Similes. Uitreiking G3 prijs Hoe gezinsvriendelijk is de geestelijke gezondheidszorg? december Extra uitgave

Federatie van Vlaamse Simileskringen vzw

n

Groeneweg 151

n

3001 Leuven

n

www.similes.be

Similes Uitreiking G3 prijs 2009

december 2009 Extra uitgave

Hoe gezinsvriendelijk is de geestelijke gezondheidszorg?

inhoud 3

Waarom G3-prijs?

4

Met familieleden in gesprek

8

Kenmerken van een gezinsvriendelijke hulpverlener

20

Noden van familieleden en het aanbod dat daarop aansluit – voorstelling CAT Preventiehuis

23

Werken met familieleden geeft zo veel voldoening – interview met Tomas Reybroeck

25

Felicitaties

27

Ouders van druggebruikers en verslaafden: de noden vertaald in een begeleidingsaanbod

30

Deelnemers G3-wedstrijd

We zijn bondgenoten. Zonder enige twijfel. We beleven het betrokken zijn op iemand met een psychische problematiek op een andere manier, maar we zijn bondgenoten. Familie en hulpverleners zijn bondgenoten. Absoluut. We streven immers naar hetzelfde. We willen beiden dat de persoon met psychische problemen geneest, herstelt of dat het zo goed mogelijk mag gaan. Sterker nog. We zijn alle drie bondgenoten: patiënt, familie en hulp verlener. We willen alle drie hetzelfde. We vertrekken elk vanuit een andere betrokkenheid en we spreken een andere taal, maar we streven alle drie hetzelfde na. Deze gedachte is eigenlijk de enige echte die we voor ogen moeten houden wanneer we elkaar ontmoeten. Wanneer een hulpverlener familie ontmoet, dan moet de gedachte dat de familie het beste voor heeft met hun ziek gezinslid, de bovendrijvende idee zijn. Als een ouder op een dag tien keer iemand van het team belt, dan is dat niet om het de hulpverleners lastig te maken maar omdat die ouder erg bezorgd is. En een familie die bezorgd is, is een normale gezonde reactie op iemand die ziek is.

Als de familie bij een hulpverlener van de patiënt komt, dan moet de overtuiging dat hulpverleners alles in het werk stellen om de patiënt te helpen, overheersen. Als de patiënt bij zijn familie en bij de hulpverlener komt, dan kan hij zich in elk geval optrekken aan de gedachte dat hulpverleners en familie het goed met hem/haar voor hebben. Hier wringt wel eens het schoentje. Het is eigen aan psychische symptomen dat ze het denken en voelen in de war brengen. Maar tussen familie en hulpverleners zou geen kortsluiting mogen zitten. Ze zijn als twee handen op een buik. Complementair, elkaar steunend, verbonden. Als ze elkaar vinden grijpt er een sterke kettingreactie plaats: familie voelt zich begrepen en gesteund, en voor de hulpverlener voelt het goed om van betekenis te zijn voor een gezin. Deze kettingreactie vindt plaats in het CAT Preventiehuis in Gent, winnaar van de eerste G3-prijs. Maar ook op veel andere plaatsen in Vlaanderen. Dat is uiteindelijk het doel van deze award voor meer gezins vriendelijke geestelijke gezondheidszorg: de magie die er heerst tussen hulpverleners en familie die elkaar vinden, naar de oppervlakte brengen. De kettingreactie tussen hulpverleners en familieleden is van groot belang voor de geestelijke gezondheid en het welbevinden van familieleden. Ze heeft een sterke positieve impact op het werk, de arbeidsvreugde en gevoelens van hulpverleners. Het CAT Preventiehuis getuigt hiervan. En er is wetenschappelijk onderzoek dat bewijst dat werken met de familie ook heilzaam is voor de patiënt. Betere geestelijke gezondheidszorg dus. We hopen dat deze brochure nog meer kleine en grote kettingreacties teweeg brengt. Mieke Craeymeersch, directeur Similes

2

Similes n december 2009 n familiecongres

G3

Waarom G3-prijs? Prijs voor Gezinsvriendelijke Geestelijke Gezondheidszorg. Bij de zorg voor mensen met psychische problemen speelt de familie een belangrijke rol. Met de G3-prijs willen we de hulpverleners/organisaties in het zonnetje zetten die familieleden echt laten meedoen, die een bondgenootschap sluiten met de familie. En dit in de hoop dat ook andere hulpverleners/organisaties hun voorbeeld zullen volgen.

 Die hulpverleners die ervan overtuigd zijn dat er zonder de familie geen goede zorg kan geboden worden.  Die hulpverleners voor wie beroepsgeheim en privacy belangrijke begrippen zijn, maar die ze niet misbruiken om familie op een afstand te houden.  Die hulpverleners die zich iets kunnen voorstellen van de machteloosheid en het verdriet van veel gezinsleden en dit verdriet ook de ruimte geven die het nodig heeft.  Die hulpverleners die familie niet louter zien als machteloos, maar oog hebben voor de ongelooflijke kracht die van de familieverbondenheid uitgaat.  Die hulpverleners die het belang beseffen van verbondenheid in ieders leven, dus ook in het leven van personen met psychische problemen en hun gezin.  Die hulpverleners die gewoon doen. Een gewone babbel, een oprechte vraag, een woordje uitleg, even tijd maken om te luisteren, ja zelfs een schouderklop: eenvoudige dingen met grote gevolgen.  Die hulpverleners die toegeven dat ze het ook niet goed weten.  Die hulpverleners die beseffen dat het ook hen kan overkomen en die stil staan bij de vraag hoe zij als familiebetrokkene wensen bejegend te worden.  Die hulpverleners die zelf familiebetrokken zijn en die door hun eigen ervaring oog hebben voor de kleine signalen van gezinnen.  Die hulpverleners die de wijsheid hebben om door het cynisme en de boosheid van sommige familieleden heen te kijken naar het hart van die gezinsleden.

 Die hulpverleners die begrijpen dat sommige familieleden met hen geen contact durven, willen of kunnen nemen en die zoeken hoe ze drempels kunnen verlagen en muren slopen.  Die hulpverleners die werken met gezinnen als de normaalste zaak van de wereld beschouwen en dit met andere collega’s delen. Bij deze eerste editie hebben de organisaties/hulpverleners zelf hun kandidatuur moeten indienen. Bij de volgende edities draaien we het om en roepen we gezinsleden op om ons hun goede ervaringen met hulpverleners te vertellen. Uit deze inzendingen zullen opnieuw een aantal laureaten gekozen worden waarop familie kan stemmen. De uiteindelijke winnaar zal bekend gemaakt worden op het derde Familiecongres in november 2010. De prijs voor Gezinsvriendelijke Geestgelijke Gezondheidszorg is één van de vele activiteiten van Similes. In alle activiteiten van Similes zoeken we gezinnen te steunen en bruggen te slaan naar patiënt, hulpverlening en de samenleving.


3

interview

Met familieleden in gesprek Vier zachte ruime zetels op het podium. Vier mensen die zich behoedzaam neerzetten, de microfoon ter hand nemen en zich opmaken voor een goed gesprek. Het is de klassieke opening van elke Similesdag, ook deze waarin we toch vooral focussen op hulpverlening. Maar dat doen we nooit zomaar. Acties van Similes baseren zich steeds op wat familieleden in het dagelijks leven meemaken. Met dit interview zoemen we in op ervaringen van familieleden met hulpverlening en zowel minder goede als goede ervaringen passeren de revue. Het aanhalen van negatieve ervaringen met hulpverleners is niet bedoeld om hen aan te vallen, maar om te tonen waar familie een betere ondersteuning en bejegening wil. Het aanhalen van positieve ervaringen is dan weer bedoeld als een oprechte dank je wel . Het is bovendien onze hoop dat andere hulpverleners deze goede praktijkvoorbeelden overnemen. Interviewer is Mieke Craeymeersch, directeur van Similes en de familieleden zijn een ouder, partner en KOPP-kind.

Sofie, Soetkin, Geert, mag ik vragen dat jullie zich even voorstellen. (Sofie) Ik ben moeder van Peter. Hij kreeg na een traumatische ervaring psychiatrische problemen op zijn 16de. Peter wordt binnenkort 26 jaar. Hij verbleef negen maanden op de kinderafdeling van een psychiatrische kliniek. Na zijn ontslag werd hij gedurende vijf jaar - weliswaar met tussenpauzes opgenomen op de ene afdeling na de andere van verschillende klinieken. De ene diagnose volgde op de andere: posttraumatische stressstoornis, borderline, persoonlijkheidsstoornis, verslavingsproblematiek, suïcide, schizofrenie. Toch heeft hij dankzij de hulp van een begripvolle lerares via e-mail en specifieke afspraken zijn diploma van middelbaar onderwijs kunnen halen. Dankzij de hulp van een begripvolle Toch heeft hij dankzij de hulp werkgever heeft hij een job gevonden. Zijn van een begripvolle lerares via situatie is sinds twee jaar min of meer e-mail en specifieke afspraken zijn stabiel. Daardoor kan ik met wat meer afstand terugkijken naar de hele diploma van middelbaar onderwijs problematiek. kunnen halen. Dankzij de hulp van

een begripvolle werkgever heeft hij een job gevonden.

(Soetkin) Ik ben Soetkin en ben 22 jaar. Mijn mama heeft een borderlinepersoonlijkheids stoornis. Ik groeide als enig kind bij haar op. Mijn vader ken ik wel, maar ik heb hem nooit veel gezien en we hebben dus geen goede band met elkaar. Van de jaren vóór mijn negende verjaardag herinner ik me niet zo veel meer. We verhuisden een paar keer en mama werd een aantal keer opgenomen wegens depressies, maar daar werd nooit met mij over gesproken. Ik ging tijdens zo’n opname vaak naar mijn oma of verbleef even bij vrienden. Als mama na een opname terug thuis kwam, namen we ons leven van daarvoor gewoon weer op. Dat leven bestond

4


voornamelijk uit chaos en verwarring. Ik wist nooit waar ik aan toe was. Het ene moment leek alles goed te gaan, maar dan plots kon alles weer omslaan en bleef ze dagenlang in bed en wou ze niet gestoord worden. Toen ik negen was kwam mama op een avond naar me toe en zei dat we eens moesten praten. Ze vertelde me toen dat ze terug naar het ziekenhuis moest en dat ik deze keer naar een pleeggezin zou moeten gaan. Ze vroeg me of ik dat

interview

begreep, maar ik was te bang om vragen te stellen en heb een stagiaire die niet wist hoe ze zich moest houden? Of was dus maar gewoon geknikt, want mama had het al moeilijk dit een aanpak die op de afdeling afgesproken was? Had die verpleegster dat zo in de opleiding geleerd? Of was het haar genoeg dacht ik. Na een jaar in het pleeggezin mocht ik plots terug naar huis. persoonlijkheid? Ik weet het nog altijd niet. Het feit dat die verpleegster mij niet Met mama ging het de volgende zag staan ontlokte bij mijn zoon periode heel erg op en af. Ik de volgende opmerking: Ik zie was heel onzeker en liep vaak Als mama na een opname terug misschien wel dingen die er op mijn tenen. Ik probeerde niet zijn maar hier zien ze niet haar zo goed mogelijk te thuis kwam, namen we ons leven wat er wél is. Wat is erger? We helpen en stond altijd klaar van daarvoor gewoon weer op. hebben ons als ouders nooit zo voor haar. Ik werd zo’n beetje Dat leven bestond voornamelijk uit verlaten gevoeld als toen. mama van mijn mama in die chaos en verwarring. We zouden ons vast en zeker periode. beter gevoeld hebben als we Op mijn vijftiende kreeg ik voor het ontslag zouden kunnen het eerst te horen dat mama borderline had. Ik was toen terug in het pleeggezin en mama besproken hebben met de familietherapeute die zich samen was opgenomen in een psychiatrische kliniek. Na een paar met ons toch al serieus ingezet had. Al ons werk en energie maanden kreeg ik telefoon van het ziekenhuis dat ik op die we in de therapie hadden gestoken, werd in één keer van gesprek moest komen bij de psychiater. De diagnose maakte tafel geveegd. Zij had ons zeker belangrijke tips gegeven veel duidelijk, maar tegelijkertijd maakte het me ook enorm over hoe we met dit gedwongen ontslag zouden kunnen bang. Wie was mijn mama? Ik dacht dat ik haar kende... ze is omgaan. Achteraf hoorden we dat de familietherapeute hierin zelfs niet ziek... gevaarlijk...gek! Na weer een jaar in het pleeggezin mocht ik weer naar huis, gehoord was. Zij was zelf verontwaardigd. Op deze afdeling maar niet voor lang, want mama deed een zelfmoordpoging, stonden de neuzen blijkbaar niet in dezelfde richting. Wat een verloren energie en wat een inefficiëntie! waardoor ik terug naar het pleeggezin moest. Vanaf dat moment, ik was toen vijftien, heb ik niet meer thuis gewoond. Ik ging op internaat en toen ik zeventien was ging ik Geert, hoewel je echtgenote erg ziek is en geen ziektebegeleid zelfstandig wonen. Dat is een belangrijke stap inzicht heeft, heb jij zelf een aantal sterke ervaringen geweest. Ik moest toen voor het eerst in mijn leven bij mezelf met hulpverlening die je persoonlijk erg geholpen gaan stilstaan en voor mezelf gaan zorgen in plaats van steeds hebben en die ook je echtgenote ten gunste kwamen. voor mama en anderen. Ik moest mijn eigen leven opbouwen, wat dus niet gemakkelijk was en voor heel wat problemen (Geert) Ik heb het geluk gehad steeds terecht te kunnen bij zorgde. Op dat moment begon ik te beseffen dat mijn kindertijd de behandelende psychiaters van mijn vrouw. Ik hoor in de toch wel een grote impact op mijn leven had gehad. groepen van Similes dat dit zeker niet altijd het geval is. De psychiaters van mijn echtgenote hebben mij zelf altijd (Geert) Ik ben Geert en wordt dit jaar zeventig. Mijn vrouw is gecontacteerd, wellicht omdat mijn vrouw heel erg ziek was, intussen bijna 30 jaar ziek. Ze heeft paranoïde schizofrenie. zoals ze zelf zeiden. Samen hebben we vier kinderen en zes kleinkinderen. Tijdens Op een bepaald moment werd mijn vrouw gedwongen haar ziekte heeft ze lange periodes gehad waarin ze zeer opgenomen en tijdens de gedwongen opname had ik een goed was en een aantal slechte periodes die gepaard gingen goed contact met de psychiater. In de voorbereiding van met opnames in het ziekenhuis. haar terugkeer naar huis en toen ze terug thuis was werden er maandelijkse gesprekken georganiseerd waarop de psychiater aanwezig was en een verpleegkundige uit de Sofie, bij de voorbereiding van dit gesprek vertelde je me psychiatrische thuiszorg, ikzelf en ook één van mijn kinderen, dat je zoon op een vrijdagavond plots ontslagen werd op die intussen volwassen waren, werd uitgenodigd om er bij te een afdeling. Wat was er precies gebeurd? Waarom vond zijn. Tijdens de maandelijkse gesprekken werden afspraken je die ervaring zo erg? Wat had je liever gezien? gemaakt. Dit was voor mij een grote steun. (Sofie) Op een vrijdagavond werd mijn zoon voor de zoveelste keer ontslagen wegens het niet nakomen van afspraken op Soetkin, terwijl een aantal mensen geen goeie de afdeling. Binnen enkele uren moesten we de zorg opnieuw ervaringen hebben met hulpverlening was jouw helemaal zelf organiseren. Men vroeg ons niet of dit wel probleem toen je klein was, dat er geen hulpverlening haalbaar was. was waarmee je contact had. Je had het gevoel bij Toen ik op de afdeling kwam om mijn zoon op te halen niemand terecht te kunnen. Kan je daar iets over kregen we geen enkele duiding, zelfs geen goededag. De vertellen? Ook toen je mama een zelfmoordpoging deed, verpleegster die bij Peter stond, gunde mij geen blik. Was dat stond je er alleen voor?


5

interview

(Soetkin) Voor mijn tiende verjaardag kan ik me niet herinneren Intussen heb je noodgedwongen het contact met je dat er ooit één hulpverlener met mij heeft gesproken, behalve mama moeten verbreken om op die manier je eigen dan eens een psychiater van mijn mama. Die probeerde mij leven te kunnen uitbouwen. Hoe is je ervaring met dingen te vertellen en ik deed alsof ik het begreep, maar ik hulpverlening als je hen dat aanbrengt? Hoe zou je het verstond compleet niet waar hij het over had. Maar dat liever zien? durfde ik niet te bekennen. Toen ik naar het pleeggezin ging begon ik de schuld bij mezelf (Soetkin) Sinds juli 2008 heb ik alle contact met mijn mama te leggen. Ik zal wel niet braaf genoeg geweest zijn en niet noodgedwongen verbroken. Ik heb het daar erg moeilijk goed genoeg mijn best hebben gedaan, daarom is mama nu mee, want ik zie mijn mama graag en ik wil niet dat ze afziet. ziek en moet ik bij deze vreemde mensen gaan wonen. Toch hou ik de contactbreuk vol, want ik merk dat het me Het was heel moeilijk om mijn draai in het pleeggezin te goed doet. Ik maak me minder zorgen en heb meer tijd om vinden. Wat zijn dit voor vreemde mensen dacht ik. Het was met mezelf bezig te zijn en dat mag wel eens na al die tijd van er heel huiselijk en gezellig, er kwamen voortdurend vriendjes zorgen voor anderen. over de vloer en de kinderen vertelden spontaan wat ze op Sommige hulpverleners van mijn mama hebben daar begrip school hadden gedaan. Die manier van omgaan met elkaar voor, maar anderen dan weer niet. Zo werd ik uitgenodigd was compleet nieuw voor mij en maakte mij ook angstig. door de psychiater van mijn mama en die drong er op aan Mijn pleegmoeder deed zo goed mogelijk haar best om met het contact met mijn mama te herstellen omdat dit goed voor mij te praten, maar ik loste niets. Ik was kwaad op haar. Het haar zou zijn, zei hij. Maar ik hou vol omdat ik nu weet dat ik leek of zij mijn mama wou vervangen en of ze alles beter wist. mijn mama niet kan helpen en dat ik zelf mijn eigen leven Maar ik wou toch helemaal geen andere mama en ik zag mijn moet opbouwen. mama graag! Ik was enorm boos, maar ik heb er nooit met Ik heb nog een hele weg af te leggen, maar gelukkig krijg ik iemand over gepraat. Er was niemand waar ik terecht kon, nu wel hulp en aandacht. Similes en de KOPPgroep spelen want zelfs de pleeggezinnendienst heb ik maar twee of drie daar voor mij een belangrijke rol in. Eindelijk heb ik mensen keer gezien. ontmoet die me echt begrijpen, mensen die hetzelfde hebben Ik heb toen mijn emoties bijna volledig uitgeschakeld en heb meegemaakt, ik kan niet verwoorden hoe belangrijk dat is geprobeerd om zo weinig mogelijk bij de situatie stil te staan. geweest. Mede dankzij hen heb ik vandaag de moed om op Dat heb ik zo goed als heel mijn jeugd gedaan, dat was mijn zoek te gaan naar mijn eigen leven, te doen wat ik graag wil, overlevingsmechanisme. Ik weende zelden, werd nooit boos, omdat ik weet dat ik voor het eerst in mijn leven eens niet zo het leek wel of ik gevoelloos was. Ik wist op den duur zelfs alleen sta. niet meer wat ik voelde en ik praatte er ook nooit over. Op school wist ook niemand hoe moeilijk ik het had, want Sofie, gelukkig komt een mens op zijn weg ook zaken ook daar deed ik er alles aan om mij sterk te houden en tegen die erg steunend en helpend zijn. Zo vond het gewoon door te gaan. Ik wilde niet anders zijn dan de andere kinderpsychiatrisch ziekenhuis een oplossing om de kinderen! moeilijkheden rond het op Ook na een zelfmoordpoging weekend gaan van je zoon van mijn mama voelde ik me op te lossen. Hoe liep dat? Ik heb mama toen zelf met de alleen op deze wereld. Die Waarom was dit zo steunend zelfmoordpoging heeft een voor jou? bus naar het ziekenhuis moeten grote impact op mij gehad. brengen omdat de huisdokter niet Vooral omdat ik erbij aanwezig (Sofie) Mijn zoon kwam tijdens kon komen. Ik ben me daar voor was, waardoor ik me achteraf zijn opname in het kinder het eerst bewust geworden van ook enorm schuldig heb psychiatrisch ziekenhuis in het hoe alleen ik stond in heel deze gevoeld. We hadden net ervoor weekend naar huis. Dat bracht situatie. ruzie gemaakt en ze nam een veel negatieve stress mee en overdosis pillen met de wij vonden zelf geen goede woorden wil je me dan echt zo methode om dit te keren. ver drijven? Ik heb mama toen zelf Om dit op te lossen werd er een met de bus naar het ziekenhuis moeten brengen omdat de wekelijkse samenkomst georganiseerd met mijn zoon en de huisdokter niet kon komen. Ik ben me daar voor het eerst familietherapeut. Hier probeerden we afspraken voor het bewust geworden van hoe alleen ik stond in heel deze weekend te maken, maar het liep steeds af met ruzie en een situatie. Er is op de spoedgevallendienst niemand geweest slecht gevoel. Mijn zoon voelde zich immers alleen staan die naar mij omkeek, niemand die vroeg hoe het met mij ging tegenover de anderen: twee ouders én de familietherapeut. of zei wat er aan de hand was. Ik werd naar de wachtkamer Eén tegen drie dus. Dat werkte niet. gestuurd en zat daar moederziel alleen en dacht dat mijn Als oplossing werd zijn persoonlijke begeleider er bijgeroepen mama aan het sterven was. en de familietherapeut deed een stap achteruit. Mijn zoon

6


interview

voelde zich nu gesteund (2 tegenover 2) en de sfeer werd op slag positiever. Wij als ouders kregen huiswerk mee: wij moesten een tienpuntenlijst opstellen waaraan mijn zoon moest voldoen tijdens het weekend. Mijn zoon mocht er zelf zeven punten uitkiezen waaraan hij zou werken. Als hij aan de zeven zelfgekozen voorwaarden zou voldoen, mocht hij het weekend daarop opnieuw naar huis. Dit was voor ons een ideale methode :  Er was een concreet plan en een positief perspectief;  Het ging stap voor stap - dat was realistisch en dat gaf een goed gevoel;  Er werd voor ons tijd voorzien;  Wij werden betrokken, moesten meewerken en kregen verantwoordelijkheid;  Het resultaat werd geëvalueerd en bijgestuurd de week daarna;  Wij werden geïnformeerd over de praktische werkwijze in de afdeling;  Als ouders kregen we ondersteuning: zo werden we sterker en kregen we meer zelfvertrouwen. In de daaropvolgende weken was de verbetering specta culair. Geert, welke boodschap zou jij mensen willen meegeven? (Geert) Ik heb veel geleerd binnen Similes en van de hulpverleners waarmee ik in contact gekomen ben. Zo was er een hulpverlener die sprak van de familie als de verborgen patiënt. Ik vond dat een opmerkelijke omschrijving. Inderdaad, de psychisch zieke heeft bijzondere zorgen nodig maar ook de gezinsleden kunnen vaak professionele zorg gebruiken. Net als de patiënt hebben ze er zelfs recht op. Een andere opmerkelijke uitspraak die me steeds is bijgebleven is dat het betrekken van de familie in de zorg altijd betere zorg oplevert. Een goede opvang en begeleiding van het gezin, speelt dus ook in de kaart van de patiënt en de hulpverlener. De patiënt ervaart meer steun en begrip en de therapie van de hulpverlener is efficiënter aangezien familieleden goed geïnformeerd zijn en dus aan hetzelfde zeel trekken. Dit zijn toch twee zaken die ik geleerd heb en die ik graag aan iedereen meegeef. Soetkin, in een voordracht die je onlangs gaf op een KOPP-studiedag in Zoersel sprak je over een klein gebaar met grote gevolgen. Kan je ons daar iets over vertellen? Wat bedoelde je precies? (Soetkin) Bij de voorbereiding van die studiedag maar ook op andere momenten, stelden hulpverleners mij wel eens de vraag wat zij dan wel kunnen doen om KOPP-kinderen beter op te vangen. Dan zeg ik steeds dat het eigenlijk in kleine dingen zit. Echt waar. Zo ontmoette ik in een ziekenhuis ooit hulpverleners die een witte jas droegen. Zo’n jas creëert een

enorme afstand. Het straalt professionaliteit uit waardoor je je direct heel kleintjes voelt. Een praatje met de psychiater in de tuin van het ziekenhuis is een ander voorbeeld. Wanneer de dokter achter zijn grote bureau zit, vergroot dit ook weer de afstand. Opvolging is heel erg belangrijk. Nog eens contact opnemen als hulpverlener met het KOPPkind, het niet bij één gesprek houden, informatie geven in de taal van het kind, iets voorlezen, samen iets doen met het kind, eerlijk en open zijn, respect hebben voor het tempo van het kind, ontschuldigen, zijn andere voorbeelden van kleine gebaren met grote gevolgen. Sofie, je vertelde me spontaan dat je vindt dat je als familie een goede begeleiding moet verdienen. Blijkbaar heb je dus ook een aantal tips mee te geven aan familie? (Sofie) Mijn man zegt altijd tegen mij als ik klaag over mijn werk, een goede chef moet je verdienen. Op mijn beurt zeg ik nu tegen familieleden: een goede begeleiding moet je verdienen. Toen ik als moeder aan de grond zat, heb ik voor mezelf hulp gezocht bij een psycholoog. Ik vond er mijn kracht als moeder terug. Die kracht en hernieuwde energie had ik nodig om mijn plaats te heroveren in het herstelproces van mijn zoon. Ik geef die plaats van mijn leven niet meer af. Enkele tips aan familieleden om een goede begeleiding te verdienen:  Ga ervan uit dat je ervaring even belangrijk is als de kennis van de hulpverlener;  School jezelf bij zodat je de taal van de hulpverlener kan begrijpen/spreken;  De volhouder wint - durf te vragen - wees assertief - leer het desnoods;  Doe zelf voorstellen als je denkt dat iets beter kan - leg uit waarom. Ik ben zeker dat je dan als familie al een heel eind komt. We komen op het einde van het interview Sofie, en dus wil ik ook jou vragen om af te sluiten met een boodschap voor hulpverleners. Welke is jouw boodschap? (Sofie) Wordt bewust van de potentiële kracht van de familieleden. Als je de energie en inzet van familieleden zou kunnen omzetten in elektrische energie denk ik dat je heel Vlaanderen zou kunnen verwarmen. Je hoeft die beschikbare energie enkel te kanaliseren en op het juiste moment op de juiste plaats in te zetten. Aanvaard het bondgenootschap van familieleden. Als alle neuzen in dezelfde richting staan is de bundeling van krachten meer dan de som van de elementen. Simpel gezegd: samen kunnen we meer.

Sofie, Geert en Soetkin, heel erg bedankt voor dit gesprek.


7

10 geboden

Kenmerken van een gezinsvriendelijke hulpverlener De 10 geboden volgens Prof. Dr. Dirk De Wachter, psychiaterfamilietherapeut in het UPC KULeuven Campus Kortenberg, en bestuurder van de vzw Similes. De term gezinsvriendelijke hulpverlener is volgens Dr. De Wachter dubbel op, want een hulpverlener is altijd gezins vriendelijk of hij is niet. Wil een hulpverlener gezinsvriendelijk zijn, dan houdt die zich aan deze 10 De-Wachter-geboden, die op het eerste zicht soms tegenstrijdig zijn en mekaar tegenspreken.

e De 10 geboden van d lener r e v lp u h e k j li e d n ie r gezinsv den 1. Gij zult niet scha ransparant t n e k j li e id u d s e e 2. W l 3. Wees contextuee 4. Wees actief Psychiatrie: diagnose en prognose, 5. Wees concreet nd soms drijfzand waarin hoop verdrinkt. 6. Wees breeddenke Hij, die weet dat hij niet weet, is wijs: 7. Wees passioneel hij laat de deur op een kier, f ie it s o p s e e W 8. voor het kleine wonder. n e id e 9. Wees besch Leen 10. Wees persoonlijk 8


10 geboden

1. Gij zult niet schaden Geen schade berokkenen is één van de belangrijkste regels in de geneeskunde. Dr. De Wachter introduceert de term watchfull waiting: als je twijfelt, wacht dan nog wat af. Dit is tevens een pleidooi tegen fanatisme en fundamen talisme. Ga niet op in een al te felle hartstochtelijke ijver voor iets, verplicht het gezin dus niet om te komen. Forceer de dingen niet, neem flexibili-tijd.

2. Wees duidelijk en transparant Belangrijk voor een hulpverlener is te zeggen waar het op staat, spreek, geef uitleg, geef informatie. Stel jezelf voor aan de familie en leg uit hoe het er in de therapie aan toe gaat. Correcte afspraken maken is belangrijk, wat zijn je tarieven, wat gaat dit kosten, hoe verloopt dat als je hier komt. Licht mensen in over hoe lang de therapie duurt en wat de bedoeling er van is. Vermijd jargon en verschuil je niet achter woorden. Herhaal, herhaal, herhaal, ook al heb je dat vorige week al gezegd... herhaal steeds opnieuw. We moeten afgeraken van de karikatuur van de hulpverlener die alleen maar hmmmm zegt.

Mijn ervaring Mama zat op gesloten afdeling en dat was als kind heel traumatiserend voor mij. Ik herinner me niet veel details meer, maar wel die gesloten deuren en hoe de verpleegsters die allemaal open en terug op slot deden toen we binnen gingen. Ik was totaal niet voorbereid op dat bezoek. Niemand legde me uit wat ik te zien zou krijgen, waarom mijn mama daar zat,... In mijn tijd werd er door de hulpverlening in dat ziekenhuis totaal niet naar mij omgekeken. Mijn tip Kinderen, voor ze in het ziekenhuis komen, voorbereiden op hoe het bezoek zal verlopen, wat ze te zien krijgen, wat er van hen verwacht wordt,... Dit kan eventueel op voorhand met de zieke of gezonde ouder van het kind bekeken worden, want indien dit mogelijk is, lijkt het mij goed als zij het kind kunnen voorbereiden. Ook achteraf is het belangrijk om nog eens even bij de ervaringen en gevoelswereld van het kind stil te staan en te overlopen hoe hij/zij het bezoek heeft ervaren, wat moeilijk was, of er nog vragen zijn, ...

Geef informatie maar geen educatie, voedt mensen niet op. Dat is niet de taak van de hulpverlener. Wees alert voor de veelheid aan informatie die op het internet te vinden is, het is niet gemakkelijk om de juiste informatie daaruit te selecteren. Ontwikkel voor jezelf als hulpverlener ook een heldere visie, zodanig dat je ergens voor staat. Grenzen trekken is erg belangrijk om je professionele positie te behouden en anderzijds is het kunst om ook wat persoonlijk te zijn. Bereikbaarheid is belangrijk, mensen moeten weten wanneer ze je kunnen vinden (en wanneer niet). Probeer de mogelijkheden en onmogelijkheden van therapie goed af te grenzen.

Mijn ervaring Gedurende vele jaren is onze zoon in behandeling geweest in verschillende psychiatrische centra. Over het algemeen hebben wij steeds op de steun kunnen rekenen van psychiaters, systeemtherapeuten en maatschappelijk werkers. Wij konden regelmatig bij hen terecht voor een gesprek. Wonderen konden zij niet verrichten, maar dank zij hun steun hebben wij de moed blijven vinden om het beste voor onze zoon te bereiken. Dat is ons ook gelukt. In al die jaren hebben wij één flagrante, negatieve ervaring gehad. Een gesprek met een systeemtherapeute kon niet doorgaan wegens haar afwezigheid. Wij mochten wel bij de dokter op gesprek komen. Tot onze verbazing rekende hij ons twee raadplegingen aan, één voor mijn man en één voor mij, hoewel wij samen met onze zoon één gesprek hadden.


9

10 geboden

Mijn ervaring Er werd mij (ik was 10 jaar) verteld dat mama gedurende twee weken opgenomen zou worden in het ziekenhuis. Waarom? Om uit te rusten. Die twee weken werden maanden en uiteindelijk duurde het bijna twee jaar vooraleer mama definitief naar huis kwam. Er was niemand die zei dat het geen gewoon ziekenhuis was. Ik begreep er niets van. Mama kon toch gewoon thuis rusten? Hoe kon ze nu beter worden tussen al die rare mensen? Ik vond niet dat mama er thuis hoorde. Er werd mij heel weinig gezegd, maar ik hoorde veel vertellen. Al was er niemand die het mij gewoon eerlijk zei: ik wist dat mama ongelukkig was en dat zij niet meer wou leven. Mijn tip Het zou mij geholpen hebben moest ik correcte informatie gekregen hebben. Benoem hierbij de zaken heel concreet, ook de moeilijke. Bijvoorbeeld: mama heeft een depressie. Een depressie is een ziekte in je hoofd. Mensen met een depressie voelen zich slecht en kunnen nare gedachten hebben... Je hebt verschillende soorten depressies: milde en meer ernstige depressies. Mama

heeft een ernstige depressie waardoor ze niet meer thuis kan blijven en naar het ziekenhuis moet. In dit ziekenhuis verblijven mensen die ziek zijn in hun hoofd... Ga er niet vanuit dat een kind er wel naar zal vragen. Als iedereen tegenover de kinderen angstvallig zwijgt (want het is toch zo erg), dan zwijgen kinderen ook. Mijn ervaring Veel zaken kon ik als kind niet plaatsen, bijvoorbeeld waarom ik op de ene afdeling wel, en op de andere afdeling niet op de kamer mocht. Of waarom kon ze het ene weekend wel en het andere weekend niet naar huis? Waarom mocht ze niet mee op vakantie? Wij konden toch voor haar zorgen? Ik vroeg me vaak af: wie zijn al die mensen die in het ziekenhuis werken,... Wat doen die mensen toch allemaal voor mama? Ik vertrouwde het niet. Mijn tip Waarom geen woordje uitleg over de werking van het ziekenhuis en de afdeling aan de kinderen? Geef kinderen duidelijke en niet-tegenstrijdige informatie en een verklaring waarom sommige zaken niet mogelijk zijn.

3. Wees contextueel De term gezinsvriendelijke hulpverlener is eigenlijk een dubbele titel. Een hulpverlener is altijd gezinsvriendelijk, of hij is niet. Interacties zijn de basis van het leven, we zijn een sociaal zoogdier. Dat is de basis van mijn visie op de wereld, dat is het leven zelf! En dat betekent niet alleen het gezin, maar dat betekent ook een bredere maatschappelijke context. De hulp verlener staat in de wereld en is zich ook bewust van die wereld. Hij ziet gezinnen niet als geïsoleerde entiteiten of eilanden, maar als deel uitmakend van een brede maatschappij. Belangrijk is ook een gezin te kunnen bekijken zonder normering. Voor de eerste generatie gezinstherapeuten was het plaatje mama-papa-kindjes de

10


happy family

norm voor het ideaal gezin waar iedereen moest naar streven. Gezinnen die anders waren werden daarnaar genormeerd. Het lijkt me erg belangrijk dat de hulpverlener van vandaag dat niet doet. Een gezinstherapeut moet ook onder handelen, diplomaat en multiple partijdig kunnen zijn. Het is niet goed om alleen maar aan één kant te staan. Ik voel mij vaak een UNO blauwhelm om te onderhandelen tussen tegenstrijdige standpunten en om breuken te vermijden, aldus De Wachter. Het is erg belangrijk dat de hulpverlener ook een eigen systeem heeft, maar psychiatrie is ook teamwork. Het ideaal is om therapie samen met een collega te doen.

10 geboden

Mijn ervaring Mijn partner werd met veel moeilijkheden

Mijn tip Bij een opname zou de familie moeten uitgelegd

opgenomen in een psychiatrische instelling en ik bleef alleen achter met de kinderen. De nadruk lag op alleen, de sociale contacten van mijn gezin waren door de ziekte van mijn partner bijna onbestaand en er was veel schroom om met de moeilijkheden naar buiten te komen. De stap naar opname in de psychiatrie was enorm, zowel voor mijn partner, voor mijzelf als voor de kinderen. Ik dacht na een paar weken eens te vragen aan de dokter hoe het eigenlijk zat maar ik kreeg er geen antwoord en werd doorverwezen naar een psycholoog. Die psycholoog was zelfs niet op de hoogte van de ziekte van mijn vrouw, het werd een eenrichtingsgesprek. Wij voelden ons gekrenkt door de afstand die er was. Achteraf begreep ik wel waarom dat was, maar ik voelde mij toch nog altijd niet correct behandeld.

worden dat de behandeling van de patiënt onder het beroepsgeheim valt en hoe dat eigenlijk in elkaar zit. Met andere woorden, openheid zonder het fameuze beroepsgeheim te schenden. De familie zou iets moeten aangereikt worden om dat gebrek aan communicatie met de behandelende arts te compenseren. Mijn stelling is: als er één lid van de familie in behandeling gaat, dan is gans het gezin ook voor een deel in behandeling. Onze nood aan begeleiding was zeker enorm groot. De familie zelf laten zoeken naar hulp voor zichzelf is niet zo evident op het moment van opname. Begeleiding voorkomt een soort vervreemding van de patiënt tegenover zijn eigen familie. Op die manier kan de empathie van de familie tegenover de patiënt in goede banen geleid worden.

Mijn ervaring Onze volwassen zoon van 21 jaar werd

opengezet hebben voor onze zoon i.v.m. thuisbezoek. En dit thuisbezoek gebeurt nog altijd regelmatig. Omdat onze zoon niet meer naar huis kon, was het nodig dat hij voldoende hersteld was om naar een eerste vorm van beschut wonen te kunnen. Na een jaar Beschut Wonen kon onze zoon overstappen op een woonbegeleiding in een huis met vijf andere bewoners. Intussen kon het herstel doorgaan en kon onze zoon alles wat hij aan sociale vaardigheden was verloren omwille van zijn ziekte, weer inhalen. Daarin blijven wij ook nog mantelzorger, vanuit ons ouder-zijn. Maar de directe opvolging gebeurt, volgens mij terecht, door de hulpverlening. Daardoor kunnen wij ons ook als ouder blijven opstellen. Hoe pijnlijk het ook was het besluit te nemen dat onze zoon niet meer thuis kon komen wonen, toch hebben we de indruk dat we er voor hem nu helemaal kunnen zijn als ouder. En we mogen tot nu toe vaststellen hoe de vertrouwensrelatie tussen ons sindsdien alleen maar is gegroeid. Ook onze zoon heeft daar veel inspanningen voor gedaan. En daar zijn we hem bijzonder dankbaar voor. Mijn tip Ik houd een warm pleidooi voor een stevige uitbouw van de thuiszorg. Omdat de ouders er zijn om hun volwassen zoon of dochter thuis weer op te vangen, rekent de hulpverlening erop dat zij de weg met zoon of dochter kunnen verder zetten. Naar de verhalen die ik op bijeenkomsten van Similes hoor gebeurt het maar al te vaak dat men patiënten slechts in een begin van herstel naar huis laat gaan. Soms worden mensen die een ernstige psychose deden al na relatief korte tijd uit het ziekenhuis ontslagen. Nochtans is er meestal geen thuisbegeleiding en krijgen ouders en familieleden die nog thuis zijn bijzonder weinig informatie en begeleiding. Dat dit terug naar herval moet leiden is voorspelbaar. Wanneer men in het leven met zo’n aandoening te maken krijgt, is het belangrijk dat elke partij in het verhaal de nodige inzichten en opvang krijgt. Dat vraagt veel tijd en oefening voor eenieder die daarin betrokken is.

enkele jaren geleden opgenomen in het ziekenhuis omwille van langdurige moeilijkheden die uitdraaiden op een ernstige psychose. In samenspraak met mijn echtgenoot heb ik onmiddellijk het besluit genomen dat hij niet meer thuis zou komen wonen. Enerzijds was dit besluit geïnspireerd door het verlangen van onze zoon om zelfstandig te gaan wonen. Anderzijds zag ik, na jarenlange ziekte, dat hij meer zou geholpen zijn door de begeleiding die hij op dat moment broodnodig had dan door wat ik hem nog kon geven. Dit besluit nam ik met de dood in het hart. Tijdens de eerste maand van de opname hadden we geen contact met onze zoon. Het schrale contact met de afdeling en het schaarse nieuws over onze zoon bleef beperkt tot enkele zinnetjes van uitwisseling met de verplegende die ons gedurende vijf minuutjes te woord stond aan de deur van de afdeling, en dit in algemene termen: hij gaat vooruit, we zien dat hij meewerkt. Dan kwam het ogenblik waarop zijn behandelende psychiater ons, als ouders, uitnodigde voor een gesprek, samen met onze zoon. Het eerste contact met onze zoon, meer dan een maand na de opname, verliep erg stroef maar we hadden de gelegenheid enkele vragen te stellen aan de dokter. Het bleef nog even zo dat hij geen bezoek van ons wenste te ontvangen. Op een bepaald ogenblik sprak ik de verplegende aan over het besluit dat ik genomen had om onze zoon niet meer bij ons te laten wonen en ik kon haar ook zeggen hoe moeilijk ik het had met dat besluit. Ik herinner me nog altijd haar antwoord: Mevrouw, u blijft standvastig in wat u uw zoon aangeeft. Dat is het beste wat hem kan overkomen. Het zou pas erg moeilijk worden voor hem wanneer u de ene week uw besluit verandert en de volgende week er dan weer naar teruggaat. Hij weet waaraan hij zich te verwachten heeft en hoe zijn directe toekomst er zal uitzien. Dit antwoord heeft mij erg gesterkt. Hierbij wil ik tegelijk vermelden dat we ons huis steeds


11

10 geboden

4. Wees actief Actief luisteren, durf spreken, dat is iets anders dan alles gewoon over u laten komen. Soms is het nodig om ook actief af te grenzen, leiding te nemen en het gesprek over te nemen. Hulpverleners zijn daar vaak terughoudend in. Ga voor active outreach en niet alleen wachten tot de mensen bij jou komen. Ga ook aan huis, naar de huisarts, neem zelf initiatief en ga naar de mensen toe. Heb een eigen mening, ook al strookt die niet met anderen, uit jouw mening niet vrijblijvend maar altijd respectvol. Probeer door te zetten tegen de stroom van het gezin en van de maatschappij.

12

Mijn ervaring Vanaf zijn overplaatsing naar een

Mijn ervaring Op een nacht ondernam mama thuis

rehabilitatieafdeling kwam de persoonlijke begeleider van mijn zoon met mij kennismaken en stelde hij voor om maandelijks een gesprek te hebben, al of niet met mijn zoon erbij. Ik heb dat zeer gewaardeerd. Op die manier was ik het niet die een gesprek moest aanvragen (bij vorige begeleidingen kreeg ik steeds de uitnodiging: Als er iets is, je mag altijd bellen). Daarenboven kan er ook eens uitwisseling zijn van positieve zaken. Het wekte ook minder argwaan bij mijn zoon als ik op gesprek kwam, omdat die regelmaat van tevoren afgesproken was. Mijn tip Het feit dat de hulpverlening zelf het initiatief voor contact neemt, doet goed. Het moet niet steeds van onze kant komen.

een suïcidepoging. Ze werd met spoed opgenomen in het ziekenhuis. Mijn vader was niet thuis en onbereikbaar. Ik was twaalf en bleef achter bij mijn nog slapende en jongere broer en zus. De huisarts vroeg mij of hij mijn grootouders moest verwittigen. Ik wou dit niet, ik zou mijn plan wel trekken. Ik bleef die nacht alleen achter en was doodsbang. Ik begreep niet wat er gebeurd was. De volgende ochtend na het ontbijt belde ik zelf oma op. Mijn tip De huisarts, ook al bedoelde hij het goed, had mij niet de keuze mogen laten om alleen te blijven. Hij had mij beter gevraagd wie hij naast mijn grootouders dan wel kon verwittigen. Ik was nog te jong om een nacht alleen te blijven.

Mijn ervaring Toen ik 15 was deed mama een

Mijn ervaring Ik ben ooit betrokken geweest bij een

zelfmoordpoging. Ze was toen thuis na een lang verblijf in een ziekenhuis. Ik was bij haar poging als enige aanwezig en ik belde in paniek naar het psychiatrisch ziekenhuis waar ze verbleven had. Daar zeiden ze dat ze me niet konden helpen en dat ik naar mijn huisdokter moest bellen. De huisdokter verwees mij op zijn beurt verder naar de spoedgevallendienst. Ik bracht mama zelf naar het ziekenhuis met de bus. Achteraf heeft noch het psychiatrisch ziekenhuis, noch de huisdokter mij één keer gevraagd of alles wel gelukt was of hoe het met mij ging. Mijn tip Volg de dingen op! Trek je handen niet van de patiënt af wanneer die net terug thuis is en luister ook naar de kinderen en de andere familieleden als zij hulp vragen. Ik vroeg niet veel, gewoon de vraag of alles wel gelukt was en of het met mij wel ging was al voldoende geweest.

schietpartij (ben neergeschoten geweest). Mijn man kwam een paar minuten na de politie toe, heeft mij gezien en heeft ook de schutter dood zien liggen. Zijn reactie en gevoelens hoef ik zeker niet te beschrijven, dat is wel duidelijk denk ik. De mensen van slachtofferhulp hebben hem toen gevraagd of hij hulp wenste. Hij wou dit niet. Hij was een heel gesloten iemand voor wat zijn gevoelens betreft. Hij aanvaardde van niemand hulp. Vijf maanden later heeft hij zelfmoord gepleegd. Mijn tip Indien slachtofferhulp achteraf nog een paar maal was komen vragen hoe het met hem ging, hem als het ware tot een gesprek had verplicht zodat hij zijn gevoelens wel moest vertellen, zou dat niet geholpen hebben? Ik denk dat vele mannen geen hulp willen. Graag wat meer druk vanuit slachtofferhulp. Mijn ervaring Na de schietpartij en na de zelfmoord van mijn man ben ik wel heel goed opgevangen door de sociale dienst van de politie en ook door de sociale dienst van het parket. Zij hebben mij gebeld om te horen of het wel ging. Dit heeft goed gedaan. Het begrip en de steun van iemand mogen ervaren.


10 geboden

5. Wees concreet Met abstracte concepten kan je uren vullen, maar wees concreet en duidelijk, niet vaag. Die man was vriendelijk maar wat heeft hij nu gezegd? We moeten samen gelukkig zijn? Wat betekent dat? Het is beter concrete doelstellingen te maken, realiteitsgericht en in kleine stapjes. Haut couture is hier mijn metafoor voor zorg op maat, geen pret à porter, geen sjablonen. Je moet natuurlijk eerst leren stof snijden en stikken, dan pas komt het maatwerk.

6. Wees breeddenkend Hulpverleners moeten zeer breeddenkend zijn, een groot achterhoofd hebben waar heel veel in zit, waar zij een brede kijk op het leven kunnen hebben. Een bio-psychosociale visie, en dus niet alleen diagnose gericht maar medicatie én therapie. Een diagnose is een goed vertrekpunt, maar alleen maar een vertrekpunt, geen eindpunt. Hulpverleners moeten aandacht hebben voor cultuur, en moeten zich ook bekwamen in verschillen van (etnische) cultuur, maar ook in kleine verschillen tussen gezinnen. Haal er bij culturele verschillen ook een deskundige bij, vb. een imam of rabbijn. Probeer steeds bij te leren: een open geest en groot achterhoofd.

Mijn ervaring 2,5 jaar geleden is onze zoon van toen bijna 18 (na een intake gesprek) doorverwezen naar een psychiater voor volwassenen binnen de GGZ. In deze moeilijke en woelige periode waarin onze zoon zich toen bevond (en zich eigenlijk nog steeds bevindt) zijn wij als ouders op geen enkel moment betrokken in een gesprek met deze psychiater, zelfs niet toen onze zoon daar uitdrukkelijk om vroeg! Het enige wat wij als ouder wel mochten doen, is 64 euro betalen voor een consultatie van 20 minuten en de nodige (?) medicatie ophalen bij de apotheek. Wij zijn in die 2,5 jaar volledig in de kou blijven staan en in onwetendheid bij de problematiek van onze zoon! Onze zoon heeft zich onlangs na een crisis vrijwillig laten opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Een geluk voor ons, er heerst in dat ziekenhuis een geheel andere visie. Een open beleid naar patiënt en ouders toe. Tevens vernamen wij onmiddellijk dat de medicatie die onze zoon

toegediend kreeg van de vorige psychiater (medicatie die wij als ouder te goeder trouw elke avond aan onze zoon toedienden...) veel te hoog was. De dag van opname werd de medicatie in het ziekenhuis al naar omlaag gebracht. Je volgt blindelings wat de psychiater aangeeft omdat je toch denkt dat die man met al zijn vakkennis weet waar hij mee bezig is (?). Het is te zeggen, je hoopt dat alleszins dan toch. Je weet ook niet waar je terecht kan om een goede psychiater te vinden. Wij gingen er van uit dat in de GGZ waarschijnlijk wel de juiste personen zaten om onze zoon te helpen. Onze zoon heeft nog een lange weg te gaan en wij als gezin met hem, maar nu met de juiste begeleiding en een luisterend oor zowel voor hem als voor ons. Nu zijn we hopelijk op de juiste weg. Mijn tip De zorg en de bekommernissen voor psychiatrische patiënt en zijn familie aanhoren.


13

10 geboden

7. Wees passioneel Dit soort werk is ofwel gedreven en fantastisch, ofwel is het niet. Zorg ervoor dat dit een roeping is. Hier sta ik, ik kan niet anders, maar wees niet obsessioneel, wel enthousiast en enthousiasmerend. Wanneer iedereen gelooft dat er iets goeds met een gezin kan gebeuren, dan gebeurt er ook iets goed. Een gepassioneerd aanwezig zijn is cruciaal. De Wachter gebruikt de term onopgeeflijk aanwezig zijn: geef nooit op, ga altijd terug zoeken naar mogelijkheden, wees overtuigd en straal hoop uit. Probeer te doen wat anderen niet durven doen. Ga voor eeuwige zorg en continuïteit, engagement. Werk met passie-enten, eerder dan met cliënten.

Mijn ervaring Mijn juf van de lagere school woonde in onze buurt. Haar man was vroeger opgenomen in hetzelfde psychiatrisch ziekenhuis waar mijn mama verbleef. Het ging nu heel goed met hem. Dit gaf mij vertrouwen. Mijn juf vertelde niet over haar echtgenoot, ik wist niet waarvoor hij opgenomen was geweest, dat hoefde ook niet. Zij vroeg mij gewone dingen, zoals Heb je al eens een ijsje gegeten in de cafetaria van het ziekenhuis, want ze hebben daar lekkere ijsjes?. Door zulke vragen werd de psychiatrie een gewone plek. Ze gaf mij de boodschap: het is oké om daar iets over te vertellen. Later vertelde ik haar dan dat het ijsje gesmaakt had. De juf zal intussen al lang vergeten zijn dat ze vroeg naar de lekkere ijsjes, maar mij is het altijd bijgebleven.

Mijn ervaring Mijn man kreeg zijn derde psychose in de nacht van vrijdag op zaterdag enkele jaren geleden. Rond 4 uur belde ik de huisarts omdat ik vond dat hij een gevaar voor zichzelf was. Hij kwam onmiddellijk en maakte een briefje voor een nieuwe opname. Hij stelde me voor om rond een uur of 6 te vertrekken zodat de kinderen hun papa zo niet moesten zien. Dat was een heel knappe opmerking. De huisarts heeft ongeveer 2 uren bij ons gezeten. Dan ben ik vertrokken naar het psychiatrisch ziekenhuis waar mijn man eerder ook al werd opgenomen. Daar aangekomen, mochten we eerst niet binnen want we hadden geen afspraak! Neen, het kon niet zijn! We moesten met hem naar de spoedgevallendienst. Mijn broer, die ik onderweg had opgepikt, maakte zich kwaad: En wat doen ze dan daar? Hem een spuitje geven en naar hier brengen! Na heel wat heen en weer bellen, kwam er uiteindelijk toch een dokter aan. Die liet ons binnen maar liet ons ook lang wachten om het dossier op te zoeken. Hij kwam terug en zei dat hij het dossier niet kon vinden. Maar ik wist waar ik moest zijn en vroeg hem: Laat mij met hem gaan. Hij schrok wat, maar gaf toe. We gingen naar de gesloten

14


Mijn ervaring Mijn zoon werd na een derde psychose en een verslavingsproblematiek na één jaar nazorg ontslagen uit een psychiatrie. Hij had toen een beginnende relatie met een meisje met ook een psychische problematiek. Er was niets van nazorg! Nu zijn we 3 jaar verder. Mijn zoon woont sinds verleden week opnieuw thuis bij mij en de relatie is afgesprongen. Heel jammer, ze zagen elkaar heel graag. De ouders van het meisje alsook ikzelf proberen opnieuw hulpverlening in te bouwen, maar dat lukt uiterst moeilijk om niet te zeggen: niet. Mijn tip Mijn vraag aan de hulpverlening: laat de mensen die uit de psychiatrie ontslagen worden niet los en ook de familie niet. Geef voldoende nazorg, wij als familieleden staan zo machteloos.

afdeling. Daar kreeg hij een medicijn en werd in de isoleercel opgesloten. Tegen de avond kwam ik terug. Hij was al veel kalmer. Ik sprak nu met een verpleger. Morgen, zondag, is het Vaderdag. De kinderen hebben iets voor hem gemaakt. Bestaat er een mogelijkheid opdat ze hem even mogen bezoeken? De vriendelijke verpleger antwoordde: Bel morgen tegen de middag eens om te horen hoe het met hem is. Dan kunnen we afspreken om zijn medicatie iets later te geven zodat hij een kort bezoek aankan. Ik was blij, want de kinderen hadden al tranen gelaten. Goed. Zondagochtend 11u45. Ik bel. Eerst kom ik bij de receptie: Ik zal u doorverbinden met de afdeling. Goed. Ik hoorde wat muziek en dan: Hallo, hier ‘t zottekot! met ... (naam van een verpleger). Ik was met verstomming geslagen! Zo neem je die telefoon toch niet op? Ik wist op slag niet meer wat ik te vragen had. Even bijkomen... en dan stelde ik mijn vraag. Het mocht. Ik ben met de kinderen bij mijn man mogen komen - een kwartier. Maar goed, ze hadden hem gezien. Mijn tip Respect alsjeblieft voor de psychiatrische patiënt en zijn omgeving!

10 geboden

Mijn

ervaring Wij hebben vooral positieve ervaringen met hulpverlening. Zelf wisten wij heel weinig af van psychische problemen. Onze huisdokter heeft ons onmiddellijk doorwezen naar een heel goede kinderpsychiater die ons trouwens nog steeds prima ondersteunt. De kinderpsychiater heeft ons doorverwezen voor een opname in de kinderpsychiatrie. Wat voor ons in het begin heel hard overkwam. Dikwijls hebben we gedacht: wat zijn ze toch allemaal aan het doen? Is dit wel de juiste manier? Is het wel zo ernstig? Maar zelf waren we onwetend. Ik heb zelf heel veel gelezen. We hebben ondertussen heel veel gesprekken gehad en verschillende opnames. Steeds zijn we blijven vertrouwen in artsen en professioneel geschoolden. Hoe hard en moeilijk het soms ook was. Goed geluisterd en opgevolgd wat de dokters ons vertelden. Heel veel geduld, liefde en moed gehad om met de moeilijke problemen van onze dochter te leren omgaan. En nog steeds zien we positieve stappen maar het gaat enorm traag. Het is al heel zwaar geweest, maar we hebben er ook al veel levenservaring mee op gedaan. Psychiatrie is nog steeds een groot taboe. Wij hebben geprobeerd om vanaf het begin de omgeving, familie, vrienden zoveel als mogelijk in te lichten. Spijtig genoeg hebben we conflicten gehad in de familie en dat vind ik nog steeds heel erg. Mensen die oordelen en veroordelen. Maar we verliezen de moed niet, we blijven volhouden en zien beterschap. Het spijtige is dat er zo weinig aangepaste opvang is voor jonge mensen. Haar school heeft ze niet kunnen afmaken. Heel weinig contact met leeftijdsgenoten en dat is een groot gemis. Een tijdje is ze naar een revalidatiecentrum kunnen gaan. De opvang daar was wel heel goed maar spijtig genoeg kon ze daar maar maximum 2 jaar naar toe. Nu moet ze 2 jaar wachten om opnieuw te mogen beginnen. En ze was zo goed bezig. Ondertussen proberen we haar thuis te ondersteunen maar dit is niet altijd even gemakkelijk. Er kruipt heel veel tijd en energie in. Mijn tip Het ontbreekt in onze maatschappij aan dagelijkse opvang voor jeugd die het moeilijk heeft. En dat is een groot gemis. Het zou voor onze dochter heel goed zijn moest er iets bestaan waar, zonder enige druk, toch nog een beetje onderwijs gegeven wordt, wat sport en wat algemene ondersteuning enkele dagen per week. Op die manier zou zij een aangename daginvulling hebben en zouden wij een beetje ontlast worden. Daar is dringend nood aan.

Mijn ervaring Onze dochter van 22 was al enige tijd zeer moeilijk, ze gedroeg zich zeer vreemd maar we wisten niet wat er eigenlijk aan de hand was. Ze verbrak haar relatie en ondernam een zelfmoordpoging door zich met mijn auto tegen een boom te rijden. Ze kwam er van af met een hersenschudding, verbleef 14 dagen in de psychiatrie en dan begon de lijdensweg. Ik nam eerder al contact op met een CGG. Zij ging in op de afspraak die ik voor haar maakte maar zij konden mij niet helpen want volgens onze dochter was er niets aan de hand. Bij CAW kreeg ik zelfs geen antwoord. Wanneer ze ontslagen werd uit het ziekenhuis had ik een afspraak gevraagd met de psychologe die haar volgde, met de psychiater kreeg ik geen contact. De psychologe vertelde ons dat zij leed aan borderline. Er werd haar aangeraden om een psychiater of communicatietherapeut te raadplegen. Zij deed dit. Er werd geen enkel gegeven doorgegeven over haar verblijf in het ziekenhuis, de communicatietherapeut en de psychiater konden terug beginnen van nul. Zij verklaarden later dat de diagnose die in het ziekenhuis werd gesteld niet klopte. Met hen mochten we geen contact hebben (wet op de privacy). Wij wilden onze dochter helpen (ze woonde niet meer thuis maar bij haar broer die ook psychische problemen heeft en dit ook ontkent) maar we konden ons verhaal niet kwijt bij geen enkele hulpverlener die haar behandelde. Als moeder ken je je dochter. Ik denk dat de hulpverlening een stuk verder zou staan in de behandeling van een psychisch ziek kind wanneer men zou luisteren naar een persoon die de patiënt al 20 jaar kent. Het verhaal dat de patiënt vertelt is steeds gekleurd, waardoor het zoeken wordt naar de juiste behandeling. Antidepressiva nemen deed ze niet, die bewaarde ze, en na 3 maanden nam ze die allemaal tegelijk, ook die poging mislukte! Zelfs toen werd er niet naar ons geluisterd. Nog steeds vond onze dochter dat er met haar niets mis was maar dat wij psychisch ziek waren. Wij hebben dan contact opgenomen met een andere communicatietherapeut. Hij wilde ons nu wél ontvangen. Na 3 gesprekken was hij zogezegd zeker dat zij een ontwikkelingsstoornis zou hebben. De psychiater en de therapeut waren het er over eens dat ze best opgenomen werd voor een aangepaste behandeling. Maar dit kon niet omdat zij te goed was. Ook verplichte opname kon niet. De therapeut zou ons helpen, hij zou onze relatie met haar en de broer weer op de sporen zetten. Het is nu 6 maanden geleden, tot vandaag niets meer van hem gehoord! Onze dochter wil met ons niets meer te maken hebben en zegt nog altijd dat ze niet ziek is. Wij staan nog even ver als een jaar geleden! Mijn tip Meer overleg, meer samenwerking tussen hulpverlener, ouders en patiënt. Similes was dan uiteindelijk de enige organisatie die luisterde! De organisatie die mensen bijeenbrengt, spijtig genoeg mensen met dezelfde vreselijke verhalen! Het doet deugd te weten dat je niet alleen bent.


15

10 geboden

Mijn ervaring Onze dochter heeft een diagnose van borderline. Er kwamen verschillende opnamen in diverse instellingen. De opname van onze dochter was heel zwaar voor ons en wij hadden nog geen ziekte-inzicht. Toch mochten wij geen gesprek hebben met haar begeleiding. Onze dochter was nochtans akkoord voor een gesprek. Zelfs na het nemen van een overdosis medicatie bleek dat onmogelijk. Een principe van de instelling! Dat vinden wij ouderwets en ongehoord. Bij een opname in een andere instelling was het voor ons ontgoochelend te moeten vaststellen dat het dossier, o.a. voor het aanvragen van een bewindvoerder, telkens werd stilgelegd door de sociale dienst van het ziekenhuis als onze dochter haar opname onderbrak. Ik heb dan met hulp van de juriste van Similes zelf de aanvraag ingediend en alles in orde gebracht. Bij onderbreking van de opname was mijn dochter telkens aan haar lot overgelaten. Omdat ze zelf besliste te stoppen kreeg ze geen nazorg. De dokter zei dat ze wel mocht proberen zelfstandig te wonen, maar dat ze goed moest

Mijn ervaring Mijn man werd met een bipolaire stoornis voor de tweede keer opgenomen. Daar hij terecht kwam op een afdeling met hoofdzakelijk manisch/depressieve mensen kwam hij in een soort zelfhulpgroep terecht en ik had de indruk dat dit hem wel vooruit hielp, al was het maar op het gebied van ziekteinzicht. Tot op de dag dat iemand hem een karakterstoornis toeschreef en er voorgesteld werd om hem naar een andere afdeling over te brengen. Dit was een zeer strenge afdeling en de discipline daar viel mijn man erg zwaar. Ik vroeg een gesprek met de dokter maar kreeg als antwoord: ik spreek niet met de familie. Ik moest volgens hem te rade bij de verpleegkundigen op de afdeling. Ik kreeg geen begeleiding, kon niet op gesprek komen, werd niet op de hoogte gehouden, niets... En dat allemaal omdat mijn man verklaard had dat ik wou scheiden (het verhaal was helemaal anders!). Op een dag kreeg ik een telefoontje van het ziekenhuis met de mededeling dat ik mijn man moest komen halen. Hij had zich onbehoorlijk gedragen tegenover een medepatiënte en

16


omgeven zijn. En dat was het dan! Wie? Wat? Waar? Ze stond weer op straat zonder iets. Een dagcentrum was een goede opvang voor haar en zij was daar blijkbaar ook klaar voor. Ze heeft ook wel geluk gehad dat ze nadien bij haar psychiater nog terecht kon, wat nog nooit had gekund. In een moeilijke periode, toen haar vaste begeleiding op verlof was en ook wij, haar ouders en vrienden, niet onmiddellijk konden helpen, volgde een zelfmoordpoging. Ze sprong van het vierde verdiep. Nu pas weet ik dat ik op zo ‘n crisismoment de 100 had kunnen bellen voor opname in een spoedafdeling, maar toen kende ik die mogelijkheid nog niet. Ze houdt er een fysieke handicap aan over, maar psychisch gaat het beter. Door haar fysische handicap is ze nu heel goed omgeven: gezinszorg, erkend voor een coachproject, CM sociale dienst, buddy,... Dat goed omgeven zijn helpt haar duidelijk vooruit! Mijn tip Een vaste band met de hulpverlening is heel belangrijk!

moest het ziekenhuis verlaten. Op mijn vraag hoe het dan verder moest kreeg ik als antwoord: wij willen hem hier niet meer, op andere afdelingen vinden ze hem ook te moeilijk. Hij moest zelfs een nieuwe, externe psychiater zoeken, kon voor niets meer in de kliniek terecht. Daar stond ik dan. Een schril contrast met zijn eerste opname (in datzelfde ziekenhuis!). Toen werd ikzelf ook begeleid door een (zeer goede) psychologe. Nu moest ik het alleen zien te redden. Ik kreeg wel de raad mee om een aanvraag te doen bij beschut wonen omdat men heel goed wist dat het voor mij heel zwaar was om mijn man behoorlijk op te vangen. Maar ook daar geen resultaat! Uit het intake gesprek bleek dat hij niet geschikt was om te leven in groepsverband. De reactie van mijn huisarts was dat dit onvoorstelbaar is. Dat het ziekenhuis de zwarte piet naar mij had doorgeschoven en dat een psychiatrische kliniek toch genoeg ervaring moet hebben met dit soort situaties, dat het onmogelijk was om dit te doen. En toch. Met als resultaat dat wij nu afzonderlijk wonen. Mijn tip Zorg voor begeleiding voor de familie. Schuif de zwarte piet niet door naar de familie.

10 geboden

Mijn ervaring Mama weet niet dat ze een persoonlijk heidstoornis heeft. Ik ben er zelf achter gekomen in mijn zoektocht. Uiteindelijk heeft mijn psychiater mij hierin gesteund. Ze kan geen diagnose op mijn mama plakken. Ze kent mijn mama niet. Maar ze heeft me wel leren omgaan met mama. Mij geholpen om mijn mama beter leren begrijpen. Hierdoor heb ik niet moeten breken met mijn ouders. Ik heb kunnen leren omgaan met mama en haar moeilijkheden (vermoedelijk borderline). Dat heeft me veel sterker gemaakt en van mij de jonge vrouw gemaakt die ik nu ben, zonder mijn ouders te verliezen. Daarvoor ben ik mijn psychiater dankbaar. Ze heeft me leren leven met de dingen die er zijn en ook mijn verleden kunnen plaatsen in die dingen. Mijn opvoeding heeft zijn sporen nagelaten. Maar mij ook veel sterker gemaakt.

Mijn tip Een goede psychiater-psychotherapeut kan je echt helpen. En je hoeft daarom niet altijd met je ouders te breken. Een begeleider die verder kijkt dan het probleem en mee helpt om de dingen te ontrafelen. Echt ik heb heel veel steun aan mijn psychiater gehad en nog. Als ik in haar praktijk zit, dan luistert ze. En ze laat me niet vallen als het voor mij even moeilijk is. Het is ook belangrijk dat je als hulpverlener veiligheid en vertrouwen opbouwt, zeker als je te maken krijgt met een gekwetst kind. Want veiligheid en vertrouwen is het eerste wat je als baby nodig hebt en dat heb ik niet gehad en dan vertrouw je later niet iedereen en voel je je niet altijd veilig.

8.Wees positief Motiveer en versterk (empowerment) families door het benadrukken van wat wel te doen, eerder dan wat niet te doen, door het complementeren, het aanhalen van sterke punten, het voeden en ondersteunen, het enthousiasmeren, het accepteren van verschillen en tekortkomingen, het begrijpen. Empowering, het versterken van families, het complementeren, sterke punten aanhalen, het voeden, ondersteuning, enthousiasmeren, accepteren van verschillen en tekortkomingen, begrijpen. Luisteren is belangrijker dan spreken.

Mijn ervaring Mijn juf van het vijfde leerjaar schreef op mijn rapport: Proficiat voor je inzet en doorzettingsvermogen in niet altijd gemakkelijke omstandigheden. Van harte wens ik jullie allen een prettige vakantie toe. De juf erkende mijn inzet en benoemde vooral de moeilijke thuissituatie. Ze verwees hierbij niet specifiek naar mijn mama die het zwaar had en al een tijdje opgenomen was, maar naar de situatie op zich: het was voor ons allemaal moeilijk. Zij merkte dit op. Het feit dat ze ons allemaal, inclusief mijn mama, een prettige vakantie wenste vond ik heel leuk. Zelfs als het moeilijk is, kan je toch nog een leuke vakantie hebben. Ook dit merkte de juf op.


17

10 geboden

9. Wees bescheiden In de geneeskunde durft men nogal eens door te drammen, wees bescheiden, dat is erg belangrijk. Als hulpverlener zit je aan het stuur van de wagen. Neem je ervaring als chauffeur ook mee, maar rij rustig volgens de instructies. Luister naar de routeplanner, naar de instructies van de co-chauffeur en naar de achterbank. Jij zit aan het stuur, maar de patiënt is wel de expert van zijn ziekte en zijn levensverhaal. Ik ben de expert van de wetenschap, en de familie is de co-therapeut van dat levensverhaal. We proberen samen te zoeken naar betere tijden. Het is ook belangrijk je vergissingen te (h)erkennen. Zeg hier was ik verkeerd als je vb. de bijwerkingen van de medicatie niet goed had ingeschat. Ik had niet gedacht dat je er last zou van hebben, ik heb me vergist, excuseer. Wees open voor kritiek, wees feilbaar, imperfect, maar probeer altijd opnieuw. Hou als hulpverlener altijd in gedachte: wat zou ik doen als het hier over mijn familie zou gaan? Wees bescheiden en toch gedreven.

Mijn ervaring Mijn vrouw is in behandeling. Na lang zoeken zou de oorzaak gevonden zijn? Ik probeer zoveel mogelijk de stress van het leven (die zij niet zou mogen ervaren) naar mij toe te trekken zonder haar hiervan in kennis te stellen (dit zou moeten volgens haar psychiater). Het probleem is dat ik geen contact heb met haar dokter en ik alles dien te vernemen via mij vrouw, ook hoe de behandeling dient te gebeuren. Mijn vrouw heeft een blindelings vertrouwen in mij, en ik kan haar enkel helpen als ik zo weinig mogelijk fouten maak en het leven voor haar eenvoudiger maak. Ik zou de dokter kunnen vertellen hoe mijn vrouw denkt en handelt onder stress. Ik zie haar ook 24 uur per dag, de dokter ziet haar 1uur om de 14 dagen. Mijn tip Ik denk dat een psychiater met beide partners zou moeten overleggen samen of afzonderlijk.

18


Mijn ervaring De psychiaters verscholen zich vaak achter hun beroepsgeheim en wilden ons niets vertellen over het gedrag van mama. Mijn tip Het is belangrijk om zelfs wanneer de patiënt niet wil dat er informatie naar de kinderen gaat toch een basis aan informatie mee te delen en dit kan ook zonder de privacy van de patiënt te schaden denk ik.

Mijn ervaring Men deed geen opvolgingsgesprekken met ons over hoe het liep met papa. Zelfs bij bezoeken moesten we expliciet vragen naar meer informatie. Mijn tip Het is niet voldoende om het gezin eenmalig te zien. Er moet een zekere opvolging zijn. Zowel voor de patiënt als voor het gezin. Blijven vragen of het voor hen wel lukt, wat zij ervaren als de patiënt thuis is, ...

10 geboden

Mijn ervaring Ik heb nooit een psycholoog of

Mijn ervaring Op mijn 17de had ik last van hyperventilatie

psychiater gezien of gesproken. Wat zou er gebeuren met papa? Hoe lang moest hij daar blijven? Hoe ziek was hij nu eigenlijk? Wat konden we van een behandeling verwachten? We bleven met al die vragen zitten. Maar dat was niet de enige vraag. Hoe voelen jullie je er nu bij? was misschien ook wel leuk geweest. Mijn tip Het gezin in zijn totaliteit betrekken! Het gezin is belangrijk in het eventuele genezingsproces van de patiënt. Het gezin mag niet aan zijn lot overgelaten worden. Iemand van de hulpverlening, een maatschappelijk assistent, psychiater,... zou best wel wat openheid mogen creëren. Ook al weten ze het soms zelf allemaal niet zo goed.

en flashbacks. Ik begreep het niet. Thuis ging het nu eindelijk beter en toch kreeg ik de ongeruste gedachten en herinneringen niet uit mijn hoofd. Uiteindelijk zocht ik zelf hulp. Via een eerstelijnsdienst werd ik doorverwezen naar een centrum voor geestelijke gezondheidszorg. Met een bang hart en zonder medeweten van mijn ouders ging ik in op het hulpaanbod. Voor het eerst kreeg ik een kader om het gedrag van mijn moeder en de gebeurtenissen uit het verleden te plaatsen. De therapeut erkende dat sommige zaken anders hadden moeten worden aangepakt en dat de hulpverlening in bepaalde situaties te kort was gekomen.

Mijn ervaring De feiten zijn amper 10 jaar oud. Mijn zoon werd op 20-jarige leeftijd naar het psychiatrisch ziekenhuis gebracht omdat hij het noorden kwijt was. Het was het begin van zijn vrijwillige opname/internering. Hij werd in observatie genomen en toen ik daar op een dag op bezoek wou komen, heb ik iets vreselijks meegemaakt. Besef alsjeblieft dat hij daar nog niet lang was (hooguit 3 weken) en ik wou mijn zoon zien, maar dat mocht ineens niet meer. Ik vroeg waarom en men zei me dat hij in de isoleercel was. Ik vroeg wat dat was en hoe het kwam dat hij daar terecht was gekomen. Men zei me dat hij heel kwaad was geworden en dus hebben ze hem afgezonderd. Ik heb toen gezegd dat ik niet terug naar huis zou gaan eer ik hem gezien zou hebben. Ik was eerlijk gezegd razend omdat men mij niet had opgebeld toen hij zo kwaad was. Toen ik vroeg waarom dat niet gebeurd was, kreeg ik als antwoord: Wij werken hier niet met familie. Ik zei: Maar ik ben zijn eigen moeder! Ja maar, dat doen wij hier niet.

Het is voor mij een zeer traumatische ervaring geweest om mijn zoon daar gezien te hebben, compleet platgespoten natuurlijk. Ik wens dat daar verandering in komt. Waarom heeft de psychiatrie het lef mijn zoon zoiets te laten meemaken zonder dat ik erbij mag zijn? Zonder dat ik geïnformeerd word? Ik vind het schandalig. Dat was het eerste trauma dat ik heb opgelopen, er zijn er nog geweest. Mijn tip Dat de psychiatrie niet wacht tot iemand vraagt hoe het met x, y of z gaat die opgenomen is in observatie, maar dat vooraleer zulke ingrijpende beslissingen genomen worden, men eerst de naaste familie op de hoogte brengt (en eventueel zelfs naar raad vraagt, want wie kende mijn zoon nu al het langst?). Wie weet had ik hem kunnen kalmeren en had hij misschien geen spuit nodig gehad. Ik zal het antwoord nooit te weten komen.

10. Wees persoonlijk Een therapeut moet een soort neutraal wit scherm zijn. Neen! Dat is een illusie. Authenticiteit is een heel belangrijke gave voor een therapeut, ontwikkel een eigen stijl. Doe je niet vlotter voor dan je bent, doe niet babbelend als je eerder zwijgzaam bent, wees jezelf. Ontwikkel je eigen netwerk, therapie is teamwerk. Gebruik humor zonder cynisch te zijn. Ik heb graag wat te lachen, het is allemaal al zo zwaar. Maar dat is ook gevaarlijk, laten we niet lachen met de miserie, maar lachen ondanks de miserie. Zoek evenwicht tussen het afgrenzen en toch die persoonlijke inbreng. Zelfzorg is heel erg belangrijk.


19

G3

Noden van familieleden en het aanbod dat daarop aansluit Presentatie door het CAT Preventiehuis op het 2de Familiecongres GGZ 14 november 2009 te Leuven

Als winnaar

huis CAT-Preventie

aar

t mijn stem n

js 2009 gaa van de G3 pri Gent

eenschap peutische Gem

De Evenaar -

Antwerpen

Thera Net als de vier andere laureaten lichtte het CAT Preventiehuis, deelwerking CGG Eclips, zijn - Sint-Truiden werking toe op het Familiecongres in Leuven. We PC Ziekeren e hebben de diapresentatie voor de leesbaarheid wat O.L.V. - Brugg senzorg - PZ o ch sy P k ie in een tekst gegoten en hier en daar een persoonlijk Klin Familiewerking accent of appreciatie eraan toegevoegd. Marc Tack, coördinator en Tomas Van Reybrouck, egen - Duffel PVT Schorsha psycholoog en systeemtherapeut gaven acte de présence.

● ● ● ● ●

Afgestemd op noden van familie Een van de eerste dia’s die Tomas Van Reybrouck toont op het congres is onmiddellijk een schot in de roos: het team vertrekt van de noden die familie ervaren. De verwoording van deze noden is zo herkenbaar en komt duidelijk niet enkel uit wetenschappelijke literatuur. Dit team weet waar ze het over heeft. Elke nood wordt uitgebreid toegelicht met voorbeelden uit gesprekken met ouders en partners. Het CAT Preventiehuis ziet er zeven belangrijke:

20

de woorden van Tomas Van Reybrouck te zeggen: gezinsleden moeten niet loslaten. We moeten hen helpen een andere manier te zoeken om vast te houden. Ter illustratie citeert hij de eerste regels uit het prachtige lied Het touwtje uit de brievenbus van Paul van Vliet.

1. Familieleden ervaren vaak onbegrip. Waar kunnen we als familie terecht als de gebruiker geen hulp wil? Wie vraagt er eens hoe het met ons gaat? Hetgeen we meemaken is al erg, maar nog erger is dat we nergens terecht kunnen.

Een opmerkelijke gedachte is de toepassing van de term secundaire victimisatie op de situatie van familieleden. Het is een begrip uit de hulpverlening voor mensen die een trauma hebben meegemaakt (een gewapende overval, een aanranding,...) en betekent dat slachtoffers eigenlijk een tweede maal slachtoffer worden van hetzelfde delict doordat ze zich geconfronteerd zien met negatieve sociale reacties. In die zin zijn familieleden dus twee keer slachtoffer: eenmaal door hetgeen ze meemaken met hun gezinslid en een tweede keer door het onbegrip van de omgeving.

2. Familieleden voelen druk om het op te lossen. Familieleden ervaren een grote druk van buitenaf om de problemen die ze binnen hun gezin ervaren op te lossen. Niet te moeilijk doen. Koe bij de horens vatten. Probleem aanpakken. Iedereen in de omgeving en ook hulpverlening bieden zogenaamde pasklare antwoorden maar die in de praktijk niet werken. Eén van deze zogenaamde pasklare antwoorden is loslaten. Hij of zij is meerderjarig, je hebt er niks dan problemen mee dus laat los, zegt men. Goedbedoeld maar daar kan een gezin niks mee aanvangen. Om het met

3. Familieleden ervaren veel stress: lichamelijk, psychisch en relationeel. Tomas Van Reybrouck verwijst naar wetenschappelijk onderzoek hierover en geeft een aantal conclusies daaruit. Zo blijkt uit een onderzoek van Veerle Soyez van de UGent dat samenleven met iemand die drugs gebruikt, zeer veel stress met zich meebrengt. Een ander onderzoek heeft het erover dat deze stress op minstens twee familieleden een negatieve invloed heeft die zo ernstig is dat deze familieleden nood hebben aan één of andere vorm van hulpverlening.


G3

4. Familieleden worstelen met moeilijke dilemma’s. Hem of haar nog een kans geven of niet meer? Geld geven of niet? Vertrouwen of wantrouwen? Politie inschakelen of niet? Met anderen er over praten of niet? Dat men hier als gezin niet altijd uitgeraakt is volgens de spreker evident. Het is juist een eigenschap van dilemma’s dat er niet altijd antwoorden zijn.

Het touwtje uit de brievenbus Ze zeggen: Laat hem los En laat hem niet meer binnen Ze zeggen: Laat hem gaan Hij moet het overwinnen Ze zeggen: Niet erheen Je kunt hem niets meer geven Ze zeggen: Deur op slot Je hebt ook een eigen leven. Maar ik heb hem toch gevoerd Hap voor hapje Ik heb hem leren lopen Stap voor stapje Sinaasappels Buitenlucht Boterhammen mee Wandelen samen hand in hand Rennen langs de zee Een tikje op zijn vingers Een pluimpje op zijn hoed Een klopje op zijn schouder Van: jongen jij gaat goed Een glimlach van vertrouwen Er wordt van jou gehouen Die hele lange weg Die wij samen zijn gegaan Nemen geven Leren leven Eigen benen staan Mijn hart mijn huis Mijn beide armen Stonden altijd open En een touwtje uit de brievenbus: Hij kon zo naar binnen lopen.

Maar ze zeggen: Laat hem los Niet meer met hem praten Ze zeggen: Laat hem gaan Je moet het overlaten Dus ik ga daar niet meer heen Ik maak daar niet meer schoon Ik heb mijn eigen leven Maar ook dat van een zoon... Die ik heb gevoerd Hap voor hapje Die ik heb leren lopen Stap voor stapje Sinaasappels Buitenlucht Boterhammen mee Wandelen samen hand in hand Rennen langs de zee. Hij is weer even hulpeloos Als dat kereltje van toen Maar ik laat hem nu alleen Ik mag nu niets meer doen. Maar ik laat toch voor de zekerheid Mocht hij naar huis verlangen Dat touwtje uit de brievenbus Voorlopig nog maar hangen. Tekst: Paul van Vliet

5. Familieleden hebben soms zelf klachten. De veelheid aan emoties zoals bezorgdheid, angst, schuldgevoel, kwaadheid, eenzaamheid, onzeker heid, verdriet, machteloosheid veroorzaken vaak zowel psychische als lichamelijke klachten. 6. Familieleden doen enorm veel moeite om te helpen. Dit is in ons ogen toch wel een belangrijk item omdat de vele inspanningen die familie leveren vaak niet gezien worden en dus ook niet gewaardeerd worden. Soms lijkt men te vergeten dat familieleden het goed voor hebben met hun gezinslid en zeer ver willen gaan in de opvang en steun die ze bieden. Maar de goed bedoelde hulp wordt door hun gezinslid ervaren als bemoeizucht of controle. Er is dan een grote kloof tussen de familie en de druggebruiker. Ouders of partners wijzen de druggebruiker op de risico’s van drugs, maken vergelijkingen met anderen, confronteren en controleren, spreken vrienden aan, gooien drugs weg, geven goeie raad en verwijzen naar alles en nog wat door. 7. Familieleden verschillen in de aard en intensiteit van de gewenste steun. Familie kan nood hebben aan zeer uiteenlopende zaken zoals een luisterend oor, (h)erkenning bij anderen, informatie, inzicht in het gedrag van de gebruiker, inzicht in eigen aandeel, een onderbouwd advies, anderen die het even overnemen,...

Aanbod CAT Preventiehuis Om een antwoord te bieden op deze noden ontwikkelde het CAT Preventiehuis sedert 1997 een aanbod van  individuele begeleiding;  lotgenotencontact;  publicaties;  opleiding voor professionelen. Individuele begeleiding van familieleden. Ook als de persoon die drugs gebruikt zich niet wil laten helpen, kan het familielid zelf in begeleiding


21

G3

gaan. Ouders, broers en zussen, partners, kinderen van kunnen er terecht met hun verhaal. In het CAT Preventiehuis is deze begeleiding van de familie vooral erop gericht om de familie te helpen voor zichzelf te zorgen en om de familie te helpen bij het motiveren van de verslaafde om zelf hulp te zoeken. De begeleiding zoekt samen met familie hoe de kloof tussen familie en gebruiker kan overbrugd worden. De therapeut of begeleider helpt de familieleden zich te richten op contact met de druggebruiker. Opmerkelijk is toch dat in deze individuele begeleiding er veel aandacht gaat naar de zelfzorg van familieleden. Familieleden moeten leren eerst voor zichzelf te zorgen. Tomas Van Reybrouck maakte een treffende vergelijking met veiligheidsmaatregelen die aan vliegtuigpassagiers worden uitgelegd: als volwassene moet je eerst zelf een zuurstof masker opzetten vooraleer kinderen en anderen te helpen. Eerst voor jezelf zorgen om dan voor een ander te kunnen zorgen. Het is één van de rode draden doorheen de activiteiten van Similes en het is blijkbaar een belangrijk principe in het CAT Preventiehuis in het werken met de familie van drugsgebruikers.

Dromen van de toekomst Het CAT Preventiehuis trekt dus de kaart van de familie en wil dit in de toekomst nog meer doen. Zo zeggen ze te dromen van een groep voor partners, een aparte groep voor broers en zussen, een aanbod voor allochtone families en een vast aanbod voor kinderen van ouders met afhankelijkheids problemen (KOAP). Voor deze laatste is er een groep geweest maar gezien de projectmiddelen maar tijdelijk waren is de groep uiteindelijk weer weggevallen. Tomas Van Reybrouck sloot zijn presentatie af met een spreuk die bij mij alvast is blijven hangen: Parents hold their children’s hands a while and their hearts forever. Een paar woorden die zoveel zeggen.

Presentatie van Tomas Van Reybrouck, vrij bewerkt door Mieke Craeymeersch

Lotgenotencontact. Het lotgenotencontact is er momenteel enkel voor ouders. Vroeger was er ook een groep voor jonge kinderen maar deze is stopgezet omdat de middelen er niet meer zijn. Er wordt gewerkt met verschillende groepen. Bij de opstap wordt gewerkt rond het thema Met zorgen over drugs hoef je niet alleen te zitten. Een gesloten groep van ouders komen hier vijf keer rond samen. Daarna kunnen ouders naar de open groep gaan, indien ze dat wensen. Voor ouders van iemand met een ernstige verslavings problematiek is er een aparte groep die werkt rond het thema Hoe overleef ik de verslaving van mijn kind? Publicaties. In samenwerking met andere instanties zoals de Provincie Oost-Vlaanderen werden brochures verspreid. Er is een zelfhulpboekje Als je partner drinkt van de hand van Tomas Van Reybrocuk en uitgegeven bij de Vereniging voor alcohol en andere drugproblemen (VAD). Je kan het boekje daar bestellen. Tomas Van Reybrouck schreef zijn ervaringen neer in een boek Mijn kind en drugs dat te verkrijgen is in de boekhandel. Opleiding voor professionelen. Het CAT Preventiehuis vindt het belangrijk te werken met de gehele omgeving van de druggebruiker, dus niet alleen met de familie maar ook met de professionele omgeving. Zij organiseren vormingen voor leerkrachten, artsen, politie en dergelijke. Daar zijn volgens de spreker twee redenen toe: omdat het belangrijk is dat professionelen zelf goed geïnformeerd geraken over de drugproblematiek en omdat op hun beurt deze professionelen een steun zouden zijn voor de familiale omgeving.

22


Publicaties van Tomas Van Reybrouck Mijn kind en drugs. Antwoorden voor ouders. Tomas Van Reybrouck en Filip Van Hende. Uitgeverij Houtekiet, 2007.

Zelfhulpboekje. Als je partner drinkt ... Een uitgave van VAD, 2006.

G3

Werken met familieleden geeft zo veel voldoening Interview met Tomas Van Reybrouck

Als ik het CAT Preventiehuis in Gent binnenwandel valt het me onmiddellijk op: de G3-prijs staat te pronken op de balie van de receptie. Aan de muur hangt het persbericht met de bekendmaking van de winnaar en de foto van de voorzitter van Similes die de award overhandigt aan Tomas Van Reybrouck. Uit alles blijkt dat deze organisatie trots is de eerste familieprijs te mogen ontvangen. Hier leeft familie. Dat voel je bijna, dat adem je hier. Het voelt goed dit team in de bloemetjes te zetten en over hun werk met gezinsleden te vertellen. Tomas Van Reybrouck is een man naar het hart van gezinsleden. De bezieling waarmee hij over zijn werk met ouders en partners van drugs- en alcoholverslaafden vertelt, is opmerkelijk. Ik geef toe, het klinkt wellicht wat overdreven, maar Tomas symboliseert de hoop van veel gezinsleden. Verliep het werken met gezinnen in de geestelijke gezond heidszorg maar overal zoals in het CAT Preventiehuis. Tomas en zijn team begrijpen dat familieleden alleen maar willen helpen en krampachtig zoeken hoe ze hun familielid op een andere manier kunnen vasthouden in plaats van los te laten. Dat een hulpverlener dit als vertrekpunt neemt is een verademing voor gezinsleden. Ik heb Tomas tweemaal ontmoet en ik ben helemaal verkocht. Verkocht aan zijn empathie voor de beleving van familieleden, aan zijn eenvoudige taal waarmee hij kernachtig ook moeilijke dingen kan verwoorden, aan de eenvoud waarmee hij over zijn werk en dat van het team vertelt. Ik had met hem deze korte babbel op zijn kantoor in Gent. Hoe komt het toch dat familie hier zo’n uitdrukkelijke plaats krijgt? Het idee voor een apart huis voor de omgeving van mensen met verslavingsproblemen komt van Marc Tack, de coördinator van het CAT Preventiehuis. Dit is één en al zijn verdienste. Hij heeft anderen weten te overtuigen om naast de behandeling en therapie van de persoon met een verslavingsproblematiek, veel aandacht te besteden aan de omgeving met name familie maar ook andere professionele werkers die in aanraking komen met iemand met een verslavingsproblematiek zoals leerkrachten, opvoeders, welzijnswerkers ....

Waarom vond hij dat zo belangrijk? Onze werking met de omgeving dient een dubbel doel: enerzijds verloopt de behandeling van de verslaafde efficiënter als ook de familie de gepaste opvang krijgt en de nodige informatie. Eigenlijk is dit een soort verruiming van de zorg die we aan de verslaafde geven. Deze zorg wordt opgenomen door wat we noemen het curatiehuis dat op een paar honderd meter van het preventiehuis gelegen is. Hiervoor baseren we ons ook op resultaten uit weten schappelijk onderzoek uit binnen- en buitenland. Anderzijds verkeert de omgeving zelf in nood, wordt hun levenskwaliteit bedreigt en dient er dus actie ondernomen te worden. Is hetgeen het CAT Preventiehuis doet voor familieleden van verslaafden ook bruikbaar voor andere doelgroepen zoals familieleden van mensen met een psychose of met een stemmingsstoornis? De zeven kenmerken van de beleving van familieleden (zie artikel Noden van de familie en het aanbod dat daarop aansluit) gelden ook voor familieleden die betrokken zijn op iemand met een klassieke psychische problematiek. Dus inderdaad, wat wij hier doen is in zekere mate over te brengen naar andere settings. Is werken met de familie eigen aan de drughulpverlening in het algemeen? Neen, dat is het niet. Er zijn teams die expliciet kiezen om wel met de familie te werken en teams die absoluut niet met


23

G3

familie wensen te werken. Dus ook binnen de drughulp verlening is de bejegening van de familie sterk uiteenlopend. Hoe komt dat? Wat maakt dat een team niet met de familie werkt of wil werken? Eerst en vooral is het een beleidskeuze, een keuze die het bestuur of de directie van een organisatie maakt. Er zijn immers structureel geen middelen voorzien om met de familie te werken. Maar sommigen zien de werking voor familie als een onderdeel van de behandeling van de patiënt en dus maakt zo’n organisatie daar tijd en middelen voor vrij. Er zijn anderen die kiezen om hun middelen exclusief in de zorg te stoppen van de individuele patiënt, los van zijn gezin. Daarmee kom ik op een tweede belemmerende factor namelijk onze traditie en vooral onze cultuur. We zijn het niet gewend om breed te kijken naar systemen. We zijn opgeleid om naar het individu te kijken en de bredere context laten we vaak buiten beschouwing. Dat geldt absoluut niet alleen voor de zorgsector. Als een voetbalteam slecht presteert is het de trainer die aan de deur wordt gezet. We focussen op de persoon, niet op groepen. Denken in termen van context en systemen gaat dan ook in tegen dit maatschappelijk discours dat het individu en zijn vrijheid verheerlijkt. Een ander probleem in dit verhaal is het verschil in taal. Hulpverleners moeten leren de taal van de omgeving te decoderen: lastig gedrag door een ouder is vaak een teken van bezorgdheid of pijn en verdriet. Hulpverleners weten niet altijd hoe de emotie achter het gedrag te pakken te krijgen. Hulpverleners staan voor de moeilijke opdracht om zowel competent te zijn in het werken met de patiënt als in het werken met de omgeving? Wat belangrijk is voor de hulpverleners is dat ze leren leven met de idee dat je veel problemen niet kunt oplossen. Dat kunnen toegeven, is vaak zeer steunend voor de familie. Het

Vlnr: An Schelpe (preventiewerker), Aïschat Chasctiyeva (secretariaatsmedewerkster), Maryline Toch (preventiewerker jeugd en onderwijs), Isabel Lamote (maatschappelijk werker)

geven van oplossingen wordt door hulpverlening sterk overschat. Bijvoorbeeld aan ouders zeggen dat ze hun kind moeten loslaten is een oplossing die absoluut niet werkt. Zeggen dat je het ook niet weet en wil helpen zoeken naar oplssingen, is vaak meer steunend. Geloof je in de kracht van hulpverleners en familie als bondgenoten? Absoluut. Werken met familie is zo belonend; ik zou die ervaring voor geen geld meer willen missen. De G3-prijs is daarom ook zo belangrijk. Voor ons als hulpverlener is het een vorm van waardering voor het werk en uit de reacties van een aantal familieleden die in het CAT Preventiehuis in begeleiding zijn of geweest zijn begrijp ik dat zij het ervaren als een erkenning van hun leed. Als dit geen sterk einde is van een interview. Bedankt Tomas.

De Infotheek CAT-Infopunt, Martelaarslaan 204a te Gent, staat dagelijks ter beschikking van iedereen die informatie zoekt over drugs, verslaving en preventie. Je vindt er heel wat literatuur m.b.t. de drugproblematiek en aanverwante onderwerpen. Of je gewoon geïnteresseerd bent, een schoolwerkje of een heuse eindverhandeling over het onderwerp maakt, we kunnen je snel op weg zetten. Leerkrachten kunnen preventiepakketten en -video's gratis ontlenen. Als u een afspraak maakt kunnen we u ook nuttige tips aanreiken voor het gebruik van dit materiaal. Openingsuren ma - do: van 9u00 tot 12u30 en van 13u30 tot 17u00 op vrijdag enkel op afspraak Alle werken zijn ontleenbaar tel 09 233 58 58

24


G3

Felicitaties Het CAT Preventiehuis bracht onmiddellijk collegahulpverleners en familieleden op de hoogte van de prijs die ze hadden weten binnen te rijven. In de dagen die daarop volgden, stroomden de felicitaties bij hen binnen. De lofbetuigingen zijn opvallend warm voor het team van Marc Tack, de coördinator en vaak ook wel persoonlijk. De reacties van familieleden zijn soms ontroerend, soms sterk confronterend maar steeds met de grootste dankbaar heid voor de hulp die ze mochten ontvangen. Een aantal onder hen nemen de gelegenheid te baat om te vertellen hoe het met ze gaat. Een moeder presteerde het om meer dan 100 km te rijden om hen een boeket bloemen te overhandigen. Dit zegt meer dan duizend woorden.

Felicitaties van collega-hulpverleners

Een zeer gemeende proficiat voor deze erkenning. Jullie jarenlange inspanningen en kwaliteitsvolle werking krijgt de waardering van de basis en dat is de beste en meest echte waardering die er is. Al wil ik er aan toevoegen dat ik zelf en mijn collega’s jullie werking ook steeds hebben gewaardeerd en waarderen, en juist daarom ben ik heel blij voor jullie met deze prijs! Nogmaals gelukwensen, ook aan al jullie collega’s Chapeau! En die prijs lijkt me dik verdiend: jullie zetten je inderdaad al jaren in voor deze invalshoek, en dat op een consequente manier. Voor jou is het ook een stuk je levenswerk: Je hebt er voor gekozen om je te profileren in het werken met familieleden van verslaafden, en dan is het waarschijnlijk enorm deugd doend om daar zo’n uitgesproken waardering voor te krijgen, vooral dan omdat deze komt van dé organisatie die daarrond in Vlaanderen het meest uitgesproken werkt. Ik hoor ook regelmatig dat het voor veel familieleden van patiënten absoluut niet evident is dat ze gehoord worden en ook voldoende aandacht en ondersteuning krijgen, in plaats van dat alle aandacht en energie uitsluitend naar de patiënt gaat. Zeker bij verslaving geldt dat: zich machteloos voelen omdat de verslaafde zelf niet wil geholpen worden... Ook vanuit het preventiewerk is het dan een hulp en steun om te weten dat er organisaties bestaan die zich in dat geval ook richten op hulp aan de familieleden zelf! Grote pluim! Schitterend nieuws! Een heel dikke proficiat aan jou en je team. We wisten al dat jullie heel goed bezig waren maar het zo bevestigd zien door een prijs en dan nog van de doelgroep zelf! Dat is het maximum.

De spontane mails, zelfs vanuit Nederland, zijn het bewijs dat de G3-prijs niet is toegekend aan een eendagsvlieg maar aan een team dat al jaren consequent en onafgebroken timmert aan opvang van familieleden en dus aan een betere geestelijke gezondheidszorg. Omdat de felicitaties zo veelzeggend zijn en omdat ze aantonen dat je met aandacht voor de familie zowel goed scoort bij collega’s als bij de familieleden zelf natuurlijk, selecteerden we een bloemlezing aan reacties. Op vraag van het CAT Preventhuis hebben we die allemaal geanonimiseerd.

Fantastisch dat jullie werk zo gewaardeerd wordt dat het zelfs beloond wordt met een award! En dat jullie door de publiciteit die dit oplevert, jullie gedachtegoed breder kunnen verspreiden. Daar kunnen we in Nederland een voorbeeld aan nemen. Een mooie bekroning voor jullie werk. Ik stuur je email door naar een aantal collega’s, ter aanmoediging voor ons om ook stappen te zetten in die richting. Mijn oprechte gelukwensen. Het illustreert nogmaals hoeveel belang het open staan voor ouders en omgeving heeft in het hulpverleningsaanbod en jullie doen dat schitterend. Chapeau! Dat is toch een geweldige vorm van erkenning, voor je jarenlange labeur en strijd! Ik sta in bewondering, werkelijk. Proficiat voor de hele ploeg. Doe zo voort. Een gesprek is niet alleen een ontmoeting met een ander, maar ook met mezelf. Uit naam van ons voltallige team willen we jullie en iedereen die we nu niet kennen maar ook zijn verdienste heeft aan het winnen van de G3-prijs van harte feliciteren. Eens te meer blijkt een dynamisch team gelauwerd voor zijn inzet en degelijk werk. Het kon niet op zich laten wachten, het moest er eens van komen, wat we al allemaal wisten, wordt nu nog eens extra bevestigd en dat doet waarschijnlijk wel deugd! Een dikke proficiat aan het hele team en aan de ouder, partner en (hopelijk)kinder -begeleiders in het bijzonder. In de commentaar van Similes treft mij hun genoegen dat ze jullie ook prijzen om jullie gewone taal. Het doet me denken


25

G3

aan die steeds terugkerende verzuchting van een Similesfamilielid aan het adres van de hulpverleners, in getal en in jargon overvloedig aanwezig op het transversaal overleg van de therapeutische projecten. Die bijvoeglijke naamwoorden alleen al! Ik stuur je Similesbericht aan alle medewerkers hier. Dit is de zoveelste erkenning van de goede, efficiënte en innoverende werking van het CAT. Ik mail dit bericht door aan onze Voorzitter die er melding kan van maken op een van onze volgende vergaderingen. Gelukwensen met uw onderscheiding en werking; betrokken heid van familieleden en naastbestaanden als kenmerk van sociale psychiatrie of geestelijke volksgezondheid is een meerwaarde; deugddoende dat dat in Oost-Vlaanderen kan en mag beuren.

Felicitaties van familieleden

Proficiat voor de overwinning! Dit moet wel deugd doen dat je werk zo gewaardeerd wordt. Ik zou ook graag eens winnen in een poging om zoon en echtgenote terug op het goede spoor te krijgen. Maar dat zit er waarschijnlijk niet in. Vooral een dikke proficiat voor het krijgen van de prijs, ‘t is toch een mooie waardering van jullie inzet maar ook voor wat jullie betekenen voor ons ouders en andere familieleden. Ik heb zelf enorm veel steun aan je begeleiding maar vooral ook aan de idee in crisismomenten, dat ik ergens terecht kan. Op onze beurt gefeliciteerd voor jullie mooie werk! Onze waardering genieten jullie al langer, dat weet je. Met onze zonen is alles kits. Allebei een goed lief en helemaal terug in de sporen. Over het verleden wordt zelfs niet meer gepraat. Wat telt is vandaag en de toekomst. Ondertussen zijn we gezegend met 3 kleinkinderen. Ons geluk kan niet op! Blij om te vernemen dat jullie inzet en werk erkend wordt, van harte proficiat met jullie G3 award. Bij deze gelegenheid deel ook ik ook graag heel goed nieuws! Momenteel heeft onze zoon een aantal maanden onafgebroken gewerkt. Zijn werkgever is heel tevreden over zijn prestaties. Een tijdje terug is hij bij zijn vriendinnetje gaan wonen, beiden komen regelmatig op bezoek bij ons. Sporadisch smoort hij een jointje. Hij is geslaagd met zijn theorie en mag binnenkort voor zijn praktische rijles gaan. In mijn stoutste dromen had ik zo’n ommekeer niet durven dromen! Nog eens dank voor de steun tijdens de donkere dagen. Het heeft ons ontroerd dat jullie de G3 prijs hebben gewonnen. Voor ons bewees je dat je de beleving van de gezinsleden zeer goed kent in je boek. Het was een goed idee dat ding te schrijven . Ouders van verslaafde kinderen worden zo vaak

26


weggestuurd en buitengesloten door hulpverleners en officiële instanties van wie je afhankelijk werd door de levensbedreigende verslaving van je kind. Het is een hele verlossing dan via een boek te kunnen vaststellen dat er ook mensen bestaan die je geloven en je verdriet en je goede bedoelingen erkennen. Hoe goed jij die beleving van de gezinnen als vertrekpunt neemt bij je communicatie met ons, toon je ook iedere keer opnieuw tijdens de ouderavonden. Terwijl ik dit bedenk bekruipt me een vreemd gevoel: eng toch, dat je vandaag de dag iemand moet prijzen omdat die gewoon mens is, en omdat hij, tijdens de allerzwaarste periode van je leven, erin slaagt jou je gevoel van eigenwaarde te laten behouden. In wat voor een wereld leven we eigenlijk, als je iemand, van wie je merkt dat hij meedenkt en meevoelt met wat je overkomt, een witte raaf moet noemen?! Jullie onpartijdige manier van bereikbaar blijven voor ons, hoe goed of hoe slecht het ook gaat met ons kind, is van levensbelang. Onze ervaringen met andere hulpverlenings instanties waren goed. Enkele details te na gelaten, écht. Hoewel toen het resultaat uitbleef maar dat kun je hen niet aanrekenen. Waar ze wel voor ons faalden is dat ze ondanks alles, heel karig bleven met het delen van informatie. Ze zeggen je daar, met de beste bedoelingen, dat zij het nu eens van jou willen overnemen omdat jij het tot nu toe hebt geprobeerd met wat jij (maar) kon. En ze vragen je, hun daar vooral niet teveel bij voor de voeten te lopen (regeltjes, beroepsgeheim ...). Van zodra je kind weer afhaakt wijzen ze je even vriendelijk de deur: u begrijpt.. wij hebben enkel tijd voor ... Vergeef me mijn cynisme: maar het zijn maatschappelijk werkers, psychologen, mensen van vlees en bloed die vaak zelf kinderen hebben, die je dat met de glimlach zeggen en dergelijke structuren bedenken. Ik heb me al vaak afgevraagd of ik van een andere planeet kwam. De kreet van ouders om communicatie met de hulpverlening, en het recht op privacy en het beroepsgeheim die tot hun juiste proporties moeten herleid worden, ongelooflijk dat dat eens gezegd wordt. Als de 3G prijs als bedoeling heeft om anderen in de voetsporen te laten treden van dergelijke goede praktijk voorbeelden, krijgen jullie misschien nu betere kansen om hen te tonen wat jullie kracht is. In ieder geval, jullie titel van Gezinsvriendelijke Geestelijke Gezondheidszorg, het perscommuniqué, het artikel in het Similes tijdschrift en andere media hebben jullie dik verdiend. Maar wat ongetwijfeld de grootste en diepste prijs is die jullie winnen, is... de waardering van de gezinnen. Eens een boeket bloemen en wat km’s naar Gent wegen niet op tegen de immens trieste en angstige dagen en nachten die je beleeft als je geen kapstok hebt, geen nieuwe hoop en ideeën meer kunt verzamelen. Juiste proporties. En mens zijn. Daar gaat het om.

G3

Ouders van druggebruikers en verslaafden: de noden vertaald in een begeleidingsaanbod Als uw zoon zelf niet wil komen, kunnen we niets doen. Lange tijd was er alleen aandacht voor de druggebruiker, ouders hadden vaak het gevoel in de kou te blijven staan. Wie vraagt er eens hoe met ons gaat? was een vaak gehoorde klacht. Ook binnen de drughulpverlening groeit de overtuiging dat ouders zelf ook behoefte hebben aan ondersteuning. Sinds 1997 ontwikkelde het CAT (deelwerking verslaving van Eclips) te Gent een permanent aanbod voor ouders en partners van druggebruikers en probleemdrinkers.

In een Psyche-tijdschrift van een aantal jaren terug verscheen een overzichtelijk artikel over de familiewerking in het CAT Preventiehuis te Gent, de winnaar van de eerste G3-prijs 2009. Omdat dit artikel nog steeds een actuele weergave is van de werking van het CAT Preventiehuis, willen we het opnieuw onder de aandacht brengen. Het artikel focust vooral op de werking met ouders. Het spreekt voor zich dat ook met andere familiebetrokkenheden wordt gewerkt zoals partners, broers en zussen en volwassen kinderen van maar dan enkel in de individuele begeleidingen. Voor deze betrokkenheden heeft het CAT Preventiehuis geen groepsaanbod. Nog niet.

Klachten en noden. Ouders die te maken hebben met een kind dat drugs gebruikt, misbruikt of er zelfs aan verslaafd is, lijden dikwijls heel erg onder deze situatie. Hun klachten en noden zijn te bundelen in vier groepen. Bezorgdheid over het druggebruikende kind Hoe is het mogelijk dat iemand met zoveel mogelijkheden zichzelf kapot maakt met drugs? De eerste groep klachten is samen te vatten in bezorgdheid voor het kind. Naast het druggebruik zijn er vaak ook op andere vlakken problemen. De school of het werk worden niet lang volgehouden, afspraken worden niet nagekomen, er zijn financiële problemen of de lichamelijke conditie gaat erop achteruit. Soms is er sprake van illegale praktijken zoals stelen of dealen en komt men met het gerecht in aanraking. Soms vragen ouders zich af of er naast druggebruik al dan niet sprake is van psychische of psychiatrische problematiek. Velen van hen hebben ook te maken met agressie bij hun kind. Door het gebruik van sommige drugs of net door het ontberen ervan raakt het kind vlugger geïrriteerd. Van deze prikkelbaarheid zijn ouders dan weer het eerste slachtoffer.

Klachten over de eigen emotionele en fysieke gezondheid Als ik weet dat hij naar huis komt, voel ik al zoveel spanning. Ik dreig er zelf onder door te gaan. Als gevolg hiervan hebben ouders vaak het gevoel dat niets nog werkt in de pogingen om hun kind te helpen. Het vertrouwen in het kind komt ernstig onder druk te staan. Ouders die proberen te helpen, wordt verweten zich te bemoeien met zaken die hen niet aangaan. Soms is er ook sprake van ernstige dreiging of effectief fysiek geweld. Een gevoel van onvoorspelbaarheid zorgt voor een gespannen sfeer in huis. In een aantal gevallen leidt dit tot situaties waarbij ouders bang worden van hun eigen kind. De beleving van soms erg wisselende emoties zoals machteloosheid, angst, kwaadheid, schaamte- en schuldgevoelens, eenzaam heid, onverschilligheid, ... werkt uitputtend. Dit maakt dat ouders last kunnen krijgen van depressiviteit, psycho somatische klachten, slaapproblemen, enz. Financiële en juridische vragen Moeten we blijvend proberen te praten of proberen hem gedwongen te laten opnemen? Verder worden ouders soms geconfronteerd met financiële problemen en juridische vragen. Wat zijn gevolgen voor de ouders als het kind schulden heeft terwijl het thuis nog gedomicilieerd is? Hoe kan je je kind uit huis zetten? Kan het OCMW het leefgeld dat het aan je kind geeft, terugvorderen bij de ouders? Hoe werkt een gedwongen opname? Hoe kan je de druggebruiker financieel steunen zonder de andere kinderen te benadelen?... Vragen over de omgang met anderen Doordat we er met niemand over praten hebben we bijna ook geen sociaal leven meer. De vierde groep klachten gaat over de relatie met derden


27

G3

zoals de partner, de andere kinderen en de ruimere omgeving (vrienden, familie, buren, collega’s,...). De ernst van de problemen bij het kind brengt het risico met zich mee dat partners het onderling oneens worden en daardoor in conflict komen. De aandacht voor de andere kinderen dreigt te worden verwaarloosd want zij doen het vaak goed in tegenstelling tot de druggebruiker die geholpen moet worden. Dit leidt soms tot veelzeggende uitspraken als: moeten we hier ook drugs gebruiken om aandacht te krijgen? Of waarom de meeste energie stoppen in wat het minste oplevert? Tot slot worstelen heel wat ouders met de vraag hoe ze moeten reageren met vragen en reacties van de buitenwereld. Velleman et al. (1993) hebben in Engeland 50 familieleden van problematische drug-gebruikers ondervraagd. Hun bevindingen bevestigen de aanwezigheid van ernstige gezondheidsproblemen. In hun onderzoek stelden zij ook vast dat de familieleden van druggebruikers met grote onzekerheden kampen en met dilemma’s over het eigen handelen. Hieronder zijn een aantal van deze dilemma’s gebundeld die geregeld tijdens ouderbegeleidingen terugkomen: Moeten we het druggebruik verbieden of toelaten om het contact niet te verliezen? Moeten we hem vertrouwen met als risico dat we opnieuw ontgoocheld zullen zijn of het voordeel van de twijfel geven want misschien is het deze keer wel waar wat hij zegt? Als we een urinetest afnemen, weegt de zekerheid van het bewijs dan op tegen het mogelijk verlies aan vertrouwen? Moeten we hem nog thuis laten wonen omdat hij niet zonder ons kan of uit huis zetten omwille van de eigen rust en de leefbaarheid voor de andere familieleden? Wat moeten we doen als we zelf eens op reis willen maar ons kind niet alleen durven achterlaten? Het weze duidelijk dat dit ernstige dilemma’s zijn waar niet zomaar een eenduidig antwoord voor bestaat.

Aanbod voor ouders De begeleiding van ouders kan vanuit meerdere doelstellingen gebeuren. Afhankelijk van de situatie (ernst, gebruikte drugs, leeftijd kind, andere probleemterreinen, draagkracht ouder,...) is de ene doelstelling meer haalbaar zijn dan de andere. Mogelijke, maar met elkaar combineerbare, doelstellingen zijn:  informeren van ouders over tal van aspecten verbonden aan de drugproblematiek;  verminderen van de negatieve impact van het druggebruik op het gezin in het algemeen en vermindering van de klachten bij ouders in het bijzonder;  verbeteren van de relatie en communicatie met de druggebruiker;  verandering in het gedrag van de druggebruiker;  vinden van een omgangsvorm in de relatie met en de communicatie naar anderen

28


Vooreerst hebben ouders de mogelijkheid tot anonieme telefonische hulpverlening. Druglijn: 078 15 10 20. Daarnaast kunnen ouders bij een aantal ambulante centra terecht voor individuele en groepsgesprekken. VAD, 2004a. In sommige residentiële voorzieningen bestaat, in geval van opname van het druggebruikend kind, een (groeps)aanbod voor ouders. Hieronder beschrijven we het concrete aanbod van het CAT, bestaande uit zowel individuele als groepsondersteuning (Van Reybrouck, 2004).

Individuele ouderbegeleiding Niet zelden zijn ouders ervan overtuigd dat ze zelf schuldig zijn aan het druggebruik van hun kind (Wat hebben we verkeerd gedaan?). Het gevolg is dat ze zich meer en meer isoleren. Steun zoeken, zowel bij vrienden als bij professionelen, wordt moeilijk. Gevoelens van schaamte overheersen. Ondanks de hoge nood waarin zij zitten, worden ouders rechtstreeks of onrechtstreeks geconfronteerd met uitspraken als: het zou mij niet gebeurd zijn, ... Door het horen van dat soort uitspraken, die een weergave zijn van de algemeen gangbare opvatting, beginnen ouders aan zichzelf te twijfelen. Een schuldgevoel wordt geïnduceerd of, als het er al was, nog versterkt. Bovendien krijgen ouders soms weliswaar goed bedoelde, maar weinig ondersteunende of slecht getimede adviezen te horen. De individuele ouderbegeleiding varieert van een eenmalig adviesgesprek tot een intensieve oudertherapie voor één of beide ouders. In de begeleiding is er zowel aandacht voor inhoudelijke thema’s (productinformatie, urinetesting, hulpverlening voor het kind, juridische mogelijkheden, concrete aanpak,...) maar ook voor ondersteuning van de zelfwaarde van de ouder. Hoe kan hij of zij terug vertrouwen krijgen in zijn ouderlijke vaardigheden ook als het op drugs aankomt? Hoe kan men minder verlamd geraken door een alles overheersend schuldgevoel of een te grote fixatie op het druggebruik van het kind? Gedurende de ouderbegeleiding worden de dilemma’s waar ouders mee worstelen serieus genomen om op die manier tot weloverwogen keuzes te komen. De afzonderlijke begeleiding van de ouders zonder de kinderen heeft overigens een aantal voordelen (Baert, 1994; Van der Pas 1990). Door de begeleiding van het kind niet over te nemen maar met ouders te overleggen, ondersteunt men de zelfwaarde van de ouders. Kinderen met of zonder problemen zijn immers gebaat bij een ouder die (terug) vertrouwen heeft in zichzelf. Daarbij is het nuttig het verschil te benoemen tussen gezinstherapie en ouderbegeleiding, hoewel de grens niet goed te trekken valt. Bij gezinstherapie vinden de interventies plaats met als focus de problematiek van de aangemelde gebruiker met zowel de gebruiker als de omgeving aanwezig. Bij ouderbegeleiding is de focus het vermogen van ouders zich staande te houden als ouders van

G3

een druggebruikend kind. Dit zal veelal zonder aanwezigheid van de gebruiker plaatsvinden. Er zijn echter vele tussenvormen en mengvormen denkbaar. Immers, indien door de ouderbegeleiding het gedrag van ouders verandert, zal dat ook impact op het kind hebben en een effect van gezinstherapie kan ook zijn dat ouders zich beter leren handhaven (Noorlander, 1996).

Oudergroepen Tijdens deze groepsbijeenkomsten wordt vooreerst concrete informatie geboden: over de producten, verslaving, comorbiditeit, communicatie, manieren van aanpakken, zelfzorg... Voor de juridische vragen doen we een beroep op een advocaat die toelichting geeft en vragen beantwoordt. Daarnaast is er de mogelijkheid om ervaringen uit te wisselen met ouders in een gelijkaardige situatie.(VAD, 2004b) De groepswerking betekent voor de deelnemers een grote steun door de onderlinge (h)erkenning. Begeleiding in een groep heeft het grote voordeel van lotgenotencontact. Er zijn 2 soorten groepen: Oudergroep type 1: Met zorgen over drugs hoef je niet alleen te zitten. De kracht die ik opdeed hielp mij om weer beter met mijn dochter om te gaan. Deze groep is bedoeld voor ouders van adolescente, drugmisbruikende kinderen die meestal nog thuis wonen. De gemiddelde leeftijd van de kinderen ligt rond de 18 jaar. De meest gebruikte producten zijn cannabis, speed en XTC. Er is sprake van misbruik van drugs gecombineerd met gedragsproblemen (agressie, liegen, stelen, school verzuim,...). In het merendeel van de gevallen is er slechts beginnend contact met het gerecht en/of de (drug) hulpverlening. De gesloten groep bestaat uit 5 wekelijkse sessies. Maandelijks is er een bijeenkomst van de open groep voor ouders die de gesloten groep hebben gevolgd. Oudergroep type 2: Hoe overleef ik de verslaving van mijn kind? De oudergroep heeft ons veel gesteund in periode van ons leven dat we de wanhoop nabij waren. Deze groep is bedoeld voor ouders van verslaafde (jong) volwassenen (vanaf 20 jaar) aan hard drugs (heroïne, alcohol, medicatie,...). De contacten met gerecht (gevangenis) en (drug)hulpverlening (één of meerdere opnames) zijn niet langer beginnend. Dit is een open groep die maandelijks samenkomt. De doelstelling van deze groep is veel meer dan de vorige groep gericht op het welbevinden van de ouder en de leefbaarheid voor de andere gezinsleden.

Besluit Ook al is het voor ouders soms een grote stap om hulp te zoeken voor een beladen onderwerp als drugproblemen bij een kind, toch is er de mogelijkheid om in een aantal centra ondersteuning te krijgen. Dit kan onafhankelijk van de

bereidheid van het kind om zelf hulp te aanvaarden. Het CATaanbod bestaat uit individuele en groepsgesprekken vertrekkende vanuit de invalshoek van de ouder. Door een verhoogd inzicht in de problematiek en een besef van de eigen mogelijkheden en beperkingen krijgt men instrumenten in de concrete omgang met zichzelf, de druggebruiker en betekenisvolle derden. Via de groepswerking wordt een forum geboden waardoor ouders uit hun isolement komen. Als de zelfwaarde bij de ouder verhoogt en de ouderlijke klachten verminderen is zowel de ouder zelf als het kind daarmee gebaat. Als daarbij ook nog de onderlinge verstandhouding verbetert en in het beste geval het gedrag van de druggebruiker verandert is er voor velen reden tot toegenomen tevredenheid. Ter afronding nog enkele uitspraken van ouders over wat de begeleiding voor hen betekend heeft.: We hebben het drugprobleem van onze zoon leren begrijpen en wij zijn, samen met hem, gezamenlijk uit deze ellende gekomen. Voor mij is niet meer het allerbelangrijkste te weten wat en hoeveel hij gebruikt maar dat hij er min of meer in slaagt om te functioneren. Het is één van de weinige plaatsen waar ik trots kan vertellen wanneer mijn kind erin slaagt om voor anderen heel eenvoudige maar voor hem heel moeilijke dingen te doen. Referenties Baert, D. (1994). Intermediaire pedagogische hulpverlening. Welzijnsgids - Welzijnszorg, Zorg voor gezinnen en kinderen, 13, 1-15. Noorlander, E. (1996). Ouders en hun invloed op de opvoeding. Nawoord in Colijn, M.: De droom van Mary. Ouders over hun drugverslaafd kind. LSOVD. VAD (2004a). Erover praten is de eerste stap. Inventaris van groepswerkingen voor ouders van druggebruikende kinderen. Brussel. VAD (2004b). GROOD: GRoepswerking ter Ondersteuning van Ouders met Druggebruikende kinderen. Leidraad voor begeleiders. Brussel. Van der Pas, A. (1990). Ouderbegeleiding: een ernstig geval van verwaarlozing. Systeemtherapie, II, 55-75. Van Reybrouck, T. (2004). Begeleiding van ouders van druggebruikers: individueel en in groep. Handboek verslaving, 38, 1-24

Artikel overgenomen uit Psyche, jaargang 18, nr. 1, maa-apr-mei 2006

Tomas Van Reybrouck Psycholoog, systeemtherapeut verbonden aan het CAT, deelwerking van Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Eclips en eigen privé-praktijk. Geassocieerd trainer bij de Interactie-Academie. www.CATinfo.be www.cggeclips.be www.vad.be www.ida-web.be www.druglijn.be


29

G3

Deelnemers G3-wedstrijd De G3-award zet gezinsvriendelijke geestelijke gezondheidszorginitiatieven in Vlaanderen en Brussel in de schijnwerpers. Niet alleen de winnaar maar alle inzendingen willen we aan de lezer bekendmaken. Op deze manier kan iedereen lezen hoe familieleden bejegend worden op heel wat plekken in Vlaanderen. Het is tevens een steunende boodschap voor familieleden dat heel wat directies en hulpverleners zich bewust zijn van de noden van familieleden en daar een passend antwoord proberen op te formuleren. Het is een stimulans voor nog meer directies en hulpverleners om ook de kaart van de familie te trekken en gezinsvriendelijke initiatieven te ontwikkelen. Wat volgt leest dus als een lijstje van goede praktijkvoorbeelden in eigen streek. We feliciteren alle deelnemers. Ze verdienen jouw waardering, dank en steun.

LAUREA AT Therapeutische gemeenschap De Evenaar  Antwerpen Wij zijn twee huizen in de stad Antwerpen met 16 plaatsen voor psychosociale revalidatie voor (jong) volwassenen met een ernstige persoonlijkheids stoornis. Mensen kunnen bij ons 13 maanden verblijven voor een intensieve therapie in een huiselijke sfeer waar (her)opbouw van vertrouwen in henzelf en hun relaties centraal staat. Familie, vrienden en belangrijke anderen zien wij als medepartners in dit proces. Ze worden betrokken bij de begeleiding, behalve uiteraard als de bewoner uitdrukkelijk weigert. Dit gebeurt niet veel en meestal is dit dan een kwestie van timing: het zal nog niet het moment zijn. We geloven echter dat er pas van een geslaagde individuatie-separatie (echte zelfstandigheid in alle opzichten) sprake kan zijn, als er ook verbinding is (geweest) met degene die de zorg opgenomen heeft. Zelfs als deze zorg om allerlei redenen ernstig verstoord geweest is.

30


Op 8 oktober 2009 hebben wij ons nieuw aangeworven en verbouwde huis plechtig geopend. We hadden een XXL sleutelhanger laten maken, in de veronderstelling dat je alleen slaagt in je proces indien behalve medewerkers, ook familie en vrienden én de samenleving je ondersteunen. Dat is tenslotte de realiteit in ons leven: je doet en kan het niet alleen, beter nog, het lukt pas als je het samen doet. Meer info Therapeutische gemeenschap De Evenaar Martie Mol, directeur Sint-Jozefstraat 9, 2018 Antwerpen tel 03 225 02 20

G3

Het Psychiatrisch Centrum Ziekeren  Sint-Truiden

LAUREA AT

Algemeen Dit beeld is het watermerk van het Psychiatrisch Centrum Ziekeren. Het symboliseert patiëntenzorg gedeelde zorg. Het P.C. Ziekeren heeft steeds benadrukt dat van bij de opname, gedurende het ganse behandelproces, de familie mee in de zorg betrokken moet worden. Het steunend, en soms begeleidend omgaan met familieleden, moet voor hen (continu) tastbaar en voelbaar zijn in de vele aspecten van zorg. De betrokkenheid met de familieorganisatie is ook steeds groot geweest. De Simileskring Ziekeren bestaat reeds 31 jaar. Tot op vandaag is er een actieve participatie in het bestuur, niet alleen vanuit de sociale dienst, maar ook vanuit de directie. De algemeen directeur heeft steeds actief aan het bestuur geparticipeerd. Onder meer via de kring weten medewerkers en directie wat er leeft bij de familie en binnen hun organisatie. De betrokkenheid uit zich ook in de aandacht voor KOPPkinderen. Op diverse afdelingen is er een actieve KOPPwerking uitgebouwd met referentiepersonen, die doorgaans een specifieke opleiding hebben gevolgd. Samen met Similes (en het DAGG) stond P.C. Ziekeren mee aan de wieg van het KOPP OP! initiatief en van het Provinciaal KOPP- en KOAP-overleg. P.C. Ziekeren beschikt ook over een KOPP-lokaal, waar kinderen onder leiding van een kinderpsychologe - in een ontspannen sfeer - op verhaal kunnen komen. Zij krijgen ook de sporthal ter hunner beschikking. Mede onder impuls van directeur Jaak Poncelet werd een toneelstuk opgevoerd KOPP-ig kind, een theaterstuk dat heropgevoerd wordt door de BuSoschool De Regenboog te Sint-Truiden. PVT (het psychiatrisch verzorgingstehuis) De familie participeert aan het beleid via het Lokaal Advies Comité, met vertegenwoordigers van familieleden van alle PVT-eenheden. Om overleg te bevorderen worden in het PVT regelmatig per leefgroep familiebijeenkomsten georganiseerd. Eén maal per jaar vindt er een PVT-happening plaats: het PVT Matinee, waarbij Similes actief betrokken is. Ziekenhuis In het ziekenhuis wordt de zorg voor de familie in het behandelingsproces, maar ook in de vormingen meegenomen. Jaarlijks organiseert men binnen de cluster algemene psychiatrie en psychose educatieve informatiemomenten

voor patiënten én familieleden. Binnen de doelgroep psychose heeft men zelfs een werkgroep familiebegeleiding, met als opdracht gezinsvriendelijke interventies uit te werken. Hierbij wordt naast educatie, ook aandacht besteed aan lotgenotencontacten. Uniek is dat men vanuit deze cluster ook actief heeft meegewerkt aan psycho-educatieve paketten voor familieleden van allochtone patiënten. Binnen de cluster afhankelijkheid worden o.m. interne SITS georganiseerd: een overleg van alle bij de patiënt betrokken familieleden en steunfiguren. Binnen ouderenzorg wordt vanuit systeemtherapeutisch denkkader aan de familie aandacht besteed, ondermeer de opvolging in de thuissituatie. Vaak is de familie bij diverse initiatieven betrokken: vb. bij de pannenkoekennamiddag bij Allerheiligen, kerstvieringen, enz. Vele medewerkers zijn boegbeelden van familiebetrokken heid, wij denken o.m. aan Lieve Schuppen en Lode Geladé, (sociale dienst), Lut Vanelven (dienst psychologie), E. Br. André Van Hoye, gewezen directeur Jan Thoelen, enz. Meer info PC Ziekeren Jaak Poncelet, algemeen directeur Halmaalweg 2, 3800 Sint-Truiden tel 011 78 95 11 www.ziekeren.be


31

G3

Familiewerking Kliniek Psychosenzorg Psychiatrisch Ziekenhuis Onze Lieve Vrouw  Afdelingsoverstijgende psychoeducatieve familiegroepen  Brugge Sinds heel wat jaren is de familiewerking een vast gegeven in de behandeling van psychotische patiënten. Daarvoor werd een afdelingsoverstijgende structuur uitgewerkt. Deze structuur wil een vangnet betekenen voor alle families van opgenomen patiënten die er op een of andere manier behoefte aan hebben. Opname: informatie en oriëntatie Het informeren en betrekken van families bij de behandeling is zeer belangrijk gezien patiënten na een korte of langere behandelperiode meestal terugvallen op hun directe familie. Daarnaast is de familie, naast de patiënt zelf, voor de hulpverlener vaak de belangrijkste bron van informatie. Daar tegenover staat echter dat ook families bij een opname met heel wat vragen en twijfels zitten. Deze dienen met de nodige aandacht opgevangen en behandeld te worden. De Interdisciplinaire vergadering Vanuit de Interdisciplinaire vergadering wordt de familie verwezen voor Psycho Educatie of familietherapie en familiebegeleiding. Psycho Educatie  INFOP modules: informatie over psychose Twee maal op jaarbasis wordt aan een groep familieleden informatie gegeven over het ziektebeeld. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de INFOP modules.  Coping cursus Compas: trainingsmodule omgaan met psychose Na de INFOP modules krijgen alle deelnemers de kans verder deel te nemen aan de copingcursus Compas. In deze fase wordt minder aandacht besteed aan informatie maar gaat men vooral aandacht besteden aan het omgaan met de patiënt en zal problem solving meer op de voorgrond staan.  Familiegroep Psychose Voor mensen die het gevoel hebben het belangrijkste deel van de verwerking achter zich te hebben, maar toch graag

32


LAUREA AT verder elkaar blijven steunen is er de lotgenotengroep. Deze steungroep wordt samen met Similes West-Vlaanderen Regionaal georganiseerd.  Informatiethema’s Vier maal per jaar organiseren we in samenwerking met Similes West-Vlaanderen Regionaal, informatieavonden rond actuele thema’s. De thema’s worden voorgedragen door families of door betrokken hulpverleners.  Individuele Psycho educatie Indien aangewezen wordt ook psycho-educatie aangeboden op individuele basis. Familietherapie en familiebegeleiding Familietherapie en familiebegeleiding situeert zich binnen de triade: patiënt, familie en hulpverlener. Volgende elementen staan hierbij centraal:  Informatie verzamelen over (samen)leven van/met patiënt buiten het ziekenhuis.  Familie kan ondersteuning bieden die hulpverleners gewoonweg nooit kunnen omwille van familieband.  Voorbereiden van een leven buiten het ziekenhuis, dicht bij en omringd door familie.  Familie ondersteunen betreffende: - samenleven met en omgaan met een ziek familielid - praktische zaken Familiedagen Jaarlijks wordt door de twee behandelafdelingen een familienamiddag georganiseerd die openstaat voor alle familieleden van de opgenomen patiënten op de betreffende behandelafdeling. Meer info P.Z. Onze-Lieve-Vrouw Geert Gardin, Kliniekcoördinator Kliniek voor Psychosenzorg Koning Albert I-laan 8, 8200 Brugge tel 050 30 18 24 [email protected] www.pzolv.be

G3

PVT Schorschaegen  Duffel Verloren gewaand PVT Schorshaegen heeft een lange traditie van gezellige familiefeesten en -recepties. Deze zijn en blijven voor de bewoners en familie belangrijke momenten van het jaar. Enkele familieleden vertegenwoordigen de bewoners in de bestuursvergaderingen. Toch beseften we dat er heel wat kon verbeteren. Na het familiecongres van Similes in 2008 werd een interne werkgroep familie opgericht. Wat gebeurde er zoal het afgelopen jaar? We overdachten hoe de bewoner, zijn familie (lees ook belangrijke derden) en de hulpverleners meer en beter zouden kunnen samenwerken rekening houdend met de privacy en verwachtingen van de bewoner en de familie.  Aanmeldingsprocedure In de hernieuwde aanmeldingsprocedure wordt de familie reeds voor de kandidatuurstelling uitgenodigd. Er wordt eveneens contact genomen met de familie voor de verhuis naar PVT. Deze inspanningen leveren veel op.  Betrokkenheid en informatie Wanneer gedacht wordt aan een verhuis vanuit PVT naar een andere voorziening wordt actief naar de visie van de familie geïnformeerd. Bij ziekenhuisopname wordt de familie vooraf verwittigd. Er werd afgesproken de familie aan te spreken wanneer ze op bezoek komen, hen beter te leren kennen en kansen tot ondersteuning te creëren. We wachtten niet af tot er een vraag kwam of er een probleem was. Familie kreeg uitleg over de hernieuwde visietekst. De psychiater stelde zich zeer laagdrempelig op om familie te ontvangen. Voorafgaand aan de jaarlijkse bewonersbespreking werd de familie gecontacteerd om hun visie te vragen hoe zij de evolutie ervaren. Ook na de bespreking werd de familie geïnformeerd.  Bezoek laagdrempelig maken De mogelijkheden van bewoners om bij hun familie op bezoek te gaan werden aangemoedigd. Bewoners werden aangespoord contact te nemen met hun familie of hen terug op te zoeken. Waar nodig hielpen we bewoners een brief of e-mail te schrijven. Bewoners kunnen een eigen e-mail adres

LAUREA AT aanmaken. We hanteren geen bezoekuren. Bezoek mag op de kamer komen. We vinden het heel belangrijk dat bewoners en familie zich thuis kunnen voelen. Bewoners mogen hun huis gebruiken voor een familiefeestje.  Activiteiten en feesten Onze eigen wandelclub We kome d’er wel ging wandelen in de omgeving van weleer, van hun jeugd, van hun familie. Familie wordt uitgenodigd om mee te werken tijdens activiteiten of acties voor het goede doel. Het feestcomité deed een enquête bij bewoners en familie aangaande hun verwachtingen. Het PVT-feest en de nieuwjaarsreceptie kregen een invulling met wat meer actie (b.v. volksspelen, een vakantiebeurs...) omdat een ganse namiddag praten, luisteren voor veel bewoners moeilijk is. Wat biedt de toekomst? We zullen volgend jaar de geïnteresseerde bewoners en familie uitnodigen te participeren in de werkgroep familie. We willen familie van nieuwe bewoners uitnodigen voor een housewarming met koffie en gebak. Vanaf 2010 wordt per kwartaal de nieuwsbrief het leven zoals het is opgesteld i.s.m. bewoners en bezorgd aan de familie. In Schorshaegen wordt iedereen uitgenodigd de bewoner zo weinig mogelijk als patiënt te zien en zo veel mogelijk als burger en in al zijn aspecten. Er wordt gezocht naar mogelijkheden en dan is er heel wat te beleven en te genieten. We ervaren dat er via een ruime betrokkenheid heel wat mogelijk is. Het proces verbeteren vraagt echter volgehouden aandacht. De toegenomen inzet voor de familiewerking is een échte verrijking voor alle betrokkenen. Meer info PVT Schorshaegen Bart Dams Campus Duffel Mechelsebaan 220, 2570 Duffel tel 015 30 82 50 www.pvt-schorshaegen.be


33

G3

Drs. Fons Verhoelst  Klinisch en Gezondheidspsycholoog, Seksuoloog, Filosoof en Psychoanalytisch Psychotherapeut Als gezondheidspsycholoog mogen familieleden van mij verwachten dat ik hen ondersteun bij hun eigen pogingen om één van hun gezinsleden bij te staan bij lichamelijke ziekte, bij psychisch lijden, bij sociale problemen en bij het verlies van zin in zijn leven. Geestelijke gezondheidszorg is een aangelegenheid van gans de mens. We moeten niet alleen focussen op iemands psychische problemen, op iemands sociaal in de knoei geraken, iemands lichamelijke ziektes. Het gezin is in onze cultuur de zorgstructuur bij uitstek. De hulpverlener zal zich daarbij aansluiten. De meest beslissende factor voor een gezond leven, lichamelijk, psychisch, sociaal en qua zingeving ligt in de gezinskwaliteit. Ik zie het gezin als beslissende context voor het beste verloop van de normale levenscrisissen doorheen heel de levensloop De meest beslissende factor voor de hulpverlening in het algemeen en voor de hulpverlening d.m.v. de geestelijke gezondheidszorg in het bijzonder ligt ook in het gezin en in de ingreep op de gezinskwaliteit. De competentie van het gezin en van alle gezinsleden moet geprikkeld en geactiveerd worden. Wat mogen de gezinnen verwachten van een gezinsgerichte gezondheidspsycholoog? Betrokken worden bij de omschrijving van de gezondheids problemen van het gezinslid of van het hele gezinssysteem. Uitgenodigd worden om samen aan de problemen te werken. Geïnformeerd worden hoe zij ieder afzonderlijk en liefst zoveel mogelijk samen het therapeutisch proces kunnen bezielen en ten goede keren. Gezin is een Middelnederlandse term die betekent reisgezel schap dat voortdurend verandert in zijn samenstelling. De beste hulpverlener is een reisgids die de leden van het systeem bijstaat in hun reis, in heel de veranderlijkheid en beweeglijkheid van het gezin, bij al hun levenscrisissen. Meer info Fons Verhoelst  Klinisch en Gezondheidspsycholoog, Seksuoloog, Filosoof en Psychoanalytisch Psychotherapeut. Kerkweg 10, 3212 Pellenberg 016 46 27 32  [email protected] www.gezondheidspycholoog.verhoelst.com

34


P.Z. Bethaniënhuis  Moeder-Kindproject van het P.Z. Bethaniënhuis  Zoersel De Moeder-Kindafdeling van het Psychiatrisch Centrum Bethanië is bestemd voor opname en behandeling van moeders met psychiatrische problematiek in de postpartum periode. De accommodatie van de afdeling is aangepast voor een gezamenlijke opvang voor moeder en baby (max. 1 jaar). Door de jarenlange werking (25 jaar in 2010) en door de aanwezigheid van expertise in het team zowel van volwassenenzorg, als van kinderen gezinszorg, werd er heel wat ervaring en kennis opgebouwd in het herkennen en erkennen van pre- en postpartumproblematiek en in het, zowel preventief als therapeutisch, ondersteunen en begeleiden van moeders, hun baby’s en hun partners. Gedurende de jaren zijn we dan ook steeds meer geëvolueerd naar een geïntegreerd zorgconcept voor jonge gezinnen in grote psychosociale nood, waarbij de natuurlijke leefomgeving van de moeder maximaal wordt betrokken in de behandeling. Al van bij de intake wordt gepolst naar mogelijke steunfiguren in de leefomgeving van de moeder. In eerste instantie is dit de partner van de moeder, de vader van de baby, maar ook andere familieleden, worden betrokken. Steunfiguren van de moeder zijn doorlopend welkom op de afdeling en worden mee betrokken in de zorg en het contact met de baby. Eventuele broertjes of zusjes van de baby zijn ook welkom. We ondersteunen de ouders hoe zij best hun thuisblijvende kind(eren) kunnen opvangen. Wanneer het nog om jonge kinderen gaat, is het voorleesboekje Mama is ziek van Kipizivero een hulpmiddeltje. Het wordt gratis gegeven. De kinderen mogen ook iets tastbaar van de afdeling meenemen als dit helpt om de afwezigheid van hun mama draaglijker te maken. Naast partner en familiegesprekken, hebben de vaders ook een vaderuurtje waar ze de gelegenheid hebben om hun gevoelens en gedachten met andere vaders te delen. We streven naar een zo kort mogelijke opnameduur. Dit kan enkel door zo veel mogelijk steunpunten op te zetten in de natuurlijke leefomgeving van de moeder. Indien aangewezen zullen we hiervoor professionele instanties vanuit verschillende sectoren aanspreken, waarmee al tijdens de opname een samenwerkingsverband wordt opgestart om de overgang van opname naar de thuissituatie te vergemakkelijken. Het is vanuit dit zorgnetwerk op langere termijn dat het jonge kwetsbare gezin de ruimte krijgt om verder te groeien. Meer info P.Z. Bethaniënhuis, afdeling postnatale problematiek Dr. Ria Docx, afdelingspsychiater  [email protected] A. Vesaliuslaan 39, 2980 Zoersel Tel 03 380 30 11  www.pzbethanienhuis.be

G3

PK Broeders Alexianen  afdeling Ter Berken  Familiewerking van voordeur tot achterdeur  Tienen Onze afdeling is gespecialiseerd in de behandeling van eetstoornissen bij meisjes/vrouwen van 15 tot 45 jaar. Eetstoornissen hebben onvermijdelijk een invloed op het gezinsleven maar ook omgekeerd kan het gezinsleven een bijdrage leveren aan het genezingsproces. Daarom hechten we groot belang aan de actieve rol van de familie voor, tijdens en na de opname en dit op drie vlakken: informatie, ondersteuning en begeleiding. Informatie Voor de opname is er een kennismakinggesprek gevolgd door een rondleiding op de afdeling. Familieleden kunnen verder voor informatie terecht op onze website en we hebben ook een brochure voor ouders ter beschikking. Bij de start in het therapieprogramma krijgen ouders (partners) de mogelijkheid om in een gesprek tijdens het bezoek kennis te maken met de persoonlijke begeleiders van hun opgenomen dochter (partner), waarbij ze ook uitleg krijgen over het behandelprogramma. De informatieuitwisseling gebeurt ook in de andere richting: aan ouders of partners van opgenomen patiënten wordt gevraagd op regelmatige tijdstippen een schriftelijke beoordeling te maken van het behandelverloop, waarbij ze ook vragen kunnen stellen aan het team. Ondersteuning Om de drie weken op donderdagavond (19u00-21u00) is er een themagroep voor ouders die geleid wordt door een teamlid. Vanaf de tweede helft van de opname (na 2 à 3 maanden) kunnen ouders deelnemen aan een driewekelijkse

discussiegroep begeleid door een ervaringsdeskundige, dit is een ouder van een dochter die vroeger opgenomen is geweest en bovendien een speciale opleiding gevolgd heeft via het project Ouders voor Ouders. Aangezien we een nazorgprogramma bieden, kunnen ouders ook na ontslag uit de kliniek nog deelnemen aan de discussiegroep voor ouders. We organiseren op regelmatige tijdstippen apart een groep voor partners en een paar keer per jaar ook een ontmoetingsmoment voor broers/zussen van opgenomen patiënten. Begeleiding Ouders van minderjarigen worden op regelmatige basis gezien voor een gesprek, apart of samen met de opgenomen dochter. Voor meerderjarigen hangt dit af van de persoonlijke situatie. Hebben patiënten een vaste partner dan wordt deze uitgenodigd voor gezamenlijke gesprekken. Als blijkt dat specifieke therapeutische begeleiding van het gezin aangewezen is en de ouders hiertoe bereid zijn, is deelname aan de gezinsgroep (multiple family therapy) aanbevolen. Ouders die om de een of andere reden niet in aanmerking komen voor deze groep worden uitgenodigd voor individuele therapiesessies samen met hun opgenomen dochter. In geval de opgenomen patiënt zelf een moeder is, worden gesprekken voorzien voor de kinderen. Meer info PK Broeders Alexianen Prof. W. Vandereycken Liefdestraat 10, 3300 Tienen tel 016 80 75 11 www.alexianentienen.be/terberken


35

G3

PK Broeders Alexianen  afdeling Prisma  Tienen

Psychiatrisch Centrum Zoete Nood Gods  Lede

Van mono- dia- naar trialoog in de geestelijke gezondheidszorg: hoe meer zielen, ... Prisma is een afdeling in het ziekenhuis van de Broeders Alexianen te Tienen, waar mensen uit de regio met een algemeen psychiatrische aandoening terecht kunnen voor crisisopname en behandeling: mensen die een psychose doormaakten, aan angst- of stemmingsstoornissen lijden, mensen met een afhankelijkheidsstoornis, een persoonlijk heidsstoornis, mensen met psychosociale problemen van korte of lange duur...

Hoe hebben wij binnen de dagelijkse werking van onze organisatie oog voor familieleden van bewoners van onze verschillende PVT afdelingen? Als hulpverleners worden we geregeld geconfronteerd met vragen van familieleden van bewoners die in ons Psychiatrisch Verzorgingstehuis (PVT) verblijven. Het spreekt dan ook voor zich dan we als hulpverleners hiervoor de nodige zorg en toewijding voor de dag leggen en een passend antwoord bieden op hun vragen. Wanneer je als familielid van een bewoner een afdeling betreedt, kan men steeds de informatiebrochure raad plegen die specifiek voor familieleden werd ontwikkeld. Eenmaal per jaar wordt per afdeling een familiefeest georganiseerd waar bewoners, team en familieleden op informele wijze kunnen samenzijn. Op de afdelingen worden ook ontmoetingsruimtes voorzien waar bewoners in een huiselijke sfeer familieleden kunnen ontvangen. Tevens doet de cafetaria dienst als ontmoetingsplaats voor familie en bewoners. Hier kunnen bewoners samen met familieleden genieten van gezellig samenzijn met een drankje en een hapje. Als hulpverlener proberen we bruggenbouwer en regulator te zijn in de samenwerking met familie. We streven er naar om de familieleden zo veel mogelijk bij te staan en trachten een antwoord te bieden op hun juridische en psychosociale vragen. Wanneer een familielid ook voorlopige bewindvoerder is, streven we er naar om hen bij te staan in deze soms moeilijke en intensieve bezigheid. We proberen onze kennis van de sociale kaart aan families over te brengen indien ze met specifieke noden zitten en verwijzen hen dan door naar meer gespecialiseerde organisaties. Binnen onze werking wordt veel aandacht besteed aan het sociale netwerk van onze bewoners. We proberen een zo goed mogelijk beeld te krijgen van hun sociale context en proberen een netwerk in kaart te brengen en indien nodig verder uit te bouwen op hun maat. We werken met vrijwilligers waar wenselijk. Zo komen er bezoekvrijwilligers bij een aantal personen die geen familie meer hebben. We doen beroep op vrijwilligers van het Rode Kruis en werken samen met mensen van ziekenzorg en de mindermobielencentrale.

Wij willen in gesprek gaan met belangrijke mensen uit de omgeving van de cliënt om verschillende redenen:  Familie (of belangrijke derde) heeft nood om te kunnen praten over hun vragen en over wat psychiatrische aandoeningen teweegbrengt bij hun familielid.  Familie kent als geen ander de cliënt, en helpt ons als hulpverleners de problematiek en de evolutie hierin beter te kaderen en te begrijpen.  Samen met de cliënt en de familie nadenken wat helpend is zorgt voor een aangepaste behandeling en meer realistische toekomstplannen. Op verschillende manieren nemen we contact met de familie, gaande van informele contacten tussendoor, tot geplande gesprekken. We spreken niet over familietherapie, wel over in gesprek gaan met de cliënt en de belangrijke mensen uit zijn omgeving. We onderscheiden vier familiegerichte werkvormen.  Algemene familiecontacten, bij opname, bij bezoek, voor of na het weekend...  Familiegesprekken, bij opname, bij de opstart in de behandelingsfase, mogelijks tijdens de behandelingsfase, bij ontslag.  Familiegroepen met info over de psychiatrische aandoening (bv. INFOPreeks) en uitwisselen van ervaringen en bieden van ondersteuning onderling.  KOPPwerking met aandacht voor de beleving van de kinderen en eventueel opvoedingsondersteuning. Hierbij proberen we respectvol om te gaan met de wensen van de cliënt en zijn omgeving. Rekening houdend met de privacyrechten van de cliënt en de noden van de familie, zoeken we telkens opnieuw hoe we kunnen tot trialoog komen. Meer info PK Broeders Alexianen Kim Isecke, psychologe afdeling Prisma Liefdestraat 10, 3300 Tienen  tel 016 807 650 www.alexianentienen.be/prisma

36


Meer info Psychiatrisch Centrum Zoete Nood Gods Jeroen Haesebeyt, Sociale dienst Reymeersstraat 13 a, 9340 Lede tel 053 76 21 74 [email protected] www.pclede.be

G3

Eerste Psychiatrische Spoed Interventie  UZ KULeuven  Campus Gasthuisberg Leuven Gezinsgericht werken op EPSI (Eerste Psychiatrische Spoed Interventie). Als EPSI (Eerste Psychiatrische Spoed Interventie) menen wij één van de meest recente en vernieuwende initiatieven te zijn beantwoordend aan de tendens tot vermaatschappelijking van zorg met specifieke aandacht voor de familie. De urgentiepsychiatrie van UZ Leuven is met zijn ambulante activiteit Epsi-spoed ingebed binnen de algemene spoedgevallendienst van UZ Leuven, campus Gasthuisberg. In de nabijheid van spoedgevallen en in nauwe onderlinge samenwerking situeert zich de Epsi-unit, een crisiseenheid met een maximale opnameduur van vijf dagen en een kortdurend motivationeel en systemisch behandelaanbod voor middelengerelateerde problemen (alcohol, medicatie en/ of drugs). Uit de praktijk blijkt dat de patiënt die zich op spoedgevallen aanmeldt vaak zelf geen echt concrete hulpvraag heeft: hij moet er even tussenuit eerder dan dat hij echt probleembesef heeft of gemotiveerd is iets aan zijn middelengebruik te veranderen. De hulpvraag van familie en/of belangrijke derden is vaak des te groter en dwingender! Geruggensteund door wetenschappelijke literatuur die stelt dat het betrekken van familieleden van patiënten met middelengerelateerde problematiek cruciaal is, ontwierpen we op Epsi een behandelpakket met inbegrip van systeemtherapeutische interventies. Dat we de gezinsleden van meet af aan bij de behandeling betrekken, geeft hen het gevoel gehoord, erkend en gerespecteerd te worden. Voor een aantal patiënten van de Epsi-unit resulteert de opname in een gemotiveerde doorverwijzing naar een ambulant of residentieel behandelprogramma. Uit een evaluatie - drie jaar na de start van de eenheid - bleek dat een groot aantal van de patiënten onvoldoende gemotiveerd raakte om op verdere doorverwijzing in te gaan. Gezien de belangrijke impact op familie van het afhaken van patiënten

en dat familie een belangrijke hefboom vormt om weinig gemotiveerde patiënten toch in behandeling te houden, groeide de idee om voor deze patiënten samen met hun families bijkomende hulp te organiseren in de vorm van een laagdrempelige systemische motivationele gezins groep voor alcohol- en middelengebruikers en/of hun gezinsleden. We willen de gezinsleden van gebruikers extra steun bieden, bijvoorbeeld door het typische isolement te doorbreken of door de impact van het middelengebruik op het gezinssysteem te beperken. We streven daarbij naar een verbetering van het familiaal functioneren (onder andere op het vlak van communicatie en coping) zodanig dat het probleemgesatureerde verhaal plaats kan maken voor gezondere verhalen. De keuze voor groepsgezinstherapie is evident. Een multi-gezinsgroep biedt gezinnen met gelijkaardige problemen een uitstekende mogelijkheid om elkaar te steunen en te helpen en van elkaar te leren, vooral bij een geringe motivatie van de gebruiker. Meer nog dan de hulpverlener kunnen belangrijke derden (de eigen en de andere gezinsleden, de andere gebruikers binnen de gezinsgroep) een grote impact hebben op het motivationele proces en een gids worden voor de gebruiker, op zijn weg naar een grotere zelfredzaamheid. Ook kunnen patiënten raadgevingen van andere gebruikers en gezinsleden makkelijker aanvaarden en opvolgen dan die van de eigen gezinsleden, omdat ze als minder bedreigend worden ervaren. Bovendien bleek uit eerder onderzoek dat gezinnen een uitnodiging voor een gezinsgroep vaak als minder beschuldigend en minder stigmatiserend ervaren dan individuele gezinsgesprekken. Ook sluit dit aan bij de lange traditie van het samenkomen van verslaafden en/of hun gezinsleden in zelfhulpgroepen. Meer info Karine Van Tricht  psychologe - psychotherapeute Epsi-unit E390 UZ KULeuven Campus Gasthuisberg, Herestraat 49, 3000 Leuven tel 016 34 12 76 [email protected]


37

G3

Familiewerking PVT  OPZC Rekem We zijn een psychiatrische instelling in Rekem. De familie werking zal vooral vanuit PVT toegelicht worden. Vooreerst wil ik u vertellen dat het OPZC Rekem (PVT en OPZC) samenwerkingsverbanden heeft met Similes. De vereniging is reeds sinds 1977 actief in onze instelling. We proberen binnen PVT steeds oog te hebben voor de familie. Het inschakelen van het netwerk van de bewoner kan zowel zinvol zijn bij de uitbouw van het begeleidingsaanbod, bij het organiseren van activiteiten en uitstappen als bij overleg momenten met het begeleidend team.

 Uitbouw van het begeleidingsaanbod Bij elke nieuwe opname gaan we na in welke mate de bewoner op een netwerk van familie, vrienden, kennissen, kan of wil beroep doen. We vragen ook steeds of de familie mag gecontacteerd worden bij problemen of vragen en of we iemand moeten zien als contactpersoon. Tijdens de opname blijven we ook oog hebben voor familie contact. Meestal zullen we de families schriftelijk contacteren. Leggen we nadruk op het belang van contact of van familie voor de betrokkene in kwestie. En nodigen we de familie uit om eens contact met ons op te nemen om te horen hoe zij het zien. Verder proberen we de familie zoveel als mogelijk te informeren bij ziekenhuisopnames, vakanties... Ook wordt er samen met de bewoner rond kerst/nieuwjaar aandacht besteed aan het schrijven van kaartjes naar hun familie. En tot slot organiseert het PVT al jaren uitstappen.

 Het organiseren van activiteiten en uitstappen Bij bepaalde activiteiten krijgen familieleden/vrijwilligers de gelegenheid om gewoon mee te doen of mee te begeleiden vb lentefeesten of kermisbezoek. Soms contacteert men ook een familielid als men een uitstap of een vakantie in hun buurt organiseert om dan samen iets af te spreken vb. dierentuin. In diverse leefgroepen wordt er ook jaarlijks een familiefeest georganiseerd, en worden familieleden van jarige bewoners uitgenodigd om samen de jarige te vieren bij een tasje koffie en een lekker hapje.

 Het

organiseren van overlegmomenten. In 2009 gingen we van start met een project, over 3 leefgroepen, om familieleden (en bewoner in kwestie) uit te nodigen tijdens de bewonersbespreking.

38


Meer info Psychiatrisch Verzorgingstehuis Ter Bosch - Sociale dienst OPZC Rekem Sabine Bringmans, sociaal assistente Daalbroekstraat 106, 3621 Rekem-Lanaken tel 089 84 75 09 [email protected] www.opzcrekem.be

Ziekenzorg CM  Brussel Vakanties voor mensen met psychische problemen en hun familieleden Gerichte vakantie initiatieven Op vakantie gaan als je psychisch ziek bent of iemand met psychische problemen in je gezin hebt, is niet altijd eenvoudig. Jaarlijks organiseert Ziekenzorg CM daarom twee vakanties voor mensen met psychische problemen en hun familieleden. De vakanties worden begeleid door gevormde vrijwilligers, waarvan minstens twee als psychiatrisch verpleegkundige. Project Op-Stap in het arrondissement Turnhout Voor mensen met psychische problemen, bijvoorbeeld kort na een opname is het niet eenvoudig een sociaal leven op te bouwen en te onderhouden. Gezien er een trend is om opnames steeds korter te laten duren, wordt hierdoor de druk op de schouders van de familie steeds groter. Zij worden vaak al lang geconfronteerd met de problemen van hun familielid, zonder daarom te weten hoe, wat ze kunnen doen en hoe de persoon zijn sociale leven buiten het gezin kan (her)opbouwen. Ziekenzorg CM startte daarom in samenwerking met het CGG Kempen het project Op-Stap op. De doelstelling van dit project is om personen die omwille van psychische problemen beperkte sociale contacten hebben, opnieuw de kans bieden om een duurzame band met anderen op te bouwen. Achterliggend idee: op basis van deze sociale contacten vergroot de kans op maatschappelijke integratie en verkleint de kans op herval. Meer info Ziekenzorg CM vzw Ghislaine Luchtmeijer, Stafmedewerker Haachtsesteenweg 579 PB40 , 1031 Brussel tel 02 246 47 76 [email protected] www.ziekenzorg.be

G3

Kliniek St.-Jozef  Centrum voor Psychiatrie en Psychotherapie  Pittem KOPP-werking: een geïntegreerde benadering Als acuut psychiatrisch ziekenhuis realiseert Kliniek St.-Jozef, Centrum voor Psychiatrie en Psychotherapie in Pittem ongeveer 800 opnames per jaar. Reeds enkele jaren is er op elke afdeling een referentiepersoon aanwezig die de problematiek van de kinderen van de patiënten op de afdeling continu aanwezig stelt. Volgende punten zijn onder impuls van de interne KOPPwerking gerealiseerd: Kliniek St.-Jozef Pittem, een kindvriendelijk ziekenhuis: Elke afdeling beschikt over een eigen speelgoedkoffer voor kinderen die op bezoek komen, in de cafetaria is een speelhoek, in het park werd een speeltuintje aangelegd en de bezoekuren op woensdagnamiddag worden vervroegd indien het gaat over kleine kinderen die vroeg naar bed moeten. Aandacht voor vorming en verpleegkundige benadering: Alle verpleegkundigen en de maatschappelijk werkenden van de betrokken afdelingen genoten in 2008-2009 een 6 uur durende opleiding over de KOPP-probematiek en de verpleegkundige benadering ervan. Een ondersteunende elektronische dossierwerking: Het dossier van de maatschappelijk werker communiceert de familiale en gezinssituatie aan het ganse behandelteam. Ter ondersteuning van de verpleegkundige opdracht werd het verpleegkundig dossier structureel aangepast met het aandachtsgebied Familie/Gezin/KOPP. Ter ondersteuning van de teamwerking werd het interdisciplinaire behandelplan structureel aangepast met topic Resocialiserende doelstellingen in verband met Familie/Gezin/KOPP. Ondersteuning via folders en documentatie: In elk verpleegbureau zijn de boekjes uit de KOPP-boekenreeks aanwezig en kunnen ze gericht aan de patiënt worden uitgeleend, bestemd voor de kinderen. Bij elke opname wordt ook een familiefolder meegegeven. Sinds kort zijn ook folders beschikbaar voor hulpverleners, intermediairen, ouders, grotere en kleinere kinderen, ontwikkeld vanuit een samenwerking tussen de KOPP-stuurgroep en de provincie West-Vlaanderen

Een geïntegreerd therapeutisch programma: Het therapeutisch programma van de afdeling wordt voor patiënten van alle afdelingen geïndividualiseerd met afdelingsoverstijgende keuzeactiviteiten, georganiseerd door het Forum voor persoonsvorming. Vier activiteiten behoren tot het domein Familie en gezin. Ondersteuning van de kinderen: Kinderen van patiënten met een problematiek van alcohol- of medicatiemisbruik kunnen deelnemen aan een psycho-educatieve en ondersteunende kindergroep (KOAP). Vanaf heden zullen kinderen van alle afdelingen kunnen deelnemen aan een KOPP-groepje. Deze werking naar kinderen wordt gecombineerd met opvoedingsondersteuning. Patiënt blijft ouder, blijft kind Een integrale benadering Elke patiënt blijft ouder van, kind van of familie van gedurende dit gehele traject. Het op een aangepaste en goed gedoseerde wijze benaderen van de patiënt vanuit deze diverse rollen maakt integraal deel uit van de psychiatrische behandeling, is noodzakelijk voor optimale groei en komt zo ook de familie ten goede. De patiënt kan een keuze maken tussen meer dan honderd activiteiten die afdelingsoverstijgend worden aangeboden in ons Forum voor persoonsvorming. Binnen dit Forum worden vier activiteiten geclusterd in het domein Familie en gezin. De activiteit Opvoeden richt zich in de eerste plaats tot ouders met vragen over de opvoeding van de kinderen. KOPP-zorgen benadert de ouders in hun nood aan ondersteuning in de communicatie met en benadering van hun kinderen over de eigen psychiatrische problemen en opname. De activiteit Conflicten binnen het gezin reikt handvatten aan om deze conflicten te zien als groeikansen en Ik was een KOPP-kind doet nadenken over beschermings- en risicofactoren bij patiënten die opgegroeid zijn bij ouders met psychiatrische problemen. Er is ook een rechtstreeks aanbod aan familieleden. Zowel op afdelings- als op ziekenhuisniveau worden informatieve familieavonden georganiseerd. Op alle afdelingen worden familieleden betrokken bij het behandel beleid. Op indicatie wordt gezinstherapie opgestart (een regel op de Jeugdkliniek). Meer info Kliniek St.-Jozef vzw Pol Vanhee, stafmedewerker Boterstraat 6, 8740 Pittem tel 051 46 70 41 www.sintjozefpittem.be


39

G3

Vzw Katarsis  Residentieel therapeutisch centrum voor behandeling van verslaafden  Genk Katarsis is een residentieel therapeutisch centrum voor behandeling van verslaafden en heeft zijn thuisbasis in Genk. Te lang en ten onrechte werd er naar drugsverslaving gekeken als een probleem van een individu dat zijn oorzaak vond in de opvoeding van het kind. Ouders waren te streng of niet streng genoeg en dit werd dan bepalend om te stellen dat men best het individu uit zijn omgeving kon verwijderen en zelfs nog sterker het individu aanzetten om te breken met zijn thuissituatie. Wat men dikwijls vergat is dat kinderen heel loyaal staan ten opzichte van hun ouders en dat men er meer baat bij heeft om de directe familie bij het evolutieproces te betrekken. In een beginfase lukt dit niet altijd even vlot omdat ouders dikwijls de hoop op genezing opgegeven hebben. Verslaving gaat gepaard met liegen, manipuleren en valse beloftes en dit is erg pijnlijk voor de gezinssituatie van waaruit een reflex ontstaat om zichzelf te beschermen tegen valse hoop. De kracht die uitgaat van de band tussen ouders en kinderen is meestal veel sterker dan gelijk welke therapievorm. In de jaren 90 kwam er een duidelijke kering binnen de hulpverlening voor drugverslaafden en worden de ouders bekeken als partners in de behandeling en niet meer als de schuldigen van het probleem. Ouders lijden hard onder het probleem van hun kind en verdienen daarom alle aandacht en ondersteuning . De boodschap die er naar de ouders moet zijn is er één van help ons uw kind te helpen. Wij kennen uw kind sinds kort, maar jullie kennen hem van bij de geboorte. Jullie zijn de eerste opvoeders van je kind en help ons om samen te kijken

40


naar waar het mis liep en wat de verwachtingen zijn van elkeen in het proces naar genezing. Dit betekent dat de therapeut het gezin moet bekijken als noodzakelijk voor het slagen van de therapie. Families worden te vaak onderschat in hun competentie om te kunnen omgaan met de problemen van één van hun gezinsleden. Te vlug en te vaak worden deze competenties overgenomen door de omgeving of door de therapeut. Het is de taak van de therapeut om families te begeleiden in het terug opnemen van hun verantwoordelijkheden. De ondersteuning van de directe omgeving heeft een positieve invloed op het therapeutische proces . Ouders en kinderen moeten samen kijken naar wat er geweest is en naar wat er zal zijn . Katarsis tracht om de directe familie te betrekken in het therapeutisch proces van hun zoon of dochter en vraagt aan het gezin om regelmatig deel te nemen aan de gezinsgesprekken. Deze sessies dienen in eerste instantie om te werken aan het herstel van de verwondingen die opgedaan zijn door het verslavingsproces en om te komen tot een gezinssituatie waar men naar elkaar leert luisteren . Onze ervaring leert ons dat de slaagkansen op een succesvolle behandeling significant verhogen als we met de gezinnen kunnen samenwerken. Meer info vzw Katarsis Ruud Bruggeman, Therapeutisch verantwoordelijke Hasseltweg 439, 3600 Genk tel 011 27 28 18 [email protected] www.katarsis.be

G3

Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen  Boechout Als psychiatrisch ziekenhuis hechten we veel belang aan de familie van onze patiënten. Zij hebben ons nodig omwille van de eigen betrokkenheid en problemen, patiënten hebben hen nodig en wij hebben hen nodig. Als ziekenhuis doen we in dit verband ons best, wat zeker niet wil zeggen dat we al staan waar we zouden willen staan in dit verband. Enkele zaken willen we aanstippen: Opname De aandacht voor de familie start reeds bij de eerste contacten. Opname van een patiënt gebeurt vaak na heel wat problemen, die heel wat ontreddering voor de omgeving kan meebrengen. Dit verdient aandacht en opvang. Dit contact nadien officialiseren kan slechts mits akkoord van de patiënt. Daarom is een open gesprek met de patiënt over de informatie die besproken wordt met de familie noodzakelijk. Het is soms een moeilijke evenwichtsoefening tussen het beroepsgeheim en recht op privacy van de patiënt enerzijds en de betrokkenheid van de familie anderzijds. Toch vinden we contact met familie principieel zo belangrijk dat we er één van onze operationele doelstellingen 20092010 van hebben gemaakt: betrokken familieleden worden minstens gecontacteerd binnen 2 weken na opname, binnen de week na iedere behandelbespreking en de week voor ontslag. Het feit dat dit als een doel wordt vooropgesteld duidt reeds aan dat we er nog niet zijn. Familiewerkers In het psychotherapeutisch daghospitaal Mastentop is reeds een aantal jaren een maatschappelijk werker opgeleid als systeemtherapeut en halftijds tewerkgesteld als familiewerker. Ook op de opnameafdeling (afdeling 2) is een psychologe gedeeltelijk ingezet als systeemtherapeute. Zij werkt daarnaast binnen Psychiatrische Zorg in de Thuissituatie, wat extra banden met de omgeving schept.

KOPP en KOAP Hiervoor werden een aantal zaken uitgewerkt, waarvan de familie zoveel mogelijk wordt op de hoogte gesteld. Psycho-educatie Ons ziekenhuis heeft reeds een lange traditie van geven van informatie aan familieleden. Reeds in 1999 werd een studienamiddag georganiseerd met als titel 10 jaar psychoeducatie bij psychose. Intussen zijn we weeral 10 jaar verder. De psycho-educatie gebeurt zowel individueel als in groep en richt zich enerzijds op psychose en anderzijds op verslaving. Familiebijeenkomsten Verschillende afdelingen organiseren jaarlijks een gratis familiefeest op de afdeling. Daarbuiten is er regelmatig contact van de individuele begeleiders en sociale dienst met de individuele betrokkenen. Similes Vanuit de psycho-educatieve sessies is de Simileskring Boechout ontstaan. Deze heeft intussen haar vaste plaats in het ziekenhuis en organiseert er maandelijks een activiteit. Ruimten worden ter beschikking gesteld, personeelsleden van het ziekenhuis worden regelmatig vrijgesteld om een avond voor Similes te verzorgen en tweemaal per jaar is er overleg tussen afgevaardigden van de Simileskring en directie. Meer info Psychiatrisch Centrum Broeders Alexianen Willems Roger, directeur Patiëntenzorg Provinciesteenweg 408, 2530 Boechout tel 03 455 75 31 www.alexianenboechout.be


41

G3

Outreach-project DAGG Sint-Truiden  politie Sint-Truiden

Universitair Centrum K.U.Leuven  afdeling Sint-Franciscus  Kortenberg

Multiproblem/kansarme gezinnen worden een steeds grotere groep binnen het cliënteel van het DAGG Sint-Truiden. Zij worden doorverwezen door allerlei instanties (school, CLB’s,..) maar voor multiproblem/kansarme gezinnen is het, omwille van praktische en/of emotionele problemen vaak moeilijk om tot hulpverlening te komen. Ofwel zetten ze de eerste stap niet, ofwel haken zij gedurende het proces af. Deze gezinnen hebben meestal geen idee van welke hulpverlening er bestaat en hoe ze daar beroep op kunnen doen. Vaak is er een groot wantrouwen naar de hulpverlening. Omdat de bezorgdheid rond deze gezinnen vaak groot is, proberen we via een outreachende werking deze gezinnen toch te bereiken en op te pikken in de hulpverlening. We doen dit door aan huis te gaan, wat de drempel verlaagt en door samen met het gezin te kijken wat hun noden zijn en welke hulp hier het best voor in aanmerking komt. Op deze manier raken deze gezinnen meer vertrouwd met hulpverleners en de mogelijkheden binnen de hulpverlening en is de kans kleiner dat ze vroegtijdig afhaken. Niet alleen het DAGG, maar ook de politie wordt meer en meer geconfronteerd met multiproblem/risico gezinnen waar ze bezorgd rond zijn en waar de politie niet altijd weet welke hulp er nodig is. Om dit op te vangen kan de politie beroep doen op het outreachend project van het DAGG Sint-Truiden dat samen met de politie werd uitgewerkt. Gezinnen met kinderen tussen 0-18 jaar waar er een optreden van de politie heeft plaatsgevonden en waar er sprake is van een problematische opvoedingssituatie ten gevolge van vermoedelijke psychische problemen bij het kind en/of de ouder meldt de politie aan bij het outreach-project. Het DAGG gaat op huisbezoek om te taxeren: waarom loopt het binnen dit gezin en met dit specifiek kind op dit moment moeilijk en wat heeft het gezin/het kind nodig, welke hulpverlening wordt er best opgestart. Het DAGG leidt het gezin en/of het kind toe naar de juiste hulpverlening en doet kortdurende crisisinterventies in afwachting van de start van de nodige hulpverlening. Op deze manier tracht het DAGG Sint-Truiden, in samen werking met de politie Sint-Truiden een gids in het hulp verleningslandschap te zijn voor deze gezinnen en hen de hulp te bieden waar zij nood aan hebben.

De afdeling Sint-Franciscus situeert zich binnen het Universitair Centrum K.U.Leuven, Campus Kortenberg. Het is een open opname- en behandelingsafdeling voor volwassenen met een alcohol-, medicatie- en of softdrugprobleem.

Meer info DAGG Sint-Truiden Ruth Brisart, kinder-en jongerenpsychologe Tiensesteenweg 53, 3800 Sint-Truiden tel 011 68 38 27 www.dagg-cgg.be

42


Om op een kwalitatieve manier volgens het bio-psycho-sociale model te kunnen werken aan de geestelijke gezondheid van patiënten met een middelenprobleem, is het betrekken van de familie een belangrijke peiler in onze behandeling. Wij zijn er immers van overtuigd dat deze interactie, zowel voor de patiënt, de familie als de hulpverleners, een context creëert die tot betere behandelingsresultaten kan leiden. Hoe wordt dit concreet vertaald in onze werking? Bij iedere opname wordt systematisch, na overleg met en meestal in het bijzijn van de patiënt, de familie uitgenodigd voor een gesprek. Gedurende het gehele behandelingstraject kan de familie beroep doen op een familiebegeleider met systeemtheoretische scholing. Naast andere teamleden is hij het vaste aanspreekpunt voor de familie. Zo wordt er ruimte gecreëerd voor het perspectief en voor de verwachtingen van de familie, wordt er informatie gegeven en wordt er tevens gezocht naar gemeenschappelijk haalbare doelstellingen. Dit geeft het team de mogelijkheid om aangepaste en beter gerichte interventies over de verschillende levensdomeinen uit te tekenen. Op het einde van dit gesprek krijgt de familie een brochure: Leven met iemand met een verslavings probleem. Hierin staan enkele helpende gedachten uit geschreven alsook concrete informatie over bijkomende steun en waar ze daarvoor terecht kunnen. Verder hebben we een familiegroep opgericht, waarbij we in interactie met de familie en de patiënt, stilstaan bij de belangrijke thema’s uit het behandelingsprogramma. De doelstellingen van deze bijeenkomsten zijn: het uitwisselen van informatie, het ondersteunen van de familie en de patiënt, het leren omgaan met het middelenprobleem. Er wordt vooral gewerkt met de competenties van de verschillende families en op die manier wordt er getracht om hun veerkracht te verhogen. Kortom, de familie is een belangrijke partner om onze patiënten sneller in behandeling te krijgen, om een betere zorg op maat te kunnen bieden en om een goede nazorg te kunnen uitbouwen. Meer info UPC K.U. Leuven Campus Kortenberg, afdeling Sint-Franciscus Johan Stulens, familiebegeleider Leuvensesteenweg 517, 3070 Kortenberg tel 02 758 09 52  [email protected] www.uc-kortenberg.be

G3

STIPT  Pilootproject psychiatrische zorg in de thuissituatie  Sint-Truiden

PZ Sint-Alexius  Zorgeenheid Erasmus  Grimbergen

In het kader van de vermaatschappelijking van zorg en de daarbij horende deïnstitutionalisering zijn we een tiental jaren geleden gestart met het project Psychiatrische Thuiszorg. Door de vermaatschappelijking van zorg is er een toegenomen concentratie van psychiatrische patiënten in de thuissituatie vast te stellen. Sinds januari 2000 probeert STIPT een aanzet te geven tot een meer systematische uitgebouwde psychiatrische zorg in de thuissituatie, in St.Truiden en ruime omgeving, met vooral ook aandacht en steun voor de familie en de mantelzorger. Het werkveld van de begeleiders binnen PZT speelt zich af in de thuisomgeving van de psychiatrische patiënt. In de helft van de gevallen woont de patiënt alleen waarbij er familie is op afstand, soms kortbij, soms veraf, soms heel betrokken, soms bijna afstandelijk. In de andere helft van de gevallen woont de patiënt ofwel bij ouders, bij kinderen, samen met partner en kinderen of bij een ander familielid. Doordat de psychiatrische ziektegeschiedenis soms jarenlang aansleept vooraleer het duidelijk is voor de familieleden wat er juist aan de hand is, zijn heel wat familierelaties door de jaren heen dikwijls vertroebelt. Onbegrip, ruzies en wantrouwen hebben de plaats ingenomen van de vroegere goede familieband en maken het zowel voor de patiënt als zijn familie extra moeilijk wanneer hij of zij terug thuis komt na soms één of meerdere lange afwezigheden tengevolge van opnames in een psychiatrisch ziekenhuis.

Gezinsvriendelijke initiatieven bij de residentiële behandeling van personen met een alcohol en/of medicatieprobleem.

De STIPT-medewerkers hebben oog voor deze gevoeligheden en moeilijkheden wanneer zij op huisbezoek gaan. Wanneer mensen na een psychiatrische opname ontslagen worden gaan wij als PZT-medewerkers de patiënt begeleiden in de thuisomgeving. In deze begeleiding maken wij ruim tijd voor de relatie en communicatie tussen de patiënt en zijn familie of steunfiguur. Dagelijks moeten wij vaststellen dat familieleden van psychiatrische patiënten nog steeds veel te weinig info hebben/krijgen over hun ziek familielid en diens psychiatrische ziekte. Dag na dag pogen wij als PZT-medewerkers hieraan iets te veranderen. Meer info STIPT Eddy Daems, teamcoördinator Halmaalweg 21, 3800 St.-Truiden tel 011 68 13 26 [email protected]

We vinden het belangrijk dat familieleden betrokken worden tijdens het behandelingsproces. Tijdens de eerste weken van opname worden familieleden (meestal partner en kinderen) uitgenodigd voor een gesprek samen met de patiënt. Tijdens dit gesprek wordt aan familieleden informatie gegeven over de problematiek en ons behandelingsaanbod. Er wordt uitgebreid stilgestaan bij hun ervaringen en vragen. Daarnaast helpen deze gesprekken zowel de patiënt als de hulpverlener om een totaalbeeld te krijgen van de problematiek. Recent startten we in samenwerking met CGG Ahasverus en CGG Primavera groepssessies voor familieleden van personen die in behandeling zijn voor een alcohol probleem. Het doel van dit groepsaanbod is om de familieleden informatie aan te reiken en ondersteuning te bieden. De sessies zijn gericht op hoe men als familielid kan omgaan met de problematiek, maar ook op hoe familieleden zichzelf kunnen handhaven in deze vaak moeilijke situaties. Tijdens 6 avondsessies komen thema’s aan bod als: het mechanisme van verslaving (ontstaansfactoren, vicieuze cirkels, veranderingsproces), effecten van alcohol op het lichaam, de impact van het alcoholprobleem op relatie en gezin, hoe omgaan met de verslaafde, hoe de behandeling ondersteunen, en zelfzorg. Er werd gekozen voor een groepsaanbod aangezien het contact met lotgenoten er toe bijdraagt dat familieleden zich erkend weten in hun situatie, verlicht worden van schuld -en schaamtegevoel, zich sociaal minder geïsoleerd voelen en leren van elkaars ervaringen en reactiewijzen. Sinds enkele jaren beschikt PZ Sint-Alexius Grimbergen over een bezoekruimte voor kinderen genaamd spinnenkopje: een afzonderlijke ruimte met speels interieur en speelgoed. Op het domein werden tevens een aantal speeltuigen voorzien. Meer info PZ Sint-Alexius Elke Vanongeval, klinisch psychologe Grimbergsesteenweg 40, 1850 Grimbergen Tel 02 270 93 30 www.alexiusgrimbergen.be


43

G3

Arkel  Dagcentrum voor psychiatrische behandeling  Duffel Op Arkel (dagcentrum voor psychiatrische behandeling) proberen we op vlak van familie steeds drie grote aandachtspunten te behartigen. Info geven over wat er mogelijks aan de hand is en over aanpak in de behandeling. Elke patiënt wordt in de eerste maand van de behandeling uitgenodigd voor informatiegesprek(ken) met familieleden, partners of andere betrokkenen. In dit gesprek legt de therapeut uit wat de therapie op Arkel inhoudt, waar mensen zich kunnen aan verwachten, hoe en met wie ze contact kunnen nemen als ze zich zorgen maken, met vragen zitten of ergens niet mee akkoord gaan. Er wordt ook uitleg verschaft over het ziektebeeld. Voor de werkwijze Dialectische Gedragstherapie is er om de maand een gezamelijke info-avond. Kinderen krijgen een speelse uitleg, aangepast aan hun leeftijd en mogen ook steeds meekomen als ouders komen praten (leuke speelhoek is voorzien). Bredere info meegeven: brochures, websites, Kopp-werking en Similes. Om de 3 maand bespreken we de evolutie van de patiënt met familieleden, partners en/of andere betrokkenen: evolutie op Arkel en veranderingen thuis. De familie als hulp in de zorg voor de patiënt benaderen, die belangrijke info kunnen geven over wat er aan de hand is en ons helpen de patiënt in zijn/haar context te zien. We houden ervan verschillende invalshoeken, meningen te verzamelen om een juist beeld te krijgen van de patiënt die in behandeling is, van de situatie en van de impact op de naaste omgeving. We stellen het op prijs als de omgeving ons vertelt wat er helpt en wat niet. Het uitgangspunt is samenwerking rond de last van patiënt én de last bij familieleden.

44


Steun aan iedereen in het systeem, niet alleen aan de patiënt! Familieleden hebben vaak al jaren te maken met de moeilijkheden van de patiënt, dit vraagt veel van hen. Meer dan eens worden we getroffen door het engagement en de liefde die familieleden vertonen voor hun familielid met psychische problemen. De hulpverlener sluit om 17u zijn deur, de familie/partners zijn er altijd! Zij verdienen de appreciatie en de ondersteuning van de hulpverlening. Deze ondersteuning wordt op Arkel op verschillende manieren aangeboden al naargelang wat patiënt en familie op dit vlak wensen. Een greep uit ons assortiment: begeleidende gesprekken voor familie en patiënt samen of apart, eens kunnen telefoneren en je hart luchten, een echtpaartherapie, een familietherapie, oog hebben voor de kinderen, concrete hulp bij aanvragen poetshulp, opvang van de kinderen, administratie enz. Meer info PC St. Norbertus Kris Van Eycken, systeemtherapeute op Arkel Stationsstraat 22c, 2570 Duffel tel 015 30 45 64 www.pz-duffel.be

G3

Mantelzorg West-Vlaanderen  Ziekenzorg CM Met de mantelzorgvereniging van Ziekenzorg CM brengen wij op verschillende manieren familieleden samen die instaan voor de zorg van een persoon met een chronische ziekte of een persoon met een handicap. Op deze samenkomsten hebben wij aandacht voor vorming en ontmoeting. Dit zijn bijdragen tot een gezinsvriendelijke geestelijke gezondheidszorg. Meestal werken wij samen met andere organisaties zoals thuiszorgcentra, het VLK, Similes, ... Hierbij een overzicht van enkele activiteiten: Ontmoetingsgroepen voor mantelzorgers In een reeks van 6 tot 10 samenkomsten komen mantelzorgers samen. Bij de behandeling van een thema is altijd een inleiding voorzien van maximum 20 minuten. Daarna staan de mantelzorgers centraal en krijgen zij de gelegenheid om hun verhaal te doen. Midweek voor mantelzorgers Vorig jaar organiseerden wij vanuit West-Vlaanderen voor de eerste keer een Midweek voor mantelzorgers. Soms kan de zorg zwaar wegen, een korte adempauze kan dan wonderen doen. Je kunt wandelen, deelnemen aan ontspannings oefeningen, andere mantelzorgers ontmoeten en terug wat energie opdoen. De persoon waar je voor zorgt, kan meekomen. Het verblijf is in een aangepaste accommodatie. Terwijl je het programma volgt, nemen vrijwilligers de zorg over. Zo kan je tot rust komen. Uiteraard ben je ook alleen van harte welkom.

Bijdragen in het nationaal tijdschrift Maczima Via interviews, getuigenissen en artikels worden verschillende thema’s behandeld. Mantelluisteren Samen met enkele scholen werd het idee uitgewerkt om studenten van de opleiding bachelor verpleegkunde in contact te brengen met mantelzorgers. Op die manier konden studenten leren wat het betekent mantelzorger te zijn. Het project kreeg de naam mantelluisteren. Een student gaat éénmaal per week op bezoek bij een mantelzorger thuis. Dit gedurende een maand. Voor de studenten is het erg leerrijk. Ze worden met heel verschillende situaties en ziektebeelden geconfronteerd: mensen die voor ouders, buren, kinderen zorgen, mensen wiens zorgbehoevende overleden is, mensen die in de overgang zitten van langdurige zorg thuis naar residentiële of andere opvang... Voor mantelzorgers is het deugddoend de rol van mentor te kunnen opnemen. Bovendien is het doorgeven van ervaringen zowel nuttig als bevrijdend. Het extra contact is een uitdrukkelijke erkenning voor het vele werk. Dit is meestal ongezien en waardering hier is op zijn plaats. Meer info Mantelzorg West-Vlaanderen ziekenzorg cm Debusschere Francky Beversesteenweg 35, 8800 Roeselare tel 051 26 53 66 [email protected] www.ziekenzorg.be

Aanbieden van vorming i.s.m. Similes Samen met Similes West-Vlaanderen organiseren wij een InFop reeks over psychose.


45

G3

Psychiatrische Thuiszorg  Regio Ieper De ondersteuning van gezinsleden en mensen uit de omgeving van personen met een (ernstige) psychische kwetsbaarheid maakt integraal deel uit van de werking van Psychiatrische Thuiszorg Ieper. Dit komt tot uiting in de verschillende niveaus van ons zorgaanbod. Het sensibiliseren We sensibiliseren hulpverleners uit de thuiszorg i.v.m. mensen met psychische, psychiatrische problemen in de thuissituatie. In de eerste plaats willen we de hulpverleners sensibiliseren i.v.m. het KOPP thema. Dit doen we via de KOPP werkgroep, waarin hulpverleners uit diverse sectoren samenkomen om casussen te bespreken en aan elkaar tips te geven. Advies en coaching Meer en meer krijgen we rechtstreeks vragen van familieleden, al dan niet op aanraden van derden, om met ons contact op te nemen. Veelal betreft het vragen in de zin van help ons in het omgaan met ons ziek familielid. In een aantal gesprekken, huisbezoeken proberen we zicht te krijgen op de situatie en proberen we dan ook een weloverwogen advies te geven. Dit advies wordt steeds besproken met de familie en/of de cliënt (afhankelijk van de situatie). Dit advies gaat van doorverwijzing naar gespecialiseerde instanties tot, indien nodig, ingrijpende beslissingen, zoals een (gedwongen) opname of het opstarten van bewindvoering. Bij het adviseren van ingrijpende beslissingen, volgen we de familieleden van nabij mee op in het nemen van deze beslissing. We geven erkenning voor hun soms moeilijk positie; we ondersteunen hen in het maken van bepaalde keuzes en beslissingen, ook al wordt dit niet als positief ervaren door hun ziek familielid. We willen vooral klankbord zijn, we willen hun steunen en adviseren met praktische tips in het omgaan met een psychisch kwetsbaar familielid. Het coördineren van de zorg Binnen deze opdracht is het vooral belangrijk om zowel de professionelen, de mantelzorgers en, als het kan, met de cliënt rond de tafel te zitten om een aantal zaken te bespreken

46


en tot onderlinge afspraken te komen. Aangezien een familielid een essentiële partner is in de zorg, gaan we er van uit dat deze altijd wordt uitgenodigd. Begeleiding in de thuissituatie In deze opdracht richten we ons in de eerste plaats naar de cliënt. Uiteraard kunnen we de cliënt niet los zien van zijn omgeving waarmee hij samenleeft. Vanuit dat opzicht werken we dan ook van bij de aanmelding nauw samen met de familie en beschouwen we hen als een volwaardige partner in het zorgnetwerk van de cliënt. In de eerste plaats willen we vooral steunend aanwezig zijn d.m.v. een luisterend oor, adviezen, tips in het omgaan met... We schenken ook aandacht aan het familielid, resp. mantelzorgen, dat hij of zij zorg draagt voor zichzelf. Vaak gaat het over een samen op weg gaan, samen op zoek gaan en het balanceren tussen niet te veel zorg en niet te weinig. Daarnaast wordt, waar mogelijk, de familie betrokken in het netwerkoverleg met professionele hulpverleners. Hiermee willen we hen erkennen in hun bijzondere rol als mantelzorger, iets wat vaak niet gezien wordt door onwetendheid of door stigmatisering. We stellen vast dat het voor familieleden een steun en geruststelling is, als ze ervaren dat ze terecht kunnen met hun vraag, dat ze gehoord en erkend worden in hun zorgen voor hun ziek familielid. Voor familieleden is het ook een geruststelling dat ze bij een eventuele crisis beroep kunnen doen op een professionele medewerker die samen met hen op zoek gaat naar de meest aangewezen oplossing voor de crisis en die hen steunt in tijden van soms ondraaglijke onzekerheid en onmacht. Meer info Psychiatrische Thuiszorg regio Ieper Gerrit Vanhee Poperingseweg 14, 8900 Ieper tel 0495 32 15 83 [email protected] www.pztieper.be

G3

Psychiatrisch Ziekenhuis Broeders Alexianen  afdeling Ter Dennen  Tienen Gezinnen onder invloed: interventies bij middelengerelateerde problematieken. Dat verslaving een chronische, ernstige hersenziekte is, raakt stilaan bekend in onze maatschappij. Een van de eerste verstorende effecten van verslaving is de invloed op het gezinsleven. Het tast niet alleen de gebruiker aan, maar tevens de geestelijke gezondheid - en dus de levenskwaliteit - van alle gezinsleden/familieleden. Onze afdeling voor afhankelijkheidsstoornissen, Ter Dennen van de Kliniek van de Broeders Alexianen in Tienen, probeert al vele jaren bij het begeleiden van het herstelproces van patiënten, ook alle gezinsleden, zeker de kinderen, te betrekken. Een van onze uitgangspunten is dat aandacht voor de context van onze patiënten een onmisbare hefboom is in zijn/haar therapieproces, maar ook helpend is voor alle gezinsleden. Deze aandacht voor de context van onze patiënten geven we op verschillende manieren vorm naargelang van de therapiefase. Bij de intake- en de opnamefase merken we een erg uiteenlopende hulpvraag bij de families, gaande van nood hebben aan rust en afstand om de voorbije ingrijpende gebeurtenissen te kunnen verwerken, tot meer expliciete vraag naar informatie en/of hulp. Familieleden kunnen bij onze teamleden individueel terecht voor een gesprek, er wordt een psycho-educatieve videosessie aangeboden en families worden uitgenodigd in een maandelijkse infogroep.  In de loop van het therapieprogramma in een van onze behandelgroepen komt daar een partnergesprek bij, waarin o.a. de evolutie en de voorbereiding op het ontslag besproken kan worden. Aangepaste verwachtingen, voorbereiden van de reïntegratie thuis en het vinden van een nieuw (gezins) evenwicht zijn thema’s die dan aan bod komen.  Reeds in de loop van de jaren tachtig zijn we gestart met interventies voor kinderen van ouders met alcoholproblemen (KOAP). Naast het ontwerpen van boekjes voor kinderen en tieners, bieden we een maandelijkse infogroep aan voor de kinderen. Door middel van een aantal methodieken hopen we bespreekbaar te kunnen maken waar de kinderen over zouden willen spreken. Daarnaast worden alle ouders van onze afdeling - i.e. onze patiënten samen met hun partner uitgenodigd voor een oudersessie. Het centrale thema is het effect van verslaving van ouders op het gezin, en meer bepaald op de kinderen.  Ook in de voortgezette zorg, in het jaar na de voltijdse opnamemodules, wordt getracht een aanbod voor families aan te houden. In de dagtherapie-groep nodigen onze patiënten elke maand zelf die mensen uit die ze bij hun herstelproces willen betrekken. In de veertiendaagse

ambulante groepsnazorg voor mannen met verslavings problemen worden partners mee uitgenodigd en nemen talrijk aan deze sessies deel. Vermeldenswaard, maar spijtig, is dat een parallel aanbod naar de partners van onze vrouwelijke patiënten weinig succes had en dat hetzelfde opzet in de nazorg van onze damesgroep uitdoofde. De ervaringen met de veerkracht van en het herstel in families vormen op deze manier een deel van ons therapeutisch aanbod, een bron van inspiratie en van hoop voor patiënten, hun families én voor onze teamleden. Meer info PZ Broeders Alexianen  Claire Coolen-Perednia Liefdestraat 10, 3300 Tienen  tel 016 80 75 11 www.alexianentienen.be Onafhankelijk van de inzending vanuit deze afdeling kwam een mail binnen van Lieve Schuppen en Gilbert De Bruycker die de afdeling Ter Dennen voordroegen voor de G3-prijs. Gilbert De Bruycker is een voormalig werknemer van die afdeling. We citeren een aantal uitspraken uit die mail. Gilbert en ik hebben een gezamenlijke ervaring van 70 dienstjaren. Gilbert werkte 34 jaar als psychiatrisch verpleegkundige in de afdeling Ter Dennen. Ikzelf heb 36 jaar dienst als maatschappelijk werkster in PC Ziekeren, waarvan 33 jaar intense samenwerking met Similes. De afdeling Ter Dennen staat onder de stuwende leiding van dr. Stan Ansoms, directeur Gust Rector en de toegewijde Broeders Alexianen. Doorheen de jaren is deze afdeling uitgegroeid tot een kwaliteitsvolle ontwenningsafdeling, waarin de actieve betrokkenheid van partner, kinderen en familie een uiterst belangrijke component in de behandeling vormt. Bovendien beschikt de dienst over een eigen KOPP-werking. De medewerkers en de familieleden ervaren zelf de kracht en het effect van zelfhulp. Tevens wordt ook passend verwezen naar hulporganisaties zoals AA en CAD. Het ziekenhuis in zijn geheel straalt een sfeer van verbonden heid en aandacht uit. Enkele voorbeelden ter illustratie:

 Patienten

kunnen uitgroeien tot ervaringsdeskundige medewerkers en getuigen in het behandelingsgebeuren.  Er heerst een gezinsvriendelijke sfeer vooral ook m.b.t. de kinderen door kinderopvang in het ziekenhuis en kinder feestjes.  De Paasbrunch, het jaarlijks Kerstconcert en de St.-Alexius barbecue verlopen in grote familiebetrokkenheid en zorg.  De zorg voor ouderen maakt een partnerschap uit met een totaal zorgcentrum voor ouderen.  De zorg voor langdurig psychisch zieken is geïntegreerd binnen een geheel van Hestia beschut wonen en het dagcentrum.


47

colofon Similes is een Vlaamse familievereniging. Onze werking richt zich naar familieleden van personen met een psychische problematiek en naar iedereen die zich op één of andere manier betrokken voelt bij deze thematiek. Similes heeft lokale afdelingen over heel Vlaanderen.

rekeningnummer 001-1073007-69 Openingsuren maandag tot vrijdag voormiddag van 10u00 tot 12u00 namiddag van 13u00 tot 16u00 p woensdag tot 18u00 p vrijdagnamiddag gesloten

Redactiemedewerkers Mieke Craeymeersch, Diederik Thuyn, Daniël, Hilde Vanderlinden, Katia Ryckebosch, Gudula Verheyden, Ann De Neef

Similes kantoor Oost- en West Vlaanderen Oude Abdij Drongenplein 26, 9031 Drongen

Federatie Similes n secretariaat Groeneweg 151, 3001 Heverlee tel 016 244201 n fax 070 427131 [email protected] n www.similes.be

Regionaal Secretariaat Antwerpen Stationstraat 60-62, 2300 Turnhout tel 014 414624 [email protected]

Provinciaal Steunpunt Limburg Universiteitslaan 3, 3500 Hasselt tel 011 305725

Verantwoordelijke uitgever Prof. Em. Dr. Paul Igodt p/a Groeneweg 151, 3001 Heverlee Vormgeving en drukwerk drukkerij Van der Poorten ©Similes 2009 Overname van artikelen alleen na toestemming van de redactie en altijd met bronvermelding.

Conclusies van het 2de Familiecongres 14 november 2009, Leuven Familieleden hebben grote nood aan een goede communicatie met hulp verlening. Gezinnen willen hulp verleners die hen heel gewoon bejegenen en die hen verwelkomen als een sterke en onmisbare bond genoot in de zorg.

Privacy en beroepsgeheim moeten tot hun juiste proportie herleid worden en dienen om de patiënt te beschermen, niet om de familie buiten te houden. Gezinsleden zijn een bron van energie. Deze krachtbron moet door hulp verlening en samenleving meer en beter aangeboord worden.

Elke organisatie moet van bij de intake van de patiënt de familie informeren op welke manier met hen zal gewerkt worden en op welke manier zij betrokken zullen worden. Het gezin krijgt de gegevens van een contact persoon die bereikbaar is en bij wie ze terecht kunnen met hun vragen.

Goede zorg is zorg die het gezin van bij het begin van een zorgproces betrekt.

Gezinnen verkiezen CAT Preventiehuis te Gent als 1ste winnaar G3-prijs Op zaterdag 14 november 2009 verkozen de 160 aanwezigen op het 2de Familiecongres geestelijke gezondheid te Leuven, de winnaar van de eerste uitreiking van de prijs voor Gezinsvriendelijke geestelijke gezondheids zorg. Het CAT Preventiehuis trok de meeste stemmen aan en mag zich met trots de eerste winnaar van deze G3-prijs noemen. Het team van het CAT Preventiehuis is al jaren doordrongen van de absolute noodzaak om familieleden te betrekken in de zorg voor iemand met een verslavingsprobleem. Het waardevolle is dat zij de beleving van de gezinsleden zeer goed kennen en die beleving als vertrekpunt nemen van hun communicatie met het gezin, dat ze zich als hulpverlener de taal van de familie hebben eigen gemaakt en dat zij uitgaan van de eigen noden van het gezin om met het gezin te werken. Niet enkel de patiënt staat centraal, maar het hele gezin. Het CAT-team wordt uitgenodigd om de ervaringen in het werken met gezinnen uit te dragen naar collega-hulpverleners.

De bedoeling van deze nieuwe award is tweeledig Het is een vorm van waardering voor de inspanningen die hulpverleners leveren om goede zorg te leveren en het is tevens een aanmoediging om in de voetsporen te treden van de goede praktijkvoorbeelden. Op deze manier hoopt de familievereniging dat de bal aan het rollen gaat en gezinsvriendelijke geestelijke gezondheids zorg binnenkort overal ingang heeft gevonden. Bij deze eerste editie hebben de organisaties/hulpverleners zelf hun kandidatuur moeten indienen. Bij de volgende edities draaien we het om en roepen we gezinsleden op om ons hun goede ervaringen met hulpverleners te vertellen. Uit deze inzendingen zullen opnieuw een aantal laureaten gekozen worden waarop familie kan stemmen. De uiteindelijke winnaar zal bekend gemaakt worden op het derde Familiecongres in november 2010.

Met dank aan Janssen-Cilag en Eli Lilly voor de onvoorwaardelijke steun aan het Familiecongres 2009 en het werkjaar 2009.

Similes. Uitreiking G3 prijs Hoe gezinsvriendelijk is de geestelijke gezondheidszorg? december Extra uitgave

Recommend Documents