Sprekende Cijfers Bedrijfsruimtemarkten

, 16 Arnhem

Sprekende Cijfers Bedrijfsruimtemarkten

45%

Bedrijfsruimtemarktratio

5.056.500 m2 Aanbodvolume

2.271.800 m2 18% Opnamevolume

Opnamestijging

Sprekende Cijfers

Sprekende Cijfers Bedrijfsruimtemarkten 2016 Een uitgave van Dynamis B.V. © Copyright 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd en/of verveelvoudigd of in enigerlei andere vorm openbaar gemaakt worden zonder schriftelijke toestemming van de eigenaar Dynamis B.V. Deze rapportage is verkrijgbaar bij: Dynamis B.V. Afdeling Research Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] 030 767 03 90

2 Bedrijfsruimtemarkten 2016

Voorwoord

Voorwoord Hierbij presenteren wij de tiende editie van Sprekende Cijfers Bedrijfsruimtemarkten. In dit rapport schetsen wij een beeld van de ontwikkelingen op de bedrijfsruimtemarkt binnen 24 regio’s in Nederland. In de rapportage gaan wij nader in op de dynamiek binnen de bedrijfsruimtemarkt in de verschillende regio’s. Hierbij wordt ingegaan op de aanbod en opnameontwikkeling, prijsontwikkeling en de verwachte vraag naar bedrijfsruimte. Afgelopen jaar is in de 24 geanalyseerde regio’s in totaal 2.271.800 m² bedrijfsruimte opgenomen, een stijging van 18% ten opzichte van vorig jaar. De stijging wordt voornamelijk verklaard door een hoog aantal opnames binnen de logistieke sector en door uitbreidingen van bestaande ondernemingen. Mede door de relatief hoge effectieve opname is het aanbod gedaald naar 5.056.500 m², een daling van 13%. De verwachtingen omtrent de economische groei, consumptie van huishoudens en de groei van de relevante wereldhandelsvolume leiden tot positieve vooruitzichten voor de bedrijfsruimtemarkt. De verwachte groeicijfers vormen de voedingsbodem voor bedrijven om te investeren in uitbreidingen. Dit blijkt reeds uit de vergunningsgroeicijfers van hallen en loodsen. Als makelaarsorganisatie met 13 partners en 36 vestigingen verspreid over heel Nederland beschikt Dynamis over specifieke kennis van alle regionale markten. Die markten worden in deze rapportage samengebracht tot een algemeen beeld van Nederland en worden regionaal uitgesplitst aan de hand van regiocijfers. De cijfers zijn tot stand gekomen door de researchafdeling van Dynamis. De controle en borging worden uitgevoerd door de bedrijfsmakelaars die werkzaam zijn in de desbetreffende regio. Hierdoor kan de betrouwbaarheid van de gepubliceerde cijfers worden gegarandeerd. Wij hopen dat dit jaarrapport u een nog beter inzicht geeft in de Nederlandse bedrijfsruimtemarkt. Mocht u vragen hebben naar aanleiding van de rapportage, dan staan wij u graag te woord. Met vriendelijke groet,

Drs. ing. Wilfred van der Neut MRE Directeur Dynamis

Frank Verwoerd MSc RE Research Manager Dynamis

Voorwoord | Bedrijfsruimtemarkten 2016 3

Sprekende Cijfers

Inhoudsopgave Voorwoord

3

Hogere marktvraag door e-commerce en uitbreidingen

5

Sprekende Cijfers Regionaal

11

Bijlagen: l Begrippen

35


Nederland in 2015

Hogere marktvraag door e-commerce en uitbreidingen Over geheel 2015 is in de 24 geanalyseerde regio’s in totaal 2.271.800 m² bedrijfsruimte opgenomen. Dit betekent een groei van het opnamevolume van 18% ten opzichte van vorig jaar en is het tweede achtereenvolgende jaar waar sprake is van een toename van het opnamevolume. In totaal ging het om 1.703 transacties, dit is 4% hoger dan vorig jaar. Opvallend is dat de opnamestijging juist wordt gerealiseerd buiten de vier grote steden. In de vier grote steden is slechts sprake van een stijging van vijf procent, terwijl in de twintig andere regio’s het opnamevolume groeide met 32%. Opname van bedrijfsruimte in m² VVO naar regio ………………………………………… Take-up industrial space in square meters lettable floor area per district

Opname en aanbod in m² VVO ………………………………………… Take-up and supply in square meters lettable floor area 7 . 0 00.000 6 . 0 00.000

5 . 0 00.000 4 . 0 00.000 3 . 0 00.000 2 . 0 00.000

Regio Region Rotterdam Den Haag Amsterdam Utrecht Totaal G4 Tilburg Eindhoven Nijmegen Drechtsteden Breda Arnhem Apeldoorn Hengelo Den Bosch Groningen Enschede Almere Almelo Deventer Amersfoort Leeuwarden Zwolle Maastricht Assen Heerlen Totaal Overig Totaal Nederland

Totale opname Total take-up 370.300 208.800 156.100 128.200 863.400 322.100 150.500 117.200 91.200 91.200 76.000 69.600 64.900 62.400 58.200 52.600 46.100 44.100 39.700 33.800 23.900 23.900 16.200 15.400 9.400 1.408.400 2.271.800

Opname t.o.v. 2014 (%) Take-up compared to 2014 (%) 4 38 -7 -31 5 148 114 122 25 47 118 -24 32 -3 96 -34 -59 67 16 -44 57 7 -29 152 -72 32 18

Marktratio Market ratio 49 58 36 33 45 141 42 64 54 47 37 47 61 63 62 34 15 40 34 24 39 12 14 24 14 45 45

De opnamegroei buiten de vier grote steden wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt door de toenemende vraag naar distributiecentra voor e-commerce. Zo kende Tilburg, mede door veelal logistieke transacties in 2015, een spectaculaire stijging (148%) van het opnamevolume. Hiermee wordt bevestigd dat Tilburg als belangrijke hotspot wordt gezien voor logistieke activiteiten. Ook Eindhoven, Nijmegen, Arnhem en Assen kenden een stijging van het opnamevolume van boven de 100%. De grootste logistieke transacties werden gemaakt door ID Logistics, Nabuurs, Pacorini Metals en Menlo World Wide Logistics.

1 . 0 00.000 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 A a n bod

O p n ame

Belangrijke drijver achter deze toenemende vraag naar distributiecentra zijn vooral de stijgende binnen- en buitenlandse consumentenbestedingen. Onderliggend is een verschuiving zichtbaar van bestedingen in fysieke winkels naar een groter aandeel verkopen via het internet. Deze verschuiving heeft niet alleen invloed op de

Nederland | Bedrijfsruimtemarkten 2016 5

Sprekende Cijfers

Nederlandse winkelmarkt, maar zorgt ook voor een andere afweging van de vestigingsplaatskeuze van een distributiecentrum. Het just-in-time systeem krijgt met het online winkelen en de leveringsstandaarden die daarin gelden een nieuwe dimensie, waarbij de nabijheid van consumenten belangrijker wordt dan verkooppunten. De ontwikkelingen op de logistieke markt worden nader beschreven in de ‘Marktscan Logistiek 2016’, welke medio maart 2016 verschijnt. Effectieve toename van de vraag Naast de toenemende vraag naar distributiecentra is in de markt zichtbaar dat bedrijven weer eerder geneigd zijn extra ruimte aan te huren of op de eigen locatie uit te breiden. Ook het aantal startende bedrijven, in de belangrijke vraagsectoren als de handel, industrie en vervoer en opslag, zijn de afgelopen twee jaar sterk toegenomen. Beide ontwikkelingen zorgen ervoor dat niet alleen meer transacties worden gerealiseerd, maar ook dat het additionele vraag uitoefent op de bedrijfsruimtemarkt. Dit verklaart ook waarom het beschikbare aanbod bedrijfsruimte afgelopen jaar is teruggelopen. Voorts is zichtbaar dat ook op de nieuwbouwmarkt het aantal vergunningen voor de bouw van hallen en loodsen, na jaren van een laag volume, stijgende is. Afgelopen jaar is een stijging van ruim 40% genoteerd bij vergunningen voor hallen en loodsen. Opvallend is daarnaast dat de vergunningsontwikkeling van gemixt vastgoed (bedrijfsruimte en kantoor) laag blijft. Dit wordt verklaard mede doordat dit type aanbod groter is en ook in mindere mate wordt gevraagd. Vergunningsontwikkeling bedrijfsruimtemarkten, index 2006 = 100 (bron: CBS, bewerking Dynamis) …………………………………………

200

The development of building permits of the industrial real estate market, index 2006=100 (source: CBS, edited by Dynamis)

140

180

index 2006 = 100

160

120

100 80 60 40

Relatie tussen bruto binnenlands product (BBP) en de ontwikkeling van de voorraad bedrijfsruimte, index 1990 = 100 (bron: EIB, bewerking Dynamis) ………………………………………… Relation between GDP and stock development of industrial space, index 1990=100 (source: EIB, edited by Dynamis) 170

160 150 140

130 120

BBP/GDP Voorraad bedrijfsruimte/stock industrial space

2010

2008

2006

2004

2002

2000

1998

1996

1994

1992

100

1990

110

20 0 2006

2007

2008

2009

Ha llen en Loodsen (m²)

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Combinatie bedrijfshallen/kantoor (m²)

De huidige tendens, waarbij de voorraad bij economische groei meegroeit, is niet nieuw. Zo is in de statistieken vanaf 1990 zichtbaar dat de omvang van de economie (uitgedrukt in BBP) in belangrijke mate samenhangt met de voorraadontwikkeling van bedrijfsruimten. Op dit moment is desalniettemin sprake van een relatief ruim aanbod, een deel van de toegenomen vraag kan dan ook worden gefaciliteerd in de bestaande bedrijfsruimten. Echter is duidelijk dat behoeften van bedrijven verschuiven. Dit geldt zowel voor de locatie- en vestigingseisen als omtrent vereisten van het gebouw. Zo is in de markt zichtbaar dat veelal ‘build to suit’ nieuwbouw wordt gerealiseerd, waar specifiek op gebruikersvereisten wordt gebouwd. 6 Bedrijfsruimtemarkten 2016

Nederland in 2015

Voor het eerst sinds 2008 een daling van het aanbod Binnen de 24 onderzochte regio’s wordt 5.056.500 m² bedrijfsruimte te koop of te huur aangeboden. Afgelopen jaar is het beschikbare aanbod met 13% gedaald. Deze daling wordt voor een belangrijk deel verklaard door het hogere effectieve opnamevolume. Daarnaast zijn ook enkele bedrijfsruimtes van de markt gehaald voor herontwikkeling. In totaal staan 3.520 bedrijfsruimtes in het aanbod met een gemiddelde metrage van 1.425 m². Voor beide statistieken betekent dit een daling ten opzichte van vorig jaar. Vorig jaar was het aantal beschikbare bedrijfsruimte nog 3.881 objecten met een gemiddelde metrage van 1.490 m². Aanbod van bedrijfsruimte in m² VVO naar regio op 1 januari 2016 ………………………………………… Supply of industrial space of lettable floor area per district on the 1th of January2016

Regio Region Rotterdam Amsterdam Utrecht Den Haag Totaal G4 Eindhoven Almere Tilburg Arnhem Zwolle Breda Nijmegen Drechtsteden Enschede Apeldoorn Amersfoort Deventer Maastricht Almelo Hengelo Den Bosch Groningen Heerlen Assen Leeuwarden Totaal Overig Totaal Nederland

Totaal aanbod Total supply 748.900 430.800 390.500 358.400 1.928.600 361.400 309.600 228.400 203.900 203.000 192.800 183.600 169.700 152.900 147.200 142.800 117.500 112.100 110.200 105.900 99.800 93.900 66.900 65.100 61.200 3.127.900 5.056.500

Aanbod t.o.v. 2015 (%) Supply compared to 2015 (%) -32 -13 8 -12 -19 -9 24 -41 19 -3 -21 -4 -6 -31 17 -17 16 49 -10 -13 -31 -12 34 2 -15 -8 -13

De sterkste aanboddaling is geregistreerd in Tilburg, waar het opnamevolume juist de sterkste groei kende. In absolute zin is de aanboddaling het grootst in Rotterdam. Ondanks de algemene tendens is in enkele regio’s toch een stijging van het aanbod geregistreerd. De grootste aanbodstijging is geregistreerd in Maastricht (49%), waar een hoogwaardig distributiecentrum beschikbaar is gekomen. Vooral kwalitatief hoogwaardige bedrijfsruimte uit het aanbod Opvallend is een deel van het aanbod slechts beperkt wordt betrokken in de verhoogde dynamiek op de bedrijfsruimtemarkt. Zo staat in Nederland circa 20% van het huidige aanbod langer dan drie jaar in aanbod en is derhalve sprake van een structureel aanbod.


Sprekende Cijfers

De dynamiek treedt dan ook vooral op bij kwalitatief hoogwaardige en moderne bedrijfsruimte, terwijl verouderd aanbod slechts beperkt wordt opgenomen. De opnames van verouderd vastgoed betreffen overwegend opnames ten behoeve van sloop en nieuwbouw. Essentieel hierbij is dat de locatie voldoende perspectief biedt en aansluit bij de wensen van de nieuwe gebruikers.

Aanbod en opname (binnenring) naar grootteklasse ………………………………………… Supply and take-up (inner ring) by size classes

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²

Ondanks de ruime beschikbaarheid van bedrijfsruimtes is zichtbaar dat in specifieke segmenten schaarste ontstaat en dat het huidige aanbod ook na mogelijke verbouwingen niet aan de vestigingseisen van een gebruiker voldoet. Zo is de verhouding tussen de kantoorruimte en bedrijfsruimte vaak niet optimaal, waardoor vaak te veel kantoorruimte moet worden aangehuurd. Dit komt mede doordat veel van deze gemixte bedrijfs- en kantoorruimtes zijn gebouwd in een periode waar de kantoormetrage per werknemer hoger lag dan dat op dit moment gangbaar is. Wel is zichtbaar dat de verhouding tussen vraag en aanbod naar grootteklasse redelijk in balans is. De verdeling van de aangeboden grootteklasse sluiten goed aan bij de opgenomen grootteklasse, waardoor op basis hiervan niet kan worden gesteld dat in één van de deelmarkten sprake is van schaarste. Dit laat echter onverlet dat op lokale schaal en in specifieke segmenten schaarste is. Zo ontstaat telkens meer vraag naar kleinschalige en middelgrote bedrijfsruimte voorzien van loading docks. Verwachtingen: stijging opnamevolumes en meer uitbreidingen De verwachtingen omtrent de economische groei, consumptie van huishoudens en de groei van relevante wereldhandelsvolume leiden tot positieve vooruitzichten voor de bedrijfsruimtemarkt. Deze groeicijfers vormen de voedingsbodem voor bedrijven om te investeren in uitbreidingen. Dit blijkt reeds uit de vergunningsgroeicijfers van hallen en loodsen.

Economische kerngegevens Nederland, mutatie op jaarbasis % (bron: CPB, 2015) ………………………………………… Macroeconomic fundamentals of the Netherlands, mutation at annual basis (Source: CPB, 2015)

Economische kerngegevens Nederland Marcroeconomic fundamentals of the Netherlands Relevante wereldhandelsvolume goederen en diensten Lange rente (niveau in %) Bruto binnenlands product (BBP) Consumptie huishoudens Investeringen (inclusief voorraden) Uitvoer van goederen en diensten Invoer van goederen en diensten

Vooruitzichten 2016 Forecast 2016 4,3 0,8 2,1 2,2 6,8 4,4 5,9

Ook volgend jaar is de verwachting dat vooral de nieuwbouw van logistieke complexen doorzet. Internationale bedrijven blijven Nederland als belangrijkste uitvalsbasis zien voor de verspreiding van de handel. Dit is vooral merkbaar in de zuidelijke provincies. Voorts zorgen de relatief lage marktprijzen voor verouderde bedrijfsruimtes voor kansen van sloop en nieuwbouw. Hierbij geldt wel dat de locatie dermate unieke eigenschappen moet kennen, waardoor sloop nieuwbouw wordt geprefereerd boven nieuwbouw. Ook buiten de logistieke markt is de verwachting dat de uitbreidingsvraag groter zal worden. Een belangrijk deel van de toegenomen vraag was tot op heden goed op te vangen binnen de huidige bedrijfsruimte. Op termijn zal het echter leiden tot uitbreidingen op de huidige locatie, indien het bestemmingsplan dergelijke uitbreidingen nog toestaat. Ook herhuisvesting zal hierin worden overwogen, waardoor de dynamiek op de markt een vergelijkbaar beeld zal tonen als afgelopen jaar. Het aantal startende bedrijven binnen de belangrijke vraagsectoren industrie, handel en vervoer en opslag dragen daarnaast ook bij aan een hogere effectieve vraag op de bedrijfsruimtemarkt. 8 Bedrijfsruimtemarkten 2016

Nederland in 2015

Regionale afstemming Gelet op de uitbreidingsbehoefte van ondernemingen zullen meer bedrijven een verzoek tot uitbreiding indienen of op zoek gaan naar een geschikte (uitbreidings)locaties. Gemeenten komen zo voor een belangrijke keuze te staan of de uitbreiding moet worden gefaciliteerd. Vanuit economisch perspectief lijkt dit een makkelijke keuze. Ruimtelijk ligt dit echter aanzienlijk complexer. Met de introductie van de duurzame verstedelijkingsladder zullen uitbreidingen, buiten de bestemde mogelijkheden, moeten worden getoetst op de regionale behoefte. Dit zal gemeenten meer en meer dwingen om de nieuwbouwbeslissing in afweging met de bestaande voorraad en de regionale behoefte te nemen. Samenwerking tussen gemeenten is hierin essentieel en een vereiste om te komen tot een duurzame voorraadontwikkeling van bedrijfsruimte. In enkele regio’s is al een nauwere samenwerking zichtbaar, waarbij ruimte voor uitbreidingen regionaal wordt afgestemd. Gemeenten staan hier vaak voor een lastige keuze, aangezien de uitbreidingsmogelijkheden directe invloed kunnen uitoefenen op de lokale grondinkomsten en arbeidsmarktontwikkeling. Juist vanwege dergelijke lokale effecten ligt het dan ook meer in de rede om zulke neerwaartse- en opwaartse effecten regionaal te delen. Vanuit ruimtelijk optiek zou een regionaal grondbedrijf dan ook beter aansluiten bij een juiste besluitvorming, om externe (lokale) belangen niet doorslaggevend te laten zijn bij dergelijke vraagstukken.


Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Nederland

Over geheel 2015 is in de 24 geanalyseerde regio’s in totaal 2.271.800 m² bedrijfsruimte opgenomen. Dit betekent een groei van het opnamevolume van 18% ten opzichte van vorig jaar en is het tweede achtereenvolgende jaar waar sprake is van een toename van h et opnamevolume. In totaal ging het om 1.703 transacties, dit is 4% hoger dan vorig jaar. Binnen de 24 onderzochte regio’s wordt 5.056.500 m² bedrijfsruimte te koop of te huur aangeboden. Afgelopen jaar is het beschikbare aanbod met 13% gedaald. Deze dalin g wordt voor een belangrijk deel verklaard door het hogere effectieve opnamevolume. Daarnaast zijn ook enkele bedrijfsruimtes van de markt gehaald voor herontwikkeling. Opvallend is een deel van het aanbod slechts beperkt wordt betrokken in de verhoogde dynamiek op de bedrijfsruimtemarkt. Zo staat in Nederland circa 20% van het huidige aanbod langer dan drie jaar in aanbod en is derhalve sprake van een structureel aanbod.

Opnamevolume (m²)

2.271.700

Mediane huurprijs

€ 44

Marktratio

45%

Aanbod en opname (binnenring) naar grootteklasse

Opname en aanbod in m² VVO

...........................

........................... 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²

Spraakmakende transacties

...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Nieuwesluisweg, Rotterdam

Pacorini Metals

36.000

Vossenberg, Tilburg

ID Logistics

45.000

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Sprekende Cijfers

Sprekende Cijfers Regionaal

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Amsterdam

De bedrijfsruimtemarkt in Amsterdam laat een lichte daling zien van het opnameniveau ten opzichte van vorig jaar (-7%). Het opnamevolume komt over geheel 2015 uit op 156.100 m², ten aanzien van het langjarig gemiddelde betekent dit nog steeds een relatief hoog volume. Immers over de afgelopen zeven jaar lag het opnamevolume gemiddeld op 144.400 m². De aanbodontwikkeling laat een robuuste daling zien. Ten aanzien van de aanbodpiek in 2012 is het beschikbare aanbod intussen met 20% gedaald. Dit komt mede door het stevige opnamevolume en het geringe aantal uitbreidingen dat Amsterdam kenmerkt. In totaal staat intussen 27% van het aanbod langer dan drie jaar in aanbod. Voor een belangrijk deel heeft dit betrekking op verouderd aanbod dat kwalitatief vaak onvoldoende kan voorzien in de vraag. Zo is er veel vraag naar kwalitatieve magazijnen met voldoende vrije hoogte en loading docks. Bij de ringweg A10 wordt ook gezocht naar locaties voor cross docks. Voor beide vragen is nauwelijks aanbod beschikbaar.

Opnamevolume (m²)

156.100

Mediane huurprijs

€ 47


Marktratio

36%


...........................

........................... 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Kaapstadweg, Amsterdam

Rivièra Maison

14.300

Casablancaweg, Amsterdam

Hulshoff Opslag- en Archiveringsmaatschappij

9.250

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Kuijs Reinder Kakes Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Valkenburgerstraat 67 a/b 1011 MG Amsterdam [email protected] www.krk.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Almere

De bedrijfsruimtemarkt van Almere is het afgelopen jaar ruimer geworden. Het aantal opnames blijft in verhouding tot voorgaande jaren achter, zeker in relatie tot de economische groei die op nationaal niveau ertoe heeft geleid dat een duidelijk opnamestijging is gerealiseerd. Het opnameniveau komt uit op ruim 46.000 m², dit ligt 15% onder het langjarige gemiddelde. Het aanbod laat daarnaast een duidelijke stijging zien van 23%, waardoor de be drijfsruimtemarkt in Almere aanzienlijk ruimer is geworden. Inmiddels is 23% van het aanbod drie jaar of langer beschikbaar voor verhuur of verkoop. Voor een belangrijk deel concentreert zich dit op het bedrijventerrein de Vaart. Opvallend is verder dat af gelopen jaar geen grote metrages (> 5.000 m²) zijn verhuurd of verkocht, terwijl een deel van het aanbod specifiek voor dat segment te huur of te koop staat.

Opnamevolume (m²)

46.100

Mediane huurprijs

€ 43


Marktratio

15%


...........................

........................... 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Grindzuigerstraat, Almere

Universal Science

3.495

Bolderweg, Almere

Bright Composites

3.000

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Molenbeek Makelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Emmalaan 39 3581 HP Utrecht [email protected] www.molenbeek.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Den Haag

De regio Den Haag heeft een sterk opnamejaar achter de rug. In totaal is 208.800 m² bedrijfsruimte opgenomen in 2015. De vraag naar bedrijfsruimte laat de laatste jaren een duidelijke en robuuste stijging zien. Waar in 2010 het opnamevolume nog op 37.300 m ² lag is dit inmiddels vervijfvoudigd. Dit heeft er mede toe geresulteerd dat het beschikbare aanbod van bedrijfsruimte in de regio Den Haag voor het eerst in jaren is gedaald. In totaal bedraagt het beschikbare aanbod nog ruim 358.400 m². Opvallend is verder het hoge aandeel opnames in Delft en Zoetermeer. Tezamen zijn deze gemeenten goed voor 50% van het opnamevolume in 2015. Voorts is ook het aandeel bedrijfsruimtes dat langer dan drie jaar in aanbod staat relatief laag. In totaal staat 18% van het aanbod langer dan drie jaar in aanbod. Door het dalende aanbod is in enkele segmenten alweer sprake van relatieve schaarste, zo is er beperkt aanbod in de grotere logistieke objecten.

Opnamevolume (m²)

208.800

Mediane huurprijs

€ 48


Marktratio

58%


...........................

........................... 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Bleiswijkseweg, Zoetermeer

Bourgonje Geluid- en Lichtservice

4.430

Donau, Den Haag

APC Groep Holding

4.385

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Frisia Makelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Javastraat 1a 2585 AA Den Haag [email protected] www.frisiamakelaars.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Rotterdam

De bedrijfsruimtemarkt in de regio Rotterdam laat over geheel 2015 een opnamestijging zien van 4% ten opzichte van vorig jaar. Ook ten aanzien van het langjarige gemiddelde wordt de regio gekenmerkt door een hoger opnameniveau. In totaal kwam het opnamevol ume in 2015 uit op 370.300 m². Vooral het hoge aantal opnames van bedrijfsruimte met een metrage groter dan 5.000 m² was dit jaar opvallend. Zo hebben onder andere Pacorini Metals, Fladderak, DHL en Neele -Vat Warehousing grootschalige bedrijfsruimte aangehuurd. Mede door het hoge opnamevolume ligt het aanbod dat beschikbaar is voor verhuur of verkoop ook aanzienlijk lager. In totaal is nog bijna 750.000 m² beschikbaar. Hiervan staat een kleine 17% meer dan drie jaar in aanbod. In verhouding tot de andere drie grote steden betekent dit een relatief laag aandeel. Zo staat in Amsterdam intussen 27% langer dan drie jaar in aanbod.

Opnamevolume (m²)

370.300

Mediane huurprijs

€ 50


Marktratio

49%


...........................

........................... 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Nieuwesluisweg, Rotterdam

Pacorini Metals

36.000

Eemhavenweg, Rotterdam

Fladderak Industriële Verpakkingen

13.310

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Ooms.com Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Maaskade 113 3007 DA Rotterdam [email protected] www.ooms.com

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Drechtsteden

De Drechtsteden, exclusief Hardinxveld Giessendam en Alblasserdam, laten over 2015 een duidelijke stijging zien van het aantal opnames van bedrijfsruimte. Over ge heel 2015 is 91.200 m² bedrijfsruimte opgenomen. Dit betekent een stijging van 25% ten opzichte van vorig jaar en ligt twee keer zo hoog als het langjarig gemiddelde. Opvallend is verder dat het aandeel kleine, middelgrote en grote metrages in goede verhouding liggen met het aanbod. Dit geeft aan dat de vraag, in ieder geval kwantitatief gezien, goed ingevuld kan worden door het bestaande aanbod. Mede door de robuuste opnamestijgingen van de afgelopen jaren is het aanbod met 6% gedaald naar circa 170.000 m². Opvallend is verder dat ondanks de hoge bedrijfsruimtemarktratio een derde van het aanbod intussen langer dan drie jaar beschikbaar is voor verhuur of verkoop. Dit aandeel ligt aanzienlijk hoger dan het landelijk gemiddelde. Landelijk staat ongeveer 20% van het aanbod langer dan drie jaar te koop of te huur. In de Drechtsteden heeft dit langdurige aanbod vooral betrekking op bedrijfsruimte gelegen aan de Dordtse Kil l, ll en lll.

Opnamevolume (m²)

91.200

Mediane huurprijs

€ 54


Marktratio

54%


...........................

........................... 200.000 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Aquamarijnweg, Dordrecht

Rulewave International Shipping & Forwarding

16.500

Calandstraat, Dordrecht

AssemblyPartner B.V.

3.970

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Ooms.com Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Spuiboulevard 4 3311 GR Dordrecht [email protected] www.ooms.com

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Utrecht

De bedrijfsruimtemarkt in de regio Utrecht laat een daling zien van het opnamevolume ten opzichte van vorig jaar. Ten aanzien van het langjarige gemiddelde ligt het opnamevolume 16% lager. De regio Utrecht laat daarmee een tegengesteld beeld zien in verhouding tot de landelijke marktdynamiek, waar een stijging van het opnamevolume van 18% is geregistreerd. De grootste opname is gerealiseerd door Active Ants, het e-commerce bedrijf huurt 13.937 m² aan de Zeelandhaven in Nieuwegein. Ook de aanbodontwikkeling wijkt af van het landelijke beeld. Na enkele jaren van een daling van het beschikbare aanbod in de regio Utrecht is het beschikbare aanbod op 1 januari 2016 gestegen naar 390.500 m². Dit betekent een aanbodstijging van 8% ten aanzien van begin 2015. In totaal staat intussen 16% van het aanbod langer dan drie jaar te koop of te huur. In verhouding tot de drie andere grote steden is dit een relatief laag percentage, zo ligt dit percentage in Amsterdam op 27%.

Opnamevolume (m²)

128.200

Mediane huurprijs

€ 47


Marktratio

33%


...........................

........................... 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Krommewetering, Utrecht

Telstar Laboratory Equipment

7.750

Atoomweg, Utrecht

Van Geelen en Hapéco

5.850



Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Amersfoort

In Amersfoort komt het opnamevolume over heel 2015 uit op 33.800 m², dit betekent een stevige daling ten opzichte van voorgaande jaren. Tevens ligt het opnamevolume 25% lager dan het langjarig gemiddelde. Ondanks de daling van het opnamevolume is het beschikbare aanbod van bedrijfsruimten aanzienlijk lager. In totaal staat op 1 januari 2016 nog 143.000 m² in aanbod. De aanboddaling van de afgelopen jaren wordt vooral veroorzaakt door een aantal grote transacties in de regio. Het aanbodvolume komt door de daling weer op een enigszins vergelijkbaar niveau als in 2008. Van het beschikbare aanbod staat ruim 25% langer dan drie jaar te koop of te huur. Dit betreft bijna volledig bedrijfsruimte op de bedrijventerreinen De Hoef en De Isse lt, terwijl andere bedrijventerreinen in Amersfoort nauwelijks structureel aanbod (> drie jaar) kennen. Voorts valt op dat afgelopen jaar een relatief groot deel van de opnames kleine volumes betrof tot 1.000 m². Terwijl er nauwelijks transacties zijn geregistreerd die groter waren dan 5.000 m². Dit betekent dat kwantitatief gezien de krapte op de markt van kleine bedrijfsunits langzaamaan terugkomt.

Opnamevolume (m²)

33.800

Mediane huurprijs

€ 44


Marktratio

24%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Fontranweg, Amersfoort

Pelachhri Beheer/ F. Bronsema Holding

6.020

Hogebrinkerweg, Hoevelaken

De Barbecue Boer

2.010



Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Eindhoven

Eindhoven laat over geheel 2015 een spectaculaire opnamestijging van bedrijfsruimte zien. In totaal is 150.500 m² bedrijfsruimte door de markt opgenomen. Dit betekent ruim een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar. Het opnamevolume is vooral een resulta nte van enkele grote transacties in Eindhoven van onder andere Menlo World Wide Logistics, Scherpenhuizen. Deze partijen kiezen voor de realisatie van een nieuwbouwcomplex. Voorts is uit de markt op te merken dat er een toenemende vraag is naar moderne kwalitatief hoogwaardige productieruimtes en naar middelgrote bedrijfsruimtes (1.000 – 2.000 m²) voorzien van loading docks. Mede vanwege het hoge opnamevolume in Eindhoven is het beschikbare aanbod afgelopen jaar met ruim 9% gedaald tot 361.400 m². Van het huidige aanbod staat wel ruim 45% langer dan drie jaar te huur of te koop. Daarbij moet worden opgemerkt dat dit voor bijna 55% van het totale metrage betrekking heeft op één distributiecentrum op het GDC te Acht. Exclusief deze locatie komt het langdurige aanbod meer in verhouding met het landelijk gemiddelde (20%).

Opnamevolume (m²)

150.500

Mediane huurprijs

Marktratio

€ 45


42%


...........................

........................... 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Jan Hilgersweg, Eindhoven

Menlo Worldwide Logistics / ToiToys

6.000 / 12.000

Hugo van der Goeslaan, Eindhoven

DAF Trucks N.V.

4.855

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Verschuuren & Schreppers Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Kennedyplein 230 5605 LS Eindhoven [email protected] www.bedrijfsmakelaar.nu

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Den Bosch

De bedrijfsruimtemarkt laat in Den Bosch over 2015 een vergelijkbaar beeld zien als in het jaar ervoor. Het opnamevolume komt uit op 62.400 m² en is daarmee aanzienlijk hoger dan het langjarige gemiddelde (46.300 m²). Mede door het hoge opnamevolume van de afgelopen jaren is het beschikbare aanbod gedaald naar circa 100.000 m². Ten aanzien van de aanbodpiek in 2013 is het aanbod aan bedrijfsruimte inmiddels met 150.000 m² gedaald. Dit leidt er intussen toe dat de markt aanzienlijk krapper is geworden, wat ook tot uiting komt in een hoge marktratio van 63%. Van het huidige aanbod staat, mede vanwege de hoge marktdynamiek, slechts 16% van he t aanbod langer dan drie jaar te huur of te koop. Daarbij moet worden opgemerkt dat 85% van deze metrages betrekking heeft op twee grotere bedrijfscomplexen in Den Bosch.

Opnamevolume (m²)

62.400

Mediane huurprijs

€ 43


Marktratio

63%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

De Steenbok, Den Bosch

Brouwers Logistics B.V.

5.970

Goudenheuvel, Den Bosch

Dutch Electronics B.V.

6.310

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. HRS Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Pettelaarpark 36 5202 CB 's-Hertogenbosch [email protected] www.hrsbedrijfsmakelaars.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Breda

Ten opzichte van het vorige jaar is het opnamevolume met 47% gestegen, een duidelijke bovenmatige prestatie ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Opvallend is het grote aandeel panden met een metrage boven 5.000 m² in de opnames. Breda kent, mede vanwege de hoge marktdynamiek, ook een goed vooruitzicht op de bedrijfsruimtemarkt. Met de voorspelde economische groei zal het investeringsklimaat onder bedrijven groter worden, waardoor de verwachting is dat de dynamiek binnen de Bredase markt hoog zal blijven. Mede door het hogere opnameniveau is het totale aanbod ten opzichte van het voorgaande jaar met 21% afgenomen tot 192.800 m². Hiermee zet de in 2013 begonnen trend door. Wel is op de Bredase bedrijfsruimtemarkt sprake van een relatief hoog structureel aanbod, 35% van het aanbod staat langer dan drie jaar te huur of te koop. De mediane tijd dat een pand in Breda in aanbod staat, is met zestien maanden één maand hoger dan de landelijke mediaan.

Opnamevolume (m²)

91.200

Mediane huurprijs

€ 42


Marktratio

47%


...........................

........................... 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Trekpot, Breda

Dynalogic Benelux

15.815

Terheijdenseweg, Breda

Rockwool

9.060

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Van der Sande VanOpstal Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Vijverstraat 1 4818 ST Breda [email protected] www.vandersande.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Tilburg

Tilburg laat over heel 2015 een spectaculaire stijging van het opnamevolume zien. In totaal is 148% meer bedrijfsruimte opgenomen in 2015 ten opzichte van 2014. In totaal lag het opnameniveau op 322.100 m². Voor een belangrijk deel wordt dit veroorzaakt door de verhuur en verkoop van een tiental bedrijfsobjecten met een metrage groter dan 10.000 m². De grootste transacties werden gemaakt door onder andere ID Logistics, Dobotex International, XPO Logistics, Bosch en Eurofar International. Deze transacties bevestigen het beeld van Tilburg dat het als een belangrijke logistieke hotspot wordt gezien voor de distributie van goederen. Mede door het hoge opnamevolume is het aanbod van bedrijfsruimte in Tilburg aanzienlijk gedaald. Het huidige beschikbare aanbod ligt op 1 januari 2016 op ruim 228.000 m². Ten aanzien van de aanbodpiek in 2011 betekent dit een daling van bijna 45%. Naast de bestaande beschikbare bedrijfsruimte zijn in Tilburg ook nog verscheidene (logistieke) uitbreidingsmogelijkheden.

Opnamevolume (m²)

322.100

Mediane huurprijs

€ 38


Marktratio

141%


...........................

........................... 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Vossenberg, Tilburg

ID Logistics

45.000

Zevenheuvelweg, Tilburg

Dobotex International

35.000

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. HRS Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Pettelaarpark 36 5202 CB 's-Hertogenbosch [email protected] www.hrsbedrijfsmakelaars.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Arnhem

De bedrijfsruimtemarkt van Arnhem wordt in 2015 gekenmerkt door een stevige stijging van het opnamevolume ten opzichte van voorgaande jaren. In t otaal komt het opnamevolume uit op 76.000 m². Dit ligt ruim twee keer zo hoog als het langjarige gemiddelde. Opvallend daarin is het hoge aandeel opnames van bedrijfsruimtes in de grootteklassen 1.000 tot 5.000 m². Ruim 65% van de opnames heeft betrekking op dergelijke objectvolumes. Ondanks het hoge opnamevolume is in Arnhem toch sprake van een stijging van het aanbod van beschikbare bedrijfsruimte. Op 1 januari 2016 komt het beschikbare aanbod uit op circa 205.000 m². Dit betekent een stijging van 19% ten opzichte van vorig jaar. De aanbodontwikkeling laat daarmee een tegengesteld beeld zien ten opzichte van de Nederlandse trend, waarbij hogere opnamevolumes juist gepaard gaan met een afname van het beschikbare aanbod. Wel valt op dat slechts een beperkt d eel van het aanbod langdurig te koop of te huur staat. In totaal staat 10% van het aanbod langer dan drie jaar te koop of te huur.

Opnamevolume (m²)

76.000

Mediane huurprijs

€ 44


Marktratio

37%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Express, Duiven

Wim Bosman Logistic Services

8.200

Westervoortsedijk, Arnhem

TÜV Rheinland

4.400

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Arnhem Sweerts de Landasstraat 27 6800 AN Arnhem [email protected] www.stmakelaars.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Nijmegen

Nijmegen kende het afgelopen jaar een verdubbeling van het opnamevolume ten aanzien van 2014. In totaal kwam het opnamevolume uit op 117.100 m². De stijging van het opnamevolume wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door enkele huurtransacties van logistiek vastgoed. Zo huurde Nabuurs in Wijchen 41.000 m² logistiek vastgoed en breidde Klingele Golfkarton haar activiteiten binnen de regio uit door de huur van circa 10.000 m² aan de Binderskampweg. Mede door de stijging van het opnamevolume is het nu voor het derde jaar op rij dat het beschikbare aanbod van bedrijfsruimte daalt. In totaal is nu nog bijna 185.000 m² bedrijfsruimte beschikbaar voor verhuur of verkoop. Zichtbaar is dat het beschikbare aanbod relatief gelijk verdeeld is over de verschillende grootteklassen, waardoor de markt zowel kleine (startende) bedrijven kan bedienen als grotere (logistieke) bedrijven. Opvallend is verder dat ondanks de relatief hoge dynamiek toch ruim 25% van het aanbod intussen langer dan drie jaar beschikbaar is voor verhuur of verkoop.

Opnamevolume (m²)

Mediane huurprijs

117.100

€ 38


Marktratio

64%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Binderskampweg, Nijmegen

Klingele

10.000

Bijsterhuizen, Wijchen

Nabuurs

41.000

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Nijmegen St. Canisiussingel 22 6501 BA Nijmegen [email protected] www.stmakelaars.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Groningen

De bedrijfsruimtemarkt in Groningen wordt gekenmerkt door een sterke opnamestijging. In 2015 is 96% meer bedrijfsruimte opgenomen dan in het voorgaande jaar en vergeleken met 2013 is het opnamevolume vervijfvoudigd. Aan de aanbodkant vindt een minder sterk e, maar tevens positieve verandering plaats. Vergeleken met het voorgaande jaar is sprake van een afname van 12%. Groningen kent ten opzichte van het Nederlands gemiddelde een zeer hoge marktratio, te weten 62%. Wanneer dieper op het aanbod wordt ingegaan, komt naar voren dat het aanbod een mediane looptijd kent van veertien maanden en er sprake is van 15% structureel aanbod, oftewel panden die intussen drie jaar of langer beschikbaar zijn voor verhuur of verkoop. De structureel aangeboden panden zijn voornamelijk van een kleiner formaat met een metrage onder de 1.000 m². Mede vanwege de hoge marktdynamiek is het beeld voor de bedrijfsruimtemarkt in Groningen positief en is de verwachting dat een vergelijkbare marktdynamiek ook in 2016 zal plaatsvinden .

Opnamevolume (m²)

Mediane huurprijs

58.200

Marktratio

€ 38


62%


...........................

........................... 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Gotenburgweg, Groningen

Bulthuis B.V.

8.545

Van der Hoopstraat, Groningen

Iederz

5.000

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Lamberink Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Stationsstraat 24-26 9400 AZ Assen [email protected] www.lamberink.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Leeuwarden

In Leeuwarden heeft op de bedrijfsruimtemarkt een sterke toename van het opnamevolume plaatsgevonden. In 2015 is 56% meer bedrijfsruimte opgenomen dan in het voorgaande jaar, waarbij het voornamelijk om panden met een metrage tussen de 2.000 en 5.000 m² ging. De marktratio (39%) ligt, ondanks een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar, net onder het gemiddelde in Nederland. Aan de aanbodzijde vindt minder verandering plaats, het volume is met 15% gedaald tot 61.200 m². Een opvallend groot aandeel hiervan zijn panden tussen 2.000 en 5.000 m². De mediane looptijd is met vijftien maanden gelijk aan de mediaan van Nederland. In Leeuwarden bedraagt de structurele leegstand (panden die langer dan drie jaar leegstaan) 19% en bestaat grotendeels uit panden met een metrage kleiner dan 1.000 m². Na een lange tijd van weinig opnames zorgt de toename in het opnamevolume van de afgelopen twee jaar voor een hogere marktdynamiek op de Leeuwardense bedrijfsruimtemarkt.

Opnamevolume (m²)

23.900

Mediane huurprijs

Marktratio

€ 32


39%


...........................

........................... 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Neptunusweg, Leeuwarden

Autobedrijf Kalsbeek

2.600

Plutoweg, Leeuwarden

Auto Reijneker

1.200



Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Assen

Na jaren van lage opnameniveaus heeft in 2015 een stijging van 152% plaatsgevonden in het opnamevolume. Ondanks de toename wordt Assen nog steeds gekenmerkt door de lage marktratio, met 24% ligt deze nog ver onder het gemiddelde van Nederland. In Assen blijft zodoende sprake van een relatief ruime bedrijfsruimtemarkt. Wel is vergeleken met het gemiddelde van de afgelopen zeven jaar (11%) de krapte en daarmee de marktratio sterk toegenomen. Het aanbodvolume is ten aanzien van vorig jaar met 2% toegenomen tot 65.100 m². Ondanks het voor Assen kenmerkende hoge aanbod is in de stad weinig sprake van structureel aanbod wat langer dan drie jaar voor verhuur of verkoop beschikbaar is. Het aantal panden dat meer dan drie jaar be schikbaar is, is met 12% een stuk lager dan het landelijke gemiddelde (20%). De mediane looptijd (vijftien maanden) is wel gelijk aan dat van Nederland.

Opnamevolume (m²)

15.400

Mediane huurprijs

Marktratio

€ 37


24%


...........................

........................... 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Weverstraat, Assen

Brezan Automaterialen

1.310

van Vlissingenstraat, Assen

Rijschool Koops

1.000



Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Apeldoorn

Na een zeer hoge marktdynamiek op de bedrijfsruimtemarkt van Apeldoorn in 2014 is het opnamevolume in 2015 gedaald. Voorts is ook het aanbod gestegen, w aardoor de bedrijfsruimtemarkt licht ruimer is geworden. Met een marktratio van 47% zit de stad vlakbij het landelijk gemiddelde. Het opnamevolume is weliswaar met 23% gedaald ten opzichte van 2014, maar ligt desondanks nog boven de volumes van de vijf jar en ervoor. Het beschikbare aanbod is in Apeldoorn met 17% gestegen ten opzichte van vorig jaar, met 147.200 m² ligt dit nog steeds rond het langjarig gemiddelde. Het aantal panden dat langer dan drie jaar staat aangeboden, het structurele aanbod, is in Apeldoorn relatief laag (15%). Opvallend is verder dat het aanbod van grotere metrages in Apeldoorn gering is. In totaal zijn slechts twee objecten op de bedrijfsruimtemarkt van Apeldoorn beschikbaar die een metrage kennen groter dan 5.000 m², waarbij één van de objecten voor ruim 30% uit kantoorruimte bestaat.

Opnamevolume (m²)

Mediane huurprijs

69.600

Marktratio

€ 36


47%


...........................

........................... 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Europaweg, Apeldoorn

Beekman Transport Logistics & Warehousing B.V.

8.500

Ecofactorij, Apeldoorn

Wasco

19.500

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Rodenburg Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Paslaan 20 3101 GB Apeldoorn [email protected] www.rodenburg.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Deventer

In Deventer is voor het eerst sinds de afgelopen zeven jaar het aanbod op de bedrijfsruimtemarkt gestegen. In verhouding tot 1 januari 2015 is het beschikbare aanbod op de bedrijfsruimtemarkt met 16% toegenomen tot 117.500 m². Wel is opvallend dat de bedrijfsruimtemarkt van Deventer een zeer laag structureel aanbod kent. Hiermee wordt het aanbod bedoeld dat inmiddels langer dan drie jaar te koop of te huur staat. In Deventer komt dit percentage uit op 5%, het landelij k gemiddelde ligt op 20%. Naast een stijging van het aanbod is ook sprake van een stijging van het opnamevolume. In totaal is afgelopen jaar 16% meer bedrijfsruimte opgenomen als in het jaar ervoor, Deventer volgt hiermee het Nederlandse marktbeeld. De mar ktratio komt over 2015, mede door het stijgende aanbod, uit op 34%. Het aanbod met een metrage groter dan 10.000 m² betreft voor een belangrijk deel het voormalig Auping-complex in Deventer Noord. Dit complex komt vooral in aanmerking voor herontwikkeling, maar valt tot op heden wel binnen de aanbodstatistiek.

Opnamevolume (m²)

Mediane huurprijs

39.700

€ 39


Marktratio

34%


...........................

........................... 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Hamburgweg, Deventer

Initial

4.300

Teugseweg, Deventer

Forest Group Nederland

6.190


Mr. H.F. de Boerlaan 32 7417 DB Deventer [email protected] www.rodenburg.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Zwolle

De bedrijfsruimtemarkt in Zwolle kent al enkele jaren een relatieve lage marktdynamiek. Het aanbod van bedrijfsruimte groeide de afgelopen jaren gestaag, terwijl het opnameniveau schommelde tussen de 20.000 en 35.000 m². Ook in 2015 is deze tendens niet do orbroken. Het opnamevolume komt over geheel 2015 uit op 23.900 m². Ten opzichte van het jaar ervoor betekent dit een stijging van 7%. Voorts is tevens een verouderd bedrijfspand aan de Botterweg ter grootte van 12.250 m² aangekocht door Jansen Vastgoed ten behoeve van de herontwikkeling van deze locatie. Mede hierdoor is het aanbod van bedrijfsruimtes in Zwolle licht gedaald naar 203.000 m². Ondanks deze daling blijft in Zwolle sprake van een ruime bedrijfsruimtemarkt, dit komt ook tot uiting in een stabiel lage marktratio van 12%. Ter vergelijking, de marktratio van Nederland ligt aanzienlijk hoger op 45%.

Opnamevolume (m²)

23.900

Mediane huurprijs

€ 42


Marktratio

12%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Voltastraat, Zwolle

Mars&More

1.470

Voltastraat, Zwolle

Plaatwerk Zwolle

1.270


Aagje Dekenstraat 51 8023 BZ Zwolle [email protected] www.rodenburg.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Enschede

Enschede heeft een relatief laag opnamejaar achter de rug. In totaal is 52.600 m ² bedrijfsruimte opgenomen, dit betekent een daling ten opzichte van vorig jaar van 34%. Ook ten aanzien van het langjarig gemiddelde is afgelopen jaar relatief weinig bedrijfsruimte opgenomen en blijft de dynamiek achter op de markt van de afgelopen jaren . Opvallend daarin is de terugval van het aantal opnames in de grootteklassen van 2.000 tot 5.000 m². De grootste opname was de aankoop van het bedrijfspand aan de Lenteweg door Key West Bedding. Wel is het beschikbare aanbod in Enschede op 1 januari 2016 aanzienlijk lager, waardoor de marktratio vergelijkbaar is met voorgaande jaren. De markt blijft derhalve even ruim. Van het huidige aanbod is intussen 14% langer dan drie jaar beschikbaar voor verhuur of verkoop. Dit betreft vooral bedrijfsobjecten in de grootteklassen van 500 tot 1.000 m².

Opnamevolume (m²)

52.600

Mediane huurprijs

Marktratio

€ 37


34%


...........................

........................... 250.000

200.000

150.000

100.000

50.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Lenteweg, Enschede

Key West Bedding

8.700

Josink Maatweg, Enschede

ikwilvanmijnautoaf.nl

2.720

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Hoedemakerplein 1 7500 CA Enschede [email protected] www.snelderzijlstra.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Hengelo

De bedrijfsruimtemarkt in Hengelo laat een duidelijke en robuuste stijging van de opnamevolumes zien. Waar in 2009 en 2010 nog sprake was van relatief lage opnamevolumes tussen 10.000 en 15.000 m², is het opnamevolume gestaag gestegen naar 65.000 m² in 2015. Hiermee kent Hengelo een hoge marktdynamiek en een marktratio van 61%. Hengelo heeft hiermee de krapste markt in de regio in verhouding tot Enschede en Almelo. Mede vanwege de robuuste toename van het opnamevolume is afgelopen jaar ook het aanbod van bedrijfsruime in Hengelo gedaald. In totaal staat op 1 januari 2015 nog 105.900 m² bedrijfsruimte in aanbod. Opvallend daarbij i s dat het grootste deel van het aanbod betrekking heeft op bedrijfsruimte met een metrage van 2.000 tot 5.000 m², terwijl nauwelijks tot geen aanbod beschikbaar is groter dan 5.000 m². Voorts is het aantal panden dat langer dan drie jaar staat aangeboden i n Hengelo, mede door de hoge marktdynamiek, relatief laag (18%). Ter vergelijking, het landelijk gemiddelde ligt op 20%, terwijl dit percentage in Almelo op 29% ligt.

Opnamevolume (m²)

Mediane huurprijs

64.900

Marktratio

€ 34


61%


...........................

........................... 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Europalaan, Hengelo

Stichting Carmel College

7.000

Granaatstraat, Hengelo

Primoteq

1.485

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Hoedemakerplein 1 7500 CA Enschede [email protected] www.snelderzijlstra.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Maastricht

De bedrijfsruimtemarkt van Maastricht laat een vergelijkbaar beeld zien als de afgelopen jaren. De opnameniveaus fluctueren tussen 15.000 en 25.000 m². In 2015 kwam het opnamevolume uit op 16.200 m², dit betekent een daling van 6.500 m² ten opzichte van vo rig jaar. De Maastrichtse bedrijfsruimtemarkt werd afgelopen jaar getypeerd door transacties van kleine en middelgrote transacties. Mede door het relatief lage opnameniveau ten aanzien van het beschikbare aanbod blijft in de Maastricht sprake van een ruime bedrijfsruimtemarkt. Het aanbod is daarnaast gestegen tot boven de 100.000 m², te weten 112.000 m². De stijging van het aanbod wordt bijna volledig veroorzaakt door het recent beschikbaar gekomen logistieke complex aan de Molensingel. Het logistieke complex beslaat ruim 24.000 m² bedrijfsruimte met ongeveer 2.000 m² kantoor en voldoet aan alle logistieke vereisten. Tevens zijn er nog uitbreidingsmogelijkheden op het perceel. Opvallend is verder dat Maastricht nauwelijks aanbod kent wat langer dan drie jaar op de markt beschikbaar is. Dit percentage bedraagt slechts 5% van het huidige aanbod.

Opnamevolume (m²)

16.200

Mediane huurprijs

€ 39


Marktratio

14%


...........................

........................... 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Withuisveld, Maastricht

Eurofibers

555

Weerhuisweg, Maastricht

Schadenet Koenen

600

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Boek & Offermans Makelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Scharnerweg 116-B 6224 JK Maastricht [email protected] www.boek-offermans.nl

Sprekende Cijfers

2016

Bedrijfsruimtemarkten Heerlen

Na een jaar waarin het opnameniveau een piek toonde, is afgelopen jaar het opnameniveau weer vergelijkbaar met het langjarig gemiddelde. Het opnamevolu me lag over geheel 2015 op 9.400 m². Dit betrof voor het belangrijkste deel kleine tot middelgrote bedrijfsruimtes tot 2.000 m². Uitzondering hierop was de huurtransactie van ACIST Medical Systems. Zij huren 3.000 m² bedrijfsruimte aan de Heliumstraat. Mede door het relatief lage opnamevolume blijft in Heerlen sprake van een ruime markt. Daarbij is afgelopen jaar ook het beschikbare aanbod met 33% toegenomen naar bijna 67.000 m². Een belangrijk deel van het aanbod (37%) staat intussen langer dan drie jaar te huur of te koop. Bij dit vastgoed is dan ook sprake van structureel aanbod. Gezien de relatief lage opnameniveaus in het verleden is het dan ook niet de verwachting dat dit aanbod snel zal afnemen. De marktprijzen binnen de regio van Heerlen variëren van € 20 tot € 60 per m², waarbij de bovenkant van de bandbreedte geldt voor nieuwbouw .

Opnamevolume (m²)

9.400

Mediane huurprijs

€ 34


Marktratio

14%


...........................

........................... 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000

0 - 500 m² 1.000 - 2.000 m² 5.000 - 10.000 m²

0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanbod

Opname

500 - 1.000 m² 2.000 - 5.000 m² > 10.000 m²


...........................

Adres

Huurder/Koper

Metrage (m²)

Heliumstraat, Heerlen

ACIST Medical Systems

3.000

Beitel, Heerlen

H2 Interieur

452

....................................................................................... ... Sprekende Cijfers is een product van Dynamis B.V. Boek & Offermans Makelaars Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht [email protected] www.dynamis.nl

Akerstraat 39-41 6400 AR Heerlen [email protected] www.boek-offermans.nl

Begrippen

Begrippen Voor dit rapport zijn de volgende definities en afbakeningen gehanteerd: Regio’s Er is gekozen om de regioafbakening zoveel mogelijk aan te laten sluiten bij de rapportage Sprekende Cijfers Kantorenmarkten. Voor de regio Amsterdam geldt echter dat alleen de stad Amsterdam in het onderzoek is meegenomen en niet de omliggende steden. Voor de andere steden in de G4 zijn de volgende kernen meegenomen in het onderzoek:  Regio Den Haag: Den Haag, Delft, Leidschendam, Rijswijk, Voorburg, Wassenaar en Zoetermeer;  Regio Rotterdam: Rotterdam, Capelle a/d IJssel, Krimpen a/d IJssel, Barendrecht, Spijkenisse, Rhoon, Hoogvliet, Poortugaal, Schiedam, Ridderkerk en Nieuwerkerk a/d IJssel;  Regio Utrecht: Utrecht, Bunnik, De Bilt, Bilthoven, Houten, Maarssen, Nieuwegein, Zeist en Driebergen. Onder de deelregio Drechtsteden vallen de steden: Dordrecht, Hendrik Ido Ambacht, Papendrecht, Sliedrecht en Zwijndrecht. Aanbodcijfers De aanbodcijfers, zoals die in dit rapport zijn weergegeven, zijn op 1 januari gemeten en vormen een momentopname. Er wordt geen ondergrens gebruikt, met uitzondering van de regio Amsterdam, waar geen objecten kleiner dan 200 m² worden meegenomen. In het aanbod worden uitsluitend bestaande objecten geregistreerd (gereed of in aanbouw/renovatie; zij zijn daadwerkelijk binnen twaalf maanden beschikbaar en niet reeds uit de markt genomen). Dit kan inhouden dat bedrijfsruimte in het aanbod wordt meegenomen zonder dat sprake is van leegstand: de ruimte kan nog in gebruik of in aanbouw/ renovatie zijn. Opnamecijfers Voor de opnamecijfers wordt geen ondergrens gehanteerd met betrekking tot het metrage. Uitzondering hierop is de stad Amsterdam. Hier worden objecten kleiner dan 200 m² niet meegenomen. De opnames (transacties) moeten op de ‘vrije’ markt zijn verhuurd of verkocht. Beleggingstransacties worden buiten beschouwing gelaten. De gebruikerstransacties in dit rapport zijn geregistreerd in de periode van 1 januari tot 1 januari. De transacties worden geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt. Bedrijfsruimte met kantoorruimte Veel objecten in de categorie bedrijfsruimte hebben ook een bepaald metrage kantoorruimte. Indien de kantoorruimte meer dan 50% van het totale metrage beslaat, wordt het totale object niet meegenomen in het onderzoek. Mediane huurprijzen De huurprijzen worden gewaardeerd in euro’s per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar. In de mediane gerealiseerde huurprijzen wordt rekening gehouden met eventuele aparte huurprijzen voor kantoorruimte. De mediane

Bijlagen | Bedrijfsruimtemarkten 2016 35

Sprekende Cijfers

huurprijzen worden zodoende gecorrigeerd voor veelal hogere huurprijzen van de kantoorunits. Bedrijfsruimtemarktratio De bedrijfsruimtemarktratio geeft de verhouding weer tussen de vraag naar bedrijfsruimte in een bepaald jaar en het aanbod aan het einde van datzelfde jaar. Deze ratio maakt duidelijk of sprake is van een gezonde vraag- en aanbodverhouding. Wanneer de ratio stijgt komt de vraag en het aanbod dichter tot elkaar en is sprake van een krappere markt. Indien de discrepantie tussen vraag en aanbod groter wordt dan is de verhouding intussen ruimer en daalt de bedrijfsruimtemarktratio. Grootteklasse Bij de verdeling van het aanbod en de transacties naar grootteklasse wordt de volgende verdeling gehanteerd:      

0 – 500 m² 500 – 1.000 m² 1.000 – 2.000 m² 2.000 – 5.000 m² 5.000 – 10.000 m² > 10.000 m²

Methodologie Om deze rapportage tot stand te brengen, zijn vanaf 1 juli 2008 de volgende aanbod- en opnamegegevens van de huur- en koopmarkt verzameld en in een database verwerkt: • Straatnaam • Postcode • Type vastgoed • Prijs • Deelgebied • Huisnummer • Oppervlakte • Branche • Bedrijventerrein • Jaar Naast het gebruik van eigen data zijn voor de aanbodcijfers de websites van Realnext en Funda gehanteerd, alsook websites van de lokale makelaars die niet zijn aangesloten bij Realnext. Voor de opnamecijfers zijn zowel eigen data, als verscheidene externe databases gehanteerd, zoals Vastgoedmarkt, PropertyNL en Strabo. Voor het aanbod en de opname geldt dat elk object door een researchmedewerker en/of makelaar in de desbetreffende regio is gecontroleerd. Betrouwbaarheid Hoewel de cijfers zijn verzameld met de grootst mogelijke zorgvuldigheid, zijn er desondanks beperkingen op het gebied van betrouwbaarheid. Veel bedrijven en hun vastgoedadviseurs die een huurovereenkomst sluiten met een eigenaar/ belegger, zijn niet altijd bereid alle uitkomsten van het onderhandelingsproces


Begrippen

openbaar te maken. Afspraken over de kosten van herinrichting van een gebouw of ruimten, of verbeteringen aan installaties zijn vaak verdisconteerd in de huur. Ook de periode van het huurcontract is van belang voor de hoogte van de huurprijs. (Ver)kooptransacties worden eveneens gezien als vertrouwelijk. De huur- en koopprijzen zijn daarom indicatief.

Bijlagen | Bedrijfsruimtemarkten 2016 37

Boek & Offermans Makelaars Akerstraat 39-41 Postbus 677 6400 AR Heerlen t 045 574 32 33 [email protected] www.boek-offermans.nl (ook in Maastricht en Venray)

Molenbeek Makelaars Emmalaan 39 3581 HP Utrecht t 030 256 88 11 [email protected] www.molenbeek.nl

Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Arnhem Sweerts de Landasstraat 27 Postbus 588 6800 AN Arnhem t 026 355 21 00 [email protected] www.stmakelaars.nl

Frisia Makelaars Javastraat 1a 2585 AA Den Haag t 070 342 01 01 [email protected] www.frisiamakelaars.nl

Ooms.com Maaskade 113 Postbus 24040 3007 DA Rotterdam t 010 424 88 88 [email protected] www.ooms.com (ook in Dordrecht)

Strijbosch Thunnissen Bedrijfsmakelaars Nijmegen St. Canisiussingel 22 Postbus 1005 6501 BA Nijmegen t 024 365 10 10 info@s-t. nl www.stmakelaars.nl

HRS Bedrijfsmakelaars Pettelaarpark 36 Postbus 2073 5202 CB ‘s-Hertogenbosch t 073 80 000 08 [email protected] www.hrsbedrijfsmakelaars.nl

Rodenburg Bedrijfsmakelaars Paslaan 20 Postbus 10054 3101 GB Apeldoorn t 055 5 268 268 [email protected] www.rodenburg.nl (ook in Deventer en Zwolle)

Van der Sande VanOpstal Bedrijfsmakelaars Vijverstraat 1 4818 ST Breda t 076 514 74 54 [email protected] www.vandersande.nl

Kuijs Reinder Kakes Valkenburgerstraat 67 a/b 1011 MG Amsterdam t 020 6265361 [email protected] www.krk.nl (ook in Alkmaar en Zaandam)

Snelder Zijlstra Bedrijfsmakelaars Hoedemakerplein 1 Postbus 2022 7500 CA Enschede t 053 485 22 44 [email protected] www.snelderzijlstra.nl

Verschuuren & Schreppers Bedrijfsmakelaars Kennedyplein 230 Postbus 8730 5605 LS Eindhoven t 040 211 11 12 [email protected] www.bedrijfsmakelaar.nu

Lamberink Bedrijfsmakelaars Stationsstraat 24 -26 Postbus 993 9400 AZ Assen t 0592 33 84 20 [email protected] www.lamberink.nl (ook in Groningen)

Orteliuslaan 5 3528 BA Utrecht t 030 767 03 90 [email protected] www.dynamis.nl

Sprekende Cijfers Bedrijfsruimtemarkten

Recommend Documents