open Podium tientallen briljante ideeën per jaar én worden er – met hulp van SWP-partners – een stuk of vijf ook echt uitgevoerd.

HISTORISCH ERFGOED: VAN TREKPLEISTER NAAR PLEISTERPLAATS

1

Sinds in 2011 de poorten van deze gesloten stad open gingen werd het gebied al snel ontdekt door ondernemende Tilburgers en creatieve geesten. Het stoere erfgoed fungeert automatisch als trekpleister voor de meer nieuwsgierige geesten onder ons. De opgave is nu om er meer van te maken dan een toeristisch uitstapje: er ligt een historische kans, een serieuze opdracht zelfs om de gebouwen met respect voor de geschiedenis om te vormen tot flexibele pleisterplaatsen van formaat. We concentreren ons op drie bijzondere locaties in het gebied.

LOCOMOTIEFHAL: een imposante spoorwegkathedraal van ruim 18 meter hoog. Ooit een kakofonie van geluiden, met zwevende locomotieven en sleutelende mannen. Nu een lichte leegte, met indrukwekkende akoestiek en de geur van olie.

Historische Lochal

Lochal

Lochal

2

KOEPELHAL EN WAGENMAKERIJ: het unieke, gebogen dak met daaronder een vrije vloer van ongeveer 2000 vierkante meter was ooit de hal waar rijtuigen werden gerepareerd. De grote vensters kijken uit op het hoogspoor: de afremmende en optrekkende treinen herinneren de bezoeker tot in lengte van dagen aan de historie van deze plek. De daarnaast gelegen Wagenmakerij is een onafzienbaar uitgestrekte en lichte hal van ongeveer 4000 vierkante meter, met een tastbaar ritme van honderden uit gietijzer gevlochten pilaren. Koepelhal binnen

3

POLYGONALE LOODS: een van de kleinere parels in de Spoorzone. Hier ook een zee van licht in een meerhoekige kas, uitkijkend op de levendige uitgang van het station. De draaischijf zorgde ooit voor een trage choreografie van locomotieven en wagons. Rijdend op de nieuwe Burg. Brokxlaan is ook de ‘tweede voorkant’ prominent in beeld: dit glazen paleisje is dé zichtlocatie van het gebied.

Koepelhal

Polygonale loods

Wagenmakerij

Polygonale loods

LEER

TOEKOMSTPERSPECTIEF LOCOMOTIEFHAL

Ruimte voor kennis, onderwijs en ontmoeting

CENTRUM MARKT

SLOWBURN: “an index of possibilities” (2013) Deze internationale expositie van hedendaagse kunst behandelde twee karakteristieke kenmerken van de Spoorzone, ‘tijd’ en ‘entropie’ (geordende wanorde). In het kader van deze twee thema’s presenteerden gerenommeerde kunstenaars uit diverse landen overwegend nieuwe, voor de expositie gemaakte werken.

WERK

LIVING LIBRARY Stoffen designers, meubelmakers en kunstenaars met eigen kleine ateliers ontmoeten elkaar en maken samen meubels en kunstwerken die onderdeel vormen van het interieur van de bibliotheek. Gallery meets library meets atelier. Zo ontstaat een dynamisch interieur waar bezoekers ook kopers zijn.

LUNCHPLUS Even bijgepraat worden met het broodje van de dag. Diverse onderwerpen op een smakelijke informatieve manier gebracht. Actualiteit of Tilburgse zaken. Onderwerpen die iedere Tilburger raken en waar de Tilburgse experts hun licht over laten schijnen. Tilburgse schrijvers lezen voor, studenten vertellen over social media, kunstenaars delen hun visie en zo ‘verleiden’ we de krant-lezende Tilburger om langer te blijven.

CREATIEVE PATENTEN GENERATOR De combinatie van business school, rechten faculteit en de creatieve industrie leidt misschien wel tot nieuwe verdienmodellen op het gebied van Intellectual Property. Tilburg als centrum van IP-kennis.

DE PRODUCTIEPLEK Onderdeel van de Bibliotheek is de Repro-shop. Uitgebreid met bijvoorbeeld 3D printing zodat ideeën ook realiteit kunnen worden. Daarnaast ook workshops voor andere doelgroepen om technieken en oude ambachten weer te laten herleven in de 21e eeuw.

DE KINDER UNIVERSITEIT Een trekpleister voor de Jeugd. Voortbordurend op het bestaande succes maken we de volgende stap. Doe, ontdek en leer van wetenschap, cultuur, geschiedenis en het Tilburgse.

DE SCHRIJVERIJ Verbinding tussen Bibliotheek, UvT Letteren, Academie voor Journalistiek, regionale en lokale kranten en de Tilburger. In een reeks workshops wordt kennis over en het ambacht van schrijven gedeeld en kan iedereen zijn eigen verhalen publiceren op een Open Platform. De beste verhalen worden genomineerd en voorgelezen waarna de verhalen van winnaars in boekvorm uitkomen.

CONCRETE PLANNEN EN AFSPRAKEN • Verhuizing bibliotheek (definitief, gereed 2018) • Vestiging kennisinstellingen (in onderzoek) • Inspiratiepark Mijn Toekomst Werkt (verkennend masterplan diverse partijen)

LEER

TOEKOMSTPERSPECTIEF KOEPELHAL-WAGENMAKERIJ

Inspirerende en verbindende evenementen onder een stads dak

CENTRUM MARKT WERK

FESTIVAL MUNDIAL (2012) De Koepelhal en Wagenmakerij waren dé feestlocaties bij deze eerste editie van Mundial in de Spoorzone.

VRIJWILLIGERSFEEST (2013) Hét jaarlijkse vrijwilligersevenement van Tilburg vond voor het eerst plaats in de Spoorzone! Met dit feestelijke evenement in de Koepelhal en de Wagenmakerij bedankt de gemeente alle vrijwilligers voor hun enthousiaste en onmisbare inzet het afgelopen jaar. In samenwerking met ContourdeTwern en talloze organisaties en bedrijven uit Tilburg.

BAZOUQ (2012) Een bazaar van winkeltjes, kraampjes, toko's gecombineerd met werkplaatsen, ateliers, workshops, performances en proeverijen, podium voor talentontwikkeling, muziek, dans en toneel. Een social enterprise, waar startende innovatieve ondernemers, mensen die een baan zoeken, vrijwilligers en jongeren die een stageplaats zoeken zich presenteren en elkaar ontmoeten.

SUMMERWISE Twee dagen kindervakantiewerk 2.0 voor leerlingen uit groep 7 en 8. Robots besturen, hutten bouwen, schilderijen maken, games ontwikkelen en veel meer modern vermaak.

FAIRFEST De Tilburgse kermis zal op termijn een deel van de oude werkplaats bestrijken. Dit biedt kansen om ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur te verbinden. Met variété, cinema, korte humoristische sketches, acrobatiek, theater. Via verrassende invalshoeken wordt deze eeuwenoude traditie verrijkt en kan het nog meer een feest voor álle Tilburgers zijn.

HALL OF FAME / LADYBIRD SKATEPARK Naast de Koepelhal en Wagenmakerij is de Hall of Fame gevestigd. Opgericht door Tilburgse jongeren met als doel de verschillende subculturen in de stad samen te brengen, zodat de jongeren elkaar stimuleren en van elkaar kunnen leren. De Hall of Fame als geheel haalt haar kracht uit samenwerking en het feit in één gebouw gehuisvest te zijn: “samen een blok vormen, want samen sta je sterker”. Er zijn theaterruimtes, podia, danszalen, studio’s . Ook is in het gebouw het inmiddels al nationaal befaamde Ladybird Skatepark gevestigd.

CONCRETE PLANNEN EN AFSPRAKEN REGIONALE HUIZENMARKT ‘TILBURG WOONT’ Op deze beurs in de Koepelhal komen mensen uit de regio met concrete verhuis- of verbouwplannen in contact met aanbieders van nieuwe woonprojecten, bouwkavels en relevante woondiensten. Ook de nieuwbouwprojecten in Koolhoven-Buiten (Buitenhof, Eigenhof) worden tijdens de beurs gepresenteerd.

• Vrij programmeerbare evenementenhal (al in bedrijf) • Wagenmakerij heeft ruimere bestemming. Is naast Centrumfunctie ook beschikbaar voor structurele activiteiten op andere domeinen, zoals bazaar of dagmarkt (al in bedrijf)

LEER

TOEKOMSTPERSPECTIEF POLYGONALE LOODS

Horeca en méér, 'want daar brandt nog licht'!

CENTRUM MARKT WERK

HUTTENFESTIVAL (2011) Een groep kunstenaars, ontwerpers en architecten van naam en faam bouwde een week lang hutten en doe-het-zelf-architectuur rond de Polygonale Loods. Bezoekers kunnen kijken, ruiken en beleven… maar ook meebouwen! Piet Hein Eek ontwierp en fabriceerde een tijdelijk restaurant in de loods.

GOEI EETE Het restaurant in de Polloods maakt gebruik van duurzame, regionale producten. En als het even kan plukt de kok zijn dagelijkse groenten bij elkaar op het stadslandbouwterrein in de Spoorzone.

WAGONLIT & BREAKFAST Naast het café-restaurant staan steeds wisselende, historische slaaptreinstellen in de loods (in samenwerking met het Spoorwegmuseum). Na een nacht tussen de wielen wordt het ontbijt verzorgd door studenten van de ROC De Rooi Pannen.

POP-UP-HORECA Fontys-studenten mogen jaarlijks meedoen aan een prijsvraag voor vernieuwende horeca. Een van de ‘parten’ van de Polloods wordt iedere lente ter beschikking gesteld aan de winnaars. Zij mogen drie maanden in een pop-up-café (of ijscotent, of koffiebar) hun winst verzilveren.

ETALAGE DE PONT / TEXTIELMUSEUM Langs de loods lopen dagelijks honderden passanten. Het leent zich uitstekend voor een etalage op de stad: de Pont en het Textielmuseum verlokken bezoekers aan de stad met een preview van hun tentoonstellingen.

CONCRETE PLANNEN EN AFSPRAKEN • Bestemming horeca (Masterplan Spoorzone, 2011) • Landelijke oproep voor vernieuwend concept (aanbesteding voorjaar 2014)

AGENDA VAN SAMENWERKING Een stad is nooit af. Zij is in haar huidige vorm de verbinding tussen het verleden en een meestal slechts ten dele zichtbare toekomst. De opdracht is mee te bewegen, en irrelevantie en verval te voorkomen. Spoorzones spelen een belangrijke rol bij het vermogen tot veranderen. Tilburg (be)grijpt deze kans. In de context van industrieel erfgoed en moderne architectuur komen we tot een broedplaats van kennis, innovatie en creativiteit. Deze ambitie deelt en ontwikkelt de gemeente nadrukkelijk niet alleen, maar met vele partners in de stad. Hoe krijgt deze gedragen vorm van betrokken bestuur concreet vorm? Hoe verknopen we ambities zonder de spreekwoordelijke Gordiaanse uitkomst?

• Vanuit een maatschappelijke businesscase voor het geheel gaan individuele (of clusters van) partijen rekenen aan hun eigen bod voor de Samenwerkplaats. Opgave voor de gebiedseigenaar (PPS gemeente – Volker Wessels) is om een precies evenwicht te vinden tussen altijd knellende financiële kaders en voldoende kwaliteit en traagzaam tempo in de realisatie van een spraakmakende Samenwerkplaats. De kunst zal zijn om een mix van robuuste eindgebruikers/investeerders in de expeditie te krijgen en dat te combineren met – actief te benaderen – smaakmakers die het gebied steeds verrassend op de regionale en landelijke kaart zetten.

We zoeken naar een Agenda van Samenwerking. In een aantal stappen komen we zo tot concrete investeringsafspraken. • Partijen spreken elkaar over de mentaliteitspropositie die in het concept van de Samenwerkplaats besloten zit. Welke eigen betekenis past daarbij, welk eigen handelen kan ten dienste komen van het grotere geheel? Resultaat is een bestuurlijk bekrachtigd, levend gebiedsconcept • Een verdiepingsslag op basis van diverse combinaties op vier domeinen. Samenwerkingsateliers leiden tot globale programmering en al doende komen we nieuwe partners op het spoor die waarde kunnen toevoegen

Deze stappen kunnen leiden tot een nieuw soort investeringstrategie waar we als stad voor staan. Met nieuwe vormen van betrokkenheid en verantwoordelijkheid. Als sprekend voorbeeld van de Samenwerkplaats noemen we Bryde Park in New York. In dit gebied hebben bewoners het beheer en exploitatie van een verweesd park op zich genomen. Paviljoens voor verhuur en een uitgebreid programma zorgen niet alleen voor een gezonde exploitatie voor het park zelf, maar voegen ook iets toe aan de stad. Inmiddels is dit bewonersinitiatief uitgegroeid tot een professionele organisatie waar iedereen terecht kan die een initiatief in de openbare ruimte wil ontplooien. Bryde Park als toonaangevend voorbeeld van een collaborative environment.

“Bestuur niet door almachtige autoriteiten, al dan niet metropolitain, maar gedragen vormen van betrokken besturen in samenwerking met subtiele instituties: dat is de idee van een Brabants bestuursmodel dat we ook deze dagen tegen de waan van de dag koesteren en onderhouden (..) Haastige spoed doet zelden goed. Groter denken vraagt vaak om een klein en bescheiden begin, en om een houding die blijft openstaan voor nieuwe combinaties en gedachten”.

Wim van de Donk (Commissaris van de Koning) in speech Spoorzone Netwerk Event op 29 september 2013

CENTRUM

MEER INFORMATIE WWW.SPZ013.NL Februari 2014