Sporen van verleden en heden Spoorverdubbeling Houten - Houten Castellum 2007 - 2010
Sporen van verleden en heden
1
Inhoud | 1
Inhoud
Voorwoord | 2 Vier jaar spoorverdubbeling in vogelvlucht | 4 Rina van Schaik | Winkeltje spelen op de vliering | 14 Peter Luitjens | Petje af voor Houten | 16 Jan Lenstra | Altijd op zoek naar de consensus | 18 Petra Oude Groote Beverborg | De jaren zijn omgevlogen | 20 Dick van Fulpen | Gefascineerd door techniek en natuur | 22 Tonneke Hillebrand en Ralph de Kock | “Ha bruidegom!” | 24 Castellum Singers | Castellum Singers gaan als een trein | 26 Herman Geerdes | Het spoor verbindt in Houten | 28 Wil Schapendonk | Trots op stukje vakwerk | 30 Heleen van Buren | Een naar ongeluk | 32 Annemieke Bok | Extra stop in Houten | 34 Henk Woltjer | Station Houten: comfort en openheid | 36 Enith de Putter | Sporen in een rolstoel | 38 Ton Delfos | Geen ritje van niks | 40 Ben Wammes | Herinneringen aan wachtpost 8 | 42 Werk in uitvoering | 44 Zij maakten het mogelijk | 46 Colofon | 47
2
3 Het moet een ware happening zijn geweest, op 1 november 1868, als Staatslijn H tussen Utrecht
Van Staatslijn H
en Boxtel in gebruik wordt genomen en station Houten zijn deuren opent. Wordt overal in het dorp gevlagd? Loopt heel Houten uit? Speelt de fanfare? Strijkt de burgemeester met een trots gebaar zijn snor nog eens glad als hij in de verte de stoomtrein ziet - en hóórt - aankomen, een dikke, grijze pluim boven de locomotief? Op 16 april 2011 is het opnieuw feest in Houten, nu vanwege de officiële opening van de vier sporen tussen Houten en Houten Castellum en de twee nieuwe stations. Wie zich in de achtergronden van de twee mijlpalen verdiept, ontdekt een paar opval-
tot
lende paralellen. Verbond de 60 kilometer lange staatslijn H de spoorwegnetten ten noorden en zuiden van de grote rivieren, de spoorverdubbeling in Houten is onderdeel van Randstadspoor, een hoogwaardig regionaal spoornetwerk dat de regio Utrecht helpt ontsluiten. Staatslijn H voorzag al meteen in een grote behoefte, ook in Houten, waar al in het eerste jaar ruim 14.000
Randstadspoor
reizigers de stoomtrein namen. Die 14.000 reizigers stappen binnenkort in Houten opnieuw op de trein, zij het nu elke werkdag in de allernieuwste sprinters van de Nederlandse Spoorwegen! De afgelopen vier jaar waren wij te gast in Houten. We moesten een grote en technisch gecompliceerde klus klaren, niet in de laatste plaats omdat we midden in de stad moesten bouwen. Dankzij een uitstekende samenwerking met de gemeente Houten verliep dit heel voorspoedig. De afgelopen jaren hebben heel veel Houtenaren met enthousiasme en belangstelling de werkzaamheden gevolgd. Dankzij hen hebben we ons altijd welkom gevoeld. Een mooie ervaring. Mogen we u bedanken voor uw geduld en betrokkenheid? Nu het werk erop zit, presenteren wij u met plezier dit boekje. Rode draad is heden en verleden. In de verhalen leggen we de verbinding tussen toen en nu, net zoals het spoor verbond en nog steeds verbindt. Vijftien mensen vertellen hun eigen verhaal. Allemaal zijn ze op de een of andere manier betrokken bij de spoorlijn in Houten of de verdubbeling daarvan. Graag laten wij u delen in hun bijzondere ervaringen en herinneringen. Daarnaast voeren we u in beeld en woord in vogelvlucht nog eens langs het project. In dit boekje kijken we achteruit, maar we werpen ook een blik door de voorruit. We hopen dat u nog heel lang plezier beleeft aan wat wij hebben gebouwd. Gerrit ten Klooster | Projectmanager Randstadspoor ProRail
4
Vier jaar spoorverdubbeling in vogelvlucht Technisch gezien is de spoorverdubbeling niet bijzonder moeilijk. Toch is de klus vanwege de ingewikkelde logistiek een waar huzarenstukje. Zoals het in Houten gaat, kom je het niet vaak tegen. Vier jaar wordt volop gesloopt en gebouwd en blijven de treinen rijden. En dat allemaal in het stadshart van Houten én op een van de drukst bereden spoorlijnen in Nederland. Een terugblik in vogelvlucht.
5
6
7
Het 5,3 kilometer lange spoortracé door Houten loopt net ten zuiden van de kruising met de Fortweg tot voor de brug over het
het tweede spoor komt namelijk te liggen tussen de kersverse spoorlijn richting het zuiden en de oude spoorlijn richting Utrecht.
Amsterdam-Rijnkanaal. ProRail begint in 2007 met de aanleg van het nieuwe buitenste westelijke spoor.
Veel werk gebeurt ’s nachts. Dan rijden op deze drukke trajecten geen treinen en kan er veilig worden gewerkt.
Dat gaat laag voor laag: op een zandbaan wordt het ballastbed gelegd. Hierop worden betonnnen dwarsliggers gelegd. Daarna
Verder aan de oostkant
kunnen de spoorstaven erop. Als die zijn gemonteerd, volgen de bovenleidingportalen. Dan is het de beurt aan de bovenleiding
Is ProRail steeds aan de westzijde aan de slag geweest, begin 2009 verplaatst het werk zich naar de oostkant. Houten heeft
en de beveiliging.
dan al afscheid genomen van de tram, waarvan de 1,9 km lange spoorbaan in het nieuwe spoortracé ligt. Na de sloop van het perron bij het postkantoor is er ruimte om het centrumviaduct en de twee oostelijke sporen richting Utrecht te bouwen. Dan
Bij het werk zet de aannemer groot materieel in. Het werk luistert nauw: het spoor moet tot op de millimeter precies op de juiste
slaat Koning Winter toe. Nederlanders binden massaal de schaatsen onder, maar in Houten vertraagt de strenge vorst de bouw.
plek en hoogte komen te liggen. Daarbij helpt ondermeer de stopmachine. De ijzeren stampers onderaan de machine woelen door de stenen tussen de dwarsliggers. Een trilblok aan de zijkant van de stopmachine dekt de boel daarna nog even goed toe. Op het buitenste westelijke spoor gaan in de tweede helft van 2008 de treinen richting Den Bosch rijden. De volgende stap is het verwijderen van het oude spoor richting Den Bosch, zodat er ruimte wordt gecreëerd voor de bouw van het binnenste westelijke spoor, dat voorlopig plek biedt aan de treinen richting Utrecht. Een periode van kruip-door-sluip-door bouwen breekt aan:
1868 Spoorlijn Utrecht – Waardenburg klaar November opening station Houten
1870 Spoorlijn Utrecht – Boxtel klaar
1908 Bouw vier burgerwoningen voor spoorwegpersoneel aan Stationserf in Houten
1917 Ontsporing koninklijke trein met aan boord Koningin Wilhelmina, ter hoogte van de spoorbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal.
1934 Station Houten sluit voor personenvervoer. Ombouw tot twee (later drie) woningen
8
9
De aannemers zetten een tandje bij en halen toch de planning. Na het treinloze werkweekend in maart 2009 zit de helft van de klus erop. ProRail bouwt de maanden daarna verder aan het oostelijke viaduct, het betonwerk voor de nieuwe stations en de geluidsschermen. Bij de Albert Pistoriusweg wordt onder grote belangstelling in juli de Vijfwalbrug geplaatst. Vorst en sneeuw maken het werk vanaf half december opnieuw wekenlang moeilijk. De aanleg van de twee oostelijke sporen start begin 2010.
Kapconstructie zorgt voor vorm Vanaf april 2010 gaat het rap. Met de plaatsing van de kapconstructie krijgt het station in het centrum steeds meer vorm. Ook het werk aan Houten Castellum vordert gestaag. ProRail slaat half november de laatste grote slag. Ter hoogte van de Fortweg en de Rondweg Zuid worden de nieuwe oostelijke sporen en wissels aangesloten op de bestaande baan en wordt de compleet nieuw gebouwde beveiliging in gebruik genomen. Een maand later stoppen de eerste treinen op Houten Castellum.
1938 Elektrificatie spoorlijn
1944 Geallieerde bombardementen spoorlijn
1965 Houten sluit als goederenstation
1982 Opening viaductstation in nieuwe stadscentrum Houten
1984 Renovatie oude station. Nieuwe bewoners: startende ondernemers
Januari 2001 Januari opening tramlijn Houten – Houten Castellum
11
10
Beton, kabels en ander materiaal Voor de bouw van twee stations en vier sporen is veel materiaal nodig. Zo gaat er in één dek van het zes dekken tellende centrumviaduct al ruim 300 kuub beton. Betonmixers rijden in 2008 dagenlang af en aan om het grijze goedje af te leveren. Niet alle materiaal is zichtbaar: voor de spoorbeveiliging verdwijnt een slordige 700 kilometer kabel onder de grond. Over het hele traject wordt ook de bovenleiding vernieuwd. ProRail vervangt het oude systeem van 1.500 volt gelijkstroom door een systeem dat is voorbereid op 25.000 volt wisselspanning. Zo kunnen in de toekomst op dit traject meer en snellere treinen rijden. Om de sporen ook qua beveiliging goed te laten aansluiten op emplacement Utrecht nu en in de toekomst, is er een compleet nieuw relaishuis gebouwd, waarmee Houten zijn eigen beveiligingssysteem heeft gekregen. De spoorverdubbeling in cijfers
Augustus 2007 Verplaatsing oude station
December 2008 Laatste rit tram
April 2009 Officiële opening Het Oude Station na renovatie
•
4 x 5,6 km nieuw spoor (in totaal 22,4 km)
•
7.500 stuks fruit
•
700 kilometer kabels
•
100 km koperdraad voor bovenleiding
•
131.000 m zand
•
53 verkeersboetes
•
21.000 m beton
•
vier treinloze weekenden
•
530 kilo koffie (snelfiltermaling)
•
circa 650 nachten gewerkt
3
3
December 2010 Eerste treinen stoppen op Houten Castellum
16 April 2011 Officiële opening Houten en Houten - Castellum
12
Verbonden met het spoor 15 portretten in woord en beeld
13
14 Rina van Schaik (54), geboren en getogen in het oude station van Houten, is voor het eerst terug in het verplaatste en gerenoveerde gebouw. In de hal ziet ze tot haar verrassing haar vader op een grote foto. “Jeetje ja, dat is hem, mijn vader: ik herken hem aan zijn houding. En aan zijn klompen. Die droeg hij altijd. Dat blonde kindje? Dat zou goed mijn broer kunnen zijn. Ach, wat is het bijzonder om hier te zijn. Dit was mijn ouderlijk huis. Hier ben ik geboren en heb ik tot mijn 22ste gewoond. Nu ik hier zit, komen de herinneringen weer boven. Mijn vader werkte bij het spoor als seinhuiswachter in Utrecht. Hij was trots op zijn werk. Begin jaren vijftig, voor mijn geboorte, zijn mijn ouders met mijn broer en drie zussen verhuisd naar het station van Houten. Dat was toen al niet meer in gebruik. Er waren twee woningen. Wij woonden aan de ene kant, de familie Van Kesteren aan de andere. Later kwam in het middendeel de familie Helder wonen. Echt groot was het niet. Een bijkeuken, een keuken, een woonkamer, een slaapkamer en een vliering met nog een slaapkamer. Maar het was goedkoop en wij kinderen hadden de ruimte. Op de vliering speelde ik winkeltje. Voor het station was een groot grindveld. Ik heb warme herinneringen aan de avonden dat we daar speelden met de buurkinderen. We speelden ook op en bij het spoor. Dat mocht natuurlijk niet, maar als kind doe je juist wat niet mag. Gelukkig is er nooit wat gebeurd. Je went aan die treinen. Ik ben er nooit wakker van geworden. Afgezien van die treinen was het verder stil. Er waren weinig auto’s en Houten was nog een klein dorp. Wij waren wel een vreemde eend in de bijt. Want ja, wij woonden ‘maar’ in een station. Zo voelden we dat zelf ook. We trokken niet veel op met de kinderen uit het dorp. Pas later begreep ik hoe bijzonder het was om hier op te groeien. Mijn ouders zijn later naar elders in Houten verhuisd. Dat het station jarenlang verpauperde deed me pijn. Ik ben dan ook erg blij dat het zo mooi is opgeknapt en een mooie nieuwe bestemming heeft gekregen. Het voelt goed om hier weer te zijn.”
15
Winkeltje spelen
op de vliering
16
17
Petje af voor Houten
ProRail-projectleider Peter Luitjens woont in Vorden in de Achterhoek. Nu Houten klaar is, geeft de teller van zijn auto ruim 400.000 kilometer aan. “Wat een eind, hè? Maar Houten was zo’n fantastische klus, daar moest ik bij zijn.” “Voordat ik naar Houten kwam, werkte ik aan de Betuweroute. De aanleg daarvan stuitte op veel weerstand. Hoe anders was dat in Houten. Ik ervoer het hier als een warm bad. Vier jaar hebben we midden in de stad gebouwd. Bijna geen wanklank gehoord. Petje af voor Houten. We hebben zo veel mogelijk rekening gehouden met de omwonenden. Al was dat soms lastig. De eerste zomer was warm. Iedereen sliep met de ramen open en wij moesten ’s nachts damwanden slaan. Toen hebben we massaal stroopwafels uitgedeeld om het leed wat te verzachten. Ik bewaar mooie herinneringen aan Houten. De Vijfwalbrug werd in delen over de weg aangevoerd. Het ging langzaam, minder dan stapvoets. Er kwamen steeds meer mensen op af, die er in een optocht achteraan gingen. Het kippenvel stond op m’n armen. Ook bijzonder: de vier treinloze weekenden waarin 52 uur aan een stuk werd gewerkt. In het holst van de nacht waren langs het traject driehonderd, soms wel vierhonderd man tegelijk bezig. Het schijnsel van de bouwlampen, machines die af en aan rijden, overal bedrijvigheid. Dat zorgt voor een speciaal sfeertje. Noem het bouwromantiek. Door slim onderhandelen hebben we veel waar voor ons geld gekregen. Zo konden we een stationskap van 170 meter bouwen, terwijl er eigenlijk geld was voor maar 90 meter. Alles ging keurig volgens de regels, hoor. Maar we hebben wel het avontuur opgezocht. Ook dat maakt dit project voor mij speciaal. Streng winterweer gooide twee keer de strakke planning flink in de war. Toch is de spoorverdubbeling soepel verlopen, dankzij de inzet van de aanneemcombinatie, de gemeente en de Houtenaren. En binnen budget en op tijd afgerond ook nog. Dat lukt niet vaak bij zo’n groot, complex project. Daar ben ik best trots op.”
18
Altijd op zoek naar de consensus Al jaren zet Jan Lenstra (74) zich met hart en ziel in voor de Houtense gemeenschap. Hij vertegenwoordigde de oudere Houtenaren in het overleg met ProRail en de gemeente. “In 1974 ben ik als Groninger met mijn gezin in Houten neergestreken. We vonden een huis tussen de fruitbomen in Den Oord, tegen het oude dorp aan. Ik ben jarenlang voorzitter geweest van het Oranjecomité. Ook zit ik bij allerlei belangenclubs. Ik ken half Houten. En omgekeerd weten de Houtenaren me te vinden. Ik ben nog best een druk baasje. Dat zit in mijn aard. Ik ben graag van de straat. Juist als je ouder wordt, moet je bezig blijven. Anders verzuur je en word je een mopperkont. Vier jaar lang zat ik bij het overleg met ProRail en de gemeente over de veiligheid en bereikbaarheid op en rond het spoor. In de klankbordgroep kwam van alles op tafel. Van de bouwverlichting tot de plaats van de kaartautomaten. De sfeer aan tafel was goed, het overleg open. We vonden altijd een luisterend en welwillend oor. Neem het Onderdoor. Dat zou in fasen worden opgehoogd. Wij zeiden: gooi de boel drie of vier weken dicht en klaar die klus in één keer. Dan ben je ervan af. En zo is het gebeurd. Trouwens: als iets niet kon, werd het hoe en waarom ons eerlijk en helder uitgelegd. Dat nam ik dan weer mee naar mijn achterban. Ik denk graag mee, zoek altijd de consensus. Lobbyen, netwerken, noem het zoals je wilt. Dat werkt gewoon veel beter dan de confrontatie aangaan. Ligt ergens een tegel los, dan kun je op hoge poten de gemeente bellen. Maar je kunt ook even een bakkie doen bij de wijkpost. Ook strategie: ik noem nooit namen. Hoorde ik over een probleem of akkefietje, dan speelde dat altijd ergens anders. De oplossing die ik op tafel legde, was ook vaak elders bedacht en daar een succes gebleken. Vat je ‘m?”
19
20
21
De jaren zijn omgevlogen Alle werklui, machines en materialen op het juiste moment op de juiste plek - Petra Oude Groote Beverborg van spooraannemer VolkerRail zorgde ervoor. De 29-jarige werkvoorbereider stond als enige vrouw in de bouwkeet haar mannetje. “Ik heb MTS en HTS gedaan, op aanraden van een lerares omdat ik goed was in wiskunde. Zelf wist ik echt niet wat ik wilde worden. Al schijn ik op die vraag als klein meisje eens ‘de baas van mijn vader’ te hebben geantwoord. Het grappige is dat we inmiddels collega’s zijn, want mijn vader werkt ook bij VolkerRail. Aan de telefoon en op feestjes gaat het alleen maar over werk. Mijn man en mijn moeder worden er soms gek van. De spoorverdubbeling in Houten was mijn eerste grote project. Ik weet nog goed hoe het begon. We zetten zo’n pipowagentje neer bij De Bouw. Dat was in december 2007. Het einde leek toen nog heel ver weg, maar de jaren zijn omgevlogen. Ik heb duizenden uren werk ingepland aan de nieuwe sporen, bovenleiding, seinen en kabels. En gezorgd dat de kilometers spoorstaven, kranen en andere machines op tijd op de juiste plek waren. Wat er ook bij hoorde: broodjes, koffie en soep bestellen voor de werklui in een weekend dat er 52 uur aaneengesloten werd gewerkt. Ik heb in vier jaar heel veel geleerd. Het belangrijkste: dat er veel meer dan alleen techniek bij komt kijken als je midden in een stad bouwt. We maakten met onze machines een hoop lawaai, ook ‘s nachts. Gek genoeg bleken omwonenden meer last te hebben van het gepraat van de werklui. Verder was het spannend als de planning helemaal op z’n kop moest, bijvoorbeeld omdat we door de vorst niet konden werken. Dan was het: rustig ademhalen en opnieuw beginnen. In de bouwkeet was ik de enige vrouw tussen tientallen mannen. Geen probleem. Ach, er kwam weleens een flauwe opmerking voorbij. Ging het me te ver, dan trapte ik op de rem. Was het meteen over. ’Je zit al veel te lang tussen alleen maar kerels’, zei een collega toen ik een keer een tekening niet kon vinden. ‘Je kijkt ook al niet verder dan je neus lang is.”
22 Programmeur Dick van Fulpen (61) uit Houten werkt sinds 1996 in Den Bosch. Al die jaren al reist hij met de trein. Saai? Welnee, hij verveelt zich nooit. “De ene week neem ik ’s ochtends de trein van tien voor half acht, de andere week die van een half uurtje later. Da’s wel vroeg, maar ik heb geen moeite met opstaan. Terug pak ik altijd de trein van net na half vijf. Ben ik lekker vroeg thuis. Zo gaat het al jaren. Ik zie natuurlijk vaak dezelfde gezichten, maar een praatje zal ik niet snel aanknopen. Ik probeer het cryptogram op te lossen en daarna lees ik de krant. Het liefst kijk ik naar buiten. Techniek fascineert me. De spoorverdubbeling maakte de treinreis tot een spannende belevenis. Ik ging altijd aan de kant zitten waar werd gewerkt. In de winter zag ik niet veel, dan was het donker. Maar zodra de dagen lengden, kon ik zien wat er weer allemaal was veranderd. Het werk leek bij tijden traag te verlopen, dan weer ging het met grote stappen. Bij de Rondweg hield het nieuwe spoor abrupt op. Ik dacht steeds: daar moet toch een keer een bruggetje komen. Dat bleek aan de zijkant al klaar te liggen. In een treinloos weekend in november 2009 hebben ze het op z’n plek geschoven. Op maandagochtend lag het er opeens. Zo ben ik wel vaker verrast. Het tijdelijk perron langs de Randhoeve: in één dag ontmanteld, helemaal weg. Midden in Houten vier sporen en twee stations bouwen terwijl de treinen bleven rijden; dat moet logistiek heel ingewikkeld zijn geweest. Knap hoe ze dat voor elkaar hebben gekregen, zonder dat wij reizigers er veel hinder van hebben ondervonden. Wist je trouwens dat de bovenleiding langs het traject met drie verschillende systemen is opgehangen? Ik moet nog eens uitzoeken waarom dat is. Het spoorwerk in Houten is klaar, maar ik verveel me nooit. Onderweg is zo veel te zien, de natuur verandert voortdurend. Bij Schalkwijk stikt het de laatste tijd van de ganzen. En gisteren zag ik een paar reeën lopen in de buurt van Culemborg. Schitterend toch? Ik kijk mijn ogen uit.”
23
Gefascineerd door techniek en natuur
24
25 Trouwen in een voormalig station. In Houten kan dat. Houtenaren Tonneke Hillebrand (47) en Ralph de Kock (50) gaven elkaar op 11 november 2010 om elf uur het jawoord in Het Oude Station. Ralphs volwassen dochters Daphne, Ilona en Tessa waren van de partij, net als Myrea (14) en Shanya (11), de meiden van Tonneke. Tonneke: “We waren meteen verkocht toen we gingen kijken bij Het Oude Station. Het gebouw is met veel liefde en aandacht gerenoveerd. Je ziet het oude station er nog in terug. We zijn in de vroegere stationshal getrouwd. Dat leuke, ouderwetse sfeertje hangt er nog een beetje.” Ralph: “We hebben niet zo veel met het spoor, hoor. Al heb ik wel jarenlang de vloeren onderhouden in een van de hoofdgebouwen van ProRail. ” Tonneke: “En Myrea gaat sinds afgelopen zomer met de trein naar school in Geldermalsen. Ze is inmiddels een volleerd treinreizigster en kent de treintijden uit haar hoofd.” Myrea: “Toen mama en Ralph vertelden dat ze in dat oude station gingen trouwen, heb ik er onderweg meteen foto’s van gemaakt.” Tonneke: “Ze hadden de rode loper voor ons uitgelegd. Het regende pijpenstelen en het stormde die dag, dus we hebben even een sprintje getrokken. Binnen was het warm en gezellig. Om precies elf uur gaven we elkaar het jawoord. Na de plechtigheid was er een heerlijke lunch voor onze zestig gasten. Salades, broodjes, kroketjes, taarten, brownies, er was van alles. Geen soep uit blik, maar zelfgemaakte. Volgens mij is alles schoon op gegaan.” Shanya: “Je vergeet de pindarotsjes, mama. Die waren lékker! We kregen nog een zakje mee naar huis. Jammie.” Ralph: “Medewerkers met een verstandelijke beperking draaien in Het Oude Station volop mee in de keuken en de bediening. Voor ons was dat geen bezwaar. Sterker nog, ze maakten onze dag extra speciaal. Die jongens en meiden hebben zichtbaar plezier in hun werk. Ze renden de benen uit hun lijf om het ons naar de zin te maken.”
“Ha bruidegom!”
Tonneke: “Eentje begroette me met een vrolijk ‘ha bruidegom’. Ralph noemde hij ‘echtpaar’. Daar moesten we wel om grinniken. Ach, het is voor ons allebei ons tweede huwelijk. Een plooitje hier of daar maakt dan echt niet uit. We hebben het super gehad.”
26
27
Castellum Singers
gaan als een trein
De Castellum Singers oefenen in Dienstencentrum Lorech van welzijnsorganisatie van Houten & Co. De meeste koorleden komen met de trein naar de repetities. Zo ook Ans van Poortvliet (64) en Wil Lancee (76). Ans: “We hebben 34 leden. Officieel zijn we een koor voor 55-plussers. Eentje is jonger. Zij mag meedoen omdat ze zo’n mooie stem heeft.”
Wil: “Maar toen het trammetje reed was het makkelijker. Dat stopte dichterbij. Nu moet je verder lopen. Voor mij niet zo’n probleem, maar voor de ouderen best lastig.”
Wil: “Jan van Wieringen is onze dirigent. Zo’n fijne man. Hij laat ons van alles zingen: Nederlands, Engels, maar ook Maleis en Zuid-Afrikaans.”
Ans: “Wel raar: voor een enkeltje betaal je € 1,20. Dat is net zo duur als naar Utrecht Centraal, terwijl dat toch veel verder is. Daar snap ik dus niets van.”
Ans: “We treden regelmatig op. Meestal in verzorgingstehuizen. Dan zijn we verkleed. Als we Indische liedjes zingen, staan we daar in Indische kledingdracht.”
Wil: “Wat ook zo leuk was aan het trammetje: mijn zoon Wim was een van de bestuurders. ‘Ha ma, ga je weer lekker zingen’, zei hij dan als ik instapte. Werd ik toch maar mooi door mijn eigen zoon naar het koor gereden!”
Wil: “Laatst nog zongen we bij de begrafenis van een koorlid. Dat had de familie ons gevraagd. Mooi was het.” Ans: “We repeteren drie keer in de maand op dinsdag. De vierde dinsdag niet, want dan is er bingo.” Wil: “We oefenen serieus, maar we hebben ook veel lol.” Ans: “Het koor is eigenlijk een grote familie.”
Ans: “Nadat de tram was opgedoekt, heeft er nog een bus gereden. Dat was ideaal, want die stopte voor de deur.” Wil: “Je kon alleen niet afstempelen in de bus. Of je moest helemaal omlopen naar de automaat op het station, al die trappen op. Ja zeg!” Ans: “Meestal liet de chauffeur het zo. ‘Betaal maar met een lied’, zei hij dan.”
Wil: “We delen lief en leed.” Ans: “Ik woon in het centrum van Houten en pak altijd de trein. Je bent er zo.”
Wil: “Zaten we met z’n allen lekker te zingen in de bus. Dat vond die chauffeur prachtig natuurlijk.”
28
29 Herman Geerdes (36) zat van meet af aan letterlijk met zijn neus bovenop de spoorverdubbeling. Acht jaar als raadslid en sinds april 2010 als verantwoordelijk wethouder. “Het nieuwe station, het Onderdoor en het fietstransferium - alles bij elkaar is het een pláátje geworden. Van de Houtenaren hoor ik tevreden geluiden, over het station maar ook over de openbare ruimte. Bezoek uit andere gemeenten is eveneens onder de indruk. Toch leuk. Het nieuwe stadsbeeld went snel. Ik ben al bijna vergeten hoe het eruit zag voordat de eerste schop de grond inging. En dat terwijl het werk lange tijd niet zo snel leek te gaan en vooral hinder veroorzaakte. Het was woekeren met de ruimte, er lag modder en zand en door de bouw van de nieuwe sporen moesten reizigers een paar keer van perron verhuizen. Maar het ging ineens heel rap toen het glas van de overkapping werd geplaatst en het Onderdoor werd opgehoogd. Als gemeente hebben we kansen gezien en die gegrepen. Al vroeg is besloten het spoor niet de standaard hoogte te geven van 80 centimeter, maar tot 1.80 meter op te hogen. Dat was een dure beslissing, maar wel een goede. Want sneed het spoor Houten eerst dwars doormidden, nu verbindt het juist beide helften met elkaar. Het Onderdoor biedt bovendien ruimte aan een fietstransferium, zodat fietsen grotendeels uit het straatbeeld verdwijnen. Wat altijd een kuil was, is nu onderdeel geworden van een schitterend station. Het is groot, maar doet niet zo aan. Dat past bij Houten. We zijn immers een stad met dorpse trekken. Het spoor is belangrijk voor Houten. Al vóór de spoorverdubbeling maakten zo’n tienduizend forenzen dagelijks gebruik van de trein. Nu Houten Castellum open is, groeit dat aantal tot circa 14.000, is de verwachting. We hopen dat NS zo snel mogelijk elke tien minuten een trein laat rijden. In de herfst van 2010 hebben we daar bij wijze van proef al aan kunnen ruiken. NS en
Het spoor in Houten
verbindt
ProRail hebben ons met het rijden zonder spoorboekje toen al verleid. Dus als het aan ons ligt, hoeven Houtenaren binnenkort nooit meer de trein te missen.”
30
Trots op stukje vakwerk
31
Wil Schapendonk (56) is uitvoerder en meewerkend voorman bij staalconstructiebedrijf Jos van den Bersselaar. Het bedrijf uit Udenhout produceerde onder meer de stalen kapconstructie van het nieuwe station. Een stukje puur vakwerk, vindt Wil. Hij is er trots op.
“We hebben de onderdelen voor de overkapping in de fabriek gemaakt en op de bouwplaats in elkaar gezet. Dat was letterlijk millimeterwerk. Vooral die grote A-portalen luisterden nauw. We hadden hooguit een centimeter speling, dus het was spannend of het zou passen. Maar we hebben niks hoeven slijpen, lassen of boren. Het paste perfect. Net reuzenmeccano. De kap is 170 meter lang en opgehangen aan zeven portalen van meer dan twintig meter hoog. De geluidsschermen zijn bijna zeven meter hoog en aan de kap bevestigd. Vooral het plaatsen van de kap was een hele operatie. Zestien weken lang heeft een ploeg van ons hier nachtdiensten gedraaid. Er zat veel tijdsdruk op. En dan kwam er ook nog een grote spoedklus in Lelystad tussendoor. Maar we hebben het op tijd gered. Ik heb de jongens uit de werkplaats meegenomen naar Houten om ze te laten zien hoe goed de constructie in elkaar steekt. Want denk erom hoor: het zijn vaklui! Dat hebben ze hier weer aangetoond. We hebben trouwens niet alleen de overkapping en de constructie voor de geluidsschermen gemaakt, maar ook de vide, de leuningen, de trappen en andere stalen delen. Ik loop al 32 jaar mee bij Van den Bersselaar. Ik heb aan veel mooie klussen meegewerkt. Maar dit was een van de mooiste. Die overkapping vormt echt de finishing touch van het station. Prachtig gewoon. Ik vind het leuk om te kunnen zeggen: daar heb ik aan meegewerkt.“
32
33
Heleen van Buren (51) werd in december 2008 bij het Onderdoor geraakt door een houten balk die van het bouwterrein viel. De bij Het Haltnahuis werkzame verpleegkundige is er redelijk goed vanaf gekomen.
“Ik had na mijn werk nog even boodschappen gedaan en was op weg naar huis. Opeens voelde ik een zware pijn op mijn hoofd. Alles werd zwart. Er stonden allemaal mensen om me heen toen ik mijn ogen weer open deed. Eén mevrouw kan ik me nog goed herinneren. ‘Ik blijf bij u, ik laat u niet alleen’, zei ze maar steeds. Er heerste wel even paniek, zeker toen een andere vrouw tegen het hek aan fietste dat om mij heen was gezet. Ik heb vier dagen in het UMC gelegen. Mijn gezicht was helemaal blauw, maar ik maakte me vooral zorgen over mijn armen. Het leek alsof er honderden naalden in prikten. ProRail was heel belangstellend. Ze belden een paar keer, zijn thuis op ziekenbezoek geweest, er waren bloemen en bonbons. Na zes weken ben ik weer gedeeltelijk gaan werken. Ik was volop in training voor de halve marathon; hardlopen moest ook wel weer kunnen. Dat viel tegen: ik kon nog geen plastic tasje dragen. Uit de MRI-scan bleek dat de wervels wat zijn verschoven waardoor zenuwen bekneld zijn geraakt. Ik heb acht maanden fysiotherapie gehad. De klachten zijn gelukkig minder geworden. Ik kan er goed mee leven. Die halve marathon ga ik alleen niet meer redden. Erg jammer, want dat was mijn droom. Voor het ongeluk zat ik op 15 kilometer, nu moet ik echt stoppen na 10 kilometer. Drie weken na mijn ongeval gebeurde nog een ongeluk bij het bouwterrein, ditmaal in het viaduct bij de Rondweg. Bizar toeval dat onze dochter Bianca hierbij betrokken was. De automobiliste vóór haar trapte plotseling op de rem omdat ze schrok van een waterslang die vanaf de spoorbaan naar beneden kwam. Bianca reed er bovenop. Zij en de andere bestuurster hadden gelukkig niets, maar Bianca’s auto was total loss. Die schade is meteen keurig afgehandeld. Hopelijk gaat het met mijn letselschadezaak nu ook snel. Dan kan ik dat nare ongeluk helemaal afsluiten.”
een naar ongeluk
Maar de halve marathon lopen zit er niet meer in.
34
35
Extra stop in Houten In de verkeerde trein stappen – het gebeurt zelfs de meest geroutineerde forens wel eens. Maar niet iedereen treft een conducteur die dan spontaan een extra stop regelt. Het overkwam de Houtense Annemieke Bok (47) een jaar of acht geleden. ”Hij stáát er nog, dacht ik, toen ik op perron 14 op Utrecht CS kwam aanrennen. De conducteur floot al, dus sjeesde ik de trap af en sprong de trein in. Maar al terwijl we het station uitreden wist ik: foute boel, dit is de intercity, niet de stoptrein. Nou ja, dan maar mee naar Den Bosch. Er zat niks anders op. Ik besloot direct de conducteur te zoeken, want ik dacht: nu moet ik natuurlijk wel bijbetalen. Net voorbij Lunetten zie ik de conducteur. Ik vertel hem wat er aan de hand is. Pakt hij zijn portofoon en roept tegen de machinist: ‘Ik heb hier iemand voor Houten, wil je daar even stoppen?’ Meteen mindert de trein flink vaart. ‘Anders had u in Den Bosch wel een uur moeten wachten’, zegt de conducteur. ‘Loopt u maar mee naar voren, dan kunt u er bij de machinist uit.’ Nog altijd verbaasd spring ik in Houten het perron op. Terwijl de trein zich alweer in beweging zet, kan ik de conducteur en machinist nog net ‘bedankt, jullie zijn geweldig’ toeroepen. Nog een mooie herinnering: toen onze zoon Pieter klein was, wilde hij machinist worden. Treinen en de overweg bij de Oud Wulfseweg oefenden grote aantrekkingskracht op hem uit. Mijn zusje Gerdien – Pieter en zij waren stapeldol op elkaar – nam hem vaak mee in haar Peugeootje. Stonden ze eindeloos in de berm te kijken naar de treinen die langskwamen. Zodra de lichten gingen knipperen en de bellen rinkelden riep Pieter helemaal opgewonden ‘Popot tein!’, waarmee hij het stoplicht van de trein bedoelde. Een keer klopte een voorbijganger op het raampje. Of alles wel goed ging, vroeg hij. Wilde de auto misschien niet meer starten? Gerdien is er niet meer. Ze is acht jaar geleden overleden, tot ons grote verdriet. De overweg is binnenkort verdwenen, er komt een onderdoorgang. En Pieter? Die is inmiddels 21. Zijn jongensdroom is al lang vervlogen. Hij studeert bedrijfskunde.”
36
37
Station Houten:
comfort & openheid Wat zo’n tien jaar geleden begon met wat potloodschetsen is het bijzondere middelpunt van het centrum geworden. Houten is trots en blij, architect Henk Woltjer ook.
“Een eilandperron met een heel korte kap en geluidsschermen langs de sporen; dat was ooit het plan voor het nieuwe station. Een echt Randstadspoor-station, sober en doelmatig. Het heeft iets anders uitgepakt. Al schetsend bedacht ik dat we het héle eilandperron konden overkappen door gebogen, glazen schermen te plaatsen en die constructie aan hoge pylonen op te hangen. Het glas zou het geluid van de trein tegenhouden, maar de reizigers ook bescherming bieden tegen weer en wind. Zo’n lange kap was bovendien veel mooier. De gemeente had er meteen oren naar. En moet je nu eens kijken. Dankzij die 170 meter lange overkapping met zijn zeven pylonen is het station het opvallend middelpunt van het centrum geworden. Tijdens de bouw ben ik wekelijks langs gegaan. Even kijken naar de vorderingen. Ik heb al veel ontworpen, maar het blijft een waanzinnige ervaring om in 3D te zien wat al die tijd tot in detail in je hoofd zat. Ik had als het ware al heel lang in mijn gebouw rondgelopen. En het mooie was: het voelde in het echt niet anders. Het station is prachtig geworden. Het heeft echt allure. De houten plafonds als tegenwicht tegen het wat koele staal van de kapconstructie, het glas dat de reiziger beslotenheid en comfort biedt, maar hem tegelijk een geweldige doorkijk op de stad geeft. Op het perron is het net of je in een besloten ruimte staat, terwijl het niet meer dan een staalconstructie is. En ga maar eens in het Onderdoor staan: het is een viaduct, maar het voelt als een ontvangstruimte, met prachtig zicht op de pylonen als extraatje. Dan is er ook nog een fietstransferium onder het viaduct met plek voor ruim drieduizend fietsen. Dat is al best bijzonder. Het wordt ook nog eens een plezierige verblijfsruimte door het ruime gebruik van vrolijke kleuren op de vloer. Door de vides in het perron stroomt volop daglicht, de overige verlichting is warm en indirect. Dit vind je nergens anders in Nederland.”
38
Sporen in een rolstoel
39
Met de trein op pad; voor mindervalide reizigers geen sinecure. Laat staan als het spoor en station op de schop gaan. In Houten verliep de operatie redelijk soepel. Mede dankzij Enith de Putter (37) van Stichting Gehandicaptenbelangen Houten, die regelmatig van zich liet horen. “Voor mij betekent de trein vrijheid. Ik reis er graag mee, ook omdat ik snel wagenziek ben. Twee dagen per week werk ik als administratief medewerkster bij de politie in Utrecht. Tijdens de bouw heb ik altijd de trein kunnen nemen. Best een prestatie van ProRail, want er gebeurde zó veel op en rond het station. Soms was het wel even zoeken: moet ik nou links of rechts houden bij het Onderdoor? Het Rond heb ik zo veel mogelijk gemeden. Het was me daar te smal en te druk en ik rijd niet zo snel. Geen ramp, hoor. Ik haalde gewoon wat meer boodschappen tegelijk. Om bij de hellingbaan te komen moest ik om de Vershof heen. Soms was dat lastig, door verkeerd geparkeerde fietsen of busjes van de werklui die in de weg stonden. Als ik daar in het overleg met de gemeente en ProRail wat over zei, werd het meestal meteen opgepakt. De komst van de lagevloer-sprinter is een uitkomst. Dankzij de rolstoelplank is assistentie niet meer nodig, ik kan zelf in en uit de trein. Moet ik natuurlijk wel op het perron kunnen komen. Over de hellingbaan ging dat altijd goed, dus die wilden we graag behouden. Maar de gemeente vond de hellingbaan niet mooi. Nu is er een lift. Als die het niet doet – en dat gebeurt af en toe - kan ik niet naar mijn werk. Ook ouderen met een rollator of moeders met een kinderwagen kunnen niet zonder. Zo zijn er meer plekken waar de gemeente mooi boven functioneel lijkt te stellen. Die lage randen langs de gracht bij het Onderdoor zijn misschien fraai om te zien, maar ik durf er niet langs. Ik ben toch wel blij dat de verbouwing erop zit. Geen vieze banden meer door de modder. En het Onderdoor is lekker ruim geworden. Ik doe weer ouderwets drie keer per week boodschappen bij de natuurwinkel.”
40
Geen ritje van niks
Oud-NS’er Ton Delfos was een van de bestuurders van de tram tussen Houten en Houten Castellum, met 1,9 kilometer nog altijd het kortste tramtracé van Nederland. Maar voor Ton was het allesbehalve een ritje van niks. “Mijn vader nam ons op zondag weleens mee naar Leiden. Dan kreeg de trambestuurder van hem een paar kwartjes voor een kop koffie als wij voorin mochten staan. Toen de tram naar Houten kwam, greep ik mijn kans. Nu kon ik er zélf een besturen. Bleek dat Haagse trambestuurders erop ging rijden. Moet je net mij hebben. Ik heb het bij NS gewoon geregeld. ‘Kun je rèden dan?’, vroeg een van die Haagse jongens. Ach, ik ben tien jaar machinist geweest, dat was snel geleerd. Die tram was echt van ons. We deden ook zelf het onderhoud. Daar hadden we onze handen vol aan, want er ging veel kapot. Maar het mooiste waren de klanten. Die kenden we stuk voor stuk. Waren ze naar de markt geweest, namen ze een harinkje of een ijsje voor me mee. Omgekeerd deelden wij soms koffie uit. Kinderen zetten we weleens op schoot. Onder het toeziend oog van mama mochten ze dan even de hendel vasthouden. En voor aardige reizigers met haast maakten we ’s zondags soms een extra slagje. Maar pas op: ik kon ook streng zijn. Ik liet niet 25 mensen hun aansluiting missen voor één reiziger die te laat was. Eind 2008 viel het doek voor de tram. We hebben geprobeerd om de kop van de tram te redden om er een monument van te maken. Maar helaas, de tram is gesloopt, helemaal in mootjes gehakt. Eeuwig zonde, toch? Ik ben nog twee jaar servicemedewerker geweest op Utrecht Centraal. Sinds kort ben ik met pensioen. Ik mis mijn klanten en collega’s, maar ik geniet ook volop. Ik ben gek op vliegtuigjes kijken, ga uit vissen met mijn kleindochters. Met mijn meisje trek ik er ook graag op uit. We hebben een brommobiel gekocht. Dat komt: we hadden een trein van de zaak, dus een rijbewijs hebben we nooit gehaald. Met de brommobiel komen we door het hele land. 45 kilometer per uur gaat ie. Niet snel, maar we zien alles onderweg. En we rijden altijd vooraan in de file.”
41
42
Herinneringen aan Wachtpost 8
43 Ben Wammes (80) uit Bunnik groeide op langs het spoor. ‘Wachtpost 8’ heette het huisje aan de onbewaakte overweg op de Houtense Leedijk. Wammes woonde er van 1935 tot 1957 met zijn ouders, twee broers en zes zussen. Het huis is al lang gesloopt en met de bouw van Houten Castellum zijn ook de Leedijk en de overweg verdwenen. Wat rest: herinneringen. Mooie en minder mooie. “Het was een paradijs. We speelden in de weides en boomgaarden. Water haalden we uit de pomp. Gas en elektriciteit hadden we niet. Er was weinig geld, maar honger hadden we nooit. Vader had landjes met groenten en aardappels en we hielden kippen en varkens. De oorlogsjaren waren spannend. ’s Nachts stopten vaak goederentreinen bij ons huis. Dan sprong mijn vader uit bed en klom in zijn lange onderbroek op de trein om er grote brokken antraciet vanaf te gooien. Tegen het eind van de oorlog werd het gevaarlijk. Twee keer zijn we bestookt door Engelse vliegtuigen. De eerste keer sloeg een bom in op 25 meter van mijn broer en mij vandaan. Overal scherven maar wij hadden geen schrammetje. Later is een vliegtuigbom dwars door ons huis geschoven. Hij ontplofte honderd meter verderop. Er was veel schade, maar wij lagen al angstig achter de spoordijk. Engelse vliegtuigen namen ons huis ook onder vuur met mitrailleurs. In een van de muren heeft jarenlang een nietontplofte granaat gezeten. Daar schilderden we gewoon overheen. We hebben ook eens een gewonde machinist geholpen. In de oorlog keek ik altijd naar de lucht. Een bewolkte, regenachtige dag was goed: dan kwamen de vliegtuigen niet. Waarschijnlijk komt daar mijn interesse in het weer vandaan. Ik ben meteoroloog geworden bij het KNMI. “Op de onbewaakte overweg gebeurden geregeld ongelukken. Een keer stak een boer in dichte mist met een wagen en kar over. Zijn knechtje zat op de kar. Een trein greep de kar. Die jongen vloog door de lucht en kwam een stuk verder neer. Hij leefde nog. Ik was er als eerste bij. Dat beeld zal ik nooit vergeten. Er gebeurden ook grappige dingen. Op een dag stond er een man voor de deur. Hij vroeg aan mijn moeder of hij even in de tuin mocht kijken. Wat was het geval? Hij had zijn hoofd uit de trein gestoken en daarbij zijn gebit verloren. Misschien was het in onze tuin gevallen…”
44
45
Werk in uitvoering
46
47
Zij maakten het mogelijk
47
Colofon
46
Uitgave: ProRail, april 2011 Concept, tekst en vormgeving: Less is... Annemieke Lenssinck Johan Nebbeling Mart Groen Fotografie: Johan Nebbeling Gerrit Serné Maarten Kleingeld Druk: Drukwerkconsultancy Oplage: 6.000 Met dank aan iedereen die deze uitgave mogelijk heeft gemaakt. ProRail zorgt voor het spoor en maakt treinverkeer mogelijk, passend bij de wensen van de samenleving. ProRail geeft daarbij de hoogste prioriteit aan betrouwbaarheid van en veiligheid op het spoor en staat voor optimale benutting van de spoorcapaciteit. ProRail stimuleert innovatie en het gebruik van de nieuwste technieken en werkwijzen bij onderhoud, ontwikkeling en gebruik van het spoor.
www.prorail.nl/randstadspoor
Sporen van verleden en heden Spoorverdubbeling Houten - Houten Castellum 2007 - 2010
