SOCIAL HOUSING ON SLOPES São José do Vale do Rio Preto Brazil
Process document
Arnold Blankenstijn & Martijn Blom
SOCIAL HOUSING ON SLOPES
São José do Vale do Rio Preto
Project team Hogeschool van Amsterdam Research based trainer: Friso ten Holt MArch Postgraduate student: Menno Trautwein Final project for the students: Arnold Blankenstijn Martijn Blom
an Alfa-Aurora project july 2006
Inhoud Inleiding Voorbereidingen op de reis en het project Aankomst in Brazilië Eerste week in São José do Vale do Rio Preto Carnaval in Rio, Friso naar huis Terug naar SJVRP, een leventje opbouwen Rio en de UFRJ Terug naar ons huisje Hard werken aan fase 2 Het schetspotlood erbij voor fase 3 Fase 4, nog drie weken te gaan Afscheid van SJVRP, onder het werken door Nog vier dagen in Rio Menno blijft achter Bijlage 1: externe verslagen Bijlage 2: notulen Bijlage 3: workingplan, inventarisatielijst
Inleiding Voor u ligt een verslag waarin we het proces van het project beschrijven. We vertellen hierin over het verloop van het project en ons leven eromheen. Hoe ons leven het project beïnvloedde en het project ons leven. We vonden het belangrijk om dit op te schrijven omdat we niet zo ‘gewoon’ zijn afgestudeerd als onze medestudenten. Afstuderen op deze manier heeft veel van ons gevraagd op verschillende gebieden. Zo hebben we hebben gewerkt in drie vreemde talen: Duits, Engels en Portugees. We hadden te maken met veel verschillende partijen die we tevreden moesten stellen met ons werk namelijk: de HvA, de UFRJ, de Prefeitura, de bewoners van Pedras Brancas en de andere leden van Alfa-Aurora netwerk. Misschien nog wel ingrijpender was het feit dat we voor dit project moesten gaan wonen in een ander land met een andere cultuur. Om dit project tot een goed einde te kunnen brengen hebben we hard gewerkt, maar ook goed geleefd. Het is een avontuur geweest waar we met volle teugen van hebben genoten.
Voorbereidingen op de reis en het project Om goed beslagen ten ijs te kunnen komen moest er nog een hoop gebeuren voor vertrek. Na groen licht van de HvA was er nog een kleine twee maanden tijd om school af te ronden en de nodige voorbereidingen te treffen voor de reis en het project. Zo moest met Alfa-Aurora de officiële en financiële kant worden geregeld. En omdat ons verblijf zeer waarschijnlijk langer dan drie maanden zou gaan duren hebben we een visum aangevraagd, wat veel tijd, geld en moeite bleek te kosten. We hebben ook flink wat vaccinaties en medische voorlichting gekregen om gezond te blijven in Brazilië. In Brazilië wordt Braziliaans Portugees gesproken en er zijn maar weinig mensen die Engels spreken. Menno sprak al heel goed Portugees maar Arnold en Martijn nog geen woord. Daarom hebben we zelfstudie boeken gekocht om de taal onder de knie te krijgen. Dit bleek in Nederland niet snel te gaan mede omdat er niet veel tijd was om te studeren tussen al het geregel door. In Brazilië hebben we elke week drie uur taalles gehad en leerde we veel van de Brazilianen om ons heen omdat simpelweg niemand Engels sprak. In het begin konden we Menno niet missen als tolk maar na een maand of twee konden we ons al aardig redden. Gedurende ons verblijf ging het steeds beter met de taal en nu kunnen we zeggen dat we het Portugees redelijk goed beheersen. Als voorbereiding op het project hebben we een Plan van Aanpak gemaakt en veel vergaderd met Friso en Menno. Daarnaast hebben we met verschillende mensen binnen en buiten de HvA gesproken om meer kennis te krijgen van verschillende zaken. We hebben gesproken met Dhr H. van de Honing (HvA) over regenwaterafvoer, met Dhr J. Falek (HvA) over grondkering en met een vertegenwoordiger van Waternet Amsterdam, over drinkwater aanvoer en vuilwater afvoer. Aankomst in Brazilië Na een lange vliegreis naar Rio de Janeiro (via Washington en São Paulo) werden we van het vliegveld opgehaald door Rodrigo, een Braziliaanse student bouwkunde. Hij bracht ons naar het hotel waar Friso al op ons wachtte en stond er op dat hij ons de zelfde avond nog de stad wilde laten zien. Wat is Rio een mooie stad; vanaf dag één waren we verkocht. Inmiddels was ook Menno gearriveerd zodat het team compleet was. We namen contact op met José António, een Spaanse student waarmee we al mailcontact hadden in Nederland, en met Gabriella Rossi, docent aan de Universiteit van Rio (UFRJ), om kennis te maken en van gedachten te wisselen over ons project (zie bijlage 1, verslag 17-02-2006).
Eerste week in São José do Vale do Rio Preto Na een paar dagen ruiken aan de Braziliaanse cultuur in Rio werd het tijd om kennis te maken met São José do Vale do Rio Preto (SJVRP). Voor vertrek maakten we kennis met Camilo Michalka, docent aan de UFRJ en Alfa-coördinator in Rio, en met Gabriella Ledo (Bella), een Braziliaanse studente bouwkunde. Beiden gingen mee naar SJVRP om ons voor te stellen en te ondersteunen met het Portugees. Ook José António ging mee omdat hij ook via Alfa-Aurora werkt aan een project voor SJVRP. De busreis van drie uur liet ons de prachtige natuur van Brazilië zien en het werd steeds mooier naarmate we dichter bij SJVRP kwamen. Eenmaal aangekomen gingen we direct door naar het gebouw van de Prefeitura (Gemeentehuis) om kennis te maken met Nei Goncalves Machado. Nei is wethouder van stedenbouwkundige planning in SJVRP en zou een belangrijk persoon gaan worden voor het succes van ons project. Tijdens deze eerste ontmoeting (zie bijlage 1, verslag 20-02-2006) werd er al meteen over het project gesproken en legde Friso het doel van onze komst uit. Het werd ons meteen al duidelijk dat de Prefeitura graag wilde dat wij de wijk Pedras Brancas kozen als project locatie. Ook de volgende dag stonden we weer bij Nei op de stoep om hem te bestoken met vragen (zie bijlage 1, verslag 21-02-2006) die inmiddels bij ons gerezen waren. Na de vergadering met Nei gingen we met een auto (pick-up) van de Prefeitura naar Pedras Brancas. We maakten daar kennis met een ander deel van het dorp, waar overwegend de allerarmsten wonen. We probeerden alles in ons op te nemen; eerder gebouwde sociale woningbouw, de andere huizen, de mensen, het landschap, de wegen, de openbare ruimte. We leerde Elielson José Diaz kennen, die door Nei was opgetrommeld om ons meer te kunnen vertellen over Pedras Brancas. Elielson is geograaf en initiatiefnemer van verschillende sociale projecten in SJVRP. Door de gesprekken met hem en onze eigen waarnemingen, begonnen we voor het eerst te twijfelen over de ernst van het landslide probleem. De grond leek behoorlijk stevig al wisten we nog niet hoe deze zich zou gedragen met hevige regenval. (zie bijlage 1, verslag werkbezoek 21-02-2006) De volgende dag stond er weer een vergadering op het programma. Dit keer met de CAIXA, de Braziliaanse staatsbank, en de Conselhos, dit zijn vrijwilligers uit het dorp met een adviserende functie. De CAIXA subsidieert projecten op het gebied van werkgelegenheid, gezinsondersteuning en huisvesting. De Prefeitura en Conselhos waren al geruime tijd in gesprek met de CAIXA over financiering van sociale woningbouw in SJVRP en hadden inmiddels een subsidie van R$ 7.000,- bedongen. (zie bijlage 1, verslag 22-02-2006) Zeker in gesprekken als
deze hadden we veel steun van Bella die naast Portugees ook goed Engels sprak. Zij vertaalde voor ons en erg goed duidelijk kon maken wat wij bedoelden. Omdat we nog geen woonruimte hadden in SJVRP sliepen we de eerste tijd in een pousada (pension). Dit was ook ons kantoor en, naar aanleiding van alle nieuwe dingen die we te weten waren gekomen in de vergaderingen, spraken we veel met elkaar over hoe we dit project zouden gaan aanpakken. Ook waren we druk met het lezen van de eerder gemaakte projecten in SJVRP door buitenlandse studenten. Aan de hand van de nieuw opgedane kennis en onze discussies onderling maakten Friso en Menno een workingplan, dat als lijdraad zou gaan dienen voor de aanpak van het project (zie bijlage 3) We maakten rustig aan kennis met het dorp, waar we 4 maanden zouden gaan wonen, en het dorp natuurlijk met ons. Een paar blanke Hollanders vallen nogal op in een Braziliaanse dorpsgemeenschap. Tijdens het carnaval, waarvan we de eerste twee dagen in SJVRP hebben gevierd, vond ons eerste publieke optreden plaats waardoor ineens het hele dorp ons kende. Nei had voor ons geregeld dat we in carnavals kostuum, gelukkig waren ze oranje, zouden deelnemen aan de carnavalsoptocht. Heel SJVRP was getuige hoe vier stijve Hollanders zich al dansend een houding probeerde te geven binnen de feestvreugde. Maar we werden sportief aangemoedigd door de dorpelingen en genoten met volle teugen. Via Nei hoorden we dat er in SJVRP een architect woonde genaamd Julio Odoni, ook wel Cacou. We zijn bij hem langs gegaan om kennis te maken en hoopten dat hij een aantal vragen over de witte huisjes in Pedras Brancas kon beantwoorden omdat hij indertijd aan het project heeft gewerkt. Ook vragen we hem of hij in een later stadium van ons project bereid is om ons kritiek en advies te geven. We horen van hem voor het eerst van de “Farol”, een gebouw met de vorm van een vuurtoren, die de Prefeitura wil bouwen in Pedras Brancas. Er moeten voorzieningen in komen en het gebouw moet fungeren als een signaal van de Prefeitura dat er gewerkt wordt aan verbetering van de wijk. (zie bijlage 1, verslag 25-02-2006) Carnaval in Rio, Friso naar huis Weer aangekomen in Rio de Janeiro genoten we van het carnaval, de stad, het mooie weer en van het leven voordat Friso weer naar huis zou gaan. Tussen het genieten door praten we veel over de aanpak van verschillende facetten van het project en over alles wat we de laatste tijd gezien en gehoord hebben in SJVRP. Als afsluitend gesprek voor Friso, nodigen we Camilo en Gabriella, onze contactpersonen binnen de UFRJ, uit voor een etentje (zie bijlage 1, verslag 0103-2006). We vertelden hoe wij het project wilden gaan aanpakken en dat een belangrijk punt van de aanpak is dat we in SJVRP wilden gaan wonen. Dit leidde tot een heftige discussie
omdat Camilo wilde dat we Rio gingen wonen om met de universiteit te kunnen samenwerken en van hun faciliteiten gebruik te maken. Doordat we samen een goed werkplan hadden gemaakt en dat goed konden verdedigen, wisten we het nodig respect af te dwingen en konden we hen overtuigen dat voor het slagen van ons project het noodzakelijk was om in SJVRP te gaan wonen. We spraken af dat we hen op de hoogte zouden houden van de ontwikkelingen in het project via mail en het bezoeken van de UFRJ. Na ruim twee weken van vergaderingen, kennismakingen, discussies over de project aanpak, het maken van een workingplan en vooral ook het genieten van de Braziliaanse cultuur, was het voor Friso tijd geworden om weer naar Nederland terug te keren. In deze korte tijd hadden we onderling een goede band opgebouwd door het samen werken en samen ontspannen. Het was voor Friso dan ook niet makkelijk om weg te gaan na deze goede tijd in Brazilië. Voor ons was het tijd om vol het project en het leven hier in te duiken omdat wij nog vier maanden voor de boeg hadden. Terug naar SJVRP, een leventje opbouwen Terug in SJVRP zochten we weer onderdak in de pousada van Paulino. We hadden daar een goed bed, goed sanitair, een ontbijt en de eettafel om aan te werken maar wilden nu toch wel eens een eigen huisje hebben. Dit om de kosten drukken, maar ook om je ergens thuis te kunnen voelen en waar je ontspannen kan werken. Dus gingen we op zoek door de makelaar in te schakelen en de locale krant, de “Riopretano” in de gaten te houden voor aangeboden huurhuizen. Omdat we ons workingplan in Rio voltooid hadden gingen we bij Nei langs om aan hem voor te leggen hoe de komende maanden aan het werk zouden gaan (zie bijlage 1, verslag 06-032006). Hij spreekt haast geen Engels maar al lezend begreep hij de essentie en maakte duidelijk dat hij onze Hollandse aanpak waardeerde. Eerst research en dan plans, step by step. Voor onze zoektocht naar een huis en de inrichting daarvan legden we ook een lijntje uit bij Nei en hij beloofde voor ons aan het bellen te gaan. Inmiddels hadden we verschillende huizen bezocht en was er één die er dubbel en dwars bovenuit stak. Het was een nieuwe bovenwoning in een rijke wijk, Parque de Vera Lúcia, en voor een goed prijs. Het huis had twee slaapkamers, een woonkamer, badkamer, keuken en twee veranda’s en alles was erg ruim. Het probleem was echter dat het niet gemeubileerd was en dat we dus zelf moesten regelen dat er de nodige meubels in kwamen. Alles nieuw kopen voor vier maanden is niet te doen dus probeerden we via de mensen die we kenden zoveel mogelijk te leen of tweedehands te regelen. Op de dag van de verhuizing hebben er vijf verschillende auto’s voor ons gereden om de spullen, die overal vandaan kwamen, in ons huis te krijgen. Onze
bedden bijvoorbeeld, werden met een grote kiepvrachtwagen van de Prefeitura tot voor de deur bezorgd. Rio en de UFRJ Na en eerste nacht in ons nieuwe huis was het weer tijd om naar Rio af te reizen omdat we een afspraak hadden op de universiteit (zie bijlage 1, verslag 10-03-2006) en we naar de Federale Politie moesten om ons visum te laten goedkeuren. Op de universiteit maakten we kennis met een aantal Duitse studenten en twee Braziliaanse. Zij hielpen ons met het wegwijs worden op de universiteit en we bezochten twee bibliotheken en de copyshop. De twee Braziliaanse studenten werkten aan een onderzoek naar bouwregelgeving in SJVRP en we deden ons uiterste best om meer over hun project te weten te komen. We vroegen hun of zij ons misschien konden helpen in SJVRP en of wij zaken uit hun werk zouden mogen gebruiken. We kwamen er achter dat ze eigenlijk zelf ook niet zo goed wisten waar ze mee bezig waren, mede door slechte begeleiding van Camilo, en dat ze niet veel interesse hadden om ons te helpen in SJVRP. Niet alle Braziliaanse studenten zijn hetzelfde als Rodrigo en Bela. We hoorden van drie van de Duitsers, die landschapsarchitectuur studeren, dat zij in de toekomst ook een project wilden gaan doen in SJVRP maar dan buiten Alfa om. Zij bleken de andere Duitse studenten die we al eerder ontmoet hadden, ook te kennen en vertelden ons dat voor die avond een churrasco (bbq) gepland is in het Duitse studentenappartement waar wij ook van harte welkom zijn. Terug naar ons huisje In SJVRP gingen we, tussen het werken door, verder met het leefbaar maken van ons huis. Zo kochten we de Baruk (een supermarkt) leeg voor allerhande servies en keukengerei en leenden we van de overbuurvrouw een stuk of 30 kakikisten (fruitkistjes) om kasten van te maken. Inmiddels waren Arnold en Martijn begonnen aan een taalcursus in het dorp, twee keer in de week bij de CCAA, een taaleducatie bureau. Weinig mensen spreken Engels in Brazilië dus moet je gewoon Portugees kunnen spreken om je verstaanbaar te maken. Gelukkig spreekt Menno goed Portugees dus kwamen we er altijd wel uit maar zelf wilden we de taal ook kunnen spreken omdat het voor het project nodig was en omdat we dan sociaal minder geïsoleerd waren. Voor het project waren we nu druk bezig met fase 1, een analyse van SJVRP, waarin we aan het eind een wijk wilden kiezen waar het project moest gaan gebeuren. Daarvoor hadden we de vijf armste wijken in het dorp uitgekozen om te analyseren en inventariseren zodat we uiteindelijk de wijk konden kiezen die sociale woningen het meest nodig heeft. Om deze keuze te kunnen doen
hebben we een inventarisatielijst gemaakt (zie bijlage 3) met punten waar we onze keuze van af wilden laten hangen. Met deze lijsten bezochten we elke wijk op de fietsen die daar geregeld hadden of met de bus omdat het dorp bijna 20 km lang is. In de wijken vulde we de lijsten in aan de hand van onze eigen waarnemingen en gesprekken met de bewoners. We merkten dat een biertje drinken in de wijkkroeg, de beste gesprekken opleverde en de meeste informatie. Geen vervelende manier van werken. We gingen regelmatig bij de Prefeitura langs om met Nei zaken over het project te bespreken en hem te bestoken met vragen over dingen die voor ons onduidelijk zijn. Via Nei komen we in contact met Ivan Falcão, dorps enige bouwkundige, die voor de Obras (openbare gemeentewerken) werkt. Via Falcão komen we een hoop te weten over het bouwen en construeren in SJVRP. Hier doen ze dat allemaal heel anders dan in Nederland. Hij vindt dat we met een interessant project bezig zijn en zegt dat we altijd bij hem kunnen aankloppen met vragen. (zie bijlage 1, verslag 20-03-2006) Inmiddels waren we ver genoeg om fase 1 te kunnen afronden. Deze heeft langer geduurd dan we hadden gepland doordat we te weinig tijd gereserveerd hadden om ons te vestigen in het dorp en omdat we de selectie van de projectwijk uitgebreider hadden aangepakt dan we eerder bepaald hadden. We wilden namelijk niet zomaar voor Pedras Brancas kiezen, wat de Prefeitura graag wilde, zonder dat we wisten hoe het er in de andere arme wijken aan toe ging. Pedras Brancas bleek toch het meest hulpbehoevend te zijn op sociaal- economisch gebied en huisvesting. Daarom was dit de wijk die het meest sociale woningen nodig had dus hebben we voor Pedras Brancas gekozen. Menno ging alleen naar Rio om daar een Nederlandse vriendin van het vliegveld te halen die hem kwam opzoeken en om een bezoek te brengen aan Jorge Jáuregui, een Braziliaanse bekende architect die veel projecten doet in favelas (zie bijlage 1, verslag 04-04-2006). Tijdens het werken aan fase 2 hebben we ons laten inspireren door gepubliceerde analyses van Jorge Jáuregui. Hij toonde gemeende interesse in ons project en wilde graag in een later stadium nog eens met ons om de tafel. Tijdens Menno’s verblijf in Rio gingen Arnold en Martijn na een lange tijd weer naar Pedras Brancas als voorbereiding op fase 2. Zij ontmoeten daar twee pubers die hen graag een rondleiding door de wijk gaven en een hoop wisten te vertellen. Een van de twee woont in één van de witte huisjes en liet ons gastvrij zijn huis zien. (zie bijlage 1, verslag 05-04-2006)
Hard werken aan fase 2 Omdat fase 2 weer een hoop werk zou gaan worden besloten we om een uitgebreid stappenplan te maken naast het al eerder gemaakte, maar beknopter workingplan. Op deze manier konden we het overzicht makkelijker bewaren en een duidelijkere planning en taakverdeling maken. In fase 2 analyseerde we de gekozen projectwijk Pedras Brancas, deden we aanbevelingen voor het verbeteren van de wijk en kozen we voor een projectlocatie binnen de wijk. Nu fase 1 definitief voltooid was zorgden we ervoor dat alle belanghebbenden een digitale versie kregen. Dit om iedereen op de hoogte te houden van onze werkzaamheden en resultaten en in de hoop op nuttige op- en aanmerkingen. We brachten een digitale versie bij Nei en verstuurde via de mail en exemplaar naar verschillende docenten in Nederland en naar Camilo en Gabriella van de UFRJ. Ook lieten we een downloadbare versie op de site van Alfa-Aurora plaatsen zodat iedereen binnen het uitwisselingsnetwerk ons werk kon lezen. Op het forum van de Alfa site plaatsten we regelmatig een topic over de stand van zaken van het project en deze keer met de opmerking dat fase 1 voltooid was en voor iedereen te lezen. Nei hielden we regelmatig op de hoogte van de werkzaamheden en combineerden dat meestal met een verzameling vragen die altijd weer ontstonden na een werkbezoek of tijdens het verwerken van de informatie. Nei had eigenlijk nooit kritiek op ons werk en vond dat we lekker onze gang moesten gaan, omdat hij wel vertrouwen had in een goed resultaat. Al was het meestal dat een afspraak met Nei om tien uur betekende dat hij om elf uur misschien tijd voor je had, hij wilde ons altijd helpen. Via de mail hielden we Friso op de hoogte van het werk. We stuurde hem elke week de notulen op (zie bijlage 2) en hadden altijd wel wat extras te melden of te vragen. Friso probeerden tussen al zijn Hollandse werk door, z’n Braziliaantjes van antwoordmail te voorzien en zo af en toe belde hij ons voor wat directere communicatie en om tussen neus en lippen door te zeggen dat hij ons, en vooral Brazilië, erg miste. Het was ook erg leuk om van Friso te horen dat we met ons project een plekje hadden op een expositie in ARCAM over projecten in ontwikkelingslanden. Voor ons werk aan fase 2 gingen we veel naar Pedras Brancas om ter plekke informatie te verzamelen. Daarvoor spraken we veel met de mensen zelf en we waren al snel bekende gezichten in de wijk. Wanneer wij er aankwamen stonden er altijd direct een aantal jongentjes klaar die graag met onze fietsten wilden spelen.
Zoals we bij de eerste fase al gemerkt hadden ging het nooit zo goed met onze deadlines. Laten we het er op houden dat we onszelf overschatten en dus te krap plannen, want ook bij fase 2 ging de deadline dood. Nadat we de deadline hadden opgeschoven koste het ons toch nog een hoop nachtrust en op het eind zelfs de hele nacht. We werkten door tot het klaar was met in het achterhoofd dat om half 8 de bus vertrok die Arnold en Martijn naar Rio zou brengen voor een paar dagen welverdiende ontspanning. We haalde de deadline en vielen voldaan in slaap in de bus. Het schetspotlood erbij voor fase 3 In Rio hadden we twee dagen om te genieten van feesten en strand met onze Duitse vrienden in Rio. Drie van hen, Lutz, Cristofer en Simone, gingen met ons mee terug naar SJVRP voor de rust van het plattelandsleven en om te gaan werken aan hun project in Pedras Brancas op het gebied van landschapsarchitectuur. Met z’n allen brachten we een studiebezoek aan Pedras Brancas en kregen daar het idee om met de kinderen uit de wijk de saaie, grijze betonmuur om het sportveld te gaan schilderen. Dit idee ontstond omdat er weinig is te doen in de wijk voor de kinderen en omdat er een schrijnend tekort is aan vrolijke kleuren in de wijk. Na al dat analyseren konden we dan eindelijk gaan ontwerpen. In fase 2 hadden we al aardig wat geschetst voor idee vorming en als vingeroefeningen, zoals Friso dat noemde. Maar in fase 3 wilden we een voorlopig ontwerp kunnen neerzetten, wat geen makkelijke opgaaf bleek. Dagen waren we aan het schetsen en ideeën vlogen in bakken over tafel, maar wat hebben we veel vastlopers gehad in die periode. Het is moeilijk als alles kan maar je niets goed genoeg vindt. De ideeën over het schilderfeest hadden we inmiddels aan de Prefeitura voorgelegd, waar het enthousiast werd ontvangen. We hadden een lijst gemaakt met het materiaal dat we nodig dachten te hebben en de Prefeitura zei toe voor het benodigde geld te zullen zorgen. Zodoende trokken we op een mooie zaterdagmorgen, met acht vrienden en vriendinnen uit Rio en SJVRP, naar Pedras Brancas. Het werd een groot succes voor de kinderen, de wijk en voor ons. De saaie, grijze betonmuur veranderde in een bontgekleurd, wijkopfrissend, vriendelijk muurtje en iedereen had er lol van. Onze schetsen begonnen te veranderen in tekeningen en na het voorleggen van onze ontwerpideeën aan Nei vond hij het weer eens tijd worden om de Conselhos op de hoogte te stellen. Omdat Menno op deze dag in Rio zou zijn met zijn ouders moesten Arnold en Martijn dit keer de Portugese bonen doppen. We werkten twee halve nachten door om duidelijke presentatieposters te maken waardoor we met weinig Portugees de essentie duidelijk konden
maken. We trokken ons allerbeste Portugees uit de kast en zagen vragende gezichten, maar ook knikkende hoofden, mede door de hulp van Nei die ons goed bijstond wanneer de taal ons te machtig werd. We kregen inmiddels aardig kromme tenen van de uitblijvende antwoorden op alle mail die we tot nu toe naar Camilo en Gabriella hadden gestuurd. We wilden nu eindelijk wel eens wat kritiek en aanbevelingen horen van Braziliaanse docenten binnen onze studierichting, en we hadden daar al enkele malen om gevraagd via mail en telefoon. We bespraken dit met Friso die er voor zorgde dat Cilian Terwindt en Ben Weller op de Alfa-conferentie in Milaan, dit voorlegde aan Camilo. Hij gaf hun een datum en een tijdstip door, waarop we hem konden bellen voor een afspraak op de universiteit. We maakten via Nei kennis met Guilherme, een nieuwe architect in SJVRP. Het bleek een hulpvaardige man uit de praktijk te zijn, die ons een hoop kon vertellen over bouwtechnische vragen die we hadden, gezien het feit dat hier heel anders wordt gebouwd dan we gewend zijn. Hij hielp ons met het ontwerpen van de betonconstructie en de fundering en spraken met hem en Nei af dat hij zou zorgen voor een globale begroting van het ontwerp. Het werd tijd om fase 3 af te gaan ronden want de datum van terugkeer kwam gevaarlijk dichtbij en we hadden nog een fase 4 voor de boeg. De deadline bleek weer eens te strak gesteld en die haalden we dus niet. We wisten inmiddels dat dit kwam door ons continue streven naar perfectie en compleetheid. Ook de presentaties voor Conselhos en de CAIXA bleken meer tijd te kosten. Voor het project echter, waren deze presentaties absoluut geen verloren tijd en de CAIXA wilde de Prefeitura van subsidie voorzien wanneer ons project zou worden uitgevoerd. Het begon er meer en meer op te lijken dat men tot realisatie over wilde gaan. Onze nuchtere, rationele, Europese aanpak werd gewaardeerd. “Vreemde ogen dwingen”, aldus Friso. We bespraken met Nei hoe we, in de tijd dat we nog in Brazilië waren het project zo ver mogelijk konden krijgen. Nei wilde dat het project politiek aanvaard zou worden nu het duidelijk was dat de CAIXA met geld over de brug zou komen. Daarom moesten we, samen met hem, de Prefeito (burgermeester), en de Cámera Múnicipal (gemeenteraad) nog zien te overtuigen. Ons voorstel om ook de bewoners van Pedras Brancas op de hoogte te stellen door een presentatie in de wijk, vond hij een goed idee. De vergadering op de UFRJ met Camilo en Gabriella, verliep boven verwachting. We merkten dat vooral Gabriella zich goed had ingelezen en we hadden een goede discussie over het werk van fase 1 en 2. Fase 3 hebben we aan hen gepresenteerd en ze kwamen met bruikbare
opmerkingen en aanbevelingen. We zijn ook nog langs geweest bij Jorge Jáuregui om hem ons voorlopig ontwerp voor te leggen. Hij toonde gemeende interesse, nam de tijd voor ons en we gingen de deur uit met een aantal praktische verbeterpunten voor het ontwerp. Fase 4, nog drie weken te gaan De kleine hoeveelheid tijd en het vele werk dat voor ons lag, bracht ons tot lichte wanhoop. Al wisten we dat we tot nu toe goed werk hadden geleverd, twijfelden we er aan of het bouwtechnische niveau dat we nog konden bereiken wel goed genoeg was. We hadden veel meer tijd besteed aan analyseren, universeel houden van het ontwerp en stedenbouwkundige aanbevelingen en invulling. We konden Friso niet bereiken voor goede raad en een hart onder de riem, dus besloten we een noodplan te maken. Hierin bepaalden we wat absoluut nog wilden doen en hoe we dat in die korte tijd konden waarmaken. Belangrijke punten vonden we het maken van een definitief ontwerp, het stedenbouwkundig inpassen van het ontwerp en het presenteren van het project bij de bewoners in Pedras Brancas. Voordat we de bewoners konden inlichten, en daarmee de plannen openbaar konden maken, moest de Prefeito (burgermeester) nog zijn goedkeuring geven. Een afspraak met hem was al twee keer verzet maar nu was het eindelijk zo ver, al was het wel anderhalf uur na de afgesproken tijd. We vertelden ons verhaal en op tactische momenten viel Nei ons bij en deed zijn uiterste best om de Prefeito te overtuigen dat er met realisatie van dit project goede politiek bedreven zou worden. De Prefeito gaf zijn goedkeuring en bedankte ons voor de inbreng van Hollandse kennis, kunde en inzet. Toen we vertelden dat we de volgende week een bewonersvergadering zouden beleggen trok hij meteen de agenda en zei erbij te willen zijn. Inmiddels was de Coupo do Mundo (wereld kampioenschap voetbal) losgebarsten en dat heeft zo z’n weerslag op de Brazilianen en het functioneren van de samenleving. Op dagen dat het Braziliaanse elftal de mat op moest, werd er door niemand gewerkt. Men ging met vrienden en familie, thuis of op straat, de wedstrijd te volgen en daarna de overwinning te vieren. In SJVRP werd hierop geen uitzondering gemaakt, en wanneer we de tijd konden vinden, gingen ook wij de straat op om met vrienden en vriendinnen naar het voetbal te kijken. In Brazilië is dat dus veel leuker dan in Nederland. De bewonerspresentatie was een succes ondanks dat er weinig respons kwam van de bevolking. Het was erg leuk om mee te maken; in het donker, met scherm en beamer op straat, de apparatuur draaiend op stroom van het meest dichtbije huis. Het kan allemaal in Brazilië. Omdat Menno het Portugees het beste beheerste deed hij de presentatie, samen met Nei die ook een deel voor zijn rekening nam. Hij vertelde waarom wij Hollanders hier waren en stelde de
bewoners gerust dat alle plannen die we lieten zien ‘slechts’ ideeën waren en dat er geen bouwactiviteiten gingen plaatsvinden buiten hen om. Het was de eerste keer in SJVRP dat er een inspraakavond voor bewoners werd gehouden en er werd meteen een nieuwe afspraak gepland voor de volgende keer. Ook hield Paulo Cabral, wethouder van huisvesting, nog een vurige toespraak om de bewoners te overtuigen van het feit dat de Prefeitura hard aan het werk was om de wijk te verbeteren. Helaas was de Prefeito niet aanwezig. Afscheid van SJVRP, onder het werken door Stress in Brazilië komt niet zo vaak voor maar wij Hollanders wisten wel hoe je dat moest doen. We hadden nog een aardige lijst met projectactiviteiten en daarnaast moesten we ons ook klaar maken om weer naar Nederland te gaan. De geplande deadline werd, zoals gebruikelijk, niet gehaald dus moest het afscheid nemen en ons boeltje pakken tussen al het werk door gebeuren. Ons lieve huis, waar we vier maanden lang geleefd hadden en wat echt ons plekje was geworden, moest weer worden leeggehaald. Alle geleende en gekochte spullen moesten weer over het dorp verspreidt worden. We probeerde zoveel mogelijk te verkopen om de stichtingskosten enigszins te drukken maar gaven ook veel weg aan mensen in het dorp. In de laatste paar dagen namen we afscheid van een hoop kennissen uit het dorp: mensen uit de supermarkt, de lanchonette (soort eethuis/winkeltje), het buurtwinkeltje om de hoek waar we altijd verse broodjes haalden, mensen van de Prefeitura, onze taaldocente Theresa, de buren, de taxichauffeur, de embrigada (schoonmaakster), wat hadden we veel mensen leren kennen. Met onze vrienden en vriendinnen hielden we een afscheidsfeestje in een lokaal café wat een erg gezellige avond werd, maar hier en daar een brok in de keel opleverde. We beloofden ze dat we zeker terug zouden komen… Vier dagen voordat ons vliegtuig vertrok, gingen we voor de laatste keer met de bus naar Rio. Met natte ogen lieten we São José do Vale do Rio Preto achter ons en genoten we nog eenmaal van de prachtige ongerepte natuur in de regio van ons dorp. Het viel ons zwaar. Nog vier dagen in Rio De laatste dagen in Rio genoten we van de stad en kochten we de laatst plekjes in de koffer vol met cadeautjes voor het thuisfront en voor onszelf natuurlijk. Voor ’t laatst een biertje aan de Copacabana, voor ’t laatst eten in de Catete grill, voor ’t laatst in Hotel Leao, alles voor ’t laatst. Voordat we weg gingen hadden we nog een ontmoeting met Camilo en Gabriella op de universiteit. We bespraken de laatste nieuwe zaken binnen het project. Ze gaven welgemeende
complimenten over onze manier van werken. De helderheid waarmee we hebben weergegeven hoe we geanalyseerd hebben en hoe we tot keuzes zijn gekomen konden ze zeer waarderen. Dit zie je niet zoveel in Brazilië en ze wilden dat hun studenten dit zouden leren. Op de dag van vertrek hebben we met al onze vrienden uit Rio de wedstrijd Brazilië – Ghana gekeken, op straat voor een café. Het was een goede afsluiter want Brazilië won en het was één groot feest. Na de wedstrijd moest er weer afscheid genomen worden en vertrokken wij naar het vliegveld. We rookten een laatste peukje met Menno, hij bleef nog een aantal weken, maar moesten we uiteindelijk ook van hem afscheid nemen. Er lag een lange reis voor ons, terug naar Nederland, naar ons oude leven. Wat ons betreft waren we nog even gebleven. Menno blijft achter Menno bleef achter om te reizen en om nog wat dingen te regelen in SJVRP. De presentatie aan de Cámera Múnicipal was niet doorgegaan op de afgesproken datum dus heeft Menno deze gedaan zonder Arnold en Martijn. De Cámera Múnicipal gaf aan, voor het plan te zijn en dacht aan het bouwen van ongeveer vijf woningen. Achteraf besprak Menno dit met Nei omdat wij vinden dat je met vijf huizen er geen degelijk stedenbouwkundig geheel van kan maken en dat je minimaal tien á vijftien huizen moet bouwen. Nei was het daar mee eens maar zei dat het nu belangrijker was dat de Cámera Múnicipal instemde met het plan en dat het aantal een zaak was voor een later stadium. Dit bevestigde nog weer eens ons gevoel dat Nei een grote voorstander was van onze ideeën en dat hij er voor zou gaan vechten dat er gerealiseerd zou gaan worden.
BIJLAGE 1 Externe verslagen
BIJLAGE 2 Notulen
BIJLAGE 3 Workingplan, inventarisatielijst
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: GABRIELLA ROSSI 2006-02-17 Aanwezigen: Friso, Menno, Martijn, Arnold, Jose Antonio Hoofddoel bespreking: Kennismaking Samenvatting bespreking: Deze bespreking vond plaats in een restaurant en was zeer informeel. Het doel was dan ook om op een gezellige manier kennis te maken met Gabriella Rossi en Jose Antonio Martin. Jose Antonio heeft ons iets kunnen vertellen over het werk wat hij de afgelopen maanden heeft gedaan en wat voor waarde dit misschien zou kunnen hebben voor ons project. Gabriella heeft ons verteld over haar werk aan een project met betrekking tot de favellas in Rio de Janeiro. Verder heeft zij ons locaties gegeven waar wij eventueel informatie voor ons project vandaan kunnen halen. Deze locaties zijn hieronder weergegeven. Documentario sobre Alfonso Eduardo Reidy Cineasta: Ana Maria Magalhaes Instituto dos Arquitectos do Brasil (IAB) Rua do Pinheiro Centro Cultural Telemar Rua dois de dezembro Instituto Pereira Passos (IPP) Secretario Municipal deUrbanismo Rua Gago Coutinho Siri da Ilha (ilha do governador) Pastel de camarror Camarrar á Baiana Gegevens:
Gabriela Rossi, Rua Cândido Mendes 157/1001 20241-220 Rio de Janeiro – RJ 0055-21-2232 2839 0055-21-9297 6088 (cell) Jose António Martín (en Mirko en Anne) Avenida Osvaldo Cruz, 135 – apt. 303, Flamengo 0055-21-2551 3493 0055-21-8261 5593 (cell)
Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: NEI GONCALVES MACHADO 2006-02-20 Overige aanwezigen: Friso, Menno, Arnold, Martijn, Jose Antonio, Isabela, Camilo Michalka Hoofddoel bespreking: Kennismaking, introductie Samenvatting bespreking: Deze bespreking gold voornamelijk als een introductie van Menno, Martijn en Arnold aan Nei Goncalves Machado. Friso had immers Nei al tijdens de workshop in November ontmoet. Na een kort voorstelrondje zijn we direct over het project gaan praten. Friso heeft uitgelegd wat we precies hier komen doen, hierbij heeft hij benadrukt dat Martijn en Arnold op dit project gaan afstuderen en dat we hier alleen zijn om een voorstel te doen. Nei heeft hierna uiteengezet wat zijn visie is over ons project, hij gaf hierbij drie belangrijke punten aan: 1) nieuwe low-cost housing 2) wij maken een voorbeeldproject 3) werken op schaalniveaus, van grof naar fijn Verder gaf hij ons tijdens de rest van het gesprek de volgende informatie: - Als ons voorstel goed is kan het vermenigvuldigd worden. - Woningen zijn de belangrijkste investering van de overheid. - De nieuwe low-cost huizen mogen R$ 9000,- per stuk kosten, hiervan wordt R$ 7000,- door de CAIXA-bank geïnvesteerd, de rest wordt betaald door de prefeitura. - Pedras Brancas zou een goede locatie zijn voor ons voorstel. - De prefeitura heeft weinig grondeigendommen, maar heeft wel mogelijkheden tot het kopen hiervan. - Het is belangrijk voor de bewoners dat er een snelle oplossing komt, dit heeft te maken met de verkiezingen. Nu is er geld, misschien volgend jaar niet meer. - Er kan misschien extra geld komen voor hogere huizen, (bv appartementgebouwen) Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: NEI GONCALVES MACHADO 2006-02-21 Aanwezigen: Friso, Menno, Arnold, Martijn, Jose Antonio, Isabela Hoofddoel bespreking: Vervolgbespreking op 2006-02-20 Samenvatting bespreking: Naar aanleiding van het gesprek van 2006-02-20, zijn we vandaag verder gegaan met vergaderen. Wij hadden na dit gesprek een hoop vragen, die we tijdens deze bespreking aan Nei hebben kunnen stellen. Door het stellen van onze vragen hebben de volgende informatie van Nei gekregen: - Pedras Brancas (PB) is de grootste arme wijk van SJVRP, als wij voor deze locatie kiezen zullen we onderzoek moeten doen naar de mogelijkheden voor slopen, reconstrueren of verplaatsen van slechte woningen. PB is enige sociale project wat gerealiseerd is. - De meeste inwoners van PB werken op de fazendas en op de akkers om PB heen. - Rond de nieuwe locatie van het nieuwe bestuurlijke centrum, de Morro Rodondo, liggen een aantal stukken bouwgrond, hier kunnen echter geen low-cost woningen worden gebouwd i.v.m. de duurdere grondprijs. - Naar aanleiding van onze vraag, waar de bewoners van PB zullen verblijven als hun woningen gesloopt of verplaatst worden, gaf Nei aan dat het misschien een mogelijkheid zou zijn als er 10 á 15 families per keer verhuizen. De verplaatsing dus gefaseerd verlopen d.m.v. wisselwoningen. - PB moet een opzichzelfstaand buurt worden, welke zelfvoorzienend is. Denk aan: scholen, kerk, winkels, ontmoetingsplekken etc. - Nei vertelde over de mogelijke plannen rond Pouso Alegre. Het plan houdt in dat er twee nieuwe appartemententorens worden gebouwd, welke bestaan uit drie woonlagen. Op elke laag zouden vier woningen worden gesitueerd. In totaal zou dit woonruimte opleveren voor ongeveer 100 personen. De bouwkosten per toren worden geschat op ongeveer R$ 100.000,-. - In SJVRP zijn twee ingenieurs, Nei (elektrotechnisch) en een bouwkundige ingenieur (Ivan Falcão tel. 024-2224 7147), met deze persoon moeten wij proberen in contact te komen. - De verkiezingen voor de president vinden plaats in oktober 2006 en de verkiezingen voor de burgemeester in 2008. - CD CAIXA ontvangen van Nei. Verslaglegging: Martijn
VERSLAG WERKBEZOEK PROJECTGROEP BRAZILIE Bezoek aan: PEDRAS BRANCAS (achterstandswijk in SJVRP), 21-2-2006 Aanwezigen: Friso, Menno, Arnold, Martijn, José António, Isabela Hoofddoel werkbezoek: Eerste kennismaking met de wijk, globaal inzicht krijgen in de huidige bebouwing, de ligging van de wijk, geografische omstandigheden Samenvatting bespreking: Na ons tweede gesprek met Nei was het tijd geworden om SJVRP te gaan verkennen. Na wat telefoontjes stond er een auto voor ons klaar met chauffeur. Alles in stijl natuurlijk; met z’n allen achter in een pick-up. Ons doel was om Pedras Brancas te kunnen bekijken maar we stonden natuurlijk ook open voor andere dingen. Daarom zijn we eerst naar een hoog gelegen plek in de stad gereden waar we het hele centrum konden overzien. Aan de andere kant van de heuvel zagen we de wijk Parque Vera Lúcia, een rijke wijk, en een paar kilometer verderop een andere achterstandswijk Floresta. Aan gekomen in Pedras Brancas (zie plattegrondje op pagina 3) zagen we en paar herkenningspunten van eerder bekeken foto’s maar nu we het geheel konden overzien kregen we een heel ander beeld van de wijk. Pedras Brancas wordt van de stad gescheiden door een heuvelrug en als je er niet woont heb je eigenlijk geen reden om er te komen. Alsof de armen worden weg gestopt, een plaats voor de ‘melaatsen’. Er wonen ongeveer 700 mensen in Pedras Brancas. Voorheen groeide het doordat dagloners naar SJVRP trokken voor werk op de boerderijen. Vervolgens vestigden ze zich in Pedras Brancas, dat lag buiten de stad en er was weinig toezicht. Tegenwoordig is het vooral de natuurlijke bevolkingsgroei waardoor er steeds meer illegale huizen bijkomen; het ‘favela effect’. Er zijn nu ongeveer 100 tot 150 illegale huizen, waarvan er een aantal te kampen hebben met constructieve en sanitaire problemen. Deze huizen worden vooral op het steile gedeelte gebouwd en worden ontsloten door een betonnen trap of gewoon door een kaal stuk grond waar de vuilwater afvoer al bloot ligt (foto 1) door het wegspoelen van de grond. Er zijn niet veel gegevens en harde cijfers van Pedras Brancas bekend, daarom start de Prefeitura binnen een paar weken met het verzamelen van data. Na een tijdje te hebben rondgekeken kwam er opeens een gids voor ons aan. Meneer Elielson José Dias, geograaf, was door Nei opgetrommeld om onze vragen te kunnen beantwoorden. Hij is geboren in Pedras Brancas en kent de mensen dus goed. Eerst probeerde we meer informatie te krijgen over de 50 witte huisjes (foto 2 en 3, plattegronden op pagina 3) die de Prefeitura in 2002 heeft laten bouwen voor families in Pedras Brancas die er het slechts aan toe waren. De huisjes zijn eigenlijk te klein, 20 m2 voor huishoudens van 4 á 5 personen, en er wordt haast geen gebruik gemaakt van de optioneel aan te bouwen extra kamers, omdat er gewoon geen geld voor is. We vroegen Elielson ook naar de condities van de grond omdat die naar ons idee best stevig leek te zijn. We konden niet echt een goed beeld krijgen waarom er toch problemen zijn met landslide’s. Ook waren we blij om te horen dat Elielson voor doorsnede kaarten over de hellingen kon zorgen. Elielson kon ons ook nog wat vertellen over de geschiedenis van Pedras Brancas. De grond was vroeger van een vrouw die het door erfrecht binnen de familie gekregen had. De Prefeitura heeft de grond van haar gekocht door een huis voor haar te bouwen en haar tot haar dood elke maand twee maand salarissen uit te keren. Deze regeling is ongeveer 30 jaar geleden tot stand gekomen en uit die tijd stammen de eerst huizen. Natuurlijk hebben we ook om ons heen gekeken naar locaties waar ruimte zou zijn voor het aanleggen van en structuur om huizen op te bouwen. Een aantal hellingen lijken geschikt maar die worden gebruikt voor landbouw (foto 4). De witte huizen zijn erg ruim opgezet, daar zou nog ruimte zijn voor verdichting. Hoger op de helling van de witte huizen, ‘de helling met het witte paard’ (foto 5), is ook nog ruimte maar dat deel is
1
steiler. Dan is er ook nog het vlakke deel in het dal wat nagenoeg nog onbebouwd is. De Prefeitura heeft dit gereserveerd voor het bouwen van voorzieningen zoals winkeltjes, gerund door de bewoners van de wijk. Naast twee kerken en twee kroegjes (hok waar je bier kan kopen) zijn er geen voorzieningen en winkels in de wijk. Dit voorzieningen gedeelte zou ook nog gecombineerd kunnen worden met woningen. De huidige publieke ruimte bestaat uit een boom (foto 6)waar mensen elkaar treffen voor een praatje. Verslaglegging: Arnold Blankenstijn
Foto 1, blootliggende afvoerpijp
Foto 3, overzicht ‘witte huizen’
Foto 4, de landbouwhellingen op de achtergrond
Foto 2, wit huis, 2 won. per eenheid
foto 5, de helling met het witte paard
Foto 6, de Boom
2
links De door de Prefeitura gebouwde huisjes uit 2002. Gemiddeld worden de huisjes door 4 á 5 mensen bewoond. Ze zijn dus duidelijk te klein. De Prefeitura heeft de mensen hiermee een basis huis aangeboden waarbij de bewoners het zelf konden uitbouwen wanneer er genoeg gespaard was. Schijnbaar is het inkomen van die mensen zo gering dat sparen voor een uitbreiding van het huis niet lukt.
onder Plattegrondje van Pedras Brancas. De nieuwe huisjes uit 2002 zijn duidelijk te herkennen aan de regelmatige structuur. In de rechter onderhoek bevindt zich de meeste oude behuizing. Hoger op de helling (rode driehoek) staan de meeste illegale huizen. Deze huizen zijn ook nog niet in kaart gebracht. In werkelijkheid is dit gedeelte helemaal volgebouwd met huizen. De ‘helling met het witte paard’ is aangegeven in blauw. De ‘boom’ in groen en het vlakke gedeelte dat is gereserveerd voor voorzieningen in bruin.
3
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: CAIXA EN CONSELHOS, 23-02-2006
Aanwezigen v.l.n.r. : José António, Arnold, Martijn, Isabela, Friso, Menno, João Carlos Rabello (associação de Moradores, vereniging van bewoners), Núbia Alves Teixeira Diniz (assistente Social), Paulo Roberto Rocha Soares (manager Caixa regio Terésopolis), Maria Eloisa Mauricio Antunes (representante da Secretaria de Educaçai), Sérgio William Guedes Araujo (presidente da associação nova Jerusalém, religieuze instantie voor hulp aan verslaafden), Nei Gonçalves Machado, Sebastião Neri (centro membro do comite gesto do fome, centraal lid van het comite ter bestrijding van honger), Raquel Machado de Carvalho (coordenadora Bolsa Familia, ondersteuning gezinsfinanciën), Hoofddoel bespreking: Voor ons kennis maken met de CAIXA en onze ideeën toelichten, voor Nei en de Conselhos een toezegging voor meer geld. Samenvatting bespreking: De CAIXA is een staatsbank die gemeenten subsidieert voor sociale projecten. Er wordt voornamelijk gesubsidieerd aan woningbouwprojecten maar ook andere sociale initiatieven kunnen financiële steun krijgen. Daarom was deze vergadering ook belegd samen met de verschillende Concelhos, dat zijn vertegenwoordigers van bevolkingsgroepen en specifieke (politieke) onderwerpen, een soort adviseurs. We hebben dan ook niet de hele vergadering meegemaakt omdat er ook gepraat ging worden over de andere sociale projecten in SJVRP. Aan het begin van de vergadering werden we voorgesteld door Nei. Friso heeft vervolgens zijn presentatie gehouden die hij ook op de conferentie van november heeft gebruikt. Ook deze keer werd het goed ontvangen en wij konden nog weer eens duidelijk uitleggen dat we een structuur willen maken en niet direct huisjes. Wat de financiering betreft bleek dit een probleem te zijn. De CAIXA wil in principe alleen huisjes subsidiëren. Argumenten op hel vlak van stabiliteit voor de huisjes zelf en voor de helling waarop gebouwd gaat worden konden hier niets aan veranderen. Door het feit dat een deel van de muur een zijde van het
huisje vormt zou er misschien toch nog CAIXA geld in kunnen. Uiteindelijk het bleek toch heel moeilijk om naast geld voor huisjes een extra bedrag voor een structuur met geïntegreerde infrastructuur los te krijgen. Om de kosten te drukken hebben we nog voorgesteld om de nieuwe bewoners zelf aan het werk te zetten. Dit bleek geen probleem te zijn, ook niet voor de subsidie van de CAIXA. Men is hier wel gewend aan dit soort ‘meewerk constructies’ en er is zelfs een naam voor: Mutirão. Nei zei nog dat het grondwerk voor de structuur ook niet zo duur hoefde te zijn omdat de Prefeitura er machines voor heeft. Wij wisten inmiddels dat er van de CAIXA de toezegging was van een bedrag van 7.000 R$ per woning. Daar wil Prefeitura dan 2000 R$ bij leggen zodat er dus 9.000 R$ (3.600 Euro) per woning beschikbaar zou zijn. Naar ons idee is dat veel te weinig, zelfs naar Braziliaanse begrippen. Ook was het ons onduidelijk of de gebruikers van de woning een soort lening kregen aangeboden of dat het een schenking was. Dit kwam na aanleiding van de informatie over de financieringsconstructies van de CAIXA die we vooraf hadden bestudeerd. In dit geval gaat het dus om een schenking van de CAIXA en van de Prefeitura. De volgende dag hoorde we dat Nei tevergeefs had geprobeerd om meer subsidie bij de CAIXA los te krijgen. Omdat ook de Prefeitura snapt dat 9.000 R$ te weinig is voor een huis hebben zij besloten om 7.000 R$ bij te dragen. Hiermee komt het totaal bedrag voor een woning neer op 14.000 R$. Zelfs na deze verhoging weten wij nog niet of hiervoor een structuur en een huisje kan worden gebouwd. We hebben dan ook samen besloten dat we niet krampachtig naar die 14.000 R$ gaan toe werken. Verslaglegging: Arnold Blankenstijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: NEI GONCALVES MACHADO 2006-02-24 Overige aanwezigen: Friso, Menno, Arnold, Martijn Hoofddoel bespreking: Vragen Pedras Brancas Samenvatting bespreking: Voor de bespreking met de CAIXA van 2006-02-23 hadden we de avond ervoor een vragenlijst gemaakt. Door het maken van deze vragenlijst, kwamen er een heleboel vragen bij ons op die we nog aan Nei wilden stellen. Aangezien Nei na ons gesprek met de CAIXA geen tijd meer had, hadden we de mogelijkheid onze vragen te stellen op 2006-02-24, vandaag dus. Hieronder zijn de antwoorden op onze vragen en de besproken onderwerpen weergegeven. 1) Werkelijke groei SJVRP en Pedras Brancas. SJVRP = 4,6% Brazilië = 2,1%,de werkelijke groei van PB moet nog worden onderzocht. Aangezien dit nog even kan duren, zullen wij hiervoor waarschijnlijk een aanname moeten doen. De trek naar SJVRP is vanwege de werkgelegenheid. De trek naar PB zijn alleen de armste mensen vanuit SJVRP. In de groei van PB zal een scheiding moeten worden gemaakt tussen groei van binnenuit (gezinsuitbreiding/kinderen)en groei van buitenaf (nieuwkomers) 2) Casas Brancas in PB. Er staan nu 50 nieuwe ‘witte huisjes’ en er zouden naar schatting 100 á 150 nieuwe woningen bij moeten komen. Deze ‘witte huisjes’ zijn in 2002 gebouwd, ontworpen door Julio Odoni en gefinancierd door de staat. In de toekomst zou er eventueel een mix kunnen komen van woningen voor arme mensen en ‘middleclass’ mensen, bijv verhouding 90/10. Nei is een voorstander van principe om huizen een uitbreidingsmogelijkheid te geven. 3) Kosten en m2 per woning. De kosten per woning zouden verhoogd kunnen worden naar R$ 14000,-, dit zou betekenen dat de CAIXA R$ 7000,- zou betalen en de prefeitura ook R$ 7000,-. De woningen zouden een grote kunnen hebben van ongeveer 40 m2. Het mogelijk afgraven van de hellingen zou niet zoveel kosten met zich mee moeten brengen, omdat de prefeitura hiervoor alle benodigde apparatuur en materieel heeft. 4) BELANGRIJK. Nei heeft aangegeven dat PB niet meer moet groeien, het zou alleen moeten worden verbeterd en verdicht. Dit ook i.v.m. de voorzieningen zoals water, riolering en elektriciteit. Deze voorzieningen zijn in goede staat, maar zouden een uitbreiding niet aankunnen. De slechte woningen aan de linkerkant zouden kunnen worden gesloopt, en er zou nieuwbouw kunnen worden gerealiseerd aan de rechterzijde, waar de helling beter is voor woningbouw i.v.m. de steilheid. 5) Plan Pouso Alegre. Het vlakke stuk grond in PB zou een interessante locatie zijn voor sociale voorzieningen, zoals winkels, ontmoetingsplekken, school etc. Ook zou deze locatie een mogelijkheid bieden voor soortgelijke appartemententorens als in het plan voor Pouso Alegre. 6) Werkelijke gebeurtenissen met betrekking tot landslides en doden als gevolg hiervan. In 1988 zijn in Petropolis ongeveer 40 doden gevallen, toen een stuk land, als gevolg van erosie, begon te schuiven en de huizen op dit land instortte. Meer gebeurtenissen moeten we nog onderzoeken. 7) 1400 illegale woningen, waar? Ongeveer 250 woningen zijn geclusterd in Pedras Brancas, overige concentraties van illegale woningen zijn te vinden in Floresto, Camboata, Santa Fe en Barrinha (spelling correct??). Verder zijn er langs de gehele Rio Preto overal illegale woningen te vinden. Alle illegale woningen die nu gebouwd zijn worden gedoogd. 8) Mensen PB vertegenwoordigd? In PB zijn een aantal commissies, welke de inwoners vertegenwoordigen. Wat deze commissies daadwerkelijk inhouden, moeten we nog uitzoeken. De inwoners van PB zijn ervan op de hoogte dat er over hun buurt wordt nagedacht, maar zij weten geen specifieke plannen. Dit is ook niet de bedoeling totdat de plannen verder zijn uitgedacht. Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: JULIO ODONI (“CACAO”), architect en raadgever van Prefeitura 2006-02-25 Overige aanwezigen: Menno (notulist), Arnold, Martijn, Friso, Nei Gonçalves Machado Hoofddoel bespreking: Wederzijdse kennismaking, vragen stellen over zijn werkzaamheden Samenvatting bespreking: De witte huisjes in Pedras Brancas zijn als prefab product afkomstig van de centrale overheid van Brazilië en Cacao heeft een plan ontworpen waar de 25 twee-onder-een-kappers (50 woningen) in passen. Volgens het bronzen bord in Pedras Brancas is het plan in 2002 geïnaugureerd (maar we weten nog steeds niet zeker of de huisjes inderdaad uit 2002 zijn). Wij vertellen Cacao over onze ideeën betreffende Pedras Brancas: verdichting tussen de bestaande witte huisjes, uitbreiding of aanpassing van de bestaande witte huisjes, verplaatsing van het woongebied of een combinatie. We geven aan tzt met een voorstel te komen en dat we ook naar andere locaties zullen kijken. We vragen Cacao of hij ons tzt wil adviseren en hij reageert positief. (Later vragen we Nei of Cacao het niet vervelend vindt dat wij zijn plan onderste boven gooien, en Nei zegt van niet.) Cacao vertelt dat hij bezig is met het ontwerp voor een vuurtoren (farol) in Pedras Brancas. Het is een toren die verschillende voorzieningen huisvest, waarin o.a.: vergaderruimte, computerruimte, ruimte voor een psycholoog. Het gebouw krijgt de vorm van een soort vuurtoren (Cacao maakt een schets), met een ovaal grondvlak en naar boven toe taps toelopend. Het is bedoeld als eerste zichtbare teken van de toekomstige verbeteringen in Pedras Brancas, een soort baken. (Wij Nederlanders hebben nog al wat kritiek, die we overigens niet hebben geuit naar Cacao of Nei: is zo’n vuurtoren nou wat ze daar nodig hebben? Er zijn daar woningen die van ellende bijna van de berg afvallen, moet daar niet eerst wat aan gedaan worden? En waarom nou een vuurtoren, terwijl er geen zee is; misplaatste beeldspraak. En waarom niet een royale luifel ivm regen en zon, zodat je eronder kan vergaderen etc. En ons lijkt een goedkope overkapping met een flinke afmeting veel zinvoller, zodat je er feesten onder kan houden of markt of een bijeenkomst.) Cacao vertelt ook nog kort over de woontorentjes in Pouso Alegre (3 verdiepingen, 4 woningen per verdieping). Bestanden die we digitaal van Cacao hebben ontvangen: - 2x Autocad tekening Pedras Brancas - raming van woontorentjes Pouso Alegre, als voorbeeld voor Pedras Brancas - 3 bestanden over bouwtechniek zoals toegepast in Pedras Brancas (gestapelde holle blokken)
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: CAMILO MICHALKA en GABRIELLA ROSSI 2006-03-01 Aanwezigen: Friso, Menno, Martijn, Arnold Hoofddoel bespreking: uitleg eerste ontwikkelingen SJVRP Samenvatting bespreking: Deze informele bespreking was voornamelijk bedoeld als afsluitend gesprek tussen Friso, Gabriella en Camilo. Friso vertrok namelijk de volgende dag terug naar Nederland. Menno, Martijn en Arnold zijn uiteindelijk ook meegegaan naar deze bespreking. Het informele etentje, zoals dat volgens Friso bedoeld was, was al snel omgeslagen naar een formele werkbespreking. In deze formele sfeer was al snel te merken dat Camilo andere ideeën had over ons project dan dat wij hebben. Friso had voor aanvang van dit etentje Menno, Arnold en Martijn verteld, dat voornamelijk zij het woord moesten doen. Het was dus ook aan hun de taak aan Camilo uit te leggen wat wij nou eigenlijk van plan waren de komende drie maanden en nog belangrijker, hoe we dat wilden gaan aanpakken. Onze ideeën kwamen niet geheel overeen met die van Camilo betreft het werken en wonen in SJVRP en de relatie met de UFRJ. Uiteindelijk hebben we hem ervan kunnen overtuigen dat wij voor 100% achter onze manier van werken staan en dat wij deze ook op die manier zullen uitvoeren. Nadat Camilo in eerste instantie niet zo content was met deze confrontatie, waren hij en Gabriella uiteindelijk, naar onze mening, blij met de duidelijkheid. Waarschijnlijk hebben we door dit gesprek het vertrouwen gewonnen wat betreft onze werkmethode, welke inhoudt dat wij primair vanuit SJVRP zullen werken. Na deze hevige bespreking weten beide partijen wat ze aan elkaar hebben en hoe ze, hopelijk, elkaar kunnen helpen. Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: NEI GONÇALVES MACHADO, 6-3-2006 Aanwezigen: Nei, Menno, Arnold, Martijn Hoofddoel bespreking: Het aanbieden van het working-plan en het stellen van enkele praktische vragen. Samenvatting bespreking: We merkten aan Nei dat hij het druk had vandaag, vandaar dat we geprobeerd hebben om het kort te houden. We stonden dan ook in een half uur weer buiten; een unieke situatie gezien het feit dat het meestal drie keer zo lang duurt. Om te beginnen hebben we Nei ons engelse working-plan aangeboden. Hij begon meteen te lezen en we hoopte maar dat hij beter engels kon lezen dan spreken. Na een paar minuten ging de duim omhoog en probeerde Nei duidelijk te maken dat hij de essentie begrepen had. Eerst research en dan plans, step by step. De Hollandse systematische aanpak wordt hier duidelijk gewaardeerd en zeker ook door Nei. Daarna vertelden we Nei dat we de dag ervoor begonnen waren om de gemeente te verkennen door een paar kilometer te gaan lopen naar Morro Rodondo. Dit was een goed begin voor het verkennen van de gemeente maar we wilden natuurlijk meer zien. Daarom hebben we aan Nei gevraagd of hij iemand kenden die ons meer kon laten zien zoals de drie andere armere, favela-achtige wijken. Dit zijn Barinha, Camboato en Floresta. Ook vertelden we geïnteresseerd te zijn in andere mogelijke projectlocaties. Nei kon wel wat regelen en klom meteen in de telefoon, helaas zonder direct resultaat. Hij zei ons door te bellen en te laten weten waneer er iemand tijd had en er een Prefeitura auto vrij was. We waren ook erg benieuwd naar de vergadering van 15-3 met de Conselhos. We vroegen Nei naar de agenda punten van de vergadering en hij vertelde dat die er niet waren omdat het eigenlijk een introductie vergadering was tussen de verschillende Conselhos. Met als doel om de Conselhos bewust te maken van het werk van hun collega’s en hoe ze wellicht samen konden werken. Omdat we nog steeds geen huis hadden en nog geen idee waar we meubels voor in het huis vandaan moesten gaan halen hebben we daarover ook even een ballonnetje opgelaten. Ook wilden we weten of we ergens gebruikte fietsen of brommers konden kopen zodat we zelf ook wat meer mobiel konden zijn. Voor huis, meubels en fietsen dacht Nei wel iets te kunnen regelen maar hij had nog niet direct concrete dingen. We moesten gewoon nog even geduld hebben. We merkten dat Nei het druk had, al zou hij dat nooit zeggen, dus besloten we weg te gaan wetend dat Nei ons echt wel wilde helpen maar dat het nu gewoon even niet uit kwam. Verslaglegging: Arnold Blankenstijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: LUIZ NOGUEIRA, consultant van de Prefeitura 2006-03-07 Overige aanwezigen: Menno (notulist), Nei Gonçalves Machado (wethouder planontwikkeling), Marco Aurélio Padilha Fróes (wethouder milieu), Marcello Rossado Netto (alias “de kikker”, wethouder toerisme, sport en vrije tijd) Hoofddoel bespreking: de Prefeitura wint advies in bij de consultant over mogelijke toekomstige projecten Samenvatting bespreking: De Prefeitura heeft een consultant ingehuurd uit Rio om meer kennis te krijgen over de regelgeving inzake monumenten, cultureel erfgoed, subsidies, belastingvoordelen. De Prefeitura wil een architectenprijsvraag uitschrijven over het gebied langs de Rio Preto waar ook de Prefeitura ligt, tussen de witte en de zwarte brug. Tot in de jaren 40, zoals nog op een oude foto te zien is, stonden hier kleine identieke witte huisjes met dakpannen en liep er een spoorrails en was er een wit stationnetje. De Prefeitura wil een prijsvraag uitschrijven met als uitgangspunt deze oude situatie. De consultant legt uit dat er geen beroep kan worden gedaan op belastingvoordelen inzake monumenten, omdat er immers van de oude gebouwtjes niets meer over is. Eventueel kan getracht worden het te laten vallen onder cultureel erfgoed, maar dat zal ook nog lastig zijn. Bovendien staat er een paar hogere gebouwen die nieuwer zijn, maar niet gesloopt zullen worden, zoals de nu in renovatie zijnde bioscoop en het in renovatie zijnde hotel, hetgeen het terugbrengen van het oude gevelbeeld onmogelijk maakt. We rijden met z’n allen langs een aantal monumenten in het centrum en de consulent geeft bij een groot aantal aan dat het makkelijk zal zijn de monumentstatus te verkrijgen en dus de gewenste belastingvoordelen. Dit kan zowel voor individuele aanvragen (door een bewoner) als voor collectieve aanvragen (door een groep bewoners of door bijvoorbeeld de Prefeitura). Het kan gaan om kleine oude huisjes, kapelletjes, kerken, fazendas. Een stukje oostwaarts ten opzicht van het centrum ligt een heel interessant en oud huis, met veel hout en glas en veranda’s. Het is niet in gebruik en overal is de verdiepingsvloer gestut. Het is de bedoeling dat dit gebouw het toeristenbureau gaat huisvesten en een klein museum voor bijvoorbeeld de natuurparken en het culturele erfgoed uit de omgeving. Ook deze plannen worden doorgenomen met de consultant. Pal ernaast is het kantoorgebouw van de wethouder van toerisme, sport en vrije tijd, van Marcello. Op het kantoor kijken we naar een fotoreportage van kerken, fazendas en andere oude gebouwen in de gemeente. Vervolgens gaan de heren met de auto naar Pouço Fundo, 4 km oostwaarts), om het familiebezit van de nazaten van Tom Jobim te bekijken. (Ik ga niet mee, want wij zijn er al eens geweest en ik heb nog andere dingen te regelen.) Een van de nazaten, Marcos Madeira (die we toevallig al eerder hebben leren kennen), is van plan hier een natuurcentrum te maken, alwaar over een paar jaar alle kinderen van de gemeente les moeten kunnen krijgen over onder andere de natuur. Het is bedoeld voor kinderen van zowel rijke als arme ouders en de oudere kinderen zouden de jongere kinderen kunnen begeleiden. Het team van de Prefeitura en de consultant gaan vandaag ook deze plannen bespreken. Marco Aurélio, vriend en half zakenpartner van Marcos Madeira, is er erg nauw bij betrokken. Op het einde van de dag loop ik nog even bij de Prefeitura binnen en het stel zit er nog steeds. Op tafel liggen meerdere schetsen en ze worden omstebeurt aangewezen terwijl ieder druk praat, Marcello kwaakt en Marco Aurelio veelvuldig gaapt. Ik kan er niets van volgen. Ik zit er even bij, neem een foto, wacht, en dan neemt iedereen afscheid.
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: CAMILO MICHALKA en GABRIELLA ROSSI 2006-03-10 Aanwezigen: Menno, Martijn, Arnold, Camilo, Gabriella, Simone Assmaun, Lutz Barenhoff, Christofer Marocke, Martin Lang, Thalis Fiuaral, Vinicius Rausch. Hoofddoel bespreking: Bespreken Workingplan en verkennen Universiteit Samenvatting bespreking: ’s Ochtends vroeg zijn we vanuit SJ vertrokken om, om 13.00 uur op de universiteit te zijn en daarvoor onze zaken te regelen bij de federale politie. Het laatste was geen succes, maar dat is na wat rondvragen, regelen en veel wachten een paar dagen later alsnog gelukt. Aangekomen op de universiteit, hebben we Camilo en Gabriella ontmoet en kennis gemaakt met een aantal andere studenten die Camilo ook had uitgenodigd. Vier Duitse studenten, waarvan drie studenten landschapsarchitectuur (Simone, Lutz en Christofer) en een student civiele techniek (Martin). De drie landschapstudenten willen misschien een project in SJVRP gaan starten, maar er is nog onduidelijk of dit mogelijk is en wat ze dan precies hier zouden gaan doen. Verder waren er ook twee Braziliaanse studenten Environmental Engineering aanwezig. (Thalis en Vinicius). Camilo en Gabriella hadden ons Working Plan helaas niet via de mail ontvangen. Na het ter plaatse uitprinten en doorlezen, konden ze ons alsnog commentaar geven. Het kwam er op neer dat alles duidelijk en goed was en dat zij geen kritiek hadden. Wij hebben belooft hen nog een maal het Working Plan digitaal te sturen. Camilo en Gabriella vertelden ons dat zij contact aan het leggen zijn met een andere universiteit, de Universidade Rural. Deze universiteit is in het verleden zeer gespecificeerd geweest op ‘rural’ gebied, maar heeft tegenwoordig ook architectuur. Als er afspraken over samenwerking met de UFRJ zijn gemaakt, zouden wij eventueel ook op deze universiteit langs kunnen gaan, omdat hier waarschijnlijk meer informatie aanwezig is over ons project dan op de UFRJ. Verder wist Gabriella ons te vertellen dat het Instituto dos Arquitectos do Brasi, een aantal jaar geleden een prijsvraag heeft uitgeschreven voor Low-cost housing. Wij zouden bij dit instituut hierover informatie kunnen opvragen. Tijdens de bespreking zijn er een aantal praktische zaken verteld. Er zijn twee bibliotheken die voor ons interessant zouden zijn, de bibliotheek van de afdeling Engineering en de bibliotheek van de afdeling Architectuur. Deze bibliotheken zijn van 9.00 tot 17.00 uur geopend. De algehele universiteit is van 7.00 tot 19.00 geopend, maar wij hebben ook in de wandelgangen gehoord, dat het na 17.00 niet meer zo veilig is op het universiteitseiland. In de beide bibliotheken kunnen we boeken inkijken, maar niet lenen. Als we dit toch willen, moeten we dit via andere studenten regelen (bv Rodrigo of de Duitse studenten), of Camilo zou een brief voor ons kunnen krijgen waarmee het zou moeten lukken. Gabriella heeft een ‘laboratorium’ (gewoon een klein kantoortje) tot haar beschikking, in dit kantoortje liggen haar persoonlijke tijdschriften, die wij eventueel zouden mogen gebruiken. Hier zouden wij, als het nodig is, kunnen werken en hebben we hier ook toegang tot het internet. Tijdens de bespreking hebben we Camilo het schema van Alfa Aurora gegeven, waaruit blijkt dat Amsterdam geen docenten en studenten naar Santiago zou mogen sturen. Camilo melde ons dat hij erachteraan zou gaan en het met Karlheinz Borchert zou bespreken. Na de bespreking hebben Camilo en Gabriella het laboratorium laten zien, waarna wij afscheid van hen hebben genomen. De Braziliaanse studenten en de Duitse studenten hebben ons de twee bibliotheken en ‘plotshop’ laten zien. Hier hebben wij direct onze A0-printen laten maken, betaalbaar maar geen hoge kleurkwaliteit. De rest van de middag hebben lekker informeel gekletst met de Duitse en Braziliaanse studenten en zijn er een beetje achter wat zij doen en willen. De Braziliaanse studenten doen een project in
SJVRP over bouwregelgeving, hiervoor krijgen zij geen studiepunten, maar worden zij door Camilo betaald. Zij zijn er al een langere periode mee bezig, maar zij hebben niet zo veel inzicht in wat ze nou eigenlijk aan het onderzoeken zijn, Camilo is hierbij ook niet behulpzaam volgens hen. Allemaal erg onduidelijk dus. Camilo heeft hen aan ons voorgesteld, zodat zij ons, wanneer wij op de universiteit zijn, kunnen helpen en rondleiden. Zij hebben echter weinig interesse om een aantal dagen ons bij te staan in SJVRP, en dat is juist waar wij op hoopte. Verder wonen ze allebei niet in Rio en zitten ze in hun vijfde semester (halverwege hun studie). De Duitse landschaparchitectuur studenten zijn hierheen gekomen met het idee dat ze hier een project zouden gaan doen, wat, was nog onduidelijk (het bos in worden gestuurd). Zij worden gefinancierd door een andere organisatie dan Alfa. Echter toen zijn hier aankwamen werd duidelijk dat de organisatie die hen financiert, eiste dat zij vakken volgen aan de universiteit. Dit is dus eigenlijk niet wat zij willen en hierdoor is er weinig tijd over voor een project. Zij waren enthousiast over onze verhalen over SJVRP en wilden eigenlijk ook een soortgelijk project doen, misschien wel ook in SJVRP. Wij vertelde hen dat we misschien wel elkaar zouden kunnen helpen met bepaalde zaken, als zij ook een project hier willen doen. Er moet nog duidelijk worden of zij iets gaan doen, maar er is in ieder geval duidelijk dat wij er open voor zouden staan om op bepaalde vlakken samen te werken. De eerst volgende keer dat we hen spreken, zal dit gegarandeerd weer besproken worden. Wij hebben het met de Duitse studenten ook nog gehad over ons bezoek bij de federale politie, die ochtend, en zij hadden precies hetzelfde te horen gekregen. Hieruit hebben we geconcludeerd dat we het toch goed hebben gedaan en dus gewoon aan de eisen van de federale politie moeten voldoen. Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: NEI GONÇALVES MACHADO EN DE CONSELHOS 15-03-2006 Overige aanwezigen: Arnold, Martijn, Menno (notulist), Nei Gonçalves Machado (wethouder planontwikkeling en voorgaande wethouder sociale zaken), Paulo Cabral (nieuwe wethouder sociale zaken), João Carlos Rabello (associação de Moradores), Núbia Alves Teixeira Diniz (assistente social), Sérgion William Guedes Araujo (kerk), Sebastião Neri (centro membro do comitê gesto do fome), Raquel Machado de Carvalho (coordenadora Bolsa Familia), Marcos Antonio da Cruz Silvo (C.M. Assistencia Social), ene Laura en nog een paar mensen waar we geen naam van hebben omdat ze eerder vertrokken. Hoofddoel bespreking: onderlinge kennismaking, overdracht wethouderschap van Nei naar Paulo Cabral. Samenvatting bespreking: Nei is voorzitter van de bijeenkomst en start met de mededeling dat de helft van de Conselhos (=adviserende volksvertegenwoordigers) er is. Tijdens de vergadering druppelen er later nog een paar binnen en gaan er ook weer een paar weg. Nei meldt dat het hoofddoel van de bijeenkomst is dat men onderling kennismaakt, dat het proces van de dialoog wordt geïnitieerd en dat er zal worden samengewerkt in een netwerk (=rede). Vervolgens laat Nei alle vijf de vertegenwoordigde disciplines aan het woord. Alle vijf disciplines zijn vertegenwoordigd door een twee- of drietal mensen. De vijf disciplines zijn, als we het goed hebben begrepen: sociaal werk, stop de honger, kinderen en volwassenen, vereniging van inwoners, subsidies voor families. Veel konden we niet begrijpen, maar er werd onder andere gepraat over: - de noodzaak de verschillende sociale programma’s beter te registreren en te presenteren, omdat veel mensen niet van hun bestaan afweten; - de mensen primair behoefte hebben aan eten en een dak boven het hoofd; - dat de mensen veel aan het leren zijn, in een leerproces zitten; - er behoefte is aan structuur, meer organisatie, evenwicht; - dat je niets kan zonder je familie; - dat geregistreerd moeten worden waar problemen zijn, ten behoeve van bewustwordingsproces; Tussendoor komt de burgemeester nog even binnen. Nei vertelt hem kort wat gaande is en de burgemeester reageert hierop. Hij begint met te zeggen dat hij weinig tijd heeft en vervolgens begint hij een proloog van een half uur, zonder dat hij vragen stelt aan de mensen om hem heen of anderszins interesse toont. De hele bijeenkomst duurt een uur, maar het lijkt veel langer en we zijn op het eind behoorlijk gaar. Volgende bijeenkomst van de Conselhos: 22-03-2006; maar zien of we daar bij gaan zijn.
1
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: IVAN FALCAO (bouwkundig ingenieur) 20-03-2006 Aanwezigen: Arnold, Menno, Martijn, Ivan, Nei Hoofddoel bespreking: Kennismaking en stellen van Bouwtechnische vragen Samenvatting bespreking: Voordat we naar deze bespreking gingen hebben we een aantal vragen m.b.t. bouwtechniek opgesteld: - Hoe wordt hier gefundeerd? - Afwatering. opstanden, hoe wordt hier mee om gegaan? - Vloeren over wanden uitsteken, waarom? Zon, gevel schoonmaken? - Lijst met kosten van ruwe bouwmaterialen? - Nu niet meer in out gebouwd, komt door termieten. Hoe dan vroeger? - Info over leembouw? We hebben eerst een deel van Friso’s presentatie laten zien, om Ivan een indruk te geven wat we hier komen doen en waarbij hij ons misschien zou kunnen helpen. Hierna direct de vragen op hem afgevuurd. Niet alle vragen zijn helaal aan bot gekomen. Uit de vragen die gesteld zijn is het volgende duidelijk geworden. De onderdelen zullen kort behandeld worden, voor uitgebreidere informatie, zie projectfase 1, hoofdstuk bouwtechnieken. -
-
-
Er wordt hier over het algemeen met twee soorten stenen gestapeld, de ceramiek steen, genaamd de Tijolo, en met een betonnen steen, de Bloco Concreto. Voor het bouwen met de Bloco concreto is meer bouwkundig inzicht nodig en wordt hierdoor minder toegepast dan de Tijolo. De uitstekende vloeren (meestal een overstek van 500 mm) zijn voor de balans van de vloer op de wanden. Hierdoor wordt het maximale moment en dus de doorbuiging in de vloer minder. Ook is het gewoon handig om rond het huis te lopen voor ramen lappen en onderhoud. Ook beschermt het de gevel tegen directe regen, waardoor de gevel bevuild zou kunnen wordenen werkt het mee als zonwering. Er wordt hier op rotsen (ongeveer op een diepte van 1 á 1½ meter), op staal of op palen gefundeerd. Op rotsen en op staal is het meest toegepast, op palen is hier meestal heien en is relatief duur. De palen gaan tot een diepte van 10 á 20 meter. Het funderen op staal gebeurd voornamelijk wanneer er geen rotsen aanwezig zijn, maar de grond wel geschikt genoeg is op te funderen. Bodemonderzoek gebeurd d.m.v. gat graven, gat boren of pulsen en luisteren.
Ivan wist ons helaas weinig te vertellen over het bouwen met leem en hoe dat in het verleden precies gebeurden met koloniale gebouwen. Nei kon ons wel vertellen dat het koloniale gebouw van zijn vader gebouwd is met franse bakstenen.
Verslaglegging: Martijn
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: VERSCHILLENDE KORTE BESPREKINGEN MET NEI GONÇALVES MACHADO Overige aanwezigen: Menno (notulist) Hoofddoel bespreking: diverse vragen met betrekking tot ons project Samenvatting bespreking: Maandag 20-03-2006: Ten behoeve van het hoofdstuk over de sociaal-economische situatie in SJVRP heeft Menno Nei een aantal vragen gesteld. Een daarvan was over waarde van woonhuizen per m2; volgens Nei is dit R$400/m2 voor een gewoon huis en R$ 600/700 voor een luxe huis met eventueel een zwembad. Nei gaf aan dat zijn secretaresse Silvana de overige vragen kan beantwoorden, omdat zij toegang heeft tot verschillende databases. Menno heeft toen een briefje getypt aan Silvana met de vragen: - gemiddeld inkomen per familie in SJVRP, de staat Rio, de stad Rio en het land Brazilië - jaaromzet van SJVRP, de staat Rio, de stad Rio en het land Brazilië - inkomsten van SJVRP - uitgaven/ begroting van SJVRP Silvana heeft deze gegevens de volgende dag opgesnord, terwijl ik aan haar tafel zat te wachten. Zaterdag 25-03-2006: 1) Arnold, Martijn en Menno hebben een vragenlijst opgesteld over de vijf armste locaties Barrinha, Camboatá, Floresta, Pedras Brancas en Pouso Alegre. Deze lijst heeft als doel meer over de verschillende problemen te leren en om uiteindelijk een locatiekeuze te kunnen maken. Nei had de dag ervoor op straat gezegd dat ik hem zaterdag de volgende dag thuis kon bezoeken om met hem over de lijst te praten. Menno en Nei namen de Engelstalige lijst samen door en Nei zei dat hij het een goede lijst vond en ons ermee wou helpen om de vragen in te beantwoorden. Hij zou hem eerst deels door Silvana laten invullen en daarna door iemand van het kadaster en daarna zou hij ons op pad sturen met iemand die veel van de locaties weet. In de komende week hoopte hij hier een heel eind te komen. 2) Nei vertelde dat hij samen met de burgemeester deze week vijf projectvoorstellen wil indienen bij de staat. Dit heeft haast, vanwege de komende verkiezingen. Het gaat om het maken van een brug bij Contendas, 10km wegverharding elders, de bouw van 50 nieuwe huizen, aanschaf van zware machines voor agricultuur. 3) Nei vertelde dat er nieuwe grond was aangekocht door de Prefeitura in Pedras Brancas. Hij was zelf niet bij de aankoop betrokken en wist niet precies om welke plek het ging. Hij zou Menno maandag de gegevens leveren van de exacte locatie. 4) Nei vertelde dat er een ingenieur grondgebruik (of zoiets) voor 1 a 2 jaar vanuit Rio naar SJVRP zal komen (engenheiro agrônomo, pesquisa em micro bacia, uso da terra e de água). Hij dacht dat dat voor ons interessant kon zijn ivm uitwisseling van gegevens, kennis en ideeën. Bovendien wilde hij van ons weten of wij interesse hebben om ons huis met hem te delen. Menno antwoordde dat uitwisseling zeker interessant was en dat we nog terug zullen komen op de vraag van huisvesting. 5) Nei vertelde die middag met Cacao over de vuurtoren (farol) te gaan praten. Menno maakte van de gelegenheid gebruik ideeën te uiten over de vuurtoren: over de luifel rondom, de multifunctionele ruimte beneden en de behoefte in Pedras Brancas aan een overkapping tbv feesten en andere activiteiten. Nei reageerde enthousiast en zou het met Cacao bespreken. Maandag 27-03-2006: Menno heeft de in het Portugees vertaalde en reeds zoveel mogelijk ingevulde vragenlijst aan Nei gegeven. Nei zal ze aan Silvana geven. Nei gaf Menno een tekening van de recent aangekochte grond in Pedras Brancas. Nei maakte een afspraak om de vijf locaties te bezoeken met iemand van de Prefeitura voor woensdagochtend 9 uur.
1
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: ARCHITECT JORGE JÁUREGUI 04-04-2006 Overige aanwezigen: Menno (notulist), Marja Smits (een Nederlandse vriendin van Menno) Hoofddoel bespreking: vragen of Arnold, Martijn en Menno tzt het schetsontwerp kunnen voorleggen. Samenvatting bespreking: Via meerdere wegen is Menno op het idee gekomen om architect Jorge Jáurgui te vragen of hij in een later stadium onze globale aanpak, schetsen en ideeën zou willen bekijken en van commentaar voorzien: - Een kennis van Menno (Rosemary Gomes uit Rio, werkzaam bij niet-gouvernementele organisatie FASE, welke zich inzet voor het zich organiseren van boeren en kleine zelfstandigen in Brazilië) had Menno een half jaar terug (nog voordat we van Alfa hadden gehoord) geadviseerd contact met Jáuregui op te nemen, omdat deze wellicht als deskundige en zeer geëngageerde architect inzake favela-projecten een interessante plek voor Menno zou weten om een half jaar te gaan werken. - In het boek over Favela Bairro, dat Friso heeft gekocht en aan ons uitgeleend, komt Jáuregui een stuk of vijf keer voor met projecten van hem, welke er goed uitzien. - José Antônio ging toevallig zijn laatste twee weken in Brazilië stage lopen bij Jáuregui. Het kantoor van architect Jorge Martín Jáuregui: Rua Martins Ferreira 26, Botafogo, Rio de Janeiro E-mail:
[email protected] Telefoon: (21) 22861817, cel. (21) 81693416 Na een korte kennismaking en introductie van ons plan, begint Jáuregui uit te leggen hoe hij te werk gaat.Hij komt uit Buenos Aires, Argentinië, en is al jaren geleden een bureau begonnen in Rio. In de projecten Rio zijn de speerpunten: - Eerst heel goed praten met en luisteren naar alle partijen, waaronder zeker de bewoners, en alle details in kaart brengen. Totdat je echt alles weet over het gebied en de mensen. - Duidelijk je principes opstellen, die de basis van het toekomstige plan gaan vormen. - Een holistische opvatting nastreven, zoals verwoord in de artikelen en boekwerken van zijn hand (waarover later meer). Fysiek (infrastructuur, stedenbouw, milieu), sociaal (cultureel, economisch, bestaande aspecten), ecologisch (mentaal, sociaal, vervuiling van milieu), veiligheid van de bewoners. - Een plan maken waarin ieders wensen zijn meegenomen en bijschaven, totdat iedereen er achter staat en zich betrokken voelt. - Zo veel mogelijk versterken van alles wat er al is (sociaal, stedenbouwkundig, gebouwen etc.). - Slopen van door de bewoners gemaakte bouwsels beperken, vanwege identiteit en geïnvesteerde moeite en respect. - Concentreren van bebouwing en voorzieningen, want alleen in het centrum van een stad is het interessant qua cultuur, voorzieningen, werk etc. Dus ook geschakelde bouw en gestapelde bouw. Geen diaree van huisjes. Wellicht is dat in ons meer landelijke project Pedras Brancas anders. - In het eindresultaat moet de wijk duidelijk zijn veranderd, er beter en nieuw uitzien, omdat de bewoners immers erg visueel zijn ingesteld. Men moet met trots ernaar kunnen kijken. Jáuregui vindt het duidelijk leuk om dingen uit te leggen en wil ons zeker tzt van feedback voorzien. Wel dienen we dan van tevoren gezamenlijk een moment af te spreken, want hij heeft het vaak erg druk. Ik vraag of hij literatuurtips heeft. Twee artikelen van zijn hand kunnen we direct kopiëren (zie ingekomen stukken) en twee boekwerken van zijn hand kunnen we proberen te bestellen: - Estrategias de Articulación Urbana, Serie Difusión 16, ISSN 0328 2252; evt. verkrijgen via ene Vicente (tel. 3748813) of via www.prolivros.com.br. - The Favela-Bairro Project, Harvard Design School, ISBN 0-935617-67-1. 1
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIE Bespreking met: BEZOEK PEDRAS BRANCAS 05-04-2006 Arnold en martijn (Menno was een aantal dagen in Rio) zijn aan het eind van de middag naar Pedras Brancas gefietst, omdat deze buurt er nu als definitieve locatie is gekozen. Aangezien het eerste en laatste bezoek aan PB al bijna een maand geleden was, was het verstandig om weer eens te gaan kijken, zodat we inspiratie krijgen voor onze volgende fase. We hebben een aantal informele contacten gelegd’; Wellington, een jongen van 17, die ons zijn huis (een van de witte huisjes, de casas popularas) heeft laten zien. Natalie, een meisje van 16 jaar, zij heeft ons samen met Wellington alle witte huisjes laten zien en ons verder rondgeleid. In een van de barretjes hebben we een vriend van Natalie ontmoet, een neger van in de 20, zijn naam zijn we vergeten. Al deze contacten zouden in de toekomst ons kunnen helpen iets dichter bij de inwoners van PB te komen, om zo nuttige informatie voor ons project te verkrijgen. Tijdens ons korte maar gezellige bezoek zijn we tijdens al onze gesprekken het volgende te weten gekomen. 1. Er zijn een aantal verkrachtingen geweest op de weg vanaf het centrum naar Pedras Brancas, op het hoogste punt van de weg, het bosrijke gedeelte. 2. Middelbare scholieren lopen, in veel gevallen, elke dag heen en weer een half uur naar hun school in het centrum van SJVRP. 3. Veel mensen die in PB wonen, werken op de akkers in PB, maar er is ook een groot aantal mensen dat op de akkers van Sao Lorenzo, het dorp verderop, werkt. 4. In het huis van Wellington (een van de witte huisjes) wonen vijf personen, en zij hebben zelf een vliering gebouwd, waar drie van de vijf mensen slapen. Verder staat het huis helemaal voor met spullen, zie foto’s. 5. Er is toch een kleine supermarkt in PB. 6. Het is ’s avonds best gezellig, er hangt een leuke saamhorige sfeer (iedereen kent elkaar). 7. Zelfs een fiets is redelijk uniek in PB, weinig mensen/kinderen hebben een fiets, zij vonden het dan ook geweldig om een stukje op onze te rijden. 8. Van Wellington en ook andere mensen kregen we te horen, dat men over het algemeen wel tevreden is over hun huizen. De vraag is echter hoe betrouwbaar deze antwoorden zijn, zij schamen zich misschien voor hun situatie. Het duurde dan ook wel even voordat Wellington ons zijn wilde laten zien en zette, eenmaal binnen, heel snel zijn dure radio aan. 9. Veel mensen keken ons, ondanks we in gezelschap waren van medebewoners, redelijk wantrouwig aan. 10. De optionele uitbouw van de witte huizen kost ongeveer R$ 2000,-
VERSLAG EXTERNE BESPREKING PROJECTGROEP BRAZILIË Bespreking met: NEI GONÇALVES MACHADO 07-04-2006 Overige aanwezigen: Menno (notulist), Marja Smits (een Nederlandse vriendin van Menno) Hoofddoel bespreking: diverse vragen met betrekking tot ons project Samenvatting bespreking: 1) Hoe staat het met onze vragenlijsten over de vijf armste locaties? Nei vertelt dat ze nog niet zijn ingevuld, dat het steeds erg druk was, sorry, dat hij maandag Silvana nogmaals vraagt ermee door te gaan. Ik benadruk dat het geen verplichting is, geen sorry dus, dat als het niet kan: ook niet erg, en dat het geen haast heeft. Nei benadrukt dat hij de lijsten belangrijk vindt en erg goed. Hij vertelt nogmaals dat hij sowieso bezig is een database op te starten van SJVRP, dmv digitale kaarten met verschillende info. 2) Nei vertelt dat hij met Camilo heeft gesproken en dat de drie Duitse landschap-studenten eind volgende week naar SJVRP komen en dat ze voor Pedras Brancas zullen gaan werken en dat dat eventueel ook in samenwerking met ons kan. Ik benadruk dat wij dat altijd al wilden en ook in Rio al hadden voorgesteld en dat we dus heel blij zijn met dit nieuws. Verder vertelt Nei dat geprobeerd zal worden op vrijdagen een Alfa-bijeenkomst te houden, maar dat wordt nog uitgewerkt hoe wat wanneer. En de projectbegeleider vanuit de UFRJ zal architect Iono zijn en verder werkt ene Xavier aan een plano direto voor SJVRP (dat is dus ook nieuw voor ons). 3) Ik vertel dat we fase 1 afhebben en dat we nu met Pedras Brancas verder gaan en dat Nei nog een print van ons zal ontvangen. 4) Ik vertel Nei dat Marja en ik naar Jorge Jáuregui zijn geweest, Argentijns architect die sinds lange tijd in Rio woont en meewerkt aan Favela Bairro en heel veel mooie favela-projecten heeft gedaan. Dat hij bereid is ons tzt te ontvangen met ons schetsontwerp en dit te bespreken met ons. 5) Paulo Cabral, wethouder sociale zaken en huisvesting, komt binnen en we spreken af dat we in de toekomst ook met hem meer contact zullen gaan hebben, mbt ons project in Pedras Brancas. Verder wilde ik nog vragen hoe met de vuurtoren van Cacao staat, met de 5 door de prefeitura in te dienen projectvoorstellen en wat er uit het laatste Caixa-overleg is gekomen, maar we besluiten een andere keer verder te praten, wegens tijdgebrek.
1
< bovenstaand briefhoofd is bedoeld als voorzetje, in afwachting van logo… >
VERSLAG BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIE - 2006-01-09 Aanwezigen: Friso, Arnold, Martijn, Menno Binnengekomen stukken: - mail van Friso aan Camilo van 24-12-2005. - verslag Friso en Cilian van hun verblijf in Brazilie in december 2005. - kopie visitekaartjes van vertegenwoordigers van de andere universiteiten/scholen (NB: Camilo ontbreekt?) - "Proposals for the Sao Jose Tasks" van Claudio Pavesi. - Project Proposal van Claudio Pavesi (Milaan). Dit wordt een van de startdocumenten voor ons onderzoek. - "Doelstelling afstuderen social housing" van Friso. - schema van Alfa-Aurora: wie doet wat wanneer. Aktiepunten: 1) Resumerend de taakverdeling: Arnold en Martijn doen studieonderzoek en studeren hier op af; Menno begeleidt hen, werkt samen met hen en coördineert het project (evt ook op langere termijn); Friso is begeleidend docent/Professor, introduceert ons waar nodig, geeft aanwijzingen/adviezen. 2) Arnold en Martijn schrijven hun motivatie en formuleren evt vragen. Svp ook rondmailen. 3) Menno zal zijn functieomschrijving en financiering en wederprestaties met Kitty van der Wissel bespreken. 4) Visa: zie e-mail van vandaag van Menno, met reactie van Ambassade. Voorstel: afwachten van de vorderingen van Friso bij UFRJ. 5) Letter of Invitation: vraag van Friso ligt bij Camilo. Friso gaat nogmaals erachteraan, ook cc naar Gabriela. 6) Onderdak: vraag van Friso ligt bij Camilo. Met name voor de dagen rond Carnaval van belang. Friso gaat nogmaals erachteraan, ook cc naar Gabriela. 7) We gaan allen literatuur verzamelen (dat is in NL wellicht makkelijker dan in Br), oa over bouwmethodieken in armere landen. 8) Menno e-mailt Gerard Kuiper en vertelt wat we hebben besproken, wat de stand van zaken is, dat Menno de coördinatie gaat doen, dat een duidelijk plan volgt zodra het gereed is. 9) Menno e-mailt Dirk Muller (Berlijn) met de uitleg wie we zijn en wat we doen en dat we graag zijn onderzoeksresultaten tegemoet zien. Verder vraagt Menno wat zijn kennis en ervaringen zijn mbt visa, onderdak, contactpersonen aldaar etc. 10) Friso geeft zijn presentatie van de muurwoningen aan Arnold, Martijn en Menno (evt digitaal en geprint). 11) Friso onderzoekt of hij visitekaartjes kan verzorgen en wellicht digitaal briefpapier. Aanvullingen achteraf door Menno: 12) Voorstel: een eigen website opzetten van waar uit we gegevens kunnen uitwisselen. We kunnen er onze vorderingen opschrijven, onze foto’s mbt het onderzoek, digitale literatuur (ik heb bijvoorbeeld wat interessante artikelen digitaal over favelas en over goedkoop bouwen in arme gebieden), verslagen, stukken die we naar Friso willen sturen etc. De website zou kunnen dienen als een soort digitaal forum. Ik heb zelf te weinig kennis van websites bouwen, en jullie Arnold en Martijn? 13) Contact zoeken met faculteitsvereniging Bouwkunde: zij kunnen ons wellicht wegwijs maken en helpen. 14) Arnold en Martijn: Menno hoorde vandaag van zijn lerares Portugees dat de cursus met cd van Prisma naar haar mening geschikt is voor jullie doel. Zij is niet geheel onbevooroordeeld: ze heeft er zelf aan meegewerkt. Verkrijgbaar oa bij Scheltema Holkema Vermeulen. Voorlopig vergaderschema: ma 16 januari 11.00 uur op HvA (Menno afwezig) vr 20 januari 20.00 uur bij Martijn, Rietlandterras 167 (Friso komt misschien) vr 10 februari 10.00 uur bij Friso, Pretoriusstraat 73 (allen)
VERSLAG BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIE - 2006-01-16 Aanwezigen: Friso, Arnold, Martijn Afwezigen: Menno Binnengekomen stukken: - Visie en motivatie van Arnold en Martijn - Int. Projectomschrijving vertaald door Menno op 2005-01-16, deze is door Kitty verstuurt naar alle belangrijke personen binnen het Alfa project. - Letter of invitation voor Martijn en Arnold afkomstig van Camilo, Menno heeft er geen een ontvangen - Presentatie Friso over de muurwoningen is door Menno, Arnold en Martijn ontvangen op cd. Aktiepunten: 1) Friso heeft op 16-01-2006 met Karlheinz gesproken en met hem nogmaals besproken hoe onze groepsbezetting eruit ziet. (1 prof, 1 maand + 1 grad. St., 3 maanden + 2 stud., beiden 3 maanden) Karlheinz zal dit bespreken met Brussel. Friso neemt later in de week weer contact op met Karlheinz, voor het horen wat de uitslag is. Tevens zal hij proberen wat meer duidelijk te krijgen over huisvesting en budgetbesteding. 2) Friso neemt contact op met Dirk Muller, om hem te vragen of hij nogmaals zijn rapport wil mailen en ditmaal een bestand dat wel te openen is. 3) Martijn en Arnold mailen Claudio om hem te vragen over de rapportage van zijn onderzoek, komt er nog een eindverslag? Tevens zal er gevraagd worden naar de einddatum van hun verblijf. 4) Friso gaat nog kijken of er een mogelijkheid is tot het krijgen van visitekaartjes met het HvA logo erop. 5) Op de eerstvolgende vergadering (vrijdag 20 januari) zal moeten worden besproken, wat tijdens het project onze rol zal zijn ten opzichte van problemen met betrekking tot water (rioleringstelsel, watertoevoerstelsel en afvoer regenwater). Martijn heeft namelijk de mogelijkheid om via zijn vader met en aantal mensen te spreken, die ervaring hebben met dit soort problemen in ontwikkelingslanden. 6) Naar aanleiding van de visie van Martijn en Arnold, zal er overleg moeten komen met Gerard Kuiper over de mogelijkheid tot het later afstuderen. 7) Structuurplan Menno en Cilian?? 8) Iedereen moet verder gaan met het verzamelen van alle mogelijk interessante literatuur met betrekking tot bouwen in ontwikkelingslanden en bouw om hellingen. 9) Er zullen nieuwe vergaderdata gepland moeten worden, want na komende vergadering, staat de volgende op vr. 10 februari en dat is qua tijd te ver weg. Mededelingen - Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) is door Martijn, Arnold en Menno ingeleverd bij de gemeente en zij wachten op antwoord, wat binnen twee weken moet komen. - Visie en motivatie van Martijn en Arnold is ook verzonden naar Kitty, Cilian en Gerard Kuiper. - Het carnaval in Rio van plaats vanaf 25 feb. tot en met 28 feb. - Misschien is het handig om te weten wanneer wij in Rio de taalcursus van Camilo gaan volgen, zodat wij voor de eerste twee weken een kleine planning kunnen maken. (activiteiten, welke personen te ontmoeten etc.) Voorlopig vergaderschema: vr 20 januari 20.00 uur bij Martijn, Rietlandpark 167 (Friso komt ook) vr 10 februari 10.00 uur bij Friso, Pretoriusstraat 73 (allen)
VERSLAG BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIE - 2006-01-20 Aanwezigen: Friso, Menno, Arnold, Martijn Afwezigen: geen Binnengekomen stukken: 1) E-mail 18-01-2006 van Dirk Muller
[email protected], met daarin welkomst-tekst van Nei Goncalves Machado
[email protected] . 2) E-mails tussen Claudio
[email protected] en Friso, waarin oa enkele personen worden genoemd: - Jose Antonio Maring Moreno (spaanse student)
[email protected], kan wellicht met Nei hotel regelen in SJVRP; - Federico Cazzaniga (italiaanse student). 3) E-mail Dirk Muller 20-01-2006 noemt: - duitse studente Anne Moldenhauer
[email protected]; - Marco Aurelio Padilha Froes, ecololoog in SJVRP (Secretary of Environment of the city hall of SJVRP)
[email protected] tel 0055 (24) 2224-1986 mobil 0055 (24) 9963-5177. 4) E-mail tussen Karlheinz Borchert
[email protected] en Kitty, waaruit oa blijkt dat Alfa-Aurora akkoord gaat met 2 CT's voor ieder 3 maanden en dat er volgens Kitty nog behoefte is aan een compleet verhaal van ons aan Alfa-Aurora. 5) Studie van Dirk Muller over nieuw overheidsdistrict nabij Aguas Claras, 31-07-2002. 6) Studie "Stadentwicklung in Brasilien" van Oiver Wisk, zomer 2002. 7) Studie "Development of a concept of a feasibility study for alternative methods of the wastwater clarification in a Brazilian town" door Max Steden, Berlijn, 15-02-2001. 8) Paper over natuur en milieu rond SJVRP, door Marco Aurelio Padilha Froes. Aktiepunten: -
-
Matijn en Arnold gaan aanwezige Spaanse studenten mailen over hun resultaten en kunnen dan meteen wat praktische vragen stellen. Menno gaat een Engelse brief opstellen waarin wij Brussel uitleggen wat en waarom we daar gaan doen SJVRP moet duidelijker weten waar we voor komen. Voorstel om Menno’s brief door Gabriella of Dirk Muller in het Portugees te laten vertalen en door te sturen naar Nei Goncalves Machado. Dit begeleid door praktische vragen voor ons verblijf. Friso gaat Gabriella bellen om duidelijkheid te kijgen over huisversting in Rio en Sao Jose en het hoe en wat van de Taalcursus. Martijn en Arnold moeten PvA maken Arnold maakt afspraak met Gerard Kuiper over bespreken van het PvA en de inlever datum. Friso gaat intern bij de HvA achter de mogelijkheid tot herinschrijving voor Menno aan en communiceert over Menno’s inventation letter. Martijn maakt een afspraak met een collega van zijn vader voor voorlichting over waterhuishouding. Het is voor allen van belang dat er duidelijkheid komt over hoe er met het budget omgegaan moet worden. Friso bespreekt dit met Kitty en Ben.
Mededelingen -
Karlheinz Borchert communiceert met Brussel over de inhoud van onze deelname aan het AlfaAurora project. Inloggen op www.alfa-aurora.net, username: alfa password:aurora Kijk even op http://jwg.student.utwente.nl/riodejaneiro/index.htm. Een Hollandse student vertelt over zijn belevenissen tijdens zijn stage in Rio.
-
-
We hebben contact met Claudio Pavesi en Dirk Muller en zullen de resultaten van de onderzoeken van hun teams gebruiken als basis voor ons onderzoek. Ben Weller gaat in de toekomst de Alfa communicatie op zich nemen. Voorlopig blijft voor ons Kitty de schakel tussen Berlijn en Brussel en zullen we zelf met Brazilie en de andere onderzoekers communiceren. Menno zal geen structuurplan gaan maken maar op basis van huidige en nog binnenkomende gegevens een grove lijn uitzetten. Komende week komen er mensen (o.a. Miguel Salvador Landmann) uit Alicante op de HvA voor kennisoverdracht e.d., Friso geeft nog door of Martijn en Arnold hiebij betrokken zulen worden.
Voorlopig vergaderschema: do 26 januari 11:00 uur op HvA afspraak met Henk van de Honing van Civiele Techniek over water vr 27 januari 17:30 uur bij Menno, Binnenkadijk 263 vr 10 februari 10.00 uur bij Friso, Pretoriusstraat 73 (allen)
VERSLAG BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIE 2006-01-27 Aanwezigen: Menno (notulist), Arnold, Martijn Afwezigen: Friso (telefonisch bijgepraat op einde van de bijeenkomst) Binnengekomen stukken: 1) E-mail van Karlheinz Borchert (hoe declareren, status Menno, coordinatie, onderdak) 2) Letter of Invitation voor Menno van Camilo Besproken onderwerpen 1. De Spaanse studenten die naar Nederland zouden komen, komen pas in maart. 2. De officiële brief naar Karlheinz is door Menno geschreven en door Kitty verzonden. Karlheinz heeft hier middels bovengenoemde e-mail op gereageerd. Belangrijkste punten: - Karlheinz geeft aan niet de details over Menno te willen weten, als deHvA maar officieel bevestigt hem te beschouwen als “Architecture postgraduate student” en als Menno in zijn CV schrijft dat hij de postgraduate studies is gestart. - Friso, Arnold, Martijn en Menno moeten een dossier maken, bestaande uit: one page trainingplan, cv, grantholder contract. - Per student is er 500 beschikbaar voor talencursus (wellicht deels te besteden bij Camilo), 1200 per vliegticket (wat we overhouden gaat naar ticket Friso), 3000 studietoelage. - in bijlagen: standaard invulformulieren etc. - Als we zeggen dat we een talencursus hebben gevolgd, krijgen we daar geld voor. - Naderhand inleveren tickets, boardingpasses, facturen, een verslag voor op website. - Karlheinz heeft met Dirk afgesproken dat Dirk zorgt dat we in SJ worden opgevangen en worden voorgesteld aan Nei en dat er onderdak is. (Dus niet in Rio, daar is nog niets geregeld…) 3. Verkort onderzoeksplan naar Nei Goncalves: tzt., eerst afwachten wat Friso met Dirk afspreekt. 4. Friso heeft Gabriela nog niet te pakken gekregen over huisvesting en talencursus. 5. Plan van Aanpak Martijn en Arnold maandag afgerond, dinsdag bespreking Friso en Gerard. 6. Afspraak Arnold en Martijn met Gerard over PvA en inleverdatum: is dit al geweest? 7. Status Menno: Friso, Cilian, Gerard en Ben denken nog na (student of researcher of aanstelling). Woensdag spreekt Gerard hierover met Giel Paulissen, directeur bouwkunde. 8. Martijn en Arnold zijn langs geweest bij collega van vader van Martijn: Henk van der Honing. Is waterexpert. Gesprek maakt mogelijk dat we straks vragen aan hem kunnen stellen vanuit Brazilië. 9. Jose Antonio is door Friso ge-emails. Hij zal onze contactpersoon worden in SJ. 10. Maandag hebben Arnold en Martijn een afspraak met Paul Bonné, contact van vader van Martijn, expert waterhuishouding in niet-westerse landen. Gaat binnenkort bijvoorbeeld naar Suriname. 11. Arnold stelt voor ieder onderwerpen te verzinnen om te gaan googelen. Wordt vervolgd. 12. We zullen behoefte krijgen aan een database voor literatuur (voetnoten!), personen en adressen, bestanden, (bijvoorbeeld tekeningen en verslagen), agenda. Wordt over nagedacht. 13. Hoe tzt backups maken? Ftp-site? Externe harde schijf? Voorlopige keuze: usb-memorysticks. 14. We willen streven naar een integraal ontwerp. Dat wil zeggen: aandacht niet alleen voor het bouwkundige, maar ook het sociale, de overheid, studie naar en versterken van draagvlak bij overheid en omwonenden en toekomstige bewoners, onderzoeken van methoden om samen met de locals te bouwen, capacity building, materiaalgebruik uit de regio, ecologisch, etc. Daarvoor oriënteren we ons breed. Nu in Nederland proberen we zoveel mogelijk te hamsteren; tzt in Brazilië gaan we het pas beter lezen, als blijkt dat we er wat aan kunnen hebben. Oriënteren bijvoorbeeld bij Tropenmuseum, CEDLA, universiteiten van Nijmegen en Delft en Wageningen.
Aktiepunten: -
Friso stuurt e-mail van Karlheinz door aan Menno, Arnold en Martijn Friso stuurt e-mail aan Jose Antonio door aan Menno, Arnold en Martijn Ieder van ons maakt het gevraagde dossier voor Karlheinz (zie boven). Nadenken over database-systeem. Google-trefwoorden bedenken. Informatie hamsteren. Menno stuurt cv naar Arnold en Martijn, als inspiratiebron voor hun eigen cv’s Menno stuurt verhaal (oa motivatie), dat hij schreef voor Gerard, door aan Arnold en Martijn.
Voorlopig vergaderschema en reisdata: do 2 februari Arnold, Martijn en Menno; 20.00 uur bij Martijn??? vr 10 februari 10.00 uur bij Friso, Pretoriusstraat 73 (allen) ma 13 februari Braziliaans eten met Friso, Cilian(?), Kitty(?), Arnold, Martijn, Menno. Plaats ntb. wo 15 februari: vertrek Friso, Arnold en Martijn naar Rio, aankomst …(?) do 16 februari: vertrek Menno naar Rio, aankomst vr 17 februari 13.40 lokale tijd met United Airlines.
VERSLAG 1e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 2006-03-06 Aanwezigen: Menno (voorzitter en notulist), Arnold, Martijn (Friso is 1 maart teruggevlogen naar Amsterdam)
Binnengekomen stukken: 1. Jose Antonio Martin: cd met alle gegevens die hij heeft (tekeningen, foto’s, illustraties etc.) 2. Julio Odoni (Cacao): Autocad-tekening van Pedras Brancas, documentatie over bouwtechnieken, excel-document met raming van bouwkosten. 3. Nei: originele situatietekening van Pedras Brancas (zonder de huidige bebouwing) met hoogtelijnen om de 5 meter.
Agenda: 1. Taakverdeling werkplan: wie doet wat 2. Afspraken maken over uitwerken van laatste bijeenkomsten 3. Vragen formuleren voor bijeenkomst 10 maart Camilo & Gabriella tbv verzenden per e-mail 4. Vragen formuleren voor Nei, voor bijeenkomst van vandaag 5. Voorbereiden bijeenkomst 15 maart met Prefeitura en Conselhos en CAIXA 6. Weekplanning
Besproken onderwerpen 1. Taakverdeling werkplan: wie doet wat: (1) Literatuuronderzoek: - Claudio Pavesi (allen globaal lezen, tzt specifiek lezen per onderwerp) - Oliver Wisk (allen globaal lezen, tzt specifiek lezen per onderwerp) - Dirk Mueller (allen globaal lezen, tzt specifiek lezen per onderwerp) - Marco Aurelio (allen globaal lezen, tzt specifiek lezen per onderwerp) - Gegevens van Prefeitura (allen globaal lezen, tzt specifiek lezen per onderwerp) - boek over favelas (Friso) (allen globaal lezen, als inspiratiebron) - Leverancier kunststof matten(allen globaal lezen, tzt specifiek lezen) - 3 syllabi grondmechanica (tzt lezen als naslagwerk) - Teksten over bouwen samen met bevolking (2) Beschrijven geschiedenis SJVRP (3) Beschrijven sociaal-economische structuur (4a) Verkennen gebied (4b) Maken van vier overzichtskaarten (5) Inventariseren bouwtechnieken (6) Inventariseren gebieden voor sociale woningbouw
ALLEN ALLEN ALLEN (facultatief) ALLEN ALLEN ALLEN ALLEN TZT TZT ARNOLD MENNO ALLEN ALLEN/MENNO MARTIJN ALLEN
2. Afspraken maken over notuleren laatste bijeenkomsten (svp kort en bondig houden): - Verschillende overleggen met Nei MARTIJN - Verschillende overleggen met Gabriela en met Camilo en Gabriella MARTIJN - Overleg met CAIXA ARNOLD - Bezoek aan Pedras Brancas met Enielson ARNOLD - Bezoek aan Cacao MENNO 3. Vragen formuleren voor bijeenkomst 10 maart Camilo & Gabriella, tbv verzenden per e-mail: - Suggesties nav onze werkplanning - Voorbeeldprojecten - Rondleiding bibliotheek, openingstijden bibliotheek en universiteit
- studentenvereniging Architectuur - verzoek student uit Rio tbv uitwisselen kennis, contact met UFRJ, vertalen 4. Vragen formuleren voor Nei, voor bijeenkomst van vandaag: - Afgeven werkplanning en bespreken - Bijpraten over bijeenkomst met Camilo en Gabriella - Is er een agenda voor de bijeenkomst op de 15e - Verzoek begeleider van Prefeitura naar andere sloppenwijken - Bijpraten over huizen 5. Voorbereiden bijeenkomst 15 maart met Prefeitura en Conselhos en CAIXA: We willen summier voorbereiden. Printen kaart belangrijkste deel van SJVRP 1:15000, liefst in kleur. Printen kaart Pedras Brancas en omgeving 1:5000. Menno maakt schetsjes, die we samen bespreken en vooraf doornemen met Nei. 6. Weekplanning: wie doet wat en wanneer: Zie: “Aktiepunten” hieronder.
Aktiepunten: maandag 6: weekplanning, huizen zoeken, bijpraten met Nei, talencursus regelen dinsdag 7: studie, huis kiezen (?), 12 uur bijeenkomst bij Nei met adviserend architect over prijsvraag (ivm met volle schema alleen Menno?), e-mailen Camilo en Gabriella woensdag 8: studie, voortgangoverleg donderdag 9: studie, 1e talencursus, vertrek naar Rio vrijdag 10: bezoek aan UFRJ en Camilo en Gabriella, naar de Vreemdelingenpolitie tbv visa, printen A0 zaterdag 11: vrij zondag 12: facultatief studeren maandag 13: weekplanning dinsdag 14: studie woensdag 15: bijeenkomst met Prefeitura, Conselhos en CAIXA
Voorlopig vergaderschema: elke maandagochtend: weekplanning elke vrijdagmiddag: weekafsluiting
VERSLAG 2e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 2006-03-14 Aanwezigen: Menno, Arnold, Martijn (voorzitter en notulist) Binnengekomen stukken: 1. Plot gehele overzicht SJVRP op A0 en plot fragment Centro en Pedras Brancas (zelf geplot) Agenda 1. Voortgang; taakverdeling oriëntatiefase en verslaglegging besprekingen vorige weken 2. Afspraken verslaglegging besprekingen afgelopen week. 3. Planning 4. Mededelingen Besproken onderwerpen 1. Voortgang Taakverdeling Oriëntatiefase: Geschiedenis (Arnold) zou deze week af kunnen zijn. De algemene geschiedenis zal grotendeels uit de vooronderzoeken worden gehaald en zal dus voornamelijk lees en vertaalwerk bevatten. Sociaal-economisch (Menno) zal zich ontwikkelen tijdens het rondrijden door het gehele gebied. Ook zal Menno met de hulp van de prefeitura verschillend kaartmateriaal, aansluitend op het sociaal-economische gedeelte, maken. Het zal gaan om een overzichtkaart van het gehele gebied en een aantal fragmenten. Bouwtechnieken (Martijn) zou ook deze week af kunnen zijn. In de bibliotheek en ook bij de Braziliaanse studenten zelf bevindt zich weinig literatuur over algemene bouwtechnieken in Brazilië. Bij de vergadering van 15-03-2006 is ook de bouwkundig ingenieur van SJVRP aanwezig, wij zullen hem dan een aantal vragen stellen. Verslaglegging bespreking vorige weken: Arnold moet de verslaglegging van de bespreking met de CAIXA nog maken en Menno moet de verslaglegging van het bezoek aan Julio Odoni (cacao) nog maken, de rest is afgerond. 2. Afspraken verslaglegging besprekingen afgelopen week: - Bespreking Nei 06-03-2006 ARNOLD - Bespreking Nei en consultant 07-03-2006 MENNO - Bezoek UFRJ 10-03-2006 MARTIJN 3. Planning Ma: Rio i.v.m. federale politie Di: weekplanning, zaken voor huis (bedden, keukenspullen), studie, taalcursus Wo: 10.00 uur vergadering Conselhos, internet, ’s middags ingenieur, studie Do: Eventueel vervolgafspraak ingenieur, taalcursus, studie Vrij: Studie Zat: Studie/vrij Zo: Studie/vrij 4. Mededelingen - Arnold en Martijn beginnen vandaag met hun cursus Portugees, deze zal elke week op dinsdag en donderdag van 14.20 tot 15.50 uur plaats vinden. Menno zal elke donderdag van 13.20 – 14.20 uur Portugese les krijgen, welke hij voornamelijk zal gebruiken voor hulp bij het vertalen van projectteksten en het schrijven van Portugese teksten. - De literatuur van Dirk Mueller en Oliver Wisk is in Duits geschreven en erg moeizaam te lezen. Mocht het gemakkelijk zijn om de bestanden d.m.v. een vertaalprogramma de stukken te vertalen zal dit gebeuren. Er
zal zo snel mogelijk een vertaalprogramma worden gedownload. Het stuk van Dirk Mueller is beveiligd, hem zal hiervoor de beveiligingscode worden gevraagd. - Het is belangrijk om vooraf te bepalen of onze verslaglegging in het Nederlands of in het engels zal worden geschreven. Ons voorstel is om elke fase in het Nederlands te schrijven en vervolgens de essentiële zaken uit deze fase te vertalen. Tekeningen en kaartmateriaal zullen altijd in het engels worden gemaakt. Mocht het zijn dat een gehele fase van essentieel belang is, bijv. laatste fase, dan zal deze gehele fase in het engels worden geschreven en dus niet in het Nederlands. Hierover zal overleg worden gepleegd met Friso. Aktiepunten: -
Friso mailen Dirk Mueller en Oliver Wisk (vraag Menno) mailen
Voorlopig vergaderschema: Ma 20 maart 2006 beginvergadering week Ma 27 maart 2006 beginvergadering week (de geplande afsluiting van de vorige week zal aan het begin van de volgende week, tijdens de beginvergadering, plaatsvinden)
VERSLAG 3e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 20-03-2006 Aanwezigen: Menno, Arnold (voorzitter en notulist), Martijn Binnengekomen stukken: 1. Alle verslagen van externe besprekingen en werkbezoeken zitten in de map, behalve het beslag van het bezoek aan de UFJR. Deze volgt z.s.m. 2. Voorlopige opzet van het Rapport fase 1 Agenda 1. 2. 3. 4. 5.
Voortgang Afronding/invulling fase 1 en taakverdeling Gesprek met Ivan Falcão Praktische punten Planning
Besproken onderwerpen 1. Voortgang Menno denk dinsdag a.s. grotendeels klaar te zijn met de tekst van het sociaal economische deel, voor het maken van de verschillende kaarten zal nog iets meer tijd nodig zijn i.v.m. het vergaren van informatie door interviews met Nei en Silvana. Martijn en Arnold hadden dit weekeind klaar willen zijn maar hebben dat niet gehaald door tegenvallend vertaalwerk. Martijn hoop aan het eind van de week klaar te zijn het bouwkundige typologie deel en zal ook het verslag van ons bezoek aan de UFJR nog maken. Arnold hoopt woensdag a.s. klaar te zijn met het gedeelte over de geschiedenis. 2. Afronding/invulling fase 1 en taakverdeling Het afronden van fase 1 voor het weekeind is geen realistisch uitgangspunt. We streven ernaar om dit de woensdag na het weekeind te kunnen bereiken. Dit betekend dat er de komende anderhalve week een hoop moet gebeuren. Behalve de (theoretische) teksten die we nu aan het maken zijn moet er ook nog een hoop informatie over het gebied komen in de vorm van foto’s en schetsen voor het analyseren van de verschillende mogelijke projectlocaties. De fietstochten van Menno en de geplande excursie kunnen hier een hoop bij helpen. We zullen dan voor de excursie ook goed moeten bedenken wat we te weten willen komen zodat we gericht op pad kunnen. Voor wat er nog geproduceerd moet worden in fase 1 hebben we een taakverdeling gemaakt: - Proloog - Summary (engels) - Locatie verhaal - Inleiding Rap. 1 - Layout - Kaarten maken Sociaal - Kaarten maken Locatie
Arnold Martijn Arnold Martijn Menno Menno Arnold en Martijn
We hebben afgesproken dat we elkaars werk gaan beoordelen en voorzien van kritiek ter verbetering zodat we uiteindelijk een verslag krijgen waar we alledrie achter staan en wat de kwaliteit ervan ten goede zal komen
3. Gesprek met Ivan Falcão Ivan Falcão (24-22247147) is de enige bouwkundig ingenieur in São José. Maandag 20-03 hebben we eindelijk een gesprek met hem en Nei zodat we opgekomen vragen over wat we tot nu toe gezien hebben in de bebouwde omgeving kunnen stellen. Belangrijk is ook dat we in dit gesprek het contact kunnen leggen om in een latere fase met gerichtere technische vragen terecht te kunnen. 4. Praktische punten - Ons verblijf in Rio kost relatief een hoop geld per nacht. We gaan proberen of we een goedkoop vast adres kunnen vinden. Misschien wel in combinatie met onze Duitse vrienden die ook op zoek zijn naar nieuwe behuizing. We zouden hun een geld berdrag per maand kunnen aanbieden in ruil voor een kamer waar wij zouden kunnen slapen. - We zijn weer bijna door het contante geld heen. Er moet dus weer gepind gaan worden. We kunnen dit doen door iemand naar Terésopolis te sturen om te pinnen, of door het pinnen in een uitstapje naar Petrópolis te gieten. - Dinsdag en woensdag zullen Anne en José bij ons te gast zijn. Leuke gelegenheid om eens wat van ons project met hun te bespreken en om José te vragen naar de rest van zijn onderzoek. Woensdag is de excursie gepland waardoor we een leuke gezamenlijke activiteit op het programma hebben en het tegelijkertijd waardevol voor het project is. - Ons huis heeft hier en daar nog wat improvement nodig, zoals het creëren van kastruimten, tafel (laten) maken, spiegel in de badkamer, ga zo maar door. Deze week willen we die dit soort dingen afronden. We maken ook een ‘koelkastlijst’ waar we dit soort dingen op kunnen schrijven als het ons te binnen schiet. - Het is hoog nodig dat we de foto’s weer gaan backup-en 5. Planning maandag 20-3 tot zondag 26-3 Ma: weekopening, studie, gesprek met Ivan Falcão Di: studie, taalcursus, aankomst Anne en José Wo: verblijf Anne en José, excursie Do: taalcursus, studie Vrij: Studie Zat: Studie/vrij Zo: Studie/vrij
VERSLAG 4e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 28-03-2006
Aanwezigen: Menno (voorzitter en notulist), Arnold, Martijn Agendapunten 1. Bespreken van vorige verslag 2. Binnengekomen stukken 3. Bespreking van afgelopen week en mededelingen 4. Evaluatie van de voortgang en actiepunten 5. Voorlopig vergaderschema en planning Bespreken van vorige verslag: Vorige verslag van 20-03-2006 goedgekeurd (de onderwerpen komen verderop in dit verslag aan de orde). Binnengekomen stukken: 1. José Antônio: definitieve resultaten van zijn inventarisatie van SJVRP, op 2 CD’s. 2. Silvana (secretaresse van Nei): begroting Prefeitura 2006 (print 32 blz.) en gegevens over inkomens. 3. Verschillende verslagen van externe besprekingen en werkbezoeken (in de map). Bespreking van afgelopen week en mededelingen 1. Verloop van contacten met vier Duitse en twee Braziliaanse studenten Zoals te lezen zal zijn in het verslag van de externe bespreking met Camilo en Gabriella op 10-03-2006, heeft Camilo ons toen voorgesteld aan een viertal Duitse studenten en aan twee Braziliaanse studenten. In de dagen volgend op de vergadering zijn we veel opgetrokken met de Duitse studenten en hebben we veel gepraat over onze wederzijdse projecten en ideeën. Zij studeren Landschapsarchitectuur en Civiele techniek en kwamen hier met het idee via de UFRJ een project te doen in SJVRP, maar Camilo heeft bepaald dat ze vakken volgen aan de UFRJ. Wij hebben ze nadrukkelijk uitgenodigd ons in SJVRP op te zoeken omdat wij samenwerking en uitwisseling erg belangrijk vinden en we hebben aangeboden mee te denken over een project dat ze hier zouden kunnen doen. Ze reageerden erg enthousiast, maar hebben vooralsnog geen actie ondernomen. Wij verwachten dat zij dit ook niet zullen gaan doen en willen ook niet verder aandringen. Voor de Braziliaanse studenten geldt min of meer hetzelfde. Zij hebben ons die ene dag erg geholpen (rondleiding universiteit en bibliotheek, hulp bij plotten van overzichtskaart SJVRP). Op ons herhaaldelijke voorstel samen te werken en ons te bezoeken, hebben ze per e-mail vooralsnog afwijzend gereageerd (zie e-mails in gezamenlijke yahoo-account, telkens cc naar Camilo). Bij ons volgende bezoek aan Camilo zullen we ons verzoek om hulp van Braziliaanse studenten herhalen. 2. Verloop van verslaglegging op Alfa-website en communicatie met Alfa-leden Hoewel wij heel netjes telkens verslag doen aan Camilo, Gabriella en de Alfa-site, krijgen we nooit reacties terug. Dit hadden we eigenlijk reeds voorzien en toch is het jammer. De vraag is of we hier iets aan kunnen verbeteren. Camilo en Gabriella hebben we in onze laatste e-mail expliciet gevraagd om te reageren, maar zonder resultaat. Het e-mail adres van Gabriella blijkt niet te kloppen (hoewel het wel op haar visitekaartje staat) en we zullen haar dus om een ander adres gaan vragen. De leden van de Alfa-site reageren niet en lezen de teksten op de site wellicht niet; we kunnen ze direct kunnen gaan mailen (bijvoorbeeld Claudio Pavesi, Dirk Mueller, Oliver Wisk), maar de vragen is hoe belangrijk dit alles nu eigenlijk is. Wij hebben vorige week een paar vragen gesteld per e-mail aan Dirk en Oliver, maar krijgen geen reactie; we zullen ze een herinnering sturen. Op 20-03-2006 zijn door Thomas Steckhan ons werkplan en drie foto’s op de Alfa-site geplaatst en het ziet er goed uit. We hebben per e-mail Camilo en Gabriella hiervan op de hoogte gesteld. Zodra het verslag van 1
Project Fase 1 af is, zullen we het als pdf-bestand ook op de site plaatsen. Verzoek van Friso is, om dit vóór 14 april verzorgd ten hebben, omdat er dan een bijeenkomst is in Milaan met de Alfa-leden. 3. Definitieve resultaten van José Antônio op CD Tijdens het bezoek van José Antônio en Anne Moldenhauer aan ons in SJVRP van 21-23 april, heeft José ons zijn definitieve inventarisatieresultaten op twee CD’s gegeven. Er staat bijzonder veel interessante informatie op, met name qua overzichtskaarten, qua geschiedenis en qua sociaal-economische aspecten. Er is een algemeen pdf-document dat werkt als sleuteldocument, waarin alles is uitgelegd over de inventarisatie, met tekst en uitleg en links naar kaarten en documenten. José zegt dat het allemaal op een website staat, zodat iedereen er bij kan, maar ons is tot op heden niet bekend hoe en waar. Op 22-03-2006 heeft José, vergezeld door Menno zijn CD’s gepresenteerd aan Nei en Marco Aurelio van de Prefeitura (gemeentebestuur) van SJVRP (São José do Vale do Rio Preto) en men reageerde erg enthousiast. 4. Bezoek aan Barrinha met José Antônio en Anne op 22-03-2006 Op 22-03-2006 hebben Arnold, Martijn, Menno, José Antônio en Anne een bezoek gebracht aan Barrinha, één van de vijf armste wijken van SJVRP. Onze indruk was minder negatief dan van Pedras Brancas, hoewel er veel verwaarloosde gebouwtjes zijn en er eentje twee jaar geleden van een helling is gegleden. Er zijn redelijk wat voorzieningen: gelegen aan de hoofdweg van SJVRP, bushalte, crèche (hier hebben we een half uur meegedaan aan theater en veel handtekeningen uitgedeeld!), cafeetjes, winkeltjes, wellicht een schooltje(?), voetbalveld. 5. Herformulering van probleemstelling van onderzoek, opstellen vragenlijsten Op 25-03-2006 (en de dagen daarvoor en daarna) hebben we uitgebreid gediscussieerd over hoe we tot een keuze voor een locatie kunnen komen. We hebben onze oorspronkelijke onderzoeksopdracht en basisuitgangspunten herlezen: Onderzoeksopdracht: voorstel voor een ontwerp voor een bouwstructuur voor goedkope/sociale huisvesting voor arme mensen op een helling in SJVRP. Oorspronkelijke uitgangspunten: (1) De te grote migratiestroom richting de stad Rio zou deels kunnen/moeten worden opgevangen door de kleinere omliggende steden, waaronder SJVRP. (2) SJVRP heeft reeds een grote instroom van nieuwkomers en kan dit thans niet goed verwerken doordat een visie ontbreekt. Daarom is SJVRP bezig met visievorming. (3) Er zijn veel huizen in SJVRP die constructief gevaarlijk zijn en ook instorten of van een helling glijden. Nu we anderhalve maand hier zijn, hebben we de indruk gekregen dat onze basisuitgangspunten herzien dienen te worden. Het is namelijk de vraag hoe actueel en relevant en urgent de punten 1 en 2 voor ons zijn en punt 3 is een redelijk marginaal verschijnsel. Wij vroegen ons aldus opnieuw af: voor wie is het nodig, wat is nodig en waar is het nodig. Wat wij de afgelopen tijd hebben gezien en gehoord en wat we als nieuwe uitgangspunten kiezen: (1) In sommige wijken wonen veel mensen in slechte, soms gevaarlijke behuizing en vaak illegaal. (2) Er zijn sociale problemen (vicieuze cirkel): armoede, illegaliteit, sociale veiligheid, drugs, prostitutie, te kleine woningen, analfabetisme, gebrek aan opleiding en kennis, geïsoleerde gebieden, tekort aan voorzieningen. (3) De gemeente weet zich geen raad met deze problemen en heeft (wellicht onder druk van de kiezers) de neiging alle illegalen op een hoop te schuiven en weg te stoppen. (4) De problemen nemen langzaam toe en men is bang dat er in sommige wijken op termijn een risico is van favela-vorming. (5) Wij geloven dat stedenbouw, architectuur en bouwkunde een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de situatie van de armste mensen en wij willen dat dan ook doen met ons eigen vak. (6) Wij nemen als uitgangspunt: ontwerpen voor de mensen die wonen in de armste wijken. We gaan aldus de vijf armste wijken bestuderen, namelijk Barrinha, Camboatá, Floresta, Pedras Brancas en Pouso Alegre. Hierdoor hopen we enerzijds in het algemeen meer te weten te komen over de verschillende problemen en zullen we vervolgens een gefundeerde keuze kunnen maken voor de volgende fase van ons onderzoek. Als de Prefeitura gelijk heeft met de voorspelling dat Pedras Brancas er het slechts aan toe is, dan wordt het Pedras Brancas; zo niet, dan zullen we ten aanzien van onze locatiekeuze een afweging gaan maken tussen onze eigen mening en die van de Prefeitura. We hebben een lijst opgesteld met vragen over de vijf wijken die wij relevant vinden (een A4-formulier per wijk) en deze in het Engels vertaald voor de Alfa-site en in het Portugees voor de Prefeitura. De Portugese lijsten hebben we per wijk zoveel mogelijk ingevuld met gegevens die wij al hebben verzameld tijdens onze bezoekjes, in gesprekjes en van de CD’s van José. Thans liggen de vijf lijsten bij de secretaresse van Nei, 2
zodat zij zoveel mogelijk technische gegevens kan invullen. Dinsdagmiddag zijn we op de fiets naar Pouso Alegre gegaan en donderdagochtend zullen we met iemand van de Prefeitura naar Barrinha, Camboatá, Floresta en wellicht nogmaals Pouso Alegre gaan. Eind deze week willen we ons onderzoek afronden, met of zonder hulp van de Prefeitura. Wij zullen vervolgens een wijk kiezen waarvan we vinden dat deze het meest in aanmerking komt voor het maken van een plan. We willen ook helder onderscheid maken tussen de bewoners enerzijds en de plaats waar ze het beste zouden kunnen wonen anderzijds en hier beargumenteerde keuzes in maken. We zullen ons ondermeer bezighouden met de vraag wat een favela is, hoe deze ontstaat en hoe je favelavorming kan tegengaan. Menno zal in dit kader volgende week alvast contact leggen met Jorge Jaurequi, een beroemde architect in Rio die veel projecten in favelas heeft gedaan (er staan er vijf van hem in het boek over favelas van Friso), om te vragen of hij tzt onze plannen van commentaar wil voorzien. José, die daar nu twee weken vrijwilligerswerk doet, zal Menno kunnen introduceren. Bezoek aan Pouso Alegre op 28-03-2006 Pas kort geleden viel bij de Prefeitura de naam van Pouso Alegre, als mogelijke vijfde arme locatie. Onze indruk tijdens ons bezoekje op de fiets was echter redelijke positief: een rustige en lieflijke en vruchtbare vallei, huisjes gelegen midden tussen de vruchtbare akkers, geen steile hellingen, geen zichtbare armoede, zeer gemoedelijk, een paar cafeetjes, een paar winkeltjes en een supermarkt, een kerk, een oude fazenda met een kapelletje, een lagere school, een bushalte, een schoolbus, een houthandel, een kledenweverij, merendeels verharde wegen. We hebben foto’s genomen en onze lijst ingevuld en gepraat met een caféhouder. Hij beaamde dat alles hier nochtans heel tranquilho is. Maar dat de Prefeitura een hoger gelegen stuk grond heeft gekocht, met de bedoeling hier sociale huisvesting te plegen voor arme mensen van overal verspreid uit de gemeente. 95% van de bevolking van het dorp is hier erg tegen gekant, omdat het problemen met zich mee zal brengen: knokpartijen, verloedering, drugs, diefstal, prostitutie. We hebben van de Prefeitura gehoord dat de bevolkingsgroei van SJVRP 4,6% is (±800 per jaar) tegen 2,1% landelijk. Wij denken dat dit zal voor een groot deel zal komen door een geboorteoverschot en wellicht doordat mannen van buitenaf trouwen met vrouwen uit de gemeente (dit horen wij regelmatig, bijvoorbeeld de caféhouder), en verder kennelijk doordat illegale nieuwkomers her en der in de gemeente neerstrijken met hun gezinnetje, zowel in de urbane als in de rurale zone. Wat we er nu van begrijpen, is dat deze laatste groep een probleem vormt. Het gaat om werkloze, arme, kansloze, zwarte illegalen en niemand wil ze in zijn wijk hebben. Dat is dus een duidelijk probleem en niemand weet de oplossing. Evaluatie van de voortgang en actiepunten: Hoewel we zeker niet stil hebben gezeten, lopen we inmiddels twee weken achter. Wel hebben we veel geleerd over het land en SJVRP en de mensen, hetgeen ook tijd kost. Ook is ons huis nu helemaal klaar, op de grote tafel na die we deze week willen laten maken bij een meubelmaker. Met name de locatiekeuze kost ons meer tijd dan voorzien. Enerzijds omdat we steeds beter begrijpen wat er per locatie speelt en welke dubbele agenda’s de Prefeitura heeft, anderzijds omdat het maken van de vragenlijsten bij ons meer vragen heeft opgeleverd en ze bij de Prefeitura niet direct beantwoord kunnen worden. - Afronding verslag Project Fase 1: -
Proloog (voorafgaande inleiding aan Fase 1): deze week nog te maken door Arnold. Inleiding: deze week nog te maken door Martijn. Hoofdstuk 1, Geschiedenis-deel: bijna afgerond door Arnold (vandaag of morgen). Hoofdstuk 2, Sociaal-economisch deel: afgerond door Menno, in pdf Kaarten bij Sociaal-economisch deel: afgerond door Menno, in pdf Hoofdstuk 3, Bouwtechniek-deel: bijna afgerond door Martijn(vandaag of morgen) Hoofdstuk 4, Locatiekeuze: morgen bezoek met iemand van Prefeitura aan Barrinha, Camboatá en Floresta; onze vragenlijsten over de vijf locaties liggen bij Nei; hoofdstuk 4 nog te maken door Arnold en Martijn; streven is eind deze week geheel af te ronden. - Kaarten bij Locatiekeuze: deze week nog te maken door Arnold en Martijn. - Summary: deze week, na afronding van de vier hoofdstukken te maken door Martijn. - Bronvermelding: deze week nog te maken door Menno. - Verslag externe bespreking 10-03-2006 met Camilo en Gabriella: Martijn. - Verslag externe bespreking 15-03-2006 met Nei en Conselhos: Menno. - Verslag externe bespreking 20-03-2006 met bouwkundig ingenieur Ivan Falcão: Martijn. - Verslagen externe besprekingen met Nei in de afgelopen week: Menno. - Verslaglegging Friso: Arnold schrijft morgen e-mail (bijvoegen: verslag 3e vergadering en bijlage, verslag 4e vergadering, vragenlijst locatiekeuze in engels, verslag externe bespreking met Camilo en Gabriella). 3
Voorlopig vergaderschema en planning: Maandag 27 maart: studie Dinsdag 28 maart: studie, taalcursus en bezoek aan Pouso Alegre Woensdag 29 maart: studie Donderdagochtend 30 maart: bezoek met iemand van Prefeitura aan Barrinha, Camboatá en Floresta. Donderdagmiddag 30 maart: studie en taalcursus Vrijdag 31 maart: evaluatie van de week en studie. Eind deze week of begin volgende week: afronding verslag Project Fase 1. Maandag 3 april: beginvergadering van de week en start Project Fase 2 (eventueel zonder Menno) Maandag 3 april: Menno bezoekt architect Jorge Jauregui in Rio, met José Antônio. Di. 4 t/m za. 15 april: Marja (vriendin van Menno) in Brazilië; Menno in die 2 weken ±1 week met haar.
4
VERSLAG 5e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 11-04-2006 Aanwezigen: Menno, Arnold en Martijn(voorzitter en notulist) Binnengekomen stukken: 1. E-mail met de paswoorden van de rapporten van Dirk Muller (de gevraagde bijlage volgt) en Oliver Wisk. 2. Kopieën van twee artikelen over de aanpak van architect Jorge Jáuregui in favela-projecten. 3. Een tekening waarop staat aangegeven welk nieuw stuk grond de prefeitura in Pedras Brancas heeft gekocht. 4. Diverse verslagen Agenda 1. 2. 3. 4.
Onderwerpen notulen vorige week Mededelingen Fase 2 Voorbereiding gesprek Nei 12-04-2006
Besproken onderwerpen 1. Onderwerpen notulen vorige week De drie Duitse landschaparchitectuur studenten komen misschien in SJVRP (waarschijnlijk Pedras Brancas) een project starten. Camilo heeft Nei laten weten dat zij dit weekend naar SJVRP komen. Zij komen bij ons logeren en wij zullen ze voorstellen aan Nei en hen rondleiden door SJVRP. Onze eerste fase van het project is afgerond en het rapport is ter controle naar Friso gestuurd, maar aangezien hij geen op- of aanmerkingen had, is het na een aantal laatste toevoegingen op de alfa-site geplaatst. Tevens is het gestuurd naar Camilo en Gabriela (naar haar nieuwe emailadres:
[email protected]), hierbij is nogmaals vermeld of zij zouden willen reageren op onze mail en ons werk. Het rapport zal ook verstuurd worden naar een aantal docenten van de HvA, die te maken hebben met ons project, namelijk Cilian Terwindt, Ben Weller, Henk van der Honing en Jos Falek. Binnenkort zal er een nieuwe topic op de alfa site worden geplaatst, waarbij een link naar ons rapport van de eerste fase zal worden geplaatst. Nei heeft ons rapport in hard-copy doorgenomen en krijgt een digitale versie. 2. Mededelingen • Vorige week maandag heeft er geen officiële projectvergadering plaats gevonden, we waren allen druk bezig met de afronding van fase 1, iedereen wist wat hij moest doen en er moest een deadline worden gehaald. Er was dus geen reden voor een vergadering. • Menno heeft dinsdag 4 april een bezoek gebracht aan de architect Jorge Jáuregui. Deze architect is gespecialiseerd in favela projecten en Menno heeft hem gevraagd of wij in de toekomt ons plan aan hem mogen voorleggen voor eventueel commentaar. Meer informatie hierover is te vinden in het besprekingsverslag van dit bezoek. • Tijdens een bespreking met Nei hebben we vernomen dat er plannen zijn voor een wekelijkse Alfa bespreking. Deze zullen geleid worden door een ‘projectcoördinator’ genaamd Iono. Hoe de vork precies in spreekwoordelijke steel zit, is ons nog onduidelijk, maar we wachten geduldig af of dit idee überhaupt van de grond komt. Verder hebben we diezelfde bespreking gehoord dat ene Xavier al een tijdje aan een plano direto voor SJVRP werkt; leuk dat dit ons
• • •
nu al wordt verteld. Ook hier zullen we maar geduldig afwachten op wat we er verder over zullen horen. In expositieruimte Arcam in Amsterdam is een expositie over bouwen en bouwkunde in derde wereldlanden (of zoiets) en Friso heeft ervoor gezorgd dat wij er met een grote foto ook tussen hangen. De tentoonstelling hangt tot 15 mei 2006. Menno schrijft een bedank-email aan Jorge Jáuregui, hier zal hij tevens een aantal belangrijke stukken van ons project bijvoegen, zodat Jorge al een beetje een beeld heeft waar we mee bezig zijn. We hebben onderlinge afspraken gemaakt over het ondertekenen van email. Als we iets officieels sturen, bijvoorbeeld naar de alfa site of naar Camilo, zullen al onze namen hieronder komen te staan. Als iemand bijvoorbeeld een mail naar Friso of naar Dirk muller stuurt, weliswaar namens de groep, zal hier de naam van de schrijver onder komen te staan, zodat de lezer weet wie de schrijver is. Er zal wel worden aangegeven dat het ook namens de andere personen is.
3. Fase 2 We zullen voor fase 2 een (plan van aanpak) stappenplan maken. Na een lange bespreking over fase 2 is het stappenplan vastgesteld en deze wordt apart uitgewerkt. Het stappenplan zal met enige begeleidende uitleg, samen met deze notulen, naar Friso worden gestuurd. 4. Voorbereiding gesprek Nei 12-04-2006 Het hoofddoel van dit gesprek is de gedachte uitwisseling met Nei over de komst van de Duitse landschaparchitectuur studenten. We zullen Nei’s visie over het geheel vragen. Wij hebben alvast voor onszelf onze ideeën gesynchroniseerd om tijdens dit gesprek ook onze visie te kunnen geven. Nei (en ook wijzelf) denkt dat wij een informerende rol voor hen zouden kunnen hebben. Wij hebben tevens een visie over wat voor soort project zij (integraal met ons) zouden kunnen doen. Wij willen tijdens het gesprek met Nei duidelijk aangeven dat wij binnen het project in Pedras Brancas, indien samenwerking, wel het tempo willen aangeven. Hun werk zal namelijk moeten volgen op ons werk bv: - april: informatie verzamelen met onze hulp - mei: met ons meedenken op hun vakgebied - juni: ontwerpen, met ons ontwerp als belangrijkste uitgangspunt.
VERSLAG 6e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 24-04-2006
Aanwezigen: Menno, Arnold (voorzitter en notulist), Martijn Agendapunten 1. Bespreken van vorige verslag 2. Binnengekomen stukken 3. Terugblik op de afgelopen week en voortgang 4. Vooruitblik op de komende week 5. Voorlopig vergaderschema en planning 1. Bespreken van vorige verslag Vorige verslag van 11-04-2006 goedgekeurd. Er zijn wel twee opmerkingen die uit het vorige verslag voortvloeien: - Nei vragen over de wekelijkse Alfa-bespreking - Mail naar Jorge Jáuregui opnieuw versturen 2. Binnengekomen stukken Geen 3. Terugblik op de afgelopen week en voortgang Terugkijkend op hoe we de eerste twee stappen van fase 2 hebben gedaan kunnen we constateren dat we dat anders hebben aangepakt dan we in vooraf besproken hebben. We hebben niet alle onderwerpen geïnventariseerd die we bedacht hadden. We zijn er toch tevreden mee en vinden dat we genoeg fysieke informatie verzameld hebben. Ook willen we in het nog te houden gesprek met Nei nog een aantal onderwerpen (zie verder in verslag) aan de orde stellen die ons nog niet geheel duidelijk zijn. 4. Vooruitblik op de komende week Deze week hebben we vooral informatie verzameld en nog maar en klein deel verwerkt. Komende week gaan we dit andersom doen, dus vooral info verwerken. Met deze info gaan we dan een visie formuleren en visualiseren op Pedras Brancas en haar toekomst. Hier zullen we een aardige kluif aan hebben en daarom willen we dit gaan doen door het houden van brainstorm sessies met direct hieruit volgende producten. Een ander belangrijke punt is het schetsen van mogelijke bouwkundige structuren. Met het al geschetste werk moeten we gaan nadenken over welke richtingen we op willen met onze nog te maken schetsen. Het maken van schetsen moeten we vooral niet onderschatten want het zal een belangrijke aanzet zijn voor fase 3. De gestelde deadline voor fase 2 is zondag 30-4. Voor infoverzameling hebben we nog een aantal dingen op het programma staan. Namelijk een gesprek met Nei, gesprek met een kerkvoorganger (Mozeis) in PB en inventarisatie van het watersysteem van PB met Manuel. Om hier niet te veel tijd aan te verliezen moeten we deze gesprekken goed voorbereiden. 5. Voorlopig vergaderschema en planning Maandag 24 april: studie, gesprek Nei Dinsdag 25 april: bezoek PB (Mozeis en Manuel), taalcursus, studie Woensdag 26 april: studie Donderdag 27 april: studie en taalcursus Vrijdag 28 april: studie. Weekeind: afsluiten fase 2 (zo jaarlijkse fietstocht SJ) Maandag 1 mei: beginvergadering van de week en start Project Fase 3
1
VERSLAG 7e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 08-05-2006 Aanwezigen: Menno (voorzitter en notulist), Arnold, Martijn Agendapunten 1. Bespreken van vorige verslag 2. Binnengekomen stukken 3. Lopende zaken en mededelingen 4. Evaluatie van de voortgang en actiepunten 5. Voorlopig vergaderschema en planning Bespreken van vorige verslag: Vorige verslag van 24-04-2006 goedgekeurd (de onderwerpen komen verderop in dit verslag aan de orde). Binnengekomen stukken en belangrijke gesprekken: 1. E-mails van Friso ±22-04-2006 en 26-04-2006: vragen en opmerkingen. 2. Telefoon Friso met Menno 08-05-2006: vragen en opmerkingen. 3. E-mail van Theo Trautwein 29-04-2006: feedback op fase 1. 4. E-mail architect Jorge Jauregui 04-05-2006: bevestiging van Menno’s bedank-mail. 5. Tweede interview met Falcao op 20-04-2006, over bouwmethoden en kosten. 6. Diverse interviews met bewoners van Pedras Brancas. Lopende zaken en mededelingen 1. Afronding en evaluatie Project Fase 2 Vrijdagochtend 8 uur (een slapeloze nacht) is het verslag door ons afgerond. We zijn geradbraakt en tevreden. ‘s Middags door Menno op de mail gezet naar Friso, Nei Gonçalves Machado, de Alfa-webmaster Thomas Steckhan, Camilo, Gabriela, Ben Weller, Henk van der Honing, Jos Falek, Cilian Terwindt. De laatste 4 van de HvA kunnen ons bestand niet ontvangen. Worden door Arnold vrijdagavond opnieuw verstuurd, met alleen een link naar het pdf-bestand op de Alfa-site. Martijn zal nog een topic plaatsen op de Alfa-site, met een link naar onze pdf-bestanden. 2. Gesprek met Nei en de Duitse landschappers Vanmiddag (maandag) hebben we fase 2 gepresenteerd aan Nei, samen met de Duitsers (zie onder) en hij was erg enthousiast omdat het hem een uitstekend stuk leek om gesprekken te prikkelen met mensen uit SJVRP. Men is hier niet gewend planmatig te denken en ook niet om nu eens alle knelpunten samen te pakken en te bestuderen en Nei denkt dat ons verslag niet alleen voor de korte maar ook voor de lange termijn zeer handig is, ook weer als voorbeeld of pilot. Zo verging het volgens hem ook met de vorige studies van Duitsers: pas na een tijdje worden de gedachtes geconcretiseerd, maar deze incubatietijd is hier nodig en kan niet plaatsvinden zonder een goede studie vooraf. De tweede reden dat we met Nei praten is: het plan van de Duitsers. We waren de dag ervoor opnieuw met hen naar Pedras Brancas gegaan en hadden concrete vragen. Zo bleek inmiddels een terrein gereed gemaakt te zijn voor een collectieve groentetuin, precies het gebied dat volgens onze visie Centrum gaat worden. En bewoners gaven tegenstrijdige meldingen over de toekomstige plaats van de farol. Nei gaf aan dat we ons daar allemaal niet aan moeten storen: de tuin is immers tijdelijk en de plaats van de farol hangt mede af van het voorstel van de Duitsers. Ga gewoon lekker je gang, zei Nei. Onze derde en laatste onderwerp: ons (De Nederlanders, Cobrinha en de Duitsers) voorstel om de kinderen van Pedras Brancas de muren van het sportveld te laten schilderen. Nei vond het een fantastisch plan. Marcelo (wethouder sport) liep toevallig langs en gaf direct autorisatie. Menno zal een lijstje maken met benodigdheden en Nei zal daarmee naar Chiquinha, de secretaris van openbare werken gaan voor materialen. We stellen de datum vast op zaterdag 20 mei en zullen daar dan per verassing arriveren. We zullen twee kunstenaars inschakelen, Maurício en Marquinho, die kunnen helpen te waarborgen dat het resultaat ook vanaf de straat er goed uit gaat zien. En daarna foto’s in de streekkrant. 1
3. Feedback van Friso - Friso is tevreden met ons rapport van fase 2. Kan hij goed gebruiken voor Milaan en Alicante. - Friso vraagt naar voortgang met Duitsers. Zie verslag hierboven. - Friso vraagt om datum terugkomst Arnold en Martijn. Vertrekdatum definitief 27 juni (aankomst 28 of 29). - Friso vraagt naar communicatie met Camilo. Menno heeft vervolgens Camilo gebeld en vernam dat het bestand goed was aangekomen maar nog niet gelezen. Menno belt 10 mei opnieuw voor feedback. - Verzoek Friso te informeren naar interesse Braziliaanse studenten voor uitwisseling met Nederland. - Verzoek Friso te informeren bij Nei naar interesse in vervolgproject(en). - Friso-tip 1: vreemde ogen dwingen. - Friso-tip 2: ons afsluiten en ontwerpers worden. - Friso-tip 3: aandacht voor Powerpoint Friso en voor stabilisatietechniek Falek. 4. Planning van fase 3 en 4 en reisplannen Morgen zullen we het stappenplan voor fase 3 opstellen. Menno zal dit uitwerken, zodat Arnold en Martijn zo snel mogelijk aan het ontwerpen kunnen slaan. Indien Arnold en Martijn nog twee weken willen reizen, hebben we nu nog vijf weken voor fase 3 en 4. Ze hebben er een hard hoofd in, maar we gaan er in ieder geval naar streven. Lukt het niet in vijf weken, dan offeren ze (een deel van) de rondreistijd op. Omdat we fase 3 belangrijker vinden dan fase 4, besteden we drie weken aan fase 3 en twee weken aan fase 4. Zie onderstaande planning. Actiepunten: Ontwerpen: allen Topic op de Alfa-site (bestanden zijn reeds verzonden): maandagavond door Martijn Opnieuw sturen van bestanden of link naar HvA-mensen: maandagavond door Arnold Back-up van bestanden van fase 1 en 2: Menno Notulen van deze projectbijeenkomst: Menno Portugeestalige boodschappenlijst voor schilderfeest 20 mei: Menno Stappenplan fase 3: Menno Presentatie voor Conselhos 17 mei: Menno, met hulp van Arnold en Martijn Bellen Camilo voor feedback: woensdag 10 mei, door Menno Informeren naar interesse Braziliaanse studenten voor uitwisseling met Nederland: volgende keer in Rio Informeren bij Nei naar interesse in vervolgproject(en): tzt (na presentatie Conselhos of Caixa). Voorlopig vergaderschema en planning: ma 8 mei: start fase 3 zo 14 mei: Ben, Cilian en Camilo in Milaan ma 15 mei: volgende projectvergadering en presentatie door Nei aan de Câmara (gemeenteraad) wo 17 mei: bijeenkomst met Nei ter voorbereiding van presentatie aan Conselhos 24 juni. za 20 mei: schilderfeest in Pedras Brancas ma 22 mei: Friso in Alicante wo 24 juni: presentatie van Nei van onze plannen aan Conselhos. 22/26 mei: Menno met zijn ouders in Rio de Janeiro. zo 28 mei: afronding fase 3 ma 29 mei: start fase 4 wo 31 mei: bijeenkomst met Nei en Caixa en Conselhos, waarin we onze ideeën zullen presenteren ma 12 juni: streefdatum van afronding fase 4 di 13 juni: streefdatum van start rondreis Arnold en Martijn (vervalt als fase 4 niet af is) di 27 juni: vertrek Arnold en Martijn naar Nederland (aankomst Amsterdam 28of 29 mei). wo 5 juli: geplande vertrek Menno naar Nederland (wordt waarschijnlijk later)
2
VERSLAG 8e BIJEENKOMST PROJECTGROEP BRAZILIË 18-05-2006 Aanwezigen: Menno (voorzitter en notulist), Arnold, Martijn Agendapunten 1. Bespreken van vorige verslag 2. Binnengekomen stukken 3. Lopende zaken en mededelingen 4. Evaluatie van de voortgang en actiepunten 5. Voorlopig vergaderschema en planning Bespreken van vorige verslag: Vorige verslag goedgekeurd (de onderwerpen komen verderop in dit verslag aan de orde). Binnengekomen stukken en belangrijke gesprekken: 1. E-mail van Friso, waarin hij enthousiast reageert op onze eerste schetsen. Lopende zaken en mededelingen We hebben een takenlijst gemaakt voor het vervolg van fase 3. Zie onder actiepunten. Algemene tip: bij alles wat we doen, proberen terug te grijpen naar onze oorspronkelijke uitgangspunten! En hoe meer sterke argumenten je hebt ten aanzien van een bepaalde ontwerpkeuze, hoe groter de kans op realisatie van dat onderdeel. Het liefst argumenten op verschillende vlakken tegelijk: economisch, technisch, architectonisch, stedenbouwkundig, sociaal. Actiepunten: Ontwerpuitgangspunten vertalen in Portugees en opstellen Portugese woordenlijst: MT (met hulp Teresa). Concept inhoud opstellen: MT. Keuze maken basis-plattegronden: allen. Constructie en bouwmethode: AB. Gevels en schakelprincipes: AB+MB. Materialen en kleuren: MB. Inpassing op hellingen: MT. Inpassing in Pedras Brancas: AB+MB. Voortstellen over regelgeving, proces, bewonersparticipatie, bewonersvereniging: MT. Posters maken en presenteren aan Conselhos op 24 mei: AB+MB. Voorlopig vergaderschema en planning: za 20 mei: schilderfeest in Pedras Brancas ma 22 mei: Friso in Alicante wo 24 mei: presentatie Nei van onze plannen aan Conselhos door Martijn en Arnold. 22/26 mei: Menno met zijn ouders in Rio de Janeiro. zo 28 mei: afronding fase 3 ma 29 mei: start fase 4 wo 31 mei: bijeenkomst met Nei en Caixa en Conselhos, waarin we onze ideeën zullen presenteren ma 12 juni: streefdatum van afronding fase 4 di 13 juni: streefdatum van start rondreis Arnold en Martijn (vervalt als fase 4 niet af is) di 27 juni: vertrek Arnold en Martijn naar Nederland (aankomst Amsterdam 28of 29 mei). wo 5 juli: geplande vertrek Menno naar Nederland (wordt waarschijnlijk later)
1
QUESTIONS ABOUT THE 5 POOREST NEIGHBOURHOODS IN SÃO JOSÉ Neighbourhoods: Barrinha, Camboatá, Floresta, Pedras Brancas, Pouso Alegre Please, answer in general (not too precise), just to give us an indication. Thank you very much! Menno, Martijn and Arnold A. GENERAL INFORMATION 1. name of location: (Barrinha, Camboatá, Floresta, Pedras Brancas, Pouso Alegre)
2. surface area of location: 3. number of residents: 4. number of families: B. ABOUT THE PEOPLE 5. education level, divided as follows: - % no education: - % finished primary school: - % finished secondary school: - % finished high school/university: 6. future perspectives of the residents: … C. CIRCUMSTANCES AND FACILITIES 7. distance to shops: 8. distance to public transport: 9. meeting place: 10. medical facilities: 11. social facilities and activities: 12. sport facilities and activities: 13. cultural facilities and activities: 14. sanitary facilities: 15. paved road: 16. school bus: 17. play ground: 18. public space: 19. crèche: 20. access to internet: D. SOCIAL SECURITY 21. presence of police: 22. violence: 23. theft: 24. prostitution: 25. weapons: 26. drugs:
E. THE LANDSCAPE 27. description of the landscape (slopes or flat, heights, river, vegetation, land use): … 28. description of landslides (year, number of houses destroyed, number of people died or injured): … F. THE EXISTING HOUSES 29. number of existing houses: 30. number of illegal houses: 31. average number of floors per house: 32. houses in danger of falling down or collapsing: 33. quality of the houses, divided as follows: - % housed in good condition: - % housed in average condition: - % housed in bad condition: 34. durability of the houses: 35. size of houses, divided as follows: - surface area 0-25m2: - surface area 25-40m2: - surface area >40 m2: 36. occupation (number of persons per house): 37. number of extra houses needed: 38. possibilities to build more houses on the location: 39. number houses that are too smal: G. VISION BY THE LOCAL GOVERNMENT (PREFEITURA) 40. description: … H. GENERAL IMPRESSION 41. description: …
GOEDKOPE HUISVESTING OP HELLINGEN IN SÃO JOSÉ DO VALE DO RIO PRETO
PROJECTTEAM Docent en afstudeerbegeleider HvA: Friso ten Holt (RT) Postgraduate student en projectbegeleider: Menno Trautwein (STT) Studenten: Arnold Blankenstijn en Martijn Blom (CT)
OPDRACHTOMSCHRIJVING Onderzoek naar een technische basisstructuur ten behoeve van goedkope huisvesting op hellingen in São José do Vale do Rio Preto. Zoeken naar een technische oplossing die geschikt is voor meerdere locaties (denk aan hellingshoek, bodemgesteldheid, financiën etc.).
OPDRACHTUITVOERING Elke week starten met teamoverleg, agenda opstellen. Elke week afsluiten met samenvatting en conclusies. Eens in de 1 of 2 weken terugkoppelen naar Friso. Regelmatig overleg organiseren met Prefeitura e.a., zoveel mogelijk in beelden. Verslaglegging van alle belangrijke interviews en vergaderingen. Korte verslaglegging met beelden aan Alfa-Aurora en Professor Camilo Michalka en Gabriela Rossi (UFRJ), Engelstalig, respectievelijk via Alfa-Aurora-website en via e-mail. Alle vier de onderstaande fases worden afgerond met een volledig document, Nederlandstalig, en wordt verzonden naar Friso. Onderlinge taakverdeling nader te bepalen, met globale verantwoording.
FASE 1: ORIENTATIE - ½ februari tot ½ maart Doel: inzicht verkrijgen in plaatselijke fysieke en sociaal-economische structuren, als basisingrediënten voorafgaand aan het maken van een projectvoorstel. 1. 2. 3. 4.
Literatuuronderzoek (o.a. Oliver Wisk en Claudio Pavesi) en samenvatten. De geschiedenis van São José do Vale do Rio Preto in beeld brengen. Inzicht verkrijgen in sociaal-economische verhoudingen en besluitvorming. Verkennen gebied Rio Preto en maken van verschillend kaartmateriaal: globale eigendomverdeling Prefeitura - privé, wegenstructuur, woon-werkinventarisatie, inkomensverdeling naar buurt in twee of drie categorieën. 5. Inventariseren van de toegepaste bouwmethoden in de gemeente (woningbouw). 6. Inventarisatie van mogelijke gebieden voor goedkope huisvesting op hellingen en vervolgens een keuze maken.
FASE 2: ONDERZOEK EN KIEZEN VAN EEN GEBIED - ½ maart tot ½ april 1. Specifieke geschiedenis van het gekozen gebied. 2. Inventariseren van bestaande bouwmethodieken en bouwkosten op de locatie. 3. Onderzoek naar mogelijke bouwstructuren (op hellingen). 4. Interviews (behoeften, verwachtingen, samenwerkingsbereidheid, zelfwerkzaamheid). 5. Hoe zijn de bewoners georganiseerd. 6. Inzicht verkrijgen in inkomen en werk. 7. Onderzoek doen naar specifieke situering van het project in het gebied. Ook schetsend onderzoeken van mogelijke alternatieve locaties. Situatie gebied tot aan de Rio Preto en doorsneden 1:5000 Situatie van het totale gebied en doorsnede 1:2000. Situatie van projectlocatie en doorsneden 1:1000. Werk/praat-maquette maken schaal 1:1000 met invulstukken voor aangeven voorstel(len).
FASE 3: SCHETSONTWERP EN VOORLOPIGONTWERP - ½ april tot ½ mei 1. Keuze maken voor projectlocatie 1:500, mogelijk in samenhang met bestaande bebouwing. 2. Aangeven verkaveling: totaaloverzicht 1:500, per kavel 1:200. 3. Voorstellen van mogelijke technische structuur en bouwmethode 1:50, fragmenten 1:20. 4. Voorstel voor mogelijk woningtypen en grootte 1:200. 5. Globale raming van de kosten maken (inclusief betaalde arbeid). 6. Bespreking voorlopig voorstel en globale raming met Prefeitura en instemming. 7. Presentatie en overleg met de bewoners. 8. 1e indiening bij CAIXA tbv voorlopige financiële toets kosten en baten (niet-officieel, zou gereed zijn na “enkele” dagen).
FASE 4: DEFINITIEF ONTWERP - ½ mei tot ½ juni 1. Technisch uitwerken van het voorstel (starten maximaal twee weken na indiening bij Caixa): plattegronden en doorsneden van projectlocatie 1:200, plattegronden en doorsneden en gevels van voorbeeldwoning 1:100, fragmenten van projectlocatie 1:50, details 1:10. 2. Na ontvangst reactie CAIXA: kiezen wat wordt bijgesteld en op welke wijze. 3. Bijwerken van het voorstel. 4. Presentatie aan de Prefeitura (en evt. aan toekomstige bewoners).
AFRONDING AFSTUDEERPROJECT ARNOLD EN MARTIJN IN AMSTERDAM Bespreken met Friso: eind juni Laatste peiling Friso: half juli Inleveren: begin augustus Afstuderen: half augustus
AFRONDING, OVERDRACHT EN PRESENTATIE ALFA-AURORA-PROJECT Presentatie en workshop Verder: nader te bepalen
Friso ten Holt en Menno Trautwein São José do Vale do Rio Preto – Brasil, 26 februari 2006
